O’zbekiston Respublikasi jinoyat huquqi tamoyillari nazariya va amaliyot - Юриспруденция - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	167.5KB
Покупки	0
Дата загрузки	28 Февраль 2025
Расширение	doc
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Юриспруденция

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

96 Продаж

O’zbekiston Respublikasi jinoyat huquqi tamoyillari nazariya va amaliyot

Купить

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI JINOYAT HUQUQI TAMOYILLARI:ʻ
NAZARIYA VA AMALIYOT
MUNDARIJA
KIRISH ............................................................................................................................................ 2
I.BOB. O ZBEKISTON RESPUBLIKASINING JINOYAT HUQUQI TAMOYILLARI
ʻ ............ 4
I.1. Jinoyat huquqi tamoyillari haqida umumiy tushuncha .............................................................. 4
I.2.Qonun oldida tenglik tamoyili .................................................................................................. 10
II.BOB. O ZBEKISTONDA JINOYAT HUQUQI TAMOYILLARINING AMALIYOTDAGI
ʻ
QO LLANILISHI
ʻ .......................................................................................................................... 18
II.1. Jinoyat ishlari bo‘yicha sud amaliyoti .................................................................................... 18
II.2. Jinoyat huquqini qo‘llashda yuridik amaliyotdagi muammolar ............................................. 24
XULOSA ....................................................................................................................................... 33
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI ................................................................... 35

KIRISH
Mavzuning dolzabligi va zaruriyati. O zbekiston Respublikasi jinoyatʻ
huquqi tamoyillari – bu huquqiy tizimning asosiy elementlaridan biri bo lib,
ʻ
davlatning qonuniyligini, huquqni muhofaza qilish va fuqarolarni himoya qilishni
ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. Ushbu mavzuning dolzarbligi shu bilan
izohlanadi: jamiyatda sodir etilayotgan jinoyatlar, ularning sabablari va oqibatlari,
huquqiy tartibni saqlash va jinoyatchilikka qarshi kurashishda dolzarb
muammolarga aylanmoqda. Jinoiy huquq tamoyillari nazariyasining va
amaliyotining rivojlanishi, samarali qonun ijodkorligini va amaldagi qonunlarni
to g ri qo llashni ta'minlash uchun zarurdir. Jinoyat huquqi tamoyillari,
ʻ ʻ ʻ
shuningdek, jinoyatni oldini olish va jinoyatchilikka qarshi kurashishda, jazo
tizimini samarali tashkil etishda muhim rol o ynaydi. Shuning uchun, bu mavzuni
ʻ
o‘rganish, ayniqsa, jamiyatda ijtimoiy barqarorlikni saqlashda ahamiyatlidir.
Mavzuning o rganilganligi darajasi.
ʻ O zbekistonda jinoyat huquqi ʻ
tamoyillari nazariyasi va amaliyoti sohasida bir qator ilmiy tadqiqotlar amalga
oshirilgan. Jumladan, O zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining yangi
ʻ
tahririda jinoiy huquq tamoyillari yanada chuqurroq yoritilgan. Bir nechta ilmiy
ishlar, maqolalar va kurs ishlarida bu tamoyillarni tahlil qilishga qaratilgan ilmiy
yondoshuvlar mavjud. Shunga qaramay, amaliyotda yuzaga kelayotgan yangi
ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy sharoitlar sababli, jinoiy huquq tamoyillarining
o‘zgarishi va yangilanishi zarurati mavjud.
Kurs ishining maqsadi va vazifalari. Kurs ishining maqsadi O zbekiston
ʻ
Respublikasining jinoiy huquqi tamoyillarining nazariy asoslari va amaliyotdagi
ahamiyatini chuqur o‘rganish, shu bilan birga, jinoyat huquqi sohasidagi
muammolarni tahlil qilish va ularni bartaraf etish bo‘yicha takliflar ishlab
chiqishdan iboratdir.
 O zbekiston Respublikasining jinoyat huquqi tamoyillarini tahlil qilish.
ʻ
 Jinoyat huquqi tamoyillarining nazariy asoslarini ko‘rib chiqish.
 Amaliyotda jinoiy huquq tamoyillarining qo‘llanilishiga doir masalalarni tahlil
qilish.
2

 Jinoyat huquqini rivojlantirish bo‘yicha ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borish.
 Jinoiy huquq tamoyillarining samarali ishlashini ta'minlash uchun takliflar
ishlab chiqish.
Kurs ishining obyekti va predmeti. O zbekiston Respublikasining jinoiyʻ
huquq tamoyillarining nazariyasi va amaliyoti. Bu jinoiy huquq tamoyillarining
huquqiy asoslari, ularning qo llanishi va ularni amaliyotda to‘g‘ri ishlatishning
ʻ
muhimligi. Shuningdek, bu tamoyillarning huquqiy tizimga ta'siri, jamiyatdagi
jinoyatlarni kamaytirishdagi roli hamda jazo tizimining samaradorligini
oshirishdagi o rni ham predmetga kiradi.
ʻ
Kurs ishining tuzulishi va hajmi. Kurs ishi kirish, ikki bob, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro yxatidan iborat. Kurs ishining umumiy hajmi 36
ʻ
sahifani tashlik etadi.
3

I.BOB. O ZBEKISTON RESPUBLIKASINING JINOYAT HUQUQIʻ
TAMOYILLARI
I.1. Jinoyat huquqi tamoyillari haqida umumiy tushuncha
Tamoyil (yoki prinsip) — bu huquqiy tizimning asosiy qoidalari va o‘ziga
xos yo‘nalishlari bo‘lib, ular huquqni yaratish, tatbiq etish va amalga oshirish
jarayonida qabul qilinadigan umumiy yo‘l-yo‘riqlarni ifodalaydi. Har bir huquq
sohasida, shu jumladan, jinoyat huquqida ham tamoyillar mavjud bo‘lib, ular shu
sohaning asosiy xarakteristikalari va mazmunini belgilaydi. Jinoyat huquqi
tamoyillari jinoyatga oid qonunlarning qabul qilinishi, ulardan foydalanish va
ularga asoslanib jazoning belgilanishi jarayonlarida ahamiyatga ega. Jinoyat
huquqida tamoyil, asosan, quyidagi ma'nolarda tushuniladi: Qonuniylik tamoyili –
har bir jinoyat va unga nisbatan jazo faqat qonunda belgilangan hollarda va
tartibda bo‘lishi mumkin. Qonun bilan belgilangan norma asosida faqat qonuniy va
qonunga muvofiq jazolar qo‘llanilishi lozim. Adolat tamoyili – jinoyatni aniqlash,
tergov qilish va jazolarni belgilashda adolatni ta'minlashga alohida e'tibor qaratish.
Jinoyatga qarshi kurashda har bir shaxsning insoniy qadr-qimmatini va huquqlarini
hurmat qilish zarur. Inson huquqlarini himoya qilish tamoyili – jinoyatni so‘roq
qilish, tergov qilish va jazo berishda shaxsning asosiy huquqlariga hurmat
ko‘rsatish, ularni himoya qilish tamoyilini anglatadi. Javobgarlik tamoyili – har bir
jinoyatni sodir etgan shaxsning o‘z harakatlari uchun to‘liq javobgarlikni o‘z
zimmasiga olishi kerak. Jinoyat huquqi tamoyillarining huquqiy ahamiyati
quyidagi jihatlarga bog‘liq: Huquqni izchil va maqsadga muvofiq qo‘llash:
Tamoyillar jinoyat huquqining normalarini izchil qo‘llashda asos bo‘ladi. Ular
qonunlarni tushunishga va amalda qo‘llashga yordam beradi. Qonunlarni
yaratishda asos sifatida xizmat qilish: Tamoyillar qonun chiqaruvchi
hokimiyatning yangi jinoyat huquqi qoidalarini ishlab chiqish va tasdiqlashda yo‘l-
yo‘riq sifatida xizmat qiladi. Ular huquqiy tizimni rivojlantirishda muhim rol
o‘ynaydi. Jinoyat ishlarida adolatni ta'minlash: Tamoyillar, ayniqsa, adolat va
inson huquqlarini himoya qilish tamoyillari, sud jarayonlarida adolatni
4

ta'minlashga yordam beradi. Har bir shaxsning huquqlarini hurmat qilish,
nohaqliklarni bartaraf etish va muvozanatli qarorlar chiqarishga imkon yaratadi. 1
Shaxsiy huquqlarni himoya qilish: Jinoyat huquqi tamoyillari, ayniqsa,
shaxsiy erkinlik va huquqlarni himoya qilish tamoyilini hisobga olgan holda,
davlat tomonidan shaxslarning huquqlarini cheklashda ehtiyotkorlikni ta'minlaydi.
Xalqaro huquq bilan uyg‘unlik: Tamoyillar, ayniqsa, inson huquqlariga hurmat va
jinoyatga qarshi kurashishning xalqaro standartlariga mos keladi. O‘zbekiston
xalqaro huquqni ham hisobga olgan holda jinoyat huquqi tamoyillarini
rivojlantiradi. Jinoyat huquqi tamoyillari nafaqat huquqiy yondashuvni, balki
umumiy axloqiy-etiqodiy qadriyatlarni ham yoritadi, shu bilan birga, har bir
shaxsga nisbatan adolatli va qonuniy munosabatni ta'minlashda muhim rol
o‘ynaydi. Jinoyat huquqi tizimi, davlat tomonidan jinoyatlarni aniqlash, tergov
qilish, jazolash va shu orqali jamiyatda adolatni ta'minlashga yo‘naltirilgan
huquqiy institutlar majmuasidir. Bu tizimda tamoyillar muhim ahamiyatga ega,
chunki ular huquqiy normativlar va amaliyotlar orqali jinoyatni aniqlash, jazoning
adolatli qo‘llanilishini, inson huquqlarining himoya qilinishini ta'minlaydi.
Tamoyillar jinoyat huquqining asosiy yo‘nalishlarini belgilab beradi va huquqni
qo‘llashda muvozanatni ta'minlashga yordam beradi. Jinoyat huquqi tamoyillari
huquqiy tizimning "sutunlari" hisoblanadi, ya'ni ular tizimning asosiy yo‘nalishlari
va prinsiplarini shakllantiradi. Har bir tamoyil, masalan, qonuniylik, adolat, inson
huquqlari va javobgarlik, tizimning turli sohalarida qo‘llaniladi va amalda o‘zining
asosiy ahamiyatini namoyon etadi. Qonuniylik tamoyili: Har bir jinoyat va unga
nisbatan jazo faqat qonunda belgilangan hollarda va tartibda bo‘lishi kerak. Bu
tamoyil jinoyat huquqining barcha sohalarida, shu jumladan, sud amaliyotida ham
muhim o‘rin tutadi. Adolat tamoyili: Sudlarning va huquqni qo‘llash organlarining
faoliyatida adolatni ta'minlash uchun tamoyillar asos bo‘lib xizmat qiladi. Jinoyat
huquqi tamoyillari nafaqat amaldagi qonunlarni belgilab beradi, balki huquq
tizimining rivojlanishiga ham ta'sir qiladi. Ular yangi huquqiy normalar va
1
Пикалов И.А. Уголовный процесс Российской Федерации (краткий курс): Учебное пособие, 2005.
5

qonunlar ishlab chiqishda asos bo‘lib, jamiyat ehtiyojlariga javob beradigan
qonunchilikni yaratishga yordam beradi.
Jinoyat huquqida tamoyillar asosan adolatni ta'minlashga yo‘naltirilgan. Har
bir shaxsning jinoyatga aloqadorligi aniqlanganda va jazo belgilanganida, huquqiy
tizim adolatni ta'minlash uchun tamoyillarni qo‘llaydi. Bunda sud qarorlarini qabul
qilishda yoki jinoyatni tergov qilishda adolat tamoyili alohida ahamiyatga ega.
Masalan, Proportsionallik tamoyili: Jazoning jinoyatning og‘irligi bilan mutanosib
bo‘lishi kerak. Bu adolatli jazoning belgilanishini ta'minlaydi va huquqni
qo‘llashda ishonchni oshiradi. Jinoyat huquqi tamoyillari o‘zida inson
huquqlarining himoyasini ham aks ettiradi. Bu tamoyil, jinoyatni sodir etgan
shaxsni jazolashda uning asosiy huquqlarini (masalan, adolatli sud, aybsizligini
isbotlash huquqi) hurmat qilishni talab qiladi. Inson huquqlarini himoya qilish
tamoyili: Jinoyat jarayonida insonning shaxsiy erkinliklari va huquqlarini
buzmaslikka qaratilgan.
Jinoyat huquqi tizimida tamoyillar, amaliyotda, huquqni qo‘llashda
muvozanatni saqlashga yordam beradi. Shunday qilib, tamoyillar qonunlarni va
qarorlarni aniqlashda bir tomonlama yondashuvni oldini oladi va huquqiy tizimda
ijtimoiy muvozanatni ta'minlashga yordam beradi. Jinoyat huquqi tamoyillari,
shuningdek, xalqaro huquq standartlariga ham mos kelishi lozim. Bu
O‘zbekistonning xalqaro huquqiy majburiyatlariga rioya qilgan holda, jamiyatda
jinoyatlarga qarshi kurashda samarali va adolatli yondashuvni ta'minlaydi. Inson
huquqlarining umumjahon standartlariga muvofiqligi: O‘zbekistonning xalqaro
konvensiyalari va bitimlar bilan aloqador tamoyillarni o‘z huquq tizimida amalga
oshirish. Jinoyat huquqi tamoyillari, shuningdek, tergov va sud amaliyotida aniq
yo‘l-yo‘riq ko‘rsatadi. Ular huquqni qo‘llovchi organlarga qanday ishlashni,
qanday prinsiplar asosida qaror qabul qilishni belgilab beradi. Sud jarayonida
tamoyillarning to‘g‘ri qo‘llanishi, ayblanuvchining adolatli qarorga erishishini
ta'minlaydi. Jinoyat huquqi tizimida tamoyillar, umumiy huquqiy prinsiplarni,
adolatni ta'minlashni, inson huquqlarini himoya qilishni va jinoyatni jazolashda
muvozanatni saqlashni ta'minlaydigan asosiy elementlardir. Ular huquqni qo‘llash
6

va qonunlarni ishlab chiqishda yo‘l-yo‘riq bo‘lib xizmat qiladi, shuningdek,
jamiyatda tinchlik va adolatni ta'minlashda muhim rol o‘ynaydi.
O zbekiston Respublikasining jinoyat huquqi tizimi mustaqillikdan so‘ngʻ
o‘zgarishlarga uchragan va o‘zining jahon miqyosidagi huquqiy talablar bilan
uyg‘unlashtirilgan normativ-huquqiy asoslarini mustahkamlashga qaratilgan.
O‘zbekistonning jinoyat huquqi tizimi o‘zining tarixi va rivojlanish jarayonida
ko‘plab ijtimoiy, siyosiy va huquqiy faktorlarga ta'sir etgan. O‘zbekistonda jinoyat
huquqi tizimi qadimgi davrlarga borib taqaladi. Ammo mustaqillikdan keyingi
davrda u jahon miqyosidagi huquqiy andozalar va milliy ehtiyojlarga mos ravishda
yangi bosqichga o‘tdi. O‘zbekiston hududida qadimdan mavjud bo‘lgan davlatlar
va qabila tartiblari o‘ziga xos jinoyat huquqi tizimiga ega bo‘lgan. Misol uchun,
amir Temur davrida hukmronlik qilgan davlatlarda ham jinoyatlarni jazolashda
mustahkam huquqiy tartiblar mavjud edi. Temuriylar davrida qoidalar va qonunlar
(xususan, "Temur tuzuklari") jinoyat huquqining ba'zi elementlarini o‘z ichiga
olgan. O‘zbekiston Sovet Ittifoqi tarkibida bo‘lgan paytda, jinoyat huquqi tizimi
ham Sovet davlatining markazlashgan huquqiy tizimiga moslashtirildi. 1926-yilda
O‘zbekiston SSR Jinoyat Kodeksi qabul qilindi. Bu kodeksda jinoyatlar va jazolar,
sud jarayonlari bo‘yicha ko‘plab qoidalar o‘z aksini topgan. Mustaqillikdan so‘ng:
O‘zbekiston 1991-yilda mustaqil bo‘lganidan so‘ng, mamlakatda yangi huquqiy
tizimni shakllantirish ishlari boshlandi. Mustaqillikning dastlabki yillarida
O‘zbekiston jinoyat huquqi tizimi Sovetlar davridagi huquqiy normalarga
asoslangan bo‘lsa-da, tez orada mustaqil va xalqaro standartlarga mos keladigan
qonunlar qabul qilindi. 1994-yilda O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat Kodeksi
(Jinoyat kodeksi) qabul qilindi. Bu kodeksda jinoyatlarni aniqlash, jazolash, sud
jarayonlarini olib borish va boshqa masalalar haqida asosiy qonunlar belgilab
qo‘yildi. 2000-yillarda huquqiy islohotlar davom etib, jinoyat huquqidagi ko‘plab
yangilanishlar amalga oshirildi, jumladan, Jinoyat Kodeksining ba'zi moddalariga
o‘zgartirishlar kiritildi. Ayniqsa, adolat, inson huquqlari va erkinliklarini himoya
qilishga qaratilgan tamoyillarni kuchaytirish bo‘yicha chora-tadbirlar ko‘rildi.
7

O‘zbekiston Respublikasining jinoyat huquqi tizimi hozirda xalqaro huquq
normalariga asoslangan, modernizatsiyalashgan va shaxsiy erkinliklar hamda
huquqlarni himoya qilishga katta e'tibor qaratilgan tizimdir. Asosiy qonunlar va
tamoyillar xalqaro huquq va demokratiya talablariga muvofiq bo‘lib, shaxsning
erkinligini himoya qilish, jinoyatlarni adolatli va muvozanatli tarzda jazolashni
ta'minlaydi. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat Kodeksi (1994) – Bu kodeks
O‘zbekiston Respublikasining asosiy jinoyat huquqi hujjatidir. U jinoyatlarning
turli turlari, ular uchun belgilangan jazolar, sud jarayonlari va jinoyatni aniqlashda
qo‘llaniladigan qoidalar va protseduralarni belgilaydi. Kodeksning o‘zgarishlarga
uchragan qator moddalari, ayniqsa, adolat, inson huquqlarini himoya qilish va
jazolashning nisbatan yumshatilishiga qaratilgan. O‘zbekiston Respublikasi
Jinoyat-protsessual Kodeksi (1994) – Bu kodeks jinoyatni tergov qilish, sud
jarayonlarini olib borish va sud qarorlarini chiqarish tartiblarini belgilaydi. U
jinoyat ishlari bo‘yicha barcha protseduralar, shu jumladan, ayblovchi va
himoyachi tomonlarning huquqlari va majburiyatlarini o‘z ichiga oladi.
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi (1992) – O‘zbekiston
Respublikasining asosiy huquqiy hujjati bo‘lib, barcha jinoyat va fuqarolik
huquqiy jarayonlarining asosiy qoidalari va prinsiplarini belgilaydi. Konstitutsiya
O‘zbekiston fuqarolarining huquqlarini, erkinliklarini va majburiyatlarini himoya
qiladi, shu jumladan jinoyatga qarshi kurashishda. Maxsus qonunlar va qarorlar –
Jinoyat huquqi tizimida alohida tarmoqlar uchun, masalan, terrorizmga qarshi
kurashish, korruptsiyaga qarshi choralar ko‘rish va boshqa maxsus sohalarga oid
qonunlar qabul qilingan. 2
Jinoyatlarni dekriminalizatsiya qilish: O‘zbekiston hukumati o‘ta og‘ir
jinoyatlar bo‘lmagan, biroq ijtimoiy zarar keltiradigan huquqbuzarliklar uchun
jazolarni yengillashtirishga, dekriminalizatsiya qilishga katta e'tibor bermoqda.
Inson huquqlarini himoya qilishga qaratilgan chora-tadbirlar: O‘zbekistonning
jinoyat huquqi tizimi, xususan, huquqbuzarlarning inson huquqlarini hurmat
qilishga, sudda adolatni ta'minlashga katta urg‘u bermoqda. Sud islohotlari:
2
Дмитриева Н.А. Функция защиты в российском уголовном процессе и роль в ней института
адвокатуры.Автореф.диссер. … канд. юрид. наук. –Москва, 2006. – С.14-15.
8

O‘zbekiston sud tizimida jinoyat ishlari bo‘yicha islohotlar amalga oshirilmoqda.
Yangi sudlar tashkil etilmoqda, sudlarning mustaqilligi va obro‘si oshirilmoqda.
O‘zbekistonning jinoyat huquqi tizimi mustaqillikdan keyin jahonning zamonaviy
huquqiy tizimlariga moslashgan holda rivojlanib, jahonning demokratik va
huquqiy qadriyatlariga asoslangan qonunlar bilan to‘ldirilgan. Jinoyat huquqi
tizimi doimiy ravishda islohotlar qilinib, jamiyat ehtiyojlari va xalqaro huquq
talablariga javob berishga harakat qilmoqda. Bu tizim adolatni ta'minlash, inson
huquqlarini himoya qilish va qonun ustuvorligini saqlashga qaratilgan.
Adolat tamoyili — huquqiy tizimda asosiy prinsip bo‘lib, u har bir
shaxsning huquq va erkinliklarini himoya qilishni, sud tizimining shaffofligini
ta'minlashni, jinoyatga nisbatan jazoning adolatli va muvozanatli belgilanishini
anglatadi. Jinoyat huquqida adolat tamoyili, ayniqsa, jinoyatni aniqlash, tergov
qilish va sud jarayonlarida alohida o‘rin tutadi. Bu tamoyil nafaqat huquqni
qo‘llashda, balki jamiyatda tinchlikni va tartibni saqlashda ham muhimdir.
Jinoyatni aniqlashda adolat tamoyilining roli alohida o‘ringa ega. Jinoyatni
aniqlash jarayonida, tergovchilardan adolatli yondashuvni talab qilish lozim,
chunki har bir shaxsning aybsizligi presumpsiyasi (ya'ni, ayblov
ko‘rsatilmaguncha, aybsiz hisoblanishi) va uning asosiy huquqlari himoya qilinishi
zarur. Aybsizlik presumpsiyasi: Adolat tamoyili jinoyatni aniqlash jarayonida
ayblanuvchining aybsizligini isbotlashga asoslanadi. Har bir shaxs faqat sud
tomonidan ayblangan holda jinoyatni sodir etgan deb hisoblanadi. Tergov va
huquqni qo‘llash organlari jinoyatni aniqlashda har bir shaxsning huquqlarini
buzmasligi kerak. Ishonchli dalillar: Jinoyatni aniqlashda adolat tamoyili
dalillarning ishonchliligi, aniq va asosli bo‘lishi kerakligini ta'minlaydi.
Tergovchilar dalillarni qonuniy yo‘l bilan to‘plashi va tahlil qilishi, so‘roq qilishda
qonuniy me'yorlarga rioya qilishi lozim. Inson huquqlarining himoyasi: Tergov
jarayonida shaxslarning inson huquqlari, shu jumladan, shaxsiy erkinlik, so‘z
erkinligi, advokat yordami olish va adolatli sudga murojaat qilish huquqlari
himoya qilinadi. Bu orqali tergov va jinoyatni aniqlashda adolatni ta'minlashga
erishiladi. Nohaqlikning oldini olish: Jinoyatni aniqlashda nohaqlikni oldini olish
9

zarur. Bunda, tergovchining yoki boshqa huquqni qo‘llovchi organlarning shaxsiy
manfaatlari yoki yon bosgan qarorlari yirik ta'sir ko‘rsatmasligi kerak. Shuningdek,
jinoyatni aniqlashda faqat ayblovchi tomonning emas, balki himoyachining ham
huquqlari ta'minlanishi lozim. Tergovda adolat tamoyilining to‘liq amalga
oshirilishi, noto‘g‘ri ayblovlar, jinoyatni ishonchsiz dalillar asosida aniqlash va
nohaqliklarni kamaytirishga yordam beradi. Bu jarayon, axloqan to‘g‘ri qarorlarni
chiqarishda yordam beradi va jinoyat ishlari bo‘yicha haqiqiy ayblovchilarning
aniqlanishini ta'minlaydi. 3
I.2.Qonun oldida tenglik tamoyili
Sud tizimida adolat tamoyilining o‘rni ayniqsa muhimdir, chunki sudlar
jinoyat ishlarini ko‘rib chiqish va qaror chiqarishda hal qiluvchi rol o‘ynaydi.
Sudning adolatli qarorlari jamiyatda qonun ustuvorligini ta'minlaydi va
fuqarolarning huquqlarini himoya qiladi. Adolatli sud: Sud jarayonlarida adolat
tamoyilining asosiy maqsadi shundaki, har bir shaxsga adolatli, teng va shaffof
sudlov taqdim etilsin. Sud sudyalarining mustaqil va beparvo qarorlar chiqarishlari
kerak, shuningdek, sud jarayonlari to‘g‘ri va shaffof bo‘lishi zarur.
Proportsionallik tamoyili: Sudda jinoyatga nisbatan jazoning proportsionalligi
ta'minlanadi. Ya'ni, jinoyatning og‘irligiga mos ravishda jazo belgilanadi. Jazo
adolatli va muvozanatli bo‘lishi, jinoyatning og‘irligiga qarab, shaxsning
manfaatlariga ham mos kelishi kerak. Inson huquqlari va erkinliklarini himoya
qilish: Sud tizimi adolatli sudni ta'minlash bilan birga, ayblovchi yoki himoyachi
tomonlarning asosiy huquqlarini, masalan, himoyachi advokatni tanlash, noqulay
holatlarda adolatli sudga murojaat qilish, isbotlarni taqdim etish kabi huquqlarni
himoya qiladi. Yechimning asosli va aniq bo‘lishi: Sud qarori mustahkam
dalillarga asoslanishi va har tomonlama tahlil qilinishi kerak. Sudda adolat
tamoyilining amalga oshirilishi, qarorning aniq va asosli bo‘lishini ta'minlaydi. Bu
esa fuqarolarda sud tizimiga bo‘lgan ishonchni oshiradi.
Nobehuda adolatsizlikning oldini olish: Sudda nohaqlik va beparvolikning
oldini olish muhim ahamiyatga ega. Sud jarayonida har ikki tomonning fikrlarini
3
O’zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksi 49-661 -modda//28.02.2024 yil o’zgarishlari bilan,ҚҲММБ:
03/24/915/0160-сон. Lex.uz миллий қонунчилик базаси.
10

e'tiborga olish va muvozanatli qarorlar chiqarish zarur. Sud tizimidagi adolatning
amalga oshirilishi, jamiyatda tinchlikni va barqarorlikni saqlashga yordam beradi.
Adolatli sud qarorlari jinoyatni jazolashda muvozanatni ta'minlashga va sud
tizimiga ishonchni kuchaytirishga xizmat qiladi. Jamiyatda adolatli sudning
mavjudligi fuqarolarni huquqiy himoya qiladi va jinoyatga qarshi kurashda
adolatni ta'minlashga imkon yaratadi. Adolat tamoyili jinoyat huquqida va sud
tizimida juda katta ahamiyatga ega. Jinoyatni aniqlash va sud jarayonlarida adolat
tamoyilining amalga oshirilishi, har bir shaxsning huquqlari va erkinliklarini
himoya qilish, nohaqliklarni oldini olish va jamiyatda qonun ustuvorligini
ta'minlashga xizmat qiladi. Sud tizimida adolat tamoyilining muvaffaqiyatli
qo‘llanishi, fuqarolarni jinoyat va nohaqliklardan himoya qilishda, shuningdek,
jamiyatda tinchlik va barqarorlikni saqlashda muhim ahamiyatga ega. Qonun
oldida tenglik tamoyili - har bir shaxsning qonun oldida teng huquqlarga ega
bo‘lishini ta'minlashni ifodalaydi. Bu tamoyil barcha fuqarolarning, mustaqil
ravishda ijtimoiy holati, etnik kelib chiqishi, jinsiy orientatsiyasi, diniy qarashlari
yoki boshqa shaxsiy belgilariga qaramasdan, bir xil va adolatli ravishda qonun
oldida sud qilinishi kerakligini bildiradi. Qonun oldida tenglik tamoyili jinoyat
huquqida ayniqsa muhim, chunki bu tamoyil fuqarolarni himoya qilish va
jamiyatda adolatni saqlashda asosiy vosita sifatida ishlaydi. Jinoyat ishlari
bo‘yicha tenglikning ta'minlanishi jinoyat huquqi tizimining asosiy tamoyillaridan
biridir. Bu, bir tomondan, jinoyatni sodir etgan shaxsning sudda bir xil shartlarda
ko‘rib chiqilishi, boshqa tomondan esa jinoyatni tergov qilishda barcha taraflarning
huquqlariga e'tibor berilishi zarurligini anglatadi. 4
Ayblovchi va himoyachi tomonlarning teng huquqlari: Sud jarayonida
ayblovchi (prokuror) va himoyachi (advokat) tomonlarning teng huquqlari
ta'minlanadi. Har ikki tomonning dalillarni taqdim etish huquqi, guvohlarni so‘roq
qilish va sud majlisida qatnashish huquqlari bir xil bo‘lishi kerak. Bu tomondan,
sudning ishlari va qarorlari qonun oldida tenglikni ta'minlashga xizmat qiladi.
Ayblovning isbotlanishi: Ayblovchi taraf, jinoyatni isbotlash uchun aniq va
4
Карапетян С.Э. “Понятие презумпции невиновности”/ http://www.smolprok.ru/
11

ishonchli dalillarni taqdim etish majburiyatiga ega. Ayblovchi tomonidan
keltirilgan har qanday gumonlar yoki noaniqliklar himoyachi uchun foyda
keltiradi, chunki ayblovni isbotlash majburiyati ayblovchining o‘ziga tegishli. Bu
holat qonun oldida tenglikni ta'minlashga yordam beradi. Inson huquqlariga rioya
qilish: Jinoyat ishlarida shaxsning huquqlari va erkinliklari buzilmasligi zarur.
Agar tergov yoki sudda shaxsning huquqlari buzilsa, bu qonun oldida tenglikni
buzish bo‘ladi. Masalan, shaxsning sudda bexuda hibsda saqlanishi, unga qonuniy
himoya ko‘rsatilmasligi yoki so‘roq vaqtida zo‘ravonlikka uchratilishi qonun
oldida tenglikka zid keladi. Jinoyatni sudda ko‘rib chiqishda bir xil muomala:
Sudda barcha shaxslar, ularning ijtimoiy holatiga, yoshi, jinsi, etnik kelib chiqishi
yoki boshqa shaxsiy belgilariga qarab teng muomala qilinishi kerak. Bu tamoyilga
amal qilish, jamiyatda adolatni ta'minlashga yordam beradi va har bir fuqaroning
qonun oldida tengligini himoya qiladi. Ommaviy himoya va advokat yordami:
Jinoyat ishlari bo‘yicha sudda himoya qilish huquqi, shuningdek, adolatli sud
tizimi tamoyilini ta'minlash uchun zarurdir. Agar ayblanuvchi o‘zini himoya qila
olmasa, unga advokat tayinlash majburiyati bo‘ladi. Bu ham qonun oldida tenglik
tamoyilining muhim bir qismidir.
Tenglik tamoyili jinoyatni ishonchli aniqlash va adolatli jazolashni
ta'minlaydi. Bu orqali har bir fuqaro o‘zining jinoyat ishlari bo‘yicha teng
imkoniyatlarga ega bo‘ladi. Jinoyat ishlari bo‘yicha tenglikning ta'minlanishi sud
tizimiga bo‘lgan ishonchni oshiradi, shuningdek, huquqiy tizimning
samaradorligini va adolatligini kuchaytiradi. Qonun oldida tenglik – har bir
shaxsning qonun oldida bir xil huquqlarga ega bo‘lishini anglatadi, lekin bu
tamoyil ba'zi holatlarda o‘zgacha talqin qilinishi mumkin. Bunda, jinoyat huquqida
ba'zi shaxslar yoki guruhlar uchun farqlar mavjud bo‘lishi mumkin, masalan,
yoshiga, jinsiga, ijtimoiy holatiga yoki jinoyatning turiga qarab. Yoshga qarab
farq: Jinoyatni sodir etgan shaxs yoshiga qarab, jazo turida farq bo‘lishi mumkin.
Masalan, voyaga etmagan shaxslar uchun maxsus jazolar yoki muomala tartib-
qoidalari qo‘llanilishi mumkin. Bu farq, yoshlar va kattalar o‘rtasida jinoyat sodir
etish holatida jazoning farqli belgilanishi bilan izohlanadi. Jinsiy farqlar: Ba'zi
12

qonunlarda jinsga asoslangan farqlar mavjud bo‘lishi mumkin, masalan, xotin-
qizlarni himoya qilishga qaratilgan maxsus huquqiy me'yorlar yoki farqlar. Bu
farqning maqsadi, ma'lum guruhlarni, ayniqsa, ayollarni va bolalarni qo‘llab-
quvvatlash va himoya qilishdir. Jinoyat turiga qarab farq: Jinoyatning turiga qarab,
shaxslar uchun farq bo‘lishi mumkin. Masalan, iqtisodiy jinoyatlar, korrupsiya
yoki terorizm kabi jinoyatlar uchun aniq va ko‘proq jazo choralari belgilanishi
mumkin. Bu farq jinoyatning og‘irligiga va jamiyatga bo‘lgan ta'siriga asoslanadi.
Qonun oldida tenglik tamoyili har bir shaxsni adolatli va teng muomala
qilishni ta'minlasa-da, ba'zi hollarda farqlar qo‘llanilishi zarur, chunki har bir
shaxsning ijtimoiy, psixologik yoki fiziologik holati har xil bo‘lishi mumkin.
Farqlarni adolatli tarzda qo‘llash, tenglik tamoyilini buzmasdan, shaxsning
individual ehtiyojlari va holatini hisobga olishni talab qiladi. Qonun oldida tenglik
tamoyili har bir shaxsning huquqlari va erkinliklarini himoya qilishga xizmat
qiladi. Jinoyat ishlari bo‘yicha tenglikni ta'minlash sud tizimining adolatli
ishlashiga, ayblanuvchilar va himoyachilarga teng imkoniyatlar berilishiga,
shuningdek, jinoyatning oqibatlariga qarab aniq va muvozanatli jazolarni taqdim
etishga yordam beradi. Biroq, qonun oldida tenglik tamoyilini amalga oshirishda
ba'zi farqlar mavjud bo‘lishi mumkin, ammo bu farqlar adolat va himoya qilishga
asoslangan bo‘lishi zarur. Shaxsiy javobgarlik tamoyili jinoyat huquqi tizimining
muhim tamoyillaridan biri bo‘lib, har bir shaxsning jinoyatni sodir etganlikda o‘z
javobgarligini to‘liq his qilishini ta'minlaydi. Bu tamoyilga ko‘ra, har bir kishi
faqat o‘zining amalga oshirgan jinoyati uchun javobgar hisoblanadi, va bu
javobgarlik uning shaxsiy harakatlari va niyatlari bilan to‘liq bog‘liq bo‘ladi.
Jinoyatni jazolashda shaxsiy javobgarlik tamoyili shundan iboratki, har bir
jinoyatga nisbatan jazo faqat jinoyatni sodir etgan shaxsga qo‘llaniladi,
boshqalarga esa bu jazo ta'sir etmaydi. 5
Jinoyatni sodir etgan shaxsning javobgarligi tamoyili har bir odamning o‘z
harakatlari uchun mas'uliyatni o‘z zimmasiga olishiga asoslanadi. Har bir
shaxsning jinoyatni sodir etishi, u faqat o‘zining shaxsiy qarorlariga va
5
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi, 2023.
13

harakatlariga bog‘liq bo‘lishi kerak. Ayblovning mavjudligi: Jinoyatni sodir etgan
shaxsning javobgarligi faqatgina isbotlangan ayblovga asoslanadi. Agar shaxs
jinoyatni sodir etgan bo‘lsa, uning jinoyat uchun javobgarligi faqatgina u amalga
oshirgan jinoyat bilan bog‘liq bo‘ladi. Boshqacha qilib aytganda, agar shaxsni
jinoyatga aloqadorligi isbotlanmasa, u jinoyat uchun javobgar bo‘lmaydi. Niyat va
niyatli harakatlar: Shaxsning jinoyatni sodir etganlikdagi javobgarligi uning niyati
va harakatlariga bog‘liq. Agar jinoyat niyatli ravishda, avvaldan o‘ylab amalga
oshirilgan bo‘lsa, javobgarlik yanada jiddiyroq bo‘ladi. Niyatni aniqlash va
jinoyatning maqsadi hamda sabablari sud tomonidan tahlil qilinadi. Jinoyatni sodir
etishda aqliy holat: Aqliy holat ham shaxsning javobgarligini belgilashda
ahamiyatli bo‘lishi mumkin. Masalan, shaxsni psixologik kasalliklar yoki aqldan
ozish holatida jinoyatni sodir etganligi holatlari tekshiriladi. Agar shaxs jiddiy
ruhiy kasalliklar tufayli jinoyatni sodir qilgan bo‘lsa, uning javobgarligi
cheklanadi. Jinoyatga aloqadorlik va sudga ta'siri: Agar shaxs jinoyatni sodir
etganligi bilan birga, shuni amalga oshirishda boshqalarga yordam bergan bo‘lsa,
uning javobgarligi yanada oshishi mumkin. O‘zining harakatlari bilan jamiyatga
zarar yetkazgan shaxsga qarshi javobgarlik ta'siri qo‘llaniladi. Jinoyatni sodir etgan
shaxsning javobgarligi, tergov jarayonida aniq va asosli isbotlar orqali
ta'minlanadi. Javobgarlikning to‘g‘ri aniqlanishi, har bir shaxsning adolatli sudga
chiqarilishini va jinoyatga mos jazoning belgilanishini ta'minlaydi.
Jinoyat va jazoning individualizatsiyasi - har bir jinoyatni sodir etgan
shaxsning shaxsiy holatini inobatga olib, uning jazosi belgilanishi tamoyilidir. Bu
tamoyilga ko‘ra, jazo har bir jinoyatni sodir etgan shaxsning shaxsiy
xususiyatlariga, jinoyatning xarakteriga va og‘irligiga qarab belgilanishi kerak.
Jinoyatning og‘irligi: Jazo, jinoyatning turiga va uning og‘irligiga qarab individual
tarzda belgilanishi lozim. Misol uchun, yengil jinoyatlar uchun engilroq jazolar,
og‘ir jinoyatlar uchun esa og‘irroq jazolar qo‘llaniladi. Bu tamoyil jamiyatdagi
adolatni ta'minlashga yordam beradi. Ayblanuvchining shaxsiy holati: Shaxsning
shaxsiy holati, masalan, uning yoshi, ijtimoiy mavqei, ilgari qilgan jinoyatlari,
oilaviy holati va boshqa faktorlar jazoning individualizatsiyasida muhim rol
14

o‘ynaydi. Masalan, voyaga yetmagan yoki nogironligi bo‘lgan shaxslar uchun
jazoning yumshatilishi mumkin. Niyat va jinoyatning maqsadi: Agar jinoyat niyat
bilan, o‘ylab amalga oshirilgan bo‘lsa, bu holatda jazo yanada og‘irroq bo‘lishi
mumkin. Aksincha, agar jinoyat tasodifan sodir bo‘lsa yoki shaxs muayyan
maqsadga erishish uchun qilmish qilgan bo‘lsa, jazo yumshatilishi mumkin.
Jinoyatni sodir etishda shaxsning xulq-atvori: Jinoyatni sodir etgan shaxsning xulqi
va jinoyatdan keyingi muomala ham jazoning individualizatsiyasini belgilashda
ahamiyatlidir. Agar shaxs jinoyatni sodir etganidan keyin pushaymon bo‘lib,
ijtimoiy tiklanishga harakat qilsa, bu jazoning yumshatilishiga olib kelishi
mumkin. Tazyiq va boshqa holatlar: Shaxsning jinoyatni sodir etishga olib kelgan
tazyiq yoki noqulay sharoitlar ham jazoning individualizatsiyasida hisobga olinadi.
Masalan, qiyin hayotiy sharoitlar yoki tazyiq tufayli sodir etilgan jinoyat uchun
engilroq jazo belgilanishi mumkin. Jazoning individualizatsiyasi jinoyat huquqi
tizimida, eng avvalo, jinoyatning adolatli va muvozanatli jazosi taqdim etilishiga
yordam beradi. Har bir shaxsning jinoyatga bo‘lgan javobgarligi va jazosi
individual ravishda belgilanishi, jamiyatda qonun ustuvorligini ta'minlash va
ijtimoiy barqarorlikni oshirishga xizmat qiladi. Jinoyatni jazolashda shaxsiy
javobgarlik tamoyili, har bir shaxsning faqat o‘zining sodir etgan jinoyati uchun
javobgar bo‘lishini ta'minlaydi. Jinoyat va jazoning individualizatsiyasi esa har bir
jinoyatni sodir etgan shaxsning shaxsiy holati, jinoyatning og‘irligi va boshqa
omillarga qarab, adolatli va muvozanatli jazoning belgilanishini ta'minlaydi. Bu
tamoyillar jamiyatda adolatni ta'minlash va qonun ustuvorligini saqlashda muhim
rol o‘ynaydi. Inson huquqlarini himoya qilish tamoyili – har bir fuqaroning asosiy
huquqlarini, erkinliklarini va sha'ni-ni himoya qilishni ta'minlashni maqsad qilgan
huquqiy tamoyildir. Jinoyat huquqi tizimida bu tamoyil shaxslarning adolatli sudga
chiqishini, ularning o‘z huquqlari va erkinliklari buzilmasligini, shuningdek,
tergov, sud yoki jazolash jarayonlarida insoniy muomalaga bo‘lgan ehtiyojni
ta'minlashga xizmat qiladi. Inson huquqlari himoyasi nafaqat davlat tomonidan,
15

balki sudlar va boshqa huquqni muhofaza qilish organlari tomonidan amalga
oshiriladi. 6
Jinoyat ishlari doirasida inson huquqlarining himoya qilinishi tamoyili,
jinoyatni sodir etgan shaxslarning huquqlariga rioya qilishni ta'minlashga
qaratilgan. Bu tamoyilga ko‘ra, har bir fuqaroning jinoyat ishlari doirasida haqli va
teng ravishda sud qilinishi, uning qonuniy huquqlari va erkinliklari himoya
qilinishi kerak. Sudning ochiqligi va adolatliligi: Jinoyat ishlari bo‘yicha sud
majlislarining ochiq va adolatli bo‘lishi zarur. Har bir shaxs sudda o‘zining
huquqlari va erkinliklarini himoya qilish imkoniyatiga ega bo‘lishi kerak. Sud
jarayonida, ayblovchi va himoyachi tomonlarning teng huquqlari ta'minlanishi
lozim. Shu bilan birga, sud qarorining motivatsiyasi va uning asoslari aniq va
oshkora bo‘lishi kerak. Tergov va hibsda saqlashda inson huquqlariga rioya qilish:
Jinoyat ishlari doirasida tergov jarayonida shaxsning huquqlari buzilmasligi kerak.
Tergov va so‘roq vaqtida shaxsning azoblanishi, zo‘ravonlikka uchratilishi yoki
majburlanib guvohlik berishga undalishi mumkin emas. Hibsda saqlashda
shaxsning huquqlari, masalan, uning sog‘lig‘ini saqlash, advokat yordamidan
foydalanish va boshqa huquqlari to‘liq ta'minlanishi kerak. Ayblovning
isbotlanishi va himoya qilish huquqi: Jinoyatni sodir etgan shaxsning ayblovini
isbotlash uchun aniq dalillar bo‘lishi zarur. Jinoyat ishlari doirasida har bir
shaxsning himoya qilish huquqi mavjud bo‘lishi kerak. Shaxsni o‘zini himoya
qilish, advokat yordamidan foydalanish va sudda dalillarni taqdim etish huquqi bu
tamoyilni amalga oshirishning asosiy jihatidir. Adolatli jazo: Jinoyatni sodir etgan
shaxsga nisbatan jazo muvozanatli, adolatli va insonparvar bo‘lishi kerak. Jazo,
jinoyatning og‘irligi, shaxsning holati va uning ijtimoiy mas'uliyati hisobga
olinishi zarur. Jazoning shaxsiylashtirilishi, jinoyatni sodir etgan shaxsning
huquqlarini cheklamagan holda, adolatli tarzda amalga oshirilishi kerak. Voyaga
yetmaganlar va zaif guruhlar: Jinoyat ishlari doirasida, voyaga yetmaganlar yoki
zaif holatda bo‘lgan shaxslar uchun maxsus himoya choralarini ko‘rish lozim.
Masalan, yosh shaxslarning sud majlislarida maxfiylikni saqlash, tazyiqdan
6
O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi. Qonun hujjatlari to‘plami, 1994 yil, keyingi o‘zgartish va
qo‘shimchalar bilan.
16

himoya qilish, o‘z huquqlarini tushunishi uchun huquqiy yordam olish
imkoniyatlarini ta'minlash zarur. Qonuniy yordam: Har bir shaxs jinoyat ishlari
doirasida qonuniy yordam olish huquqiga ega bo‘lishi kerak. Agar shaxs o‘zini
himoya qilish uchun mablag‘ topa olmasa, davlat tomonidan unga advokat
tayinlanishi zarur. Bu huquq sud tizimining adolatli ishlashini ta'minlashga yordam
beradi. Himoya qilish huquqi: Har bir ayblanuvchiga o‘zini himoya qilish
imkoniyati beriladi. Bunda, u advokat yordamidan foydalanishi, dalillarni taqdim
etishi va guvohlarni so‘roq qilishi mumkin. Adolatli sud jarayoni: Sud tizimi orqali
insonning huquqlari himoya qilinadi, shuningdek, sudda barcha tomonlar teng
huquqlarga ega bo‘ladi. Bunda, sud jarayoni ko‘rsatiladigan barcha isbotlar va
dalillar asosida amalga oshiriladi. 7
7
Аlimov, A. A. Jinoyat huquqi: Nazariya va amaliyot. Toshkent: Adolat nashriyoti, 2020.
17

II. BOB. O ZBEKISTONDA JINOYAT HUQUQI TAMOYILLARININGʻ
AMALIYOTDAGI QO LLANILISHI
ʻ
II.1. Jinoyat ishlari bo‘yicha sud amaliyoti
O zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida inson huquqlarini himoya
ʻ
qilish tamoyili alohida ahamiyatga ega bo‘lib, bu huquqning davlatning oliy
prinsiplaridan biri ekanligini ta'kidlaydi. Konstitutsiya har bir fuqaroning asosiy
huquqlarini himoya qilish, erkinliklarni ta'minlash va ijtimoiy adolatni saqlashga
qaratilgan. Asosiy huquqlar va erkinliklar: O zbekiston Respublikasining
ʻ
Konstitutsiyasida, davlat fuqarolarining huquqlari va erkinliklarini himoya qilishga
majburdir. Konstitutsiya har bir fuqaroning hayotini, sha'ni va erkinligini himoya
qilishni ta'minlashni nazarda tutadi. Bu huquq, har qanday sud jarayonida, jinoyat
ishlari doirasida va boshqa huquqiy masalalarda himoya qilinadi.
Ayrim huquqlarni buzilishiga qarshi choralar: Konstitutsiyada inson
huquqlarini buzishga qarshi turish va bu huquqlarni himoya qilish uchun zarur
choralar ko‘rish mas'uliyati davlatga yuklatilgan. Masalan, adolatli sud tizimini
tashkil qilish, inson huquqlarini cheklovchi har qanday faoliyatni bartaraf etish,
shuningdek, jazo va sud jarayonlarida insonparvarlik tamoyillariga rioya qilish
talabi qo‘yilgan. Qo‘shimcha huquqiy himoya: O‘zbekiston Konstitutsiyasi,
shuningdek, BMT Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasiga, boshqa xalqaro
huquqiy hujjatlarga mos keladigan huquqiy himoyalarni taqdim etadi. Shuningdek,
Konstitutsiya asosida O‘zbekistonning barcha fuqarolari tomonidan inson
huquqlarining buzilishiga qarshi sudga murojaat qilish huquqi mavjud.
Voyaga yetmaganlar va zaif guruhlar: Konstitutsiya, ayniqsa, voyaga
yetmaganlar, nogironligi bo‘lgan shaxslar, qariyalar va boshqa zaif guruhlarning
huquqlarini himoya qilishni ta'minlaydi. Jinoyat ishlari doirasida bu guruhlarga
alohida e'tibor qaratiladi. O‘zbekistonning Konstitutsiyasi, inson huquqlarini
himoya qilishni ta'minlashda muhim huquqiy asos bo‘lib xizmat qiladi. Jinoyat
ishlari doirasida Konstitutsiya orqali fuqarolar o‘z huquqlarini himoya qilishda
qat'iy muhofaza qilinadi, shuningdek, bu huquqlar davlat organlari tomonidan
himoya qilinadi. Inson huquqlarini himoya qilish tamoyili, jinoyat huquqi tizimida
18

har bir shaxsning asosiy huquqlarini, erkinliklarini va sha'ni-ni himoya qilishni
maqsad qiladi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi bu tamoyilni yuqori
huquqiy asosda ta'minlashga xizmat qiladi, jinoyat ishlari doirasida esa har bir
fuqaroning huquqlari va erkinliklari himoya qilinadi. Inson huquqlarini himoya
qilish tamoyili jinoyat ishlari bo‘yicha adolatli, ochiq va insonparvar yondashuvni
ta'minlaydi.
Proportsionallik tamoyili — jinoyat huquqining muhim tamoyillaridan biri
bo‘lib, jinoyatni sodir etgan shaxsga nisbatan belgilangan jazo va jinoyatning o‘zi
o‘rtasida moslik va mutanosiblikni ta'minlashni nazarda tutadi. Bu tamoyilga
ko‘ra, har qanday jazo faqat jinoyatning og‘irligi, unda qatnashgan shaxslarning
xatti-harakati, jinoyatning ijtimoiy xavfi va boshqa muhim omillarga muvofiq
bo‘lishi kerak. Jazoning jinoyatga mosligi — jinoyatning o‘zi va unga nisbatan
qo‘llaniladigan jazo o‘rtasidagi tenglikni ta'minlashni anglatadi. Jazoning og‘irligi,
jinoyatning ijtimoiy xavfi, shaxsning aybi, jinoyatni sodir etishdagi niyati va
boshqa faktorlar asosida belgilanishi kerak. Agar jazo jinoyatga nisbatan haddan
tashqari og‘ir yoki engil bo‘lsa, bu adolatsizlikni yuzaga keltiradi va qonun
ustuvorligini buzadi. Jinoyatning og‘irligi: Jazo faqat jinoyatning og‘irligi bilan
mos bo‘lishi kerak. Yengil jinoyatlar uchun yengilroq jazolar qo‘llanilishi, og‘ir
jinoyatlar uchun esa jazo qat'iyroq bo‘lishi kerak. Masalan, o‘g‘irlik kabi engil
jinoyatlar uchun jazoning engilroq bo‘lishi, qotillik kabi og‘ir jinoyatlar uchun esa
jazoning og‘irroq bo‘lishi lozim. Jinoyatning ijtimoiy xavfi: Jinoyatni sodir etgan
shaxsning jamiyatga keltirgan zarari ham jazoning belgilanishida muhim rol
o‘ynaydi. Agar jinoyat ijtimoiy xavf tug‘dirgan bo‘lsa, jazo yanada og‘irroq
bo‘lishi mumkin. Masalan, davlat xavfsizligi yoki terroristik faoliyatga oid
jinoyatlar ko‘proq jazo talab qiladi. Jinoyatni sodir etishdagi niyat: Agar shaxs
jinoyatni o‘ylab, niyat bilan sodir qilgan bo‘lsa, u holda jazo yanada og‘irroq
bo‘lishi kerak. Tasodifan yoki muqarrariyat tufayli sodir etilgan jinoyatlar uchun
esa engilroq jazo qo‘llanilishi mumkin. Qonunda belgilangan chegaralar: Har bir
jinoyat turi uchun qonunda belgilangan maksimal va minimal jazolar mavjud. Bu
chegaralar doirasida, jazo faqat jinoyatning o‘ziga mos ravishda belgilanadi.
19

Ayblovchining shaxsiy holati: Shaxsning jinoyatni sodir etganlikdagi xatti-
harakatlari, avvalgi jinoyatlari, oila holati va boshqa omillar ham jazoning
mosligini belgilashda hisobga olinadi. 8
Mutanosiblik — bu jazoning shaxsning jinoyatiga va uning ijtimoiy xavfiga
nisbatan adolatli va proporsional bo‘lishini ta'minlashdir. Jazo mutanosib bo‘lishi
uchun, u nafaqat jinoyatning og‘irligiga, balki jinoyatni sodir etgan shaxsning
xatti-harakatlari, niyati va boshqa muhim omillarga ham mos bo‘lishi kerak.
Jinoyatning turiga mos jazo belgilash: Mutanosiblik, jinoyatni sodir etgan
shaxsning xatti-harakatlariga va jinoyatning turiga qarab jazoning miqdorini
aniqlaydi. Agar jinoyat ko‘p shaxslar tomonidan amalga oshirilgan bo‘lsa yoki
jiddiy ijtimoiy zarar keltirgan bo‘lsa, jazo yanada og‘ir bo‘ladi. Yengil jinoyatlar
uchun esa engilroq jazo belgilanishi lozim. Shaxsiy holatlar va xatti-harakatlar:
Jazo, shaxsning o‘ziga xos holatlari (masalan, yosh, sog‘liq holati, avvalgi
jinoyatlari) va jinoyatni sodir etishdagi xatti-harakatlarini hisobga olib, belgilanishi
kerak. O‘z xatti-harakatlarini pushaymon bo‘lgan, jinoyatni birinchi marta sodir
qilgan shaxsga nisbatan yengilroq jazo qo‘llanilishi mumkin. Inson huquqlariga
hurmat: Mutanosiblik tamoyili, jazoning shaxsning inson huquqlarini
cheklamasligi kerakligini ta'minlaydi. Shaxsni jazolashda uning asosiy huquqlari,
ayniqsa, uning insoniy sha'ni va erkinliklariga hurmat ko‘rsatilishi kerak. Maxsus
shartlar: Shaxsning o‘zini tuzatuvchi xatti-harakatlari, jinoyatni sodir etishdagi
sharoitlar (masalan, tazyiq ostida yoki zorlash orqali) va jinoyatni amalga
oshirishdagi mutanosiblikni ta'minlash muhimdir. Masalan, voyaga yetmaganlar
yoki nogironligi bor shaxslar uchun maxsus jazolar belgilanishi mumkin. Jamiyat
manfaatlari va maqsadlar: Jazoning mutanosibligi, shaxsni jamiyatga qaytarish,
uning to‘g‘ri yo‘lga qaytishini ta'minlash, jinoyatchilikning oldini olishga
qaratilgan bo‘lishi kerak. Jazo faqat shaxsga nisbatan adolatli bo‘lishi bilan birga,
jamiyatning xavfsizligini ta'minlash va uning ijtimoiy tiklanishini
rag‘batlantirishga ham xizmat qilishi lozim. Jazo turlarining mutanosibligi: Har bir
jinoyatning turiga qarab, jazo eng minimal darajadan boshlanib, maksimal
8
Qosimov, R. I. Jazo tayinlashning nazariy va amaliy masalalari. Toshkent: Yuridik akademiya nashriyoti, 2018.
20

darajagacha oshishi kerak. Masalan, o‘g‘irlik uchun jazo bilan qotillik uchun jazo
o‘rtasida katta farq bo‘ladi.
Jazo va jazolashda xalqaro me'yorlar: Mutanosiblik tamoyili xalqaro huquq
me'yorlariga ham mos keladi. BMT Inson huquqlari bo‘yicha deklaratsiyasi va
boshqa xalqaro hujjatlar, jazolarni o‘rnatishda mutanosiblikni ta'minlashni va
huquqlarni himoya qilishni ta'minlashni nazarda tutadi. Jazoning
shaxsiylashtirilishi: Jazoning shaxsiylashtirilishi, uning jinoyatning og‘irligi va
shaxsning shaxsiy holatiga muvofiq bo‘lishini ta'minlashni anglatadi. Bu
yondashuv jamiyatdagi ijtimoiy barqarorlikni saqlashga yordam beradi.
Proportsionallik tamoyili jinoyat huquqining eng muhim tamoyillaridan biri bo‘lib,
jazo va jinoyatning o‘rtasidagi mutanosiblikni ta'minlashga qaratilgan. Jazoning
jinoyatga mosligi va jazolarni o‘rnatishda mutanosiblik, shaxsning huquqlarini
himoya qilish, jamiyatdagi adolatni ta'minlash va ijtimoiy barqarorlikni saqlashga
xizmat qiladi. Har qanday jazo, faqat jinoyatning og‘irligi va shaxsning xatti-
harakatlariga mos ravishda belgilanishi kerak. Jinoyat ishlari bo‘yicha sud
amaliyoti – bu jinoyatlarni tergov qilish, sudga taqdim etish va hukm chiqarish
jarayonida sudning o‘zining faoliyatini va qonunlarni qo‘llashni ifodalovchi
tizimdir. Jinoyat ishlari bo‘yicha sud jarayonida adolatni ta'minlash, huquqlarni
himoya qilish, jinoyatchilikni oldini olish, jinoyatni amalga oshirgan shaxsni
jazolash, hamda jamiyatning xavfsizligini ta'minlash uchun sud amaliyotining o‘rni
beqiyosdir. Sud jarayonida jinoyat huquqi tamoyillari to‘liq qo‘llanilishi kerak. Bu
tamoyillar jinoyat ishlari sudida adolatni ta'minlashga xizmat qiladi. Jinoyat ishlari
sudida quyidagi tamoyillarning qo‘llanilishi sud jarayonining adolatli va qonuniy
bo‘lishini ta'minlaydi. Adolat — sud jarayonining asosiy mezonidir. Har bir
shaxsning huquqlarini va erkinliklarini hurmat qilish, uning shaxsiy holati va
jinoyatning ijtimoiy xavfi hisobga olinadi. Sudda tomonlar (ayblovchi va
himoyachi) teng huquqlarga ega bo‘lishi va ular o‘z fikrlarini bildirish huquqiga
ega bo‘lishi kerak. Sud majlisi ochiq va shaffof bo‘lishi, qarorlarning
motivatsiyalangan bo‘lishi lozim. 9
9
United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC). Handbook on the International Standards of Penal Law.
Vienna: United Nations, 2018.
21

Sudda adolatli qarorlar chiqarilishi uchun barcha isbotlar, dalillar va
guvohliklar to‘liq va adolatli tarzda tahlil qilinishi zarur. Sud jarayonida barcha
tomonlar uchun teng sharoitlar yaratilishi kerak. Jinoyat ishlari bo‘yicha sudda,
barcha shaxslar, xoh u ayblovchi bo‘lsin, xoh himoyachi, qonun oldida teng
huquqlarga ega. Shaxsning ijtimoiy holati, etnik kelib chiqishi, diniy qarashlari va
boshqa faktorlar sud qaroriga ta’sir qilmasligi kerak. Har bir jinoyat ishlari
doirasida, jinoyatni sodir etgan shaxsning javobgarligi individual bo‘lishi kerak.
Jinoyat jarayonida faqatgina ayblovchini o‘ziga tegishli bo‘lgan javobgarlik bilan
jazolash zarur. Bu tamoyil sud jarayonida har bir ayblovchi shaxsning to‘g‘ri va
adolatli jazolanishini ta'minlaydi. Sud jarayonida proportsionallik tamoyili
qo‘llaniladi, ya’ni jazo jinoyatning og‘irligi va ijtimoiy xavfiga mos bo‘lishi kerak.
Jazoning jinoyatga mosligi, uning og‘irligi va ijtimoiy zararini hisobga olib
belgilanishi lozim. Sud jarayonida, jinoyatni sodir etgan shaxsning inson huquqlari
himoya qilinishi kerak. Sudda, har bir shaxsga o‘zini himoya qilish, advokat
yordamidan foydalanish, guvohlik kiritish, dalillarni taqdim etish kabi huquqlar
beriladi. Jinoyat ishlari jarayonida nohaq jazo yoki haqsiz ish ko‘rsatilmasligi
uchun shaxsning huquqlari qat’iy himoya qilinadi. Sud qarorlari qonuniy
asoslanishi kerak. Har qanday sud hukmi, u jazo yoki ishni bekor qilish bo‘lishidan
qat’i nazar, motivatsiyalangan bo‘lishi kerak. Sud hukmini chiqarishda, barcha
dalillar, guvohliklar, isbotlar va ko‘rsatilgan faktlar batafsil tahlil qilinadi. Sudning
qarori huquqiy asoslar bilan qo‘llanilishi zarur. Adolatni ta'minlash — sudning
asosiy vazifalaridan biridir. Jinoyat ishlari doirasida adolatni ta'minlash nafaqat
shaxsiy huquqlarni himoya qilish, balki jinoyatning ijtimoiy xavfini hisobga olib,
muvozanatli jazo belgilashni ham anglatadi. Sudda adolatni ta'minlashning asosiy
jihatlari quyidagilardir: Sud majlislari ochiq va hamma uchun shaffof bo‘lishi
kerak. Sudda ishtirok etayotgan har bir tomon, o‘z fikrini erkin bildirish, dalillarni
taqdim etish, guvohlik so‘rash huquqiga ega bo‘lishi lozim. Bu jarayonni oshkora
qilish orqali jamiyatda sud amaliyotining ishonchliligi va adolatli bo‘lishini
ta'minlash mumkin. Sudning mustaqilligi va suverenligi — adolatni ta'minlashning
yana bir muhim sharti. Sud mustaqil bo‘lishi va faqatgina qonun va dalillarga
22

asoslanib qaror chiqarishi kerak. Siyosiy, iqtisodiy yoki boshqa tashqi omillarga
qarshi mustahkam turish, sudning adolatli bo‘lishini ta'minlaydi. Sud jarayonida
har bir ayblovchi shaxsning huquqlari to‘liq himoya qilinadi. Bu, uning advokat
yordamidan foydalanishi, sudda o‘zini himoya qilish huquqi va jinoyatga oid
barcha dalillarni ko‘rsatish imkoniyatini o‘z ichiga oladi. Shaxsni jazolash
jarayonida uning ijtimoiy, psixologik va boshqa holatlari ham hisobga olinishi
kerak.
Sudda adolatni ta'minlash, faqat jazoning jinoyatga mosligi orqali amalga
oshiriladi. Jazo miqdori, jinoyatning og‘irligi, shaxsning jinoyatni sodir etishdagi
roli, uning avvalgi faoliyati va boshqa muhim omillarni hisobga olib belgilanadi.
Shu bilan birga, jazo va jinoyatning og‘irligi o‘rtasida mutanosiblik saqlanishi
kerak. Sudda adolatni ta'minlashda sudlarning o‘xshash holatlardagi qarorlari
muhim rol o‘ynaydi. Boshqa o‘xshash jinoyatlar bo‘yicha chiqarilgan qarorlar va
jazolarni tahlil qilish, sud amaliyotining yuksak sifatini ta'minlashga yordam
beradi. Adolatni ta'minlash uchun sudning barcha qarorlariga shikoyat qilish
imkoniyati yaratiladi. Sud hukmi nisbatan nohaq yoki beqiyos qarorlar bo‘lsa,
apellyatsiya sudida qayta ko‘rib chiqish huquqi mavjud bo‘lishi kerak. Jinoyat
ishlari bo‘yicha sud amaliyoti tamoyillarga asoslanadi va bu tamoyillar adolatni
ta'minlashga xizmat qiladi. Sud jarayonida adolat, tenglik, proportsionallik, shaxsiy
javobgarlik va inson huquqlarini himoya qilish tamoyillari amalda qo‘llanilishi,
sud jarayonining adolatli va qonuniy bo‘lishini ta'minlaydi. Sud majlislarining
ochiqligi, sudning mustaqilligi va jazoning adolatli, shaxsga mosligi sud
amaliyotida adolatni ta'minlashning asosiy omillaridan hisoblanadi. Jinoyat
huquqini qo‘llash jarayonida turli xil yuridik amaliyot muammolari yuzaga keladi.
Bu muammolar qonun va huquqni qo‘llashdagi noaniqliklar, amaliyotdagi
xatoliklar va sud jarayonlarida yuzaga keladigan boshqa murakkabliklardan iborat
bo‘lishi mumkin. Ularning barchasi jinoyat ishlari bo‘yicha adolatli qarorlar
chiqarishga to‘sqinlik qiladi va huquq tizimining samarali ishlashini cheklaydi.
Quyida bu muammolarga batafsilroq to‘xtalamiz. Jinoyat huquqi qonunlari ba'zida
noaniq yoki bir ma'noda tushunilmas bo‘lishi mumkin. Masalan, "og‘ir", "eng
23

og‘ir", "qattiq" kabi tushunchalar turlicha talqin qilinishi mumkin. Bu holat
qonunning qo‘llanilishida noaniqliklarga olib keladi, chunki sud yoki boshqa
huquqiy idoralar turli xil yondashuvlar bilan qaror chiqarishlari mumkin. Misol
uchun, jinoyatning ijtimoiy xavfini baholashda sudlar turli xil mezonlarga
asoslanib qaror chiqarishi mumkin. Shuningdek, ba'zi jinoyat turlari bilan bog‘liq
jazolar o‘rtasida farqlar mavjud, bu esa qonunlardagi aniq va mukammal
belgilanishni talab qiladi. 10
II.2. Jinoyat huquqini qo‘llashda yuridik amaliyotdagi muammolar
O‘zbekistonda jinoyat huquqi tizimi va boshqa turli huquqiy sohalar
o‘rtasidagi muvofiqlik ba'zida to‘liq emas. Masalan, jinoyat huquqining bir
qismida belgilangan jazolar va boshqa ijtimoiy huquqiy normativ hujjatlar
o‘rtasidagi farqlar sud jarayonlarida noaniqliklarga olib keladi. Amaldagi qonunlar
o‘rtasidagi ziddiyatlar ham muammo tug‘diradi. Ba'zi hollarda, yangi qabul
qilingan qonunlar eski qonunlarga qarshi chiqadi yoki mavjud qonunlar bo‘yicha
izohlar va talqinlarda noaniqliklar yuzaga keladi. Qonunlar ba'zan umumiyroq va
umumiy maqsadga yo‘naltirilgan bo‘lib, konkret vaziyatlarga moslashtirilmagan
bo‘lishi mumkin. Bu esa sud qarorlarining aniq va asosli bo‘lishini ta'minlashda
qiyinchiliklar tug‘diradi. Masalan, jinoyat sodir etgan shaxsning shaxsiy holati
(yosh, oilaviy holat, sog‘liq)ga doir normativlar ham kengroq va noaniq bo‘lishi
mumkin. Yangi qonunlar va huquqiy o‘zgarishlar ko‘pincha amalga oshirilmasdan
ilgari tushuntirish, talqin etish va qo‘llashda qiyinchiliklarga olib keladi. Bu
o‘zgarishlar jinoyat ishlari bo‘yicha amaliyotda qo‘llanilayotganda noaniqliklarni
keltirib chiqaradi. Shu sababli qonunlarni yangilash va ularni amaliyotga tatbiq
qilishda vaqtincha xatoliklar yoki muammolar yuzaga kelishi mumkin.
Sudlar tomonidan noto‘g‘ri qarorlar chiqarilishi — bu jinoyat huquqini
qo‘llashdagi eng keng tarqalgan xatoliklardan biridir. Sudlar ba'zida mavjud
dalillarni noto‘g‘ri talqin qilishlari, guvohliklarni to‘g‘ri baholamasliklari, yoki
jazoning mosligini noto‘g‘ri aniqlashlari mumkin. Bu kabi xatoliklar, ayniqsa,
sudda ishlovchi mutaxassislarning tajribasizligi yoki sud qarorlarini asoslashdagi
10
Ismoilov, S. Jinoyatning og‘irligini baholashda xalqaro tajriba. Toshkent: Fan va texnologiya, 2022.
24

noto‘g‘ri yondashuvlar sababli yuzaga keladi. Jinoyatning ijtimoiy xavfi,
shaxsning aybi, va jamiyatga keltirgan zarari kabi omillarni noto‘g‘ri baholash
sudda xatoliklarga olib keladi. Sud qarorlarini qayta ko‘rib chiqish (apellyatsiya va
kassatsiya) tizimi orqali xatoliklarni tuzatish va adolatni ta'minlash mumkin.
Apellyatsiya va kassatsiya sudlari sudning dastlabki qarorini qayta ko‘rib chiqib,
xatoliklar bo‘lsa, ularni tuzatadilar. Sudlarning malakasini oshirish va ta'limni
takomillashtirish orqali sud qarorlarining sifatini yaxshilash mumkin. Shu bilan
birga, sud xodimlari uchun doimiy treninglar va seminarlar o‘tkazish kerak.
Tergov jarayonida xatoliklar ham jinoyat huquqini qo‘llashda jiddiy
muammolarga olib keladi. Bunga tergovning noto‘g‘ri o‘tkazilishi, dalillarni
to‘g‘ri yig‘ish, guvohlardan so‘rashda xatoliklar va huquqiy bayonotlarni noto‘g‘ri
talqin qilish kiradi. Ba'zida tergovchilar jinoyatni sodir etgan shaxsni nohaq
ayblashlari yoki himoya tomonining huquqlarini buzishlari mumkin. Bu holat
ayblovchining nohaq jazolanishiga olib keladi. Tergov jarayonlarini shaffof qilish
va huquqiy yordamni kengaytirish zarur. Shuningdek, huquqni buzgan
tergovchilarga nisbatan jazo choralari ko‘rish ham muhim. Jinoyatni tekshirish
jarayonida o‘zgarishlarni kiriting, yangi texnologiyalar va metodlarni qo‘llash
orqali tergov ishlarini tezlashtirish va to‘g‘ri olib borish mumkin. Jinoyat ishlari
bo‘yicha dalillarni to‘g‘ri tahlil qilish va baholashda ko‘plab xatoliklar mavjud.
Dalillarning yetishmasligi, ularning yaroqsizligi yoki to‘g‘ri talqin qilinmasligi
sudning adolatli qarorlar chiqarishiga to‘sqinlik qiladi. Bunday holatlar sudda
xatoliklarning yuzaga kelishiga sabab bo‘ladi. Dalillarni yig‘ish va tahlil qilishda
yangi metodlardan foydalanish. Jinoyatlarni tekshirishda texnologik vositalar va
ilmiy tadqiqotlar asosida dalil tahlilini o‘tkazish, noaniqliklar va xatoliklarni
kamaytiradi. Dalil to‘plash jarayonlarini professional tashkil etish va
mutaxassislarni jalb qilish hamda yuridik maslahatlarni kengaytirish orqali bu
muammolarga qarshi kurashish mumkin. 11
Jinoyat huquqini qo‘llashda yuzaga keladigan noaniqliklar va xatoliklar
huquq tizimining samarali ishlashiga to‘sqinlik qiladi. Noaniq qonunlar, tergovdagi
11
Аlimov, A. A. Jinoyat huquqi: Nazariya va amaliyot. Toshkent: Adolat nashriyoti, 2020.
25

xatoliklar, sudlardagi xatoliklar va dalillarni noto‘g‘ri talqin qilish kabi
muammolar jinoyat huquqining to‘g‘ri qo‘llanilishiga halq qiladi. Bu muammolar
bilan kurashish uchun qonunlarni yanada takomillashtirish, sud va tergov
xodimlarining malakasini oshirish, shaffoflikni ta'minlash, dalillarni aniq va sifatli
yig‘ish, hamda yuridik amaliyotda zamonaviy texnologiyalardan foydalanish zarur.
Terrorizm va boshqa og‘ir jinoyatlar — bu jamiyatning xavfsizligini tahdid
qiluvchi, ko‘plab insonlarning hayoti va salomatligiga jiddiy zarar yetkazadigan
jinoyatlardir. Bu turdagi jinoyatlar odatda yuqori darajada ijtimoiy xavf tug‘diradi,
shuning uchun ularni jazolashda jinoyat huquqi tamoyillarining maxsus va qat’iy
qo‘llanilishi zarur. Terrorizm kabi jinoyatlar bo‘yicha amaliyotda adolat,
proportsionallik, shaxsiy javobgarlik va inson huquqlarini himoya qilish
tamoyillari alohida ahamiyatga ega. Terrorizm kabi og‘ir jinoyatlar bo‘yicha
hukmlar chiqarishda adolat tamoyili alohida ahamiyatga ega. Jinoyat sodir etgan
shaxsni jazolashda sudlar barcha dalillarni to‘liq va adolatli tarzda tahlil qilishlari
kerak. Masalan, terroristik hujumda ayblangan shaxsning shaxsiy holati, uning
ruhiy holati, jinoyatning ijtimoiy xavfi va boshqa shaxsiy omillar hisobga olinadi.
Shuningdek, jazoning adolatli va muvozanatli bo‘lishi zarur. Jinoyatni sodir etgan
shaxsning jinoyatning og‘irligi va o‘tkazgan zarari bilan mos jazo belgilanishi
kerak. Terrorizm yoki boshqa og‘ir jinoyatlar bo‘yicha jazolashda proportsionallik
tamoyili amal qiladi. Jazo miqdori, jinoyatning ijtimoiy xavfini, uning jiddiyligini
va sodir etgan shaxsning rolini hisobga olgan holda belgilanadi. Agar jazo
jinoyatning og‘irligiga mos kelmasa, bu nohaqlikni keltirib chiqarishi mumkin.
Shunday qilib, jazo va jinoyatning og‘irligi o‘rtasida mutanosiblik saqlanishi
kerak. Shaxsiy javobgarlik tamoyili terrorizm va boshqa og‘ir jinoyatlar bo‘yicha
hukm chiqarishda muhimdir. Har bir shaxsni faqat o‘zining aybi uchun jazolash
lozim. Jinoyatni sodir etgan shaxsning javobgarligi uning o‘ziga tegishli bo‘lishi
kerak. Agar shaxsning terroristik hujumda ishtiroki borligi aniq bo‘lsa, u holda
faqat u jazolanishi lozim. Boshqa shaxslarni nohaq jazolashning oldini olish zarur.
Terrorizm va og‘ir jinoyatlar bo‘yicha amaliyotda inson huquqlarini himoya
qilish tamoyili ham muhim ahamiyatga ega. Har qanday jinoyatni tekshirayotganda
26

va hukm chiqarishda, ayblovchi shaxsning asosiy huquqlari, masalan, sudning
ochiqligi, huquqiy yordamdan foydalanish, o‘zini himoya qilish huquqi va
boshqalar, himoya qilinishi kerak. Sud jarayonlari shaffof bo‘lishi va shaxsning
asosiy huquqlari buzilmasligi kerak. Teroristik jinoyatlar, albatta, jiddiy jazolarni
talab qiladi, ammo har bir jinoyatchining huquqlari cheklanmasligi kerak.
Terrorizm va boshqa og‘ir jinoyatlar bo‘yicha maxsus vaziyatlar paydo bo‘lishi
mumkin, bu vaziyatlarda jinoyat huquqi tamoyillarining amalga oshirilishi alohida
ahamiyatga ega. Quyida bunday vaziyatlarda tamoyillar qanday aks etishi
mumkinligini ko‘rib chiqamiz . Maxsus vaziyatlarda, masalan, terroristik hujumlar
yoki jinoiy guruhlar faoliyatini oldini olishda, ba'zan hukumatlar va huquq-tartibot
idoralari maxfiylik va xavfsizlikni ta'minlash kabi omillarni hisobga olishadi. Bu
jarayonda, inson huquqlari cheklanmasligi kerak. Biroq, jamiyat xavfsizligini
ta'minlash uchun maxsus qonunlar yoki ta'sirli choralar talab qilinishi mumkin.
Terrorizmga qarshi kurashishda maxsus quvvatlar (masalan, maxsus kuchlar) va
maxsus yuridik vositalar qo‘llanilishi mumkin. Bu holatlarda, qonun oldida tenglik
tamoyili saqlanishi kerak va hech bir shaxs noto‘g‘ri ta'qib qilinmasligi lozim.
Kiber-jinoyatlar va boshqa yuqori texnologik jinoyatlar o‘ziga xos xususiyatlarga
ega. Terroristik tashkilotlar internetdan foydalangan holda o‘z rejalari, g‘oyalarini
tarqatishi yoki o‘z a’zolarini boshqarishi mumkin. Bunday vaziyatlarda jinoyat
huquqi tamoyillarining amaliyoti yangi usullarni va yondashuvlarni talab qiladi.
Jinoyat huquqi tamoyillarini amaliyotda qo‘llash kiber-jinoyatlar kabi
maxsus holatlar uchun moslashishi va yangilanishi kerak. Bu jarayonlarda jazo va
jinoyatning og‘irligini to‘g‘ri tahlil qilish, ishonchli dalillar to‘plash va isbotlarni
to‘g‘ri talqin qilish zarur. Maxsus vaziyatlarda, masalan, terroristik hujumlarda
ayblovchi va himoyachilar o‘rtasidagi huquqiy tenglikni saqlash muhimdir.
Boshqa og‘ir jinoyatlar bilan bog‘liq holda, tergov va sud jarayonlari eng yuqori
darajadagi ehtiyotkorlik bilan olib borilishi kerak. Xususan, ayblovchi shaxsni
maxsus huquqiy choralarsiz o‘zini himoya qilish imkoniyatiga ega bo‘lishi kerak.
Maxsus vaziyatlarda jinoyat huquqi tamoyillari xalqaro hamkorlikni talab qiladi,
chunki ko‘p hollarda terroristik jinoyatlar ko‘p davlatlarni qamrab oladi. Xalqaro
27

huquq va tegishli shartnomalar doirasida jinoyat huquqi tamoyillarining amaliyoti
ko‘pincha mustahkamlanadi. Adolat va inson huquqlarini himoya qilish xalqaro
tizim orqali yanada kuchaytiriladi. Ekstraditsiya (jinoyatchini boshqa davlatga
topshirish) va xalqaro sudlarda sud qilish maxsus vaziyatlar doirasida amalga
oshirilishi mumkin. Terrorizm va boshqa og‘ir jinoyatlar bo‘yicha amaliyotda
jinoyat huquqi tamoyillarining amalga oshirilishi maxsus sharoitda yuqori
ahamiyatga ega. Adolat, proportsionallik, shaxsiy javobgarlik va inson huquqlarini
himoya qilish tamoyillari bu turdagi jinoyatlarni jazolashda asosiy yo‘riqnoma
bo‘lib xizmat qiladi. Maxsus vaziyatlarda jinoyat huquqi tamoyillari amaliyotda
o‘zgarib turadi, chunki bu holatlar jamiyat xavfsizligini ta'minlash, davlat va
xalqaro hamkorlikni rivojlantirishni talab qiladi. Jinoyat huquqi tamoyillarining
rivojlanishi jamiyatning huquqiy madaniyatini shakllantirish va adolatni
ta'minlashda muhim rol o‘ynaydi. O‘zbekistonda jinoyat huquqi tizimining global
standartlar bilan uyg‘unlashuvi va tamoyillarni rivojlantirish bo‘yicha samarali
takliflar ishlab chiqish, uning zamonaviy va samarali bo‘lishini ta'minlash uchun
muhimdir. O‘zbekiston Respublikasi xalqaro huquq doirasida qabul qilingan
Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT) va boshqa xalqaro tashkilotlar tomonidan
belgilangan inson huquqlarini himoya qilish konvensiyalarini ratifikatsiya qilgan.
Buning natijasida, jinoyat huquqi sohasida O‘zbekiston ham global standartlar va
xalqaro huquq bilan uyg‘unlashishi kerak. Evropa Kengashi va BMT ning
Terorizmga qarshi konventsiyasi kabi xalqaro huquqiy hujjatlar O‘zbekistonning
jinoyat huquqi tizimida amalga oshirilishi zarur. Jinoyat huquqi tamoyillarining
ishlab chiqilishi va joriy etilishi global huquqiy me'yorlarga mos kelishi, inson
huquqlarining himoya qilinishi tamoyiliga to‘liq rioya qilinishi kerak. Jinoyatlar
tasnifi va jazo tizimi xalqaro me'yorlarga mos ravishda takomillashtirilishi lozim.
Masalan, xalqaro sudlar va xalqaro jinoiy kodekslar orqali og‘ir jinoyatlar
(terrorizm, xalqaro narkotik savdosi, inson savdosi va boshqalar)ni aniqlash va
jazolashning global standartlarini joriy etish. 12
12
Аlimov, A. A. Jinoyat huquqi: Nazariya va amaliyot. Toshkent: Adolat nashriyoti, 2020.
28

Jinoyatlar va jazolarni umumiy xalqaro yondashuvlar asosida belgilang. Bu
tamoyil adolatni ta'minlash, jinoyatlarni halollik bilan jazolash va jinoyatchilarga
adolatli muomala qilishni talab qiladi. Bugungi kunda kiberjinoyatlar va yangi
texnologiyalarni qo‘llash orqali amalga oshirilgan jinoyatlar butun dunyoda
muammolarga sabab bo‘layapti. O‘zbekistonning jinoyat huquqi tizimi global
texnologik standartlar bilan uyg‘unlashishi, kiberjinoyatlarni aniqlash va
jazolashda yangi normativ hujjatlar yaratish zarur. Bunda, ma'lumotlarni himoya
qilish, yangi texnologiyalarni qo‘llash, va kiberxavfsizlikni ta'minlash bo‘yicha
global amaliyotlarni o‘rganish va O‘zbekistonda o‘zlashtirish kerak.
Jinoyat huquqi tamoyillarini rivojlantirishda adolat, inson huquqlari,
proportsionallik, va shaxsiy javobgarlik kabi asosiy tamoyillarni yanada
kengaytirish va yanada aniqroq belgilash zarur. Bu tamoyillarni zamonaviy
ijtimoiy o‘zgarishlar va qonunlar bilan muvofiqlashtirish lozim. Adolat tamoyilini
rivojlantirishda jinoyat huquqining barcha bosqichlarida (tergov, sud, jazo) adolatli
va to‘g‘ri qarorlar chiqarish zarur. Sud jarayonida inson huquqlarini himoya qilish
tamoyilining yanada kuchaytirilishi, huquqiy yordamni ta'minlash va shaxslarning
asosiy huquqlarini himoya qilishga alohida e'tibor qaratilishi kerak. Sud
amaliyotini modernizatsiya qilish: Sudlarga zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash,
sud ishlari ochiqligini ta'minlash, va sudlarning mustaqilligini kuchaytirish zarur.
Bu orqali jinoyat ishlari bo‘yicha adolatli qarorlar chiqarilishiga erishish mumkin.
Sud malakasini oshirish: Sudlardagi xatoliklarni kamaytirish va to‘g‘ri hukm
chiqarish uchun sud xodimlarining malakasini oshirish zarur. Bunda, xalqaro
sudlarning tajribalarini o‘rganish, doimiy treninglar va seminarlar o‘tkazish
muhim.
Jinoyatlar tasnifini qayta ko‘rib chiqish zarur. Misol uchun, jinoyatlarning
yangi turlari, masalan, kiberjinoyatlar va ekologik jinoyatlar kabi holatlar alohida
ajratilishi va ularni jazolashda maxsus tamoyillarni ishlab chiqish kerak. Bu,
shuningdek, global ekologik va ijtimoiy muammolarga ham tegishli bo‘ladi.
Jinoyatlarni ijtimoiy xavf darajasi asosida tasniflash va ularga mos jazolar
belgilash tizimini rivojlantirish lozim. Bu jinoyatlarni individalizatsiya qilish va
29

yuzaga kelgan xatoliklarni tuzatish imkonini beradi. Jazo tizimini yanada
takomillashtirish: O‘zbekiston jinoyat huquqi tizimida jazolarni eng yuqori
darajada mutanosib va adolatli qilib belgilash zarur. Jinoyatning ijtimoiy xavfi va
uning og‘irligini inobatga olgan holda jazoning samarali va muvozanatli bo‘lishi
kerak. Alternativ jazolarni joriy etish: Eng og‘ir jinoyatlar bo‘lmagan hollarda,
alternativ jazolar (masalan, jamoat ishlari, iqtisodiy jazolar va boshqalar)ni ko‘proq
qo‘llash orqali adolatni ta'minlash mumkin. O‘zbekistonning jinoyat huquqi
tamoyillarini xalqaro darajada targ‘ib qilish va xalqaro sudlar bilan hamkorlikni
kuchaytirish kerak. Bu orqali xalqaro jinoyatlarni hal qilish va xalqaro sud tizimiga
integratsiya qilish muhimdir. Xalqaro sudlar va tashkilotlar bilan faol hamkorlik
qilish, O‘zbekistonni global huquqiy jamoa bilan uyg‘unlashtirishni ta'minlaydi.
O‘zbekiston Respublikasi jinoyat huquqi tamoyillarini rivojlantirish
istiqbollari yanada samarali bo‘lishi uchun xalqaro huquq bilan uyg‘unlashishi,
tamoyillarni yangilash va yangilangan tizimga ko‘ra adolat, inson huquqlari,
proportsionallik kabi asosiy tamoyillarni yanada kuchaytirish zarur. Shu bilan
birga, jinoyatlarni tasniflash, sud amaliyotini takomillashtirish va jazolarni
belgilash tizimini yanada mukammallashtirish kerak. O‘zbekistonning jinoyat
huquqi tizimi global standartlar bilan uyg‘unlashgan holda, zamonaviy va adolatli
huquq tizimi yaratish imkoniyatiga ega bo‘ladi. O‘zbekistonning jinoyat huquqi
tizimi bugungi kunda xalqaro huquq va umumiy huquqiy tamoyillar bilan
uyg‘unlashtirishga qaratilgan bir qator yangiliklar va islohotlar amalga
oshirilmoqda. Xalqaro tajriba va global huquqiy me'yorlar bilan integratsiya qilish,
O‘zbekistonning jinoyat huquqining rivojlanishiga katta ta'sir ko‘rsatmoqda. Bu
jarayon, bir tomondan, mamlakatning huquq tizimini yanada adolatli, shaffof va
xalqaro me'yorlarga mos qilishni, boshqa tomondan esa, O‘zbekistonni xalqaro
hamjamiyat bilan uyg‘unlashtirishni ta'minlaydi.
O‘zbekiston, Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT), Evropa Kengashi,
Jeneva konventsiyalari kabi xalqaro tashkilotlar bilan yaqin hamkorlikda bo‘lib,
xalqaro huquq me'yorlariga amal qiladi. Bunday hamkorlik jinoyat huquqi
tizimining yangilanishi va samarali ishlashi uchun zarur bo‘lib, O‘zbekistonning
30

xalqaro jinoyatlarga qarshi kurashishdagi o‘rnini mustahkamlaydi.
O‘zbekistonning Xalqaro Jinoyat Sudi bilan hamkorlikni kuchaytirishi va xalqaro
huquqiy kelishuvlarga ratifikatsiya qilish orqali global huquq tamoyillarini to‘liq
amalga oshirishi kerak. Misol uchun, O‘zbekiston terrorizmga qarshi kurashish,
inson savdosi, narkotik savdosi kabi jinoiy faoliyatlarga qarshi kurashishda xalqaro
standartlarga mos qonunlarni joriy etgan. Inson huquqlarini himoya qilish
O‘zbekiston jinoyat huquqi tizimining eng muhim tamoyillaridan biridir. Xalqaro
huquq tamoyillari, masalan, BMT ning Inson huquqlari to‘g‘risidagi deklaratsiyasi
va Yevropa Konvensiyasi kabi hujjatlar, O‘zbekistonning jinoyat huquqi tizimiga
integratsiya qilinishi zarur. O‘zbekiston Konstitutsiyasida belgilangan inson
huquqlari va erkinliklarni himoya qilish tamoyillari xalqaro huquq normalari bilan
uyg‘unlashtirilgan bo‘lishi kerak. Bu nafaqat jinoyat ishlari, balki fuqarolarning
erkin va halol sud jarayonlariga bo‘lgan huquqlarini ta'minlashga xizmat qiladi.
O‘zbekistonning jinoyat huquqi tizimi xalqaro jinoyatlarni, masalan,
terrorizm, xalqaro jinoyatlar (insoniyatga qarshi jinoyatlar, urush jinoyatlari va
boshqalar)ni aniqlashda va tasniflashda xalqaro standartlarga moslashgan bo‘lishi
zarur. Xalqaro Jinoyat Sudining huquqiy printsiplari va BMT ning terrorizmga
qarshi kurashish bo‘yicha o‘rnatgan me'yorlari O‘zbekistonning jinoyat huquqi
tizimiga integratsiya qilinishi, xalqaro jinoyatlarni hal qilishda yuridik yordamni
kuchaytiradi. Xalqaro jinoyat huquqi bo‘yicha hamkorlikni kengaytirish va xalqaro
qoidalarni mamlakat huquq tizimiga integratsiya qilish, O‘zbekistonni global xavf-
xatarlarga qarshi kurashishda faol ishtirok etishini ta'minlaydi. Misol uchun,
yashirin jinoyatlar va kiberjinoyatlar kabi yangi xavf-xatarlar yuzaga kelgan bir
paytda, bu turdagi jinoyatlar bo‘yicha xalqaro me'yorlarga mos qonunlar ishlab
chiqish zarur. O‘zbekiston kiberxavfsizlik sohasida xalqaro tajribani o‘rganishi,
ma'lumotlar himoyasi bo‘yicha xalqaro qonunlarga muvofiq yangi tartiblar
yaratishi kerak. Xalqaro huquq me'yorlarining O‘zbekistonning jinoyat huquqi
tizimiga integratsiyasi, xalqaro jinoyat sudlari va davlatlararo huquqiy yordamga
imkon yaratadi. O‘zbekiston, ayniqsa, xalqaro teroristik hujumlar, inson savdosi
yoki mintaqaviy muammolarga qarshi kurashishda xalqaro sudlarga ishonchli
31

hamkor sifatida qatnashishi kerak. Ekstraditsiya va xalqaro sudlarda sud qilish kabi
jarayonlarda xalqaro me'yorlar bo‘yicha O‘zbekistonning qonunlari
takomillashtirilishi lozim. O‘zbekiston jinoyat huquqini rivojlantirishda xalqaro
tajribalarni o‘rganish va amaliyotda qo‘llash zarur. Masalan, Jinoyatni jazolashda
proportsionallik tamoyili, inson huquqlari va yuridik yordam bo‘yicha eng yaxshi
amaliyotlarni o‘rganish va integratsiya qilish, sud jarayonlarini yanada adolatli va
samarali qilishga yordam beradi. Yevropa mamlakatlarining jinoyat huquqi tizimi
va Birlashgan Millatlar Tashkilotining barcha davlatlarga qo‘llaniladigan
standartlari O‘zbekiston huquq tizimiga integratsiya qilinishi lozim.
O‘zbekiston jinoyat huquqi tizimida mavjud tamoyillarni xalqaro huquq va
me'yorlarga moslashtirishda muhim o‘rin tutadi. Adolat, inson huquqlari,
proportsionallik va shaxsiy javobgarlik kabi tamoyillarni rivojlantirish orqali
xalqaro huquq bilan uyg‘unlashtirishga erishish mumkin. Jinoyatlarni jazolashda
ijtimoiy xavf va jinoyatning og‘irligini hisobga olish orqali, xalqaro tizimga mos
va adolatli jazolarni ishlab chiqish zarur. Maxsus huquqiy choralar va iqtisodiy
sanksiyalarni xalqaro huquqning ko‘p qirraliligi bilan uyg‘unlashtirish,
shuningdek, jinoyatlarni yanada samarali jazolashga imkon yaratadi. Xalqaro
jinoyatlar uchun ishlab chiqilgan maxsus yuridik me'yorlarni O‘zbekistonning
huquq tizimiga integratsiya qilish, global jinoyatlarga qarshi kurashishda
qatnashishga imkon yaratadi. Xalqaro huquq va tamoyillarni O‘zbekiston huquq
tizimiga integratsiya qilish, uning jinoyat huquqini yanada takomillashtirishga va
global me'yorlarga moslashtirishga yordam beradi. Bu jarayonda, inson huquqlari,
adolat, proportsionallik va xalqaro hamkorlik kabi tamoyillarni joriy etish orqali,
O‘zbekistonning jinoyat huquqi tizimi xalqaro huquq bilan uyg‘unlashib, adolatli
va samarali bo‘ladi. Xalqaro tajriba va huquqiy normativlarni o‘rganish,
O‘zbekistonning jinoyat huquqini xalqaro hamjamiyat bilan uyg‘unlashtirish va
global xavf-xatarlar bilan kurashishda yaxshilash imkonini beradi. 13
13
Аlimov, A. A. Jinoyat huquqi: Nazariya va amaliyot. Toshkent: Adolat nashriyoti, 2020.
32

XULOSA
Jinoyat huquqi tamoyillari O‘zbekiston huquq tizimining asosini tashkil
etadi va adolatli, samarali huquqiy muhitni yaratishda muhim rol o‘ynaydi. Har bir
tamoyil, jamiyatning ehtiyojlarini qondirishga, jinoyatchilikni kamaytirishga,
huquqiy barqarorlikni ta'minlashga qaratilgan bo‘lib, ayniqsa, adolat, inson
huquqlari, proportsionallik va shaxsiy javobgarlik tamoyillari huquqiy tizimda eng
muhim ahamiyatga ega. O‘zbekistonning jinoyat huquqi tizimining global
standartlarga moslashtirilishi, xalqaro tajriba va amaliyotlarni o‘rganish orqali
zamonaviy huquqiy muhit yaratish muhimdir. Jinoyat huquqi tamoyillari
O‘zbekiston huquq tizimida quyidagi muhim funksiyalarni bajaradi. Huquqiy
barqarorlik va adolatni ta'minlash: Tamoyillar orqali jinoyatlarni aniqlash,
jazolarni belgilash va sud jarayonlarida adolatni ta'minlash ta'minlanadi. Adolat
tamoyili jinoyatlarni jazolashda xalqaro me'yorlarga mos ravishda amalga
oshiriladi, bu esa jamoatchilikning huquqiy ongini oshiradi.
Jinoyatchilikka qarshi samarali kurashish: Tamoyillar jinoyatchilikni
aniqlashda aniq ko‘rsatmalar beradi va jinoyatlarni jazolashda proportsionallik va
yuridik hamkorlikni ta'minlashga yordam beradi. Inson huquqlarini himoya qilish:
Jinoyat huquqi tamoyillari orqali inson huquqlarini himoya qilishga katta e'tibor
qaratiladi, bu esa fuqarolarning huquqlarini himoya qilishda mustahkam asos
bo‘ladi. Sud tizimining samaradorligini oshirish: Sudlarda tamoyillarni qo‘llash
orqali sudlarning mustaqilligi va qarorlarining to‘g‘riligi ta'minlanadi, bu esa
xalqaro huquq bilan uyg‘unlikni kuchaytiradi. O‘zbekiston jinoyat huquqi tizimi
rivojlanishida tamoyillar quyidagi muhim o‘rinlarni egallaydi. Qonuniylik va
adolatni ta'minlash: Jinoyat huquqi tamoyillari, ayniqsa, adolat, inson huquqlarini
himoya qilish, va shaxsiy javobgarlik tamoyillari O‘zbekistonning jinoyat huquqini
global me'yorlarga moslashtirishda zarur bo‘lib, bu tamoyillar jamiyatda adolatli
sud tizimini tashkil etadi. Jinoyatlarni halollik bilan jazolash: Jazoning
proportsionalligini ta'minlash va jinoyatlarni tasniflashda tamoyillarning roli
muhimdir. O‘zbekiston jinoyat huquqini rivojlantirishda jazoning adolatli,
muvozanatli va ijtimoiy xavf darajasiga mos bo‘lishini ta'minlashda tamoyillarga
33

tayangan holda islohotlar o‘tkazish zarur. Xalqaro huquq bilan integratsiya:
O‘zbekistonning jinoyat huquqi tizimi, xalqaro huquq va tamoyillar bilan
uyg‘unlashish orqali xalqaro sud tizimi va global huquqiy me'yorlarga mos kelishi
kerak. Xalqaro tajribadan foydalanish va global jinoyatlarga qarshi kurashishda
O‘zbekistonning o‘rni kuchayadi. Jinoyatni jazolashda ijtimoiy ehtiyojlarni
hisobga olish: Tamoyillar, jumladan, jinoyatning ijtimoiy xavfini hisobga olishda,
jinoyat huquqini rivojlantirishda ahamiyatlidir. Bu orqali, jinoyatlar jamiyatga
ko‘rsatgan zarariga mos jazo belgilanishi mumkin. Jinoyat huquqi tamoyillari
O‘zbekiston huquq tizimining asosiy poydevoridir. Bu tamoyillar jamiyatda
huquqiy barqarorlikni, adolatni, va inson huquqlarini himoya qilishni ta'minlashda
muhim rol o‘ynaydi. O‘zbekistonning jinoyat huquqini rivojlantirishda, xalqaro
tajriba va tamoyillarning roli muhim bo‘lib, bu tizimni global huquqiy me'yorlar
bilan uyg‘unlashtirish zarur. Jinoyat huquqi tamoyillarini rivojlantirish orqali
O‘zbekiston o‘zining huquqiy tizimini yanada mustahkamlashi va xalqaro
hamjamiyatda o‘z o‘rnini yanada mustahkamlashi mumkin.
34

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. Пикалов И.А. Уголовный процесс Российской Федерации (краткий курс):
Учебное пособие, 2005.
2. Дмитриева Н.А. Функция защиты в российском уголовном процессе и
роль в ней института адвокатуры.Автореф.диссер. … канд. юрид. наук. –
Москва, 2006. – С.14-15.
3. O’zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksi 49-661
-modda//28.02.2024 yil o’zgarishlari bilan,ҚҲММБ: 03/24/915/0160-сон.
Lex.uz миллий қонунчилик базаси.
4. Карапетян С.Э. “Понятие презумпции невиновности”/
http://www.smolprok.ru/
5. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi
Adliya vazirligi, 2023.
6. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi. Qonun hujjatlari to‘plami, 1994 yil,
keyingi o‘zgartish va qo‘shimchalar bilan.
7. А limov, A. A. Jinoyat huquqi: Nazariya va amaliyot. Toshkent: Adolat
nashriyoti, 2020.
8. Qosimov, R. I. Jazo tayinlashning nazariy va amaliy masalalari. Toshkent:
Yuridik akademiya nashriyoti, 2018.
9. United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC). Handbook on the
International Standards of Penal Law. Vienna: United Nations, 2018.
10. Ismoilov, S. Jinoyatning og‘irligini baholashda xalqaro tajriba. Toshkent: Fan
va texnologiya, 2022.
35

O’zbekiston Respublikasi jinoyat huquqi tamoyillari nazariya va amaliyot

Купить