O'zbekiston Respublikasi erkin iqtisodiy hududlari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	506.9KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	17 Noyabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Jahongir

Ro'yxatga olish sanasi 17 Noyabr 2024

18 Sotish

O'zbekiston Respublikasi erkin iqtisodiy hududlari

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI
IQTISODIYOT FAKULTET IQTISODIYOT KAFEDRASI
«GLOBAL IQTISODIY RIVOJLANISH» fanidan
KURS ISHI
MAVZU : O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI ERKIN IQTISODIY
HUDUDLARI.
Bajardi: 212-Iqtisod guruhi talabasi Matnazarov Suhrobbek
Kurs ishi himoya qilingan sana “____” __________2023y.
Baho “_____” ___________
Ilmiy rahbar: __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi)
Komissiya a’zolari: __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi)
__________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)
Urganch – 2023yil
1

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA ERKIN IQTISODIY HUDUDLAR
MUNDARIJA:
KIRISH…………………………………………………………………………….3
I BOB. ERKIN IQTISODIY ZONALAR TASHKIL ETISHNING NAZARIY
ASOSLARI. ……………………………………………………………………….4
1.1. Erkin iqtisodiy zonalar tushunchasi hamda tashkil etishdagi yondashuvlar...4
1.2. Erkin iqtisodiy zonalarni tashkil etishning maqsadi, vazifalari va turlari…...7
II BOB. O’ZBEKISTONDA QISHLOQ TARAQQIYOTINI OSHIRISHDA
ERKIN IQTISODIY ZONALAR FAOLIYATI TAHLILI VA
RIVOJLANTIRISH YO’NALISHLARI. ……………………………………...18
2.1. O’zbekistonda qishloq taraqqiyotini oshirishda erkin iqtisodiy zonalar
faoliyati tahlili…………………………………………………………………….18
2.2. Mamlakatimizda qishloq taraqqiyotini oshirishda erkin iqtisodiy zonalar
faoliyati rivojlantirish yo’nalishlari……………………………………………….25
XULOSA ………………………………………………………………………...28
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI………………………….30
2

KIRISH.
Respublikamizga xorijiy investitsiyalarni faol jalb etish maqsadida erkin
iqtisodiy zonalar tashkil etish, ularni rivojlantirishning moliyaviy masalalarini
o’rganish va O‘zbekistonda erkin iqtisodiy hududlar faoliyatini rivojlantirish holati
tahlilini o’rganib vujudga kelgan muammolar hamda ularni hal etish yo’llarini
bayon qilish bilan xususiyatlanadi. Bugungi kunda O’zbekiston iqtisodiyotining
barqaror o’sishiga erishishning muhim yo’nalishlaridan biri barcha ichki
manbalardan unumli foydalanish hamda xorijiy investitsiyalarni faol jalb etishdir.
O’zbekiston iqtisodiyotining jahon xo’jaligi tizimiga integratsiyalashuvi sharoitida
mamlakatimizda eksportga yo’naltirilgan iqtisodiy rivojlanish siyosatini amalga
oshirish va eksportbop mahsulotlarni ishlab chiqarib xorijga eksport qilish va
shuningdek import o’rnini bosuvchi yuqori texnologiyalarga asoslangan ishlab
chiqarishni joriy qilishda erkin iqtisodiy zonalardan foydalanish, shuningdek,
mamlakatimizda “ochiq eshiklar siyosatini” amalga oshirish hamda xorijiy
sarmoyadorlarni jalb qilish borasida rivojlangan davlatlarning, ayniqsa, jahon
xo’jaligida tezkor sur’atlarda rivojlangan mamlakatlarning, jumladan, Germaniya,
Fransiya, Yaponiya, Janubiy Koreya, Singapur, Turkiya, Xitoy kabi
mamlakatlarning tashqi savdo-sotiq siyosati tajribalaridan unumli foydalanish
milliy iqtisodiyotimizning taraqqiyotiga ijobiy samara beradi. Shunga ko’ra, milliy
iqtisodiyotni shakllantirishda tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirish orqali
mamlakatning tashqi savdo-sotiq jarayonini va eksport salohiyatini yuksaltirish
masalasi, mamlakatimizda bozor iqtisodiyotiga o’tishning o’ziga xos jihatlarini
hisobga olishni, ayniqsa, jahon iqtisodiyoti amaliyotida to’plangan tajribalar va
xalqaro qonun–qoidalar asosida mamlakatimizda erkin iqtisodiy zonalarni tashkil
qilish borasida va ularni tartibga solish usullarini yanada takomillashtirish
zarurligini talab etadi. Erkin iqtisodiy zonalarni tashkil etishda va
undagi faoliyatlarni samarali olib borishda xorij mamlakatlarining tajribalaridan va
ularning usullaridan unumli foydalanish hozirgi kunning muhim masalalaridan biri
hisoblanib mavzuning dolzarbligini belgilaydi.
3

I BOB. ERKIN IQTISODIY ZONALARNI TASHKIL
ETISHNING NAZARIY VA HUQUQIY ASOSLARI
1.1. Erkin iqtisodiy iqtisodiy zonlarni tashkil etishning nazariy asoslari
Bugungi kunda zamon taraqqiyot etayotgan bir vaqtda davlatlar ertangi
kelajagi va bugunini o’ylab turli xil ishlar olib boradi.Bunga sabab davlatlarning
rivojlanishi, o’sib kelayotgan yosh avlodni ertangi kelajagi uchun ularni ish bilan
ta’minlash maqsadida mahalliy va xorijiy sarmoyadorlarni jalb qilib o’zi bosh
islohatchi bo’lib turli xil sohalarga moslashgan faoliyat olib borishga harakat
qiladi. Shulardan misol tariqasida erkin iqtisodiy zonalardir. Erkin iqtisodiy zona –
davlatlararo kelishuvlarga yoki maxsus qonunlarga muvofiq, xo’jalik va tashqi
iqtisodiy faoliyat bilan shug’ullanish uchun imtiyozli soliq, moliya, bojxona va
erkin valyuta konvertatsiya, huquqiy sharoitlar joriy qilanadigan joydir. Xorijiy va
mahalliy tadbirkorlarni jalb etish maqsadlarida tashkil etiladi va ularda zarur ishlab
chiqarish va ish yuritish infratuzilmasi barpo etiladi. Erkin iqtisodiy zonalar ko’p
hollarda davlatlararo tutash hududlarda (bir necha davlatlarning chegaralari
tutashgan hudud), xalqaro aeroportlar, port shaharlarda (Masalan Malayziya yoki
Janubiy Koriya) yoki transport yollari tutashgan hududlarda (Buyuk ipak yo’li
o’tgan davlatlar yoki Yevropa ittifoqi hududlari).
Erkin iqtisodiy zonalarda alohida xalqaro huquqiy status joriy qilinadi.
Lekin u qayerda joylashishidan qat’iy nazar, shu mamlakatning ajralmas bo’lagi
hisoblanadi, barcha amaliyotlar (yer ajratish firma va kompaniyalarni tashkil etish,
chegaradan yuklarni, tovarlarni olib kirish va olib chiqish). Xorijiy va mahalliy
tadbirkorlarni jalb etish maqsadlarida tashkil etiladi va ularda zarur ishlab
chiqarish va ish yuritish infratuzilmasi barpo etiladi. Erkin iqtisodiy zonalarni
tashkil etishdan maqsad ko plab yangi texnologiya, investitsiyalarni jalb qilib,ʻ
rivojlangan iqtisodiy makon yaratish va shu yo l bilan mamlakat iqtisodiyotini
ʻ
tezkorlik bilan rivojlantirishdir. ¹
¹ Aliyev A.A tashqi iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish. O’quv qo’llanma. 2013- yil
4

Erkin iqtisodiy zonalarning har xil turlari mavjud: erkin omborxonalar, erkin
bojxona zonalari, ilmiy texnika zonalari.Misol uchun ular AQShda texnoparklar,
Yaponiyada texnopolislar deb ataladi. Shuningdek, erkin iqtisodiy zonalar (asosan,
eksportga ixtisoslashgan) ham mavjud. Dastlabki, erkin iqtisodiy zonalardan biri
Irlandiyada "Shennon" aeroportida (1959) tashkil etilgan. Keyinroq shunday zona
Angliyadagi "DogAylend" aeroportida paydo bo ldi. Ba zi erkin iqtisodiy zonalarʻ ʼ
ancha yirik hududlarda tashkil etiladi. Masalan, Braziliyadagi Manaus, Xitoydagi
maxsus iqtisodiy hudud "Shenjen" va boshqalar shunday zonalardir. Jahon
amaliyotida Erkin iqtisodiy zonalar rivojlangan (Buyuk Britaniya, Germaniya,
Niderlandiya, AQSH va boshqalar), shuningdek, rivojlanayotgan (Braziliya,
Koreya Respublikasi, Malayziya va boshqalar) mamlakatlarida ham tashkil etildi.
Erkin iqtisodiy zonalarga chet el kapitalini jalb qilish Xitoy siyosatida ancha keng
qo llanildi. 20-asr oxirlarida Erkin iqtisodiy zonalar Birlashgan Arab amirliklari,
ʻ
Rossiya va Polshada tashkil etildi. Rossiya va Xitoy hamkorligida tashkil etilgan
Blyagovanichensk — Xeyxe, Qora dengiz bo yi, Kaliningrad viloyatidagi "Yantar"
ʻ
Erkin iqtisodiy zonalari ham shunday makonlardir. O zbekistonda Erkin iqtisodiy
ʻ
zonalar g oyasi milliy iqtisodiyot taraqqiyoti
ʻ uchun ijobiy baholandi. Shu bois
1996 yilning 25 aprelda mamlakat parlamenti O zbekiston Respublikasining
ʻ
"Erkin iqtisodiy zonalar to g risida" qonunini qabul
ʻ ʻ qildi. Bu qonun chet el
investitsiyalari, savdo va sanoat sohalarining rivojlanishi, Bu esa aholini ish bilan
ta minlashni yaxshilash uchun qulay sharoit yaratishga
ʼ me yoriy huquqiy asos ʼ
yaratildi.
Erkin iqtisodiy zonalar tashkil qilishda ikkita konsteptual yondoshish
qo’llaniladi: hududiy va funkstional (nuqtali). Birinchi holatda hududdagi barcha
rezident korxonalar xo’jalik faoliyatida imtiyozlardan foydalanadilar.
Hаr bir hudud, tаrаqqiyotning hаr bir dаrаjаsidа bo`lgаn dаvlаtlаr erkin
iqtisodiy zonalar bоbidа o`zigа хоs jihаtlаrgа egа. Mаsаlаn, rivоjlаnаyotgаn
mаmlаkаtlаrdа erkin iqtisodiy zonalar o`zigа хоs bеlgilаri quyidаgilаr:
- hudud chеgаrаlаri kеngаyish tеndеntsiyasigа egа, sаvdо-ishlаb chiqаrish
5

fаоliyati esа o`sib bоrish tеndеntsiyasigа egа;
- xоrijiy tаdbirkоrlаr uchun erkin iqtisodiy hududlardа аlоhidа bоshqаrish
tаrtibi, iqtisоdiyotni dоimiy rаvishdа libеrаllаshuvi хоs;
- erkin iqtisodiy zonalar fаоliyatidа kаttа miqdоrdа sаnоаt-sаvdо
divеrsifikаtsiyasi, kоmplеks rivоjlаnish tеndеntsiyasi хоs;
- yangi vа yuqоri tехnоlоgiyalаr ishlаb chiqish bilаn bоg`liq bo`lgаn ilm
ko`p tаlаb qiluvchi ishlаb chiqаrishni rivоjlаntirishgа аlоhidа e`tibоrning
mаvjudligi.
- erkin iqtisodiy zonalarda tashkil etilayotgan xo’jalik yurituvchi sub’ektlar
uchun turli iqtisodiy imtiyozlar beriladi, masalan:
- fiskal imtiyozlar. Bu asosan soliqlardan ozod qilish, soliqqa tortish
bazasini kamaytirish, alohida soliq stavkasini pasaytirish, alohida olingan
soliqlardan ozod etish shakli;
- moliyaviy imtiyozlar. Bu asosan har xil subsidiyalar, kammunal xizmatlar
ta’rifini (bahosini) pasaytirish yoki umuman to’lamaslik, davlat kreditlaridan
foydalanish bo’yicha foizlarni pasaytirish kabilar;
- ma’muriy imyozlar. Bu imtiyozlar xo’jalik yurituvchi sub’ektlarni davlat
ro’yhatidan o’tkazishning soddalashtirilgan shaklini qo’llash, chet el fuqorolarini
mamlakatimizga kelib ketishi rejimini soddalashtirish, ularga har xil xizmatlar
ko’rsatish bo’yicha yordam berish.
EIHni faoliyat yuritishi uchun zarur bo’lgan shart-sharoitlar
EIHni rivojlanishining eng asosiy omillaridan bo’lib investorlar uchun
yaratilgan imtiyozlar tizimi hisoblanadi. Har bir mamlakat yoki undagi hudud EIH
tashkil etilishida imtiyozlar to’plamini belgilab beradi. Jahon amaliyotining
ko’rsatishicha, har bir EIHdagi imtiyozlar to’plami o’ziga xos bo’lib, ularning
mazmuni shu mamlakatda amalga oshirilishi mo’ljallangan investitsion dasturlar
va loyihalarga bog’liq. Shu bilan birga iqtisodiy adabiyotlarda EIHlarda
belgilangan imtiyozlarni to’rtta guruhga birlashtiriladi (4-jadval).
Jahon tajribalarining ko’rsatishicha, yuqorida qayd etilgan barcha imtiyozlar
bir-biri bilan chambarchas holda turli kombinatsiyalarda uchratish mumkin, lekin
6

shuni qayd etib o’tish kerakki, imtiyozlar har doim ham xorijiy kapitalni jalb
etishning asosiy hal qiluvchi rag’batlantirish omili bo’la olmaydi.
1.2 . Erkin iqtisodiy zonalarni tashkil etishning maqsadi, vazifalari
va turlari
Hozirgi kunda jahon standartlariga javob beradigan va dunyo bozorlarida
talab qilinadigan mahsulot ishlab chiqarish uchun xorijiy investitsiyalarni birinchi
galda, to’g’ridan tog’ri investitsiyalarni jalb etish bo’yicha qulay shart-sharoitlar
yaratish muhim ahamiyat kasb etadi. Mazkur vazifalarni amalga oshirishda esa
erkin iqtisodiy zonalar muhim ahamiyatga ega. Chunki bunday erkin iqtisodiy
zonalar mintaqani ijtimoiy iqtisodiy rivojlantirish uchun mamlakat va chet el
kapitalini jalb etish orqali uning sanoat salohiyatini, ishlab chiqarish,
transporttranzit va ijtimoiy sohani rivojlantirish barobarida, zamonaviy bozor
infratuzilmalarini tashkil etishga imkoniyat yaratadi. Hozirgi kunda xalqaro
xo’jalik faoliyatida erkin iqtisodiy zonalarning 30 dan ortiq turi mavjud.
Mamlakatimizda erkin iqtisodiy zonalar tashkil etish va ular faoliyatiga doir
munosabatlar bir qator huquqiy hujjatlar asosida tartibga solinadi.
1996-yil 25-aprelda qabul qilingan “Erkin iqtisodiy zonalar to’g’risida”gi
O’zbekiston Respublikasi qonuni, 1998-yil 30 aprelda qabul qilingan “Сhet el
investitsiyalari” “Chet ellik invеstorlar huquqlarining kafolotlari va ularni himoya
qilish choralari to’g’risida ”gi va boshqa bir qator hujjatlar bilan tartibga solinadi.
Erkin iqtisodiy zonalar to’g’risidagi qonunning 1- moddasiga ko’ra “Erkin
iqtisodiy zona — mintaqani jadal ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish uchun mamlakat
va chet kapitalini, istiqbolli texnologiya va boshqaruv tajribasini jalb etish
maqsadida tuziladigan va aniq belgilangan ma’muriy chegaralari va alohida huquq
tartiboti bo’lgan alohida maxsus ajratilgan hududdir.” Erkin iqtisodiy zona
hududida yuridik shaxslar va fuqarolar (jismoniy shaxslar) xo’jalik, moliyaviy va
boshqa moliyaviy faoliyatning istagan turlari bilan shug’ullanishiga yo’l qo’yiladi.
O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida man etilgan faoliyat turlari bundan
mustasno.Garchi siyosat kontseptsiyasi va vositasi sifatida erkin iqtisodiy zonalar
7

uzoq vaqt davomida Hindiston yoki Xitoy kabi mamlakatlarda eng aniq namunalar
sifatida sinovdan o'tgan bo'lsa-da, shuni eslatib o'tishimiz kerakki, bu kabi siyosat
rivojlanayotgan va sanoatlashgan mamlakatlarda bir xil yoki muqobil siyosat
maqsadlarini amalga oshirish uchun ishlatiladigan turli darajalarda yoki
modifikatsiyalarda bo'lgan.
Mamlakatimizda mavjud Navoiy, Jizzax va Angren erkin iqtisodiy zonalarni
amaliyotga tadbiq qilinishiga qarab turli vaqtlarga bo’linadi. Bunda O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2008 yil 2 dekabrdagi “Navoiy viloyatida erkin
iqtisodiy zona tashkil qilish to‘g‘risida”gi farmoniga asosan, “Navoiy” erkin
iqtisodiy zonasi tashkil etildi. Angren erkin iqisodiy zonasi O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2012 yil 13 apreldagi PF-4436-son Farmoniga asosan
joriy etildi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Jizzax erkin iqtisodiy
zonasini barpo etish to’g’risida 2013 yil 18 martdagi PF-4516-son Farmonini
bajarish yuzasidan Vazirlar Mahkamasiga yuklatilgan. Mamlakatimizda erkin
iqtisodiy zonalar tashkil etish va ular faoliyatiga doir munosabatlar 1996 yil 25
aprelda qabul qilingan “Erkin iqtisodiy zonalar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston
Respublikasi qonuni bilan tartibga solinadi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy
Majlisining Qonunchilik palatasi tomonidan 2009 yil 26 mayda qabul qilinib,
yuqori palata – Senat tomonidan joriy yilning 28 avgustida ma’qullangan hamda
24 sentabr kuni matbuotda rasman kuchga kirgan “Erkin iqtisodiy zonalar
to‘g‘risida”gi
O‘zbekiston Respublikasi qonuniga o‘zgartish vaqo‘shimchalar kiritish
haqida”gi O‘zbekiston Respublikasining qonuni esa amaldagi qonunning erkin
iqtisodiy zonalarni tashkil etish tartibi, ularning turlari, mazkur zonalar
ishtirokchilariga qo‘shimcha imtiyoz va preferensiyalar berish mexanizmi, bunday
hududda amalga oshiriladigan faoliyat turlari, erkin iqtisodiy zonalarning
muvofiqlashtiruvchi va operativ boshqaruv organlarini shakllantirish tartibi hamda
ularning vakolatlari, shuningdek, xo‘jalik yurituvchi erkin iqtisodiy zona
subyektlarini ro‘yxatga olish tartibi bilan bog‘liq normalarni yuqorida nomi zikr
etilgan Farmon talablariga muvofiqlashtirishni ko‘zda tutadi. O’zbekiston
8

Respublikasi hududida ochilgan Navoiy, Angren, Jizzax va ochilayotgan yangi 4 ta
erkin iqtisodiy zonalarning tashkil etish huquqiy asoslari yaratilgan. Erkin iqtisodiy
zonalar hududida xo’jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining asosiy yo’nalishlari
zamonaviy xorijiy yuqori unumli asbobuskunalar va texnika, texnologik liniyalar
va modullar, innovasiya texnologiyalarini joriy etish hisobiga yuqori texnologiyali,
jahon bozorlarida raqobatbardosh mahsulotlarni keng miqyosda ishlab chiqarish
maqsadida tashkil etildi.
O’zbekiston Respublikasi hududidagi erkin iqtisodiy zonalar faoliyat
ko’rsatish muddati 30 yilni tashkil etadi, bu muddat keyinchalik uzaytirilishi
mumkin. Erkin iqtisodiy zonalar faoliyati davomida uning hududida alohida
bojxona, valyuta va soliq rejimlari, O’zbekiston Respublikasi norezident
fuqarolarining uning hududiga kirish, hududida bo’lish va chiqib ketishning,
shuningdek, ular tomonidan mehnat faoliyatini amalga oshirish uchun
ruxsatnomalar olishning soddalashtirilgan tartibi joriy etildi. 1.4-rasm.
Investitsiyalarni jalb qilishda EIZlarda imtiyozlarni tabaqalashtirilgan holda
qo’llash. Bundan tashqari alohida huquqiy tartib, shu jumladan, soliq, valyuta va
bojxona tartibi faqat EIZ hududida faoliyat ko’rsatayotgan va EIZ direksiyasi
tomonidan ro’yhatga olingan xo’jalik yurituvchi suyektlar uchun amal qiladi. Erkin
iqtisodiy zonalar tashkil etilgan barcha hudud EIZ faoliyat ko’rsatadigan butun
davr mobaynida foydalanish va boshqarish uchun ma’muriy kengashga beriladi.
Erkin iqtisodiy zonalar direksiyasi xo’jalik yurituvchi sub’yektlarga erkin iqtisodiy
zonalar hududida yer o’chastkalarini subijaraga topshirish, o’z huquq va
majburiyatlarini ijara shartnomasi bo’yicha boshqa shaxsga berish, ijara huquqini
garovga qo’yish, ularni ulush sifatida ustav kapitaliga qo’shish huquqisiz ijaraga
beradi. Erkin iqtisodiy zonalar hududida yer uchastkalarini sotish va boshqacha
tarzda o’zgaga berish taqiqlanadi.
9

MI Z, KSZ, t exnopark v a k last erlar v a ularning isht irok chilari soni,
birlik 2
1.2.1- rasm
Erkin iqtisodiy zonalarda ro’yhatdan o’tgan xo’jalik yurituvchi sub’yektlar
ularga kiritilgan to’g’ridan to’g’ri investitsiyalar quyidagicha bo’lgan taqdirda yer
solig’i, mol-mulk solig’i, daromad solig’i, obodonlashtirish va ijtimoiy
infratuzilmani rivojlantirish solig’i, yagona soliq to’lovi (kichik korxonalar uchun)
Respublika yo’l jamg’armasi va Budjetdan tashqari umumta’li maktablari, kasb-
hunar kollejlari, akademik litseylar va tibbiyot muassasalarini rekonstruksiya
qilish, mukammal ta’mirlash va jihozlash jamg’armasiga majburiy to’lovlardan
ozod etilgan.
- 3 million yevrodan 10 million yevrogacha -7 yilga;
- 10 million yevrodan 30 million yevrogacha -10 yilga.Keyingi 5-yil davomida
foyda solig’i va yagona soliq to’lovi hajmi amaldagi stavkadan 50 foiz
miqdorida belgilangan.
- 30 million yevrodan ortiq bo’lganda-15 yilga.Keyingi 10 yil davomida foyda
solig’i va yagona soliq to’lovi hajmi amaldagi stavkadan 50 foiz miqdorida
belgilanadi.O’zbekistonning ichki bozorlarida sotish uchun mo’ljallangan
mahsulotniishlab chiqarish maqsadida mamlakatga olib kiriladigan xom ashyo,
materiallar va butlovchi qismlar uchun bojxona to’lovlari, agar qonun xujjatlarida
10

boshqa
2
Ishbilarmonlik muhiti kuzatuvlari, tadbirkorlikni rivojlantirish statistikasi boshqarmasi
imtiyozli tartib ko’zda tutilmagan bo’lsa, belgilangan stavkalarning 50 foizi
miqorida (bojxona rasmiylashtiruvi uchun yig’imlardan tashqari) undiriladi, bunda
ularni to’lash muddati 180 kungacha kechiktirilishi mumkin. Bu berilgan
imtiyozlardan foydalanilgan holda EIZ lar hududiga olib kirilgan
asbob-uskunalar, xom ashyo, materiallar va butlovchi qismlar sotilgan yoki bepul
berilgan taqdirda, bojxona to’lovlari qonun hujjatlarida belgilangan tartibda
budjetga to’liq undiriladi.
EIZlarda ro’yxatga olingan xo’jalik yurituvchi subyektlarga nisbatan
O’zbekiston Respublikasi soliq to’lovchilar ahvolini yomonlashtiruvchi hujjatlari
tatbiq etilmasligi belgilab qo’yilgan, lekin aksiz solig’iga tortiladigan tovarlarning
soliqqa tortilishini tartibga soluvchi hujjatlar bundan mustasno deb qabul qilingan.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2017 yil 12
yanvarda «Urgut», «G’ijduvon», «Qo’qon» va «Hazorasp» erkin iqtisodiy
zonalarini tashkil etish to’g’risida»gi farmonni imzoladi.
Farmonga ko’ra, tashqi bozorlarda talab katta bo’lgan, yuqori qo’shilgan
qiymatli raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishni ta’minlaydigan
mineralxomashyo va qishloq xo’jaligi resurslarini chuqur qayta ishlash bo’yicha
zamonaviy ishlab chiqarishlarni tashkil etishga xorijiy va mahalliy investitsiyalarni
jalb etish uchun qulay sharoitlarni yaratish, shuningdek, Samarqand, Buxoro,
Farg’ona va Xorazm viloyatlarining ishlab chiqarish hamda resurs salohiyatidan
kompleks va samarali foydalanish, shu asosda yangi ish o’rinlari tashkil etish
hamda aholi daromadlarini oshirish maqsadida Samarqand viloyati Urgut tumanida
– «Urgut», Buxoro viloyati G’ijduvon tumanida – «G’ijduvon», Farg’ona viloyati
Qo’qon shahrida – «Qo’qon», Xorazm viloyati Hazorasp tumanida – «Hazorasp»
erkin iqtisodiy zonalarini (keyingi o’rinlarda «Urgut» EIZ, «G’ijduvon» EIZ,
«Qo’qon» EIZ va «Hazorasp» EIZ deb ataladi) tashkil etish ko’zda tutilgan. Garchi
siyosat kontseptsiyasi va vositasi sifatida erkin iqtisodiy zonalar uzoq vaqt
davomida Hindiston yoki Xitoy kabi mamlakatlarda eng aniq namunalar sifatida
11

sinovdan o'tgan bo'lsa-da, shuni eslatib o'tishimiz kerakki, bu kabi siyosat
rivojlanayotgan va sanoatlashgan mamlakatlarda bir xil yoki muqobil siyosat
maqsadlarini amalga oshirish uchun ishlatiladigan turli darajalarda yoki
modifikatsiyalarda bo'lgan.
Farmonga muvofiq, O’zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va
kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi, «O’zkommunxizmat» agentligi,
«O’zbekenergo» AJ, «O’ztransgaz» AK, «O’zavtoyo’l» DAK hamda respublika va
hududiy darajadagi muhandislik-kommunikatsiya xizmatlari ko’rsatuvchilar erkin
iqtisodiy zonalarning qatnashchilari – xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning
kommunikatsiyalarga, ularni ishlab chiqarish maydonchalariga o’z vaqtida
tutashtirgan holda, kafolatli ulanishini ta’minlaydilar. Tashqi bozorlarda talab katta
bo’lgan va importning o’rnini bosuvchi, yuqori qo’shilgan qiymatli mahsulotlar
ishlab chiqarish bo’yicha zamonaviy ishlab chiqarishlarni tashkil etish uchun
xorijiy va mahalliy investorlarning to’g’ridanto’g’ri investitsiyalarini jalb etish;
- Samarqand, Buxoro, Farg’ona va Xorazm viloyatlarining ishlab chiqarish
va resurs salohiyatlaridan kompleks hamda samarali foydalanishni ta’minlash;
- meva-sabzavot va qishloq xo’jaligi mahsulotlarini chuqur qayta ishlash,
saqlash va qadoqlash, to’qimachilik, gilam to’qish, poyabzal va charm-galantereya,
ekologik jihatdan xavfsiz kimyo, farmatsevtika, oziq-ovqat, elektrotexnika sanoati,
mashinasozlik va avtomobilsozlik, qurilish materiallari ishlab chiqarish va boshqa
yo’nalishlarda yangi zamonaviy ishlab chiqarishlarni tashkil etish;
- mahalliy xomashyo va materiallar negizida mustahkam kooperatsiya aloqalarini
o’rnatish hamda erkin iqtisodiy zonalar korxonalari o’rtasida va umuman
respublikada sanoat kooperatsiyasini rivojlantirish asosida yuqori texnologiyali
mahsulotlar ishlab chiqarishni mahalliylashtirish jarayonlarini chuqurlashtirish;
- ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarni standartlashtirish, sertifikatlashtirish va
markirovka qilish bo’yicha xalqaro standartlarga muvofiq ilmiy-ishlab chiqarish
markazlari tashkil etish va ularning qarorlari xalqaro darajada e’tirof etilishini
ta’minlash chora-tadbirlarini ko’rish «Urgut» EIZ, «G’ijduvon» EIZ, «Qo’qon»
EIZ va «Hazorasp» EIZning asosiy vazifalari va faoliyati yo’nalishlari etib
12

belgilandi. O'zbekiston Respublikasida mustaqillik yillarida investitsion qulay
muhiti, xorijiy sarmoyadorlar uchun Respublikada siyosiy va iqtisodiy barqarorlik
saqlanayotgan huquqiy kafolatlar va imtiyozlarning keng tizimlari yaratilgan.
Bundan tashqari, xorijiy sarmoyalari bo'lgan korxonalarni rag`batlantirishga oid
chora-tadbirlar ishlab chiqilgan:
- O'zbekiston Respublikasi davlat sarmoyalar dasturiga kiradigan loyihalarga
umumiy chora-tadbirlar imtiyozlar;
- xususiylashtirish jarayonida xorijiy sarmoyalar ishtirokini rahbatlantirish;
- xalq ise'molidagi texnik qayta qurollantirish va mahsulotlarni ishlab chiqishni
rahbatlantirish. Sarmoyalarning qulay "Chet el investorlar huquqlarini himoya
qilish va ularga kafolat berish to'g'risida"gi, "Chet el investorlar tug'risida"gi,
"Xorijiy sarmoyalar ishtirokidagi korxonalarga beriladigan qo'shimcha
rahbatlantirish omillari va imtiyozlar to'g`risida"gi O'zbekiston Respublikasi
qonunlari qatorida asoslangan. Shuni aytish kerakki, "Xorijiy sarmoyalarga kafolat
berish" Qonuni hujjatlari investitsiyalash shart-sharoitlarini yomonlashtirsa, unda
chet ellik investorlarga nisbatan investitsiyalash sanasida amal qilgan qonun
hujjatlari investitsiyalash paytidan boshlab o'n yil mobaynida qo'llaniladi. Chet
ellik investorlar O'zbekiston Respublikasi hududida investitsiyalarni quyidagi
yo'llar bilan amalga oshirishlari mumkin:
- O'zbekiston Respublikasining yuridik va (yoki) jismoniy shaxslari bilan
birgalikda tashkil etilgan korxonalar, banklar, trastlar, kartellar, uyushmalar va
boshqa korxonalarga ulush qo'shib qatnashish;
- chet ellik investorlarga to'liq qarashli bo'lgan korxonalarni barpo etish;
- O'zbekiston Respublikasi yoki O'zbekiston hukumati korxonalari tomonidan
chiqarilayotgan aktsiyalar obligatsiyalar, aktsiya sertifikatlari va boshqa qimmatli
qog`ozlarni sotib olish;
- turar joy binolariga ular joylashgan er uchastkalari bilan birgalikda mulk
huquqini, shuningdek yerga egalik qilish va undan foydalanish hamda tabiiy
resurslarga egalik qilish va ulardan foydalanish huquqlarini sotib olish. Xorijiy
investitsiyalarni jalb etadigan korxonalarning soliq imtiyozlariga iqtisodiyot
13

tarmoqlarida to'g`ridan-to'g`ri xususiy xorijiy investitsiyalarni jalb etadigan
korxonalar 2005 yil 1 iyuldan boshlab asosiy faoliyat bo'yicha daromad (foyda)
solig`i, mol-mulk solig`i, obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish
solig`i, ekologiya solig`i, mikrofirmalar va kichik korxonalar uchun yagona soliq
to'lovi, Respublika yo'l jamg`armasiga majburiy ajratmalarni to'lashdan ozod
etiladilar. Ular quyidagi holda bo’ladi:
- 300 ming AQSh dollaridan 3 mln AQSh dollarigacha - 3 yil muddatga;
- 3 mln AQSh dollaridan oshib 10 mln AQSh dollarigacha - 5 yil muddatga;
- 10 mln AQSh dollaridan oshganda - 7 yil muddatga;
- yuqorida ko'rsatilgan soliq chegirmalari quyidagi sharoitlarda qo'llaniladi:
- korxonalarni ish kuchi ko'p bo'lgan mintaqalarda - Qoraqalpog`iston
Respublikasi, Jizzax, Qashqadaryo, Sirdaryo, Surxondaryo, Xorazm viloyatlarida,
shuningdek Navoiy, Andijon, Namangan va Farg`ona viloyatlarining qishloq aholi
punktlarida joylashtirish;
- xorijiy investorlar tomonidan to'g`ridan-to'g`ri xususiy xorijiy investitsiyalarning
O'zbekiston Respublikasi kafolatini taqdim etmasdan amalga oshirilishi;
- korxonaning ustav kapitalida xorijiy ishtirokchilarning ulushi 50 foizdan kam
bo'lmasligi kerak;
- to'g`ridan-to'g`ri xususiy xorijiy investitsiyalarni korxonalar davlat
ro'yxatidan o'tkazilganidan keyin kiritish;
- xorijiy investitsiyalarni erkin almashtiriladigan valyuta yoki yangi
zamonaviy texnologik uskuna ko'rinishida qo'yish. Qayta yaratilgan korxonalar
ro'yxatdan o'tgan vaqtdan boshlab mol-mulkiga soliq to'lashdan ozod etiladi:
- agar korxona o'z mahsulotining (ishi, xizmati) umumiy daromad xajmidan 30
foizini eksport qilsa-mol-mulk solig`i 50 foizga kamayadi;
- agar korxona o'z mahsulotining (ishi, xizmati) umumiy daromad hajmidan
15% dan 30% gacha eksport qilsa-mol-mulk solig`i 30% ga kamayadi. Bugungi
kunda erkin iqtisodiy hududlarni rivojlantirishda xorijiy investitsiyalarni jalb
qilishning bir qancha shakllari mavjud:
- ulush qo shib qatnashishi orqali qo shma korxonalarni tashkil etish;ʻ ʻ
14

- 100 % mol-mulk xorijiy investorga tegishli bo lgan xorijiy korxonalarniʻ tashkil
etish;
- yirik xorijiy kompaniya va firmalarning sho ba korxonalari va filiallarini
ʼ
tashkil etish;
- konsessiya va lizing shartnomalari tuzish;
- tenderlar e lon qilish;
ʼ
- erkin iqtisodiy hududlar tashkil etish;
- moliyaviy aktivlarni sotish va sotib olish;
- tashqi savdoga ko’mak va O’zbekistonga investitsiyalar jalb qilish loyihasi.
Tashqi savdo va xorijiy investitsiyalarni jalb qilish davlatimiz iqtisodiyotining
o’sishida va rivojlanishida asosiy yo’naltiruvchi kuch hisoblanadi. Bular
mamlakatni jahon iqtisodiga bog’lanishiga, ixtisoslashishiga va ilg’or
tehnologiyalarga e’rishishiga yordam beradi.
AQSHda EIZlar keng tarqalishining asosiy sabablaridan biri mazkur hududda
faoliyat ko’rsatayotgan xorijiy va mahalliy kompaniyalarga berilgan imtiyozlardir.
 AQSHning ichki boj va soliqlari, agar to’lanishi kerak bo’lsa, mahsulot
tashqi savdo hududidan ichki iste’mol uchun bojxona vakolati mavjud hududga
olib kiritilgandagina to’lanadi;
 Hudud ichida joylashgan yuridik va jismoniy shaxslarning xususiy mulki
mahalliy va davlat soliqlaridan ozod etiladi;
 Hududdan uchinchi davlatlarga ekport qilinayotgan mahsulot bojxona
bojlaridan, ichki soliqlaridan va kvotalashdan ozod etiladi;
 Tashqi savdo hududidan mahsulotlar eksport qilinganda, bojxona jarayoni
yengillashiriladi;
 AQSH hududiga kiritilishi man qilingan mahsulot EIZlarga olib
kirilmaydi. Ammo, bu mahsulotlar hududga olib kirilib, AQSH bojxonasi
talablariga muvofiq qayta ishlanib, AQSH hududiga import qilishi mumkin;
 TSHda AQSH hududiga import qilishi jarayonida importer bojni mahsulot
uchun yoki mahsulotda ishlatilgan xorijiy komponentlar uchun to’laydi. Bu bilan
importer o’ziga maqbul bojni to’lashni tanlashi mumkin bo’ladi. Subzonada asosiy
15

faoliyat yurituvchilar – avtomobil yig’uvchi korxonalar (1990 yilning oxirida
ularning soni 40 dan ortiq bo’lgan), ularga zonalarda amalga oshiriladigan barcha
ishlarning 60 foizdan ortig’i to’g’ri keladi. Mahalliy tovarlar TSHga jami olib
kirilgan tovarlarning 75 foizini tashkil etadi. Hozirgi kunda TSHlarida 3 mingga
yaqin, asosan, amerika firmalari faoliyat yuritmoqda, jalb etilgan ishchilar soni esa
320 mingdan ortiq. 1992 yilda TSHlariga olib kelingan va u yerda qayta ishlangan
tovarlarning umumiy qiymati 93,8 mlrd. Dollarni tashkil etdi (1970 yilda bu
ko’rsatkich 102 mln. dollarga teng bo’lgan), shundan umumiy vazifali hududlarga-
10,7 mlrd. Dollar., maxsus hududlarga 83,1 mlrd. Dollar mablag’ to’g’ri kelgan.
2016 yili bu ko’rsatkich 254 mlrd. Dollar ni tashkil qilgan. Tadbirkorlik hududlari
tashqi savdo bilan bevosita bog’liq bo’lmagan EIHlar toifasiga kiradi. Bu yerda
erkin hududning boshlang’ich tushunchasi yo’qotiladi, chunki bojxona imtiyozlari
ikkinchi darajali yoki umuman yo’q bo’lib qoladi, asosiy rolni esa turli soliq,
moliyaviy va ma’muriy rag’batlantirishlar o’ynaydi. AQSHda tadbirkorlik
hududlari (TH) yuqori ishsizlik darajasiga ega shaharlarning iqtisodiy nuqtai
nazaridan depressiv (qoloq) hududlarida, asosan shaharlarda tadbirkorlik faoliyati
bilan shug’ullanuvchilarga ko’proq erkinlik va moliyaviy imtiyozlar berish orqali
kichik va o’rta biznesni jonlantirishga qaratilgan mintaqaviy siyosatning
neokonservativ variantining mahsuli sifatida vujudga kelgan.TH maydoni 2,5-5
kv.km gacha bo’lgan hududlarni qamrab oladi23, ayrim hollarda ularning maydoni
13 kv.km ni tashkil etadi, ularning muayyan chegarasi belgilanmagan, ular o’z
hududida joylashgan kompaniyalarning maqomi bilan ajralib turadi. Texnologik
parklar (texnikani tatbiq etish hududlari) fan va ishlab chiqarishning integratsiyaai
shakli, innovatsion faoliyat yuritish va yangi texnologiyalar yaratish bilan band
bo’lgan venchurli (tavakkalchilik) firmalar tuzish joyi sifatida e’tirof etilgan.
Odatda, ular istiqbolli ilmiy va texnologik yangiliklar va g’oyalar tadbiq etish bilan
shug’ullanadigan venchur firmalariga imtiyozli shartlarda ijaraga berilgan hududiy
guruhlangan ilmiy laboratoriya va ishlab chiqarish joylari sifatida ta’riflanadi.
AQSHda texnoparklarning ikki turimavjud: jismoniy shaxslar va xususiy firmalar
tashabbusi bilan tashkil etilgan texnoparklar hamda alohida shtatlar
16

hukumatlarining ko’rsatmasi bilan tuzilgan texnoparklar. Ikkinchi turdagi parklar
hozirda ham tuzilmoqda. Biroq, eng mashhur va samarali faoliyat
yurituvchitexnoparklar birinchi turga mansub. Ular ichida eng mashhurlari –
Santa-Klara shahridagi (Kaliforniya), Stenford universiteti yaqinida joylashgan
“Silikon vodiysi” texnoparki; Massachusete texnologik instituti va Garvard
universiteti yaqinida joylashgan “Boston yo’li-128” texnoparki; hamda uchta
universitet Dyuk universiteti, Shimoliy Karolina park-uchburchagi”
texnoparklaridir. Aytib o’tilgan uchta texnopark nafaqat AQSHning boshqa
hududlarida, balki xorij davlatlarida ham bunday texnoparklarni tuzishda model
sifatida qo’llanildi. Garvard universiteti va Massachusete texnologik instituti
rahbariyati professor va aspirantlarning sanoat kompaniyalari ilmiy-tekshirish
bo’limlari va markazlaridagi ishtirokini rag’batlantirgan. Bundan tashqari, ushbu
ikkita yirik oliy o’quv yurti xodimlari va bitiruvchilarni moliyalashtirish sanoat
firmalari va xususiy xayriya jamg’armalari (Ford, aka-uka Rokfellerlar, Karnegi va
boshqalar) tomonidan amalga oshirilgan. Texnopark shakllanish jarayoni 20 yildan
ko’proq davom etdi. Hozirda ilm-fan va ishlab chiqarishni birlashtirgan “Boston
yo’li-128” texnoparki AQSHning yirik ilmiy-ishlab chiqarish markazlaridan biriga
aylangan. Bu yerda 350 dan ortiq sanoat firmalari o’z faoliyatini amalga oshiradi,
ularning uchdan biri – yirik Amerika TMK (transmilliy korporasiyalar) ning
filiallaridir, s huningdek mingdan ortiq ilmiy-tekshirish laborotoriyalari va boshqa
tashkilotlar faoliyat yuritadi. Texnoparkning asosiy ilmiy-tekshirish ishlari
keyinchalik Tovar mahsulotiga aylanadigan elektron, raketa – kosmik sanoati,
genetik injeneriya rivojlanishi, yangi konstruksion materiallar yaratish bilan
bog’liq. Shuningdek, mazkur hududda turli ijtimoiy tadqiqotlar ham olib boriladi.
Bu yirik texnopark faoliyati AQSHning ilmiy-texnik potensiali mustahkamlanishi,
uning ilm – fanga xizmat qiluvchi turli xil mahsulotlar ishlab chiqarishi va eksport
borasida yetakchilik qilishini ta’minlamoqda. 1990 yillarning boshlarida AQSHda
150 ta texnopark (dunyodagi texnoparklar umumiy sonining 30 foizi) mavjud
edi24. Ularni tashkil qilish va boshqarish jarayonlarining har biri alohida holda
turlicha bo’lishi mumkin. Odatda, bu parklar universitet, mahalliy munisipalitet,
17

aksiyadorlik jamiyati va birlashmalari ishtirokida moliyalashtiriladi. Ularning
moliyaviy ta’minoti har xil manbalardan, jumladan, universitetlar, xayriya
jamg’armalari, mahalliy munisipalitetlar, federal idoralar va vazirliklar, sanoat
firmalari hamda texnoparklarning o’zlari tomonidan ta’sis etiladigan
jamg’armalardan tashkil topadi. Bu yordam o’z ichiga ishlab chiqarish va idora
joylari, laboratoriya uskunalarini ijaraga berishni, maslahat xizmatlari ko’rsatishni,
individual kashfiyotlarning texnologi ekspertizasini amalga oshirishni,
tuzilayotgan kopaniyaning biznes-rejasini tuzishni, kichik biznes bo’yicha
ma’muriyatdan qarz olishda ko’maklashishni qamrab oladi. Texnopark tarkibiga
kirmaydigan venchur firma esa qo’shimcha xizmatlarga yiliga o’rtacha 20 – 25
ming dollar sarf qiladi.Texnopark boshqaruvi tomonidan uning tarkibidagi venchur
firmalarga ilmiy tadqiqotlarning va ishlab chiqarishning yuqori texnologik
darajada olib borilishi va park iqtisosligining universitet asosiy tadqiqotlari
yo’nalishlariga muvofiq kelishi talabi qo’yiladi. Shuning uchun texnopark
doirasida venchur firmalarning tadqiqotlari bilan bevosita yoki bilvosita bog’liq.
2023- yil 1- oktabr holatiga ko‘ra hududlar kesimida
MIZ, KSZ, texnopark va klasterlar soni*, birlikda 3
1.2.2 -rasm
18

3
Ishbilarmonlik muhiti kuzatuvlari, tadbirkorlikni rivojlantirish statistikasi boshqarmasi
II BOB. O’ZBEKISTONDA QISHLOQ TARAQQIYOTINI OSHIRISHDA
ERKIN IQTISODIY ZONALAR FAOLIYATI TAHLILI VA
RIVOJLANTIRISH YO’NALISHLARI
2.1. O’zbekistonda qishloq taraqqiyotini oshirishda erkin iqtisodiy zonalar
faoliyati tahlili
O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov 13 aprel kuni
“Angren” erkin iqtisidiy zonasini barpo etish to’g’risida”gi Farmonni imzoladi.
Hujjat yuqori qo’shilgan qiymatga ega bo’lgan raqobatbardosh mahsulot ishlab
chiqarishni ta’minlaydigan zamonaviy, yuksak texnologiyali ishlab chiqarishlarni
tashkil etish uchun xorijiy va mahalliy investistiyalarni jalb etish bo’yicha qulay
shart-sharoitlarni shakllantirish, shuningdek, Toshkent viloyatining ishlab
chiqarish va resurs salohiyatidan kompleks hamda samarali foydalanish, shu
asosda yangi ish joylarini yaratish va aholi daromadlarini oshirish maqsadida qabul
qilindi. “Angren” erkin iqtisodiy zonasining faoliyat yuritish muddati 30 yilni
tashkil etadi va bu muddat keyinchalik uzaytirilishi mumkin. “Angren” MIZ
19

faoliyat yuritadigan muddat mobaynida uning hududida maxsus soliq tartibi va
bojxona imtiyozlari amal qiladi. Respublikada ishlab chiqarilmaydigan, loyihalarni
amalga oshirish doirasida “Angren” MIZ hududiga Vazirlar Mahkamasi tomonidan
tasdiqlanadigan ro’yxatlar bo’yicha olib kiriladigan uskunalar, butlovchi buyumlar
va materiallar boj to’lovlari (bojxona yig’imlaridan tashqari) to’lashdan ozod
etildi. Angren erkin iqtisodiy zonasi asosan “Angren” logistika markazi sifatida
tashkil etilgan. Ayni damda bu logistika markazining 49 % xorijiy investirlar
qo’lida. Asosan u avtomobil va temir yo’l yuk tashuvchilari xizmatini ko’rsatishga
iqtisoslashgan. “Angren” logistika markazi 2010 yilda Toshkent viloyatidagi temir
yo’l stansiyasi negizida tashkl etilgan.
“ Angren” erkin iqtisodiy zonada 2016 yil holatiga amalga oshirilgan
investitsiya loyihasi haqida ma’lumot.
2.1.1-jadval
№ Loyihaning
nomi
va
tashabbuskori Chet el
investor Quvvati JAMI investitsiyasi
Chet el Yaratilgan
ishchi
o’rinlar
soni
1 Ishlatilgan
texnik
moyni qayta
ishlash
OAO Prista oil
Holding
EAD
Bolgariya 43,0
mln
tonna 15,0 7,7 49
2 Zamonaviy
shakar
zavodi IP Kio
investment
Ptc LTD 1000
tonna
sutkada 108,5 108,5 200
20

OOO
“Angren”
shakar (Singapur)
3 Energiyani
tejaydigan
nurli
diodli
lampalar
ishlab-
chiqarish
OOO “EAL-
NUR” “EA
Lightigs
Co LTD ”
Korea 48 mln
dona 1,0 0,5 23
4 Mis quvur
ishlab
chiqarish
zavodi - 8,0 mln
tonna 35,48 - 168
5 Texnik
kremniy
ishlab
chiqarish
OOO “Uz
Shindong
Sition” “Shingdong
Enercom
inc”
Korea 5 mln
tonna 8,67 4,7 49
6 Sanitary
gigenik
keramika
ishlab
chiqarish.
DIP
“TIAT TTIOT FS
CO
LTD Korea 510
ming
dona 28,8 20,0 300
21

Ceramic”
Jami 197,5 141,4 789
Markazning asosiy vazifasi O’zbekistonning barcha hududidan temir yo’l
orqali kirib keladigan yuklarni yil davomida kafolatlangan hoda “Qamchiq”
dovoni
orqali Farg’ona vodiysi viloyatiga yuborishdir.Logistika markazining yuk
amaliyotlari hajmi 4 mln tonnani tashkil etadi. Transit- yuk terminali maydoni 8,5
gektarga yaqin, avtomobil parkida esa 340 dan ortiq transport texnikasi mavjud.
Asosiy tashiladigan yuklar sirasiga “GM Uzbekistan” avtomobillari, avtomobil
ehtiyot qismlari, Farg’ona neftni qayta ishlash zavodi mahsulotlari, kimyo va
qishloq xo’jalik mahsulotlari kiradi. “Angren” erkin iqtisodiy zonasida 9 ta
sarmoyaviy loyiha amalga oshirilishiga tayyorgarlik ko’rilmoqda, 2017 yil
“Angren” erkin iqtisodiy zonasida jami 300 mln.dollar baholanyapdi.Xususan,
charmni qayta ishlash, choksiz temir trubalar va armatura, parmalash va silliqlash
elektr qo’l mashinalari, bezakli spool pliykalar va sanitar fayans, konveyerli
tasmalar, qishloq xo’jaligi va avtomobil shinalari, keramogranit, elektr nasoslar va
boshqa zarur mahsulotlar ishlab chiqarish rijalashtirilyapdi.Ushbu qiymatning
40,35 mln.dollari to’g’ridan-to’g’ri xorijdan kiritiluvchi investitsiyalar tashkil
etiladi47. «KNOW-HOW IN PRODUCTION PROCESS» MChJ Qo’shma
korxonasi 2006 yilda tashkil etilgan. Korxonaning asosiy ish faoliyati TS
21407711-01:2015 muvofiq mis kuporosi va tarkibi aniqlab bo'lmaydigan
maydaparchali mis kuporosi chuqur qayta ishlash hisoblanadi. Korxona xalqaro
standartlar sifatiga mos keladidigan mahsulot ishlab chiqaradi va uni dunyo
bozorida samarali keng targ'ib etmoqda. Qo’shma korxonaning Ustav fondi
1,9mln. AQSH dollarini tashkil etadi. FAMI-QS – Yevropa mamlakatlaridagi
ozuqa qo’shimchalari va premikslarni ishlab chiqaruvchilari uchun tuzilgan
qoidalar majmuasidir.
U ishlab chiqaruvchiga oziq-ovqat gigienasiga qo’yiladigan Yevropa
talablariga binoan ozuqa qo’shimchalari va premikslar xavfsizligini ta’minlashga
22

hamda mahsulotni nazorat qilishga imkon beradi.
- NASSR (XASSP) – xavfli omillar, xususan mahsulotning xavfsizligini
aniqlash, baholash va nazorat qilish imkonini beruvchi tizimdir. NASSRning asosi
- tizimli yondoshuv bo'lib, u quyidagilar mkonini beradi:
- xavfsizlik ko'rsatkichlarini mahsulotning barcha hayotiy bosqichlarini,
jumladan xom-ashyoni olishdan boshlab so'ngi iste’molchi undan foydalanish
davrigacha qamrab oladi;
- yaroqsizlikni to’g’rilash va mahsulotni qaytarib olish bo'yicha kechiktirilgan
harakatlar o'rniga Omilkor choralarni ko’rish;
- mahsulotlarning xavfsizligi ta'minlash uchun javobgarlikni muqum belgilash;
- tanqidiy jarayonlarni xatosiz aniqlash va ularga korxonaning asosiy manbaa va
kuchlarini jamlashtirish;
- ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarda nuqson(brak)larni kamaytirish hisobiga
ishlab chiqarishning umumiy hajmida sezilarli darajada tejamkorlikga erishish;
- ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar xavfsizligi borasida hujjatlar bilan
tasdiqlangan ishonchga erishish.
“Angren” MIZni tashkil etish kontseptsiyasidan va tanlangan mezonlardan
kelib chiqqan holda maxsus zona hududida quyidagi tarmoqlar va yo’nalishlardagi
korxonalar faoliyat ko’rsatmoqda: elektrotexnika, mashinasozlik, kimyo va
neftkimyo, farmatsevtika, oziq-ovqat sanoati va meva-sabzavot mahsulotlarini
chuqur qayta ishlash, zamonaviy qurilish materiallari ishlab chiqarish, konchilik
sanoati va boshqalar. O’tgan qisqa davrda zonada Janubiy Koreya, Singapur,
Avstriya, Buyuk Britaniya, Bolgariya kabi davlatlarning etakchi firma va
kompaniyalari bilan hamkorlikda turli o’lchamdagi mis quvurlar, texnik kremniy,
tejamkor lampalar, ko’mir briketlari va zamonaviy qurilish-pardozlash materiallari,
shuningdek, shakar ishlab chiqarishga ixtisoslashtirilgan korxonalar faoliyat
boshladi. Qiymati 166,4 million AQSh dollarilik 9 ta loyihaning ro’yobi tufayli bu
yerda 1150 dan ortiq ish o’rinlari yuzaga keldi. Mazkur korxonalar tomonidan
o’tgan yili 200,4 milliard so’mlik iste’mol tovarlari tayyorlanib, ichki hamda tashqi
bozorda sotildi. “Angren” MIZda 2013-2015 yillarda umumiy qiymati 163,04
23

million AQSh dollari bo’lgan 8 ta loyiha amalga oshirildi.
Ayni shu yo’nalishda to’plangan tajribani hisobga olib, o’tgan yilning mart
oyida Jizzax viloyatida “Jizzax” erkin iqtisodiy zonasi tashkil etilib, Sirdaryo
viloyatida bu zonaning filiali faoliyat ko’rsatmoqda. Bugungi kunda “Jizzax” erkin
iqtisodiy zonasi hududida transport, ishlab chiqarish va muhandislik-
kommunikatsiya infratuzilmasini jadal rivojlantirish bo’yicha faol ishlar olib
borilmoqda. “Jizzax” MIZ hududida moddiy-xomashyo resurslarini qayta ishlash,
zona korxonalari o’rtasida kooperatsiya aloqalarini o’rnatish va respublika
miqyosida sanoat kooperatsiyasini rivojlantirish va mahalliy xomashyo va
materiallar negizida yuqori texnologiyali mahsulotlar ishlab chiqarish uchun
barcha imkoniyatlar yaratilgan. “Jizzax” MIZni rivojlantirishning ustuvor
yo’nalishlari asosida quyidagi tarmoq korxonalar faoliyat ko’rsatmoqda:
elektronika; mashinasozlik; qurilish materiallari; kimyo sanoati; engil sanoat; oziq-
ovqat sanoati; farmasevtika, tibbiyot va kosmetika mahsulotlari; teri va terini qayta
ishlash va boshqa yo’nalishlar. So’nggi yillarda mazkur zona hududida Xitoy
kompaniyalari ishtirokida 100 ming dona mobil telefon ishlab chiqarish,
shuningdek, chorva mahsulotlarini qayta ishlash va ozuqa tayyorlash bo’yicha
umumiy qiymati qariyb 6 million dollar bo’lgan dastlabki 3 ta loyiha amalga
oshirildi. Bugungi kunda “Jizzax” MIZ hududida 30,9 mln. dollarlik 8 ta loyiha
amalga oshirilgan. 2.2-rasm. 2016 yil 1 yanvar holatiga O’zbekistonda tashkil
etilgan erkin iqtisodiy hududlarda amalga oshirilgan loyihalar soni va
moliyalashtirigsh hajmlari. 2017 yil 1 yanvar holatiga O’zbekistondagi EIHlarda
umumiy qiymati 300 million dollardan ortiq 38 ta investitsiya loyihasi amalga
oshirilgan. URGUT, G’IJDUVON, QO’QON VA HAZORASP erkin iqtisodiy
zonalar tashkil etishning amaliyoti mamlakatimizning turli hududlarida erkin
iqtisodiy zonalar tashkil etish va ularda zamonaviy yuqori texnologiyalarni keng
joriy qilish borasida amalga oshirilayotgan izchil ishlar xalqaro bozor talablariga
javob beradigan raqobatbardosh va eksportbop mahsulotlar ishlab chiqarish,
mavjud xomashyoni 60 chuqur qayta ishlash orqali tayyor mahsulotlar turi va
ulushini ko‘paytirish, eng muhimi, yangi ish o‘rinlari yaratishda muhim ahamiyat
24

kasb etayotir. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning joriy yil 12-yanvardagi
“Urgut”, “G‘ijduvon”, “Qo‘qon” va “Hazorasp” erkin iqtisodiy zonalarini tashkil
etish to‘g‘risida”gi farmoni ana shunday hujjatlardan bo‘ldi. Oziq-ovqat, yengil
sanoat, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash, qurilish materiallari ishlab
chiqarish, mashinasozlik va avtomobilsozlik, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik
sohalarini yuqori darajada rivojlantirish va aholini daromadlarini oshirish, o’sib
kelayotgan yosh avlodni o’z mutaxassisligiga ko’ra ish bilan ta’minlash maqsad
qilinmoqda. Mazkur EIZlarda ishlab chiqaruvchilarga keng va qulay imkoniyatlar
yaratilgan, jumladan: yer solig‘i, daromad solig‘i, yuridik shaxslar va mulk solig‘i,
obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig‘i, mikrofirmalar va
kichik korxonalar uchun yagona soliq to‘lovi, shuningdek, respublika yo‘l
jamg‘armasi va O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan
tashqari umumta’lim maktablari, kasb-hunar kollejlari, akademik litseylar, va
tibbiyot muassasalarini rekonstruksiya qilish, kapital ta’mirlash va jihozlash
jamg‘armasiga majburiy ajratmlardan; mamlakatimizda ishlab chiqarish yo‘lga
qo‘yilmagan va loyihalarni amalga oshirish doirasida O‘zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadigan ro‘yxatlar bo‘yicha chetdan
keltiriladigan qurilish materiallarini bojxona to‘lovlaridan (bojxona
rasmiylashtirish yig‘malari bundan mustasno); o‘zining ishlab chiqarish ehtiyojlari
uchun chetdan keltiriladigan asbobuskunalar, xom-ashyo, materiallar va butlovchi
buyumlarni bojxona to‘lovlaridan ozod etiladi (bojxona rasmiylashtirish bundan
mustasno).
MIZ,KZS,texnopark va klasterlarning yanvar-iyun oylarida ishlab
chiqarilgan sanoat mahsulotlari hajmi, mlrd. so’m 2.1.1-rasm⁴
25

Mazkur imtiyozlar kiritilgan investitsiyalar hajmiga qarab 3 yildan 10 yil
muddatgacha, jumladan: - 300 ming AQSH dollaridan 3 million AQSH
dollarigacha hajmdagi investitsiyalar – 3 yil muddatga; 3 million AQSH dollaridan
5 million AQSH dollarigacha hajmdagi investitsiyalar – 5 yil muddatga; 5 million
AQSH dollaridan 10 million AQSH dollarigacha hajmdagi investitsiyalar – 7 yil
muddatga; 10 million va undan ko‘p AQSH dollari hajmidagi investitsiyalar
so‘nggi 5 yilda amaldagi stavkalardan 50 foiz kam hajmdagi daromad solig‘i va
yagona soliq to‘lovi stavkalari qo‘llangan holda 10 yil muddatga beriladi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev erkin iqtisodiy zonalar
va kichik sanoat zonalarini rivojlantirish bo’yicha amalga oshirilayotgan ishlar
samaradorligi tahlilida 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini
rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasida
makroiqtisodiy barqarorlikni
⁴ Ishbilarmonlik muhiti kuzatuvlari, tadbirkorlikni rivojlantirish statistikasi boshqarmasi
mustahkamlash, iqtisodiyot tarmoqlari va hududlarga xorijiy, avvalo, to’g’ridan-
to’g’ri xorijiy investitsiyalarni faol jalb qilish, davlat mulki xususiylashtirilgan
ob’ektlar bazasida xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar
yaratish, viloyat, tuman va shaharlarni kompleks ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishga
doir ko’plab vazifalar belgilangan. Mamlakatimizda erkin iqtisodiy zonalar,
26

texnoparklar va kichik sanoat zonalari faoliyati samaradorligini oshirish,
yangilarini tashkil etish borasida olib borilayotgan ishlar bunda muhim ahamiyat
kasb etmoqda. Davlatimiz rahbarining 2016 yil 26 oktyabrdagi “Erkin iqtisodiy
zonalar faoliyatini faollashtirish va kengaytirishga doir qo’shimcha chora-tadbirlar
to’g’risida”gi farmoniga muvofiq ushbu zonalar uchun yanada qulay shart-
sharoitlar yaratildi. Bugungi kunda mamlakatimizda 14 ta erkin iqtisodiy zona
faoliyat yuritmoqda. «Navoiy», «Angren», «Jizzax», «Urgut», «G’ijduvon»,
«Qo’qon» va «Hazorasp» erkin iqtisodiy zonalarida umumiy qiymati 486 million
dollarga teng 62 loyiha amalga oshirilgan, 4 ming 600 dan ortiq ish o’rni
yaratilgan.
2.2 Mamlakatimizda qishloq taraqqiyotini oshirishda erkin
iqtisodiy zonalar faoliyati rivojlantirish yo’nalishlari
Kichik sanoat zonalarining sarmoyalarni jalb qilish, tadbirkorlikni
rivojlantirish, yangi ish o’rinlari yaratish va aholi farovonligini oshirishdagi
ahamiyati xususida alohida to’xtalib o’tildi. Prezident Shavkat Mirziyoyev tegishli
vazirlik, idora va xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning bu sohadagi faoliyatini tanqid
qilib, ularda tashabbuskorlik etishmasligi, erkin iqtisodiy zonalar va kichik sanoat
zonalarini rivojlantirish bo’yicha ishlarni tashkil qilish darajasi sustligini
ta’kidladi. Xususan, mas’ul vazirlik va idoralar tomonidan loyihalarni ko’rib
chiqish va muvofiqlashtirish jarayoni murakkabligicha qolib, odatda rasmiy
xarakter kasb etmoqda. Erkin iqtisodiy zona qatnashchilariga er uchastkalari
ajratish masalalarini hal etishda hanuz byurokratizm asoratlari saqlanib qolmoqda.
«Urgut», «Qo’qon», «G’ijduvon» va «Hazorasp» erkin iqtisodiy zonalari,
shuningdek, farmatsevtika yo’nalishidagi erkin iqtisodiy hududlarda yangi
korxonalar tashkil etish uchun xorijiy sarmoyalarni jalb qilish ishlari sust
bormoqda. Erkin iqtisodiy zonalar va kichik sanoat zonalarini elektr energiyasi,
tabiiy gaz, suv va boshqa kommunikatsiya tarmoqlari bilan barqaror ta’minlashda
muammolar kuzatilmoqda. Davlatimiz rahbari bu kabi kamchiliklarni bartaraf
etish, erkin iqtisodiy zonalar va kichik sanoat zonalarida investor va tadbirkorlarga
27

yanada keng imkoniyatlar yaratishga oid kompleks chora-tadbirlar ishlab chiqish
bo’yicha topshiriqlar berdi. Avvalo, ushbu zonalar faoliyatiga doir me’yoriy-
huquqiy bazani qayta ko’rib chiqish, bugungi zamon talablariga moslashtirish,
barcha uchun ochiq va tushunarli mexanizm yaratish zarurligi ta’kidlandi. Er
uchastkalari, bo’sh turgan binolarni ajratish tartibini soddalashtirish masalasiga
ham alohida e’tibor qaratildi. Xususan, erkin iqtisodiy zonalarda amalga
oshiriladigan loyihalar Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Ma’muriy kengash
tomonidan ko’rib chiqiladi. Shu paytgacha bu kengash 17 vazirlik va idoradan
iborat edi. Prezidentimiz ko’rsatmasiga muvofiq ularning soni 4 ta etib belgilandi.
Bu borada yangi tizim – hududiy komissiyalar tashkil etilib, ularning
loyihalarni ko’rib chiqish va ruxsat berish huquqlari kengaytirildi. Shuningdek,
iqtisodiy zonalarda joylashtirish uchun investitsiya loyihalarini tanlab olish mezoni
qayta ko’rib chiqiladi, erkin iqtisodiy zona ishtirokchilariga kredit ajratishni
yaxshilash hamda muhandislik ta’minoti vositalari bilan ta’minlash bo’yicha
qo’shimcha chora-tadbirlar qabul qilinadi. Iqtisodiy zonalar va kichik sanoat
zonalarida joylashgan korxonalarni barcha zarur muhandislik-kommunikatsiya
tarmoqlari va infratuzilma bilan o’z vaqtida ta’minlash bo’yicha topshiriqlar
berildi.
Prezidentimiz tashabbusi bilan tashkil etilgan “Hazorasp” erkin iqtisodiy
zonasi uchun 325 gektardan ortiq yer maydoni ajratiladi. Keyinchalik ushbu hudud
600 gektargacha kengaytiriladi, – deydi Hazorasp tumani hokimining o‘rinbosari
64 Maqsud Rahimov. – Davlatimiz rahbari joriy yil 27-yanvar kuni Xorazm
viloyatiga tashrifi davomida ushbu hududda bo‘lib, bu yerda amalga oshiriladigan
ishlar yuzasidan zarur topshiriqlar berdi. Ayni paytda erkin iqtisodiy zona
chegaralarini o‘rnatish, bojxona posti tashkil qilish, xorijiy va mahalliy
investorlarni jalb etish ishlari amalga oshirilmoqda. Tashkil etiladigan zamonaviy
ishlab chiqarish avtomobilsozlik, qurilish materiallari kabi qator yo‘nalishlarda
zamonaviy ishlab chiqarish quvvatlari tashkil etiladi. Hududda ishlab chiqarish
quvvatlarini joylashtirish bo‘yicha bugungi kunda umumiy qiymati 152 million
dollardan ortiq miqdordagi investitsiya mablag‘lari hisobidan 53 loyiha takliflari
28

ishlab chiqilgan. Tadbirkorlar tomonidan umumiy qiymati 25 million 700 ming
dollarga teng bo‘lgan 7 loyiha taqdim etilgan. Ana shunday loyihalardan biri
“Pitnak Panel” mas’uliyati cheklangan jamiyati shaklidagi O‘zbekiston – Xitoy
qo‘shma korxonasi rahbari Xushnud Jumaniyozov tomonidan taklif etildi.
Davlatimiz rahbari tomonidan yaratilgan bunday qulay investitsiya sharoitidan
samarali foydalangan holda, Xitoyning “Xinjiang zaman import and export trade
CO” LTD kompaniyasi bilan hamkorlikda umumiy qiymati 3 million 500 ming
dollarlik loyihani amalga oshirmoqchimiz, – deydi X.Jumaniyozov. – Loyihaga
ko‘ra korxona tomonidan yiliga 200 ming dona penopolistirol bloklar, sendvich
panellar ishlab chiqariladi.
2022-yilning yanvar-iyun oylarida MIZ, KZS texnopark va klasterlar
tarkibiga kiruvchi korxonalar tomonidan sanoat mahsuloti ishlab chiqarish
2.2.1-rasm

AQSh dollarini tashkil etadi. Ushbu yangi korxona ishga tushirilishi bilan 65
ta yangi ish o'rni yaratiladi. Ayni paytda mazkur hududda 40 sanoat korxonasi,
⁵ Ishbilarmonlik muhiti kuzatuvlari, tadbirkorlikni rivojlantirish statistikasi boshqarmasi
jumladan, 19 qo'shma korxona faoliyat 55 www.jahonnews.uz sayti ma’lumotlari
66 ko'rsatmoqda. Ularda 1 ming 200 ga yaqin kishi ish bilan ta`minlangan. O'tgan
yili qiymati 157,5 mlrd. so'mlik 20 turdan ziyod sanoat mahsulotlari ishlab
chiqarildi, eksport hajmi 10 mln. AQSh dollaridan oshdi. Xususan, bu yerda
29

mahalliy xomashyodan gilam va gilam mahsulotlari, sintetik tola, elektr
duxovkalar, gaz plitalari, bir marta ishlatiladigan plastik idishlar, polimer yelim va
boshqa mahsulotlar tayyorlanmoqda.
Sanoat ishlab chiqarishni texnik va texnologik yangilash, modernizatsiyalash
maqsadida investitsiyalarni respublika iqtisodiyotiga jalb etilishining o‘sishiga
xizmat qiluvchi asosiy omillardan biri, bu so‘nggi yillarda yurtimizda erkin
iqtisodiy zonalar - “Navoiy” erkin industrial-iqtisodiy zonasi, «Angren» va
«Jizzax» erkin iqtisodiy zonalarining tashkil etilishi va Prezidentimizning
tashabbusi bilan yana 4 ta yangi erkin iqtisodiy zonani tashkil etilishidir.
Mazkur erkin iqtisodiy zonalarning barpo etilishi mahalliy ishlab
chiqaruvchilarning ichki va tashqi bozorlarda yangi eksportga yo‘naltirilgan
mahsulotlarni o‘zlashtirishiga imkon berdi va investorlar faoliyatining yanada
kengayishi uchun qo‘shimcha shart-sharoit va qulayliklar yaratdi. Asosan, bular
zamonaviy qurilish va jihozlash materiallari, iste'mol tovarlari,
telekommunikatsiya, neftegaz texnologik uskunalari, kimyo, avtomobil va
elektrotexnika sanoati hamda boshqa yuqori texnologik sanoat ishlab chiqarish
yo‘nalishlaridagi mahsulotlardir. Shu bilan birga, ushbu erkin iqtisodiy zonalar
joylashgan hududlarda mavjud bo‘lgan xom-ashyo va mehnat resurslaridan oqilona
foydalanish eksportga mo‘ljallangan mahsulotlar ko‘lamini oshirishga, zamonaviy
sanoat ishlab chiqarish quvvatlarining tashkil etilishi yangi ish o‘rinlari barpo
etilishiga, bandlik darajasining yuqori bo‘lishiga va pirovordida aholi
farovonligining oshishiga olib keladi.
XULOSA
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak erkin iqtisodiy zonalar va ularni rivojlantirish
maqsadida investitsiyalarni jalb qilish, ularning huquqiy asoslarini ta’minlash,
infratuzilmani shakllantirish va shu maqsadlarni amalga oshirishda xorij
tajribalarini birlashtirgan holda quyidagi xulosalar shakllanadi:
30

1. EIZ deganda, mamlakatning strategik maqsadlarini amalga oshirishda,
xo’jalik yurituvchi sub’yektlar qonun doirasidagi faoliyat bilan shug’ullanishi
hamda ichki va tashqi investitsiyalarni jalb qilish qulay bo’lishi uchun maxsus
boshqaruv tizimi (rejimi) o’rnatilgan hudud, ya’ni mamlakatning boshqa
hududlarida amal qilmaydigan imtiyoz va rag’batlantirishlar tizimi amal qiladigan
hudud tushuniladi.
Yaratilgan shart-sharoitlar EIZga tashqi dunyo bilan yuqori darajada iqtisodiy
aloqada bo’lish imkonini beradi, bojxona, soliq va investitsion rejimlar ichki
hamda tashqi investitsiyalar qulay hisoblanadi.
2. Dunyo miqyosida EIZlar soni domiy ravishda ortib bormoqda, ularni
tashkil qilishdagi geografik chegaralar kengaymoqda, ularning shakli o’zgarib,
tashqi savdo zonalaridan eksport-ishlab chiqarish va kompleks hududlarga aylani
bormoqda. Ularni o’zida mujassamlashtiruvchi EIZlar milliy iqtisodiyotning jahon
xo’jaligi bilan integratsiyalashuviga muhim omilga aylanmoqda.
3. Jahon amaliyotiga ko’ra, qator davlatlarning iqtisodiy rivojlanishiga EIZ
lar kuchli ta’sir ko’rsatayotganligi quyidagilarda namoyon bo’ladi:
 Yangi ish o’rinlari yaratiladi, malakali mutaxassislar shakllantirilib,
mahalliy ishchi kuchi zamonaviy texnikadan foydalanishi natijasida yangi
mehnat uslublarini o’zlashtiradi;
 EIZlarga investitsiya jalb qilayotgan kompaniyalar yer va infratuzilma
ob’yektlari uchun to’lovlarni o’z zimmasiga oladi va xizmat uchun haq to’laydi;
mahalliy aholining turmish darajasi oshadi, daromadlari o’sadi, ichki bozorning
yuqori sifatli mahsulotlarga bo’lgan ehtiyoji to’laroq qondiriladi;
 EIZlarda faoliyat ko’rsatayotgan kompaniyalar boshqalarga nisbatan
yaxshiroq sharoitlarga ega bo’ladi. Bunday zonalarda ishlab chiqarish
sarfxarajatlari, xomashyo va materiallar olib kirish bilan bog’liq soliq va bojlar
yo’qligi, ishchi kuchining nisbatan arzonligi ishlab chiqarilgan mahsulot
tannarxini pasaytirib, uning raqobatbardoshligini oshiradi;
 Hududlarda tadbirkorlik faoliyatining yanada jonlanishi, eksport
salohiyatining oshishi kabilar hisobiga iqtisodiyotning ma’lum tarmoq va
31

sohalari rivojlanishiga ko’maklashadi.
4. EIZ muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi uchun quyidagi shart-sharoitlar
mavjudligi muhim jihat hisoblanadi, ya’ni: mamlakatdagi siyosiy barqarorlik va
qulay investitsion muhitning shakllanganligi; xorijiy va mahalliy investorlarni
rag’batlantiradigan puxta ishlab chiqilgan huquqiy bazaning mavjudligi; ishlab
chiqarish hamda tijorat infratuzilmasining rivojlanganligi; tabiiy geografik muhit;
qulay iqtisodiy konyunktura.
5. AQSH, Buyuk Britaniya, Fransiyada EIZ, aksariyat hollarda, tashqi
iqtisodiy aloqalarni yanada kuchaytirish, mahalliy siyosatni amalga oshirish orqali
deprissiv tumanlardagi kichik va o’rta biznesni jonlantirishga va hududlararo
rivojlanishdagi farqlarini yo’qotish, ya’ni rivojlanishdan ortda qolayotgan
hududlarga yordam berish maqsadida tashkil etiladi. EIZlar faoliyat yuritayotgan
tadbirkorlarga mamlakatning boshqa hududlariga qaraganda, xo’jalik faoliyatini
yuritishi uchun qator yengilliklar va sezilarli darajadagi moliyaviy imtiyozlar
beriladi. Bu maqsadlar xorijiy investitsiyalarni jalb qilishga qaratilmasligi bilan
xususiyatlanadi. Rivojlanayotgan mamlakatlarda EIZlarni tashkil qilishdan maqsad
rivojlangan mamlaktlarnikidan biroz farq qiladi., ya’ni, eng avvalo, xorijiy
investitsiyalarni, zamonaviy texnika-texnologiyani jalb qilish, ishlab chiqarishni
modernizasiyalash, ishki kuchi malakasini oshirish masadlarida tashkil qilinadi.
6. EIZ faoliyat ko’rsatayotgan mamlakatlarda eksportning o’sish darajasi
bunday hududlari yo’q mamlakatlar eksport o’sish darajasidan yuqoriroq bo’ladi.
Aksariyat holatlarda EIZning umumiy eksportdagi ulushi juda band bo’lib, 13
foizdan 82 foizgacha tebranadi. Osiyo va Lotin Amerikasi davlatlarida EIZlardan
tayyor mahsulot eksport qilish hisobiga kata miqdorda chet el valyutasida daromad
olish imkoni yaratilmoqda.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 25.10.2017 y. PQ-3356-son "Erkin
iqtisodiy zonalar va kichik sanoat zonalari faoliyati samaradorligini oshirish
borasidagi qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida"gi Qarori
2. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 02.09.2017 y. 691-son
32

"2017-2019 yillarda "Nukus-farm", "Zomin-farm", "Kosonsoy-farm",
"Sirdaryo-farm", "Boysun-farm", "Bo’stonliq-farm" va "Parkent-farm" erkin
iqtisodiy zonalari hududida transport, muhandislik-kommunikatsiya hamda
ishlab chiqarish infratuzilmalarini jadal rivojlantirish chora-tadbirlari
to’g’risida"gi Qarori
3. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 12.08.2017 y. 623-son
"Vazirlar Mahkamasining Erkin iqtisodiy zonalar faoliyatini tashkil etish
chora-tadbirlari to’g’risida" 2017 yil 10 apreldagi 196-son qaroriga
qo’shimchalar kiritish, shuningdek vazirlar mahkamasining 2011 yil 10
yanvardagi 15-f-son farmoyishini o’z kuchini yo’qotgan deb hisoblash
to’g’risida"gi Qarori
4. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 07.08.2017 y. PQ-3175-son "Erkin
iqtisodiy zonalar samarali faoliyat ko’rsatishi uchun vazirliklar, idoralar va
joylardagi davlat hokimiyati organlarini muvofiqlashtirishni kuchaytirish va
ularning mas’uliyatini oshirish chora-tadbirlari to’g’risida"gi Qarori
6. Karimov I.A. “Jahon inqirozining oqibatlarini yengish mamlakatimizni
modernizatsiya qilish va taraqqiy topgan davlatlar darajasiga ko’tarilish
sari”. 18- Jild. – T.: O’zbekiston, NMIU 2010. – 198 bet.
7. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan
birga quramiz. Mazkur kitobdan O’zbekiston Respublikasi Prezidenti
Shavkat Mirziyoyevning 2016 yil 1 noyabrdan 24 noyabrga qadar
Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri saylovchilari
vakillari bilan o’tkazilgan saylovoldi uchrashuvlarida so’zlagan nutqlari
o’rin olgan. /Sh.M.Mirziyoyev. – Toshkent: : “O’zbekiston”, 2017. – 488 b.
II.Monografiya, ilmiy maqola, patent, ilmiy to’plamlar
Foydalanilgan manbalar
1. http://www.gov.uz–O’zbekiston Respublikasining davlat portali.
2. httр://www.minеcоnоmu.uz–О’zbеkistоn Rеsрublikаsi Iqtisоdiуоt
33

vаzirligi sауti.
3. httр://www.lех.uz–О’zbеkistоn Rеsрublikаsi Аdliуа vаzirligining
qоnunchilik hujjаtlаri sауti.
4. http://www.stat.uz–O’zbekiston Respublikasi Statistika bo’yicha davlat
qo’mitasining sayti.
5. httр://www.undр.uz–Birlаshgаn Millаtlаr Tаshkilоti Tаrаqqiуоt
dаsturining О’zbеkistоn Rеsрublikаsidаgi vаkоlаtхоnаsi sауti.
6. https://www.wikipedia.org/
7. https :// www . saudiembassy . net / about - saudi - arabia
8. https :// www . vision 2030. gov . sa / en /
9. https :// www . neom . com / en - us
10. https :// www . redseaglobal . com / en /
11. https://qiddiya.com/
34

O'zbekiston Respublikasi erkin iqtisodiy hududlari

Sotib olish