• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 161.2KB
Покупки 6
Дата загрузки 14 Февраль 2024
Расширение docx
Категория История

Продавец

Kenjayev Kenja

Дата регистрации 27 Январь 2024

794 Продаж

O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi

32. Quldoshev A. Fuqarolik jamiyati taraqqiyotida O’zbekistonni rivojlantirish strategiyasi. O’quv qo’llanma (barcha bakalavr ta’lim yo’nalishlari uchun). T.: “Fan va texnologiya”, 2020.- 160 bet. 33. Xoliqulov R., G’aniyev K., Nasrullayev M. Ozbekiston tarixi. O’quv qollanma (nomutaxassis yo’nalish talabalari uchun). Samarqan d.: SamDU nashri, 2019. -324 b. Axborot manbalari 1. www.ziyonet.uz . 2. www.edu.uz . 3. www.google.uz . 4. www.gov.uz . 36 1.3.Konstitutsiyaga ilk qadam O zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi yaratilishidan oldin‟ Konstitutsiya nima? degan savolga javob berish maqsadga muvofiqdir Konstitutsiya (lotincha Constitutions tuzilish tuzuk) – davlatning asosiy qonuni, u davlat tuzilishini hokimiyat va boshqaruv organlari tizimini ularning vakolat, hamda shakllantirilish. Tartibi, saylov tizimi fuqarolarning huquq v а erkinliklari jamiyat va shaxsning o zaro munosabatlari shuningdek, sud ‟ tizimini hamda davlat va jamiyatning o zara munosabatlarini belgilab beradi. ‟ Konstitutsiya atamasi Qadimgi Rimdayoq ma'lum (imperator Konstitutsiyasi deb atalgan qonun). Amir Temur Tuzuklari, Sharq va Osiyo mamlakatlari svilizatsiyasiga xos alohida shakldagi konstitutsiyaviy hujjat xususiyatiga ega bolgan. U shariat qonunlari bilan bir qatorda Markaziy Osiyo xalqlari taqdiriga o tkazgan asosiy qonunimiz yaratilishining murakkab va ‟ muhim ayni chog ida sharafli solnomasiga nazar solar ekanmiz, hech ‟ shubhasiz, O zbekiston Konstitutsiyasi xalqimizning mustaqilik sari uzoq ‟ yoldagi izlanishlari natijasi ekaniga ishonch hosil qilamiz. Avvalam bor, konstitutsiyaviy binoni qurishda uch ming yillik milliy davlatchilik tajribasiga tayanilgan. Bugungi O zbekiston qadimgi Xorazm ‟ Sog diyona, Qoraxonniylar, Xorazmshohlar, Amir Temur va Temuriylar, ‟ o zbek xonliklari ma rifatparvar ajdodlarimiz, xalqimizning tarixiy an'analari ‟ ‟ va uning mustaqil davlat haqidagi ko p asrli orzusini mujasam etgan. ‟ Qolaversa, manfaatlarimiz va intilishlarimizdan kelib chiqqan holda, Asosiy qonunimiz Sharg va G arb, Janub va Shimolning 97 ta mamlakati to plagan ‟ ‟ ilgor konstitutsiyaviy tajribani hisobga olib yaratilgan. Shu o rinda suveren O zbekistonning birinchi Konstitutsiyasini ‟ ‟ tayorlash muhokama etish, qabul qilish va uning amal qilishi yolidagi 10 ta huquqiy qadamni bu boradagi eng muhim tarixiy voqealar sifatida sanab o tish ‟ lozim. Zotan, Konstitutsiyani yaratish tarixi- bu mustaqillik uchun. kurashning 12 Muhimi, mazkur qoidaga ko‘ra, shaxsning huquqlari u yaxshi tushunadigan tilda tushuntirilishi va bu til aynan uning ona tili bo‘lishi shart bo‘lmay, shaxs odatda muloqot qiladigan va yaxshi tushunadigan til bo‘lishi talab etiladi. Shu nuqtai nazardan, ushbu qoida ushlangan shaxsga uning huquqlari real ta’minlanishini kafolatlaydi va unga nisbatan tergov organlari tomonidan aldov, noto‘g‘ri ma’lumot berish va boshqa har qanday qonunga xilof usullar qo‘llanilishining oldini oladi.“Miranda qoidasi”ning mazkur talabi Ispaniya, Gresiya, Niderlandiya, Xorvatiya, Sloveniya va boshqa bir qator davlatlar konstitutsiyalarida mustahkamlangan.Ushbu qoidaning Konstitutsiyaga kiritilishi shaxsning asossiz ushlanishi, advokat ishtirokisiz yoki o‘ziga qarshi ko‘rsatma berishga majbur qilinishining oldini oladi. Ayniqsa, o‘z huquqlarini yaxshi bilgan va talab qiladigan insonlarga nisbatan tergov vaqtida zo‘ravonlik yoki qonunga xilof harakatlar qilish ehtimoli yanada pasayadi. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi mazkur Konvensiyaga O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1995 yil 31 avgustdagi 130-I-sonli 1984 yil 10 dekabrdagi Qiynoqlarga solishga va muomalada bo‘lish va jazolashning boshqa shafqatsiz, g‘ayriinsoniy yoki qadr-qimmatni tahqirlovchi turlariga qarshi konvesiyaga qo‘shilish haqidagi qaroriga muvofiq qo‘shilgan.O‘zbekiston inson huquqlari bo‘yicha 70 ta asosiy hujjatga qo‘shilgan, BMT tomonidan qabul qilingan 10 ta xalqaro shartnomaning bevosita ishtirokchisidir. Milliy qonunchilik va huquqni qo‘llash amaliyotiga xalqaro standartlarni tizimli va bosqichma-bosqich implementasiya qilishning o‘z modeli, insonning konstitusiyaviy huquqlari va erkinliklariga rioya etilishi monitoringi milliy tizimi shakllantirildi. Ta’kidlash lozimki, bugungi kunda huquqni muhofaza qiluvchi organlar faoliyatida potensial ahamiyatga ega islohotlar amalga oshirilsada, tizimlar faoliyatida kuch ishlatish, zo‘ravonlik holatlari ham uchrab turmoqda.O zbekiston Respublikasi Ma'muriy javobgarlikʻ to g risidagi 41-modda "Haqorat qilish, ya’ni shaxsning sha’ni va qadr- ʻ ʻ 26 fuqarolarning faol pozitsiyasini shakllantirish, ta’sirchan jamoatchilik nazoratini amalga oshirishga xizmat qiladi; ikkinchidan, yangi tahrirdagi O‘zbekiston Respublikasi Kostitiutsiyasining 93-moddasi 19-kichik bandida Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senatining birgalikdagi vakolatlariga O‘zbekiston Respublikasida korrupsiyaga qarshi kurashish to‘g‘risidagi har yilgi Milliy ma’ruzani ko‘rib chiqishn ham kiritildi. Mazkur bandda korrupsiyaga qarshi kurashish sohasidagi davlat siyosatini samarali amalga oshirish imkoniyatlari kengaytirildi. 2 Ta’kidlash kerakki, korrupsiyaga qarshi kurashuvchi organning korrupsiyaga qarshi kurashish to‘g‘risida Milliy ma’ruzasi parlament tomonidan tinglanishi alohida ahamiyatga ega. Chunki korrupsiyaga qarshi kurashish holati va uning natijalari, yo‘l qo‘yilgan kamchiliklar xalq vakillari tomonidan muhokama qilinishi demokratiyaning muhim jihatlaridan biri sanaladi. Shuningdek, yangi tahrirdagi O‘zbekiston Respublikasi Kostitiutsiyasining 93- moddasi 10-kichik bandida Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligi direktorini lavozimga tayinlash va lavozimdan ozod qilishda parlament ishtirokini ta’minlash uchun yuqori palata – Senatga O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligi direktorini tayinlash hamda lavozimdan ozod etish bilan bog‘liq farmonlarini tasdiqlash vakolati kiritilganligi o‘z navbatida, Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligining parlament oldidagi hisobdorligini ta’minlaydi. Korrupsiyaga qarshi kurashishda konstitutsiyaning tutgan o‘rni haqida tadqiqot olib borgan Samira Linder ham konstitutsiyaning korrupsiyaga qarshi kurashishdagi salohiyati yuqori ekanligi shu sababli unda davlat organlarining ochiqligi va korrupsiyaga qarshi kurashishga oid boshqa muhim masalalar belgilanishi to‘g‘risida alohida to‘xtalib o‘tgan. 3 2 https://parliament.gov.uz/news/insonning-shani-va-qadr-qimmati-daxlsizdir 3 Qonunchilikning rasmiy https://lex.uz/acts/-97664 sayti. 11 haqli ravishda faxrlanishi mumkin. “Umumiy lug‘at” ham jamiyatni liberallashtirish va demokratlashtirish, iqtisodiyotning barqaror o‘sishi, aholi farovonligi va sifatini ta’minlash maqsadida milliy davlatchilik va siyosiy tizimni shakllantirish borasidagi zamonaviy demokratik talablarga javob beradigan islohotlar samarasidir. hayot. O‘tgan yillarda amalga oshirilgan ishlarni sarhisob qiladigan bo‘lsak, bugun respublikani yangilash va isloh qilish, makroiqtisodiy mutanosiblikka erishish borasida ulkan ishlar amalga oshirildi deyishga asos bor. Konstitutsiya mustaqil, suveren demokratik davlat barpo etish, ko‘p ukladli bozor iqtisodiyoti sharoitida xususiy mulk ustuvorligini ta’minlash va uni himoya qilish kafolatlarini ta’minlash, shuningdek, mamlakatimizda fuqarolik jamiyatini shakllantirishning huquqiy va qonunchilik asosidir. mamlakat. Shu asosda va Konstitutsiya tufayli inson manfaatlari, huquq va erkinliklari oliy qadriyatga aylanadi. Amaliyot shuni ko‘rsatdiki, mamlakat hayotining barcha jabhalarini isloh qilish va demokratlashtirish jarayoni bir martalik emas, balki Konstitutsiyaning barcha tamoyillari va qoidalarini hayotga tatbiq etishni oliy maqsad qilib olgan uzluksiz jarayondir. Bu yurtimizning yanada gullab-yashnashiga, uning erkinligi va mustaqilligini mustahkamlashga xizmat qiladi. Asosiy qonunda O‘zbekistonning asosiy maqsadi nafaqat demokratik huquqiy davlat, balki adolatli jamiyat barpo etish ekanligi aniq qayd etilgan. Binobarin, uning mazmun-mohiyati insonlar uchun munosib turmush sharoiti yaratish, milliy qonunchilikning barcha sohalarining asosi sifatida ijtimoiy adolat tamoyillarini hayotga tatbiq etishdan iborat. Bundan chetga chiqmagan holda, sanab o‘tilgan maqsadlarning izchil davomi sifatida bugun Konstitutsiyaga qo‘shimcha va o‘zgartirishlar kiritish arafasida. Bu harakatlarning barchasi xalq farovonligi, fuqarolarning mukammal sharoitlarda, bir so‘z bilan aytganda, farovon turmush tarzida yashashi, jumladan, xotin-qizlarning huquq va erkinliklari ko‘lamini kengaytirish, turmush darajasini oshirish uchun zarurdir. imkoniyatlar, yoshlarning istiqbolli bilim olishi. chora-tadbirlarni tez va to‘liq amalga 32 hujjat va shartnomalarda, hamma mamlakatlarning konstitutsiya va qonunlarida vijdon erkinligi masalasi o’z ifodasini topgan. 1948 yilda qabul qilingan Inson huquqlari umumiy deklaratsiyasiga muvofiq har bir inson fikrlash, vijdon va din erkinligi huquqiga ega. Bu huquq o’z dini yoki e’tiqodini o’zgartirish erkinligini, o’z dini yoki e’tiqodiga o’zicha, shuningdek boshqalar bilan birgalikda amal qilish kafolatini, ibodat qilishda va diniy marosimlarda yakka tartibda va odamlar orasida birga qatnashish erkinligini o’z ichiga oladi. Mustaqillik tufayli vijdon erkinligi tamoyillarini tiklash va unga og’ishmay amal qilish bu davr, kundalik hayot talabi va zaruriyatiga aylanib qoldi. Zaruriyat qonuniy negizga tayanmog‘i kerak, qonun esa har doim harakatda, ishda bo’lmog’i darkor. 1991 yilda O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to’g’risida»gi yangi qonunni qabul qildi. Qonun loyihasini tayyorlashda keng jamoatchilik vakillari, xalq deputatlari, olimlar, mutaxassislar, turli millat va din vakillari faol ishtiroq tishdi. Bu qonun o’z ruhi va mazmuni bilan ilgarigi qonunlardan katta farq qiladi. Qonunning «Umumiy qoidalar» bobida vijdon erkinligining asosiy tamoyillari, vazifalari, ularni amalga oshirish yo’llari, qoidalari va kafolati, fuqarolarning bu sohadagi huquq va burchlari bayon etilgan. Qonunning 3-moddasida har bir fuqaro dinga munosabatini o’zi mustaqil aniqlashi, u har qanday dinga e’tiqod qilish yoki hech qanday dinga e’tiqod qilmaslik huquqiga ega ekanligi va bu huquq esa O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi tomonidan kafolatlanganligi takidlangan. Yangi qonun ota- onalarga yoki ularning o’rnini bosuvchi shaxslarga o’z bolalarini dinga o’z munosabatlariga muvofiq ravishda tarbiyalash huquqini beradi. O’zbekiston fuqarolari dinga munosabatlaridan qat’iy nazar, respublika qonunlari oldida teng huquqlidirlar. Ularning huquqlarini dinga yoki daxriylikka munosabatlariga qarab cheklab qo’yish yoki imtiyozlar berish, ular o’rtasida nifoq va nafrat qo’zg’otish yoki fuqarolarning tuyg’ularini haqoratlash 17 Yuksalish esa raqamli iqtisodiyotga o’tish, ishlab chiqarishni bosqichma- bosqich modernizatsiya qilish, avtomatlashtirish, innovatsion g’oyalar va texnologiyalar bilan boyitish, shu bilan birga o’zligimizni, ma’naviyatimizni, milliy qadriyatlarimizni rivojlantirishni taqozo etadi. Shunday ekan, har bir yurtdoshimiz bugun mamlakatimizda barq urib turgan bebaho ne’mat - tinchlik, totuvlik, barqarorlikning qadriga yetib, Uchinchi Renessans davri poydevoriga g’isht qo’yish, ya’ni yurtimiz taraqqiyotiga munosib xissa qo’shish uchun astoydil harakat qilmog’i lozim. 1 1.2.Davlat boshqaruvida korrupsiyaga qarshi kurashishning konstitutsiyaviy-huquqiy asoslari Yangi tahrirdagi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida korrupsiyaga qarshi kurashishning huquqiy asoslari quyidagi yo‘nalishlarda belgilangan: birinchidan, Konstitutsiyaning tegishli normalarida korrupsiyaga qarshi kurashishning konseptual asoslari belgilangan. Xususan, Konstitutsiyaning 2- moddasida belgilangan davlat xalq irodasini ifoda etib, uning manfaatlariga xizmat qilishni, davlat organlari va mansabdor shaxslar jamiyat va fuqarolar oldida mas’ulligi to‘g‘risidagi qoida mansabdor shaxslarning xalq oldidagi mas’ulligini ta’minlash hamda davlat boshqaruvida byurokratik elementlarni bartaraf etish orqali korrupsiyaga qarshi kurashishning huquqiy va konseptual asoslari bo‘lib xizmat qiladi. Shuningdek mazkur norma davlat va shaxs munosabatlarida shaxs uchun qulayliklar yaratishga qaratilgan munosabatlarni parvarishlaydi. Shuningdek, 14-moddadagi Davlat o‘z faoliyatini inson farovonligini va jamiyatning barqaror rivojlanishini ta’minlash maqsadida qonuniylik, ijtimoiy adolat va birdamlik prinsiplari asosida amalga oshirishi 1 Inagamova M.M.. Konstitutsiyaviy islohotlarda inson–jamiyat– davlat masalalarining rivojlanish bosqichlari / «O‘zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati» mavzusidagi ilmiy amaliy konfirensiya. – Toshkent. Republican Scientific and Practical Conference. December 1. T.: 2023. B. 59-64. 8 tomonidan aldov, noto‘g‘ri ma’lumot berish va boshqa har qanday qonunga xilof usullar qo‘llanilishining oldini oladi. “Miranda qoidasi”ning mazkur talabi Ispaniya, Gresiya, Niderlandiya, Xorvatiya, Sloveniya va boshqa bir qator davlatlar konstitutsiyalarida mustahkamlangan. Ushbu qoidaning Konstitutsiyaga kiritilishi shaxsning asossiz ushlanishi, advokat ishtirokisiz yoki o‘ziga qarshi ko‘rsatma berishga majbur qilinishining oldini oladi. Ayniqsa, o‘z huquqlarini yaxshi bilgan va talab qiladigan insonlarga nisbatan tergov vaqtida zo‘ravonlik yoki qonunga xilof harakatlar qilish ehtimoli yanada pasayadi. Konstitutsiyaning 28-moddasiga muvofiq, gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi va mahkumning huquqiy himoyasini ta’minlashda aybsizlik prezumpsiyasi muhim ahamiyatga ega. Shu bois Konstitutsiyamiz ushbu moddasida gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi va mahkumning huquqiy himoyasini kuchaytirishga qaratilgan quyidagi kafolat belgilanmoqda: “aybdorlikka oid barcha shubhalar, agar ularni bartaraf etish imkoniyatlari tugagan bo‘lsa, gumon qilinuvchining, ayblanuvchining, sudlanuvchining yoki mahkumning foydasiga hal qilinishi kerak”. Ta’kidlash lozimki, muayyan jinoyat ishi bo‘yicha surishtiruvchi, tergovchi tergov harakatlari, sud esa sud tergovi orqali dalillar to‘playdi. Ayrim holatlarda to‘plangan dalillarni baholashda ularga nisbatan shubha paydo bo‘lishi mumkin. Bunda, shubhalar ayblov tomonga ishlatilishi kerakmi yoki himoya foydasigami, degan savol yuzaga keladi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga ko‘ra ushbu insonparvar yangi norma bunday vaziyatda aybdorlikka oid barcha shubhalar gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi va mahkumning foydasiga hal qilinishini qat’iy mustahkamlamoqda. Shaxsni aybli ekanligiga oid har qanday shubhalar, shuningdek blash uchun yetarli 22 tomonlari, avvalgi Konstitutsiyalardan farqlari, avvalambor bu Konstituttsiya o’zining tub mohiyati, falsafa g’oyasiga ko’ra yangi xujjatdir. Jamiki dunyoviy ne’matlar orasida eng ulug’i – inson degan fikrni ilgari surgan va shu asosda «fuqaro- jamiyat-davlat» o’rtasidagi o’zaro munosabatning oqilona huquqiy echimini topishga harakat qilingan». Konstituttsiyada hurfikrlilik vijdon va diniy e’tikod erkinligi masalalariga katta e’tibor berilgan. Unda dinning tarbiyaviy ahamiyatiga yanada ko’proq e’tibor berilishi lozimligi ko’rsatilgan. Shu bilan bir qatorda bu Konstitutsiyada vijdon erkinligi ham nazardan chetda qolmagan desak ham mubolag‘a bo‘lmaydi. 2.2.Inson sha'ni va qadr – qimmatining konstitutsiyaviy asoslari Endilikda, fuqarolarimiz biron bir surishtiruv, tergov organlariga olib kelinganda, uning huquqi, shuningdek, ushlab turilishi asoslari, nega davlat organiga keltirilgani haqidagi huquqlari tushuntirilishi asosiy qonuda o‘z ifodasini topgan. Ya’ni, aybsizlik prezumsiyasi normasi yanada isloh etilib, Konstitusiyamizning amaldagi 26-moddasida, shaxsning ishi sudda ko‘rib chiqilib, uning aybi aniqlanmaguncha u aybdor hisoblangan bo‘lsa, endilikda sudning qonuniy kuchga kirgan hukmi bilan aniqlanmaguncha u aybsiz hisoblanishi mustahkamlanmoqda. Yangi O‘zbekistonda erkin fuqarolik jamiyati barpo etish va insonparvar demokratik huquqiy davlat qurish yo‘lida keng ko‘lamli islohotlar amalga oshirilmoqda. Ushbu islohotlardan ko‘zlangan asosiy maqsad inson, uning huquq va manfaatlarini ta’minlashdir. Konstitusiyamizda belgilanishicha, O‘zbekiston Respublikasida demokratiya umuminsoniy prinsiplarga asoslanadi, ularga ko‘ra inson, uning hayoti, erkinligi, sha’ni, qadr-qimmati va boshqa daxlsiz huquqlari oliy qadriyat hisoblanadi. Insonni ulug‘lash, uning huquq va qonuniy manfaatlarini ifoda etish 19 14. Noveyshaya istoriya Uzbekistana. Rukovoditel’ proekta i redaktor: M.A.Raximov. - Toshkent: Adabiyot uchqunlari, 2018. 34 oshirishga xizmat qiladi. Foydalanilgan adabiyotlar Rahbariy adabiyotlar 1. Mirziyoev Sh.M. Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga ko‘taramiz. T. 1. - Toshkent: O‘zbekiston.. 2017. 2. Mirziyoev S h .M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz. - Toshkent: O‘zbekiston. 2017. 3. Mirziyoev S h .M. Qonun ustuvorligi va inson ma’nfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24 yiligiga bag‘ishlangan tantanali marosimidagi ma’ruzasi. - Toshkent: O‘zbekiston. 2017. 4. Mirziyoev S h .M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. - Toshkent: O‘zbekiston. 2017. 5. Karimov I.A. Inson uning huquq va erkinliklari - oliy qadriyat. T. 14. - Toshkent: O‘zbekiston, 2006. 6. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. -Toshkent: Ma’naviyat, 2008. 7. Karimov I.A. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. – Toshkent: O‘zbekiston, 2011. 8. Karimov I.A. Ona yurtimiz baxtu iqboli va buyuk kelajagi yo‘lida xizmat qilish – eng oliy saodatdir. - Toshkent: O‘zbekiston. 2015. 6.2. Asosiy adabiyotlar 9. Mustaqil O‘zbekiston tarixining dastlabki saxifalari. - Toshkent, 2000. 10. Erkaev A. O‘zbekiston yo‘li. - Toshkent: Ma’naviyat, 2011. 11. Mustaqillik: Izohli ilmiy-ommabop lug‘at // M.Abdullaev va boshqalar: to‘ldirilgan uchinchi nashr. - Toshkent: Sharq, 2006. 12. 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi. – Toshkent: Ma’naviyat, 2017. 13. Mustaqil O‘zbekiston tarixi. Mas’ul muharrir A.Sabirov. - Toshkent: Akademiya, 2013. 33 tashkilotlar to g risida"gi qonunda (1991 yil 14 iyunda qabul qilingan, 1998 yilʻ ʻ 1 mayda yangi tahriri tasdiqlangan) nazarda tutilgan. Konstitutsiyaga ko ra, "hamma uchun vijdon erkinligi kafolatlanadi. Har ʻ bir inson xohlagan dinga e tiqod qilish yoki hech qaysi dinga e tiqod qilmaslik ʼ ʼ huquqiga ega" (31-modda). O zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi bo yicha, diniy qarashlarni ʻ ʻ majburan singdirishga yo l qo yilmaydi. Ayni vaqtda yangi tahrirdagi “Vijdon ʻ ʻ erkinligi va diniy tashkilotlar to g risida„gi qonunga ko ra, diniy ʻ ʻ ʻ munosabatidan qat i nazar fuqarolarning tengligi ta minlanadi (4-modda). ʼ ʼ Ushbu qonunda ta kidlanishicha, hech bir dinga yoki diniy e tiqodga ʼ ʼ boshqalariga nisbatan biron-bir imtiyoz yoki cheklashlar belgilanishiga yo l ʻ qo yilmaydi. ʻ Qonun muayyan yoshga yetgan fuqarolarning o z diniy ehtiyojlarini ʻ qondirish uchun diniy tashkilot tuzish, oliy va o rta diniy o quv yurtlarida ʻ ʻ ta lim olish tartib-qoidalarini ham belgilab bergan. Ayni vaqtda dindan davlat ʼ va Konstitutsiyaga qarshi targ ibot olib borishda, millatlararo adovat ʻ uyg otishda, vaziyatni barqarorlashtiruvchi uydirmalarni tarqatishda, aholi ʻ o rtasida vahima chiqarishda hamda davlat, jamiyat va shaxsga qarshi ʻ qaratilgan boshqa g arazli maqsadlarda foydalanishga yo l qo yilmaydi (5- ʻ ʻ ʻ modda). O’zbekistonda Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar masalasi ijtimoiy hayotda muhim va murakkab masala bo’lib, kelgan. Chunki uning zamirida shaxsning huquqi, demokratiya, adolatparvarlik va insonparvarlik kabi katta ijtimoiy, siyosiy-huquqiy va axloqiy tushunchalar turadi. Vijdon erkinligi kishilarning ruhiy olamiga, uning sog’lom va barkamolligiga bevosita ta’sir ko’rsatadi. Shuning uchun ham bu masalaning ijtimoiy hayotdagi o’rni va bajaradigan vazifalari g’oyat muhimdir. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ustavidan tortib, barcha xalqaro 16 O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. Mundarija: Kirish ............................................................................................................................................................ 2 I.Bob. O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. ........................................................................................... 4 1.1.Yangi konstitutsiya ishonchli kelajak garovi ........................................................................................... 4 1.2.Davlat boshqaruvida korrupsiyaga qarshi kurashishning konstitutsiyaviy-huquqiy asoslari .................. 8 1.3.Konstitutsiyaga ilk qadam .................................................................................................................... 12 II.Bob.Inson sha'ni va qadr – qimmatining konstitutsiyaviy asoslari .......................................................... 15 2.1.O‘zbekistonda vijdon erkinligining kafolati – konstitusiyadir ............................................................... 15 2.2.Inson sha'ni va qadr – qimmatining konstitutsiyaviy asoslari .............................................................. 19 Xulosa ........................................................................................................................................................ 29 Foydalanilgan adabiyotlar .......................................................................................................................... 33 ................................................................................................................................................................... 36 1 Xalq bizdan rozi bo’lsa, Yaratgan ham bizdan rozi bo’ladi” 1 , degan fikrlari xalq bilan bamaslahat siyosat olib borish an’analari davom etayotganligining amaliy isbotidir. Yangi O’zbekiston Yangi Konstitutsiyasining qabul qilinishi milliy qadriyatlarimizni adolatli ijtimoiy jamiyat, inson qadir qimmati va intelektual huquqlarini himoya qiladigan va qo’llab quvvatlaydigan jamiyat qurish yo’llarini belgilab beradi. O’zbekistonning yangi Konstitutsiyasi huquqiy tizimimizda ijobiy yangilanishlar , fuqarolarga ko’dan ko’p yengilliklar va ularning huquqlarini izchil himoya qiladigan shu jumladan bir necha yillardan buyon dolzarb muammolardan biri hisoblanib kelayotgan shaxsning intelektual huquqiy daxlsizligini taminlaydi(Yangilan Konstitutsiyaning 31-moddasi). Bugungi yangilanayotgan O’zbekistonda bu moddaning konstitutsiga kiritilishi insonlarning yashash erkinligining kafolatlaridan biri desak adashmagan bo’lamiz. Taniqli fizik olim Albert Eynshteyn “Konstitutsiyaning kuchi butunlay har bir fuqaroning uni himoya qilishga qat’iyat bilan intilishidadir. Konstitutsiyaviy huquqlar har bir fuqaro ushbu himoyaga hissa qo’shishni o’z burchi deb bilsagina himoya qilinadi” , deb Konstitutsiya kuchi haqida o’z fikrlarini bildirgan. Amerikalik huquqshunos, AQSh Oliy sudining uzoq yillar a’zosi bo’lgan Oliver Vendell Xolms “Konstitutsiyalar nazariyalarni qo’llab- quvvatlash uchun emas, balki amaliy va moddiy huquqparni saqlash uchun mo’ljallangan, deb ta’kidlaydi. Amerikalik huquqshunos va siyosatchi Edvard Mur Kennedi esa “Konstitutsiya nafaqat biz bilan hamohang bo’lgan qarashlarni himoya qiladi, u shuningdek, biz norozi bo’lgan qarashlarni ham himoya qiladi”, deya qiziqarli fikrlarini aytib o’tgan. Akademik, yuridik fanlar doktori, professor A. Saidov “Konstitutsiya muhim siyosiy-huquqiy hujjat sifatida kishilik sivilizatsiyasining yutug’i, umuminsoniy qadriyat va demokratik taraqqiyotning yuridik asosidir”, “Konstitutsiya bu dogma emas, u harakat uchun dastur bo’lishi kerak”, “Konstitutsiya huquqiy bilimlarning alifbosidir”, degan chuqur huquqiy-falsafiy fikrlarni bayon etgan holda, 5 faoliyatining erkinligini ta‘minlash hamda milliy jurnalistikamizni yana rivojlantirish, soha vakillari o‘rtasida sog‘lom raqobat muhitini shakllantirishda yangi imkoniyatlarni ochish barobarida el-yurt manfaati va yurtimiz taraqqiyotiga ham hizmat qiladi. Xalqimiz endilikda, har jihatdan, ayniqsa, ong tafakkuri o‘zgargan tarzda siyosiy hayotga faol aralashib, o‘z yetakchisini holisona tanlash, uning atrofida jipslashuvi Yangi O‘zbekistonning pirovardida Uchinchi Rennesansning poydevori qurilishini kafolatlashini tushunib yetdi. Bu juda katta o‘zgarish, o‘tkazilayotgan siyosiy islohotlar va yangilanishlar samarasidir. Shu o‘rinda Mamlakatimizda mustaqillik yillarida tamoman yangi milliy mafkura va ma‘naviyat tizimini shakllantirildi. Modomiki, xalqning orzu-umidlari, intilishlari, maqsad-muddaolari, manfaatlari, qiziqishlarini ifodalab, ularni himoya qilishga qaratilgan g‘oyalar tizimi(majmuasi) “milliy g‘oya”, buni hayotga bevosita tadbiq etish esa, “milliy mafkura” bo‘lsa, bu- bizda bor, shakklangan va takomillashib bormoqda. Konstitutsiya davlatimizning ko‘p asrlik tarixiy yo‘li tajribasi va uzluksizligini o‘zida jamladi, mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar tizimining poydevoriga aylandi, konstitutsiyaviy tuzilish prinsplarni tasdiqlab, fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va majburiyatlarini belgilab berdi. Must а qil t а r а qqi уо t у ill а rid а K о nstitutsi уа miz у urtimizd а huquqi у d е m о kr а tik d а vl а t, kuchli fuq а r о lik j а mi уа ti, е rkin b о z о r mun о s а b а tl а ri v а xususi у mulk ustuv о rligig а а s о sl а ng а n iqtis о di уо tni qurish, x а lqimiz uchun tinch, о b о d v а f а r о v о n h ауо t b а rp о е tish, O‘zb е kist о nning x а lq а r о m ау d о nd а mun о sib о ‘rin е g а ll а shid а must а hk а m p оу d е v о r b о ‘lib xizm а t qilm о qd а . Yangi O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasi doirasida ilgari surilayotgan 30 Kirish Mavzuning dolzarbligi: Davlat boshqaruvida Korrupsiyaga qarshi kurashishning huquqiy asoslari milliy huquq tizimining ajralmas tarkibiy qismi sifatida mustaqillikning ilk yillaridan boshlab rivojlanib kelmoqda. 2016 yildan keyin esa bu borada yangi davr boshlandi. Buni quyidagilarda ko‘rish mumkin: birinchidan, korrupsiyaga qarshi kurashish borasidagi qonunchilik yangi institut sifatida shakllandi; Ikkinchidan, korrupsiyaga qarshi kurashish borasidagi qonun hujjatlari tizimi vujudga keldi. 2016 yildan oldin ham korrupsiyaga qarshi kurashish bilan bog‘liq qonun hujjatlari mavjud edi. Ammo bunga qadar korrupsiya umumiy huquqbuzarliklar tarkibida tushunilar va unga alohida urg‘u berilmagan edi. 2016 yildan boshlab korrupsiyaga qarshi kurashish borasidagi qonun hujjatlaridagi deduksiyalashish dinamikasi tezlashdi va bu jarayon hozir ham davom etmoqda. Olib borgan tahlillarimiz davlat boshqaruvida korrupsiyaga qarshi kurashishning huquqiy asoslarini quyidagi yo‘nalishlarga ajratish mumkinligini ko‘rsatmoqda: O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 2023 yil 30 aprel kuni o‘tkazilgan O‘zbekiston Respublikasi referendumida u mumxalq ovoz berish orqali qabul qilingan Yangi tahrirdagi Konstitutsiyada bugungi kunda Korrupsiyaga qarshi kurashishning konstitutsiyaviy-huquqiy asoslarini yaratib berganligini ko‘rishimiz mumkin. Kurs ishining maqsadi: O’quvchilarga O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi haqida ma’lumot berish. Kurs ishining vazifasi : Davlat boshqaruvida korrupsiyaga qarshi kurashishning konstitutsiyaviy-huquqiy asoslari 2 mumkin – bu uning huquqi. Odatda, shaxsga nisbatan jinoyat ishi ochilganda u og‘ir ruhiy holatga tushadi, o‘zini yo‘qotib qo‘yadi va shunday vaziyatda aybi bor yoki yo‘qligini isbotlash o‘zining emas, aslida tergov organlarining vazifasi ekanligini anglamay o‘ziga qarshi ko‘rsatmalar berishi amaliyotda uchrab turadi. Shuningdek, sukut saqlash huquqiga bo‘lgan ehtiyoj jinoyat protsessining eng boshlang‘ich nuqtasida – shaxs jinoyat sodir etishda gumonlanib ushlangan zahotiyoq yuzaga keladi. Ya’ni shaxsning erkinligi cheklanishi bilan darhol unga sukut saqlash huquqi tushuntirilishi shart. Mazkur huquq shaxsga o‘z advokati bilan ko‘rishmay turib, ish yuzasidan hech bir ma’lumotni oshkor qilmasligi orqali ayblovdan samarali himoyalanish pozitsiyasini shakllantirishi uchun muhimdir. Sukut saqlash huquqiga oid bunday normalar Meksika, Misr, Gruziya, Serbiya, Ozarbayjon, Armaniston va boshqa davlatlar konstitutsiyalarida o‘rin olgan. Mazkur kafolatning konstitutsiyaviy darajada mustahkamlanishi surishtiruv va dastlabki tergovda jinoiy ta’qib ostidagi shaxsni majburan iqrorlik ko‘rsatmalarini berishga undash va boshqa bu kabi qonunga xilof harakatlarning oldini olishga xizmat qiladi. Hech kim qonunga asoslanmagan holda hibsga olinishi, ushlab turilishi, qamoqqa olinishi, qamoqda saqlanishi yoki uning ozodligi boshqacha tarzda cheklanishi mumkin emas. Hibsga olishga, qamoqqa olishga va qamoqda saqlashga faqat sudning qaroriga ko‘ra yo‘l qo‘yiladi. Shaxs sudning qarorisiz qirq sakkiz soatdan ortiq muddat ushlab turilishi mumkin emas. Shaxsni ushlash chog‘ida unga tushunarli tilda uning huquqlari va ushlab turilishi asoslari tushuntirilishi shart”. Erkinlik va shaxsiy daxlsizlik har bir shaxsning fundamental huquqlaridan hisoblanadi. Shunga ko‘ra, shaxs erkinligini cheklaydigan har bir 24 uchinchidan, Konstitutsiyada korrupsiyaga qarshi kurashuvchi sub’ektlarning konstitutsiyaviy-huquqiy maqomi belgilangan. Xususan, jamoat birlashmalari, ommaviy axborot vositalari, parlament, prezident, hukumat, sudlar, prokuratura hamda huquqni muhofaza qiluvchi organlar va mahalliy davlat hokimiyati organlariga oid normalar belgilangan. Shu bilan birga Konstitutsiya korrupsiyaga qarshi kurashishda xalqaro va milliy qonun hujjatlarini bog‘lab turuvchi ko‘prik vazifasini ham bajaradi. Tahlillar Konstitutsiyada korrupsiyaga qarshi ko‘rishishga oid to‘g‘ridan- to‘g‘ri normalarni ham kiritishni talab qilmoqda. Shu sababli Asosiy qonunga korrupsiyaga qarshi kurashishga oid yangi kiritilayotgan normalar ahamiyatlidir. Yangi tahrirdagi O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida bir qator moddalariga korrupsiyaga qarshi kurashishga oid normalarni kiritildi. Ular quyidagilardan iborat: birinchidan, Konstitutsiyada fuqarolik jamiyati institutlarining konstitutsiyaviy maqomi takomillashtirildi. Aytish joizki, korrupsiyaga qarshi kurashishda fuqarolik jamiyati institutlarining o‘rni va roli nihoyatda muhim. Agar korrupsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha yuqori natijalarga erishgan dunyo davlatlarining tajribasiga nazar tashlasak, ularda korrupsiyaga qarshi kurashishda jamiyatning ishtiroki juda ham faol ekanini ko‘rishimiz mumkin. Konstitutsiyaning 13-bobi fuqarolik jamiyati institutlarining aniq huquqiy maqomi, ularning turlari (mahallalar, siyosiy partiyalar, harakatlar, ommaviy axborot vositalari, kasaba uyushmalari, jamoat fondlari va shaxslarning boshqa jamoat birlashmalari), maqsadi (fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini, demokratik qadriyatlarni himoya qilishga, ijtimoiy hamda madaniy maqsadlarga erishish uchun ko‘maklashishga, jamiyatning ma’naviy va boshqa nomoddiy ehtiyojlarini qanoatlantirish)ning belgilanishi korrupsiyaga qarshi kurashishda keng jamoatchilikning imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarish, 10 hamda har tomonlama kamol toptirish Konstitusiyaning asosiy g‘oyasiga aylantirilgan. Zero, shaxsning sha’ni va qadr-qimmati, uning hayoti va sog‘lig‘i yoki shaxsiy erkinligi takrorlanmaydigan boylikdir.Konstitusiyamizning 26- moddasida, hech kim qiynoqqa solinishi, zo‘ravonlikka, shafqatsiz yoki inson qadr-qimmatini kamsituvchi boshqa tarzdagi tazyiqqa duchor etilishi mumkin emasligi belgilab qo‘yilgan.Hech kimda uning roziligisiz tibbiy va ilmiy tajribalar o tkazilishi mumkin emas.ʻ Inson sha’ni va qadr-qimmatini kamsitadigan, uning shaxsiy hayotiga taalluqli ma’lumotlar oshkor bo‘lishiga olib keladigan, sog‘ligini xavf ostiga qo‘yadigan, asossiz ravishda unga jismoniy yoki ma’naviy azob-uqubat yetkazadigan harakatlar qilish ta’qiqlanishi shaxsning sha’ni va qadr-qimmatini hurmat qilish prinsipining mohiyatini tashkil qiladi. Konstitutsiyamizning 27- moddasi: “Har kim erkinlik va shaxsiy daxlsizlik huquqiga ega. Hech kim qonunga asoslanmagan holda hibsga olinishi, ushlab turilishi, qamoqqa olinishi, qamoqda saqlanishi yoki uning ozodligi boshqacha tarzda cheklanishi mumkin emas. Hibsga olishga, qamoqqa olishga va qamoqda saqlashga faqat sudning qaroriga ko‘ra yo‘l qo‘yiladi. Shaxs sudning qarorisiz qirq sakkiz soatdan ortiq muddat ushlab turilishi mumkin emas.Shaxsni ushlash chog‘ida unga tushunarli tilda uning huquqlari va ushlab turilishi asoslari tushuntirilishi shart”. Erkinlik va shaxsiy daxlsizlik har bir shaxsning fundamental huquqlaridan hisoblanadi. Shunga ko‘ra, shaxs erkinligini cheklaydigan har bir harakat faqat qonun doirasida bo‘lishi lozim. Inson huquqlarini sud orqali himoya qilish bo‘yicha muhim institutlardan biri “Xabeas korpus akt” xalqaro darajada umume’tirof etilgan hujjat sifatida shaxs erkinligini ta’minlash yo‘lida o‘ziga xos yangi davrga asos solgan. Shaxs erkinligini ta’minlashni kuchaytirish maqsadida hibsga olish bilan bog‘liq jarayonlar sud qarori asosida amalga oshirilishi belgilangan. 20 “Davlat ishlarining to’qqiz ulushi kengash, tadbir va mashvarat, qolgan bir ulushi esa qilich bilan bajo keltirilur... Yuz ming otliq askar qila olmagan ishni bir to’g’ri tadbir bilan amalga oshirish mumkin... Har kimdan so’z olib kengash so’rar edim. Lekin aytilgan har bir maslahatning yaxshi va yomon tomonlari haqida o’ylab ko’rgach, to’g’ri va savoblirog’ini tanlab olardim”.Bu haqda mashhur nemis tarixchisi F.Shlosser ham shunday ma’lumot beradi: “... sarkarda, hokim va qonunchi sifatida buyuk talant egasi edi. Yolg’onni yomon ko’rar, bilimga muhabbat qo’yishdan mahrum emas edi. Uning manzilida shoirlar, olimlar, mashshoqlar va mistiklar (so’filar) ko’p bo’lardi... u odil sudya, ilm-fan do’sti, birga suhbatlashishni xush ko’radigan, rassomlar va olimlarning homiysi edi”.Bu fikr to’g’ridan-to’g’ri xalqning xohish-irodasini qonunlarda ifoda etish, bayoni uning tomonidan saylangan vakillar orqali bajarilishi lozimligini bildiradi. Shuning uchun ham “Davlatning yagona manbai xalq” degan qoida barcha zamonlarda o’z dolzarbligini saqlab kelgan. Jan Jak Russo: “Qonunga itoat etguvchi xalq uning ijodkori ham bo’lmog’i lozim” deydi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev “O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi xalqimiz siyosiy-huquqiy tafakkurining yuksak namunasidir”, 3 deb ta’kidlagan edi. Darhaqiqat, suveren Respublikamiz Konstitutsiyasi - inson va fuqaro huquqlarining demokratik xartiyasi bo’lib, u huquqiy va insonparvar davlatni shakllantirishning strategik dasturi vazifasini o’tab kelmoqda. Konstitutsiya - davlatimiz mustaqilligining huquqiy zamini, xalq xohish-irodasining oliy ifodasi sifatida maydonga chiqdi. U eng taraqqiy topgan, rivojlangan davlatlarning konstitutsiyaviy tajribalariga tayanish bilan birga, tarixda sinalgan umuminsoniy, umumbashariy qadriyatlarni o’zida mujassam etgan huquqiy hujjat. Bugun yurtimiz haqida fikr yuritilganda “Yangi O’zbekiston”, ”Taraqqiyotning yangi bosqichiga kirib borayotgan mamlakat” kabi sharafbaxsh iboralar ishlatilyapti. Bu qo’lga kiritayotgan ulkan muvaffaqiyatlarimizning amaliy samarasi, desak mubolag’a bo’lmaydi. Demak, milliy tiklanishdan milliy yuksalish sari dadil harakatdamiz. 7 bo‘lmagan ma’lumotlar asosida shaxsni javobgarlikka tortish mumkin emas. Tergovda shubha ostidagi dalillar asosida ayb e’lon qilingan bo‘lsa ham, bunday vaziyatda shaxsni aybini tasdiqlovchi dalillarning yetarli emasligi tufayli sudda unga nisbatan oqlov hukmi chiqariladi. Ya’ni “isbotlanmagan ayb – isbotlangan aybsizlikka teng”, degan qoida amal qiladi. Aytish mumkinki, mamlakatimiz sudlari tomonidan so‘nggi 6 yilda 4 ming 700 nafardan ortiq fuqaro oqlangan. Bunday normalar Ozarbayjon, Chexiya, Gruziya, Xorvatiya, Yaponiya, Slovakiya va boshqa davlatlar konstitutsiyalarida o‘rin olgan. Yangi tahrirdagi Konstitutsiyamiz loyihasiga kiritilayotgan mazkur normalar to‘g‘ridan-to‘g‘ri amal qiluvchi qoidalar bo‘lib, tergov va sud jarayonida faqat ishonchli va qonuniy dalillardan foydalanishni ta’minlaydi hamda natijada fuqarolarimizni asossiz va qonunga xilof jinoiy ta’qibdan himoya qiladi, tergov organlari tomonidan jinoyatda ayblanayotgan shaxslarning huquqlari buzilishining oldini oladi. Konstitutsiyamizda aybsizlik prezumpsiyasidan kelib chiqadigan yana bir muhim kafolat, ya’ni “Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchi o‘zining aybsizligini isbotlashi shart emas va istalgan vaqtda sukut saqlash huquqidan foydalanishi mumkin”, degan qoida mustahkamlanmoqda. Aytish muhimki, jinoyatni fosh etish va uni sodir etgan shaxslarni aniqlash vazifasi kabi jinoyat bo‘yicha isbotlash majburiyati ham to‘laligicha tergov organlariga yuklatilgan. Jumladan, dastlabki tergovda shaxsga nisbatan ayblov surishtiruvchi va tergovchi tomonidan e’lon qilinib, tergov harakatlari olib boriladi. Aynan shuning uchun ham shaxsni aybli yoki aybsizligini isbotlash majburiyati mazkur shaxslar zimmasidadir. Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi o‘zining jinoyatda aybliligi yoki aybsizligini isbotlash jarayonida ishtirok etishga majbur emas. Agar istasa, shaxs ushlangan vaqtidan to hukm chiqarilgunga qadar umuman sukut saqlashi 23 to‘g‘risidagi norma ham korrupsiyaga qarshi kurashishda umumiy farovonlik va tenglik jamiyatini yaratishning asosi bo‘lib xizmat qiladi. Xususan, “Xalq davlat organlariga emas, balki davlat organlari xalqimizga xizmat qiladi” degan tamoyil ham bevosita yuqoridagi normaning siyosiy ko‘rinishi hisoblanadi. Ikkinchidan, Konstitutsiyaning ikkinchi bo‘limida belgilangan inson va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklariga oid normalar korrupsiyaga qarshi kurashishda fuqarolarning ishtirokiga oid imkoniyatlarni taqdim etadi. Eng muhimi, ushbu imkoniyatlar davlatning tegishli funksiyalari orqali ta’minlanadi va kafolatlanadi. 33- moddadagi har kim fikrlash, so‘z va e’tiqod erkinligi huquqiga egaligi, har kim o‘zi istagan axborotni izlash, olish va uni tarqatish huquqiga egaligi to‘g‘risidagi norma korrupsiyaga oid holatlar yuzasidan o‘z munosabatlarini bildirish va korrupsiyaga oid axborot erkinligini ta’minlashga xizmat qiladi. 34-moddada Davlat organlari va tashkilotlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari, ularning mansabdor shaxslari har kimga o‘z huquqlari hamda qonuniy manfaatlariga daxldor bo‘lgan hujjatlar, qarorlar va boshqa materiallar bilan tanishish imkoniyatini yaratib berishi lozimligi belgilangan. Mazkur norma davlat organlarining fuqarolar va keng jamoatchilik uchun ochiqligini ta’minlashga xizmat qiladi. Ochiqlik esa o‘z navbatida korrupsiyaviy omillarning vujudga kelishiga qarshi turuvchi eng muhim vositalardan biridir. 40-moddada Har kim bevosita o‘zi va boshqalar bilan birgalikda davlat organlariga hamda tashkilotlariga, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlariga, mansabdor shaxslarga yoki xalq vakillariga arizalar, takliflar va shikoyatlar bilan murojaat qilish huquqi belgilangan. Mazkur huquq ham korrupsiyaga qarshi kurashishda alohida ahamiyatga ega. Bunda ushbu huquq ikki shaklda, ya’ni korrupsiyaga oid huquqbuzarliklar to‘g‘risida xabar berish hamda korrupsiyadan jabrlanganda shikoyat qilish tarzida amalga oshiriladi; 9 kabi harakatlar qonun asosida qoralanadi va bu ishda aybdor bo’lgan kishilar qonun oldida javobgardirlar. O’z diniy e’tiqodini sabab qilib qonunda belgilab qo’yilgan burchlarini bajarishdan hech kim bo‘yin tovlashi mumkin emas. Yangi qonunda O’zbekiston Respublikasida din va diniy tashkilotlar davlatdan ajratilganligi ko’rsatilgan. Bu degani davlat diniy masalalar bilan shug’ullanmaydi, diniy tashkilotlar (masjidlar) diniy boshqarma ishlariga aralashmaydi. Din va diniy tashkilotlar ham davlat (hokimiyat) ishlariga aralashmasligi lozim. Davlat diniy tashkilotlar zimmasiga biror davlat vazifasini yuklamaydi, diniy tashkilotlarning faoliyati qonunlarga zid kelmasa, unga aralashmaydi. Diniy tashkilotlar davlat vazifalarini bajarmaydi, siyosiy partiyalar faoliyatida qatnashmaydi va ularni mablag’ bilan qo’llab quvatlamaydi, davlat qonunlari va huquq – tartibotiga rioya qiladi. Lekin diniy tashkilotlar jamoat ishlarida ishtirok etish huquqlariga egadirlar. Fuqarolar dinga bo’lgan munosabatlaridan qat’iy nazar, ta’limning xilma- xil turlari va darajalarini egallashlari mumkin. Belgilangan qoidalar asosida davlat organida ro‘yxatdan Nizomga asosan o’tish, fuqarolar uchun diniy tashkilotlar maxsus o’quv yurtlari tashkil etishlari mumkin. Har bir fuqaro o’zlari tanlab olgan tilda yakka o’zi yoki boshqalar bilan birgalikda, shu jumladan uyda va diniy tashkilotlar xuzurida diniy ta’lim olishlari mumkin. Yangi tahrirdagi qonun loyihasi 6 bob va 49 ta moddadan iborat (amaldagisida – 23) va bir qator o‘zgartirishlarni o‘z ichiga oladi. Unda «diniy tarkibiy materiallar», «noqonuniy diniy faoliyat», «diniy tashkilot» va boshqa shu kabi tushunchalarga ta’rif berilgan. Shuningdek, unda vijdon erkinligi sohasidagi davlat siyosatining asosiy yo‘nalishlari va tamoyillari hamda ushbu sohadagi vakolatli davlat organlarining vakolatlari bayon etilgan. Xulosa qilib aytganda, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Miryizozev «Yangi Konstituttsiyamizning ijobiy jihatlari, yangi 18 mamlakatimiz Konstitutsiyasini o’rganish va bilish, unga rioya qilish va Asosiy qonunimiz bilan faxrlanishni albatta zarur, deb hisoblaydi.Yangilangan Konstitutsiyaning muqaddimasida O zbekistonning yagona xalqi:inson huquqʼ va erkinliklariga, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga, davlat suvereniteti prinsiplariga sodiqligimizni tantanali ravishda e lon qilib,demokratiya, erkinlik ʼ va tenglik, ijtimoiy adolat va birdamlik g oyalariga sadoqatimizni namoyon ʼ qilib, inson, uning hayoti, erkinligi, sha ni va qadr-qimmati oliy qadriyat ʼ hisoblanadigan insonparvar demokratik davlatni, ochiq va adolatli jamiyatni barpo etish borasida hozirgi va kelajak avlodlar oldidagi yuksak mas uliyatimizni anglagan holda, davlatchiligimiz rivojining uch ming yildan ʼ ziyod tarixiy tajribasiga, shuningdek jahon sivilizatsiyasiga beqiyos hissa qo shgan buyuk ajdodlarimizning ilmiy, madaniy va ma naviy merosiga ʼ ʼ tayanib, mamlakatimizning bebaho tabiiy boyliklarini ko paytirishga hamda ʼ hozirgi va kelajak avlodlar uchun asrab-avaylashga hamda atrof-muhit musaffoligini saqlashga astoydil ahd qilib, xalqaro huquqning umume tirof ʼ etilgan prinsip va normalariga asoslangan holda, O zbekistonning jahon ʼ hamjamiyati, eng avvalo, qo shni davlatlarbilan do stona munosabatlarini ʼ ʼ hamkorlik, o zaro qo llab-quvvatlash,tinchlik va totuvlik asosida ʼ ʼ mustahkamlash hamda rivojlantirishga intilib,fuqarolarning munosib hayot kechirishini, millatlararo va konfessiyalararo totuvlikni, ko p millatli jonajon ʼ O zbekistonimizning farovonligini va gullab-yashnashini ta minlashni maqsad ʼ ʼ qilgan holda har bir moddaning qabul qilinishida aholi vakillar mas’ulyat bilan ishtirok etishlari kerak ekanligini tushuntirish ishlarni yanada jadallashtirish kerak ekanligini aytib o’tmoqchimiz. Xalqimizda “Kengashli to’y tarqamas” degan g’oyat ibratli bir maqol bor. Ijtimoiy hayotimizning qaysi bir jihatiga e’tibor qaratmaylik, mana shu hikmatga amal qilinishini kuzatishimiz mumkin. Qaysi bir joyda ibratli bir ish bo’lsa, u kengashilgan tadbirning natijasi ekaniga guvoh bo’lamiz. Bu bejiz emas, zotan biz ulug’vor o’tmishimizdan shunday saboq olganmiz. Sohibqiron Temur o’z tuzuklarida shunday ta’lim beradi: 6 Kurs ishining ob'ekti : Inson sha'ni va qadr – qimmatining konstitutsiyaviy asoslari Kurs ishining predmeti : O‘zbekistonda vijdon erkinligining kafolati – konstitusiyadir Kurs ishining tuzilishi : Kurs ishi kiris qismi, 2 ta bob, 5 ta reja, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. 3 mustaqilligining e'lon qilinishidir” “Oltinchi huquqiy qadam - Birinchi Prezidentimizning 1991-yilgi Hindistonga tashrifidir” “Yettinchi huquqiy qadam - 1991 yil 29-dekabrda Prezident saylovi va Davlat mustaqilligi to g risidagi referendumning o tkazilishiga taalluqli”‟ ‟ ‟ “Sakkizinchi huquqiy qadam – birinchi Konstitutsiya loyihasining ilk bor matbuotda umumxalq muhokamasi uchun e lon qilinishidir” ‟ “To qqizinchi huquqiy qadam – Konstitutsiya loyihasining ikkinchi marta ‟ matbuotda umumxalq muhokamasi uchun e'lon qilinishidir” “O ninchi huquqiy qadam - Konstitutsiya loyihasining qabul qilinishidir” ‟ Hulosa qilib aytganda Konstitutsiya Birinchi Prezidentimiz Islom Karimovning davlatni davlat, millatni millat sifatida dunyoga tanitadigan Qomusnoma bolganligi u xalqimizning irodasini, ruhiyatini, ijtimoiy ongi va madaniyatini aks ettirishi, uning xalqimiz tafakkuri va ijodining mahsuli ekani haqidagi hikmatli xulosalari to g ri va ‟ ‟ asoslangan ekanini yaqol tasdiqlaydi. 4 4 Qonunchilik rasmiy saytihttps://parliament.gov.uz/news/ Qonuchilk rasmiy https://lex.uz/docs/-644514 14 turtki bo‘lgan. Xulosa Xulosa o’rnida shuni ayta olamizki, bugungi, har tamonlama rivojlanib borayotgan dunyoda, yetakchi va ilg’or mamlakatlar qatoridan o’z o’rniga ega bo’lish uchun zamon ruhi bilan hamnafas bo’lgan, har jabhada mukammal, ijtimoiy davlat qurishga asoslangan, oddiy xalq vakillarining muammolarini yechishga qodir bo’la oladigan qonun tizimi bo’lmog’i zarur. Xuddi mana shunday yuqorida ta’kidlaganlarimizni umumlashtirgan holda, bugungi zamon ruhiga mos bo’lgan O’zbekiston Respublikasi konstitutsiyasining yangilangan tahriri o’zbek xalqi tomonidan referendumda tasdiqlandi. Yangilangan konstitutsiyamizda xalqimiz uchun bir qancha yengilliklar yaratildi. Inson qadr-qimmati yuqori o’ringa ko’tarildi. Shuningdek asrlar mobaynida sharafli kasb hisoblanib kelgan - o’qituvchilarning huquqlari yangilangan qomusimizda belgilab qo’yildi. Yillar mobaynida majburiy mexnatga jalb qilingan, o’z kasbi bo’lmish barkamol avlodni yetishtirish qolib dalada paxta tergan o’qituvchilarning qadr - qimmati adolatli tarzda o’z o’rniga qo’yildi. Shu jumladan yangilangan qomusimizda inson ilmiy salohiyatli, o’z aqliy mehnat mahsulini himoyalay olish huquqiga ham ega bo’ ldi. Qisqa qilib shuni ayta olamiz-ki, yangilangan konstitutsiyamiz muhtaram prezidentimiz Sh. M. Mirziyoyev aytganlaridek "Xalq davlat idoralariga emas, davlat idoralari xalqqa xizmat qilishi kerak" degan tamoyilga asoslangan ijtimoiy davlat qurishning asosiy kalit bo’lib xizmat qiladi desak mubolag’a qilmagan bo’lamiz. Xulosa qilib aytganda, Kanstitutsiyamizning 67-moddasiga qo‘shimcha, tarzda kiritilayotgan, keng jamoatchilik tomonidan kelib tushgan takliflar asosida takomillashayotgan huquqiy normalar ommaviy axborot vositalari 29 keng ko‘lamli vazifalar, xususan, adolatli va xalqparvar davlatni barpo etish, imson huquq va manfaatlari, qadr-qimmatini yanada samarali ta‘minlash kabi ulug‘vor maqsadlar bu borada zarur huquqiy asosni ta‘min;ovchi konstitutsiyaviy makonni yanada takomillashtirish ehtiyojini kun tartibiga aylantirlmoqda. Bu davlatning Konstitutsiyaga ega bo‘lishi mustaqil demokratik huquqiy davlat taraqqiyoti va taraqqiyotining asosiy poydevori bo‘lishi bilan birga, sharti ham ekanligi jahon miqyosida ta’kidlanmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganidan keyingi yillar davomida uning norma va qoidalari hayotga izchil tatbiq etilmoqda. O‘zbek xalqi hayotining barcha jabhalarida salmoqli yutuqlarga erishildi va bunday taraqqiyot hali ham davom etmoqda. Konstitutsiyamiz sharofati bilan mamlakatimizda fuqarolar va millatlar o‘rtasidagi totuvlik ta’minlanib, turmush darajasi yildan-yilga yuksalib, ijtimoiy-madaniy rivojlantirish, ta’lim, fan va sport sohalarida yuksak marralarga erishildi. Kelajak egalari bo‘lgan yoshlar O‘zbekiston Konstitutsiyasining yaratilish tarixi, konstitutsiyaviy tuzum tamoyillari, mamlakatimiz bosh qonunida ifodalangan suverenitet va demokratiya ramz va tamoyillari haqida nazariy va amaliy ma’lumotlarga ega bo‘lmoqda. Bu ham Respublika Konstitutsiyasida mustahkamlab qo‘yilgan insonning huquq va majburiyatlari, ularni amalga oshirishga oid moddalarning samarasi, desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Yosh avlod vakillari Konstitutsiyaga oid har qanday savolga o‘z zukkoligi bilan dadil javob berish erkinligini o‘rganmoqda. Shuningdek, ular saylov qonunchiligining muhim masalalari bo‘yicha o‘z fikrlarini bildirish huquqiga ega. Nafaqat yoshlar, balki butun o‘zbek xalqi bunday huquqqa ega. Konstitutsiyada belgilab berilgan tamoyil va qoidalar, uzoqni ko‘zlagan maqsad va vazifalar, chuqur o‘ylangan taraqqiyot strategiyasi barcha sohalarda tub islohotlarni belgilab berdi. Bu O‘zbekistonni yuksak marralarni zabt etishga undagan ishonchli va hal qiluvchi omil bo‘ldi. Mamlakat fuqarolari bundan 31 qimmatini qasddan kamsitish"ma'muriy javobgarlikka tortishga sabab bo ladiʻ deya eslatib o tilgan. Fuqaro o‘zining sha’ni, qadr-qimmati yoki ishchanlik ʻ obro‘siga putur yetkazuvchi ma’lumotlar yuzasidan, basharti bunday ma’lumotlarni tarqatgan shaxs ularning haqiqatga to‘g‘ri kelishini isbotlay olmasa, sud yo‘li bilan raddiya talab qilishga haqli." deb belgilab qoyilgan. Manfaatdor shaxslarning talabiga ko‘ra fuqaroning sha’ni va qadr- qimmatini uning vafotidan keyin ham himoya qilishga yo‘l qo‘yiladi. Darhaqiqat, Konstitutsiyamizda mustahkamlab qo‘yilgan vijdon erkinligi har bir fuqaroga biror dinga e’tiqod qilish yoki birorta dinga e’tiqod qilmaslik huquqini kafolatlaydi. Ammo dunyoning hozirgi globallashuv jarayoni, ayniqsa, yoshlarni «ommaviy madaniyat» niqobi ostida yurtimizga kirib kelatyotgan g‘ayriaxloqiy, buzg‘unchi g‘oyalar ta’siridan asrashni har qachongidan dolzarb vazifa qilib oldimizga qo‘ymoqda. Shu bois yoshlarning diniy bilimini boyitish, dunyoqarashini to‘g‘ri shakllantirishning ahamiyati tobora ortayotib bormoqda.Yangi O‘zbekiston uchun yangilanayotgan Konstitusiya hayotiy zarurat va adolatli jamiyat qurish yo‘lidagi ulkan qadam bo‘lib, yurtimizda olib borilgan barcha sohadagi islohotlarning konstitusiyaviy himoyasini ta’minlash demakdir. Konstitusiya asosi bitta ezgu g‘oya atrofida tubdan qayta yaratilganini ko‘rish mumkin. U ham bo‘lsa “Davlat – jamiyat – inson” degan prinsipning “Inson – jamiyat – davlat” tamoyiliga aylanib, “Inson qadri uchun!” degan g‘oya ustuvorlikka ega ekanligi o‘z ifodasini topishi uchun biz yoshlar qo ldan kelgan barcha chora tadbirlarni o tkazishimiz zarur. ʻ ʻ Bunda, fuqaroni birinchi marta davlat organlari tomonidan biron bir ishga gumon qilinuvchi sifatida jalb qilayotganda, unga birlamchi huquqlari tushuntirib berish sharti sanalgan “Miranda qoidasi” hamda “Xabeas korpus” (lot. habeas corpus) – “tanani sudga keltirish”, ya’ni jinoiy ta’qibga uchragan fuqaroning adolatli sud muhokamasiga bo‘lgan huquqining tarixan eng qadimiy e’tiroflaridan biri hisoblangan normalar yanada keng joriy etilmoqda.Bularning 27 harakat faqat qonun doirasida bo‘lishi lozim. Inson huquqlarini sud orqali himoya qilish bo‘yicha muhim institutlardan biri “Xabeas korpus akt” xalqaro darajada umume’tirof etilgan hujjat sifatida shaxs erkinligini ta’minlash yo‘lida o‘ziga xos yangi davrga asos solgan. Shaxs erkinligini ta’minlashni kuchaytirish maqsadida hibsga olish bilan bog‘liq jarayonlar sud qarori asosida amalga oshirilishi belgilangan. Shaxsni ushlab turish chog‘ida unga huquqlari va ushlab turish asoslarining tushuntirilishi – “Miranda qoidasi” – xalqaro huquqda umume’tirof etilgan norma bo‘lib, surishtiruv, tergov va sud jarayonlarida qonun buzilishiga yo‘l qo‘ymaslikni ta’minlashda muhim ahamiyatga ega. “Miranda qoidasi” o‘z tarixiga ega. 1966 yilda jinoyat sodir etgan E. Mirandani hibsga olgan AQSh Arizona shtati politsiyasi uni so‘roq qilishdan avval gumon qilinuvchi sifatida huquqlari tushuntirilmaganligi tufayli, keyinchalik uning aybga iqrorligi to‘g‘risidagi ko‘rsatmasi asosida chiqarilgan hukm AQSh Oliy sudida bekor bo‘lgan. “Miranda qoidasi”ga (inglizcha: Miranda warning) binoan shaxsni ushlab turish chog‘ida ning huquqlari va ushlab turilishi asoslari tushuntirilishi, ayblanuvchi ayblovning mohiyati va asoslaridan xabardor qilinishi, shuningdek, sukut saqlash huquqidan foydalanishi, jinoyat ishlarida o‘ziga qarshi guvohlik berishga majbur qilinmasligi, malakali yuridik yordam ta’minlanishi talab etiladi. Ko‘pchilik fuqarolarimiz tergov organlari tomonidan kimdir qo‘lga olinganida, u nima uchun ushlanganligi aytilmasligidan, aytilganida ham ushlash sabablari va aybnomaning asl ma’nosini tushunmasligidan shikoyat qiladilar. Ayrim hollarda, ushlangan shaxs o‘z huquqlarini bilmagan sharoitda tergov organlari tomonidan aybiga iqrorlik ko‘rsatmalari berishga majburlanishi xavfi mavjud. Aynan protsessual ushlash vaqtida inson og‘ir ruhiy holatga tushadi va huquqiy yordamga ayniqsa muhtojdir, chunki u bunday murakkab vaziyatda jinoyatda aybdor yoki aybsizligini isbotlash majburiyati unga emas, aksincha, tergov organlariga to‘liq yuklatilganligini anglay olmaydi. 25 barchasi hozirgi kunda o z id fodasini topib kelmoqda.ʻ ʼ Mamlakatimizda ommaviy axborot vositalarini rivojlantirish bo‘yicha ko‘rilayotgan chora- tadbirlar fuqarolarning axborot sohasidagi huquqni yanada kengroq ro‘yobga chiqarish uchun imkon yaratish, OAVning davlat hokimiyati va boshqaruv organlari faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini ta‘minlash borasidagi rolini kuchaytirishga hizmat qilmoqda. Dunyo tajribasiga ko‘ra, so‘z va matbuot erkinligini ta‘minlamay turib, iqtisodiy rivojlanishga erishish ham, jamiyat a‘zolari turmush farovonligini oshirish og‘ir kichadi. O‘zbekistonning amaldagi Konstitutsiyasi 67-moddasida OAV hamda jurnalistlarning o‘z kasbiy faoliyatini erkin amalga oshirish uchun zarur yetarli kafolatlar belgilanmagan va bu modda o‘zgarish va haqiqat talab qilishini o‘z isbotini topgan. Hozirga kelib esa, Prizidentimizning 2022-yil 27-iyundagi “Ommaviy axborot vositalarini qo‘llab-quvvatlash va jurnalistika sohasini rivojlantirish chora-tadbirlari tog‘risida’’gi qarori 2022-2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning Taraqqiyot strategiyasini amalga oshirish, shuningdek ommaviy axborot vositalarining qonuniy mafaatlarini himoya qilish, kuchaytirish, ular faoliyatini har tomonlama qo‘llab-quvvatlashda yangi imkoniyatlar eshigini ochmoqda. Bunday imkoniyatlar media sohasi vakillari mamlakatimizda kechayotgan yangilanish jarayonlarida har qachongidan ham faol, holis,halol va juda mas‘uliyatli bo‘lishni talab etmoqda. So‘z erkinligi konstitutsuyaviy jihatdan kafolatlangan jamiyatda albatta, bu huquqdan foydalanishning muayyan tartibga solingan qonun-qoidalari ham mavjud bo‘ladi. Shu bois taklif etilgan konstitutsiyaviy qonun loyihasining 67-moddasida “Ommaviy axborot vositalari o‘zlari taqdim etadigan axborotnining tog‘riligi uchun javobgardir’’, degan norma kiritilgan soha vakillarining axborotni olish, tog‘riligini tekshirish va tarqatish borasidagi mas‘uliyatini yanada oshirishga 28 Shaxsni ushlab turish chog‘ida unga huquqlari va ushlab turish asoslarining tushuntirilishi – “Miranda qoidasi” – xalqaro huquqda umume’tirof etilgan norma bo‘lib, surishtiruv, tergov va sud jarayonlarida qonun buzilishiga yo‘l qo‘ymaslikni ta’minlashda muhim ahamiyatga ega. “Miranda qoidasi” o‘z tarixiga ega. 1966 yilda jinoyat sodir etgan E. Mirandani hibsga olgan AQSh Arizona shtati politsiyasi uni so‘roq qilishdan avval gumon qilinuvchi sifatida huquqlari tushuntirilmaganligi tufayli, keyinchalik uning aybga iqrorligi to‘g‘risidagi ko‘rsatmasi asosida chiqarilgan hukm AQSh Oliy sudida bekor bo‘lgan. “Miranda qoidasi”ga (inglizcha: Miranda warning) binoan shaxsni ushlab turish chog‘ida uning huquqlari va ushlab turilishi asoslari tushuntirilishi, ayblanuvchi ayblovning mohiyati va asoslaridan xabardor qilinishi, shuningdek, sukut saqlash huquqidan foydalanishi, jinoyat ishlarida o‘ziga qarshi guvohlik berishga majbur qilinmasligi, malakali yuridik yordam ta’minlanishi talab etiladi. Ko‘pchilik fuqarolarimiz tergov organlari tomonidan kimdir qo‘lga olinganida, u nima uchun ushlanganligi aytilmasligidan, aytilganida ham ushlash sabablari va aybnomaning asl ma’nosini tushunmasligidan shikoyat qiladilar. Ayrim hollarda, ushlangan shaxs o‘z huquqlarini bilmagan sharoitda tergov organlari tomonidan aybiga iqrorlik ko‘rsatmalari berishga majburlanishi xavfi mavjud. Aynan protsessual ushlash vaqtida inson og‘ir ruhiy holatga tushadi va huquqiy yordamga ayniqsa muhtojdir, chunki u bunday murakkab vaziyatda jinoyatda aybdor yoki aybsizligini isbotlash majburiyati unga emas, aksincha, tergov organlariga to‘liq yuklatilganligini anglay olmaydi. Muhimi, mazkur qoidaga ko‘ra, shaxsning huquqlari u yaxshi tushunadigan tilda tushuntirilishi va bu til aynan uning ona tili bo‘lishi shart bo‘lmay, shaxs odatda muloqot qiladigan va yaxshi tushunadigan til bo‘lishi talab etiladi. Shu nuqtai nazardan, ushbu qoida ushlangan shaxsga uning huquqlari real ta’minlanishini kafolatlaydi va unga nisbatan tergov organlari 21 uzviy tarkibiy qimidir. Konstitutsiyani yaratish yolidagi birinchi huquqiy qadam -o zbek tiliga‟ davlat tili maqomi berilishidir. Bu haqda gap borganda, avvalambor, 1989 yilning 21 oktyabr kuni qizg'in bahs va tortishuvlardan so'ng siyosiy-ma'naviy hayotimizdagi unutilmas hodisa amalga oshirilgani – milliy qadriyatlarimizning asosiy ustunlaridan biri bo'lgan ona tilimizga davlat tili maqomi berilgani istiqlol tarixining eng yorqin sahifalaridan birini tashkil etishini alohida ta'kidlash ham farz, ham qarzdir. Konstitutsiyani yaratish yo lidagi ikkinchi huquqiy qadam Prezidentlik ‟ instituti ta'sis etilishi va yangi davlat ramzlarni tayyorlash bo yicha komissiya ‟ tuzilishi bilan boyligi O„zbekiston Respublikasida prezidentlik lavozimi milliy an analarimiz, qadriyatlarimiz bilan rivojlangan demokratik davlatlar ‟ tajribasini uyg„unlashtirish natijasida vujudga keldi. O„zbekistonda ta sis ‟ etilgan Prezident lavozimining huquqiy asoslarini tahlil qilib baralla aytishimiz mumkinki, mamlakatimizda Prezidentning saylanishi, vakolatlari demokratik standartlarga mos to„la keladi.Dunyoda prezident lavozimi mavjud bo„lgan davlatlarni shartli ravishda 3 ga ajratilib, prezidentlik va parlamentar, aralash respublikalar degan tasniflash mavjud. Konstitutsiyani yaratish yo lidagi uchinchi qadam "Mustaqillik ‟ deklaratsiyasining e lon qilinishidir. ‟ Konstitutsiyani yaratish yo lidagi to rtinchi qadam Konstitutsiyaviy ‟ ‟ ”Komissiyaning tashkil etilishiga borib taqaladi”Oliy Kengash qarori bilan 1990 yil 21 iyun kuni O„zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimov raisligida davlat arboblari, deputatlar, mutaxassislardan iborat 64 nafar a zoni o„zida jamlagan Konstitutsiyaviy komissiya tuzildi va ‟ Konstitutsiya loyihasi ana shu komissiya tomonidan 2 yildan ortiq vaqt mobaynida tayyorlandi. "Konstitutsiyani yaratish yolidagi beshinchi huquqiy qadam Davlat 13 I.Bob. O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. 1.1.Yangi konstitutsiya ishonchli kelajak garovi O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining g’oyasi, maqsadi, ruhi - har bir qoidasi inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi, asrlar mobaynida shakllangan demokratik qadriyatlar, milliy davlatchilik, shuningdek, bir necha ming yillardan buyon avloddan avlodga meros bo’lib kelayotgan o’zbekona va sharqona davlatni idora etish hamda xalq bilan bamaslahat siyosat olib borish an’analarini o’zida to’la mujassamlashtirgan. Prezidentimizning “Hammamizni tarbiyalagan, voyaga yetkazgan - shu xalq. Barchamizga tuz-nasiba bergan ham - shu xalq. Bizga ishonch bildirgan, rahbar qilib saylagan ham aynan shu xalq. Shunday ekan, biz birinchi navbatda kim bilan muloqot qilishimiz kerak - odamlarimiz bilan. Kim bilan bamaslahat ish tutishimiz kerak - avvalo xalqimiz bilan. Shunda xalqimiz bizdan rozi bo’ladi. Xalq rozi bo’lsa, ishimizda unum va baraka bo’ladi. 4 Qo‘shimcha adabiyotlar 15. Azizxo‘jaev A.A. Mustaqillik: kurashlar, iztiroblar, quvonchlar. - Toshkent: 2001. 16. Azizxo‘jaev A.A. Chin o‘zbek ishi. - Toshkent, 2003. 17. Axmedov E. O‘zbekiston shaharlari mustaqillik yillarida. - Toshkent: Abu Ali ibn Sino nashriyoti, 2002. 18. Islomov Z.M. O‘zbekiston modernizatsiyalash va demokratik taraqqiyot sari. - Toshkent: O‘zbekiston, 2005. 19. Levitin L. O‘zbekiston tub burilish pallasida. - Toshkent: O‘zbekiston, 2005. 20. Usmonov Q. O‘zbekistonning jahon hamjamiyatiga integratsiyalashuvi. –Toshkent: Moliya, 2003. 21. O‘zbekiston mustaqillik yillarida. - Toshkent: O‘zbekiston, 1996. 22. O‘zbekiston tarixi. R.H.Murtazaevaning umumiy tahriri ostida. – Toshkent, 2005. 23. O‘zbekiston xalqining dini, madaniyati va urf-odatlari: tarix va hozirgi holat. - Toshkent: TIU, 2011. 24. O‘lmasov A., Vaxobov A. Iqtisodiyot nazariyasi. - Toshkent: Sharq, 2006. 25. O‘zbekistonda millatlararo munosabatlar va bag‘rikenglik: tarixiy tajriba va hozirgi zamon. Mas’ul muharrir R.H.Murtazaeva. - Toshkent: Mumtoz so‘z, 2010. 26. O‘zbekiston tarixi (1917-1991 yillar). 2 tom. Mas’ul muharrirlar: R.Abdullaev, Q.Rajabov, M.Rahimov. - Toshkent: O‘zbekiston, 2019. 27. Murtazaeva R.H. O‘zbekistonda millatlararo munosabatlar va tolerantlik. Darslik. - Toshkent: Mumtoz so‘z, 2019. 28. Yunusova X. O‘zbekistonda millatlararo munosabatlar va ma’naviy jarayonlar (XX asr 80-yillari misolida). - Toshkent: Abu matbuot- konsalt, 2009. 29. Bobojonova D. O‘zbekistonda ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar (70 80- yillar misolida). Qo‘llanma. – Toshkent: Sharq, 1999. 30. Qoraqalpog‘iston tarixi (1917-1994 yy.). - Nukus, 1995. 31. G‘ulomov S., Ubaydullaeva R., Ahmedov E. O‘zbekiston. -Toshkent: Mehnat, 2001. 35 II.Bob.Inson sha'ni va qadr – qimmatining konstitutsiyaviy asoslari 2.1.O‘zbekistonda vijdon erkinligining kafolati – konstitusiyadir O'zbekiston Respublikasini Konstitusiyasi – huquqiy davlatni rivojini barpo etishda hal qiluvchi o'rin egallaydi. Konstitusiya me'yorlari birlamchi hisoblanadi. Birorta ham qonun yoki boshqa me'yoriy-huquqiy xujjat Konstitusiya normalari va qoidalariga zid kelishi mumkin emas. Konstitusion me'yorlari boshqa qonunlardan yuqori turadi. Chunki davlani barcha joriy qonunlari va boshqa huquqiy xujjatlari Konstitusiya qabul qilishda ob'ektiv va sub'ektiv, ichki va tashqi omillar birinchi o'rinda turadi. Mustaqil O'zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi 1992 yil 8 dekabrda 12 chaqiriq O'zbekiston Respublika Oliy Kengashini 11-sessiyasida qabul qilindi. Konstitusiya 6 bo'lim, 26 bob, 128 moddadan iborat. O'zbekiston Republikasi birinchi Prezidenti I.A.Karimov Oliy Kengashning 11-sessiyasida Konstitusiya loyihasi yuzasidan so'zlagan nutqida bunday deb ta'kidlandi: «Hur O'zbekistonimizni tarixida birinchi Kontitusiyani qabul qilish jumxuriyatimizni yangidan tuzishda haqiqiy mustaqilligimizga mustahkam poydevor qurishdir, Konstitusiyamiz asosiy qonunimiz sifatida davlatni davlat qiladigan, millatni millat qiladigan qonunlarga asos bo'lishi muqarrardir». Vijdon erkinligi – ijtimoiy-falsafiy tushuncha, har kimning o z e tiqodigaʻ ʼ ko ra, mazkur jamiyatda mavjud ijtimoiy me yorlarni buzmagan holda vijdoni ʻ ʼ buyurgani bo yicha yashash, ishlash imkoniyatiga ega. Bunda dinga munosabat ʻ masalaning bir tomoni hisoblanadi. Siyosiy jihatdan Vijdon erkinligiga demokratiya ko rinishlaridan biri sifatida qaraladi. ʻ Yuridik nuqtai nazardan Vijdon erkinligi insonning asosiy shaxsiy huquqlari sirasiga kiradi va demokratik erkinliklardan biri hisoblanadi. O zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida, "Vijdon erkinligi va diniy ʻ 15

O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi.

Купить