O’zbekiston Respublikasi birinchi prezidenti I.A.Karimovning Afg’onistonda tinchlik va barqarorlikni ta’minlashdagi taklif va tashabbuslari

                                              O' ZB EKI ST O N RESPUBL IK ASI	
O LI Y V A O ' RTA  MAXSUS T A' LIM V AZI RLI GI	
Q ARSH I D AVLA T UN IV ERSITETI	
TA RIX  VA  IJ TIMOI Y  FA NL AR FAK ULTE TI	
TARI X K AFED RASI
5120300 – Tarix (mamlakatlar va mintaqalar bo'yicha) ta'lim
yo'nalishi bo'yicha bakalavr darajasini olish uchun
O’zbekiston Respublikasi birinchi prezidenti I.A.Karimovning Afg’onistonda
tinchlik va barqarorlikni ta’minlashdagi taklif va tashabbuslari
mavzusida yozgan
“Himoyaga tavsiya etilsin”
Tarix fakulteti dekani 
________ t.f.d., prof. 
______ _____________ 201 7   -  yil
                                                  
1 MUNDARIJA
Kirish……………………………………………………………...........……..........3
I bob.   Ikkinchi jahon urushidan so’ng   Afg’onistondagi siyosiy, iqtisodiy ahvol va
davlat to'ntarishlari .. ……………………………………………………………… 7
I.1. Afg’onistonda  davlat to'ntarishlari va uning oqibatlari (1973-yil 17-iyul, 
1978-yil 27-aprel, 1979 yil  25 dekabr )…………….……………………………..  7
II.2.   Аfg‘onistondagi   notinchlikning   Markaziy   Osiyo   mintaqasi   hamda   Jahon
hamjamiyati uchun xavf-xatarlari………………...……………………...............12.
II   bob .   Afg’onistonda   tinchlik   va   barqarorlikni   ta’minlashda   O'zbekiston
Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.Karimovning taklif va tashabbuslari……..22
II.1.   Islom   Abdug’aniyevich   Karimov   -   Mustaqil   O‘zbekiston   davlatining
asoschisi, buyuk davlat va siyosat arbobi. …………………………………..…22…
II.2. O'zbekiston Respublikasi  Birinchi Prezidenti I.A.Karimovning Afg'onistonda
tinchlikni qaror toptirish yo’lidagi taklif va tashabbuslari………………………..27
Xulosa ................................................................................................................... ..40
Tavsiyalar...............................................................................................................  
Foydalangan manba va adabiyotlar …………………………................…............ 42
Ilovalar..................................................................................................................... 44
                                                   
                                                
2                                                   Kirish
    Mavzuning dolzarbligi .   O’zbekiston Respublikasi Prezidenti SH. M. Mirziyoyev
Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senatining qo`shma majlisdagi  ma’ruzalarida
ta’kidlab   o’tganlaridek:   “O’zbekiston   Afg’onistonga   nisbatan   an’anaviy   ravishda
yaqin qo’shnichilik va do’stona siyosat olib boradi” 1
. 
O'zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.Karimov     ta’kidlaganlaridek:
“Dunyoning ko’plab mamlakatlarida davom etayotgan qarama-qarshiliklar, qurolli
to’qnashuvlar,   qonli   fojealar,   yon-atrofimizdagi   notinch   ahvol   har   birimizdan
doimo sergak va ogoh yashashimizni  talab qiladi. Bunday  tahdidlarni o’z vaqtida
sezish, ularning yovuz basharasini ochib berish bugungi zamonning talabi”. 2
Bugungi   kunda   xalqaro   vaziyatning   shiddat   bilan   o‘zgarishi,   davlatlararo
ziddiyatlarning   kuchayishi,   keskinlikning   yanada   ortishi,   yer   yuzining   turli
nuqtalarida   yangi   nizo  o‘choqlarining  paydo   bo‘lishi   –   ayni   mana   shunday   o‘tkir
masalalar jahon jamoatchiligida katta tashvish va xavotir uyg‘otmoqda.
Bu fikrimizga qo‘shni Afg‘onistondagi o‘ttiz yildan ziyod davom etayotgan urush
va qon to‘kishlar  yaqqol  misol  bo‘la oladi.   Bugun, oradan shuncha vaqt  o‘tishiga
qaramasdan,   Afg‘onistondagi   mavjud   vaziyatni   ko‘pchilik   xalqaro   siyosatchilar
nochor, o‘ta og‘ir va qaltis , deb baholamoqda.
Ushbu   mamlakatdagi   vaziyat   bizning   hududimiz,   Markaziy   Osiyo   mintaqasida
tinchlik va barqarorlikka eng katta xavf-xatar bo‘lib qolmoqda.
Bu mojaroning yechimini topish, jafokash afg‘on zaminida tinch va osuda hayotni
qaror toptirish masalasi O‘zbekiston va qo‘shni mamlakatlar, qolaversa, dunyodagi
ko‘pgina   yirik   davlatlarning   e’tibor   markazida   bo‘lib   kelayotgani,   o‘ttiz   yildan
ortiq   tarix   davomida   bu   mintaqada   qancha-qancha   qon   to‘kilgani,   millionlab
odamlar   boshqa   o‘lkalarda   qochoq   bo‘lib   kun   kechirayotgani,   minglab   kishilar
bedarak   yo‘qolgani,   qancha   mablag‘   va   sa’y-harakatlar   sarflangani   haqida   ko‘p
gapirish mumkin.
1
  O’zbekiston Respublikasi Prezidenti SH. M. Mirziyoev ning  Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senatining 
qoshma majlisdagi  nutqi.  //
Xalq so’zi, 20 16  yil  9 sent abr.№ 179  (66 14 )   
2
 Karimov. I. A. Inson xotirasi-boqiy, qadr-qimmati-ulug’. //  O’zbekiston ovozi.  2012 yil 10-may.  №  58 (31.490)
3 Afg‘oniston   zaminidagi   urush   alangasi   yon-atrofdagi   mamlakatlar,   el-yurtimiz
uchun qanday katta xavf-xatar va notinchlik tug‘dirgani hech kimga sir emas.
Shu   bois,   O‘zbekiston   mustaqillikka   erishgan   birinchi   kunlardanoq   “Qo‘shning
tinch – sen tinch”, degan azaliy xalq hikmatiga amal qilib, afg‘on mojarosini tinch
yo‘l   bilan   hal   etish   harakatida   bo‘lib   kelayotgani,   bu   muammo   doimo   bizning
e’tiborimiz   markazida   turgani,   davlatimiz   birinchi   prezidenti   Islom
Abdug ` aniyevich    Karimov ning nufuzli xalqaro minbarlarda bu qarama-qarshilikni
bartaraf   etish   maqsadida   jon   kuydirib,   dunyo   hamjamiyatiga   takror   va   takror
murojaat qilgani barchamizga yaxshi ma’lum.
To ` xtovsiz   fuqarolar   urushi   Afg ` onistonni   narkotik   moddalar   yetishtirish   va
xalqaro   terrorchilik   bo ` yicha   jahonning   asosiy   markaziga   aylantirib   qo ` ydi .   Ayni
paytda   Afg ` oniston   muammosi   O ` rta   osiyo   davlatlarida   siyosiy   barqarorlikni   xavf
ostiga   qo ` ydi .   Terorizm   qanchalik     yovuz   kuchga   aylanganligini   2001- yilning   11-
sentabrida   AQSHda   amalgam   oshirilgan   vahshiyona   voqialar   yana   bir   bor
tasdiqladi .
O ` zbekiston   hukumati   mustaqillikning   dastlabki   yillaridanoq   jahon   jamoatchiligi
e ` tiborini   Afg ` onistondagi   fuqarolar   urishini   tuxtatish   muammosiga   qaratib   keldi .
Birinchi   prezidentimiz   Islom   Abdug ` aniyevich   Karomov   1993- yildayoq
BMTminbaridan   turib ,   bu   muammoni     hal   etishning   dastlabki   qadami   sifatida
ayrim   davlatlarning   muxolifat   tomonlarga   qurol   – yarog `   yetkazib   berishini
ta ` qiqlash   haqida   qaror   qabul   qilishga ,   muxolifat   tomonlarni   esa   Afg ` oniston
muammosini   tinch   yo ` l   bilan   hal   etishga   chaqirdi .
Birinchi   prezidentimiz   Islom   Karimov   afg ‘ on   mojarosini   bartaraf   etishning   yagona
yo ‘ li   –   siyosiy   yo ‘ l   bo ‘ lib ,   qanchalar   qiyin   bo ‘ lmasin ,   qarama - qarshi   kuchlarni
muzokaralar   orqali   o ‘ zaro   kelishuvga   olib   kelish   ekani   tobora   o ‘ z   tasdig ‘ ini
topayotganligini   alohida   ta ’ kidladi .   Ayni   shu   asnoda   vaqtinchalik   hukumat   tuzish ,
saylovlar   o ‘ tkazish ,   Afg ‘ oniston   oldida   turgan   og ‘ ir   muammolarni   hal   etishga
o ‘ tish   imkoni   paydo   bo ‘ lishini   bugungi   kunda   ko ‘ pchilik   e ’ tirof   etmoqda .
4 Bu mintaqaviy mojarolar atrofdagi davlatlar uchun , tabiiyki , O`zbekiston uchun
ham keng doiradagi muammolar manbaiga aylandi .  Keyinchalik esa ular siyosat ,
mafkura, millatlararo munosabatlar va boshqa sohalarga ham zimdan salbiy   ta`sir
etishi, putur yetkazishi mumkin .
  Mintaqviy   mojarolarning   oqibatlari   ancha   sezilarli   shaklga   ham   ega.Ular
davlatlarning milliy iqtisodiyotiga va xo`jalik aloqalariga ta`sir ko`rsatadi.
Bu   urush   hozirgi   vaqtda   Markaziy   Osiyo   davlatlariga   “   iliq   dengizlar”   dagi
portlarga   chiqish   va   shu   yo`l   bilan   jahon   xo`jalik   aloqalari   tizimiga     qo`shilish
imkonini beradigan yangi transport komunikatsiyalarini ochish yo`lida asosiy g`ov
bo`lmoqda.   Bu   esa   o`z   navbatida   milliy   iqtisodiyotni   rivojlanishini
sekinlashtirmoqda .
Bundan   tashqari   qurolli   mojarolar   keskinlashgan   taqdirda   chegaralarni   tan
olmasdan qo`shni davlatlar hududiga “yopirilib kirish”ga tayyor turgan qochoqlar
muammosi vujudga keladi.
Qolaversa   bu   salbiy   hodisalar   qonunga   xilof   ravishda   narkotik   moddalar   olib
o`tilishi,   xalqaro   terrorizmva   qurol   yaroq   kontrabandasi   kabi   muammolarni   ham
keltirib chiqarmoqda.
Tadqiqotning maqsadi va vazifalari.  
    -Afg’onistonda   davlat   to’ntarishlari   va   uning   oqibatlarini   manbalar
yordamida ochib berish;
-Afg’onistondagi   siyosiy   notinchlikni   Markaziy   Osiyo   hamda   Jahon
mamlakatlari uchun keltirib chiqarishi  mumkin bo’lgan xavf-xatarlarini  ko’rsatib
o’tish;
-   O'zbekiston   Respublikasi   Birinchi   Prezidenti   I.A.Karimov ning
Afg‘onistonda   tinchlikni   qaror   toptirish   yо‘lidagi   taklif   va   tashabbuslari   tarixini
yaratish ;    
Tadqiqotning ilmiy yangiligi va ahamiyati.  
-Afg’onistondagi davlat to’ntarishlari va uning oqibatlari, siyosiy notinchlikni
Markaziy   Osiyo   hamda   Jahon   mamlakatlari   uchun   keltirib   chiqarishi   mumkin
bo’lgan xavf-xatarlari ko’rsatib  berildi;
5 - O'zbekiston   Respublikasi   Birinchi   Prezidenti   I.A.Karimov ning
Afg‘onistonda   tinchlikni   qaror   toptirish   yо‘lidagi   taklif   va   tashabbuslari   batafsil
yoritildi;  
-To’plangan ma’lumotlar yordamida Oliy   o’quv  yurtlari, akademik litsey va
kasb-hunar   kollejlari,   o’rta   umumiy   ta’lim   maktablarida   O’zbekiston   va   Jahon
tarixi   fanini   o’qitishda,     referat,     mustaqil     ishlari     tayyorlash   va     amaliy
mashg’ulotlari, axborot soatlarida manba  sifatida  foydalanish mumkin.
Ishning   aprabatsiyasi.     Bitiruv   malakaviy   ish   Qarshi   davlat   universiteti
Tarix   fakulteti   "Jahon   tarixi   va   arxeologiya"   kafedrasi   qoshidagi   "Yosh   tarixchi"
to’garagida, ma’ruza   qilingan.
Ishning tarkibiy tuzilishi  va hajmi:    ish kirish, ikki  bob, to’rt  fasl, xulosa,
tavsiyanoma va ilovalardan iborat.
6 I bob. Ikkinchi jahon urushidan so’ng  Afg’onistondagi siyosiy, iqtisodiy
ahvol va  davlat to'ntarishlari. 
I.1. Afg’onistonda  davlat to'ntarishlari va uning oqibatlari (1973-yil 17-iyul, 
1978-yil 27-aprel, 1979 yil  25 dekabr ).
Afg’onistonda   ikkinchi   jahon   urushidan   keyingi   yillarda   mamlakat   ichki
hayotida   jiddiy   ijtimoiy-iqtisodiy   o'zgarishlar   yuz   bermadi.   Oqibatda
Afg’onistonda   1973-yil 17-iyul, 1978-yil 27-aprel, 1979- yil   25- dekabrida  davlat
to'ntarishlari ro’y berdi. 
1973-yilning   17-iyulida   harbiylar   davlat   to'ntarishi   o'tkazdilar.   Hokimiyat
Afg'oniston   markaziy   qo'mitasi   qo'liga   o'tdi.   Uning   tarkibi   harbiylardan   tashqari,
fuqaro   arboblaridan   ham   iborat   edi.   Shu   tariqa   monarxiya   qulab,   Afg'oniston
Respublika deb e'lon qilindi.
To`ntarish ro`ybergan vaqtda   Zokirshoh chet el safarida edi. U avgust oyida
o`zining   taxtdan   voz   kechganligini   e`lon   qildi.   Dovud   5yil   davlatni   boshqardi.
Biroq u mamlakat hayotida tub o`zgarishlar qila olmadi. Uning siyosati eski tartib
manfaatlariga to`la javob beradigan qatlamlar- ruhoniylar, katta yer egalari, davlat
amaldorlarining   qattiq   qarshiligiga   duch   keldi.   Dovud   mamlakatda   o`z   rejimini
o`rnatishga intildi. 
U   1964-yilgi   Konstitutsiyani   bekor   qildi.   Parlamentni   tarqatdi   va   yakka
partiyaviy tizmni   joriy etdi. Bu rasmiy partiyaga uning o`zi ra h barlik qildi. 1976-
1978-yillarda   hukumat     mavjud   tartibga   qarshi   kuchlarni   qatag`on   qilishni
kuchaytirdi.   Terror   va   qatog`ondan   mamlakat   harbiylari   orasida   ham   ta ` sirga   ega
bo`lgan Afg`oniston xalq demokratik partiy a si ham chetda qolmadi. Dovud rejimi
o’z   raqiblariga   qarshi   kurashda   diniy-ekstremistik   kuchlardan  foydalandi.   Bu   yo'l
Dovud rejimiga qarshi ikki guruh muxolifatini vujudga keltirdi. Ularning biri diniy
muxolifat,   ikkinchisi   harbiy   muxolifat   bo'ldi.   Harbiy   muxolifat   Afg'oniston   xalq
demokratik   partiyasi   (AXDP   1965-yilda   tuzilgan   edi)   bilan   yaqin   aloqani
o'rnatishga erishdi.  1
1
  ?
  Jaxon  tarixi. Universal qo’llanma. T.:  “ Akademnashr ”    2013..
7 Armiya   qismlari   1978-yilning   27-aprelida   AXDP   rahbarligida   davlat
to'ntarishi   o'tkazdilar.   To`ntarishni   palkovnik   Abdulqodir   boshqardi.   Hokimiyat
Inqilobiy   kengashning   qo`liga   o`tdi.   Bu   kengash   AXDP   raxbari   N.M.Taraqqiy
raxbarlik   qildi.   B.Karmal   unga   o`rinbosar   bo`ldi   Dovud   o`ldiriladi.     1977-yilgi
Konstitutsiya bekor qilinib, 1978-yil 30-aprelda mam lakat Afg'oniston Demokratik
Respublikasi   deb   e'lon   qilindi.   Taraqqiy   o'z   mavqeini   mustahkamlash   maqsadida
SSSR bilan munosabatni yaxshilay boshladi. 
Yangi   hukumat   Afg`onistondagi   real   hayotni   hisobga   olmay   islohotlar
o`tkazishga kirishdi .Bu islohotlar SSSRda o`tkazilgan islohotlar andozasiga o`tish
edi.   Shuning   uchun   ham   afg`oniston   xalqi   bu   islohotlarni     qilmadi.   Ruhoniylar
hukumat siyosatini islom asoslaridan qaytish deb baholadi. Ular aholini savetparast
hukumatga   qarshi   kurashga   chaqirdi.   Millionlab   xalq     Pokiston   va   Eron
hududlariga   qochib   o`tdi.     AXDPda   birlik   bo‘lmadi.   1978-yil   17-avgustda   B.
Karmal,   Abdulqodir   va   boshqalar   fitnada   ayblanib   qamoqqa   olindi.     Bu   omil
mamlakatda   fuqarolar   urushi   boshlanishini   muqarrar   qilib   qo‘ydi.   Bu   e’lon
qilinmagan urushni G‘arb rag‘batlantirdi.
AXDP   ichida   hokimiyat   uchun   kurash   boshlandi.   Buning   ustiga   AXDP
ichida   hokimiyat   uchun   kurash   boshlandi.   Shunday   sharoitda,   1979-yil   sentabr
oyida Taraqqiy o‘ldirildi. Hokimiyatni uning o‘rinbosari, suiqasd tashkilotchisi H.
Amin egalladi. Mamlakatda terror va zo‘ravonlik avj oldi. Aprel inqilobi shu bilan
barham topdi.
Bu   davrga   kelib   qurolli   muxolifat   kurashni   kuchaytirdi.   Ular   Amin
hukumatini   qiyin   ahvolga   solib   qo‘ydi.   Hukumat   qo‘shinlari   nazorati   ixtiyorida
faqat   Kobul   va   yana   bir   nechta   shahar   qoldi,   xolos.   Shunday   sharoitda
Afg‘onistonning o‘z strategik maqsadlari doirasidan chiqib ketishini istamagan 
SSSR avantyuraga qo'l urdi.  1
1979-yil 28-dekabrda SSSR o'z harbiy qismlarini Afg'onistonga kiritdi. Tez orada
bu   qo‘shinlar   soni   85   ming   kishiga   yetdi.   Jahon   jamoatchiligi   SSSRning   bu
1
  Jaxon  tarixi. Universal qo’llanma. T.:  “ Akademnashr ”    2013..
8 harakatini   qattiq   qoraladi.   Ayni   paytda   sovet   –   amerika   munosabatlari   yanada
keskinlashdi. 1982-yildan Jenevada bu masalada BMT komissiyasi ishladi.
Asosan   Pokiston   hududiga   joylashgan   muxolifatchi   kuchlari   AQSHning
zamonaviy   qurollari   bilan   qurollantirildi.   SSSR   qo‘shinlari   Afg‘onistonda   10   yil
turdi. Harbiy operatsiyalarda qatnashdi. Biroq u himoya qilgan rejim hech nimaga
erisha olmadi. Xo‘sh, nega shunday bo‘ldi?
Chunki Afg‘oniston hukumati sovet nusxasidagi jamiyatni qurmoqchi bo‘lgan edi.
Afg‘onistonda bunday jamiyatni qurishning esa iloji yo‘q edi.
Ikkinchidan, afg‘on xalqi ko‘z o‘ngida yangi hukumat ateistik davlat armiyasini
o‘z davlati hududiga kiritib katta gunohga botgan edi. Bunday hukumatni   qo‘llash
esa undan-da katta gunoh bo‘lur edi. Shu tariqa SSSR Afg‘onistonda
harbiy muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Buni yaxshi anglab yetgan M. S. Gorbachyov
SSSR armiyasini Afg‘onistondan olib chiqib ketishga qaror qildi.
Va   1989-   yil   15-fevralda   Sovet   davlati   qo‘shinlarini   Afg’oniston   hududidan   olib
chiqib ketdi.15 mingdan ortiq jangchi halok bo`ldi.   Ayni paytda muxolifat
kuchlar ham o‘z hukumatini tuzdilar. Sibhatullo Mujadaddiy mamlakat prezidenti
etib tayinlandi.
Poytaxt   Qobul   shahrida   AXDP   rahbarlaridan   biri,   1986-yilda   B.   Karmal
o'rniga kelgan Najibullo hokimiyatni saqlab turdi. 
Muxolifat   kuchlar   1992-yilda     Najibullo   hukumatini   ag'darishga   muvaffaq
bo’ldilar.   Najibullo   BMTning   Afg‘onistondagi   vakolatxonasida   boshpana   topdi.
Shu tariqa SSSRning Afg‘onistondagi  tayanchi  quladi. Jahon jamoatchiligi 10 yil
davom   etgan   va   mamlakatni   vayronaga   aylantirgan,   millionlab   kishilar   boshiga
cheksiz kulfatlar solgan urush shu bilan tugadi, deb umid qilgan edi. Biroq bunday
bo‘lmadi. Afg‘onistonda fuqarolar urushi davom etaverdi. Buning sababi muxolifat
kuchlar g‘alabasidan so‘ng ular o‘rtasida hokimiyat uchun boshlangan kurash edi.
Muxolifat   kuchlar   Afg‘onistonda   yashovchi   turli   etnik   (pushtunlar,   tojiklar,
o‘zbeklar va boshqalar) hamda diniy guruhlarning vakillari edilar.
9 Najibullo   ag‘darilgach,   Kobul   shahrini   birinchi   bo‘lib   general   Ahmad   Shoh
Mas’ud   boshchiligidagi   tojiklarning   qurolli   kuchlari   egalladi.   Shu   etnik   guruh
vakili Burhoniddin Rabboniy esa prezidentlik lavozimini egalladi.
Tojiklarning hokimiyatni egallaganligiga pushtunlar lideri Hikmatyor toqat
qila   olmadi.   Boshqa   etnik   guruhlar   esa   o‘zlari   egallab   kelayotgan   hududda
mustahkamlanib   ola   boshladi.   Ba’zilari   goh   u   tomon,   goh   bu   tomon   bilan
kelishishga   intildi.   Shu   tariqa   fuqarolar   urushi   yangi   bir   sharoitda   davom   etdi.
Buning   oqibatida   minglab   begunoh   tinch   aholi   halok   bo‘ldi.   B.   Rabboniy
mamlakatning kelgusi taqdirini hal etishi lozim bo‘lgan Ta’sis majlisini chaqirishni
istamadi.
Bosh   vazir   Hikmatyor   esa   norozilik   belgisi   sifatida   iste’fo   berdi.   Qurolli
kurash yana avj oldi. Mamlakatda siyosiy vaziyat borgan sari og‘irlashdi.
Mana   shunday   sharoitda   Afg‘oniston   siyosiy   Abdurashid   Do’stum,   Ahmad
Shoh   Ma’sud   va   Hikmatyor   boshchiligidagi   etnik   guruhlar   lagerlari   o’rtasida
kurash   o’zaro  urushlarga  aylanib  ketdiki, unda  5 ming  kishi  halok  bo’ldi.  Asosiy
mojaro B. Rabboniy va Pokiston yordamidan foydalangan Hikmatyor o’tasida ro’y
berdi.
  Afg’onistonning   siyosiy   maydonida   yangi   kuch   -   o’zi   haqida   1994-   yil
noyabrda   tolibonlar  (Alloh o'quvchilari)  paydo bo'ldi. Ular Afg'onistonda jamiyat
hayotini sof islom asosida qayta qurish uchun kurashga bel bog'lagan diniy-siyosiy
guruh   vakillaridir.   Ularning   katta   qismini   fuqarolar   urushi   davrida   yetim   qolgan
bolalar   tashkil   etardi.   Tolibonlar   rahnamosi   diniy   fanat   (vahhobiy)   Mulla   Umar
edi. 
1995- yil yanvarda ular Qobulga hujum boshladilar. Mamlakat vayron etildi.
Toliblarga qarshi muxolifat kuchlari parchalanib ketdi.
    1996 -yil   30-sentyab da   -   tolib lar   shimol   tomon     Ma’sud ni   ta’qib   etib
borishdi.   Mamlakat   hududining   90   foizi   tolibonlar   nazoratiga   o'tdi.   Tolibonlarga
qarshi   kuchlar   mamlakat   shimoliga   siqib   qo'yildi.   Ular   endi   birlashishga   majbur
bo'ldilar.  1
1
  Jaxon  tarixi. Universal qo’llanma. T.:  “ Akademnashr ”    2013..
10 6- oktabrda   -   Pan j vodiysida  Masud   tolib lar      harakatini to’xtatdi.  1996 -  yil   9 -
oktabr da     Mozori-Sharif   yaqinida   Do’stum   va   Rabboni     uchrashdi .   Toliblarga
qarshi   kuchlar   ( Masud ,   Do’stum ,   Rabbon i   va   Xalil )   shimolga   mustahkam
o’rnashdilar,   toliblarga   qarshi   kurashda   birlashdilar   va   o’zlarining   Oliy   Sovetini
ta’sis   etdilar.   Shu   tariqa   Shimoliy   Alyans   deb   atalgan   ittifoq   vujudga   keldi 2
  va
1996-2001   yillarda   shimolda     mustaqil   Shimoliy   Afg’oniston,   Afg’onistan   Islom
davlatini   barpo   etdilar .   1997-yil   iyunda   ular   muxolifat   kuchlar   (asosan,   tojik
Ahmad   Shoh   Mas'ud   va   o'zbek   Abdurashid   Do'stum   harbiy   kuchlari)ni   tor-mor
etish yo'lida urushni davom ettirdi.
  AQShdagi   2001-yil   11-   sentabrdagi   terroristik   harakat   AQShni
Afg’onistonga   hujum   uyishtirishga   sabab   bo’ldi.   Dekabrda     Loyya   Jirg’a   -afg’on
qabilalari   oqsoqollari   chaqirildi,   pushtun   Hamid   Karzay   (2004-2014   yillarda   -
Afg’oniston   prezidenti)   unga   raislik   qildi.     Shundan   buyon   NATO   Afg’onistonni
okkupatsiya qilmoqda. Toliblar partizan urushiga kirdi. 2014- yildan Ashraf G‘ani
Afg‘oniston Islom Respublikasi Prezidenti. 
Afg’onistonda yuzaga kelgan muammo hali hamon saqlanib qolmoqda. Uning
ildizi   uzoq   o‘tmishga,   rahnamolar   o‘rtasidagi   murosasizlik,   millatchilik,
mahalliychilik, urug‘-aymoqchilik, hokimiyat uchun kurashlarga borib taqaladi. 
O'zbekiston   Respublikasi   Birinchi   Prezidenti   I.A.Karimov     ilgari   surgan
tamoyillarga amal qilgandagina Afg‘onistonda tinchlik o‘rnatiladi.
II.2.   Аfg‘onistondagi   notinchlikning   Markaziy   Osiyo   mintaqasi   hamda
Jahon hamjamiyati uchun xavf-xatarlari.
2
11 Diniy   ekstremizm   va   terrortizm   xavfi.     Terrorizm   harakatlari   insoniyat
tarixida   yangilik   emas.   U   hamma   vaqt   insoniyat   hayotiga   tahlika   va   tahdid
solib,turli g`arazli maqsadlarning ,g`oyalar va xohish- irodalarning timsoli sifatida
yashaydi.
Terrorizm - insoniyat dushmani, taraqqiyot va yuksalish kushandasi.
Terrorizm   ma`lum   bir   guruhning   shaxsiy   manfaatlari   ,   o`z   orzu   umidlari   va
g`ayri   insoniy   xatti   harakatlarining   majmuasidir.   Ayni   paytda   u   anashu
maqsadlarning   amalga   oshishi   uchun   har   qanday   xunrezliklardan,   qotilliklar   va
zulumdan qaytmaydi.
  Terrorizm xatti- harakatlarining mazmuni va mohiyati bevosita zo`ravonlik ,
inson   hayotiga   tahdid   va   uning   huquqlarini   poymol   etish   bilan   bog`liq   bo`lgan
butun mamlakatni xonavayron qilishga olib keladigan, xalq ,   millat va mamlakat
taqdirini   butunlay   boshqa   o`zanga   burib   yuborib   o`z   maqsadi   va   g`oyalarining
ro`yobi uchun hech narsadan tab tortmaslikdir. Ayni paytda u har qanday fikrlash,
aql- idrok doirasida ish yuritshdan holi bo`lgan shafqatsizlik , ashaddiy xunxo`rlik,
jazava   va   tazyiq   bilan   yovuz   niyatini   amalga   oshiradigan   bir   to`da   olamon
faoliyatidir. 1
 
   Terrorizm turli mamlakatlarda turli shakllarda va har xil maqsadlar asosida
dunyoga   keladi,   urchiydi,   ko`payadi   va   yashaydi.   Ma`lum   bir   mamlakat
xalqlarining   dunyoqarashi,   ma`naviy   ruhiy   qiyofsi   aniqrog`i   ehtiyojlari   turmush
tarzi   bevosita   anashunday   jarayonlarning   shaklini,   qiyofasini   ,mohiyatini   va
rivojlanish jarayonlarini, boshqacha qilib aytganda evalyutsiyasini belgilaydi. 2
Bugungi   kunda   xalqaro   xarakterdagi   jinoyatlarga   qarshi   kurashda   davlatlar
hamkorligi   shakllarini   takomillashtirishda   birinchi   navbatda   o‘zaro   uyg‘un
faoliyatini yo‘lga qo‘yish lozim. Ana shundan tajribadan biri - terrorizmga qarshi
kurash qo‘mitasining faoliyatidir. O‘zbekiston birinchi   prezidenti Islom Karimov
1
.“Diniy ekstrimizm va terrorizmga qarshi kurashnishning ma`naviy – ma`rifiy      asoslari ’’  (  o`quv qo`llanma
)   Toshkent islom universiteti” nashriyot-matbaa birlashmasi  Toshkent-2013
2
          ?
  Karimov. I. A. “ O`zbekiston XXI asrga intilmoqda ”   Toshkent – “O`zbekiston”-2000 90-91-bet
12 Evropada   xavfsizlik   va   hamkorlik   tashkilotining   Istambul   sammitida   so‘zlagan
nutqida   (1999-yil   18-noyabr)   quyidagi   takliflarni   bildirgan   edi:   "Xalqaro
terrorizmga   qarshi   kurash   markazini   tashkil   etish   masalasini   keskin   qo‘yish
maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz.
Markazning   asosiy   vazifasi   terrorizm   ko‘rinishlari   bilangina   emas,   eng
avvalo,   xalqaro   terrorizmni   mablag‘   bilan   taxminlayotgan   qo‘llab-
quvvatlanayotgan, qurol-yarog‘ bilan ta'minlab, joylarga jo‘natayotgan manbalarga
qarshi   kurash   bo‘yicha   qabul   qilingan   qarorlarning   so‘zsiz   bajarilishi   bo‘yicha
faoliyatlarni   muvofiqlashtirishdan   iborat   bo‘lishi   lozim".   Yurtboshimizning
mazkur   taklifiga   binoan,   BMT   Xavfsizlik   Kengashi   doirasida   terrorizmga   qarshi
kurash Markazi ta'sis etilib, uning faoliyatini nafaqat terrorizmning o‘ziga, balki ,
uning   yo‘ldoshi   bo‘lgan   giyohvandlik   vositalari   va   psixotrop   moddalarning
noqonuniy   aylanishiga,   noqonuniy   daromadlarni   legallashtirishga,   yollanish
jinoyatiga qarshi kurashga qaratildi. 1
Birinchi   prezidentimiz   I.A.Karimov   mustaqillikning   ilk   kunlaridayoq
xavfizligimizga tahdid soluvchi  omillar  xususida  gapirar ekan , diniy ekstremizm
va   terrorizmning   dunyoviy   fojia   ,   taraqqiyotga   to`sqinlik   qiluvchi   xavfli   omil
ekanligini xalqaro tashkilotlar minbarlaridan turib bir necha marotaba ta`kidladi.
Islom   Karimov   g`oyalari   nafaqat   mustaqil   balki   yangi   davrning   yangi
mahsuli,   mantiqiy   tafakkur   tarzining   yorqin   timsoli   sifatida   vujudga   keldi.
Jumladan   buni   terrorizm   va   islom,   islomning   siyosiylashuvi,   islom   niqobidagi
nayranglar   xususidagi   xulosalarida   yaqqol   ko`ramiz:   “   So`ngi   yillarda
voqealarning   fojeali   tus   olganligining   yana   bir   sababi   shundaki,   afg`on
mojarolariga   ma`lum   etnik   nizolardan   tashqari   yana   diniy   tus   ham   berildi.
Islomning keskin siyosiylashuvi jarayoni sodir bo`lmoqda. U o`ta radikal tus oldi-
hokimiyat tepasiga chiqishga davogarlik qilish va barcha dinshunoslarni madadga
chaqirgan   holda   bunga   qurolli   yo`l   bilan   erishishga   ochiqdan   ochiq   urinish   yuz
1
  Shanxay Hamkorligi Tashkilotiga a`zo davlatlar o`rtasida mintaqaviy akselterror tuzilmasi haqidagi bitimni 
ratefikatsiya qilish to`g`risida. O`zbekiston Oliy Majlis qarori.// O`zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to`plami, 
2004. 1-2 sonlar
13 bermoqda.   Dinimizning   insonparvarlik   g`oyalari   va   asoslariga   hech   bir   aloqasi
bo`lmagan anashu jarayon tog`li Badaxshondan tortib to Kaspiygacha bo`lgan juda
katta   hududdagi   ijtimoiy   –siyosiy   vaziyatga   bevosita   yoki   bilvosita     salbiy   ta`sir
ko`rsatadi.   Mintaqadagi   davlatlarda   Afg`on   ssenarisini     o`z   xalqlariga   zo`rlab
qabul   qildirishga   tayyor   turgan   ekstremistik   kayfiyadagi   unsurlar   topilib   qoldi.
Afg`oniston  voqealari  esa   fojeali   oqibatlarga  olib kelganligiga  hali   biz ham   baho
beramiz, kelgusi avlodlarimiz ham baho beradi.”  1
O'zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.Karimov mintaqaviy mojarolar
xususida va terrorizmning rivojlanishiga imkon berdigan omillar haqida gapirar ekan,
yana   bir   muhim   holatga   alohida   to`xtaladi   va   uni   e`tiborsiz   qoldirib   bo`lmaydigan
nihoyatda   katta   potenseal   xavf   xatar   deb   aytadi.   Mojarolarning,
kelishmovchiliklarning   va   ziddiyatlarning   kelib   chiqish   omili   sifatida   chegaralar
orqali   bo`lib   yuborilgan   xalqlar   taqdiriga   tahdid   solish,   ularning   o`zaro
munosabatlariga  putur   yetkazish  ,  azaldan  qondosh-jondosh,  bir   millat   vakili  bo`lib
kelgan,   qarindosh-urug`   bo`lib   ketgan   aholini   chegaralar   tufayli   bir-biriga   qarshi
qo`yish  hollari  ham   mavjudligini  uqtirib  o`tadi.  Ana  shunday  holatni  nazarda  tutib,
birinchi   prezidentimiz     Islom   Karimov   :   “   Afg`oniston   bilan   chegaraning   ikki
tomonidagi   Tojiklar   yoki   o`zbeklarni,   yo   bo`lmasa   pushtin   qabilalarni   birlashtirish
foydasiga   sun`iy   dalillar   to`planmoqda.   Mavjud   chegaralarni   etnik   asosida
o`zgartirish   yo`lidagi   har   qanday   urinish   qanday   oqibatlarga   olib   kelishini   tasavvur
qilishning   o`zi   daxshatli.   Mintaqamizdagi   chegaralarni   o`zgartirish   butun   jahon
hamjamiyati uchun dahshatli oqibatlarni keltirib chiqarishi mumkin . Hatto Bosniya
va Gersogovenoyadagi mojarolar bu mudhish voqealar oldida “holva” bo`lib qolishi
hech gap emas” deydi. 2
          Diniy ekstremizm   - ba zi diniy tashkilotlar yoki ayrim dindorlarning jamiyatʼ
qonun-qoidalariga   mos   kelmaydigan   mafkurasi   va   faoliyati.   Diniy   ekstremizm  
ko pchilik   dinlarda   mavjud   bo lib,   uning   tarafdorlari   o z   oldiga   siyosiy	
ʻ ʻ ʻ
1
Karimov. I. A. “O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida : xavfsizlikka tahdid, barqarorlik va taraqqiyot kafolatlari”27-bet
Toshkent “ O`zbekiston”1997
2
  Karimov. I. A. “ O`zbekiston XXI asrga intilmoqda ”   Toshkent – “O`zbekiston”-2000 104-bet
14 maqsadlarni   qo yadi.   Islom   ekstremizmining   aqidasiga   ko ra,   birinchidan,   go yoʻ ʻ ʻ
barcha   hozirgi   zamon   musulmon   jamoalari   islomiy   tuslarini   yo qotganlar   va	
ʻ
"johiliya"   asri   jamiyatlariga   aylanganlar.   Bunday   yondashuv   hukumat   va   uning
olib borayotgan siyosatini   keskin  tanqid qilish  uchun  "asos"   bo lib  xizmat  qiladi.	
ʻ
Ikkinchidan,   go yo   faqat   "haqiqiy"   musulmonlar   hokimiyatga   kelgach,   barpo	
ʻ
bo`lajak   "islomiy   tartib"ni   o`rnatish   uchun   keskin   va   agressiv   harakat   qilmoqlari
lozim. Bunday harakatning qonunga muvofiqligi masalasi ular tomonidan umuman
o rtaga   qo yilmaydi,   zero,   ular   faqat   shariatga   (bu   ham   ularning   tor   talqinida)	
ʻ ʻ
tayanib ish ko radilar va o zlarini islomdan chekingan hokimni ag darishga go`yo	
ʻ ʻ ʻ
haqli deb biladilar.   Islom ekstremizmining "nozik" tomoni uning "din"ga (haqiqiy
dinga   emas)   asoslanganidadir.   Guruh   rahbarlari   o z   qo l   ostidagi   a zolarining	
ʻ ʻ ʼ
ongiga   shu   darajada   ta sir   o tkazadilarki,   ular   hatto   o zlarini   qurbon   qilishga,	
ʼ ʻ ʻ
muayyan   maqsad   yo lida   "shahid"   yoki   "kamikadze"   bo lishga   tayyor   turadilar.	
ʻ ʻ
"Musulmonbirodarlar"   harakati   (Misr,   1928)   dan   yetishib   chiqqan   Sayyid   Qutb
(1906—1965)   hozirgi   zamon   islom   ekstremizmining   g oyaviy   asoschisi   sifatida	
ʻ
tan olingan. Uning "nazariya"siga ko ra, o zini musulmon deb hisoblovchilarning	
ʻ ʻ
ko pchiligi   aslida   musulmon   emas,   va   umuman,   barcha   davlatlar   islomga	
ʻ
qarshidirlar.   Demak,   maqsad   —   islom   davlatini   barpo   qilish   va   jamiyatni
to lig icha islomlashtirishdir.
ʻ ʻ
Xristian dinining ba zi sektalariga asoslangan ko plab diniy ekstremistik harakatlar	
ʼ ʻ
ham   mavjud.   Ayniqsa,   "yahvechilar",   "pyatidesyatniklar",   "tashabbuskor
baptistlar"   umuman   qonuniy   hokimiyat   va   dunyoviy   qonunlarni   tan   olmaydilar.
Ularning   fikricha,   go yo   cherkov   davlatdan   yuqori.   Pyatidesyatniklarning   ba zi	
ʻ ʼ
guruhlari   esa   o z   tobelarini   o ta   shafqatsizlik   bilan   ado   etiladigan   ibodatlarga	
ʻ ʻ
zo rlaydilar,   dunyo   ne matlaridan   voz   kechib,   tarkidunyochilik   bilan   yashashga	
ʻ ʼ
da vat etadilar.
ʼ
Diniy   ekstremizm     yoki   ashaddiy   aqidaparastlik   turli   ko rinishlarda   namoyon	
ʻ
bo lishi  mumkin.  	
ʻ Mas,  Olsterdagi  "ultra"  protestantlar,  Yaqin  va O rta  Sharqdagi	ʻ
"musulmon-birodarlar", Markaziy Osiyo va Kavkazda paydo bo lgan vahhobiylar	
ʻ
15 (q.   Vahhobiylik )   va   b oshqalar .   Ular   jamiyatga   va   qonunlarga   deyarli   bir   uslubda
qarshi kurash olib boradilar. 1
Diniy   ekstremizm     muayyan   ko rinishda   O zbekistonda   ham   paydo   bo ldi.   Islomʻ ʻ ʻ
ekstremizmi guruhi faoliyati natijasida 1997-   yil  dek abr da Namangan  shahrida   bir
necha   qotilliklar   yuz   berdi.   O tish   davriga   xos   i
ʻ q tisodiy   qiyinchiliklar,   xalqning
diniy   qarashlarga   ta sirchanligi   va   diniy   urf-odatlarga   moyilligidan   foydalanib,	
ʼ
ekstremistlar   ochiqdan-ochiq   kuch   bilan   Farg ona   vodiysida   ijro   va   sud	
ʻ
hokimiyatining   ayrim   vazifalarini   o zlashtirishga   harakat   qildilar.   1999-   y	
ʻ il   16-
fevralda   Toshkent   sh ahrida   yuz   bergan   voqealar   diniy   aqidaparastlarning   asl
maqsadi   konstitutsiyaviy   tuzumga   zarba   berish   va   hokimiyat   tepasiga   kelish
ekanini   ko rsatdi.  	
ʻ Diniy  ekstremizm ning  O zbekistonga   tahdidini   aqidaparastlikni	ʻ
yoyish   orqali   mavjud   davlatga   ishonchni   yo qqa   chiqarishga   urinishda   kuzatish	
ʻ
mumkin.  Ekstremistlar  jamiyatda  erksiz,   mute,   faoliyatsiz   kishilar   safini   orttirish,
"soxta"   va   "haqiqiy"   dindorlik   belgilari   bo yicha   qarama-qarshilikni   keltirib
ʻ
chiqarishni   ko zlaydilar.   Ular   o z   maqsadlariga   erishish   uchun   jangarilarni	
ʻ ʻ
tayyorlashga   ham   harakat   qildilar.   O zbekistonni   G arbga   "islomlashtirilgan",	
ʻ ʻ
Sharqqa esa, aksincha, "dinsiz", "daxriy" shaklda ko rsatib, respublikaning xalqaro	
ʻ
obro siga   putur   yetkazish   niyatida   bo ldilar.   Ular   umuman   islom   sivilizatsiyasi	
ʻ ʻ
bilan noislomiy sivilizatsiyalar o rtasida yalpi qaramaqarshilikni kuchaytirish kabi	
ʻ
yovuz rejalarni tuzishdan ham qaytmadilar.
2000-   y il ning   kuzida   ekstremistlarning   O zbekistonga   qurolli   hujum   uyushtirgani	
ʻ
ularning   Afg onistonda   in   qurib   olgan   xalqaro   terrorchilar   va   narkobiznes   bilan	
ʻ
uyushib   ketganidan   dalolat   berdi.   Shu   munosabat   bilan     birinchi   p rezident imiz
Islom   Karimov:   "Bugun   dinimizni   asrash   kerak,   mo min-musulmonlarni   ximoya	
ʻ
qilish   kerak.   Lekin   dinimizni,   birinchi   galda,   o zini   "chin   musulmon"   deb   da vo	
ʻ ʼ
qilayotgan   ana   shu   yovuz   kuchlardan,   har   qadamda   "jihod"   deb   og iz   ko pirtirib,	
ʻ ʻ
din   nomidan   buzg unchilik   qilayotgan   qonxo r   va   qotillardan   asrash   kerak",—	
ʻ ʻ
1
  .“Diniy ekstrimizm va terrorizmga qarshi kurashnishning ma`naviy – ma`rifiy      asoslari ’’  (  o`quv 
qo`llanma )
“Toshkent islom universiteti” nashriyot-matbaa birlashmasi  Toshkent-2013
16 degan   edi.   Faqat   2001-   y il   11-   sen tabr   kuni   Nyu-York   va   Vashingtonda   sodir
etilgan mudhish terrorchilik hujumlaridan keyingina dunyodagi yetakchi davlatlar
AQSH boshchiligida bu yovuz illatga qarshi keng miqyosda kurashga bel bog ladi.ʻ
  Bundan   tashqari   bugungi   kunning   asosiy   muammolaridan   yana   biri   narkobiznis   va
giyohvandlikdir .  Achinarlisi   bu   illatning   ham   o ` chogi   aynan   Afg ` oniston    davlati .  
Bizning yurtimizda ham bu illatga qarshi   ancha yillardan beri kurash olib 
borilmoqda.  Huquq tartiboti idoralari tomonidan ashyoviy dalil sifatida 
ko‘rsatilgan narkotik vositalarni maxsus domen pechlarida yoqish orqali yo‘q 
qilish amaliyoti mamlakatimizda 1994-yildan buyon qo‘llanib kelinmoqda.  Har 
yili ushbu tadbir BMT, xalqaro tashkilotlar, diplomatik korpus vakillari, 
Giyohvandlik moddalarini nazorat qilish bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi davlat
komissiyasi a’zolari, huquqni muhofaza qilish organlarining mas’ul xodimlari, 
ekspertlar, jurnalistlar ishtirokida o‘tmoqda. O‘tgan 20yil davomida 
mamlakatimizda jami 52 tonna narkotik vositalar yoqib yuborildi.  
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Narkotik moddalarni 
nazorat qilish milliy axborot-tahlil markazi ma’lumotlariga ko‘ra, 2013-yilda 
mamlakatimizda 2,3 tonnadan ziyod narkotik vositalar musodara qilingan. 
«Qoradori – 2013» operatsiyasi davomida umumiy maydoni 1,04 gektar yerga 
tarkibida narkotik moddalar bo‘lgan o‘simliklar ekilgani haqida 1223 holat 
aniqlangan, 1,54 gektar maydondagi yovvoyi nasha o‘simligi yo‘q qilingan. 
Giyohvand moddalarning noqonuniy aylanishi (sotish, kontrabanda, tarkibida 
giyohvandlik moddalari mavjud ekinlarni ekish va bangixonalar tashkil etish) bilan
bog‘lik   7680   jinoyat    sodir   etilgan.  
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Narkotik moddalarni 
nazorat qilish milliy axborot-tahlil markazi direktori A.Mansurov ayni paytgacha 
dunyodagi narkotiklar ishlab chiqaruvchi eng yirik mamlakat bo‘lib qolayotgan 
Afg‘oniston bilan qo‘shnichilik O‘zbekistonda giyohvand moddalar bilan bog‘liq 
vaziyatga salbiy ta’sir ko‘rsatayotgan asosiy omil ekanini ta’kidladi. Afg‘onistonda
ishlab chiqarilgan narkotiklar O‘zbekistonga asosan Tojikiston, Qirg‘iziston va 
bevosita Afg‘onistondan Amudaryo orqali kirib kelmoqda.
17 Ular narkotiklarni yashirishning eng tuban usullaridan foydalanmoqda. 
Narkotiklarni meva-sabzavotlar ichida, transport vositalarining xufiya joylarida, 
uy-ro‘zg‘or buyumlarida va boshqa ko‘plab usullarda olib kirishga urinishlar 
bo‘lmoqda. 
Har   yili   narkotik   moddalar   butun   dunyoda   200   mingdan   ziyod   kishining   umriga
zomin   bo‘lmoqda,   jinoyatchilar   esa   ushbu   “zahri   qotil”ni   sotishdan   millionlab
dollar   daromad   olmoqda,   –   dedi   BMTning   Narkotiklar   va   jinoyatchilikka   qarshi
kurashish boshqarmasining Markaziy Osiyodagi mintaqaviy vakolatxonasi rahbari
Ashita   Mittal.   –  Narkotik  moddalar   savdosi   transchegaraviy   muammo  bo‘lib,  uni
hal   qilish   uchun   ham   milliy,   ham   davlatlararo   darajada   qat’iy   hamda   o‘zaro
muvofiqlashtirilgan choralar ko‘rish talab etiladi. O‘zbekiston Respublikasi “zahri
qotil”ga   qarshi   kurashishda   xalqaro   tashkilotlarning   strategik   sherigi   hisoblanadi
va har yili ushbu yo‘nalishda ulkan ishlarni amalga oshirmoqda.  
O‘zbekiston   Respublikasi   Vazirlar   Mahkamasi   huzuridagi   Narkotik   moddalarni
nazorat   qilish   milliy   axborot-tahlil   markazi   ma’lumotlariga   ko‘ra,   2014-yilda
mamlakatimizda qariyb 2,3 tonna narkotik vositalar musodara qilingan. «Qoradori
– 2014» operatsiyasi  davomida tarkibida giyohvand moddalar bo‘lgan o‘simliklar
ekilgani haqida 1125 holat aniqlangan.  
2014-yilda   giyohvand   moddalar   oldi-sottisi   bilan   shug‘ullangani   uchun   qo‘lga
olinganlar orasida MDH, Osiyo va Yevropa davlatlarining 100 nafar fuqarosi ham
bor. Ulardan 133 kilogrammdan ziyod giyohvand modda, 1530 psixotrop tabletka
va prekursorlar musodara qilindi.  
Ta’kidlash joizki, aniqlangan har bir  jinoyat – bu O‘zbekiston huquqni  muhofaza
qilish   organlarining   birgalikdagi   sa’y-harakatlari   natijasidir.   O‘zbekiston
Respublikasi   Ichki   ishlar   vazirligi,   Milliy   xavfsizlik   xizmati,   Milliy   xavfsizlik
xizmatining   Davlat   chegaralarini   himoya   qiluvchi   qo‘mitasi,   Davlat   bojxona
qo‘mitasi   tizimida   narkotiklarga   qarshi   kurashish   bo‘yicha   maxsus   bo‘linmalar
faoliyat ko‘rsatmoqda.  
18 Xodimlarni  o‘qitish va malakasini  oshirish uchun O‘zbekiston Respublikasi  Ichki
ishlar   vazirligi   akademiyasi   va   Oliy   harbiy   bojxona   institutida   maxsus   kafedralar
faoliyat   ko‘rsatmoqda.   Davlat   bojxona   qo‘mitasi   tarkibida   ilg‘or   texnologiyalar
bo‘yicha   kinolog   mutaxassislar   va   qidiruv-xizmat   itlarini   tayyorlaydigan   hamda
o‘qitadigan   Milliy   kinologiya   markazi   tashkil   etilgan.   So‘nggi   yillarda
mamlakatimizdan   uch   mingdan   ziyod   mutaxassis   xalqaro   loyihalar   doirasida
xorijiy davlatlarda o‘qib, malakasini oshirib keldi.  
O‘zbekiston   Respublikasi   Sog‘liqni   saqlash   vazirligi   tizimida   tashkil   etilgan
Psixoaktiv   moddalarni   suiste’mol   qilish   sohasidagi   vaziyatni   monitoring   qilish
markazi   bu   borada   tegishli   ma’lumotlar   to‘plash   va   tahlil   qilish   bilan
shug‘ullanmoqda.   Narkotik   moddalarni   nazorat   qilish   milliy   axborot-tahlil
markazida, shuningdek, huquqni muhofaza qilish organlari tahlil boshqarmalarida
giyohvandlik   vositalarining   noqonuniy   aylanishi   bo‘yicha   axborot-tahlil   tizimi
faoliyat ko‘rsatmoqda. Ayni paytda Milliy idoralararo ma’lumotlar bazasi tizimini
ishlab chiqish ishlari olib borilayotir.  
Mamlakatimiz   huquqni   muhofaza   qilish   organlari   xodimlarining   mahorati   va
mavjud   moddiy-texnik   imkoniyatlar   ko‘plab   huquqbuzarliklarning   oldini   olishda
muhim   omil   bo‘lmoqda.   Masalan,   2014-yili   davlat   chegarasi   orqali   narkotiklar
kontrabandasi   kanalini   tashkil   etib,   katta   miqdorda   giyohvand   moddalar   olib
o‘tadigan bir qancha mintaqalararo guruhlar faoliyatiga chek qo‘yildi.  
             Shunday guruhlardan birining a’zosi – Afg‘oniston fuqarosi Shohjahon Ziyo
o‘g‘li   Surxondaryo   viloyatining   Termiz   tumanida   huquqni   muhofaza   qilish
idoralari   xodimlari   tomonidan   qo‘lga   olingan.   U   tunda   Amudaryo   orqali   rezina
qayiqda   “qimmatbaho   yuk”,   ya’ni   64,6   kilogramm   opiy   olib   o‘tishga   uringan.
Uning yana bir hamyurti Abdulhakim Muhammadqul o‘g‘li ham shu tumanda 20,3
kilogramm   opiy   bilan   qo‘lga   tushgan.   Samarqand   viloyatida   ham   45   va   32,5
kilogramm   opiy   musodara   qilindi.   Ushbu   maxsus   operatsiyalar   Afg‘oniston   va
Tojikistondan   yirik   miqdordagi   giyohvand   moddalar   kontrabandasining   oldini
oldi.  
19               Vakolatli   organlar   qo‘shni   davlatlardan   narkotiklar   yetkazib   berayotgan
og‘ufurushlarni aniqlash borasida ham katta ishlarni olib bormoqda. Buning uchun
chegara   va   bojxona   nazorati   kuchaytirilib,   transport   vositalari   sinchkovlik   bilan
ko‘zdan   kechirilayotir.   Buning   natijasida,   masalan,   2014-yilning   dekabrida
Tojikistondan   Litvaga   ketayotgan   tranzit   yuk   poyezdidagi   yuklar   orasida   6,8
kilogramm geroin borligi aniqlandi.  
–   Narkotiklar   yetishtiruvchi   eng   yirik   mamlakat   bo‘lib   qolgan   Afg‘oniston   bilan
chegaradoshlik   O‘zbekistondagi   giyohvand   moddalar   bilan   bog‘liq   vaziyatga
salbiy   ta’sir   ko‘rsatmoqda,   –   dedi   O‘zbekiston   Respublikasi   Vazirlar   Mahkamasi
huzuridagi   Narkotik   moddalarni   nazorat   qilish   milliy   axborot-tahlil   markazi
direktori   A.Mansurov.   –   Afg‘onistonda   tayyorlangan   narkotiklarni   O‘zbekistonga
asosan   Tojikiston,   Qirg‘iziston   va   bevosita   Afg‘onistondan   olib   kirishga
urinilmoqda. Bunga qarshi aniq yo‘naltirilgan kompleks chora-tadbirlar samarasida
giyohvand   moddalarning   yo‘liga   mustahkam   to‘siq   qo‘yilgan.   Natijada,
O‘zbekistonda   narkotik   moddalar   ishlab   chiqarishning   xomashyo   bazasi   yo‘q
qilindi,   giyohvand   moddalar   bilan   bog‘liq   jinoyatlar   soni   hamda   narkomaniya
kasalligi   ko‘rsatkichi   yil   sayin   kamayib   bormoqda.   Masalan,   2014-yil   2013-yilga
nisbatan giyohvandlikka mubtalo bo‘lgan 18-19 yoshdagi bemorlar soni 7,2-marta
kamaydi.  
        Mamlakatimizda   qabul   qilingan   Narkotik   moddalarni   suiste’mol   qilish   va
ularning   noqonuniy   aylanishiga   qarshi   kurash   bo‘yicha   2011-2015-yillarga
mo‘ljallangan   kompleks   chora-tadbirlar   dasturi   o‘z   samarasini   berayotir.   Bu   esa
O‘zbekiston  xalqaro tashkilotlar faoliyati doirasida narkotiklarga qarshi  kurashish
bo‘yicha   zimmasiga   olgan   majburiyatlarni,   imzolangan   ikki   va   ko‘p   tomonlama
shartnomalarni to‘liq bajarayotganidan dalolat beradi.  
O‘zbekiston   giyohvand   moddalarning   noqonuniy   aylanishiga   qarshi   kurashish
asosiy   vazifalaridan   biri   sifatida   belgilangan   Shanxay   Hamkorlik   Tashkilotining
a’zosidir. Mamlakatimiz Markaziy Osiyo narkotik vositalar, psixotrop moddalar va
20 ularning   prekursorlarining   noqonuniy   aylanishiga   qarshi   kurashish   bo‘yicha
mintaqaviy   axborot   muvofiqlashtirish   markazi   ishida   ham   faol   ishtirok   etib
kelmoqda. Toshkentda BMTning Markaziy Osiyoda Narkotiklar va jinoyatchilikka
qarshi   kurashish   boshqarmasining   mintaqaviy   vakolatxonasi   faoliyat
ko‘rsatmoqda.  
O‘zbekiston   Yevropada   xavfsizlik   va   hamkorlik   tashkiloti,   Jahon   bojxona
tashkiloti,   Interpol   va   boshqa   nufuzli   xalqaro   tuzilmalar   bilan   ham   samarali
hamkorlik   qilib   kelmoqda.   Bu   borada   axborot   va   tajriba   almashinayotgani
giyohvand   moddalar   tarqalishiga   qarshi   mintaqaviy   va   xalqaro   darajada
kurashishda muhim omil bo‘lmoqda.  
               Narkotiklarni  yoqishga bag‘ishlangan  bu galgi  marosim  mamlakatimizning
ushbu global muammoga nisbatan qat’iy pozitsiyasini yana bir bor namoyon etdi.
Mazkur   tadbirning   giyohvandlikka   qarshi   kurashish   bo‘yicha   oylik   doirasida
o‘tkazilgani   keng   ko‘lamli   tushuntirish   ishlarining   samaradorligini   yanada
oshirmoqda.  
                  Oylik   doirasida   giyohvand   moddalarni   suiiste’mol   qilishning   fojiali
oqibatlariga bag‘ishlangan turkum eshittirish va ko‘rsatuvlar efirga uzatilib, bosma
va   elektron   nashrlarda   maqolalar   e’lon   qilinayotir.   Mehnat   jamoalari,   o‘quv
muassasalari, mahallalar, bolalar yozgi oromgohlari, klublarda davra suhbatlari va
boshqa tadbirlar o‘tkazilmoqda.  
                Narkotiklarni   yoqish   marosimida   xorijlik   va   mamlakatimiz   ekspertlari
barchani giyohvand moddalarga qarshi kurashishda yanada jipslashishga chaqirdi.
Zero,   insoniyatga   tahdid   solayotgan   eng   yovuz   xavfga   qarshi   kurashishda   davlat,
jamiyat va har bir fuqaroning yaqin hamkorligidagina kutilgan natijalarga erishish
mumkin.  
II   bob .   Afg’onistonda   tinchlik   va   barqarorlikni   ta’minlashda   O'zbekiston
Respublikasi taklif va tashabbuslari.
21 II.1.   Islom   Abdug’aniyevich   Karimov   -   Mustaqil   O‘zbekiston   davlatining
asoschisi, buyuk davlat va siyosat arbobi.  
                      Islom   Abdug‘aniyevich   Karimov   1938-   yil   30-   yanvarda   Samarqand
shahrida xizmatchi oilasida tug‘ildi. O‘rta Osiyo politexnika instituti va Toshkent
xalq   xo‘jaligi   institutini   muhandis-mexanik   va   iqtisodchi   mutaxassisliklari
bo‘yicha   tugatgan.
                Mehnat faoliyatini 1960- yilda Toshkent qishloq xo‘jalik mashinasozligi
zavodida   boshladi.   1961-   yildan   1966   -yilgacha     Toshkent   aviatsiya   ishlab
chiqarish   birlashmasida   muhandis,   yetakchi   muhandis-konstruktor   bo‘lib
ishlagan. 
                  1966-   yilda   O‘zbekiston   SSR   Davlat   plan   komitetiga   ishga   o‘tib,
mutaxasislikdan   Respublika   Davlat   plan   komiteti   raisining   birinchi   o‘rinbosari
lavozimigacha bo‘lgan yo‘lni bosib o‘tgan.
                  Islom   Abdug‘aniyevich   Karimov   1983-   yilda   O‘zbekiston   SSR   Moliya
ministri,   1986-   yilda   O‘zbekiston   SSR   Ministrlar   Soveti   Raisining   o‘rinbosari,
Respublika Davlat plan komitetining raisi etib tayinlangan.
         U 1986 - 1989 yillar mobaynida Qashqadaryo viloyati partiya komitetining
birinchi   kotibi   lavozimida   ishlab,   o‘zining   katta   rahbarlik   va   tashkilotchilik
qobiliyati,   fidoyiligi   va   qat’iyati,   el-yurt   dardini,   odamlarning   tashvish   va
muammolari,   ularning   talab   va   manfaatlarini   yurakdan   his   qilishi   bilan   g‘oyat
og‘ir   ijtimoiy-iqtisodiy   ahvolga   tushib   qolgan   viloyatdagi   vaziyatni   qisqa   vaqt
ichida tubdan o‘zgartirishga erishgan. 
                    Islom   Abdug‘aniyevich   Karimov   1989-   yilning   iyunidan   O‘zbekiston
Kompartiyasi Markaziy Komitetining birinchi kotibi etib saylangan. 
                    O‘sha   paytda   respublikamiz   fuqarolar   urushi,   qon   to‘kish,   millatlar   va
konfessiyalararo   mojarolar   yoqasida   turgan   edi.   Voqealarning   xuddi   shunday
rivoji   qo‘shni   mamlakatlarda   amalga   oshirilgan   edi.   Ana   shunday   o‘ta   og‘ir
davrda   u   o‘zining   voqealarni   oldindan   ko‘ra   bilish   qobiliyati,   kuchli   irodasi   va
qat’iyati   bilan   xalqimiz   va   mamlakatimizni   shunday   achinarli   qismatdan   saqlab
qoldi. 
22                         Aynan   o‘sha   davrda   xalqimiz     birinchi   prezidentimiz   Islom
Abdug‘aniyevich   Karimov   timsolida   mard,   bukilmas   iroda   egasi   va   sodir
bo‘layotgan   favqulodda   murakkab   hodisalarning   mohiyatini   davlat   manfaatlari
nuqtai nazaridan ko‘ra oladigan, o‘z Vatani va xalqi, har bir yurtdoshining taqdiri
uchun alohida mas’uliyatni his eta oladigan haqiqiy rahbarga ega bo‘ldi. 
            1990- yil 24- mart kuni O‘zbekiston SSR Oliy Kengashining sessiyasida
Islom   Abdug‘aniyevich   Karimov   O‘zbekiston   SSR   Prezidenti   etib   saylandi.
1991-   yil   29   -dekabrda   muqobillik   asosida   o‘tkazilgan   umumxalq   saylovida
O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti etib saylandi.
                        Islom   Abdug‘aniyevich   Karimov   25-   yil   davomida   mustaqil
O‘zbekistonni   boshqarib,   ochiq   fuqarolik   jamiyati   va   bozor   iqtisodiyotiga
asoslangan   huquqiy   demokratik   davlat   qurishning   chuqur   o‘ylangan
strategiyasini ishlab chiqqan va uni amalga oshirgan buyuk Yurtboshimiz nafaqat
O‘zbekistonda,   balki   butun   jahon   miqyosida   katta   hurmat   va   obro‘-e’tiborga
sazovor bo‘lgan ulkan shaxs va arbob sifatida tanilgan edi. 
             O‘zbekistonning suvereniteti va mustaqilligini saqlash va mustahkamlash
ririnchi   pezidentimiz   Islom   Karimov   uchun   hamisha   eng   oliy   ustuvor   vazifa
bo‘lib keldi va u olib borgan siyosatning asosiy o‘zak tamoyili bo‘lib qoldi. 
                          O‘zbekiston   xalqi   istiqlol   yillarida   erishilgan   barcha   olamshumul
yutuqlar   va   natijalarni   mamlakatimizning   Birinchi   Prezidenti   nomi   va   faoliyati
bilan uzviy bog‘liq deb biladi. 
                     U haqli ravishda demokratik talablar va xalqaro mezonlarga to‘la javob
beradigan   O‘zbekiston   Respublikasi   Konstitutsiyasining   muallifi   bo‘lib,   uni
hayotga amaliy jihatdan tatbiq etishning haqiqiy kafolatiga aylandi. 
                      1991-   yilda   O‘zbekiston   paxta   yakkahokimligining   halokatli   ta’siri
oqibatida iqtisodiyoti bir yoqlama, mo‘rt va nochor rivojlangan, aholining hayot
darajasi   g‘oyat   achinarli   ahvolga   tushib   qolgan   qoloq   agrar   mamlakat   edi.
Respublika   hayotiy   muhim   tovarlarning   ko‘pgina   turlarini,   birinchi   navbatda
g‘alla   va   energiya   resurslari   bo‘yicha   mahsulotlarni   o‘zida   ishlab   chiqarmas   va
bu boradagi o‘z ehtiyojlarini ta’minlay olmas edi.
23                       Islom   Abdug‘aniyevich   Karimov   iqtisodiy   mustaqillikka   erishmasdan
turib,   siyosiy   mustaqillikni   ta’minlash   mumkin   emas,   degan   fikrning   qat’iy
tarafdori edi. Aynan shuning uchun ham Yurtboshimiz tomonidan mashhur besh
tamoyil   asosida   butun   dunyoda   taraqqiyotning   «o‘zbek   modeli»   deb   e’tirof
etilgan  “  O‘zbekiston  iqtisodiyotini  tubdan  isloh   etish  va  tarkibiy  o‘zgarishlarni
amalga   oshirish   dasturi”   ishlab   chiqildi.   Bu   modelning   tub   negizini   «Islohot   —
islohot   uchun   emas,   avvalo   inson   uchun»   degan   strategik   yo‘nalishni   amalga
oshirish tashkil etadi.  
Davlatimiz   rahbarining   tashabbusi   bilan   O‘zbekistonda   keng   ko‘lamli   tarkibiy
islohotlar   amalga   oshirildi,   neft   kimyosi,   kimyo,   avtomobil   sanoati,   qishloq
xo‘jaligi   va   temir   yo‘l   mashinasozligi,   farmatsevtika,   elektrotexnika,
to‘qimachilik   sanoati,   zamonaviy   qurilish   materiallari   sanoati   kabi   yuqori
texnologiyalarga asoslangan mutlaqo yangi sanoat tarmoqlariga asos solindi.
             Ustyurt va Sho‘rtan gaz-kimyo majmualari, Buxoro neftni qayta ishlash
zavodi, Qo‘ng‘irot soda zavodi, Dehqonobod kaliyli o‘g‘itlar korxonasi, Andijon,
Samarqand,   Toshkent   va   Xorazm   viloyatlaridagi   avtomobil   zavodlari   singari
dunyo miqyosidagi noyob sanoat obyektlari barpo etildi.
                        Respublikamizda   zamonaviy   yo‘l-transport   va   muhandislik-
kommunikatsiya   infratuzilmalari,   jumladan,   Qamchiq   tog‘   dovoni   orqali
o‘tadigan   noyob   tunnelni   o‘z   ichiga   olgan   Angren   —   Pop   temir   yo‘l   tarmog‘i,
Toshguzar   —   Boysun   —   Qumqo‘rg‘on   temir   yo‘li   bunyod   etildi.   Toshkentdan
Samarqand,   Buxoro   va   Qarshi   shaharlari   yo‘nalishlari   bo‘yicha   yuqori   tezlikda
harakatlanadigan   poyezdlar   qatnovi   yo‘lga   qo‘yildi,   xalqaro   aeroportlar
modernizatsiya   qilindi,   «Navoiy»   aeroporti   -negizida   xalqaro   logistika   markazi
tashkil etildi va O‘zbek milliy avtomagistrali qurilishi yakuniga yetkazildi.
             O‘zbekistonning dunyoda eng jadal sur’atlar bilan rivojlanib borayotgan
iqtisodiyotga   ega   bo‘lgan   beshta   davlat   qatoridan   joy   olgani   birinchi
prezidentimiz   Islom   Abdug‘aniyevich   Karimov   tomonidan   olib   borilgan
islohotlarning amaliy ifodasi bo‘ldi.
24                       Islom   Abdug‘aniyevich   Karimov   qishloq   xo‘jaligidagi   chuqur
o‘zgarishlarni   amalga   oshirish,   yerning   haqiqiy   egasi   bo‘lgan   yangi   mulkdorlar
sinfi   —   fermerlik   harakatini   shakllantirishning   tashkilotchisi   edi.   Uning
tashabbusi   bilan   jahon   amaliyotida   o‘xshashi   bo‘lmagan,   qishloqlar   qiyofasini
tubdan   o‘zgartirishga   qaratilgan,   qishloq   ahlining   hayot   darajasi   va   sifatini
shahardagidan   kam   bo‘lmasligini   ta’minlaydigan   namunaviy   uy-joylar   qurish
dasturi amalga oshirilmoqda.       
           Islom Abdug‘aniyevich Karimov Qurolli Kuchlar Oliy Bosh Qo‘mondoni
sifatida O‘zbekiston Respublikasining mustaqilligini, uning hududiy yaxlitligi va
sarhadlarimiz   daxlsizligini,   xalqimizning   tinch   va   osoyishta   hayotini   ishonchli
himoya   qilishga   qodir   bo‘lgan   zamonaviy   Qurolli   Kuchlarni   tubdan   isloh   etish,
ularning jangovar salohiyati va qudratini oshirishni ta’minladi.
                      U   tub   negizida   boshqa   davlatlarning   ichki   ishlariga   aralashmaslik   va
vujudga kelayotgan qarama-qarshilik va mojarolarni faqatgina tinch, siyosiy yo‘l
bilan hal etishga asoslangan tinchlikparvar siyosat mujassam bo‘lgan O‘zbekiston
Respublikasining Tashqi siyosat  konsepsiyasini  ishlab chiqdi va amalga oshirdi.
Davlatimizning   birinchi     rahbari   mintaqamizda   va   butun   dunyoda   tinchlik   va
barqarorlikni saqlashga ulkan hissa qo‘shdi.
                       Islom Abdug‘aniyevich Karimov mustaqillikning dastlabki yillaridanoq
jahon   jamoatchiligi   e'tiborini   Afg'onistondagi   fuqarolar   urushini   to'xtatish
muammosiga   qaratib   keldi.   Chunki   ikki   davlat   o‘rtasidagi   diplomatik
munosabatlar   1992-yilda   o‘rnatilgan.   O‘zbekiston   Respublikasining   konsulligi
1992-yildan   buyon   Mozori-Sharifda   faoliyat   olib   bormoqda.   Afg‘onistondagi
harbiy harakatlar davrida konsullikning faoliyati vaqtinchalik to‘xtatilib, 2002-yil
15-yanvardan   qayta   ochildi.   O‘zbekistonning   Qobuldagi   elchixonasi   2002-yil
avgustdan o‘z ishini boshladi. 
              Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni ta'minlash, asriy qardoshlik
tuyg’ularni   rivojlantirish,   yaqin   qo’shnichilik   munosabatlarini   kuchaytirish
hozirgi kunning muhim vazifasidir. Ana shu maqsaddan kеlib chiqib mintaqamiz
va   xalqlarimiz   hayotiga   tahdid   solayotganlarga   qarata   birinchi   prеzidеntimiz
25 Islom   Karimov   bunday   dеgan   edi:   “Kеlgusi   avlod   vakillari   urush   olovini
yoqishga undagan sabab va bahonalar uchun zamondoshlarimizni  kеchirmasalar
kеrak. Tarix o’z hukmini o’tkazar ekan, hamma vaqt sholini kurmagidan ajratadi
va   g’arazli,   xudbin   maqsadlarni   ko’zlab,   xalq   manfaatlarini   niqob   qilib   oluvchi
shaxslarning   o’zlarini   oqlash   uchun   kеltiradigan   kibr-havodan   iborat   dalillarini
qabul qilmaydi.“  
2012-   yil   sеntyabr   oyida   qabul   qilingan   “O’zbеkiston   Rеspublikasining   tashqi
siyosiy   faoliyati   kontsеptsiyasi   to’g’risida”gi   Qonunda   bеlgilangan   asosiy
printsiplar xayrixohlik va do’stlik pozitsiyasini bildiradi:
- turli harbiy va siyosiy alyanslardan uzoq bo’lish;
- o’zining suvеrеnitеti va xududiy yaxlitligini himoya qilish bo’yicha
qat’iy pozitsiyaga ega bo’lish;
-o’z   hududida   xorijiy   davlatlarning   harbiy   bazalari   joylashtirilishiga   yo’l
qo’ymaslik;
- ochiq, izchil va faol tashqi siyosat olib borish.
           Kontsеptsiyada Markaziy Osiyo mintaqasiga alohida e'tibor qaratilgan va
“O’zbеkistonning   hayotiy   muhim   manfaatlari   shu   mintaqa   bilan   bog’liq”   ekani
bеlgilab qo’yilgan.
                    Kontsеptsiyada  O’zbеkiston  o’z  qo’shnilariga  nisbatan   ochiq  va  yaxshi
qo’shnichilik,   do’stlik   va   xayrixoxlik   printsiplariga   asoslangan   siyosat   olib
borishi ta'kidlangan. O’zbеkiston mintaqadagi barcha dolzarb masalalarni o’zaro
manfaatdorlik,   bir-birining   ichki   ishlariga   aralashmaslik   printsiplari¬ga
asoslangan   holda,   muzokaralar   yo’li   bilan   xalqaro   huquq   normalariga   mos
ravishda   hal   etish   tarafdoridir.   Markaziy   Osiyo   muammolari   tashqi   kuchlarning
aralashuvisiz mintaqadagi davlatlarning o’zlari tomondan yеchilmog’i zarur  .      
  
  II.2.   O'zbekiston   Respublikasi   Birinchi   Prezidenti   I.A.Karimovning
Afg'onistonda tinchlikni qaror toptirish yo’lidagi taklif va tashabbuslari.
26        
                O‘zbekiston   Respublikasi   va   Afg`oniston   o‘rtasidagi   diplomatik   aloqalar
1992-yilning oktabr oyida o‘rnatilgan.
                    Afg‘oniston   Islom   Respublikasi   Prezidenti   ikki   marotaba   O‘zbekiston
Respublikasiga   tashrif   buyurgan.   Oxirgi   tashrif   2010-yil   iyunda   Toshkentda
bo‘lib o‘tgan Shanhay Hamkorlik Tashkilotiga a’zo davlatlar Rahbarlari Sammiti
doirasida bo‘lib o‘tga          
                        Birinchi   prezidentimiz   Islom   Karimov   afg‘on   mojarosini   bartaraf
etishning yagona yo‘li – siyosiy yo‘l bo‘lib, qanchalar qiyin bo‘lmasin, qarama-
qarshi   kuchlarni   muzokaralar   orqali   o‘zaro   kelishuvga   olib   kelish   ekani   tobora
o‘z   tasdig‘ini   topayotganligini   alohida   ta’kidladi.   Ayni   shu   asnoda   vaqtinchalik
hukumat   tuzish,   saylovlar   o‘tkazish,   Afg‘oniston   oldida   turgan   og‘ir
muammolarni   hal   etishga   o‘tish   imkoni   paydo   bo‘lishini   bugungi   kunda
ko‘pchilik e’tirof etmoqda. 1
           O‘zbekiston      hukumati          mustaqillikning  dastlabki      yillaridanoq
jahon   jamoatchiligi   e’tiborini         Afg‘onistondagi       fuqarolar         urushini
to‘xtatish   muammosiga   qaratib   keldi.   Birinchi   prezidentimiz   I.   Karimov   1993-
yildayoq BMT Bosh Assambleyasining 48-sessiyasida  BMT minbaridan turib, bu
muammoni   hal   etishning   dastlabki   qadami   sifatida   ayrim   davlatlarning   muxolifat
tomonlarga   qurol-yarog‘   yetkazib   berishini   taqiqlash   haqida   qaror   qabul   qilishga,
muxolifat   tomonlarni   esa   Afg‘oniston   muammosini   tinch   yo‘l   bilan   hal   etishga
chaqirdi.
Shu   maqsadda   Tolibon   hukumati   hamda   Shimoliy   Alyans   vakillarini
muzokaralar stoliga o‘tqazishga harakat qildi.
1995-yilda   BMT   Bosh   Assambleyasining   50-sessiyasida   Afg‘onistonga
qurol-yarog‘   kiritilishiga   qarshi   xalqaro   embargo   qo‘yish   taklifi   bilan   chiqib,   bu
mamlakatning   ichki   ishlariga   tashqi   kuchlarning   aralashuviga   chek   qo‘yish
zarurligini ta’kidladi, Afg‘onistonda koalitsion hukumat tuzish modelini taklif etdi;
1
  Islom Karimov .  “ O’zbek xalqiga tinchlik va omonlik kerak.”  T.: „O’zbekiston“, 2013. 22-23-betlar
27 1997-yili mamlakatimiz rahbari afg‘on muammosini hal qilish uchun “6+2”
muloqot   guruhini   tashkil   etish   tashabbusi   bilan   chiqqani   va   1999-yili   mazkur
guruhning Toshkent uchrashuvi bo‘lib o‘tganidan barchamiz xabardormiz. 1
          I. Karimov xalqaro terrorizmga qarshi kurash jahon jamoatchiligining asosiy
vazifalaridan biri ekanligini qayta-qayta ta’kidlagan edi. Chunonchi, 1999-yilning
18—19-noyabr   kunlari   Istambul   shahrida   bo‘lib   o‘tgan   Yevropada   Xavfsizlik   va
Hamkorlik Tashkilotining yig‘ilishida xalqaro terrorizmga qarshi kurash vazifasini
yana bir bor ko‘tardi. I. Karimov yig‘ilishda so‘zlagan nutqida Xalqaro terrorizmga
qarshi kurash uchun BMT doirasida xalqaro markaz tuzishni taklif etdi. 2
Terrorizmga   qarshi   kurash   xalqaro   markazi   mazmuniga   yanada   aniqlik
kiritib,  bu haqda,  jumladan, quyidagilarni   ta’kidladi:   «Xalqaro  terrorizmga qarshi
kurash markazini tashkil etish masalasini keskin qo‘yishni maqsadga muvofiq, deb
hisoblaymiz.   Markazning   asosiy   vazifasi   terrorizm   ko‘rinishlari   bilangina   emas,
eng   avvalo,   xalqaro   terrorizmni   mablag‘   bilan   ta’minlayotgan,   qo‘llab-
quvvatlayotgan,   qurol-yarog‘   bilan   ta’minlab,   joylarga   jo‘natayotgan   manbalarga
qarshi   kurash   bo‘yicha   qabul   qilingan   qarorlarning   so‘zsiz   bajarilishi   bo‘yicha
faoliyatlarni   muvofiqlashtirishdan   iborat   bo‘lishi   lozim».   Ammo   birinchi
prezidentimizning bu gapiga o`z vaqtida quloq solinmadi.
O‘zbekistonning   Afg‘oniston   muammosiga   munosabati   18   —   Jahon   tarixi
2001-yilda Prezidentimiz BMT Bosh kotibiga yo‘llagan murojaatida Afg‘onistonni
demilitarizatsiya   qilish   masalasini   BMTning   Xavfsizlik   Kengashi   kun   tartibiga
qo‘yish taklifini ilgari surdi;
2008-yilda   NATOning   Buxarest   sammitida   BMT   shafeligi   ostida   “6+3”
muloqot guruhini tashkil etish taklifi bilan chiqdi. 
Bu ro‘yxatni yana davom ettirish mumkin.
Ana   shunday   muhim   hujjatlar   qatorida   davlatimiz   rahbarining   bevosita
tashabbusi   bilan   ishlab   chiqilgan   O‘zbekiston   Respublikasining   Tashqi   siyosiy
1
  Jaxon  tarixi. Universal qo’llanma. T.: “Akademnashr”    2013
2
  Shanxay Hamkorligi Tashkilotiga a`zo davlatlar o`rtasida mintaqaviy akselterror tuzilmasi haqidagi bitimni 
ratefikatsiya qilish to`g`risida. O`zbekiston Oliy Majlis qarori.// O`zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to`plami, 
2004. 1-2 sonlar
28 faoliyat   konsepsiyasi   va   shu   asosda   qabul   qilingan   O‘zbekiston   Respublikasining
Qonuni mintaqamizda tinchlik va barqarorlikni saqlash va mustahkamlash yo‘lida
g‘oyat muhim ahamiyatga ega ekanini ta’kidlash lozim.
Birinch prezidentimiz 2013-yil 9-mayda Xotira va qadrlash kuni munosabati
bilan ommaviy axborot vositalariga bergan intervyusida o‘z e’tiborini yana bir bor
Afg‘onistondagi mavjud voqelikka qaratib, ushbu muammoning naqadar jiddiyligi
va   uning   yechimi   bo‘yicha   qanday   amaliy   harakat   va   chora-tadbirlar   zarurligi
xususida so‘z yuritdi. 1
Yurtboshimizning   ana   shu   intervyusini   o‘z   ichiga   olgan,   o‘zbek   va   ingliz
tillarida chop etilgan “O‘zbek xalqiga tinchlik va omonlik kerak” risolasi bugungi
kunda   nafaqat   mamlakatimiz,   balki   jahon   jamoatchiligida   katta   qiziqish
uyg‘otmoqda, keng muhokama qilinmoqda.
Davlatimiz     birinchi   prezidentimiz   ta’kidlab   o‘tganidek,   Afg‘onistondagi
mavjud   o‘ta   og‘ir   va   tahlikali   bir   vaziyatda   AQSh   va   Yevropa   davlatlarining
AYSEF,   ya’ni   tinchlik   o‘rnatish   kuchlari   deb   nom   olgan   harbiy   qo‘shinlarining
2014-yilning   oxirigacha   ushbu   mamlakat   hududidan   olib   chiqib   ketilishi   bilan
Afg‘onistonda o‘zaro qarama-qarshi kuchlar o‘rtasidagi kurashning avjiga chiqishi,
terrorchilik, qurol-yarog‘   savdosi,   narkotrafik,  turli   diniy, millatlararo  nizolarning
kuchayib, fuqarolar urushining yana qaytadan boshlanish xavfi ortadi.
Yuqorida   zikr   etilgan   O‘zbekiston   Respublikasi   Tashqi   siyosiy   faoliyat
konsepsiyasida   mamlakatimiz   “tinchliksevar   siyosat   yuritadi   va   harbiy-siyosiy
bloklarda   ishtirok   etmaydi”,   deb   aniq-ravshan   bayon   qilingan.   “O‘zbekiston
qo‘shni   davlatlardagi   qurolli   mojarolarga   va   keskinlik   o‘choqlariga   tortilishining
oldini   olish   yuzasidan   barcha   zarur   chora-tadbirlarni   ko‘radi,   shuningdek,   o‘z
hududida  xorijiy  davlatlarning  harbiy  bazalari   va  ob’ektlari  joylashtirilishiga  yo‘l
qo‘ymaydi”, deya ta’kidlanadi.
Shu   borada   mamlakatimiz   birinchi     rahbarining   mazkur   konsepsiyaga
asoslangan   holda   bildirgan   quyidagi   fikrlarini   keltirish   o‘rinlidir:   “O‘zbekiston
1
  “ Tinchlik va osoyishtalik barcha yutuq va marralarimizning asosidir” 
Xalq so`zi  10-may 2013-yil    91-son
29 Afg‘onistonning   ichki   ishlariga   aralashmaslik,   Afg‘onistonga   qarshi   qaratilgan
turli   harbiy-siyosiy   bloklarda   qatnashmaslik,   Afg‘oniston   bilan   aloqalarimiz   va
hamkorligimizni   faqatgina   ikki   tomonlama   asosda   tashkil   qilish,   afg‘on   xalqi
tanlagan hukumatni qo‘llab-quvvatlash siyosatini o‘ziga ma’qul topadi”.
Bunday   qat’iy,   shu   bilan   birga,   uzoqni   ko‘zlagan,   chuqur   o‘ylangan
siyosatni   oldinga   surish   uchun   Afg‘onistonning   yaqin   qo‘shnisi   bo‘lmish
O‘zbekistonda barcha asoslar bor. Avvalambor, bu Afg‘oniston bilan uzoq tarixiy
o‘tmishga   borib   taqaladigan   yaxshi   qo‘shnichilik,   o‘zaro   hurmatga   asoslangan
aloqalarimiz,   mamlakatimizning   Markaziy   Osiyoda   tutgan   alohida   o‘rni   va
mintaqamizda   tinchlik   va   barqarorlikni   ta’minlashga   qaratilgan   va   jahon
hamjamiyati   tomonidan   keng   e’tirof   etilgan   mustahkam   va   sobitqadam   tashqi
siyosatidir.
             O‘zbekiston Respublikasi Hukumati Afg‘onistonga ko‘rsatilayotgan dunyo
hamjamiyati yordami yordam  samaradorligini  ta’minlash maqsadida  2001-yilning
16-dekabr kuni «Hayraton» ko‘prigini ochish to‘g‘risida qaror qabul qildi.
             2003-yilning 9-noyabr kuni Termiz chegara hududida joylashgan Ayritom
bojхona   majmuasini   rasmiy   ravishda   ishga   tushirildi.   Ushbu   majmuani   ishga
tushirilishi Afg‘onistonga mo‘ljallangan yuklarni qisqa vaqt ichida rasmiylashtirish
va belgilangan manzilga yetkazib berishda muhim ahamiyat kasb etadi.
                          2003-yilning   17-18-iyun   kunlari   O‘zbekiston   Respublikasi   birinchi
Prezidenti   I.A.Karimovning   Eronga   rasmiy   tashrifi   doirasida   O‘zbekiston,
Afg‘oniston   va   Eron   o‘rtasida   хalqaro   transafg‘on   yo‘lagini   barpo   etish   bo‘yicha
uch tomonlama bitim imzolandi. Bugungi kunda tomonlar mazkur bitimni amalga
oshirish maqsadida uch tomonlama Muvofiqlashtiruvchi kengash tuzish masalasini
ko‘rib chiqmoqdalar.
                                        2007-yilning iyul oyida ikki tomonlama aloqalarning rivojlantirish
doirasida   Toshkentda   o‘zbek-afg‘on   savdo   iqtisodiy   hamkorligi   bo‘yicha
Hukumatlararo komissiyaning birinchi yig‘ilishi bo‘lib o‘tdi.
                                        2008- yil   20- noyabr   kuni   Osiyo   taraqqiyot   banki ,   O ‘ zbekiston   va
Afg ‘ oniston   o ‘ rtasida   « Hayraton   –   Mozori   Sharif   –   Hirot »   temir   yo ‘ l   qurilishi
30 to ‘ g ‘ risida   Memorandum   imzolandi .   Qurilish   ishlari   2010-yil   noyabr   oyida
shartnomada   ko‘rsatilgan   muddatdan   oldin   -   7   oy   15   kun   emas,   130   kunda
bitkazildi.
            Temir yo‘l uzunligi 106,5 km. (asosiy yo‘lning uzunligi 75 km.) dan iborat
bo‘lib,   bir   kunda   16   ta   po y ezd   yoki   9   mln.   tonnadan   ortiq   yukni   o‘tkazish
imkoniyatiga ega. Loyihani amalga oshirish doirasida 2 stantsiya, 2 ta razyezd, va
Mozori-Sharif   stantsiyasida   konteynerlar   saqlash   majmuasi   hamda   mavjud
Hayraton temir y o `l stantsiyasi modernizatsiya qilindi. 1
                            2008-yildan boshlab O‘zbekiston va Afg‘oniston o‘rtasida optik tolali
tarmoq aloqalari faol rivojlana boshlandi.
                 O‘zbekiston va Afg‘onistonni bog‘lovchi optik-tolali aloqa tarmog‘ining
rasmiy ochilishi     2009-yilning 7-9-iyul kunlari Hayratonda bo‘lib o‘tdi.
                          2010- yil   o х iridan   boshlab   O ‘ zbekiston   orqali   AQSh   va   NATO   noharbiy
yuklarini   Afg ‘ onistonga   tranzit   qilish   amaliy   tadbiq   etildi .
              Mozori-Sharif - Qobul avtomobil yo‘lini tiklash bo‘yicha loyihani amalga
oshirishda O‘zbekiston faol ishtirok etmoqda. Jumladan, mazkur yo‘nalishda urush
vaqtida   vayron   bo‘lgan   11   ta   ko‘prikni   qayta   tiklash   ishlari   O‘zbekiston
mutaхassislari tomonidan amalga oshirildi va foydalanishga topshirildi.
                          O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining qaroriga muvofiq 2002-yilning
boshidan Afg‘onistonning shimoliy hududlariga elektr quvvati uzatish tiklandi.
                          2010-yilda   (LEP-220   Hayraton-Puli-Xumri-Kobul)   loyihasining   ishga
tushishi bilan Afg‘oniston poytaxtiga O‘zbekiston elektr toki yetka r ishi boshlandi.
Afg‘oniston elektr tokini yetkazib berish hajmi, afg‘on tomoning imkoniyatlaridan
kelib chiqib 150 mVat dan 300mVat gacha oshirildi
                                2010-yilning birinchi kvartilida «Aziya treyding» afg‘on kompaniyasi
bilan   hamkorlikda   Mozori-Sharif   shahrida   «GM   O‘zbekiston»   Kompaniyasining
distribyuterlik markazi ochildi.
                        2011- yil   avgust   oyida   « O ‘ zbekiston   temir   yo ‘ llari »   DAK   va   Afg ‘ oniston
hukumati   o ‘ rtasida   « Hayraton   –   Mozori - Sharif »   temir   yo ‘ lidan   foydalanish
1
  HTTP: // TAFSILOT.UZ // AFG`ONISTON –kecha –bugun - ertaga
31 to ‘ g ‘ risida   3   yillik   bitim   imzolandi . Mazkur  temir  yo‘ldan 2012-yil  fevral  oyidan
foydalana boshlandi.
               Afg‘on hukumatining iltimosiga binoan, O‘zbekiston tomonidan Mozori-
Sharif-Kobul yo‘lida 11 ta yo‘l o‘tkazgichi qurib berildi. Ushbu kommuniskatsion
qurilmalar,   Afg‘onistoning   iqtisodiy   tiklanishining   dastlabki   bosqichida   markaz
bilan Shimolni o‘rtasidagi aloqalarni uzluksiz tarzda ta’minlab berdi.
                2014-yilda ikki mamlakat o‘rtasida tovar ayirboshlash hajmi $600,9 mln.
miqdorini tashkil etdi (eksport - $600,1 mln. va import - $0,8 mln.)
O‘zbekistonda Afg‘oniston ishbilarmon doiralari ishtirokida tashkil etilgan 122 ta
korхona   ro‘yхatdan   o‘tkazilgan   bo‘lib,   ulardan   39   tasi   100%   afg‘on   sarmoyasi
hisobiga faoliyat ko‘rsatadi.
                            2015-yilda   Toshkent   shahrida   birinchi   O‘zbekiston   Respublikasi   va
Afg‘oniston   Islom   Respublikasi   o‘rtasida   savdo,   transport   va   energetika  bo‘yicha
Qo‘shma ishchi Komissiyaning birinchi majlisi bo‘lib o‘tdi. Tadbir nihoyasida ikki
taraf qo‘shma bayonot imzolashdi. 
                     O'zbekiston Respublikasi   birinchi   p rezidenti Islom Karimov 24 iyun
kuni   Ko'ksaroyda   Afg'oniston   Islom   Respublikasi   Prezidenti   Ashraf   G'ani
bilan uchrashuv o'tkazdi.  
Birinchi   Prezidentimiz   Islom   Karimov   uchrashuvda   Ashraf   G'anining
yurtimizga   ilk   tashrifi   mamlakatlarimiz   hamkorligini   yangi   bosqichga
ko'tarishga xizmat qilishini ta`kidlagan edi.  
O'zbekiston   va   Afg'oniston   xalqlarining   tarixi   mushtarak,   urf-odat   va
an`analari o'xshash.  
O'zbekiston   hamisha   “Qo'shning   tinch   –   sen   tinch”,   degan   hikmatga   amal
qilib,   Afg'onistonda   tinchlik   o'rnatish,   uning   iqtisodiyotini   tiklash   tarafdori
bo'lib   kelmoqda.   Mamlakatimiz   Afg'onistonga   elektr   energiyasi,   meva-
sabzavotlar,   neft   mahsulotlari,   mineral   o'g'itlar   eksport   qilmoqda.   2016
yilning dastlabki to'rt oyida o'zaro tovar ayirboshlash hajmi 14 foiz oshdi.  
32 Uchrashuvda   o'zaro   savdo   hajmini   yanada   oshirish   va   nomenklaturasini
kengaytirish   masalalari   muhokama   qilindi.   Tomonlarni   qiziqtirgan   mintaqaviy   va
xalqaro ahamiyatga molik muammolar yuzasidan fikr almashildi.
Afg‘onistondagi   vaziyat   va   afg‘on   muammosini   hal   etish   borasida
bildirilgan amaliy xulosa va takliflar bugun nafaqat mamlakatimizda, balki xalqaro
maydonda   ham   keng   aks-sado   bermoqda.   Chet   davlatlarning   siyosiy-ijtimoiy,
ekspert   va   ilmiy-akademik   doiralari,   ommaviy   axborot   vositalari   va   xalqaro
tashkilotlar tomonidan keng qo‘llab-quvvatlanmoqda va bahs-munozaralarga sabab
bo‘lmoqda.
Eng   avvalo,   davlatimiz   birinchi   rahbarining   fikrlariga   bevosita
Afg‘onistonning   o‘zida   katta   qiziqish   kuzatilmoqda.   Birinchi   prezidentimizning
intervyusi ushbu davlatning yetakchi ommaviy axborot vositalarida ingliz, dari va
o‘zbek   tillarida   nashr   etildi.   Jumladan,   Afg‘onistonning   yetakchi   “Daily   Outlook
Afghanistan”  gazetasi, “Sahro” ijtimoiy-siyosiy jurnali intervyuning to‘la matnini
“O‘zbek xalqiga tinchlik va omonlik kerak” sarlavhasi ostida chop etdi.
Islom   Karimov   intervyusi   Afg‘oniston   bilan   qo‘shni   bo‘lgan   Pokistonning
“Balochistan today” va “Ittihad” gazetalarida, Eronning “Iran News” gazetasida va
Xitoyning   “Lookwe”   jurnalida,   AYSEF   ishtirokchilari   bo‘lmish   AQSh,   Buyuk
Britaniya,   Germaniya,   Fransiya,   Italiya,   Belgiya,   Latviya,   Turkiya   hamda
musulmon   dunyosida   o‘z   mavqeiga   ega   bo‘lgan   Saudiya   Arabistoni,   Kuvayt,
Malayziya va boshqa davlatlarning bosma va elektron nashrlarida keng yoritildi. 1
Ta’kidlash   joizki,   xorijiy   ommaviy   axborot   vositalarida   e’lon   qilingan
maqolalarda O‘zbekistonning  Afg‘onistonda  tinchlik  va barqarorlikning  ishonchli
tarafdori   ekani   va   ushbu   maqsadlar   uchun   faol   siyosiy-diplomatik   sa’y-harakat
ko‘rsatayotganligi   alohida   urg‘ulanmoqda.   Eng   muhimi,   barcha   nashrlar
O‘zbekistonning prinsipial pozitsiyasi  – Afg‘onistondagi  nizoni bartaraf etishning
yagona   yo‘li   –   siyosiy   yo‘l   ekanligini   to‘laligicha   qo‘llab-quvvatlagan   holda,
mazkur   muammoning   yechimiga   o‘zaro   kurashayotgan   qarama-qarshi   tomonlarni
1
  .      HTTP: //  politcs/uzbek/ O`zA – “ O`zbek xalqiga tinchlik omonlik kerak “ risolasi               31.07.    2013
33 muzokaralar   stoli   atrofiga   to‘plash   va   ularni   murosaga   olib   kelish   orqali   erishish
mumkinligini e’tirof etishmoqda.
Intervyuda     birinchi   prezidentimiz   Islom   Karimov   tomonidan   Afg‘oniston
borasida   bildirilgan   fikr   va   takliflar   jahonning   yetakchi   siyosatchilari,   ekspert   va
olimlari tomonidan ham qizg‘in muhokama etilib, yuqori baholanmoqda.
Jumladan, AQShning Jon Xopkins universiteti qoshidagi Markaziy Osiyo va
Kavkaz   instituti   rahbari   Frederik   Starrning   ta’kidlashicha,   birinchi   prezidentimiz
Islom   Karimov   Afg‘onistondagi   vaziyatni   “o‘ta   og‘ir   va   nozik”   deya,   aniq   va
ravshan tahlil  etdi. Bugungi  kunda  afg‘on muammosini  harbiy yo‘l  bilan hal  etib
bo‘lmasligini real fikrlay oladigan har bir inson tushunib yetmasligi mumkin emas.
Nyu-York   davlat   universiteti   professori   P.Morvij   Afg‘onistondan   chet   el
harbiy kuchlarining olib chiqib ketilishi bu mamlakatdagi vaziyatni tanglikka olib
kelishi mumkinligini qayd etgan holda,  Islom Karimovning bu boradagi so‘zlarini
o‘z   xalqining   tinchligi   va   osoyishtaligini   ta’minlash   haqida   qayg‘uradigan
chinakam   davlat   rahbarining   harakatidir,   deb   izohlaydi.   Mana   shu   sabab,   Islom
Karimov   Afg‘onistondagi   asosiy   kuchlarni   o‘zaro   qarama-qarshiliklarni
muzokaralar  stoli  atrofida yechishga, harbiy to‘qnashuvlarning yangitdan avj  olib
ketmasligiga va ushbu davlatdagi beqarorlikning qo‘shni davlatlarga tarqalishining
oldini olishga chaqirmoqda, deydi P.Morvij.
AQShning Karnegi  fondi  eksperti M.Olkott  O‘zbekiston afg‘on muammosi
atrofidagi   o‘zgalarning   o‘yinlariga   qo‘shilmasligini   va   janubdagi   qo‘shnisi   bilan
munosabatlarini   faqatgina   ikki   tomonlama   asosda,   ichki   ishlarga   aralashmaslik,
tinchliksevarlik   va   yaxshi   qo‘shnichilik   prinsiplari   asosida   qurishini   ijobiy
baholaydi.
Amerikalik   mutaxassis   O‘zbekistonda   ishlab   chiqarilayotgan   elektr
energiyasining   Afg‘onistonga   yetkazib   berilishi   ushbu   davlatning   iqtisodiy   va
ijtimoiy tiklanishiga ulkan hissa qo‘shayotganini ta’kidlaydi. Ikki davlatni bog‘lab
turuvchi   temir   yo‘l   hamda   tezyurar   avtomobil   yo‘llarining   barpo   etilishi
Afg‘oniston iqtisodiyotini  tiklashda  muhim  ahamiyat  kasb  etayotganiga e’tiborini
qaratadi.
34 M.Olkott,   “O‘zbekiston,   shubhasiz,   bundan   keyin   ham   o‘zining   ikki
tomonlama   munosabatlari   doirasida   Afg‘onistonni   iqtisodiy   va   ijtimoiy   tiklash
jarayonida muhim rol o‘ynaydi”, deya ishonch bildiradi.
Britaniya   –   O‘zbekiston   jamiyati   raisi   lord   F.Ponsonbi   O‘zbekiston
rahbariyati   Afg‘onistondagi   hozirgi   vaziyatni   chuqur   anglashi   va   uni   kelajakdagi
rivoji   borasida   qayg‘urayotganini   ta’kidlagan   holda,   Islom   Karimov   tomonidan
ilgari   surilgan   BMT   shafeligi   ostida   “6+3”   muloqot   guruhining   tashkil   etilishi
afg‘on muammosini tinch yo‘l bilan hal qilinishida muhim rol o‘ynagan bo‘lur edi,
deb   hisoblaydi.   Britaniyalik   siyosatchining   fikricha,   Afg‘onistondagi   o‘tish
jarayonida va bu mamlakatda tinchlik va barqarorlikni ta’minlashda barcha qo‘shni
davlatlarning ishtiroki katta ahamiyat kasb etadi.
Buyuk   Britaniyaning   Kembrij   universiteti   professori   S.Saksenaning   qayd
etishicha, birinchi  Prezident Islom Karimov o‘ta chigal va murakkab hisoblanmish
afg‘on muammosini tinch yo‘l bilan hal etish uchun batamom yangicha konseptual
yondashuvni   taklif   etib,   uni   sodda,   lo‘nda   va   kuchli   mantiqqa   tayangan   holda
bayon   etdi.   Xususan,   O‘zbekiston   rahbari   asosiy   e’tiborni   afg‘on   xalqi   va
jamiyatini jipslashtirishga qaratish, har qanday sharoitda ham, avvalambor, afg‘on
xalqining   irodasiga   tayanish   lozimligini   ta’kidladi.   Aynan   mana   shunday   ijobiy
yondashuvgina   Afg‘onistonda   necha   o‘n   yillardan   buyon   davom   etayotgan
zo‘ravonlik va qon to‘kilishini to‘xtatishi mumkin, deb hisoblaydi olim. 1
S.Saksenaning   so‘zlariga   ko‘ra,   “Afg‘oniston,   o‘z   nazorati   va
gegemoniyasini o‘tkazishga harakat qilayotgan boshqa davlatlardan farqli o‘laroq,
O‘zbekistondek   tinchlik   va   hamkorlikka   chorlayotgan   ishonchli   qo‘shnisi
borligidan faxrlansa arziydi”.
“Menga   Islom   Karimovning   Xotira   va   qadrlash   kunida   bildirgan   fikrlari,
ayniqsa, urush insoniyat uchun naqadar dahshatli qirg‘in ekani, bu ofatning oldini
olish va tinchlik-osoyishtalikni asrash dunyodagi har bir insonning burchi ekanini
kuyunib aytgan so‘zlari nihoyatda qattiq ta’sir qildi, – deydi germaniyalik ekspert
F.Lemke.   –   O‘zbekistonning   tinchliksevar   tashqi   siyosat   yuritishi,   dunyoni
1
 .     HTTP: //  politcs/uzbek/ O`zA – “ O`zbek xalqiga tinchlik omonlik kerak “ risolasi               31.07.    2013
35 qaytadan   bo‘lib   olishga   intilayotgan   davlatlarning   turli   xil   geosiyosiy   o‘yinlarida
ishtirok etmasligi ham menda katta taassurot qoldirdi”.
F.Lemkening   fikricha,   O‘zbekiston   birinchi   prezidentining   “tinchliksiz
rivojlanish bo‘lmaydi, rivojlanishsiz esa  kelajak ham  bo‘lmaydi” degan so‘zlarini
hech   kim   inkor   eta   olmaydi.   Shunday   ekan,   Islom   Karimovning   o‘z   xalqiga,
qo‘shni   xalqlar   va   jahondagi   barcha   davlatlarga   Afg‘onistonda   tinchlik   o‘rnatish
haqidagi   chaqirig‘i   ezgulik   va   rivojlanishga   qaratilgan   takliflarni   qo‘llab-
quvvatlash   naqadar   muhim   ekanligini,   harbiy   yo‘l   bilan   hech   qanday   muammoni
yechib bo‘lmasligini anglatadi.
“   Islom   Karimov   O‘zbekiston   tashqi   siyosatining   asosiy   prinsiplarini
mamlakat   mustaqilligining   22-yillik   bayramini   nishonlash   arafasida   yana   bir   bor
ochiq va ravshan bayon etdi”, – deydi Fransiyada joylashgan Yevropa kelajagi va
xavfsizligini   tadqiq   qilish   instituti   rahbari   E.Dyupyui.   Mutaxassisning   so‘zlariga
ko‘ra,   O‘zbekistonning   har   qanday   harbiy-siyosiy   bloklarda   va   harbiy
intervensiyalarda   ishtirok   etmaslik   prinsipi   qonuniy   asosga   ega.   Toshkentning
bunday   strategiyasi   Afg‘oniston   bilan   ikki   tomonlama   hamkorligini   yanada
rivojlantirishga yordam beradi, deya ishonch bildiradi E.Dyupyui.
Fransiyada   chiqadigan   “Les   milieux   des   empires”   tahliliy   jurnalining   bosh
muharriri   S.d'Izarnning   ta’kidlashicha,   Islom   Karimov   intervyusi   O‘zbekiston
rahbariyatining   Afg‘onistondagi   vaziyat   borasida   bildirayotgan   asosli   tashvishlari
bilan birga, har  qanday sharoitda ham O‘zbekistonning ushbu davlat bilan yaxshi
qo‘shnichilik aloqalariga tayanadigan qat’iyatli pozitsiyasini ko‘rsatadi.
2014-yil   oxirida   AYSEF   qo‘shinlarining   Afg‘onistondan   olib   chiqilishi
vaziyatni   yanada   keskinlashtirib   yuborishi   mumkinligini   inobatga   olgan   holda,
S.d'Izarn   ushbu   muddatga   qadar     Islom   Karimovning   umumafg‘on   siyosiy
muzokaralarini   boshlash   va   zaruriy   kelishuvlarga   erishish   kerakligi   haqidagi   fikr
va takliflari jahon hamjamiyati tomonidan so‘zsiz qo‘llab-quvvatlanishi lozim, deb
hisoblaydi.
Belgiya Senati a’zosi Dominik Tilmans “Jahon” axborot agentligi muxbiriga
bergan   intervyusida   shunday   dedi:   “Men   O‘zbekiston   Prezidentining   Markaziy
36 Osiyoda   tinchlik   va   xavfsizlikni   mustahkamlashga   qaratilgan   intilishlari   bilan
mutlaqo   hamfikrman.   Albatta,   mintaqadagi   vaziyat   oddiy   emas.   Bu   borada
O‘zbekistoning turli harbiy bloklarga kirmaslik va ularda qatnashmaslik pozitsiyasi
mutlaqo to‘g‘ri va dolzarbdir”.
“Biz   Islom   Karimovning   Xotira   va   qadrlash   kunida   O‘zbekiston
Afg‘onistonga   nisbatan   ikki   xalqning   tub   manfaatlaridan   kelib   chiqqan   holda
siyosat olib boradi, degan so‘zlarini to‘liq qo‘llab-quvvatlaymiz”, deya ta’kidlaydi
Xitoyning   Ijtimoiy   fanlar   akademiyasi   huzuridagi   Rossiya,   Sharqiy   Yevropa   va
Markaziy Osiyoni tadqiq etish instituti xodimi Su Chan.
Mutaxassisning   fikriga   ko‘ra,   Xitoy   va   O‘zbekiston   Afg‘onistonning
qo‘shnilari   sifatida   ushbu   mamlakatdan   koalitsion   kuchlarning   chiqib   ketishidan
so‘ng   yuzaga   kelishi   mumkin   bo‘lgan   salbiy   vaziyat   borasida   jiddiy
tashvishlanmoqda. “Biz Afg‘oniston muammosi faqat afg‘on xalqi tomonidan hal
etilishi,   har   qanday   tashqi   kuchlarning   aralashuvi   esa   bu   mamlakatdagi   ahvolni
yanada og‘irlashtirishi va mintaqaviy xavfsizlikka salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin,
deb   hisoblaymiz.   Shu   bilan   birga,   Afg‘onistonga   ko‘rsatilayotgan   iqtisodiy   va
gumanitar yordamni yanada kuchaytirish zarur”, – deydi Su Chan.
Yaponiyaning Sharqiy Osiyo tadqiqotlari instituti direktori U.Magosakining
fikricha,   O‘zbekistonning   mintaqaviy   xavfsizlikni   ta’minlash,   xalqaro   terrorizm,
ekstremizm   va   giyohvand   moddalarning   noqonuniy   aylanuviga   qarshi   kurash
siyosati   Markaziy   Osiyoning   barqaror   rivojlanishi   uchun   eng   muhim   omil   bo‘lib
xizmat qilmoqda.
“Haqiqatan   ham,   Afg‘onistondan   xalqaro   kuchlarning   olib   chiqib   ketilishi
millatlararo mojarolarning kuchayishiga va chuqurlashishiga olib kelishi mumkin.
Shu   sababdan,   Afg‘onistondagi   mavjud   muammolarni   muvaqqat   hukumat   tuzish
va   saylovlar   o‘tkazish   yo‘li   bilan   hal   etish   kechiktirib   bo‘lmaydigan   vazifa
hisoblanadi. Bu murakkab jarayonda eng muhim omil – yangi siyosiy organ tuzish
yo‘lida   Afg‘onistonning   turli   siyosiy   guruhlari   orasida   umumiy   kelishuvga
erishishdir.   Ushbu   jarayonda   hal   etuvchi   bo‘g‘in   sifatida   BMT   va   NATO   kabi
xalqaro   tashkilotlar,   shuningdek,   qo‘shni   mamlakatlar   ishtirok   etishi   lozim.
37 Muvaqqat   hukumatning   tuzilishi   Afg‘onistonda   barqaror   davlatchilikni
shakllantirish   va   ko‘pmillatli   afg‘on   xalqining   tinch-totuv   yashashi   uchun   qulay
sharoitlar yaratishga imkoniyat tug‘diradi”, deb hisoblaydi U.Magosaki.
Yaponiyaning   Niagata   universiteti   professori   Shigeki   Xakamadaning
ta’kidlashicha,   Afg‘oniston   hududi   tashqi   kuchlarning   “katta   geosiyosiy   o‘yini”
maydoni bo‘lib qolmoqda – ular Afg‘onistondagi vaziyatdan foydalanib o‘z ta’sir
doiralarini   kengaytirish   va   mavqelarini   kuchaytirishga   harakat   qilishmoqda.
E’tiborlisi shundaki, Afg‘onistondagi vaziyatning o‘ta nozikligi va uning oldindan
aytib   bo‘lmaydigan   oqibatlarga   olib   kelishiga   qaramasdan,   hanuzgacha   jahon
hamjamiyati   va   rasmiy   Kobul   afg‘on   muammosini   hal   etish   bo‘yicha   yagona   bir
fikrga kelmadi, deya fikr bildiradi yaponiyalik mutaxassis.
Malayziyaning   sobiq   Tashqi   ishlar   vaziri   o‘rinbosari,   “Gerakan”   partiyasi
raisining   o‘rinbosari,   senator   Koxilay   Pilay   O‘zbekistonning   Markaziy   Osiyoda
mintaqaviy   xavfsizlikni   ta’minlash   borasidagi   olib   borayotgan   siyosati   va   afg‘on
muammosini hal etishdagi tashabbus va sa’y-harakatlarini yuqori baholaydi. Uning
fikricha,   Afg‘onistonning   qo‘shnisi   sifatida   O‘zbekiston   boshqa   davlatlarga
nisbatan ushbu mamlakatda ro‘y berayotgan murakkab siyosiy jarayonlarni aniq va
chuqur   his   eta   oladi.   Shuning   uchun   ham,   Islom   Karimov   jahon   hamjamiyati
e’tiborini   Afg‘onistonda   o‘zaro   kurashayotgan   tomonlar   o‘rtasida   kelishuvga
erishish   zarurligini   va   uning   asnosida   barcha   etnik   va   diniy   guruhlar   manfaatini
ifoda   etuvchi   koalitsion   hukumat   tuzishga   jalb   etdi.   Faqat   shu   yo‘l   bilangina   bu
mamlakatda tinchlik o‘rnatish mumkin, deya ta’kidlaydi K.Pilay.
Malayziyalik yana bir ekspert, “Binary” universiteti professori Zulfiqli Hoji
Senteri:   “Afg‘onistonda   tinchlik   va   barqarorlik   o‘rnatilishi   O‘zbekiston   va
Markaziy   Osiyo   mamlakatlari   uchun   ulkan   bozorga   ega   bo‘lgan   Osiyo   va   Tinch
okeani   davlatlariga  eng  yaqin masofa  bilan  chiqish  imkoniyatini   yaratadi.  Bu  esa
ushbu   mintaqalarda   joylashgan   mamlakatlar   o‘rtasida   savdo-iqtisodiy   va
investitsion aloqalarni yanada rivojlantirishga katta turtki beradi. Shularni inobatga
olgan holda, ASEAN tashkilotiga kiruvchi davlatlar ham Afg‘onistonda tinchlik va
osoyishtalik o‘rnatilishidan g‘oyat manfaatdor”, deya ta’kidlaydi.
38 Latviyada joylashgan Boltiq xalqaro akademiyasi professori I.Stetsenkoning
so‘zlariga   ko‘ra,   Islom   Karimovning   yaxshi   qo‘shnichilik,   o‘zbek   xalqining
osoyishtaligi   va  manfaatlarini  himoya  qilishga   qaratilgan  oqilona  siyosati  nafaqat
Markaziy   Osiyo,   balki   Yevropa   davlatlarining   ham   tinchlik   va   xavfsizligini
ta’minlashga   katta   hissa   qo‘shadi.   “Ishonchim   komilki,   Ibn   Sino,   Ulug‘bek,
Beruniy va Navoiy kabi buyuk allomalarning falsafasi va dunyoqarashlarini o‘zida
mujassam   etgan   o‘zbek   xalqi   o‘z   ajdodlarining   merosini   davom   ettirgan   holda,
xalqlar va davlatlar o‘rtasida tinchlikni  saqlash,  madaniy va ma’rifiy hamkorlikni
kuchaytirish,  donishmandlik,  odamiylik  va bag‘rikenglikni   targ‘ib  etadi”, –  deydi
I.Stetsenko. 1
Muxtasar   qilib   aytganda,   birinchi   prezidentimiz   Islom       Karimovning
bildirgan   fikr-mulohazalar   O‘zbekistonning   Afg‘onistonda   tinchlik   o‘rnatish,
Markaziy   Osiyoda   xavfsizlik   va   barqarorlikni   ta’minlash   bo‘yicha   chuqur
o‘ylangan   pozitsiyasi   jahon   hamjamiyati   tomonidan   keng   qo‘llab-
quvvatlanayotganining yaqqol isbotidir.
                                             
                                             Xulosa
Mavzu yuzasidan quyidagi xulosalarga kelish mumkin:
Birinchidan,   1933   yilda   taxtga   o’tirgan   Zoxirshoh   davrida   jiddiy   islohotlar
amalga   oshirulmadi.   Oxir   oqibatda   1973-yilning   17-iyulida,   1978-yilning   27-
aprelida   harbiylar   davlat   to'ntarishlari   o'tkazdilar.   1978-yil   30-aprelda   mam lakat
Afg'oniston Demokratik Respublikasi deb e'lon qilindi. 
1
  HTTP: // TAFSILOT.UZ // AFG`ONISTON –kecha –bugun - ertaga
39 Yangi   hukumat   Afg'onistondagi   real   hayotni   hisobga   olmay   islohotlar
o'tkazishga kirishdi. Bu islohotlar SSSR da o'tkazilgan islohotlar andozasiga o'tish
edi.   Shuning   uchun   ham   Afg'oniston   xalqi   bu   islohotlarni   qabul   qilmadi.
Ruhoniylar hukumat siyosatini islom asoslaridan qaytish, deb baholadi.  
1979   yil   28-dekabrda   SSSR   o'z   harbiy   qismlarini   Afg'onistonga   kiritdi.   10
yil   davom   etgan   urushda   15   mingdan   ortiq   sovet   jangchilari,   ming-minglab
begunoh afg’onlar  halok bo'ldi.
1989 yil 15-fevralda Sovet davlati qo‘shinlarini   Afg’oniston hududidan olib
chiqib   ketdi.   Biroq   shundan   keyin   ham   vaziyat   yaxshilanmay   siyosiy   kuchlar
o’rtasidagi hokimiyat uchun kurash davom etdi.
Ikkinchidan,     Afg’onistonda   qo’nim   topgan   diniy   ekstremistik   va   terroristik
tashkilotlar,   narkotik   moddalar   etishtirish   va   chetga   chiqarish   Markaziy   Osiyo
mintaqasi hamda Jahon hamjamiyati uchun katta xavf-xatarga aylandi.
                  Uchinchidan,   O'zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti   Islom Karimov
Afg‘onistonda yuzaga kelgan muammo hal etishning jahon hamjamiyati diqqatiga
havola etayotgan tamoyillarga:
—   nizolarni bartaraf qilishning bosqichma-bosqichligi;
—   barcha manfaatdor tomonlarning muzokara jarayonida ishtirok etishi;
—   tomonlarning   bir-biriga   yon   berishi   va   murosa   yo‘li   bilan   bir-biri   tomon
yaqinlashuvi;
—   bu   jarayonda   barcha   xalqaro   tashkilotlarning   faol   ishtirok   etishi   va
xomiylik qilishi;
—   har bir mamlakat hududiy yaxlitligining saqlanishi;
—   qanday shaklda bo‘lmasin, tashqaridan ta’sir o‘tkazish va aralashuvga yo‘l
qo‘ymaslik;
—   mahalliy   mojaro   zonalariga   qurol-yarog‘   yetkazib   berishni   qat’iyan
taqiqlab qo‘yishga amal qilgandagina Afg‘onistonda tinchlik o‘rnatiladi.
“Ana   shunday   qaltis   vaziyatda   milliy   taraqqiyotimizni,   mamlakatimizning
rivojlanish sur’atlarini, eng muhimi, xalqimizning tinch-osoyishta hayotini saqlash
40 uchun barcha zarur choralarni ko’rish masalasi oldimizda juda jiddiy vazifa bo’lib
turibdi” 1
.
9-   may   kuni   ommaviy   axborot   vositalari   vakillari   bilan   suhbatda   Islom
Karimov:   “Urush  hech  qachon qaytarilmasligi   uchun  bunday fojia va  balolarning
oldini   olish,   doimo   ogoh   va   hushyor   bo‘lish   zarurligini   ta’kidladi.  
      Afsuski, bugungi kunda dunyoning turli hudud va mintaqalarida, olis va yaqin
atrofimizda   qarama-qarshilik   va   ziddiyatlar   tobora   kuchayib   borayotganini
ko‘rmoqdamiz.  
           Ayrim joylarda qon to‘kilayotgani, nizo va adovatlar avj olayotgani, fashizm
degan   balo   yana   bosh   ko‘tarayotgani,   millatchilik,   shovinizm   kabi   xavfli   ofatlar
maydonga chiqayotgani, bir so‘z bilan aytganda, vaziyat tobora keskinlashib, xavf-
xatarlar   ortib   borayotgani   barchamizni   tashvishga   solmasdan   qo‘ymaydi.  
            Bizning   yon   qo‘shnimiz   bo‘lgan   Afg‘oniston   xalqi   ham,   agar   o‘z   holiga
qo‘ysa, o‘zaro kelishib, tinch hayot kechirgan bo‘lardi. Biz qo‘shni Afg‘onistonda
tinchlik   barqaror   bo‘lishini   istaymiz.   Afg‘oniston   bilan   aloqalarimiz   va
hamkorligimizni   ikki   tomonlama   asosda   tashkil   qilishni   ma’qul   deb   bilamiz” 2
.  
Аsоsiy аdаbiyotlаr va mаnbаlаr.
1. Karimov I.A “ Bizdan ozod va obod Vatan qolsin” 2-jild T.: O`zbekiston, 
1996.
2. Karimov I.A “ Bunyodkorlik yo`lidan” 4-jild T.: O`zbekiston, 1996
3. Karimov. I. A. “O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida : xavfsizlikka tahdid, 
barqarorlik va taraqqiyot kafolatlari”
       Toshkent “ O`zbekiston”1997
1
  Islom Karimov . O’zbek xalqiga tinchlik va omonlik kerak.  T.: „O’zbekist o n“, 2013. 22 - 23-betlar.
2
 Karimov. I. A. Tinchlik va ahillik – mamlakatimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligining asosidir. // O’zbekiston 
ovozi. 201 4  yil 10-may.
41 4.  Karimov. I. A. “ O`zbekiston XXI asrga intilmoqda ”
Toshkent – “O`zbekiston”-2000
 5.  Rajapova M . “Diniy ekstrimizm va terror chilik” –T.: 2000
6. Karimov. I. A.  “Tinchlik va xavfsizlik    o`z kuch qudratimizga, 
hamjihatligimiz va qat`iy  irodamizga bog`liq .12-jild .- T.:  O`zbekiston, 2004.
7. Karimov. I. A.  “Yuksak ma`naviyat yengilmas kuch”   T.:   Ma`naviyat 2008
      8. Karimov. I. A. Inson xotirasi-boqiy, qadr-qimmati-ulug’. //  O’zbekiston         
ovozi.  2012 yil 10-may.  №  58 (31.490)
9. Islom Karimov .  “ O’zbek xalqiga tinchlik va omonlik kerak.”  T.: 
„O’zbekiston“, 2013. 22-23-betlar
10. Jaxon  tarixi. Universal qo’llanma. T.: “Akademnashr”    2013. 530-531-
betlar.
11.“Diniy ekstrimizm va terrorizmga qarshi kurashnishning ma`naviy – 
ma`rifiy      asoslari ’’  (  o`quv qo`llanma )
“Toshkent islom universiteti” nashriyot-matbaa birlashmasi  Toshkent-
2013
12.Karimov. I. A. “ O`zbekiston mustaqilligiga erishish ostonasida”
Toshkent – “O`zbekiston”-2013
      13. Jaxon  tarixi. Universal qo’llanma. T.:  “ Akademnashr ”    2013. 530-531-
betlar.
      14.  “ Tinchlik va osoyishtalik barcha yutuq va marralarimizning asosidir” 
Xalq so`zi  10-may 2013-yil    91-son
15. Karimov. I. A. “Tinchlik va ahillik – mamlakatimiz taraqqiyoti va xalqimiz  
farovonligining asosidir.” // O’zbekiston ovozi. 2014 yil 10-may.
     16.   O’zbekiston Respublikasi Prezidenti SH. M. Mirziyoevning Oliy Majlis       
Qonunchilik palatasi va Senatining qoshma majlisdagi nutqi.  //
Xalq so’zi, 2016 yil 
9 sentabr.№179 (6614)   
17.Shavkat Mirziyoyev “Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan
birga quramiz”
Toshkent – “O`zbekiston”-2017
42 18.Shanxay Hamkorligi Tashkilotiga a`zo davlatlar o`rtasida mintaqaviy 
akselterror tuzilmasi haqidagi bitimni ratefikatsiya qilish to`g`risida. O`zbekiston 
Oliy Majlis qarori.// O`zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to`plami, 2004. 1-2 
sonlar
17    HTTP: // TAFSILOT.UZ // AFG`ONISTON –kecha –bugun - ertaga
1 8 .     HTTP: //  politcs/uzbek/ O`zA – “ O`zbek xalqiga tinchlik omonlik kerak “
risolasi               31.07.    2013
1 9 .  Yangi dunyo.uz Afg`onistonda urush qanday boshlangan edi? /Shosh uz
    
43 44  45  O‘zbekiston   Respublikasining   birinchi   prezidenti   Islom   Abdug‘aniyevich
Karimov   2016-yilning   24-iyun   kuni   Ko'ksaroyda   Afg'onisto n   Islom
Respublikasi Prezidenti Ashraf G'ani bilan uchrashuv o'tkazdi.
46  
47

O’zbekiston Respublikasi birinchi prezidenti I.A.Karimovning Afg’onistonda tinchlik va barqarorlikni ta’minlashdagi taklif va tashabbuslari