O'zbekiston Respublikasi fuqarolarining siyosiy huquqlari - Huquqshunoslik - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	55.2KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	23 Sentyabr 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Huquqshunoslik

O'zbekiston Respublikasi fuqarolarining siyosiy huquqlari

Sotib olish

O zbekiston Respublikasi fuqarolarining siyosiyʻ
huquqlari
KURS ISHI
TO ShKENT

2Muntarija:
Kirish
1.1 Siyosiy huquqlar tushunchasi va uning mazmun-mohiyati
1.2 Yanggi kanstitutsiya siyosiy huquqlari kafolati
II. BOB Fuqorolarning jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda ishtirok
etish huquqi
2.1 Fuqorolarning davlat va jamiyat ishalrida ishtirok etish huquqi
2.2 Fuqorolarning jamoatchilik nazoratini amalga oshirish huquqi
III. BOB Fuqarolarning jamoat birlashmalariga uyishish huquqi
3.1 Kasaba uyushmalari va boshqa jamoat birlashmalariga birlashish
huquqi -siyosiy huquqlarning muhim ifodasi
3.2 Siyosiy partiyalar-huquqiy demokratik davlat qurilishining bosh
elementi.
IV. BOB Vakolatli organlarga murojaat etish huquqi
4.1 Murojaat qilish huquqi, murojatlarning shakllari va turlari
4.2 Murojaat qilishni amalga oshirish kafolatlari
Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar ruyhati

3 Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi. Tarixga nazar solar ekanmiz har bir
davlat o’z istiqlol va taraqqiyot yo’lini tanlar ekan, xalq farovonligini ta’minlashga
xizmat qiladigan eng muhim maqsad va vazifalarni o’zining Konstitutsiyasi –
Asosiy qonunida mustahkamlab oladi. O’zbekiston Respublikasida 2023-yil 30-
aprel kuni o’tkazilgan referendumda yangi tahrirdagi O’zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasi ishtirok etgan fuqarolarning 90,21 foizi tomonidan yoqlab ovoz
berish orqali qabul qilinganligi unda xalqimizning Yangi O’zbekistonni barpo etish
bo’yicha orzu-umidlari va intilishlari o’z aksini topganligidan dalolat beradi.
Konstitusiya davlatimizda insonlarning ozod va erkin yashash, ta’lim olish, mehnat
qilish, saylash va saylanish kabi huquqlarini, so’z hamda e’tiqod erkinliklarini oliy
qadriyat darajasiga ko’tardi. Yana shuni unutmasligimiz kerakki, har qanday
demokratik islohotlar samarasi, tinchlik va taraqqiyotning asosiy garovi ham
Konstitutsiya va qonun ustuvorligi bilan bevosita bog’liq.
Yangi tahrirdagi Konstitutsiyaning e’tiborli jihati shundan iboratki, unda
birinchi navbatda shaxs manfaatining davlat manfaatidan ustun ekanligi belgilab
qo’yildi, inson, uning huquq va erkinliklari hamda manfaatlari eng oliy qadriyat
sifatida muhrlandi. Xususan, Konstitutsiyada davlat qurilishining yangi strategik
maqsadi – ijtimoiy davlat qurish ekanligi belgilab berildi, ijtimoiy adolat va
birdamlik prinsiplari joriy etildi, inson huquq va erkinliklarini himoya qilishning
mutlaqo yangi mexanizmlarini nazarda tutuvchi konstitutsiyaviy asoslar
mustahkamlandi.
Yangi tahrirdagi Konstitutsiyada ikkinchi bo’lim: inson va fuqarolarning
asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlari; VIII bob: “Siyosiy huquqlar” deb
nomlangan bo’lib, kurs ishi ushbu bob moddalarida keltirilgan fuqarolarning davlat
ishlarini boshqarishda ishtirok etishi, referendumlar o’tkazish va unda ishtirok
etish tartibi, miting,yig’ilish namiyish shaklida ijtimoiy faolligini amalga oshirish,
siyosiy partiyalar va jamoat birlashmalariga birlashish, vakolatli davlat organlariga
murojaat qilish kabi siyosiy huquqlarini amalga oshirishda yuzaga keladigan
muommolarning ilmiy yechimini topish dolzarb ahamiyat kasb etadi.

4 Umuman olganda huquq va erkinliklar haqida so’z borar ekan, shuni
anglash joizki: siyosiy huquqlarni inson hayotidagi o’rni beqiyosdir. Siyosiy
huquqlar Konstitutsiyamizda huquq va erkinliklarni mustahkamlash bilan,
fuqarolar zimmasiga katta ma’suliyat ham yuklaydi. Fuqarolar saylov, referendum,
siyosiy partiyalarga birlashish, jamoat birlashmalariga uyushish va davlat
organlariga murojaati orqali siyosiy huquqlarini amalga oshiradilar. Fuqarolar
o’zlariga berilgan huquqlardan unumli foydalanib, shaxs va jamiyat shuningdek
davlat manfaatlarini hurmat qilib uning faoliyatida va davlat hokimiyatini
shakillantirishda ishtirok etishlari bilan o’zlarining ijtimoiy faolliklarini namoyish
qiladilar.
"O zbekiston Respublikasi Referendumi to g risida"gi Qonun, "Siyosiyʻ ʻ ʻ
Partiyalar to g risida"gi Qonun, "O zbekiston Respublikasida jamoat birlashmalari
ʻ ʻ ʻ
to g risida"gi. Qonun, "Jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlari
ʻ ʻ
to g risida”gi O zbekiston Respublikasi Qonunlarni o rganib chiqish va siyosiy
ʻ ʻ ʼ ʻ
huquqlarni qonunda belgilangan tartibda amalga oshirish bilan bog’liq ustuvor
vazifalarning amalga oshirilishida ushbu kurs ishi mavzusini o’rganish muayyan
darajada xizmat qiladi.
Kurs ishi mavzusini o’rganilganlik darajasi: Siyosiy huquqlar va ularning
kafolatlari haqida fikr yuritgan olimlardan A.To laganov, M.Qirg izboyev,
ʻ ʻ
R.Hakimov, X. Odilqoriyev, O. Husanov, F. Muhitdinovalarni alohida ajratib
ko’rsatish mumkin. Mazkur olimlarning asarlarida fuqarolik va konstitutsiyaviy
huquqda siyosiy huquqlar to’g’risida bir qancha ilmiy fikrlar va xulosalar ishlab
chiqgan va bu qarashlar konstitutsiyaviy huquq fanida siyosiy huquqlarning
rivojlanishiga o’ziga xos hissa bo’lib qo’shilgan.
"O zbekiston Respublikasi Referendumi to g risida"gi Qonun, "Siyosiy
ʻ ʻ ʻ
Partiyalar to g risida"gi Qonun, "O zbekiston Respublikasida jamoat birlashmalari
ʻ ʻ ʻ
to g risida"gi. Qonun, "Jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlari
ʻ ʻ
to g risida”gi O zbekiston Respublikasi Qonuni, Fuqarolik Kodeksi, Saylov
ʻ ʻ ʼ
kodeksi va asosiy manba O zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida fuqarolarning
ʻ

5siyosiy huquqlari xalqaro huquq talablariga mos ravishda talqin etilgan va
kafolatlangan.
Kurs ishi maqsadi. Konstitutsiyaviy huquqda siyosiy huquqlarning
o’rni va ahamiyati, siyosiy huquqlarning turlari va amalga oshirilish tartiblari,
davlat boshqaruvida fuqarolarning siyosiy faolligi va davlat hokimiyatini tashkil
etishda tutgan o’rni va ahamiyati hamda konstitutsiyaviy huquqda siyosiy
huquqlarni ahamiyatini anglagan holda ushbu huquq yuzasidan fuqarolar huquqiy
ongi va savodxonligini oshirish va ushbu huquqlarni yanada takomillashtirish
borasida tegishli takliflar, tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.
Kurs ishi vazifalari quyidagilar etib belgilandi:
 Siyosiy huquqlar tushunchasi va uni davlat boshqaruvida tutgan
o rnini o rganishʻ ʻ
 Siyosiy huquqlarning boshqa fuqarolik huqularidan farqi va mazmun-
mohityai tahlil qilish
 Siyosiy huquqlarni amalga oshirish shakllari haqida ma’lumotlarni
o’rganish
 Siyosiy huquqlar kelib chiqishi va ularning huquqiy asoslari o’rganish
 Siyosiy huquqlarni amalga oshirishni tartibga solish
Kurs ishining predmeti: O zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va
ʻ
boshqa siyosiy huquqlarga oid normativ-huquqiy hujjatlar kurs ishi mavzusining
predtmetini tashkil etadi.
Kurs ishining obyekti : Siyosiy huquqlarga oid qonun hujjatlarini
takomillashtirish, shartnomalarning ahamiyati, mohiyati va ularni takomillashtirish
borasidagi moddiy-huquqiy muammolar tashkil etadi.
Kurs ishining nazariy va amaliy ahamiyati. Kurs ishida bayon etilgan
mulohazalar, nazariy xulosalar va amaliy takliflar xalqaro munosabatlarda
O’zbekistonning o’rnini aniqlash, uning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy hayotda tutgan
mavqeyini o’rganish uchun asos qilib olish mumkin. O’rganish natijalari o’quv

6yurtlarida mavzuga oid ma’ruzalarni o’qitishda ma’lumot sifatida foydalanish
mumkin.
Kurs ishining tuzilishi: kirish, 4 bob, 8 paragraf, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.

I. Siyosiy huquqlar tushunchasi mazmuni va
O zbekiston respublikasi konstitutsiyasida siyosiyʻ
Huquqlar
1.1. Siyosiy huquqlar tushunchasi va mohiyati
Tarixda insonlar o’z haq-huquqlari uchun kurashmagan davr bo’lmagan.
Kishilarning o’z huquqlari uchun kurash jarayoni insonning munosib hayot
keshirishi yoqlangan bir qator ta’limot va nazariyalar vujudga keldi. Uyg’onish
davri mutaffakirlaridan biri Sharqning buyuk huquqshunosi Burhoniddin al-
Malg’inoniy har bir insonning tabiiy huquqlariga, shu davlatni fuqarosi ekanligi
yoki fuqarosi bo’lmasligidan qat’iy nazar, rioya etilishini qonuniylashtirish va
ta’minlash zarurligi to’g’risidagi g’oyalarni yoqladilar. O’sha davrdan boshlab
davlat institutiga (tashkilotiga) inson va jamiat manfaatlariga xizmat qilishi
nuqtayi-nazaridan yondashilmoqda. Shuni ta’kidlab o’tish lozimki, inson va
fuqaralarni huquqlar uch guruhga bo’linadi. Bular: shaxsiy huquqlar, ijtimoiy-
iqtisodiy huquqlar va siyosiy huquqlar.
Endi siyosiy huquqlar atamasiga to’xtaladigan bo’lsak, siyosiy huquqlar
bu asosan fuqarolik bilan bog’liq bo’lib, u tegishli davlat fuqarolariga davlat va
jamlat ishlarini boshqarish imkoniyatini beradi. Siyosiy huquqlar davlatning
harakteridan kelib chiqib, o’z fuqarolari uchungina o’rnatiladi. Shu o’rinda asosiy

7qomusimiz hisoblangan O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiytasiga nazar
tashlaydigan bo’lsak, unda inson va fuqarolarning siyosiy huqulariga alohida bob
va moddalar ajratilgan. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining VIII bobi
"Siyosiy huquqlar" deb nomlanib unda bevosita fuqarolar hayoti va ularni davlat
boshqaruvini shakillantirishdagi o’rni va rolini har yoqlama ko’rsatib beradigan
to’rtta modda 36-40 moddalar mavjud. Konstitutsiyamizda siyosiy huquqlarga
alohida bobning ajratilishi alohida muhim voqealikdir. Siyosiy huqular orqali
fuqarolar davlat organlarini tuzish ularni faoliyatida ishtirok etish, davlat organlari
va mansabdor shaxslar ustidan nazorat olib borish, qonunlarni yartilishida ishtirok
etish va eng asosiysi siyosat va davlat faoliyati haqida o’z fikrlarini bildirish
imkoniyatiga ega bo’ladilar. Shu o’rinda Konstitutsiyamizni boshqa davlatlar
Yevropaning rivojlangan davlatlar Fransiya, Germaniya, Rossiya, Daniya kabi
davlatlar Konstitutsiyalari bilan solishtirib ko’rib shunday xulosaga kelish
mumkinki, ularni konstitutsiyasida siyosiy huquqlar uchun alohida bob va
moddalar ajratilmagan ekanaligini anglashimiz mumkin. Bu bir tarafdan olib
qaraganda bizni davlat fuqarolar uchun bir ustun jihatdir ya’ni fuqarolar davlatni
shaklantirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Siyosiy huquqlar faqat O’zbekiston Respublikasi fuqarolariga tegishlimi?
degan savol tug’ilishi mumkin. Bu savolga quyidagicha javob va izoh berish
mumkin. Siyosiy huquqlar bir tarafdan olib qaraganada, O’zbekiston hududida
istiqomat qilayotgan chet davlat fuqarolari va fuqaroligi bo’lmagan shaxslar uchun
ham taaluqlidir. Misol qiladigan bo’lsak, chet davlat fuqarolari va fuqaroligi
bo’lmagan shaxslar ham jamoat birlashmalarida qatnashish, davlat organlari va
mansabdor shaxslarga ariza va shikoyat bilan murojaat qilish huquqiga ega, lekin
taklif bilan murojaat qila olmaydilar. Chunki taklif davlat hayotiga tegishli
masalalar bo’yicha beriladi. Yana boshqa tarafdan olib qaraydigan bo’lsak, chet
davlat fuqarolari va fuqaroligi bo’lmagan shaxslar saylov huquqidan foydalana
olmaydilar chunki saylov kodeksi va saylov to’g’risidagi qonunga ko’ra saylov
huquqiga faqat O’zbekiston fuqarolari egadirlar. 1
1
Vapayev Karimboy Muzaffar o'g'li- "Siyosiy huquqlarning inson hayotidagi o rni" -20.12.2022ʻ

8 Umumiy olganda siyosiy huquqlar fuqarolik bilan bog’liq bo’lib, u
tegishli davlatning fuqarolariga davlat va jamiyat ishlarini boshqarish imkoniyatini
beradi. ya’na bir xususiyati shundaki siyosiy huquqlarga faqat mamlakat fuqarosi
ega bo’lishi mumkin.
Siyosiy huquqlar orqali fuqarolar tegishli davlat organlarini tuzish,
ularning ishida ishtirok etish, davlat organlari va mansabdorlar faoliyatini nazorat
qilish, qonunlar yaratilishida ishtirok etish, siyosat va davlat faoliyati haqida o’z
fikrlarini bildirish imkoniyatiga ega bo’ladi.
Agar shaxsiy huquqlar insonning ajralmas huquqi bo’lib, undan inson
fuqaroligidan qat’i nazar foydalansa va davlat har qanday hollarda ularni
ta’minlashga majbur bo’lsa, siyosiy huquqlar davlatning xarakteridan kelib chiqib,
o’z fuqarolari uchungina o’rnatiladi. Davlat qanchalik demokratik bo’lsa, siyosiy
huquqlar ko’proq bo’ladi va ulardan foydalanish kengroq bo’ladi. Aksincha, davlat
nodemokratik bo’lsa, siyosiy huquqlar doirasi torroq bo’ladi va mavjud huquqlarni
ham turli vositalar bilan cheklash hollari uchrab turadi.
Shaxsiy huquqlardan farq qilib, siyosiy huquqlarga asosan ma’lum yoshga
yetgan fuqarolar ega bo’ladi. Shuningdek, siyosiy huquqlardan foydalanishda
ayrim hollarda chegaralar o’rnatilishi mumkin. Masalan, saylash huquqi 18 yosh
qilib belgilangan bo’lsa, yana saylovlarda Sud tomonidan muomalaga layoqatsiz
deb topilgan fuqarolar. shuningdek ogir va o’ta og’ir jinoyatlar sodir etganlik
uchun sudning xukmiga ko’ra ozodlikdan maxrum etish joylarida saqlanayotgan
shaxslar saylovda ishtirok etish xuquqidan faqat qonunga muvofiq xamda sudning
qarori asosida maxrum etilishi mumkin. Boshqa xar kanday xollarda fuqarolarning
saylov xuquqlarini to’g’ridan-to’g’ri yoki bilvosita cheklashga yo’l qo’yilmaydi,
degan qoida Konstitutsiyada (128-modda) ko’rsatilgan. Saylanish huquqidan
foydalanish uchun ham ma’lum yoshga yetgan bo’lish kerak. Masalan,
O’zbekiston Respublikasida fuqarolar Oliy Majlis deputatligiga 25 yoshdan,
Prezidentlikka 35 yoshdan saylanish huquqiga ega. Bundan tashqari, saylov

9qonunlarida harbiy xizmatchilar, diniy arboblar uchun ham qonun doirasida
cheklashlar o’rnatilgan. 2
Siyosiy huquqlar eng avvalo davlatni boshqarishda ishtirok etish, davlat
faoliyatiga ta’sir etish imkoniyatini yaratuvchi huquqlar bo’lgani uchun ularning
miqdori, amalga oshirish chora-tadbirlar doirasi qanday bo’lishini davlat
belgilaydi.
1.2. Yangi Konstitutsiya O zbekiston Respublikasi fuqarolariʻ
siyosiy huquqlari kafolati
Har qaysi davlat huquq tizimida bir talay qonunlar mavjud bo’ladi. Ammo
ular orasida eng asosiysi deb e’tirof etiladigan birdan-bir qonun mavjudki, u ham
bo’lsa, konstitutsiyadir.
Konstitutsiya jamiyat va davlat tuzilishini, davlat hokimiyati va boshqaruv
organlarini tuzish hamda faoli-yatining asosiy prinsiplarini, ularning vakolatlarini,
fuqarolaming asosiy huquqlari va burchlarini belgilab beradi. Qolgan barcha
qonunlar, kodekslar, qarorlar va farmonlar konstitutsiya negizida va unga muvofiq
tarzda qabul qilinadi. Bu esa davlatning har bir normativ hujjati konstitutsiyaga
mos kelishi shart ekanligini anglatadi. Mamlakatimiz Prezidenti ta kidlaganidek:
ʼ
"Har bir davlat o’z istiqlol va taraqqiyot yo’lini tanlar ekan, xalq farovonligini
ta’minlashga xizmat qiladigan eng muhim maqsad va vazifalarini o’zining Asosiy
qonuni - Konstitutsiyasida mustahkamlab oladi. Binobarin, O’z xalqining xohish-
irodasi, dili va tilidagi ezgu niyatlariga hamohang Konstitutsiyaga ega bo’lgan
mamlakat o’zi belgilagan yuksak marralardan hech qachon og’ishmasdan, doimo
oldinga qarab boradi." 3
.
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida II Bo’lim " Inson va
fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlari " deb nomlanib, VIII bob.
2
Husanov O.T. Konstitutsiyaviy huquq: darslik To'ldirilgan va qayta ishlangan ikkinchi nashr.-Toshkent: Yuridik
adabiyotlar publish,2020
3
Shavkat Mirziyoyevning O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 27 yilligiga bag'ishlangan
tantanali marosimdagi ma'ruzasi- 12.12.2019

10"Siyosiy huquqlar "ga bag’ishlanganligi muhim ahamiyatga egadir. Mamlakatimiz
suveren, demokratik, huquqiy, ijtimoiy va dunyoviy davlat hisoblanib 4
demokratiya haqida fikr yuritilar ekan birinchi navbatda siyosiy-huquqiy
munosabatlar va bu munosabatlarda fuqarolarning ishtirok etishi, ijtimoiy faolligi,
davlat boshqaruvi va jamoatchilik nazorati tushunilishi maqsadga muvofiqdir.
Konstitutsiyada siyosiy huquqlarga alohida bob ajratilib, 36-37-38-39-40-
moddalarda siyosiy huquqlarning o’z ifodasini topganligi demokratik huquqiy
davlatga hos elementlardan hisoblanib, bu element, ya’ni siyosiy huquqlarga butun
bir bobning ajratilishi boshqa xorijiy mamlakatlar konstitutsiyasida uchramaydi.
Shu sababdan ham bu masalada O’zbekistonning tom ma’noda ustunligini tan olish
va e’tirof etish har jihatdan muhim hisoblanadi.
O’zbekiston fuqarolarining Siyosiy huquq va erkinliklar O’zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasidan tashqari boshqa qonun hujjatlarida ham mavjud
bo’lib:
«Fuqarolarning saylov huquklari kafolatlari to’g’risida» (1994-y. 5 may).
«O’zbekiston Respublikasining referendumi to’g’risida» [1991-y. 18 noyabr.
(2001-y. 30 avg. da yangi tahrirda) qabul qilingan], «Siyosiy partiyalar to’g’risida»
(1996-y. 26 dek.), «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to’g’risida» [1991-y. 14
iyun (1998-y. 1-mayda yangi tahrirda) qabul qilingan], «Kasaba uyushmalari,
ularning huquqlari va faoliyatining kafolatlari to’g’risida» (1992-v 2 iyul)
«O’zbekiston Respublikasida jamoat birlashmalari to’g’risida» (1991-y. 15 fev.)
kabi bir qancha qonunlar va qonun kuchiga ega bo’lgan hujjatlar bilan belgilab
qo’yilgan. 5
Umumiy olganda siyosiy huquqlar nafaqat xususiy huquqda balki xalqaro
huquqda ham muhim ahamiyat kasb etadi. Bunga yorqin misol qilib "Fuqaroviy va
siyosiy huquqlar to g risida "gi Xalqaro Paktni keltirib o’tishimiz mumkin.ʻ ʻ
Xalqaro paktda shaxsiy, fuqaroviy va siyosiy huquqlar qayd etilgan bo’lib, Siyosiy
huquqlarga misol qilib 25-moddani keltirib o’tish mumkin:
4
Yangi tahrirdagi O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi- I Bob. 1-modda.
5
Qomus.info - onlayn ensiklopediya - O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi

11 "Har bir fuqaro 2-moddada ko’rsatib o’tilgan hech bir kamsitishsiz va
asoslanmagan cheklashlarsiz quyidagi huquq hamda imkoniyatlarga ega bo’lishi
kerak:
a) ham bevosita, ham erkin saylangan vakillar orqali davlat ishlarini
yuritishda ishtirok etish;
b) yalpi teng saylov huquqi asosida, yashirin ovoz berish orqali
o’tkaziladigan va saylovchilarning erkin xohish-irodasini ta’minlaydigan chinakam
davriy saylovlarda ovoz berish va saylanish;
s) o’z mamlakatida umumiy tenglik shartlarida davlat xizmatiga kirish.". 6
Umumlashtirilgan holda shuni aytishimiz mumkinki O’zbekiston
Respublikasida siyosiy huquqlar xalqaro huquqning umume tirof etilgan norma vaʼ
prinsiplariga muvofiq holda O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va
boshqa qonunlar va qonun kuchiga ega bo lgan hujjatlar bilan kafolatlab qo’yilgan.
ʻ
6
" Fuqaroviy va siyosiy huquqlar to g risida" Xalqaro Pakt -1966-yil 16-dekabr, Nyu-York
ʻ ʻ

12II. Fuqarolarning jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda
ishtirok etish huquqi
2.1 Fuqarolarning bevosita yoki o z vakillari orqali davlat vaʻ
jamiyat ishlarida ishtirok etish huquqi
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 36-moddasida O’zbekiston
Respublikasi fuqarolari jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda bevosita hamda
o’z vakillari orqali ishtirok etish huquqiga ega. Bunday ishtirok etish o’zini-o’zi
boshqarish, referendumlar o’tkazish va davlat organlarini demokratik tarzda tashkil
etish, shuningdek davlat organlarining faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini
rivojlantirish va takomillashtirish yo’li bilan amalga oshiriladi deb belgilab
qo’yilgan. Bevosita ya’ni to’g’ridan to’g’ri demakratiya, bunda xalq davlat
ishlarini vakillarsiz o’zi hal qiladi.
Saylov, referendum, fuqarolar murojaati, qonunlar loyihasi muhokamasi
orqali erishiladi. Bilvosita ya’ni vakillik demokratiyasi, unda xalq suveren
huquqlaridan foydalanib, o’zlari saylab qo’ygan vakillar orqali (deputatlar va
senatorlar) orqali amalga oshiradilar. Demak fuqarolarning davlat va jamiyat
ishlaridagi ishtiroki eng avvalo davlat va jamiyatning boshqarishda namoyon
bo’ladi. Ya’ni bu fuqarolarning jamiyat va davlat ishlari boshqarish huquqidir.
Mamlakatimizda fuqarolarning davlat va jamiyat ishlaridagi ishtiroki
huquqini ta’minlovchi vositalardan biri o’zini o’zi boshqarish hisoblanadi. O’zini
o’zi boshqarish organlari butun mamlakat hududida qishloq shaharcha va
shahardagi mahallalarda tuziladigan fuqarolar yig’ini bo’lib, ular barcha 18 yoshga
yetgan fuqarolarni qamrab oladi. Fuqarolar fuqarolar yig’inida ishtirok etib, uning
organlarini tuzishda qatnashadi va shu asosda jamiyat ishlarida ishtirok etadi.
Fuqarolarning siyosiy faollik asosida jamiyat hayotida ishtirok etishi zaruratdir.
Fuqarolarning bevosita va o z vakillari orqali davlat va jamiyat ishlarida
ʻ
ishtirok etish huquqi ta minlanishining amaldagi ifodasi- saylov ya’ni saylash va
ʼ
saylanish huquqini amalga oshirilishidir. O zbekiston davlat boshqaruv shakli
ʻ
jihatidan prezidentlik Respublikasi hisoblanib, bu tushuncha O zbekiston
ʻ

13Respublikasi Prezidentini O zbekiston Respublikasining fuqarolari tomonidanʻ
saylanishida o z aksini topadi. O zbekiston Respublikasida saylov O zbekiston
ʻ ʻ ʻ
Respublikasining "Saylov kodeksi" ga muvofiq tarzda umumiy, teng, to’g’ridan
to’g’ri saylov huquqi asosida yashirin ovoz berish orqali o’tkaziladi. Saylov ochiq
va oshkora o’tkaziladi. 7
Qonunga muvofiq saylov kuni o’n sakkiz yoshga to’lgan O’zbekiston
Respublikasi fuqarolari saylash huquqiga ega hisoblanadi. Fuqarolar jinsi, irqiy va
milliy mansubligi, tili, dinga munosabati, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, shaxsiy
va ijtimoiy mavqeyi, ma’lumoti, mashg’ulotining turi va xususiyatidan qat’i nazar,
teng saylov huquqiga egadir. Saylov huquqida ma lum bir cheklashlar mavjud
ʼ
bo lib bu cheklashlar davlat va jamiyat qurilishi tizimining yetuk rivojlanganligi,
ʻ
inson- jamiyat - davlat prinsipining yaqol namunasi bo la oladi. Buning sabibini
ʻ
ushbu cheklashlarning ifodalanishidan ham anglab olish mukin. Ular quyidagilar:
"Sud tomonidan muomalaga layoqatsiz deb topilgan fuqarolar,
shuningdek sud hukmi bilan ozodlikdan mahrum etish joylarida saqlanayotgan
shaxslar saylanishi mumkin emas.
Sud tomonidan muomalaga layoqatsiz deb topilgan fuqarolar, shuningdek
og’ir va o’ta og’ir jinoyatlar sodir etganlik uchun sudning hukmiga ko’ra
ozodlikdan mahrum etish joylarida saqlanayotgan shaxslar saylovda ishtirok etish
huquqidan faqat qonunga muvofiq hamda sudning qarori asosida mahrum etilishi
mumkin. Boshqa har qanday hollarda fuqarolarning saylov huquqlarini to’g’ridan
to’g’ri yoki bilvosita cheklashga yo’l qo’yilmaydi . " 8
Referendumlar saylovlar bilan bir qatorda xalq irodasining bevosita
mahsuli hisoblanadi. Referendumlarning yana bir ahamiyatli jihati shundaki
referendum orqali qabul qilingan qarorlar oliy yuridik kuchga ega bo lib, qarorning
ʻ
o zida boshqacha tartib bo lmasa referendumda qabul qilingan qarorlar faqatgina
ʻ ʻ
referendum orqali bekor qilinishi yoki o zgartirilishi mumkin.
ʻ
Referendumni o tkazish tashabbusi bilan:
ʻ
7
O zbekiston Respublikasining Saylov kodeksi - 3-modda -26.06.2019
ʻ
8
O zbekiston Respublikasining Saylov kodeksi - 5-modda -26.06.2019
ʻ

14 O’zbekiston Respublikasi fuqarolari;
 O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalari;
 O’zbekiston Respublikasi Prezidenti chiqishi mumkin.
Referendum o tkazishda qo yiladigan masalalar O zbekiston xalqi uchunʻ ʻ ʻ
ahamiyati katta bo lgan masalalar bo lib, qonunda bu borada ba zi bir cheklovlar
ʻ ʻ ʼ
ham mavjud hisoblanadi. Qonunga muvofiq quyidagilar Referendum predmeti
bo’la olmaydi:
 O’zbekiston Respublikasining hududiy yaxlitligini o’zgartirish;
 O’zbekiston Respublikasi Davlat budjeti va soliqlar;
 amnistiya va afv etish;
 jamoat tartibini, aholi sog’lig’i va xavfsizligini ta’minlash bo’yicha
favqulodda va shoshilinch chora-tadbirlar o’tkazish;
 O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalaridan kelib
chiqadigan majburiyatlarni bajarish;
 mansabdor shaxslarni tayinlash va vazifasidan ozod etish. 9
Referendumlar ham saylovlar kabi dam olish kuni soat 8.00 dan 20.00
gacha vaqt davomida o’tkaziladi. Ovoz berish vaqti va joyi to’g’risida uchastka
komissiyasi referendum o’tkaziladigan kunga kamida o’n kun qolganda fuqarolarni
xabardor qilishi kerak. Mamlakatimizda ohirgi referendum 2023-yil 30-aprel kuni
bo lib o tdi va saylov byulletenidagi:
ʻ ʻ
"Siz O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi to’g’risidagi O’zbekiston
Respublikasi konstitutsiyaviy qonunini qabul qilasizmi?" degan savolga 19 mln
722 ming 809 nafar fuqarodan 15 mln 40 ming 55 nafari, ya’ni 90,21 foizi yoqlab
ovoz berdi. Mamlakatimizda o tkazilgan bu referendum Qonunning barcha
ʻ
talablariga muvofiq holda o tkazildi, jumladan Yangi tahrirdagi O zbekiston
ʻ ʻ
Respublikasi Konstitutsiyasi loyihasi shu yil 15- mart kuni matbuotda e’lon qilinib,
jamoatchilik e’tiboriga havola etildi. O’zbekistonda konstitutsiyaviy islohotlarning
tashabbuskori va ijodkori - xalqimiz. Xalqimiz tomonidan saylangan vakillar - Oliy
Majlis Qonunchilik palatasi va Senati a’zolari, siyosiy partiyalar va boshqa
9
“O’ZBEKISTON RESPUBLIKASINING REFERENDUMI TO‘G‘RISIDA”GI O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
QONUNI-09.11.2001-2-modda

15jamoatchilik vakillaridan iborat Konstitutsiyaviy komissiya tomonidan aholining
fikr-mulohazalari, takliflari to plangani va mutaxassislar ishtirokida puxta o rganibʻ ʻ
chiqilgani fikrimiz dalilidir. Ikki bosqichda amalga oshirilgan xalq fikrini
o’rganish jarayonida puxta takomillashtirilgan Konstitutsiya loyihasi bilan 5
milliondan ortiq yurtdoshimiz tanishgani, 220 mingdan ziyod taklif kelib tushgani
va loyiha olti turdagi ekspertizadan o’tkazilgani sababli ham ayta olamizki,
Konstitutsiyaning yangi tahrirdagi qiyofasi, mazmun-mohiyati, g’oya va maqsadi
tom ma’noda xalqimiz ishtirokida shakllandi. Mavjud 128 moddaga yana 27 ta
yangisi qo’shilib, 155 taga yetgani buning yorqin misolidir. Natijada, Konstitutsiya
loyihasi deyarli 65% foizga yangilandi.

162.2. Fuqarolarning davlat organlari faoliyati ustidan jamoatchilik
nazoratini amalga oshirish huquqi
Mamlakatimizda fuqarolik jamiyati shakllanib borishi bilan fuqarolarning
jamiyat va davlat ishlarida ishtirok etish yo’llari kengayib bormoqda. Ana shu
yo llardan yana biri bu jamoatchilik nazoratidir.ʻ
Jamoatchilik nazorati — bu davlat hokimiyati va boshqaruv organlari
hamda nodavlat tashkilotlar faoliyati ustidan fuqarolar, ularning birlashmalari va
o zini o zi boshqarish, fuqarolik jamiyatining boshqa tuzilmalari tomonidan qonun
ʻ ʻ
doirasida olib boriladigan nazorat hisoblanadi.
2010-yil 12-noyabrda Birinchi Prezidentimiz tomonidan ilgari surilgan
konsepsiyada davlat hokimiyati va boshqaruv organlari tomonidan qonun
hujjatlarining ijro etilishi ustidan jamoatchilik nazoratini kuchaytirish, shu
maqsadda “O’zbekiston Respublikasida jamoatchilik nazorati to’g’risida” Qonun
qabul qilish zarurligi aytib o’tildi. 10
Bu voqea tom ma noda jamoatchilik nazorati
ʼ
haqida 12.04.2018 yildagi O’RQ- 474-sonli O’zbekiston Respublikasining Qonuni
paydo bo lishiga va demokratik davlat belgilaridan yana birining Respublikamizda
ʻ
shakllanishiga sabab bo ldi desak mubolag a bo lmaydi.
ʻ ʻ ʻ
"Jamoatchilik nazorati to g risida"gi O zbekiston Respublikasi Qonunida
ʻ ʻ ʻ
jamoatchilik nazorati subyektlari keltirilgan bo lib:
ʻ
"O’zbekiston Respublikasi fuqarolari fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish
organlari, shuningdek qonunchilikda belgilangan tartibda ro’yxatga olingan
nodavlat notijorat tashkilotlari, ommaviy axborot vositalari jamoatchilik nazorati
subyektlaridir"
Jamoatchilik nazorati obyektlari- bu jamoatchilik nazorati subyektlarining
qaysi davlat organlari yoki mansabdor shaxslar faoliyati ustidan nazorat o rnata
ʻ
olishi hisoblanib, ular quyidagilardir:
Davlat organlarining va ular mansabdor shaxslarining:
10
Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish
va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi. – T.: O‘zbekiston, 2010. – 46-bet

17 qabul qilinayotgan normativ-huquqiy hujjatlarda, qarorlarda,
shuningdek rivojlanish davlat, tarmoq va hududiy dasturlarida jamoatchilik
manfaatlarini, jamoatchilik fikrini hisobga olishga;
 fuqarolarning, yuridik shaxslarning huquqlari va qonuniy
manfaatlarini, jamiyat manfaatlarini himoya qilish sohasidagi qonunchilik
talablarining ijro etilishini ta’minlashga;
 o’z zimmasiga yuklatilgan, ijtimoiy va jamoatchilik manfaatlariga
daxldor bo’lgan vazifalar va funksiyalarni bajarishga;
 davlat xizmatlarini ko’rsatishga;
 ijtimoiy sheriklik doirasida amalga oshiriladigan bitimlar,
shartnomalar, loyihalar va dasturlarni bajarishga doir faoliyati.
Jamoatchilik nazoratining shakllari ham qonun bilan belgilangan bo lib,ʻ
ular quyidagilardan iborat:
 davlat organlariga murojaatlar va so’rovlar;
 davlat organlarining ochiq hay’at majlislarida ishtirok etish;
 jamoatchilik muhokamasi;
 jamoatchilik eshituvi;
 jamoatchilik monitoringi;
 jamoatchilik ekspertizasi;
 jamoatchilik fikrini o’rganish;
 fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari tomonidan davlat
organlari mansabdor shaxslarining hisobotlari va axborotini eshitish.
Jamoatchilik nazoratining natijalariga ko’ra bayonnoma, xulosa,
ma’lumotnoma shaklida yoxud qonunchilikda nazarda tutilgan boshqa shaklda
yakuniy hujjat tayyorlanishi mumkin.
Yakuniy hujjat axborot va tavsiya xususiyatiga ega bo’ladi.
Yakuniy hujjatda bayon etilgan axborot, tavsiya va takliflar davlat
organlari tomonidan majburiy tartibda ko’rib chiqiladi hamda ular yuzasidan
qonuniy qarorlar qabul qilinadi.

18
III BOB Fuqarolarining jamoat birlashmalariga
Uyishish huquqi
3.1 Kasaba uyushmalari va boshqa jamoat birlashmalariga
uyishish huquqi – siyosiy huquqlarning muhim ifodasi
Fuqarolar davlat va jamiyat ishlarida turli vositalar orqali ishtiirok etadi.
Shulardan biri fuqarolarning turli jamoat birlashmalari, harakatlarini tashkil qilish,
ularga a’zo bo’lib kirish huquqlaridir.
Konstitutsiyaning 39-moddasi birinchi qismida fuqarolar kasaba uyushmalariga,
siyosiy partiyalarga va boshqa jamoat birlashmalariga uyushish, ommaviy
harakatlarda ishtirok etish huquqiga egaligi mustahkamlangan.
"O zbekiston Respublikasi jamoat birlashmalari to g risida"giʻ ʻ ʻ
O zbekiston Respublikasi Qonunining 1-moddasiga ko ra o z huquqlari,
ʻ ʻ ʻ
erkinliklarini hamda siyosat, iqtisodiyot, ijtimoiy rivojlanish, fan, madaniyat,
ekologiya va hayotning boshqa sohalaridagi qonuniy manfaatlarini birgalikda
ro’yobga chiqarish uchun birlashgan fuqarolarning xohish-irodalarini erkin
bildirishlari natijasida vujudga kelgan ixtiyoriy tuzilma jamoat birlashmasidir.
Qonunga ko ra quyidagi birlashmalar jamoat birlashmalari deb e tirof etiladi:
ʻ ʼ
 Siyosiy partiyalar
 Ommaviy harakatlar
 Kasaba uyushmalari
 Xotin-qizlar, yoshlar va bolalar tashkilotlari
 Veteranlar va nogironligi bo’lgan shaxslar tashkilotlari
 Ilmiy-texnikaviy, madaniy-ma’rifiy, jismoniy tarbiya-sport va boshqa
ko’ngilli jamiyatlar
 Ijodiy uyushmalar,
 Yurtdoshlar uyushmalari
 Assotsiatsiyalar va fuqarolarning boshqa birlashmalari

19 Jamoat birlashmasi kamida o’n nafar fuqaroning tashabbusi bilan tuziladi.
Jamoat birlashmasini tuzish tashabbuskorlari ta’sis syezdini (konferensiyasini)
yoki umumiy yig’ilishini chaqiradilar, unda ustav (nizom, o’zga asosiy hujjat)
qabul qilinadi va rahbar idoralar tuziladi.
Jamoat birlashmalari fuqarolik, siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy,
huquqlar hamda erkinliklarni ro’yobga chiqarish va himoya qilish; fuqarolarning
faolligi va tashabbuskorligini, davlat va jamiyat ishlarini boshqarishda ularning
ishtirok etishini rivojlantirish; kasb-kor va havaskorlik qiziqishlarini qondirish;
ilmiy, texnikaviy va badiiy ijodkorlikni rivojlantirish; aholining sihat-salomatligini
saqlash, xayriya faoliyatida qatnashish; madaniy-ma’rifiy, jismoniy tarbiya-
sog’lomlashtirish va sport ishlarini amalga oshirish; tabiatni, madaniy meros
obyektlarini muhofaza qilish; vatanparvarlik va insonparvarlik tarbiyasi;
respublikalararo va xalqaro aloqalarni kengaytirish, xalqlar o’rtasida tinchlik va
do’stlikni mustahkamlash; qonunda taqiqlanmagan boshqa faoliyatni amalga
oshirish maqsadida tuziladi.
O’zbekiston Respublikasi fuqarolari jamoat birlashmasi a’zolari
(qatnashchilari) bo’ladilar. Siyosiy partiyalardan tashqari jamoat birlashmalarining
ustavida chet el fuqarolari va fuqaroligi bo’lmagan shaxslarning birlashmaga a’zo
bo’lishlari ko’zda tutilishi mumkin.
Kasaba uyushmalari
Tashkilot, korxona, muassasalarda fuqarolar o’zlarining iqtisodiy
manfaatlarini himoya qilish, mehnat sharoitlarini yaxshilashni yo’lga qo’yish
maqsadida kasaba uyushmalariga birlashadi.O zbekiston Respublikasiʻ
Konstitutsiyasi, O zbekiston Respublikasining “Kasaba uyushmalari, ularning
ʻ
huquqlari va faoliyatining kafolatlari to g risida”gi qonuni, “Jamoat birlashmalari
ʻ ʻ
to g risida”, “Nodavlat notijorat tashkilotlar to g risida”gi qonunlari, Ta lim, fan
ʻ ʻ ʻ ʻ ʼ
va madaniyat xodimlari kasaba uyushmasi Respublika kengashining Ustavi va
boshqa huquqiy hujjatlar asosida yuritadi.
2019-yil 6-dekabrdagi O zbekiston Respublikasining “Kasaba
ʻ
uyushmalari to g risida”gi Qonuniga muvofiq, Qonunning maqsadi fuqarolarning
ʻ ʻ

20kasaba uyushmalariga birlashish huquqini amalga oshirish, shuningdek, kasaba
uyushmalarini tuzish va ularning faoliyatini tashkil etish sohasidagi
munosabatlarni tartibga solishdan iboratdir.
Kasaba uyushmasi – fuqarolarning o z faoliyati yoki o qishi turiʻ ʻ
bo yicha umumiy kasbiy manfaatlari bilan bog liq bo lgan, ularning mehnatga oid,
ʻ ʻ ʻ
boshqa ijtimoiy-iqtisodiy huquq va manfaatlarini ifodalash hamda himoya qilish
maqsadida tuziladigan, o’z ustavi asosida faoliyat ko rsatadigan ixtiyoriy jamoat
ʻ
birlashmasidir.
Kasaba uyushmalarining birlashmasi – xodimlarning kasbiy, mehnatga
oid, ijtimoiy-iqtisodiy huquq va manfaatlarini amalga oshirish hamda himoya
qilishda harakatlarning muvofiqlashtirilishiga va birligiga erishish maqsadida
tarmoqqa doir, hududiy yoki kasbiy o’ziga xoslikni hisobga oluvchi boshqa belgi
bo’yicha tuziladigan ixtiyoriy birlashmadir.
Mehnat faoliyatini amalga oshirayotgan fuqarolar, shuningdek, o rta
ʻ
maxsus, kasb-hunar ta limi, oliy ta lim va ilmiy-tadqiqot muassasalarida ta lim
ʼ ʼ ʼ
olayotgan, o n besh yoshga to lgan shaxslar hech qanday tafovutsiz o z tanloviga
ʻ ʻ ʻ
ko ra va oldindan ruxsat olmay turib, ixtiyoriy ravishda kasaba uyushmalarini
ʻ
tuzish huquqiga, shuningdek, kasaba uyushmalariga ularning ustavlariga rioya
etish sharti bilan a zo bo lish huquqiga egadir.
ʼ ʻ
Qonuniylik, ixtiyoriylik, kamsitishga yo l qo ymaslik, mustaqillik va
ʻ ʻ
o zini o zi boshqarish, teng huquqlilik va oshkoralik, ochiqlik Kasaba uyushmalari
ʻ ʻ
faoliyatining asosiy prinsiplari sirasiga kiradi.
Bundan tashqari, Kasaba uyushmalari, ularning birlashmalari,
bo linmalari va boshlang ich kasaba uyushmalari tashkilotlari aholi bandligini
ʻ ʻ
ta minlash, ishdan ozod etilayotgan xodimlarni himoya qilish masalalarini,
ʼ
shuningdek, xodimlarning ijtimoiy-iqtisodiy huquq va manfaatlarini himoya
qilishga doir boshqa masalalarni hal qilishda ishtirok etish huquqiga ega.
Kasaba uyushmalari, ularning birlashmalari insonning munosib hayot
kechirishini va erkin rivojlanishini ta minlovchi shart-sharoitlar yaratishga
ʼ
qaratilgan ijtimoiy dasturlarni shakllantirishda, xodimlarni ijtimoiy himoya qilish

21bo yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqishda, turmush darajasining asosiyʻ
mezonlarini va tirikchilik uchun zarur bo lgan narsalarning eng kam miqdorini
ʻ
belgilashda ishtirok etish huquqiga ega.
Kasaba uyushmalarining quyidagi vakolatlari bor:
 aholi bandligini ta minlash, ishdan ozod etilayotgan xodimlarni
ʼ
himoya qilish masalalarini, shuningdek, xodimlarning ijtimoiy-iqtisodiy huquq va
manfaatlarini himoya qilishga doir boshqa masalalarni hal qilishda ishtirok etish;
 xodimlarning mehnat huquqlarini himoya qilib sudga da vo arizasi,
ʼ
shuningdek sud buyrug ini chiqarish to g risidagi ariza bilan murojaat qilish;
ʻ ʻ ʻ
 xodimlarning ijtimoiy-iqtisodiy huquq va manfaatlariga taalluqli
bo lgan normativ-huquqiy hujjatlar hamda texnik jihatdan tartibga solish
ʻ
sohasidagi normativ hujjatlar loyihalarini ishlab chiqishda ishtirok etish;
 davlat bandlik dasturlarini ishlab chiqishda ishtirok etadi, bandlikni
ta minlash, shu jumladan yangi ish o rinlarini tashkil qilish va mavjudlarini saqlab
ʼ ʻ
qolish, tashkilotlarning faoliyatini yaxshilash, xodimlarning ommaviy ravishda
ishdan ozod etilishining oldini olish bo yicha chora-tadbirlar taklif etish;
ʻ
 davlat organlaridan, ularning mansabdor shaxslaridan, ish
beruvchilardan xodimlarning ijtimoiy-iqtisodiy huquq va manfaatlari masalalari
yuzasidan bepul axborot olish;
 ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar va kasb kasalliklarini
tekshirishda ishtirok etish;
 xodimlarning hayoti va sog lig iga xavf tug ilgan hollarda ishlarni
ʻ ʻ ʻ
to xtatib turish to g risida, shuningdek mehnatni muhofaza qilish talablarining
ʻ ʻ ʻ
buzilishlarini bartaraf etish haqida ish beruvchiga takliflar kiritish;
 mehnatni muhofaza qilishning holatini o rganadi, ish beruvchilarning
ʻ
jamoa shartnomalari va kelishuvlarida nazarda tutilgan mehnatni muhofaza
qilishga doir majburiyatlarining bajarilishini nazorat qilish;
 davlat organlariga, ularning mansabdor shaxslariga, ish beruvchilarga,
ularning birlashmalariga (ittifoqlariga, uyushmalariga) arizalar, shikoyatlar va
takliflar bilan murojaat qiladi, ularga so rovlar yuboradi.
ʻ

22 Kasaba uyushmalarining yana bir e tiborli jihati shuki, ular ularʼ
jamoatchilik nazoratini amalga oshirish sohasida ham ma lum darajada huquqlarga
ʼ
ega
Bir so z bilan aytganda, farovon hayotimizni ta minlash va haq-
ʻ ʼ
huquqlarimizni ta minlashda kasaba uyushmasining o rni va ahamiyati beqiyosdir.
ʼ ʻ

3.2 Siyosiy partiyalar-huquqiy demokratik davlat
qurilishining bosh elementi
Jamoat birlashmalari tizimida siyosiy partiyalar muhim o`rin tutadi. Chunki
siyosiy partiyalarda jamiyatimizningeng ilg`or, siyosiy barkamol fuqarolari
birlashib, davlat va jamiyatning siyosiy, iqtisodiy, madaniy rivojlanishi
yo`nalishlarini ishlab chiqish va amalga oshirishda faol qatnashadi. Kuchli
davlatdan kuchli jamiyat sari borishimizga xizmat qiladi.
"Partiya" so’zi lotincha "part" so’zidan kelib chiqqan bo’lib, "ish", "qism"
degan ma’nolarni anglatadi. Siyosiy partiya fuqarolarning eng faol, mushtarak
mafkura asosida bog langan, davlat hokimiyatini qo lga kiritish, uni saqlab qolish
ʻ ʻ
va amalga oshirishga intiluvchi qismi, ixtiyoriy ittifoqi.
Siyosiy partiya bu jamiyatdagi ma’lum bir guruhlar, toifalar,
qatlamlarning qiziqishlarini aks ettiradigan hamda davlat hokimiyatini tashkil etish
va davlat ishlarida qatnashish orqali ularni amalga oshirishni o’z oldiga maqsad
qilib qo’yadigan kishilar birligini ifodalaydi. Boshqacha aytganda, siyosiy
partiyalar mamlakatdagi muayyan aholining yoki guruhlarning manfaatlarini,
maqsadlarini va intilishlarini ifodalaydigan hamda qonuniy vositalar yordamida
ularni davlat siyosti darajasiga ko’tara oladigan jamiyatdagi yagona kuch
hisoblanadi. Aynan mana shu jihati, ya’niy siyosiy hayotdagi bevosita ishtiroki
bilan o’z manfaatlarini ifodalashi orqali siyosiy partiyalar boshqa jamoat
tashkilotlaridan farqlanadi.
Siyosiy partiyalar zamonaviy demokratik jamiyatlar siyosiy tizimining
muhim ajralmas qismidir. Davlat va huquq nazariyasidan bizga ma’lumki, siyosiy
tizim - bu xalq irodasiga muvofiq davlatda siyosiy hokimiyatni amalga oshirishga

23xizmat qiluvchi siyosiy institutlar, siyosiy normalar, prinsplar, jarayonlarning
o’zaro aloqadorligi va mushtarak yig’indisi. Ramziy ma’noda aytganda, siyosiy
tizim davlat hokimiyatini amalga oshiruvchi siyosiy muassasalar yoki
tashkilotlarning harakatlanish maydonidir, ushbu siyosiy maydonning
barqarorligini mustahkamlovchi siyosiy poydevor siyosiy partiyalardir. Zero,
siyosiy partiyalar hokimiyat konstitutsiyaviy-huquqiy tuzilishining barcha
bo’g’inlariga singib ketgan holda nafaqat uni shakllantirishda, balki faoliyat
yuritishida ham hal qiluvchi rol o’ynaydilar.
Jamiyatda turli xil patriyalarning mavjud bo lishi natijasida siyosiy fikr,ʻ
qarashlarning xilma-xilligi vujudga keladi. "Plyuralizm, ya’ni fikrlar xilma-xilligi
va qarashlarning rang-barangligi ma’rifiy jamiyatga xos bo’lib, muayyan haqiqatni
turlicha izohlash, tushunish va talqin etish tamoyiliga asoslanadi”.
Siyosiy partiyalarning o’ziga xos xususiyatlari qonuniy raqobat olib
borilishi sharoitida ijobiy natijalarga olib keladi hamda davlat, jamiyat rivoji uchun
o’z hissasini qo’shadi. Bugungi kunda, aynan shu sababli, demokratik jarayonlarni
chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirishda mamlakatdagi siyosiy
raqobatni rivojlantirish asosiy maqsad, yo’nalish sifatida namoyon bo’lmoqda.
Partiyalararo qonuniy raqobat fuqarolar siyosiy madaniyatidagi halol raqobat
tushunchasi bilan uzviy bog’liq.
Hozirgi kunda respublikamizda Xalq Demokratik partiyasi, "Adolat"
sotsial- demokratik partiyasi, "Milliy tiklanish" demokratik partiyasi, tadbirkorlar
va ishbilarmonlar harakati O zbekiston Liberal-demokratik partiyasi hamda
ʻ
O’zbekiston ekologik partiyalari faoliyat yuritib kelmoqdalar. Barcha siyosiy
partiyalar o’z faoliyatlarini Konstitutsiya va O’zbekiston Respublikasi Qonunlari
asosida amalga oshiradilar. Shu boisdan, siyosiy partiyalar qonun asosida tashkil
etilishi va faoliyat olib borishi, bir maqsadli shaxslarni birlashtirishi, muayyan
dasturi va yo’nalishiga ega bo’lishi, boshqa jamoat tashkilotlari orasida o’zining
rasmiyligi va muhimligi bilan ajralib turishini ta’kidlash lozim.
Siyosiy partiyaga a zolik
ʼ

24 "Siyosiy partiyalar to g risida"gi O’zbekiston Respublikasi Qonunining 4-ʻ ʻ
moddasiga muvofiq fuqarolar bir paytning o’zida faqat bitta siyosiy partiyaga a’zo
bo’lishi mumkin.
Partiyaga mansubligiga ko’ra fuqaroning huquqlarini har qanday
cheklash, xuddi shuningdek unga imtiyozlar yoki ustunliklar berish taqiqlanadi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti respublika barcha fuqarolarining
huquq va erkinliklariga rioya qilinishining kafili sifatida prezidentlik vakolatlarini
bajarish muddati davomida siyosiy partiyaga a’zolikni yoki unda ishtirok etishni
to’xtatib turishi yoxud butunlay to’xtatishi shart.
Quyidagilar siyosiy partiyalarga a’zo bo’la olmaydilar:
 sudyalar;
 O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasining mansabdor shaxslari;
 prokurorlar va prokuratura tergovchilari;
 ichki ishlar, O’zbekiston Respublikasi Milliy gvardiyasi organlari,
davlat
 xavfsizlik xizmati xodimlari;
 harbiy xizmatchilar;
 xorijiy davlatlarning fuqarolari va fuqaroligi bo’lmagan shaxslar.
Siyosiy partiyalarga a’zolik yakka tartibda qayd etiladi.
Siyosiy partiya tuzish tartibi
Siyosiy partiyani tuzish uchun kamida sakkizta hududiy subyektda
(viloyatda), shu jumladan Qoraqalpog’iston Respublikasi va Toshkent shahrida
yashayotgan hamda partiyaga birlashish istagida bo’lgan kamida yigirma ming
fuqaroning imzosi bo’lishi talab etiladi.
Siyosiy partiya tuzish tashabbuskorlari kamida ellik kishidan iborat
bo’lishi, ular partiya ta’sis hujjatlarini tayyorlash, a’zolar tarkibini shakllantirish
hamda ta’sis syezdi yoki konferensiyasini chaqirish bo’yicha tashkiliy qo’mitani
tuzishlari lozim.
Quyidagi siyosiy partiyalarni tuzish va ularning faoliyat ko’rsatishi
taqiqlanadi:

25 Konstitutsiyaviy tuzumni zo’rlik bilan o’zgartirishni maqsad qilib
qo’yuvchi;
 O’zbekiston Respublikasi suvereniteti, yaxlitligi va xavfsizligiga,
 fuqarolarining konstitutsiyaviy huquq va erkinliklariga qarshi
chiquvchi;
 Urushni, ijtimoiy, milliy, irqiy va diniy adovatni targ’ib qiluvchi;
 Xalqning sog’lig’i va ma’naviyatiga tajovuz qiluvchi;
 Milliy va diniy ruhdagi partiyalar.
Davlat va siyosiy partiyalar o’zaro munosabatlarining asosiy yo’nalishlari
ular faoliyatini normativ tartibga solish, davlat va jamoatchilik nazorati, davlat va
siyosiy partiyalarning masalalarni bahamjihat hal qilish bo yicha o’zaroʻ
hamkorligi, siyosiy partiyalar faoliyatini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash
hisoblanadi.
Siyosiy partiyalar davlat va jamiyat hayotida muhim ahamiyatga ega
bo lib, davlat hokimiyatini tuzishda xalq irodasining yorqin ifodasi hisoblanadi.
ʻ
Shuning uchun ham, O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev:
ʻ
"Bir fikrni takror va takror aytishni o’rinli, deb bilaman: olib borayotgan
islohotlarimizning muvaffaqiyati, avvalambor, siyosiy partiyalarning yetuklik
darajasiga, ularning jonajon Vatanimiz oldidagi mas’uliyatni o’z zimmasiga
olishga qay darajada tayyor ekaniga bevosita bog’liqdir", deb ta’kidlaydi.

IV. BOB Vakolatli organlarga murojaat etish
huquqi
4.1 Murojaat qilish huquqi, murojatlarning shakllari va
turlari
35-modda. Har bir shaxs bevosita o’zi va boshqalar bilan birgalikda
vakolatli davlat organlariga, muassasalariga yoki xalq vakillariga ariza, taklif va
shikoyatlar bilan murojaat qilish huquqiga ega. Arizalar, takliflar va shikoyatlar
qonunda belgilangan tartibda va muddatlarda ko’rib chiqilishi shart.

26 O’zbekiston Respublikasida har bir shaxsning davlat organlariga,
muassasalariga yoki xalq vakillariga murojaat qilish huquqi konstitutsiyaviy norma
asosida shakllandi. Konstitutsiyada shaxslarning ariza, taklif va shikoyatlar bilan
murojaat qilish turlari mustahkamlab qo’yildi. O’z navbatida, har bir shaxs ushbu
konstitutsiyaviy huquqini bevosita o’zi va boshqalar bilan birgalikda amalga
oshirishlari mumkin. Arizalar, takliflar va shikoyatlar qonunda belgilangan tartibda
va muddatlarda ko’rib chiqilishi shart.
Mustaqillik yillarida Konstitutsiyada mustahkamlangan shaxslarning
murojaat qilish huquqi “Fuqarolarning murojaatlari to’g’risida”gi, “Fuqarolarning
huquqlari va erkinliklarini buzadigan xatti-harakatlar va qarorlar ustidan sudga
shikoyat qilish to’g’risida”gi, “Jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlari
to’g’risida”gi kabi qonunlar orqali amalga oshirildi.
Xususan, 2017 yil 11 sentyabrdagi “Jismoniy va yuridik shaxslarning
murojaatlari to’g’risida”gi Qonunida fuqarolarning murojaat qilish huquqini
amalga oshirishlarining tartibi keng yoritib berilgan. Shuningdek, aholining davlat
organlari munosabatga kirishlarining huquqiy tartibi ushbu qonun bilan tartibga
solingan bo’lib, ko’zda tutilgan qoidalar barcha davlat organlari, davlat
ishtirokidagi tashkilotlarga va fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari uchun
birdek amal qiladi.
Ushbu Qonun davlat organlari va davlat muassasalariga, shuningdek
ularning mansabdor shaxslariga jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlari
sohasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi asosiy normativ-huquqiy hujjat
hisoblanadi.
Qonunga muvofiq, bugungi kunda shaxslarning murojaatlari qonuniylik,
o’z vaqtida va to’liq ko’rib chiqish, murojaatlarga nisbatan talablarning bir xilligi,
jismoniy va yuridik shaxslarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlariga
rioya etilishi, murojaatlarni ko’rib chiqishda byurokratizm va sansalorlikka yo’l
qo’yilmasligi, murojaatlarni ko’rib chiqishda davlat organlari, tashkilotlar va ular
mansabdor shaxslari faoliyatining shaffofligi tamoyillari asosida amalga
oshirilmoqda.

27 Qonunchilikda har bir shaxsning davlat organlariga, muassasalariga yoki
xalq vakillariga murojaat qilish huquqini amalga oshirish boshqa shaxslar va
jamiyat va davlatning manfaatlari ham hisobga olingan bo’lib, javobgarlik
masalalari ham mustahkamlab qo’yilgan.
Mamlakatimizda murojaatning og’zaki, yozma yoki elektron shakllari
bo’lib, buni amalga oshirish uchun huquqiy asoslar bilan birgalikda, zarur shart-
sharoitlar, jihoz va texnologiyalar mavjud. Murojaatlar ariza, taklif yoki shikoyat
tarzida beriladi:
Ariza - huquqlarni, erkinliklarni va qonuniy manfaatlarni amalga
oshirishda yordam ko’rsatish to’g’risidagi iltimos bayon etilgan murojaat;
Taklif - davlat va jamiyat faoliyatini takomillashtirishga doir tavsiyalarni
o’z ichiga olgan murojaat;
Shikoyat - buzilgan huquqlarni, erkinliklarni tiklash va qonuniy
manfaatlarni himoya qilish to’g’risidagi talab bayon etilgan murojaat.
O’zbekiston Respublikasining “Oliy Majlisning Inson huquqlari bo’yicha
vakili (ombudsman) to’g’risida”gi Qonunida Ombudsman chet el fuqarolari hamda
fuqaroligi bo’lmagan shaxslarning murojaatlarini ko’rishi mumkin. Chet el
fuqarolari faqat ariza va shikoyatlar bilan murojaat qilishi mumkin. Taklif bilan
murojaat qila olmaydi. Taklif davlat hayotiga tegishli masalalar bo’yicha beriladi.
Takliflar orqali fuqarolar ko’proq ijtimoiy muammolarni hal qilish yo’llari,
ishlab chiqarishni takomillashtirish, o’quv jarayonini takomillashtirish, boshqaruv
tizimini takomillashtirish, qoidalarni takomillashtirish, atrof-muhitni
sog’lomlashtirish, moddiy va tabiiy resurslardan oqilona foydalanish bo’yicha o’z
fikr-mulohazalarini bildiradi.
Murojaatlarning shakli, turidan qat’i nazar huquqiy jihatdan teng
hisoblanadi. Kelib tushgan murojaatlar tegishli davlat organi tomonidan yoki
murojaatlarni ko’rib chiqish bo’yicha ma’sul shaxs tomonidan ko’rib chiqiladi.
Davlat organlari va tashkilotlarning vakolatli shaxslari tomonidan joylarda sayyor
qabullar tashkil etilishi ham mumkin.

28 Murojaatlarni ko’rib chiqish va ijobiy hal etish qonunchilikda belgilangan
tegishli huquqiy asoslar, tartib va muddatlarda amalga oshiriladi. Jumladan, ariza
yoki shikoyat 15 kun ichida, qo’shimcha o’rganish, tekshirish, yoki qo’shimcha
hujjatlarni so’rab olish talab etilgan hollarda bir oygacha muddatda ko’rib
chiqilishi mumkin. Qonunchilikka muvofiq, muddat tegishli davlat organining
rahbari tomonidan ko’pi bilan bir oy muddatga uzaytirilishi nazarda tutilgan. Taklif
bir oygacha bo’lgan muddatda o’rganilib, ko’rib chiqiladi. Ushbu tartib-taomillarni
ishlab chiqishda xalq manfaatlari hisobga olindi.
2016 yil 28 dekabrdagi “Jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlari
bilan ishlash tizimini tubdan takomillashtirishga doir chora-tadbirlar to’g’risida”gi
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoni jismoniy va yuridik shaxslarning
murojaatlari bilan ishlash bo’yicha samarali mexanizmlari tatbiq etilishiga asos
bo’lib, ushbu huquqiy hujjat asosida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining
Virtual qabulxonasi va Xalq qabulxonalari tashkil etildi. Ushbu Farmon asosida
Prezident devonida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Xalq qabulxonasi,
shuningdek Qoraqalpog’iston Respublikasida, viloyatlarda va Toshkent shahrida,
respublikaning har bir tumani va shaharida O’zbekiston Respublikasi
Prezidentining Xalq qabulxonalari tashkil etildi.

294.2 Murojaat qilishni amalga oshirish kafolatlari
Jismoniy va yuridik shaxslarga davlat organlariga, tashkilotlarga va
ularning mansabdor shaxslariga yakka tartibda yoki jamoa bo’lib murojaat etish
huquqi kafolatlanadi.
Murojaat etish huquqi ixtiyoriy amalga oshiriladi. Hech kim biron-bir
murojaatni himoya qilishga yoxud unga qarshi qaratilgan harakatlarda ishtirok
etishga majbur qilinishi mumkin emas.
Qonunga muvofiq quyidagi murojaatlar ko’rib chiqilmaydi:
 anonim murojaatlar;
 jismoniy va yuridik shaxslarning vakillari orqali berilgan murojaatlar,
ularning vakolatini tasdiqlovchi hujjatlar mavjud bo’lmagan taqdirda;
 qonunda belgilangan boshqa talablarga muvofiq bo’lmagan
murojaatlar.
Murojaat etish huquqining amalga oshirilishi boshqa jismoniy va yuridik
shaxslarning huquqlarini, erkinliklarini hamda qonuniy manfaatlarini, shuningdek
jamiyat va davlat manfaatlarini buzmasligi kerak.
Jismoniy shaxsning murojaatida jismoniy shaxsning familiyasi (ismi,
otasining ismi), uning yashash joyi to’g’risidagi ma’lumotlar ko’rsatilgan va
murojaatning mohiyati bayon etilgan bo’lishi kerak.
Yuridik shaxsning murojaatida yuridik shaxsning to’liq nomi, uning
joylashgan yeri (pochta manzili) to’g’risidagi ma’lumotlar ko’rsatilgan va
murojaatning mohiyati bayon etilgan bo’lishi kerak.
Murojaatlar davlat tilida va boshqa tillarda berilishi mumkin.
Yozma murojaat murojaat etuvchi jismoniy shaxsning imzosi yoki
murojaat etuvchi yuridik shaxs rahbarining yoxud vakolatli shaxsining imzosi bilan
tasdiqlangan bo’lishi lozim. Jismoniy shaxsning yozma murojaatini murojaat
etuvchining imzosi bilan tasdiqlash imkoni bo’lmagan taqdirda, bu murojaat uni
yozib bergan shaxsning imzosi bilan tasdiqlanib, uning familiyasi (ismi, otasining
ismi) ham qo’shimcha ravishda yozib qo’yilishi kerak.

30 Elektron murojaat elektron raqamli imzo bilan tasdiqlangan va elektron
hujjatning uni identifikatsiya qilish imkoniyatini beradigan boshqa rekvizitlariga
ega bo’lgan elektron hujjat shaklida bo’lishi kerak. Elektron murojaat qonunda
belgilangan talablarga muvofiq bo’lishi kerak.
Jismoniy shaxsning familiyasi (ismi, otasining ismi), uning yashash joyi
to’g’risidagi ma’lumotlar yoki yuridik shaxsning to’liq nomi, uning joylashgan
yeri (pochta manzili) to’g’isidagi ma’lumotlar ko’rsatilmagan yoxud ular haqida
yolg’on ma’lumotlar ko’rsatilgan, shuningdek, imzo (elektron raqamli imzo) bilan
tasdiqlanmagan murojaatlar anonim murojaatlar deb hisoblanadi. Anonim
murojaatlar ham o’rnatilgan tartibda ro’yxatga olinib, uning anonim ekanligi
murojaatni ko’rib chiqqan organ tomonidan belgilanadi.
Murojaatni anonim deb e’tirof etish murojaatlar bilan ishlash bo’yicha
bo’linma yoki tarkibiy bo’linma rahbari tomonidan amalga oshiriladi.
Murojaat anonim deb e’tirof etilganda bu haqda xulosa tuziladi. Xulosada
murojaatni anonim deb e’tirof etish uchun asoslar ko’rsatiladi. Murojaatni anonim
deb e’tirof etish to’g’risidagi xulosa murojaatlar bilan ishlovchi bo’linma rahbari
yoki tarkibiy bo’linma rahbari tomonidan tasdiqlanadi.
Davlat organlarining, tashkilotlarining ishonch telefonlari, “tezkor
aloqa”ga tushgan murojaatlar Qonunda nazarda tutilgan tartibda anonim deb e’tirof
etilishi mumkin.
Anonim deb e’tirof etilgan murojaatlar xulosa tasdiqlangan paytdan
boshlab nazoratdan yoki ijrodan olinadi va ko’rib chiqilmaydi.
Murojaatlarni ko’rib chiqishda jismoniy shaxslarning shaxsiy hayoti,
yuridik shaxslarning faoliyati to’g’risidagi ma’lumotlar ularning roziligisiz,
shuningdek davlat sirini yoxud qonun bilan qo’riqlanadigan boshqa sirni tashkil
etuvchi ma’lumotlar va, agar bu jismoniy va yuridik shaxslarning huquqlari,
erkinliklari hamda qonuniy manfaatlarini kamsitadigan bo’lsa, boshqa axborot
Agentlik xodimlari tomonidan oshkor etilishiga yo’l qo’yilmaydi.
Jismoniy va yuridik shaxs to’g’risidagi, murojaatga taalluqli bo’lmagan
ma’lumotlarni aniqlashga yo’l qo’yilmaydi.

31Jismoniy shaxsning iltimosiga ko’ra uning shaxsiga doir biron-bir
ma’lumot oshkor etilmasligi kerak.
Qo’yilgan masalalarni hal etish o’zining vakolati doirasiga kirmaydigan
davlat organiga, tashkilotiga kelib tushgan murojaatlar besh kun muddatdan
kechiktirmay davlat organining, tashkilotining rahbari yoki tarkibiy bo’linmaning
rahbari tomonidan imzolangan xat bilan tegishli organlarga yuboriladi, bu haqda
murojaat qiluvchiga yozma yoxud elektron shaklda xabar qilinadi.
Murojaatni ko’rib chiqish uchun asossiz ravishda boshqa davlat
organlariga, tashkilotlariga o’tkazish yoxud qarorlari yoki harakatlari
(harakatsizligi) ustidan shikoyat qilinayotgan organlarga yoki mansabdor
shaxslarga yuborish taqiqlanadi.
Agar murojaatlarda ularni tegishli organlarga yuborish uchun zarur bo’lgan
ma’lumotlar mavjud bo’lmasa, u holda ular besh kun muddatdan kechiktirmay
asoslantirilgan tushuntirish bilan murojaat qiluvchilarga qaytariladi.
Murojaatga javob xati davlat organi, tashkiloti yoki uning tarkibiy
bo’linmasi rahbari tomonidan imzolanadi.
Murojaatlarga javob xati, mumkin qadar, murojaat etilgan tilda bayon
qilinadi.
Murojaat, unda ko’tarilgan barcha masalalar Qonun talablariga muvofiq
ko’rib chiqilgan va murojaat qiluvchiga tegishli javob yuborilgan taqdirda ko’rib
chiqilgan hisoblanadi.

32 Xulosa
Jamiyat taraqqiyotining hozirgi bosqichida bosib o’tilgan yo’limiz va
jamiyatimiz hayotida yuz bergan chuqur o’zgarishlar isbotlashga olinadigan bo’lsa,
bugungi kundagi siyosiy huquqlar tushunchasi va ma zmuni tom ma noda o zgaribʼ ʼ ʻ
rivojlanib ketganligini guvohi bo lamiz.
ʻ
Respublikamiz qonunchiligida islohatlar izchillik bilan, aniq maqsadni
ko’zlab amalga oshirilmoqda. Fuqarolarning siyosiy huquqlarini ta minlash va
ʼ
saylovchi va saylanuvchi huquqlarini kafolatlashga qaratilgan ko’plab qonunlar
qabul qilindi va ular amalda qo’llanilmoqda. Mamlakatimiz rahbari
SH.M.Mirziyoev: «Bugun mamlakatimizning barqaror rivojlanish yo’lida izchil
ilgarilab borishini tahlil qilar ekanmiz, o’tgan yili prinsipial muhim islohotlarni
amalga oshirish bo’yicha qat’iy qadamlar qo’yildi, deb aytishga barcha asoslarimiz
bor.”- deb ta’kidladi.
Hozirgi davrda O zbekistonning yangi davlatchiligini mustahkamlash
ʻ
uchun jamiyatning siyosiy institutlari tizimida davlatning o rni va ahamiyatini aniq
ʻ
belgilab olish lozim. Ayni paytda milliy taraqqiyotning XXI asr boshlari asosiy
strategik ustuvor yo nalishlaridan biri bo lgan davlat va jamiyat qurilishini
ʻ ʻ
erkinlashtirish "Kuchli davlatdan kuchli jamiyat sari" siyosiy qurilish dasturining
mohiyatini belgilashi hamda fuqarolik jamiyatining mustahkam asoslarini barpo
etish yo lidagi ishlarimizning ma zmunini ifoda etishi darkor.
ʻ ʼ
Mamlakatimizda hozirgi davrda huquqiy madaniyat, ma naviyat va
ʼ
ma rifatga bo lgan talab va ehtiyoj tobora ortib bormoqda. Shu munosabat bilian
ʼ ʻ
Birinchi Prezidentimiz huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyati barpo
etilishini, qonunchilikni mustahkamlash va ijtimoiy adolat qaror topishini
ta minlash, shaxsning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirishda huquqiy
ʼ
bilimdonlikning ahamiyatini qayta-qayta takidlab keldi. Ana shu g oya va nazariy
ʻ
yo l-yo riqlar uning qator asarlarida, nutq va ma ruzalarida , jumladan, " Huquqiy
ʻ ʻ ʼ
tarbiyani yaxshilash, aholining huquqiy madaniyati darajasini yuksaltirish,
huquqshunos kadrlarni tayyorlash tizimini takomillashtirish, jamoatchilik fikrini

33o rganish ishini yaxshilash haqida" gi Farmonida o z rivojini topib kelayotganligiʻ ʻ
buni yorqin ifodasi hisoblanadi.
Yuqorida men konstitutsiyaviy huquqda siyosiy huquqlar va ularning qay
tartibda amalga oshirislishi, ulardan ko zlangan maqsadlar, siyosiy huquqlarning
ʻ
davlat va jamiyat qurilishidagi ahamiyatiga oid masalalarni o’rganib chiqdim.
Bitiruv malaka ishi jarayoni quyidagicha xulosalar, taklif va tavsiyalarni vujudga
kelishiga asos bo’lib xizmat qildi:
- Men O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida belgilangan siyosiy
huquqlar va ularga taniqli huquqshunoslar tomonidan berilgan ta riflarni o rganib
ʼ ʻ
chiqdim. Ular siyosiy huquqlarga turli xil ta riflar berganlar. Men ularning
ʼ
ta riflari va siyosiy huquqlar ifodalangan qonunlarni o rgangan holda shuni ayta
ʼ ʻ
olamanki O zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida berilgan siyosiy huquqlar
ʻ
davlatimizda mavjud bo lishi kerak bo lgan siyosiy huquqlarni barchasini o zida
ʻ ʻ ʻ
qamrab olgan va boshqa O zbekiston Respublikasi Qonunlarida bu huquqlar yetuk
ʻ
ravishda talqin qilinib himoyalangan va kafolatlangan. Siyosiy huquqlarga
O zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida alohida bob ajratilganligi esa huquqiy
ʻ
demokratik davlat bo lgan O zbekiston Respublikasi uchun nihoyatda muhim
ʻ ʻ
yutuq hisoblanadi;
- hozirgi kunda Respublikamizda jamoatchilik nazorati fuqarolarning
jamiyat va davlat ishlarida ishtirokining muhim shakllaridan biri bo lib,
ʻ
jamoatchilik nazorati to g risida bir qator qonun hujjatlari mavjud hisoblanadi.
ʻ ʻ
Mening nazarimda sohani rivojlantirish bo yicha bir qator masalalar hal qilinishi
ʻ
maqsadga muvofiqdir :
 birinchidan, hozirgi kunda fuqarolarda jamoatchilik nazorati
tushunchasi haqida to liq tasavvurlar kamdan kam holatlarda mavjud bo lib,
ʻ ʻ
jamoatchilik nazorati institutini rivojlantirishning eng muqobil yo li -
ʻ
fuqarolarning huquqiy madaniyatini oshirish va ularga jamoatchilik nazoratiga oid
normalarni mukammal tanishtirish;
 ikkinchidan, jamoatchilik kengashi faoliyati O’zbekiston Respublikasi
Prezidentining 04.07.2018 yildagi PQ-3837-son Qarorining 14-bandida:

34 "Jamoatchilik kengashining tarkibi davlat organi rahbarining qarori bilan
har 3 yilda tasdiqlanadi" deb belgilangan bo lib, jamoatchilik nazorati faoliyatiniʻ
yanada takomillashtirish maqsadi bilan jamoatchilik kengashi raisi davlat organi
qarori bilan emas, fuqarolarning saylash huquqi asosida amalga oshirilsa maqsadga
muvofiq bo lar edi.
ʻ

35Foydalanilgan Adabiyotlar Ro’yxati
I. Rahbariy Adabiyotlar
1. Karimov I. А. O zbekiston XXI asrga intilmoqda. Т., «O zbekiston»,ʻ ʻ
199
2. Mirziyoyev, Sh. M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz
bilan birga quramiz... – Toshkent: “O’zbekiston”, 2017. – 488 b.
3. Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada
chuqurlashtirish
va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi. – T.: O’zbekiston,
2010.
4. Shavkat Mirziyoyevning O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul
qilinganining 27 yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruzasi-
12.12.2019

IV. Internet saytlari.
1. www.ziyonet.uz. O’zbekiston Respublikasi elektron kutubxonasi
2. www.uza.uz O’zbekiston milliy matbuot agentligi.
3. www.gov.uz. O’zbekiston Respublikasi xukumat portali
4. www.norma.uz. “NORMA” Axborot huquqiy tizimi.
5. www.lex.uz

O'zbekiston Respublikasi fuqarolarining siyosiy huquqlari

Sotib olish