Dokument ma'lumotlari

Narxi 30000UZS
Hajmi 59.6KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 22 May 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Siyosatshunoslik

Sotuvchi

Zafar Nurullayev

Ro'yxatga olish sanasi 22 May 2023

36 Sotish

O’zbekiston Respublikasida advokaturaning konstitutsiyaviy-huquqiy asoslari

1 Mavzu: O’zbekiston Respublikasida advokaturaning konstitutsiyaviy-huquqiy asoslari . Reja: I.Kirish II.Asosiy qism 1. O’zbekistonda advokatura institutining rivojlanish tarixi va advokatura to’g’risidagi qonunchilikning shakllanishi 2. O’zbekiston Respublikasida advokatlik faoliyati to’g’risidagi qonunchilik 3.Advokat maqomini olish, litsenziya berish, advokat maqomini to’xtatib turish, litsenziyani amal qilishini to’xtatib turish III.Xulosa IV.Foydalanilgan adabiyotlar 2 Kirish Mavzuning dolzarbligi: Mavzuni o'rganish, O zbekiston Respublikasiningʻ advokatura tizimi va advokatlar uchun belgilangan huquqiy tartibot va asosiy qonunlari haqida ma lumot olishga yordam beradi. ʼ O zbekistonlik advokatura institutining rivojlanishi, uning tarixiy jarayoni, ʻ faoliyatini tartibga solishda amal qiladigan qonun va qarorlar to g risida ma lumot beradi. ʻ ʻ ʼ Bu esa advokatura tizimini tushunishga yordam beradi. Hamda huquqiy bilimlarni oshiradi, ma lumotlar bazasini kengaytiradi va huquqiy savollarga javob topishga yordam ʼ beradi. O zbekiston Respublikasida advokatura tizimi, konstitutsiyaviy-huquqiy asoslari, ʻ boshqa huquqiy tizimlar, jamoat va davlat tashkilotlari bilan birgalikda ishlaydi. Bu esa davlat huquqiy tizimining butunligini va integratsiyasini tushunishga yordam beradi. Advokatura tizimi, demokratik huquqiy tizimning asosiy qismidir. Mavzuni o'rganish, demokratik huquqiy tizimning qanday ishlaydi va uning muhim asoslarini tushunishga yordam beradi. Bu sabablarga qo shimcha ravishda, O zbekiston Respublikasida advokaturaning ʻ ʻ konstitutsiyaviy-huquqiy asoslari mavzusini o'rganish, huquqiy madaniyat va demokratiya bilan bog liq umumiy bilimni oshirishga ham yordam beradi. ʻ Kurs ishining maqsadi: “O zbekiston Respublikasida advokaturaning ʻ konstitutsiyaviy-huquqiy asoslari” mavzusining maqsadi O zbekistonda advokatura ʻ institutining yaratilishi, ishlash tartibi va huquqiy asoslari haqida ma lumot berishdir. Bu ʼ mavzu advokatlik faoliyati va advokatlar uchun asosiy qonunlar, tartibotlar va huquqiy muammolar haqida yorliq beradi. Maqsadi advokatura sohasidagi huquqiy tartibotni tushuntirish va uning amal qilishini ta minlashdir. Bu esa fuqarolarga, huquqiy ʼ muammolar bilan shug ullanuvchi advokatlarga va huquqni o rgangan insonlarga yordam ʻ ʻ beradi. 3 1. O’zbekistonda advokatura institutining rivojlanish tarixi va advokatura to’g’risidagi qonunchilikning shakllanishi. O’zbekiston hududida yuridik yordam institutining paydo bo’lishi. O’zbekistonda eng qadimiy yuridik institutlardan biri - advokaturaning rivojlanishiga, boshqa davlatlarda bo’lgani singari, oila vakilligi jiddiy ta’sir ko’rsatgan. Oila boshlig’i uning har bir a’zosi manfaatlarini, shuningdek, oila boshlig’iga himoya qilishni so’rab murojaat etgan boshqa shaxslarning manfaatlarini himoya qilgan. Har bir odamni nohaqlikdan himoya qilish va haqiqat uchun kurash hamma asrlarda hayot faoliyatining negizini tashkil etgan. Haqiqatga va huquqiy ma’rifatga qiziqishning kuchliligi shu bilan izohlanadi. Bu masala tarixi O’zbekistonga ham xosdir. O’rta Osiyolik ulug’ allomalarning barchasi - Abu Ali ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy, Abu Nasr Forobiy, Abu Mansur al-Moturidiy, Imom al-Buxoriy, Alisher Navoiy, Mirzo Ulug’bek va boshqalar islom huquqshunosligi - fiqhni o’rganganlar, shariat qoidalariga asoslangan qonunga rioya qilganlar, qonunga hurmatsizlikning zararini ommaga tushuntirganlar. Shu bilan birga Turkiston o’lkasida, shuningdek, Buxoro amirligida, Xorazm xonligida shariat (musulmon huquqi) va odat (odat huquqi) asoslarida faoliyat ko’rsatgan qozilar va biy feodal sudlari jinoyat va fuqarolik ishlarini advokatlarning ishtirokisiz ko’rganlar. Shunga qaramasdan, o’rta asrlardayoq Sharqda qozilar huzurida islom huquqi - shariat bilimdoni bo’lgan maxsus xizmatchilar - muftiylar va a’lamlar xizmat qilgan. Ular qozi topshirig’iga yoki da’vogarlar, jabrlanuvchilar, ayblovchilar, javobgarlar (sudlanuvchilar) iltimosiga ko’ra, arznomalar, shikoyatlar, ish hujjatlarini tuzganlar. Masalan, Buxoro amirligining qozikaloni huzurida o’n ikki muftiy xizmat qilgan. Keyinchalik, revolyutsiyagacha bo’lgan Turkistonda butun Rossiyada bo’lgani singari podshoh sudlarida jinoyat va fuqarolik ishlarini ko’rishda advokatlar – qasamyod qildirilgan vakillar (vakolat berilgan prisyajniylar) va ularning yordamchilari ishtirok etganlar. O’zbekiston hududida o’zi o’zini boshqaruvchi tashkilot sifatidagi birinchi advokatura - «Himoyachilar sho’basi» Sankt-Peterburgda yuridik ma’lumot olgan Abdunabi Qurolboy tashabbusi bilan 1879 yilda Qo’qon shahrida tashkil etildi. Abdunabi Qurolboy birinchi o’zbek advokati hisoblanadi. Qo’qon advokatlar sho’basi xalq orasida 4 «zakonchi» deb nom olgan o’ndan ortiq huquq himoyachilarini birlashtirdi. 1899 yilda Toshkent sud palatasi huzurida hamda okrug sudlari qoshida Rossiya qonunlariga muvofiq ish olib boruvchi himoyachilarning hay’atlari tashkil etildi. Rossiya va Turkiyada advokatlik amaliyotini o’rganib qaytgan Valixonxo’ja tomonidan 1915 yilda Buxoroda tashkil qilingan «Ko’ngilli advokatlar sho’basi» ish boshladi. Advokatlar sho’basi a’zolari Buxoro amirligi qozikaloni Sharifxon Sadri Ziyoga bir necha marta murojaat etib, aksariyat hollarda yo’qsillarning mulk, yer va mehnat huquqlariga doir nizolar odilona hal qilinishiga erishdilar. O’zbekiston hududida advokatura institutining rivojlanishi va advokatura to’g’risidagi qonunchiligining shakllanishi. O’zbekiston hududida advokatura instituti 1918-1924 yillarda Turkiston ASSRni ham o’z ichiga olgan RSFSR qonunchiligiga muvofiq faoliyat olib bordi. 1917 yil 12-dekabrda chaqirilgan Turkiston o’lkasi Xalq komissarlari kengashining buyrug’i, Vhimoya masalalariga doir asosiy qoidalariga, shu jumladan, Sud to’g’risidagi 1-son Dekretga mos kelardi. U o’lkada ilgari amal qilgan sud tizimini bekor qildi, advokatura institutlarini tugatdi. Dekretda ayblanuvchining himoyaga bo’lgan huquqi e’lon qilindi, fuqarolik huquqlaridan foydalanuvchi, o’z sha’niga dog’ tushirmagan har qanday fuqaro sudda himoyachi yoki taraflardan birining vakili sifatida ishtirok etishi mumkinligi qayd etildi. Toshkent shahar Kengashi 1918 yil 16-yanvarda inqilobiy tribunal tashkil etish to’g’risida qaror qabul qildi. Qarorda, jinsidan qat’i nazar, yigirma yoshga to’lgan, siyosiy huquqlardan foydalanuvchi har qanday fuqaro tribunalning sud majlisida himoyachi sifatida ishtirok etishi mumkinligi ko’rsatib o’tildi. Himoyachilar instituti bora-bora muayyan tashkiliy shakllarga ega bo’la boshladi. 1919 yilning o’rtalaridayoq huquq himoyachilari hay’atlari va komissiyalari TASSRning Oliy tribunalida ham, viloyatlar tribunallarida ham mavjud edi. Turkiston ASSR Markaziy ijroiya komitetining 1919 yil 6-maydagi Dekreti bilan «Turkiston respublikasining oliy va viloyat inqilobiy tribunallari to’g’risidagi Nizom» tasdiqlandi. Nizomga muvofiq, ishda himoyachining ishtirok etishiga yo’l qo’yish yoki qo’ymaslik to’la tribunalga bog’liq edi. Biroq, ishda ayblovchi ishtirok etsa, tribunal himoyachini ishga kiritishi yoki tayinlashi shart edi. Nizomda nazarda tutilgan yangi qoidaga muvofiq, Oliy inqilobiy tribunal huzuridagi «huquq himoyachilari hay’ati» a’zolari viloyat ijroiya komitetlari tomonidan 5 tayinlanar va chaqirib olinardi. Ularga mansabdor shaxslar sifatida qaralar va sudyalar bilan bir qatorda Adliya xalq komissarligi smetasi bo’yicha maosh to’lanardi. Butunrossiya Markaziy ijroiya komitetining 1920 yil 18 martdagi Dekreti bilan yangi «Inqilobiy tribunallar to’g’risidagi Nizom» tasdiqlandi. Nizomga muvofiq, himoyachilar hay’atlarining a’zolaridan tashqari, sudlanuvchilarning yaqinlari yoki qarindoshlari yoki tribunal ishonchini to’liq qozongan shaxslar ham himoyachi bo’lishi mumkin edi. Himoyachilarga xizmati uchun sud belgilagan miqdorda haq to’lanardi. Bu haq ayblanuvchilardan, taraflardan undirib olinardi va Adliya xalq komissarligi smetasi bo’yicha respublika daromadiga kiritilardi. 1920 yilda vujudga kelgan Buxoro va Xorazm XSRda esa amalda bo’lgan qozilar va biylar sudlarida himoyachilar yo’q edi, xuddi shunday TASSR hududida vaqtincha saqlanib kelayotgan qozilar va biylar sudlarida ham shu ahvol kuzatilar edi. Buxoro respublikasining sovet sud organlarida himoyachilar instituti endigina rivojlanib kelayotgan edi, Xorazmda esa himoyachilar hay’atlari hali yo’q edi. 1922 yil 29 oktabrda Turkiston respublikasi Markaziy ijroiya komiteti qarori bilan RSFSR Adliya xalq komissarligi tasdiqlagan «Advokatura to’g’risidagi nizom» qo’llanma sifatida qabul qilinganligi e’lon qilindi. 1924 yil 1 oktabrda Buxoro respublikasi hukumati “BXSR sudlari qoshida huquq himoyachilari hay’atlari to’g’risida”gi Nizomni tasdiqladi. Nizomga ko’ra Buxoro respublikasi sudlari huzurida huquqni himoya qiluvchilar hay’atlari ta’sis etildi. Okrug sudlari tashkil etilgunga qadar huquqni himoya qiluvchilar hay’atlari bevosita Adliya nozirligiga bo’ysungan, u birinchi chaqiriq huquqni himoya qiluvchilar hay’atlari a’zolarini tasdiqlagan. Keyinchalik yangi a’zolar qabul qilish hay’atning umumiy yig’ilishi qaroriga muvofiq amalga oshirilgan, qarorning nusxasi Adliya nozirligiga Respublika davlat prokurorini xabardor qilingan holda yuborilgan. Shunday qilib, sovet hokimiyatining dastlabki yillarida O’zbekiston hududida fuqarolarning o’z huquqlari va erkinliklarini himoya qilish huquqini amalga oshirish imkoniyati to’liq advokaturaning maqomi va jamiyatdagi o’rniga bog’liq edi. Advokatura institutini «davlat tasarrufiga o’tkazish»ga urinishlar uning jinoyat ishlari bo’yicha sud ish yurituvida ishtirok etish imkoniyatini ancha kamaytirardi. Boz ustiga, manfaatlarni himoya 6 qilishga nisbatan sinfiy yondashuv fuqarolarning qonun va sud oldida tengsizligiga, shuningdek, shaxslarning ayrim toifalari o’z huquqlari va erkinliklarini himoya qilish huquqidan mahrum etilishiga sabab bo’ldi. O’rta Osiyo respublikalarida milliy davlat hududiy bo’linishi amalga oshirilib, O’zbekiston SSR tashkil topganidan so’ng Respublikaning barcha tumanlari uchun bir xil bo’lgan adliya organlarini tashkil etish bo’yicha ishlar amalga oshirildi. Bu advokaturaga ham to’liq taalluqli bo’ldi. 1925 yilda O’zSSR Markaziy Ijroiya Qo’mitasi tomonidan tasdiqlangan Respublika Adliya Xalq kommisarligi to’g’risidagi Nizomda O’zSSR AXK himoyachilar hay’atlari faoliyatiga ham rahbarlik qilishi nazarda tutilgan. 1926 yil 29 sentabrda O’zbekiston SSR sud tuzilishi to’g’risidagi Nizom qabul qilinib, u 1927 yil 15 fevraldan kuchga kiritildi. Shu hujjatga asosan, 1927 yil 14 dekabrda O’zSSR Adliya Xalq kommisarligi tomonidan Himoyachilar Hay’atlari to’g’risidagi Nizom tasdiqlandi. Bu Nizom ilgari amalda bo’lgan hay’atlar tuzilishi, ularning kadrlar bilan to’ldirishi, a’zolikka qabul qilish shartlari va advokatlarning xizmati uchun haq to’lash prinsiplarini saqlab qoldi. 1936 yilda qabul qilingan SSSR Konstitutsiyasi, 1937 yilda qabul qilingan O’zSSR Konstitutsiyasi, 1938 yildagi «Sud tuzilishi to’g’risida»gi Qonun va 1939 yildagi «Advokatura to’g’risida»gi Nizomga muvofiq, O’zbekiston SSR va uning tarkibiga kirgan Qoraqalpog’iston ASSRda advokatlarning viloyat hay’atlari tashkil etildi. Advokaturaning barcha vazifalari shahar va tuman yuridik maslahatxonalari orqali amalga oshiriladigan bo’ldi. O’zbekistonda advokatura institutini huquqiy tartibda solishning keyingi bosqichi 1958 yilda Sud tuzilishi to’g’risidagi qonunchilik asoslari qabul qilinishi bilan bog’liqdir. 1961 yil 30 mayda O’zSSR Oliy Kengashi tomonidan Advokatura to’g’risidagi Nizom tasdiqlandi. Bu Nizom 1979 yil 30 noyabrda SSSR Oliy Kengashi tomonidan “SSSRda advokatura to’g’risida” gi Qonun qabul qilingunda qadar harakatda bo’ldi. “SSSRda advokatura to’g’risida”gi Qonunga asosan 1980 yil 12 noyabrda O’zSSR Oliy Kengashi “O’zSSRning advokatura to’g’risida”gi Nizomiga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida Qonun qabul qildi. Nizomning 1-moddasiga muvofiq, «...sovet advokaturasining asosiy vazifasi 7 fuqarolar va tashkilotlarga odil sudlovni amalga oshirish, sotsialistik qonuniylikka rioya etish va uni mustahkamlash, fuqarolarni sovet qonunlarini aniq va so’zsiz bajarish, xalq boyligini avaylab asrash, mehnat intizomiga rioya qilish, boshqa shaxslarning huquqlari, sha’ni va qadr-qimmatiga, sotsialistik jamiyat qoidalariga nisbatan hurmat ruhida tarbiyalashdan iborat» edi. Nizomni tahlil qilib, shaxs manfaatlaridan ko’ra davlat manfaatlari ustunligi o’rnatilganligi haqida xulosa qilish mumkin. Advokat “sotsialistik odil sudlov va sotsialistik qonunchilikni mustahkamlash ishiga xizmat qilishi” shart edi, bu uni o’z navbatida davlat xizmatidagi va ma’lum siyosiy vazifalarini bajaruvchi shaxsga aylantirgan. Nizomning ikkinchi bobida advokatlar hay’atlari va ularning organlari faoliyati tartibga solingan. 3-moddada advokatlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi shaxslarning ixtiyoriy birlashmasi sifatidagi advokatlar hay’atining huquqiy holati belgilangan, advokatlar hay’atini oliy yuridik ma’lumotga ega bo’lgan mutaxassislardan tarkib toptirish tartibi belgilab qo’yilgan. Advokatlarning hay’atlari xalq deputatlari Kengashlari tashabbusiga ko’ra tuzilishi ham mumkin edi. Advokatlar hay’atini tashkil etish yuzasidan takliflar respublika Adliya vazirligiga yuborilishi lozim edi. O’z navbatida, Adliya vazirligi ularni Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashiga, xalq deputatlari viloyat va Toshkent shahar Kengashi ijroiya komitetiga tasdiqlash va ro’yxatga olish uchun yuborardi. Ushbu taomillar bajarilganidan keyingina advokatlarning hay’atlari yuridik shaxsga aylanar, bankda o’z hisob varag’ini ochar, o’z nomi ifodalangan yumaloq muhr va shtampga ega bo’lardi. Umumiy yig’ilish (konferensiya) advokatlar hay’atining oliy organi, hay’at rayosati - uning ijro etuvchi organi, taftish komissiyasi - nazorat-taftish organi hisoblanardi. 1980 yildagi Nizomda umumiy yig’ilishni (konferensiyani) chaqirish muddati, uning vakolatlari va chaqirish tartibi belgilab qo’yilgandi. 1980 yildagi Nizom bilan advokatlar hay’ati a’zolariga quyidagi talablar qo’yilgan: - SSSR fuqarosi bo’lish; - oliy yuridik ma’lumotga ega bo’lish; - yurist mutaxassisligi bo’yicha kamida ikki yillik mehnat stajiga ega bo’lish; - uch oygacha bo’lgan muddatda sinovdan o’tish. 8 Bu talablar mutlaqo o’rinli edi, chunki advokat faoliyati sud, prokuratura, militsiyadagi mutaxassis-yurist ishidan butunlay farq qiladi. Zero, advokatning asosiy vazifasi - fuqaroning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini yoki tashkilotning huquqlari va qonuniy manfaatlarini amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq himoya qilishdan iborat. Bundan tashqari, Nizomda advokatning huquq va majburiyatlari, shu jumladan, hay’at va uning organlari ishida faol ishtirok etish, fuqarolik va jinoyat ishlari bo’yicha vakil va himoyachi bo’lish huquqi tartibga solingan edi. 1980 yildagi Nizomga muvofiq, advokatlarning fuqarolar va tashkilotlarga yuridik yordam ko’rsatish bilan bog’liq ishini tashkil etish uchun yuridik maslahatxonalar tashkil etilishi mumkin edi. Bunday maslahatxonalar tashkil etiladigan joyni hay’at rayosati mahalliy adliya organlari bilan bamaslahat belgilardi. Nizomda yuridik maslahatxona mudirining huquq va majburiyatlari mufassal tartibga solingan, shuningdek, advokatlar fuqarolar va tashkilotlarga ko’rsatiladigan yuridik yordam turlari ko’rsatilgan edi. 1980 yildagi Nizomda advokatlar mehnatiga haq to’lash masalalari, mehnat ta’tili, davlat ijtimoiy sug’urtasi bo’yicha nafaqa olish hamda pensiya ta’minotiga bo’lgan ijtimoiy huquqlar tartibga solingan edi. Xususan, advokat mehnatiga yuridik maslahatxona fuqarolar va tashkilotlarga yuridik yordam ko’rsatgani uchun olgan mablag’lar hisobidan haq to’lanardi. 1980 yildagi Nizomda advokatlar hay’ati a’zolarini rag’batlantirish choralari hamda ularning intizomiy javobgarligi ham belgilab qo’yilgan edi. O’z kasbiy vazifalarni namunali bajarganlik, uzoq vaqt va benuqson ishlaganlik, faol jamoatchilik faoliyati uchun advokatga hay’at rayosatining tashakkuri e’lon qilinishi, pul mukofoti berilishi, qimmatbaho sovg’a topshirilishi, advokat faxriy yorliq bilan taqdirlanishi, Hurmat kitobi yoki Hurmat taxtasiga kiritilishi mumkin edi. Favqulodda intizomiy chora sifatida advokatga nisbatan hay’at a’zolari safidan chiqarish chorasi qo’llanilardi. Intizomiy chora qo’llanilishidan oldin faktlar sinchiklab tekshirilishi, advokatdan tushuntirish xati olinishi lozim edi, shundan keyingina intizomiy ish qo’zg’atilardi. 1980-yildagi Nizomda intizomiy jazoni olib tashlash tartibi ham belgilab qo’yilgan edi. Agar jazo tayinlangan kundan e’tiboran bir yil mobaynida advokat 9 yangi huquqbuzarlik sodir etmagan bo’lsa, u intizomiy jazoga tortilmagan deb hisoblangan. Mehnatga vijdonan munosabatda bo’lganlik va nuqsonsiz xulq-atvor uchun hay’at rayosati intizomiy jazoni muddatidan ilgari olib tashlashi mumkin bo’lgan. Tarix shundan guvohlik beradiki, sovet davrida advokatura institutini isloh etishga urinishlarga qaramasdan, advokatura kuchsiz va kam sonli edi: 1924 yilning may oyiga qadar bo’lgan holatga ko’ra, Turkistonda jami 108 nafar himoyachi bo’lib, shulardan 52 tasi Sirdaryo viloyatida, 18 tasi Samarqand viloyatida, 13 tasi Turkmaniston viloyatida, 14 tasi Yettisoy viloyatida, 9 tasi Farg’ona viloyatida ish olib borar, Amudaryo viloyatida esa himoyachilar hay’atining birorta ham a’zosi yo’q edi. Himoyachilarning atigi 16 nafari mahalliy millat vakillari edi. Hatto oradan o’n yil o’tgach, 1935 yil 1 yanvarga kelib advokatlar 122 kishini, shu jumladan, oliy yuridik ma’lumotlilar 35, o’rta ma’lumotlilar 30 kishini tashkil etdi; ular orasida 35 nafari o’zbek edi. Hatto oradan chorak asr o’tgach, 1960 yillarning boshida respublika advokatlar hay’atida 420 kishi band bo’lib, shulardan 302 nafari oliy yuridik ma’lumotga ega edi. Bundan tashqari, 30-40 yillarda advokatlar faoliyatining samaradorligi, ayniqsa, jinoyat ishlari bo’yicha juda past edi. Advokatlarning jinoyat ishlarini yuritishda ishtirok etishiga sud xodimlari, Adliya Xalq kommisarligi rahbarlari va boshqa huquqni muhofaza qiluvchilar organlar xodimlari salbiy munosabatda bo’lishgan. 1934 yil 1 dekabrda va 1937 yil 14 sentabrda SSSR MIK tomonidan qabul qilingan va terroristik tashkilotlar va teroristik aktlar, kontrrevolyutsion zararkunandalik va qo’poruvchilik to’g’risidagi ishlar bo’yicha sud ishlarini yuritishning alohida tartibini o’rnatgan qarorlari, ayniqsa juda salbiy rol o’ynadi. Sudda bu ishlarni ko’rish soddalashtirilgan tartibda, shu jumladan, ayblov va himoyaning ishtirokisiz amalga oshirilgan. Sovet davrida advokatura instituti o’z vazifalarini erkin va mustaqil amalga oshirolmagan. Advokatlar va advokatlik faoliyatiga ma’muriy munosabatda bo’lish advokaturaning maqomini har tomonlama kamsitgan. Mustaqillikka erishilganidan keyingina O’zbekiston Respublikasida advokaturani fuqarolik jamiyatining mustaqil huquqiy instituti sifatida shakllantirish, uning fuqarolarning huquq va erkinliklarini himoya qilishga ko’maklashuvchi, malakali yuridik yordam ko’rsatuvchi mustaqil tashkilot sifatida rivojlanishiga yo’naltirilgan islohotlar 10 amalga oshirildi. 2. O’zbekiston Respublikasida advokatlik faoliyati to’g’risidagi qonunchilik O’zbekiston Respublikasida advokatlik faoliyati to’g’risidagi qonunchilik, ya’ni advokatlik faoliyatining huquqiy asoslarini quyidagilar tashkil etadi: 1. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi (1992 yil 8 dekabr); 2. O’zbekiston Respublikasining “Advokatura to’g’risida”gi Qonuni (1996 yil 27 dekabr); 3. O’zbekiston Respublikasining «Advokatlik faoliyatining kafolatlari va advokatlarning ijtimoiy himoyasi to’g’risida»gi Qonuni (1998 yil 25 dekabr); 4. O’zbekiston Respublikasining Fuqarolik protsessual kodeksi, Xo’jalik protsessual kodeksi, Jinoyat-protsessual kodeksi; 5. O’zbekiston Respublikasining boshqa bir qator qonunlari; 6. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmon va qarorlari; 7. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari; 8. boshqa qonun osti hujjatlari. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. O’zbekiston Respublikasining huquqiy tizimi 1992 yil 8 dekabrda qabul qilingan O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi normalariga asoslanadi. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi davlat kurilishi asoslari, boshqaruv shakli, siyosiy tuzum, inson va fuqarolarning huquq va erkinliklari, davlat hokimiyatining tashkil etilishi hamda mamlakat davlat va jamiyat hayotining boshqa eng muhim jihatlarini tartibga soladi. O’zbekiston Respublikasining barcha qonun hujjatlari Konstitutsiyaga asoslanadi va uning normalarini yanada aniqlashtiradi va rivojlantiradi. Bironta qonun hujjatlari Konstitutsiyaga xilof bo’lishi mumkin emas. Advokatura instituti va advokatlik faoliyatini tartibga solishga yo’naltirilgan konstitutsiyaviy normalarini shartli ravishda ikkiga bo’lish mumkin: 1) advokatura masalalariga bevosita daxl qilmaydigan umumiy normalar; 2) advokaturani tashkil etish va advokatlik faoliyatini amalga oshirishni tartibga 11 soluvchi maxsus normalar. Birinchi guruhga kiruvchi konstitutsiyaviy normalar, jumladan, inson va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlarini belgilaydi. Bu normalar advokatura institutining faoliyat ko’rsatishiga zaruriyatni belgilaydi. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 1–moddasida “O’zbekiston – suveren demokratik respublika” deb belgilab kuyilgan. Bu konstitutsiyaviy normadan advokatura va advokatlik faoliyati uchun muhim bo’lgan bir qancha hulosalar kelib chiqadi. Birinchidan, demokratik respublika degan so’zni o’zi huquqiy davlat degan ma’noni ham anglatadi. Chunki huquqiy bo’lmagan davlat hech kachon demokratik ham bulaolmaydi. Huquqiy demokratik davlatda esa barcha davlat organlari va mansabdor shaxslarning faoliyati qonun ustuvorligi prinsipiga asoslanadi. Davlat hokimiyati vakolatlari xalq manfaatlarini ko’zlab, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi hamda uning asosida qabul qilingan qonunlar doirasida amalga oshiriladi. Qonun ustuvorligi prinsipi davlat tomonidan o’z hokimiyat vakolatlarini suiiste’mol qilishga to’siq bo’lib xizmat qiladi va advokatura institutining uning faoliyatiga qonunga xilof ravishda aralashish kafolatini ta’minlaydi. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 13-moddasida inson, uning hayoti, erkinligi, sha’ni, qadr-qimmati va boshqa daxlsiz huquqlari oliy qadriyat deb e’lon qilingan. Bu norma davlat tomonidan inson va fuqarolar huquq va erkinliklarining tan olinishi va ularga rioya etilishini ta’minlash majburiyatini o’z zimmasiga olinganligini anglatadi. Shu tufayli davlatning muhim majburiyatlaridan biri inson huquq va erkinliklarini, ularning subyektiv huquqlarini himoya qilishning ishonchli mexanizmini yaratish hamdir. Bu mexanizmning tarkibiy qismini advokatura tashkil etib, uning faoliyati jismoniy va yuridik shaxslarga yuridik yordam ko’rsatish orqali ularning huquq, erkinligi va qonuniy manfaatlarini himoya qilishdir. Huquqiy demokratik davlat fuqarolik jamiyati mavjudligini e’tirof etibgina qolmasdan, balki fuqarolik jamiyatining institutlarining har tomonlama rivojlanishiga yordam ko’rsatadi. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 34-moddasiga muvofiq fuqarolar turli jamoat birlashmalariga uyushish huquqiga ega. Advokatura ham fuqarolik jamiyati instituti sifatida mustaqillik va o’z o’zini boshqarish prinsiplari asosida faoliyat 12 ko’rsatadi, davlat esa uning mustaqilligini kafolatlaydi, bu mazkur institutning mavjud bo’lishi va samarali faoliyat ko’rsatishini muhim shartidir. Huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyati munosabatlari o’zaro mas’uliyat prinsipi asosida amalga oshiriladi. Davlat organlari va mansabdor shaxslar jamiyat va fuqarolar oldida mas’ul bo’lishlari bilan bir qatorda har bir shaxs va fuqarolik jamiyati institutlari davlat oldida ham mas’uldir. Mazkur mexanizm advokatura faoliyatiga ham taalluqli bo’lib, advokatlar, advokatlik tuzilmalari va advokatlar birlashmalari organlarining qonuniylik prinsipiga qat’iy rioya etishliklarini, davlat oldida boshqa majburiyatlarni bajarishlarini, jumladan soliqlar to’lash, qonunda belgilangan holda bepul yuridik yordam ko’rsatish kabi majburiyatlarini bajarishlarini taqozo etadi. Huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyati mavjudligining o’zi davlat tomonidan advokatura institutining unga yuklatilgan vazifalarning amalga oshirilishi ustidan nazorat qilish huquqini beradi. Lekin bu nazorat faqat qonun doirasida amalga oshirilib, advokaturaning o’z vazifalarini amalga oshirish borasidagi erkinligini cheqlamasligi, shu bilan bir vaqtda advokatlar, advokatlik tuzilmalari va advokatlar birlashmalari tomonidan qonuniylik prinsipiga rioya etilishini kafolatlash kerak. Konstitutsiyaning 11-moddasiga ko’ra O’zbekiston Respublikasi davlat hokimiyatining tizimi – hokimiyatning qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga bo’linish prinsipiga asoslanadi. Advokatura ko’rsatilgan hokimiyat tizimlarining birontasining tarkibiga kirmasada, ular bilan yaqin hamkorlikda o’z faoliyatini amalga oshiradi. Advokatura Konstitutsiyada nazarda tutilgan fuqarolarning asosiy huquqlari va erkinliklarini himoya qilishda alohida rol uynaydi. Shuning uchun ham Konstitutsiyaning 23-bobida nazarda tutilgan konstitutsiyaviy normalar advokatura faoliyatiga bevosita o’z ta’sirini ko’rsatadi. O’zbekiston Respublikasining 141-moddasida jismoniy va yuridik shaxslarga malakali yuridik yordam ko‘rsatish uchun advokatura faoliyat ko‘rsatadi. Advokatura faoliyati qonuniylik, mustaqillik va o‘zini o‘zi boshqarish prinsiplariga asoslanadi. Advokaturani tashkil etish va uning faoliyati tartibi qonun bilan belgilanadi. 13 O’zbekiston Respublikasining 142-moddasida shunday deb o’tilganki advokat o‘z kasbiy vazifalarini amalga oshirayotganda uning faoliyatiga aralashishga yo‘l qo‘yilmaydi. Advokatga o‘z himoyasidagi shaxs bilan moneliksiz va xoli uchrashish, maslahatlar berish uchun shart-sharoitlar ta’minlanadi. Advokat, uning sha’ni, qadr-qimmati va kasbiy faoliyati davlat himoyasida bo‘ladi va qonun bilan muhofaza qilinadi. Shunday qilib, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi mamlakatimizning asosiy qonuni sifatida advokatura va advokatlik faoliyati to’g’risidagi qonun hujjatlarida yanada aniqlashtirilishi va rivojlantirilishi lozim bo’lgan asosiy qoidalarni belgilaydi. «Advokatura to’g’risida»gi va «Advokatlik faoliyatining kafolatlari va advokatlarning ijtimoiy himoyasi to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonunlari. «Advokatura to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonunida advokaturaning maqomi va funksiyalari, advokatura faoliyatining prinsiplari va tashkiliy shakllari, advokat maqomiga ega bo’lish shartlari belgilangan, advokatning huquq va majburiyatlari, advokatlik faoliyatining turlari sanab o’tilgan. Shuningdek, bu qonunda advokat yordamchisi va advokat stajyorining huquqiy maqomi belgilangan, advokatlik siriga tushuncha berilgan, advokatlik faoliyatining va advokatning ijtimoiy himoyasi kafolatlari aks ettirilgan. Qonunda, shuningdek, malaka komissiyalarini tuzishning umumiy huquqiy asoslari, ularning tarkibi, advokatlik faoliyati bilan shug’ullanish huquqini beruvchi litsenziyalarni berish shartlari, litsenziyaning amal qilishini to’xtatib turish va tugatish, advokatning intizomiy javobgarligi ko’rsatilgan, advokatura va O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi o’rtasidagi o’zaro munosabatlar belgilangan. Shuni alohida ta’kidlash kerakki, «Advokatura to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonuni qabul qilinishi advokatura tarixida katta yangilik bo’ldi. Bu qonunda birinchi bor advokaturaning mustaqilligi; xususiy advokatura institutining barpo etilganligi; advokatlik faoliyati bilan shug’ullanish uchun litsenziyaning mavjudligi; advokat yordamchisi va stajyori faoliyatlarining tartibga solinishi; malaka komissiyalarini, shuningdek, Oliy malaka komissiyasini tuzish va ular faoliyatini tartibga solish; advokat mehnatiga haq to’lash 14 ishonch bildiruvchi shaxs yoki himoya ostidagi shaxs bilan tuziladigan bitim (shartnoma) asosida amalga oshirilishi; o’z kasbiy faoliyatini amalga oshirish davrida advokatga keng huquqlar berilishi advokatura institutining mavqei oshishiga ishonchli huquqiy kafolatlar yaratdi. «Advokatura to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonunida advokatlik faoliyatiga ta’rif berilmagan. Lekin 1-moddada advokatura O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga muvofiq, O’zbekiston Respublikasi fuqarolari, ajnabiy fuqarolar, fuqaroligi bo’lmagan shaxslarga, korxonalar, muassasalar, tashkilotlarga yuridik yordam ko’rsatishi belgilangan. Shu orqali huquqiy himoya konstitutsiyaviy huquq ekanligi aytilgan. Bu O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 18-moddasi ma’nosidan ham kelib chiqadi, ya’ni O’zbekiston Respublikasida barcha fuqarolar bir xil huquq va erkinliklarga ega bo’lib, jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, shaxsi va ijtimoiy mavqeidan qat’iy nazar, qonun oldida tengdirlar. Shuningdek, Konstitutsiyaning 22-moddasi ham - O’zbekiston Respublikasi o’z hududida ham, uning tashqarisida ham o’z fuqarolarini huquqiy himoya qilish va ularga homiylik ko’rsatishni kafolatlaydi. «Advokatura to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonunining 2-moddasiga asosan, O’zbekiston Respublikasida advokatura to’g’risidagi qonun hujjatlari mazkur Qonun hamda O’zbekiston Respublikasining boshqa qonun hujjatlaridan iborat. O’zbekiston Respublikasi «Advokatura to’g’risida»gi Qonunida advokatlik faoliyati va advokatlarning ijtimoiy himoyasi kafolatlari yetarli darajada aks ettirilmaganligi sababli 1998 yil 25 dekabrda «Advokatlik faoliyatining kafolatlari va advokatlarning ijtimoiy himoyasi to’g’risida»gi Qonun qabul qilindi. Mazkur qonunda advokatlik faoliyati bilan shug’ullanish huquqi, advokatlik faoliyatining asosiy prinsiplari, advokat qasamyodi, advokatning vakolati, advokatning mustaqilligini ta’minlash kafolatlari, jumladan, advokatning daxlsizligi, advokatlik faoliyatiga aralashishga yo’l kuymaslik, advokatlik faoliyati himoyalanishini ta’minlash va boshqa bir kator masalalar o’z huquqiy yechimini topdi. Advokatura institutini isloh etish ko’rsatilgan qonunlar qabul qilingandan keyin ham davom etdi. Jumladan, O’zbekiston Respublikasining “Advokatura instituti 15 takomillashtirilishi munosabati bilan O’zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o’zgartish va kushimchalar kiritish to’g’risida”gi 2008 yil 31 dekabrdagi Qonuni bilan O’zbekiston Respublikasining Jinoyat–protsessual kodeksiga, Ma’muriy javobgarlik to’g’risidagi kodeksiga va Jinoyat ijrioya kodeksiga hamda yuqorida ko’rsatilgan har ikkala qonunga kator o’zgartish va kushimchalar kiritildi. Advokatura institutini yanada isloh etishga yo’naltirilgan bu qonunda quyidagi asosiy qoidalar o’z ifodasini topdi. Birinchidan, advokatlikka nomzod shaxslarning malakasiga nisbatan qo’yilayotgan talablar kuchaytirildi, ularning yuridik soha bo’yicha ish tajribasiga ega bo’lishi va advokatlik tuzilmalarida amaliyot o’tashi belgilandi, shuningdek, advokatlarning kasbga oid malakasini muntazam ravishda oshirish majburiyligi joriy qilindi. Advokaturani maxsus ko’nikmalarga ega bo’lgan yuqori malakali mutaxassislar bilan ta’minlash maqsadida advokatlikka nomzod shaxslarning malakasiga nisbatan, yuridik mutaxassislik bo’yicha ikki yillik ish stajiga ega bo’lish, shu jumladan, advokatlik tuzilmasida kamida olti oy stajirovka o’tash kabi yangi talablar qo’yildi. Shundan kelib chiqib, advokatning stajyori maqomini belgilovchi, unga qo’yiladigan talablar va uning stajirovka o’tashi bilan bog’liq normalar qonunda mustahkamlab qo’yildi. Qonunda, shuningdek, advokatning o’z bilimlarini doimiy ravishda takomillashtirib borishi, Advokatlar palatasi tomonidan belgilangan tartibda uch yilda kamida bir marta kasbiy malakasini oshirish shartligi belgilab qo’yildi. Qonun advokatning mustaqilligini ta’minlovchi qator normalarni nazarda tutish bilan birga bu mustaqillikni ta’minlash vositalaridan biri sifatida advokatga ilmiy va pedagogik faoliyatdan tashqari haq to’lanadigan boshqa turdagi faoliyat bilan shug’ullanishni man etadi. Ikkinchidan, advokaturani halol va kasb mahorati yuqori mutaxassislar bilan to’ldirishni ta’minlaydigan samarali litsenziyalash tizimini tashkil etish nazarda tutildi. Ilgari harakatda bo’lgan advokatlik faoliyatini litsenziyalash tizimi hozirgi kun talablariga javob bermay qoldi. U litsenziya olgan shaxslarning ko’pchiligini amalda 16 advokatlik faoliyati bilan shug’ullanishini ta’minlay olmadi. Natijada litsenziya olgan 7000 shaxsdan faqat 4000dan ortig’i advokatlik faoliyati bilan shug’ullandi. Advokatlik faoliyatini litsenziyalashning samarali tizimini yaratish maqsadida qonunda belgilangan tartibda litsenziya olgan shaxs uch oy ichida advokat qasamyodini qabul qilishi va yakka tartibda yoki litsenziyaga ega bo’lgan boshqa shaxslar bilan birgalikda advokatlik tuzilmasini tuzishi yoxud faoliyat ko’rsatayotgan advokatlik tuzilmalaridan biriga kirishi shartligi belgilab qo’yildi. Bundan buyon qonunning bu talabini bajarmaslik litsenziyani chaqirib olishga asos bo’ladi. Bundan tashqari, qonunda advokatlik faoliyati bilan shug’ullanishga huquq beruvchi litsenziyaning amal qilishini to’xtatib turish va litsenziyaning amal qilishini tugatish, shuningdek, advokatlik maqomini vaqtincha to’xtatib turish asoslari aniqlashtirildi. Uchinchidan, advokatlik tuzilmalarining vakolatlari aniqlashtirildi va huquqiy maqomi belgilab qo’yildi. Qabul qilingan qonunda advokatlik tuzilmalari har bir turining huquqiy holatini belgilovchi normalar mustahkamlab qo’yildi: - advokatlik byurosi – advokatlik faoliyatini yakka tartibda amalga oshirish uchun advokat tomonidan ta’sis etilgan advokatlik tuzilmasi; - advokatlik firmasi – sheriklikka asoslangan va advokatlik faoliyatini amalga oshirish uchun ikki yoki undan ortiq advokatlar tomonidan ta’sis etilgan advokatlik tuzilmasi; - advokatlar hay’ati – a’zolikka asoslangan va advokatlik faoliyatini amalga oshirish uchun o’ntadan kam bo’lmagan advokatlar tomonidan ta’sis etilgan advokatlik tuzilmasi; - yuridik maslahatxona - advokatlik faoliyatini amalga oshirish uchun Advokatlar palatasining hududiy boshqarmasi tomonidan tashkil etilgan va yuridik shaxs maqomiga ega bo’lmagan advokatlik tuzilmasi. To’rtinchidan, qonun inson huquqlari va erkinliklarini himoya qilish sohasida fuqarolik jamiyatining asosiy institutlaridan biri bo’lgan advokaturaning samarali o’zini o’zi boshqaradigan markazlashtirilgan tizimini tashkil qilishni nazarda tutadi. 17 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008 yil 1 maydagi PF – 3993 – sonli “O’zbekiston Respublikasida advokatura institutini yanada isloh qilish chora-tadbirlari to’g’risida”gi Farmoniga muvofiq, O’zbekiston Advokatlar assotsiatsiyasining negizida O’zbekiston Respublikasi Advokatlar palatasi tashkil etildi. Advokatlar palatasi O’zbekiston Respublikasi barcha advokatlarining majburiy a’zoligiga asoslangan bo’lib, uning faoliyati advokatlarning korporativ birligini ta’minlash, advokatlarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish, advokatlik tuzilmalarining faoliyatini muvofiqlashtirish, advokatning kasb etika qoidalariga rioya etishini ta’minlash, advokatlarni kasbiy tayyorlash va malakasini oshirish ishlarini tashkil qilish, shuningdek, aholining huquqiy yordamdan erkin foydalanishi uchun shart-sharoit yaratish va advokatlar tomonidan ko’rsatilayotgan huquqiy yordamning yuqori saviyada bo’lishini ta’minlashga yo’naltirilgandir. Shu munosabat bilan qonunda O’zbekiston Respublikasi Advokatlar palatasi, uning hududiy boshqarmalari huquqiy maqomi, Advokatlar palatasi hamda uning organlari va mansabdor shaxslarning asosiy vazifalari, faoliyatini moliyalashtirish manbalari va boshqa masalalar huquqiy tartibga solingan. Beshinchidan, advokatlar tomonidan kasb etika qoidalariga rioya etilishini nazorat qilish mexanizmini va advokatlarga nisbatan intizomiy ish yuritish tizimini takomillashtirish nazarda tutilgan. Qonun qabul qilingungacha bo’lgan amaliyot barcha advokatlar uchun bir xil bo’lgan advokatning kasb etikasi standartlari bo’lmaganligi va o’z-o’zidan advokatlarning kasb etikasi qoidalariga rioya etishi ustidan nazorat olib borish mexanizmi ham mavjud bo’lmaganligidan dalolat beradi. O’zbekiston Advokatlar assotsiatsiyasi tomonidan advokatning kasb etika qoidalari qabul qilingan bo’lsada, uning harakati faqat assotsiatsiya a’zolariga, ya’ni faoliyat ko’rsatayotgan advokatlarning ellik foizidan qamrog’iga tegishli edi. Chunki advokatlarning 50 % (ellik foiz)idan ko’prog’i bu assotsiatsiyaga a’zo emas edilar. Shuni ham qayd etish kerakki, Advokatning kasb etika qoidalariga rioya qilishi amalda nazorat qilinmas edi. Shuning uchun ham O’zbekiston Respublikasi Advokatlar palatasi maqomidan kelib chiqqan holda, uning asosiy vazifalaridan biri sifatida advokatlarning qonun hujjatlari va 18 Advokatlar kasb etikasi qoidalari hamda qasamyodiga rioya qilishi ustidan nazorat olib borish qonunda belgilab qo’yildi. Oltinchidan, jinoyat protsessida ayblov tarafi va himoyaning protsessual huquqlari tengligi ta’minlandi. Tortishuv prinsipiga asoslangan jinoyat protsessida taraflarni tengligini ta’minlash maqsadida advokatning teng huquqli ishtirokchi sifatida qatnashishi uchun qo’shimcha protsessual imkoniyatlar berildi. Advokatga dalillar sifatida foydalanishi mumkin bo’lgan ma’lumotlarni mustaqil to’plash va tergov organlariga taqdim etish huquqi ham berildi. Qonunda advokat to’plagan materiallarni dalil sifatida ishga qo’shib qo’yish to’g’risidagi advokat iltimosnomasi surishtiruvchi, tergovchi, prokuror tomonidan, albatta qanoatlantirilishi lozimligi mustahkamlab qo’yildi. Bu o’z navbatida himoya pozitsiyasi mustahkamlanishiga va advokatning isbotlash jaryonida ishtirok etish huquqini amalga oshirish kafolati ko’chaytirilishiga xizmat qiladi. O’z vaqtida himoyachi bilan ta’minlash imkonini berish maqsadida ushlangan gumon kilinuvchi va ayblanuvchi advokatiga yoki yaqin qarindoshiga telefon orqali qo’ng’iroq qilish yoxud xabar berish, birinchi so’roqqa qadar himoyachi bilan uchrashuvlarning soni va davom etish vaqti cheklanmagan holda u bilan holi uchrashish huquqiga ega ekanligi qonunda mustahkamlab qo’yildi. Tergov va sudda sukut saqlash aybsizlik prezumpsiyasining uzviy qismi bo’lganligi tufayli, gumon qilinuvchi va ayblanuvchining ko’rsatuvlar berishni rad etishga bo’lgan protsessual huquqlarini tushuntirish, shuningdek, u bergan ko’rsatuvlardan jinoyat ishiga doir dalillar sifatida uning o’ziga qarshi foydalanilishi mumkinligini tushuntirish jinoyat ishlari bo’yicha ish yuritishni olib boruvchi mansabdor shaxslar majburiyati ekanligi qonunda belgilab qo’yildi. Qonunga ko’ra, himoyachiga yana boshqa bir qator huquqlar, shu jumladan, ishdan ko’chirmalar olishda zamonaviy texnika vositalaridan foydalanish huquqi berildi. Har bir shaxsning malakali huquqiy yordamga bo’lgan huquqini kafolatlovchi konstitutsiyaviy normani amalga oshirish maqsadida yangi institut – guvohning advokati 19 instituti joriy etildi. Shuningdek, advokatning kasb faoliyatiga to’sqinlik qilganlik uchun ma’muriy javobgarlik belgilandi. Shuni alohida ta’kidlash kerakki, qabul qilingan konunning ko’rsatib o’tilgan va boshqa normalari jamiyatda advokatura institutini mavqeini yanada oshirish bilan bir qatorda inson huquqlari va erkinliklarini yanada samarali himoya qilinishiga qo’shimcha imkoniyatlar yaratdi. Advokatlik faoliyati protsessual qonunlar, jumladan, O’zbekiston Respublikasining Fuqarolik protsessual kodeksi, Xo’jalik protsessual kodeksi, Jinoyat-protsessual kodeksi bilan ham tartibga solinadi. Ko’rsatilgan protsessual kodekslar advokatning tegishincha fuqarolik protsessida, sudda xo’jalik nizolarni ko’rib chiqishda va jinoyat protsessida ishtirok etishining huquqiy asoslari, tartibi va advokatning huquq va majburiyatlarini belgilaydi. Bu haqida keyingi boblarda batafsilrok to’xtalamiz. Shuni nazarda tutish kerakki, advokatlik faoliyatining ayrim o’ziga xos jihatlari boshqa qonunlarda ham nazarda tutilishi yoki ularning normalaridan kelib chiqishi mumkin. Masalan, sudda oila huquqi bilan bog’liq nizolar hal kilinayotganda advokat O’zbekiston Respublikasi oila kodeksi normalariga asoslanib faoliyat yuritadi. Yoki bo’lmasa xo’jalik sudlarida bankrotlik to’g’risidagi ishlarni ko’rib chiqishda advokat O’zbekiston Respublikasining “Bankrotlik to’g’risida”gi Qonuni normalariga asoslanadi. O’zbekiston Respublikasining “Voyaga yetmaganlar o’rtasida nazoratsizlik huquqbuzarliklarning profilaktikasi to’g’risida” gi Qonunida qarovsiz qolgan yoki huquqbuzarlik sodir etgan voyaga yetmaganni Voyaga yetmaganlarni ijtimoiy himoya qilish markaziga joylashtirish masalasini hal etishda sudda advokatning ishtiroki masalalari nazarda tutilgan. Shuningdek, inson huquq va erkinliklari hamda qonuniy manfaatlarni himoya qilish bilan bog’liq kator qonunlarda fuqarolarning advokat tomonidan ko’rsatiladigan yuridik yordamdan foydalanish masalalari tartibga solingan. O’zbekiston Respublikasida advokatura institutini shakllanishi va rivojlanishida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmon va qarorlari muhim omil bo’lib xizmat qilib kelmokda. Bunga O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008 yil 1 mayda qabul qilingan № PF-3993-sonli “O’zbekiston Respublikasida advokatura institutini yanada isloh qilish chora-tadbirlari to’g’risida»gi Farmoni yaqqol misol bo’laoladi. Ushbu 20 Farmon sud-huquq tizimini yanada liberallashtirish, fuqarolarning malakali yuridik yordam olish huquqini mustahkamlaydigan konstitutsiyaviy normani amalga oshirish, advokaturaning tashkiliy mustaqilligini ta’minlash, uni yuqori malakali kadrlar bilan to’ldirish, advokatlarning mustaqilligi kafolatlarini kuchaytirish, advokatlik kasbining obro’si va nufuzini oshirishga yo’naltirilgan. Advokatura institutini yanada isloh qilish fuqarolik jamiyati instituti va inson huquq va erkinliklarini samarali himoya qilishni har taraflama ta’minlashga qaratilgan sud-huquq tizimini isloh qilishning muhim vazifasi sanaladi. E’tibor berish kerakki, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoni bilan advokatura birinchi marotaba qonun hujjati darajasida fuqarolik jamiyatining asosiy institutlaridan biri sifatida tan olindi. Ushbu Farmon advokatura institutini isloh qilishning asosiy vazifalarini belgilab berdi: - inson huquqlari va erkinliklarini himoya qilish sohasida fuqarolik jamiyatining asosiy institutlaridan biri bo’lgan advokaturaning samarali o’zini o’zi boshqaradigan markazlashtirilgan tizimini tashkil qilish; - advokatlikka nomzod shaxslarning malakasiga nisbatan qo’yilayotgan talablarni kuchaytirish, ularning yuridik soha bo’yicha ish tajribasiga ega bo’lishi va advokatlik tuzilmalarida amaliyot o’tashini belgilash, shuningdek, advokatlarning kasbiy malakasini muntazam ravishda oshirish majburiyligini joriy qilish; - advokaturani halol va kasb mahorati yuqori mutaxassislar bilan to’ldirishni ta’minlaydigan samarali litsenziyalash tizimini tashkil etish; - advokatlik tuzilmalarining vakolatlarini aniqlash va huquqiy maqomini belgilab berish; - jinoyat protsessida ayblov va himoya taraflarining protsessual huquqlari tengligini ta’minlash; - huquqshunoslik sohasida maxsus bilimga ega bo’lmagan shaxslarning sud ishida ishtirok etishiga yo’l qo’yilmaslikka qaratilgan taraflar vakilligi institutini bosqichma- bosqich takomillashtirish; 21 - advokatlar tomonidan kasb etikasi qoidalariga rioya etilishini nazorat qilish mexanizmi va advokatlarga nisbatan intizomiy ish yuritish tizimini takomillashtirish. Advokatlar boshqa fuqarolar va sudda ishlarni yuritish ishtirokchilari singari o’z fikrini erkin bildirish, ya’ni odil sudlovni amalga oshirish inson va fuqarolarning huquqlarini ta’minlash hamda himoya qilish masalalarida bahs munozaralarda ishtirok etish huquqiga ega. Advokat ommaviy bahs, munozaralarda ishtirok etganda qonun va advokatlar etikasi qoidalari talablariga rioya etishi lozim. Advokat jinoyat sodir etganida faqatgina sudning qonuniy kuchga kirgan hukmi bilangina aybdor deb topilishi mumkin. Advokatni javobgarlikka tortishga o’rnatilgan cheklashlar uning o’ziga ishonch bildiruvchi oldidagi fuqarolik huquqiy javobgarligiga tatbiq etilmaydi. Javobgarlik, bu aybdor shaxsning o’zining huquqqa xilof xatti-harakatlari uchun javob berish majburiyatidir. Umumiy koidaga ko’ra, javobgarlik quyidagi turlarga bo’linadi: yuridik, intizomiy, moddiy, jinoiy va ma’naviy. Lekin advokat faqat jinoiy, intizomiy va ma’muriy javobgarlikka tortilishi mumkin. Intizomiy javobgarlik - bu intizomiy nojo’ya harakat sodir etgan advokatga u o’z kasb faoliyatini amalga oshirilayotgan advokatlik tuzilmasi yoki malaka hay’ati tomonidan solinadigan intizomiy choradir. Intizomiy nojo’ya harakat bu advokat tomonidan sodir etilgan advokatning qadr- qimmatini yoki advokaturaning obro’sini tushiradigan harakat (harakatsizlik), advokatning o’z kasb majburiyatlarini bajarmasligi yoki lozim darajada bajarmasligi, sudning yoki advokatura organlarining o’z vakolatlari doirasida qabul kilgan qarorlarini bajarmasligidir. Advokatga nisbatan quyidagi intizomiy jazo choralari ko’llanilishi mumkin: 1) ogohlantirish (malaka komissiyasi qaroriga asosan); 2) hayfsan; 3) jarima; 4) litsenziyaning amal qilishini olti oygacha muddatga to’xtatib turish; 5) litsenziyaning amal qilishini tugatish. 22 Shuni qayd etish kerakki, hayfsan va jarima jazosi mehnat intizomini buzganligi uchun advokatga nisbatan advokatlik tuzilmasi tomonidan O’zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi talablariga muvofiq qo’llaniladi. Advokatning intizomiy javobgarligi. Intizomiy ish yuritishni qo’zg’atish uchun quyidagilar asos bo’ladi: - advokatura to’g’risidagi qonun hujjatlarining, Advokatlarning kasb etikasi qoidalari, advokatlik sirining va advokat qasamyodining advokat tomonidan buzilishi hududiy boshqarma yoki adliya organi tomonidan aniqlanganligi; - advokatning noqonuniy xatti-harakatlari yuzasidan jismoniy yoki yuridik shaxslarning murojaatlari; - sudning advokatga nisbatan chiqargan xususiy ajrimi. Yuqorida ko’rsatilgan asoslar mavjud bo’lgan taqdirda, tegishli hududiy boshqarmaning yoki adliya organining rahbari malaka komissiyasiga vajlarni bayon etgan holda advokatga nisbatan intizomiy ish yuritishni ko’rib chiqish to’g’risida taqdimnoma kiritish orqali mazkur advokatga nisbatan intizomiy ish yuritish qo’zg’atadi. Taqdimnomaga u bilan bog’liq barcha hujjatlar va materiallar ilova qilinadi. Intizomiy ish yuritishni ko’rib chiqish to’g’risidagi taqdimnoma hududiy boshqarma tomonidan ro’yxatga olinadi va barcha hujjatlar bilan birga mas’ul kotibga topshiriladi. Mas’ul kotib ularni qabul qilib olgan kunning ertasidan kechiktirmay, advokatni unga nisbatan intizomiy ish yuritish qo’zg’atilganligi to’g’risida xabardor qiladi. Mas’ul kotib komissiya a’zolari va manfaatdor shaxslarni komissiya majlisining o’tkazilishidan kamida o’n kun oldin majlis o’tkaziladigan sana, vaqt va joy to’g’risida xabardor qiladi. Mas’ul kotib qaysi advokatga nisbatan intizomiy ish yuritish qo’zg’atilgan bo’lsa, o’sha advokatni ish materiallari bilan tanishtirishi va undan komissiya nomiga ushbu ish yuritish bo’yicha yozma tushuntirishlar berishni talab qilishi kerak. Advokatning tushuntirish berishni rad qilishi intizomiy ish yuritishni ko’rib chiqishga va intizomiy jazo choralari qo’llashga to’sqinlik qilishi mumkin emas. O’ziga nisbatan intizomiy ish yuritish qo’zg’atilgan advokat: 23 - intizomiy ish yuritish qo’zg’atilishiga asos bo’lgan barcha materiallar bilan tanishib chiqishga; - intizomiy ish yuritish holatlari bo’yicha yozma shaklda tushuntirishlar berishga va qo’shimcha ma’lumotlar taqdim etishga; - malaka komissiyasi yoki Oliy malaka komissiyasi qaror qabul qilguniga qadar (agar bu uning ko’rib chiqish predmeti bo’lsa), intizomiy ish qo’zg’atilishiga sabab bo’lgan shikoyatni bergan shaxs bilan yarashuv choralarini ko’rishga haqli. Advokat malaka komissiyasi majlisining o’tkaziladigan sanasi, vaqti va joyi to’g’risida belgilangan tartibda xabardor qilinganligiga qaramasdan, komissiyaning majlisiga kelmagan taqdirda, komissiyaning qarori bilan intizomiy ish yuritishni ko’rib chiqish keyingi majlisga qoldirilishi yoki uning ishtirokisiz ko’rib chiqilishi mumkin. Agar intizomiy ish yuritishni ko’rib chiqishda malaka komissiyasi intizomiy ish yuritish bilan bog’liq ayrim masalalarni o’rganish talab qilinadi degan xulosaga kelsa, bunday o’rganish komissiyaning qarori bilan uning a’zolaridan birining zimmasiga yuklatilishi mumkin. Malaka komissiyasi tomonidan advokatga nisbatan intizomiy jazo choralari qo’llash to’g’risida qaror qabul qilinishida, sodir etilgan huquqbuzarlikning og’irligi, uning sodir etilgan holatlari, advokatning oldingi faoliyati va xulq-atvori e’tiborga olinadi. Advokatga nisbatan intizomiy ish yuritishni ko’rib chiqish natijalari bo’yicha malaka komissiyasi quyidagi qarorlardan birini qabul qiladi: - ogohlantirish to’g’risida; - litsenziyaning amal qilishini olti oygacha muddatga to’xtatib turish to’g’risida; - litsenziyaning amal qilishini tugatish to’g’risida; - intizomiy jazo choralari qo’llashni rad etish va intizomiy ish yuritishni tugatish to’g’risida. Malaka komissiyasining litsenziyaning amal qilishini to’xtatib turish yoki tugatish to’g’risidagi qarori, u qabul qilingan kunda hududiy boshqarma tomonidan tegishli adliya organiga yozma shaklda ma’lum qilinadi, adliya organi o’sha kunning o’zida malaka komissiyasining qarori asosida advokat maqomini to’xtatib turish va tugatish to’g’risida buyruq chiqaradi. 24 Intizomiy jazo choralari qo’llashni rad etish va intizomiy ish yuritishni tugatish to’g’risidagi qaror malaka komissiyasi tomonidan, agar intizomiy ish yuritishni ko’rib chiqish vaqtida u advokatga nisbatan intizomiy ish yuritishni ko’rib chiqish to’g’risidagi taqdimnomada bayon etilgan vajlar tasdiqlanmadi degan xulosaga kelsa, shuningdek, advokatning intizomiy ish qo’zg’atilishiga sabab bo’lgan shikoyatni bergan shaxs bilan yarashuvga erishganligi munosabati bilan qabul qilinadi. Advokatning ma’muriy javobgarligi. Advokat uning tomonidan ma’muriy huquqbuzarlik sodir etilganida ma’muriy javobgalikka tortiladi. Bu holatda unga nisbatan O’zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to’g’risida kodeksida nazarda tutilgan jazo choralari qo’llaniladi. Advokat umumiy asoslarda ma’muriy javobgarlikka tortilishi mumkin, chunki qonunda advokatning ma’muriy javobgarlikka tortishning boshqalardan farq qiladigan maxsus tartibi belgilanmagan. Ma’muriy jazo chorasini qo’llashning maqsadi ma’muriy huquqbuzarlik sodir etgan advokat tomonidan va shuningdek, boshqa advokatlar tomonidan ham yangi huquqbuzarliklar sodir etilishining oldini olishdir. Ma’muriy jazo chorasini qo’llash ma’muriy huquqbuzarlik sodir etgan shaxsning qadr-qimmatini kamsitish yoki unga jismoniy azob berish, shuningdek, uning ishchanlik obro’sini tushurishni o’z oldiga maqsad qilib qo’ymaydi. Advokatning jinoiy javobgarligi. Advokatning jamiyatda alohida maqomga ega ekanligi va uning faoliyati fuqarolarning huquq va erkinliklarini himoya qilishga yo’naltirilganligi hamda bu vazifalarni bajarish uchun advokat ma’lum huquqiy kafolatlarga ega bo’lishi talab etiladi. Shuning uchun ham qonun advokatni jinoiy javobgarlikka tortishning alohida tartibini belgilaydi. Advokatga nisbatan jinoyat ishi faqatgina O’zbekiston Respublikasi Bosh prokurori, Korakalpog’iston Respublikasi prokurori, viloyatlar, Toshkent shahar prokurori va unga tenglashtirilgan prokurorlar tomonidan ko’zg’atilishi mumkin. Advokat advokatlik faoliyatini amalga oshirish jarayonida quyidagi jinoiy harakatlarini sodir etganligi uchun jinoiy javobgarlikka tortilishi mumkin. 25 1. Tergov qilishga yoki sud ishlarini hal etishga aralashish. Advokat tergov qilishga yoki sud ishlarini hal etishga noqonuniy ta’sir ko’rsatish maqsadida aralashsa, ya’ni ishni har tomonlama to’liq va xolisona o’rganilishiga to’sqinlik qilish maqsadida surishtiruvchi, tergovchi yoki prokurorga yoxud adolatsiz hukm, hal qiluv qarori, ajrim yoki qaror chikarilishiga erishish maqsadida sudyaga turli shaklda qonunga xilof ravishda ta’sir o’tkazsa, O’zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 236 -moddasi 1- qismi bilan jinoiy javobgarlikka tortiladi. Bu modda uch yilgacha axloq tuzatish ishlari, yoki uch yilgacha ozodlikdan mahrum qilishni nazarda tutadi. 2. Yolg’on guvohlik berishga majbur qilish. Yolg’on guvohlik berish, ya’ni surishtiruv olib borish, dastlabki tergov yoki ishni sudda ko’rish vaqtida guvoh yoki jabrlanuvchining bila turib, yolg’on ko’rsatuv berishi yoxud ekspertning bila turib noto’g’ri xulosa berishi, shuningdek, bir tildan ikkinchi tilga bila turib noto’g’ri tarjima qilish - eng kam oylik ish haqining yigirma besh baravarigacha miqdorda jarima yoki ikki yilgacha axloq tuzatish ishlari yoki olti oygacha qamoq bilan jazolanadi. Surishtiruv olib borish, dastlabki tergov yoxud ishni sudda ko’rish vaqtida guvoh yoki jabrlanuvchining yolg’on ko’rsatuv berishi yoki ekspertning yolg’on xulosa berishi yoxud tarjimonni noto’g’ri tarjima qilishi uchun pora evaziga og’dirib olish, shuningdek, ularga yoki ularning yaqin qarindoshlariga ruhiy yoki jismoniy tazyiq o’tkazish orqali yolg’on ko’rsatuv berishga majbur qilish - ikki yildan uch yilgacha axloq tuzatish ishlari yoki uch yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi. Jinoyat kodeksining 238-moddasining birinchi yoki ikkinchi qismida nazarda tutilgan harakatlar uyushgan guruh manfaatlarini ko’zlab sodir etilgan bo’lsa, uch yildan besh yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi. Surishtiruv yoki dastlabki tergov ma’lumotlarini surishtiruvchi, tergovchi yoki prokurorning ruxsatisiz oshkor qilish - eng kam oylik ish haqining ellik baravarigacha miqdorda jarima yoki uch yilgacha axloq tuzatish ishlari yoxud uch yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi. 26 3. Advokat maqomini olish, litsenziya berish, advokat maqomini to’xtatib turish, litsenziyani amal qilishini to’xtatib turish, litsenziyani amal qilishini tugatish va advokatlik faoliyatining kafolatlari «Advokatura to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonunining 3-moddasi advokat atamasiga ta’rif berdi. Unga ko’ra oliy yuridik ma’lumotga ega bo’lgan va advokatlik faoliyati bilan shug’ullanish huquqini beruvchi litsenziyani belgilangan tartibda olgan O’zbekiston Respublikasining fuqarosi O’zbekiston Respublikasida advokat bo’lishi mumkin. Qonunning 31-moddasi litsenziya olish uchun advokat maqomiga ega bo’lishga talabgor shaxs yuridik mutaxassislik bo’yicha kamida ikki yillik ish stajiga ega bo’lishi, shu jumladan, advokatlik tuzilmasida (advokatlik byurosida, advokatlik firmasida, advokatlar hay’atida, yuridik maslahatxonada) kamida olti oy muddat stajirovka o’tagan bo’lishi kerakligi hamda malaka imtihonini topshirishi shartligi belgilangan. Advokat maqomiga ega bo’lishga talabgor shaxs: 1) O’zbekiston Respublikasi fuqarosi bo’lishi; 2) oliy yuridik ma’lumotga ega bo’lishi; 3) yuridik mutaxassislik bo’yicha kamida ikki yillik ish stajiga ega bo’lishi, shu jumladan, advokatlik tuzilmasida kamida olti oy muddat stajirovka o’tagan bo’lishi shart. «Advokatura to’g’risida»gi Qonunning 3-moddasi tahlilidan advokatlik faoliyati litsenziyalanadigan faoliyat turlariga kirishini ko’rish mumkin. Advokatlik faoliyati bilan shug’ullanish huquqini beruvchi litsenziya Qoraqalpog’iston Respublikasi Adliya vazirligi, viloyatlar va Toshkent shahar adliya boshqarmalari tomonidan tegishli malaka komissiyalarining qarorlari asosida beriladi. O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2009 yil 14 martda 1921 – son bilan ruyxatga olingan ”O’zbekiston Respublikasi Advokatlar palatasi hududiy boshqarmalari huzuridagi malaka komissiyalari to’g’risida”gi Nizomga ko’ra, advokat maqomini olishga talabgor malaka imtihonini topshirish uchun doimiy yashash joyidagi Advokatlar palatasi hududiy boshqarmasiga quyidagi hujjatlarni taqdim etadi: - malaka imtihonini topshirish to’g’risidagi ariza; - O’zbekiston Respublikasi fuqarosi pasportining nusxasi; - oliy yuridik ma’lumot to’g’risidagi diplomning notarial tasdiqlangan nusxasi; 27 - mehnat daftarchasining notarial tasdiqlangan nusxasi; - talabgor to’g’risidagi ma’lumotlardan iborat bo’lgan shaxsiy varaqa; - talabgor stajirovka o’tagan advokatlik tuzilmasi tomonidan berilgan tavsifnoma; - 3x4 sm hajmdagi (so’ngi 12 oy ichida olingan) 2 dona rangli fotosurat. Talabgor tomonidan malaka komissiyasiga boshqa hujjatlar ham taqdim etilishi mumkin. Advokatlar palatasi hududiy boshqarmasiga taqdim etilgan hujjatlar mas’ul kotib tomonidan hujjatlar ro’yxatini tuzgan holda qabul qilib olinadi, uning nusxasi (hujjatlar qabul qilib olingan sana ko’rsatilgan holda) talabgorga yuboriladi (topshiriladi) va hujjatlar hududiy boshqarma tomonidan ro’yxatga olinadi. Mas’ul kotib yuqorida ko’rsatilgan hujjatlarni qabul qilib olganidan e’tiboran ikki kundan kechiktirmay talabgorning sudlanganligi yoki sudlanmaganligi to’g’risida ma’lumot olish uchun ichki ishlar organlariga, shuningdek, talabgorning muomalaga layoqatliligi to’g’risida ma’lumot olish uchun tegishli organlarga so’rovnoma yuborilishini tashkil etadi. Mas’ul kotib malaka imtihonini topshirish uchun materiallarni tayyorlab bo’lganidan keyin ularni malaka komissiyasining tegishli hamraisiga masalani komissiya majlisining kun tartibiga kiritish uchun taqdim etadi. Mas’ul kotib tomonidan talabgor taqdim etgan hujjatlar o’rganib chiqilgandan keyin ular talabgorga quyidagi hollarda qaytarib berilishi mumkin: - talabgor malaka imtihonini topshira olmagan kundan e’tiboran bir yil o’tmasdan takroran malaka imtihonini topshirish uchun murojaat qilsa; - hujjatlarning to’liq ro’yxatini topshirmasa yoki ularni lozim tarzda rasmiylashtirmay taqdim etsa; - yuridik mutaxassislik bo’yicha kamida ikki yillik ish stajiga ega bo’lmasa, shu jumladan, advokatlik tuzilmasida kamida olti oylik stajirovkadan o’tmagan bo’lsa; - talabgor taqdim etgan hujjatlarda noto’g’ri yoki buzib ko’rsatilgan ma’lumotlar mavjud bo’lsa; - agar litsenziyasining amal qilishi tugatilgan shaxsning Qonunga muvofiq, talabgor bo’lishga haqli bo’lmagan uch yillik muddat o’tmagan bo’lsa; 28 - talabgor belgilangan tartibda muomalaga layoqatsiz yoki muomala layoqati cheklangan deb topilgan, shuningdek, uning sudlanganlik holati tugallanmagan yoki sudlanganligi olib tashlanmagan bo’lsa; - agar talabgor o’z hujjatlarini qaytarib berish to’g’risida ariza bilan murojaat etsa. Hujjatlar talabgorga sabablarini ko’rsatgan holda mas’ul kotib tomonidan qaytarib beriladi. Hujjatlar qaytarib berishning barcha sabablari bartaraf etilgandan keyin takroran taqdim etilishi mumkin. Qonunda advokatlik maqomiga ega bo’lishga talabgor bo’la olmaydigan shaxslar toifalari belgilangan. Bu belgilangan tartibda muomalaga layoqatsiz yoki muomala layoqati cheklangan deb topilgan, shuningdek, sudlanganlik holati tugallanmagan yoki sudlanganligi olib tashlanmagan shaxslar. Bundan tashqari, Qonunda advokat ilmiy va pedagogik faoliyatdan, shuningdek, O’zbekiston Respublikasi Advokatlar palatasidagi va uning hududiy boshqarmalaridagi faoliyatdan tashqari haq to’lanadigan boshqa turdagi faoliyat bilan shug’ullanishga haqli emasligi belgilangan. Boshqa haq to’lanadigan faoliyat turi bilan shug’ullanishga taqiq belgilanganligi advokatning mustaqilligini ta’minlaydi va uning o’z ishida diqqatini jamlashga ko’maklashadi, amaliy malakali yordam ko’rsatishga imkon beradi. Advokat maqomiga ega bo’lish tartibi. Malaka komissiyasining talabgorga advokat maqomini berish yoki berishni rad etish to’g’risidagi qarori odatda advokatlikka nomzodlarning barchasi imtihon topshirishi bilan qabul qilinadi. Malaka imtihoni mas’ul kotib tomonidan talabgorlardan zarur hujjatlar qabul qilib olingan kundan e’tiboran bir oy ichida o’tkaziladi. Talabgor malaka komissiyasi majlisining o’tkazilishidan kamida o’n kun oldin majlis o’tkaziladigan sana, vaqt va joy to’g’risida xabardor qilinadi. Talabgor malaka komissiyasining majlisida uzrli sabablarga ko’ra hozir bo’lmasa, komissiya talabgor malaka imtihonini komissiyaning keyingi majlisida topshirishi to’g’risida qaror qabul qiladi, majlis o’tkaziladigan sana, vaqt va joy haqida qo’shimcha ravishda ma’lum qilinadi. Talabgor malaka komissiyasining majlisida hozir bo’lmagan boshqa barcha hollarda u tomonidan taqdim etilgan hujjatlar hududiy boshqarmada ko’pi bilan bir oy saqlanadi. 29 Ushbu muddat o’tgandan keyin mas’ul kotib ko’rsatilgan hujjatlarni talabgorga qaytarib beradi. Malaka imtihoni barcha talabgorlar uchun bitta xonada, og’zaki va yozma shakllarda o’tkaziladi. Malaka imtihoni o’tkazilayotgan xonada begona shaxslarning bo’lishiga yo’l qo’yilmaydi. Talabgorlarga imtihon varaqlari beriladi, ularning har biri hududiy boshqarma rahbarining imzosi va muhri bilan tasdiqlanadi. Talabgorning imtihon biletidagi savollarga javoblar tayyorlashi uchun ko’pi bilan bir soat vaqt beriladi. Malaka imtihoni O’zbekiston Respublikasi Advokatlar palatasi O’zbekiston Respublikasining Adliya vazirligi bilan birgalikda tasdiqlagan ro’yxatdagi savollardan tuzilgan imtihon biletlari asosida o’tkaziladi. Imtihon biletlari ko’pi bilan beshta, shu jumladan, huquqning amaliy qo’llanilishi sohasiga, ulardan kamida yarmi huquqning turli tarmoqlari nazariyasiga oid savollarni o’z ichiga olishi kerak. Imtihon biletidagi savollarga talabgorning javoblari imtihon varaqlarida aks ettiriladi. Imtihon biletidagi savollarga javoblar tayyorlashda talabgorning: - boshqa talabgorlar bilan suhbatlashishi; - axborot manbai sifatida xizmat qilishi mumkin bo’lgan qonun hujjatlaridan, adabiyotlardan, har qanday turdagi texnika vositalari yoki boshqa hujjatlar hamda vositalardan foydalanishi; - imtihon biletini topshirmasdan oldin, xonadan chiqishi taqiqlanadi. Talabgor imtihon biletidagi savollarga og’zaki javob beradi. Malaka komissiyasining a’zolari imtihon biletidagi savollarga aniqlik kiritish maqsadida talabgorga qo’shimcha savollar berishi mumkin. Talabgor imtihon varag’ini topshirganidan keyin malaka imtihoni o’tkazilgan xonani tark etishi kerak. Imtihon varag’i malaka komissiyasi majlisining bayonnomasiga ilova qilinadi. 30 Malaka imtihonini topshirish natijalari bo’yicha malaka komissiyasi quyidagi qarorlarning birini qabul qiladi: - talabgorni malaka imtihonini topshirgan deb topish to’g’risida; - talabgorni malaka imtihonini topshirmagan deb topish to’g’risida. Malaka imtihonini topshira olmagan talabgorning yozma shakldagi talabiga binoan, u malaka komissiyasi majlisining bayonnomasidan ko’chirma olgan kundan e’tiboran bir oy ichida hududiy boshqarmaga u tomonidan malaka imtihonini topshirish uchun taqdim etilgan hujjatlar qaytarib berilishi mumkin, ariza bundan mustasno. Talabgor tomonidan talab qilib olinmagan hujjatlar malaka komissiyasi qaror qabul qilgan kundan e’tiboran uch yil davomida hududiy boshqarma arxivida saqlanadi. Ushbu muddat o’tganidan keyin hujjatlar belgilangan tartibda yo’q qilib yuborilishi lozim. «Advokatura to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonuniga binoan, zarur bilimlar va kasbiy malakalarga ega bo’lgan shaxslarga advokatlik faoliyati bilan shug’ullanish huquqini beruvchi litsenziyalar berish to’g’risidagi masalani hal etish maqsadida Advokatlar palatasining hududiy boshqarmalari huzurida advokatlar hamda adliya organlari xodimlaridan teng miqdordagi malaka komissiyalari tuziladi. Advokatlik faoliyati bilan shug’ullanish huquqini beruvchi litsenziya malaka komissiyasining qarori asosida adliya organi tomonidan beriladi. Shunday qilib, litsenziya muayyan faoliyat bilan shug’ullanishga ruxsat beradigan, davlat organi tomonidan berilishi kerak bo’lgan hujjatdir. Qonunda malaka imtihonini topshira olmagan talabgor uni takroran topshirishga kamida bir yildan keyin qo’yilishi belgilangan. Shu bilan birga malaka imtihonini muvaffaqiyatli topshirgan talabgor litsenziya olish uchun tegishli adliya organiga uch oy ichida murojaat qilishi kerak. Bu muddatni o’tkazib yuborgan talabgor esa litsenziya olish uchun adliya organiga malaka imtihonini takroran topshirganidan keyingina murojaat qilishi mumkin. Advokatlik faoliyatini amalga oshirish huquqini beruvchi litsenziyani olish tartibi. Litsenziya olish uchun malaka imtihonini muvaffaqiyatli topshirgan talabgor adliya organiga quyidagi hujjatlarni taqdim etishi kerak: 31 - litsenziya berish to’g’risidagi ariza, unda familiyasi, ismi, otasining ismi va O’zbekiston Respublikasi fuqarosi pasportining ma’lumotlari ko’rsatiladi; - O’zbekiston Respublikasi fuqarosi pasportining nusxasi; - oliy yuridik ma’lumot to’g’risidagi diplomning notarial tasdiqlangan nusxasi; - mehnat daftarchasining notarial tasdiqlangan nusxasi; - talabgor to’g’risidagi ma’lumotlardan iborat bo’lgan shaxsiy varaqa; - malaka imtihonini topshirganligi to’g’risidagi malaka komissiyasining qarori; - talabgor tomonidan uning arizasini adliya organi ko’rib chiqishi uchun yig’im to’langanligini tasdiqlovchi hujjat. Talabgordan boshqa hujjatlarni taqdim etishni talab qilishga yo’l qo’yilmaydi. Hujjatlar adliya organiga bevosita yoxud pochta aloqasi vositalari orqali, ular olingani haqidagi bildirishnoma olingan holda yetkazib beriladi. Litsenziya olish uchun adliya organiga taqdim etilgan hujjatlar mas’ul shaxs tomonidan ro’yxat bo’yicha qabul qilinadi, ro’yxatning nusxasi hujjatlar qabul qilingan sana to’g’risida belgi qo’yilgan holda talabgorga yuboriladi (topshiriladi) va adliya organi tomonidan ro’yxatdan o’tkaziladi. Arizani ko’rib chiqish va litsenziya berish to’g’risida yoki litsenziya berishni rad etish to’g’risida qaror qabul qilish. Litsenziya berish to’g’risidagi arizani ko’rib chiqish uchun talabgordan qonun hujjatlarida belgilangan miqdorda yig’im undiriladi. Arizani ko’rib chiqish uchun undirilgan yig’im summasi adliya organi hisob raqamiga o’tkaziladi. Talabgor bergan arizasidan voz kechsa to’langan yig’im summasi qaytarib berilmaydi. Talabgorning arizasi adliya organi tomonidan yigirma kunlik muddatda ko’rib chiqiladi. Alohida hollarda, kelib tushgan hujjatlar qo’shimcha, shu jumladan, mustaqil ekspertizadan o’tkazilganda adliya organi rahbari yoki uning o’rinbosari ushbu muddatni 10 kundan ortiq bo’lmagan muddatga uzaytirishi mumkin. Talabgor arizasini barcha zarur hujjatlar bilan birga ko’rib chiqish natijalariga ko’ra adliya organi litsenziya berish yoki litsenziya berishni rad etish to’g’risida qaror qabul qiladi va talabgorni qabul qilingan qaror to’g’risida uch kunlik muddatda xabardor qiladi. 32 Litsenziya berish to’g’risidagi qaror adliya organi rahbarining buyrug’i bilan rasmiylashtiriladi. Litsenziya berish to’g’risida qaror qabul qilingani haqidagi bildirishnoma talabgorga yozma shaklda bank hisob raqami rekvizitlari va davlat bojini to’lash muddati ko’rsatilgan holda yuboriladi (topshiriladi). Litsenziya talabgor davlat boji to’langanligini tasdiqlovchi hujjatni taqdim etgandan keyin ikki kunlik muddatda beriladi. Agar talabgor litsenziya berish to’g’risida qaror qabul qilinganligi haqidagi bildirishnoma yuborilgan (topshirilgan) vaqtdan boshlab uch oy ichida litsenziya berganlik uchun davlat boji to’langanligini tasdiqlovchi hujjatni adliya organiga taqdim etmasa, adliya organi litsenziyaning amal qilishini tugatish to’g’risida qaror qabul qiladi. Litsenziya belgilangan shaklda maxsus blankalarda rasmiylashtiriladi hamda adliya organi rahbari tomonidan imzolanadi va muhr bilan tasdiqlanadi. Litsenziya blankalari qat’iy hisobda turadigan hujjat hisoblanadi, hisobga olish seriyasi, tartib raqami va himoyalanganlik darajasiga ega bo’ladi. Litsenziya blankalari O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi buyurtmasiga binoan bosmaxona usulida "Davlat belgisi" davlat ishlab chiqarish birlashmasida tayyorlanadi. Litsenziya blankalarini saqlash va hisobga olish tartibi O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan belgilanadi. Litsenziyani bergan adliya organlari tomonidan litsenziya reyestrlari yuritiladi. Reyestr daftari ip bilan tikiladi, raqamlanadi va uning orqa tarafida betlar soni, daftarni yuritish sanasi (yil, kun, oy) ko’rsatiladi va unga adliya organi rahbarining muhri va imzosi qo’yiladi. Adliya organi quyidagi hollarda litsenziya berishni rad etishi mumkin: - talabgor malaka imtihonini topshirgan kundan boshlab uch oy muddat o’tgandan keyin malaka imtihonini qayta topshirmasdan murojaat qilsa; - hujjatlarning to’liq ro’yxatini topshirmasa yoki ularni nomuvofiq ravishda rasmiylashtirsa; - yuridik mutaxassislik bo’yicha kamida ikki yillik ish staji bo’lmasa, shuningdek, advokatlik tuzilmasida kamida olti oylik stajirovkadan o’tmagan bo’lsa; 33 - talabgor tomonidan taqdim etilgan hujjatlarda asossiz yoki noto’g’ri ma’lumotlar mavjud bo’lsa; - talabgor belgilangan tartibda muomalaga layoqatsiz yoki muomala layoqati cheklangan deb topilsa, shuningdek, sudlanganlik holati tugallanmagan yoki sudlanganligi olib tashlanmagan bo’lsa; - litsenziyasining amal qilish muddati tugatilgan shaxs qonunga muvofiq talabgor bo’lishi mumkin bo’lmagan uch yillik muddat o’tmagan bo’lsa. Litsenziya berishni boshqa sabablarga ko’ra rad etishga yo’l qo’yilmaydi. Litsenziyani berishni rad etish to’g’risidagi qaror talabgorga yozma ravishda rad etish sabablari ko’rsatilgan holda hamda ularni bartaraf etib (agar sabablar bartaraf etib bo’lmaydigan xususiyatga ega bo’lmasa), hujjatlarni qayta ko’rib chiqish uchun taqdim etishi mumkin bo’lgan muddat ko’rsatilgan holda yuboriladi (topshiriladi). Agar talabgor litsenziya berishni rad etishga asos bo’lgan sabablarni bartaraf etsa, hujjatlar adliya organi tomonidan talabgorning arizasi barcha zarur hujjatlar bilan birga olingan kundan boshlab o’n kun muddatda ko’rib chiqiladi. Litsenziya berishni rad etish to’g’risidagi qarorda ko’rsatilgan muddat o’tgandan keyin berilgan ariza yangitdan topshirilgan hisoblanadi. Talabgor adliya organining litsenziya berishni rad etish to’g’risidagi qarori yuzasidan O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligiga yoki sudga shikoyat qilish huquqiga ega. Talabgor litsenziya olgandan keyin uch oy ichida advokat qasamyodini qabul qilishi va yakka tartibda yoki litsenziyaga ega bo’lgan boshqa shaxslar bilan birgalikda advokatlik tuzilmasini tuzishi yoxud faoliyat ko’rsatayotgan advokatlik tuzilmalaridan biriga kirishi shart. Talabgor advokatlik guvohnomasi berilgan kundan e’tiboran advokat maqomini oladi, bu haqda Advokatlar palatasining tegishli hududiy boshqarmasi adliya organi tomonidan uch kunlik muddatda xabardor qilinadi. Bunday xabarnoma olingan paytdan e’tiboran advokat Advokatlar palatasining a’zosi hisoblanadi. Advokat maqomini to’xtatib turish. O’zbekiston Respublikasining “Advokatura instituti takomillashtirilishi munosabati bilan O’zbekiston Respublikasining ayrim qonun 34 hujjatlariga o’zgartishi va qo’shimachalar kiritish to’g’risida”gi qonuni “Advokatura to’g’risida”gi Qonunga advokatning maqomini to’xtatib turish degan yangi norma kiritdi. Advokatning maqomini to’xtatib turish – bu advokatni advokatlik vazifasini bajarish va advokatlar uchun nazarda tutilgan huquqlardan foydalanish imkoniyatidan vaqtincha mahrum qilishdir. Qonunga ko’ra advokat maqomini to’xtatib turish advokatga guvohnoma bergan adliya organining qarori bilan quyidagi hollarda amalga oshiriladi: - advokat advokatlik faoliyati bilan birga olib borib bo’lmaydigan doimiy lavozimga saylanganda yoki tayinlanganda - ish davriga; - advokat qonun hujjatlarida belgilangan tartibda bedarak yo’qolgan deb topilganda - bedarak yo’qolgan deb topish haqidagi qaror sud tomonidan bekor qilinguniga qadar bo’lgan davrga; - advokat harbiy xizmatga chaqirilganda - harbiy xizmatni o’tash davriga; - sud tomonidan advokatga nisbatan tibbiy yo’sindagi majburlov choralarini qo’llash to’g’risida qaror qabul qilinganda, agar sudning mazkur qarori «Advokatura to’g’risida»gi Qonunning 16-moddasiga muvofiq litsenziyaning amal qilishini tugatish uchun asos bo’lmasa - tibbiy yo’sindagi majburlov choralari sud tomonidan bekor qilinguniga qadar yoki o’zgartirilguniga qadar bo’lgan davrga; - «Advokatura to’g’risida»gi Qonunning 15-moddasiga muvofiq, litsenziyaning amal qilishi to’xtatib turilganda - litsenziyaning amal qilishi to’xtatib turilgan davrga; - advokatlik tuzilmasi tugatilganda yoki advokat undan chiqqanida - advokat tomonidan uch oydan oshmaydigan muddatda amalga oshiriladigan boshqa advokatlik tuzilmasi tashkil etilguniga qadar yoxud mavjud advokatlik tuzilmalaridan biriga kirguniga qadar bo’lgan davrga. Advokat maqomi to’xtatilishi mazkur advokatga nisbatan O’zbekiston Respublikasining “Advokatura to’g’risida”gi va “Advokatlik faoliyatining kafolatlari va advokatlarning ijtimoiy himoyasi to’g’risida”gi Qonunlarga nazarda tutilgan kafolatlarning ham to’xtatilishiga asos bo’ladi. Bundan advokatning mustaqilligi mustasnodir. Advokatlik maqomi to’xtatilgan advokat bu qaror qabul qilingunga qadar advokatlik faoliyatini amalga oshirish jarayonida muayyan ishda qatnashgan paytda 35 bildirgan nuqtai nazari uchun javobgarlikka tortilishi mumkin emas (agarda advokatning jinoiy qilmishi qonuniy kuchga kirgan sud hukmi bilan aniqlangan bo’lmasa). Advokatlik maqomini to’xtatib turish haqidagi qaror qabul qilingan kundan e’tiboran advokat maqomi to’xtatiladi. Adliya organi uch kunlik muddat ichida advokatning guvohnomasini olib qo’yadi, bundan advokat bedarak yo’qolgan deb topilgan hol mustasno va Advokatlar palatasining tegishli hududiy boshqarmasiga advokat maqomi to’xtatilganligi haqida xabar beradi. Advokat maqomining to’xtatib turilishi advokatning Advokatlar palatasiga a’zoligi to’xtatib turilishiga sabab bo’ladi. Advokat maqomi to’xtatib turilgan shaxs advokat maqomini to’xtatib turish uchun asos bo’lgan hollar tugatilganidan keyin uch oy ichida advokatlik faoliyatiga kirishishi kerak. Mazkur talabni bajarmaslik litsenziyaning amal qilishi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda tugatilishiga sabab bo’ladi. Litsenziyaning amal qilishini to’xtatib turish. Advokat o’z faoliyatida qonun hujjatlari talablariga qat’iy rioya etishi, o’z huquqlarini suiiste’mol qilmasligi, vazifalarini halol va vijdonan bajarishi kerak. Advokatning qonun hujjatlari talablarini buzishi, shuningdek, advokatlik kasb etikasi qoidalariga rioya etmasligi, huquqbuzarliklar sodir etishi ma’lum holatlarda advokatlik faoliyati bilan shug’ullanish huquqini beruvchi litsenziyaning amal qilishini to’xtatib turishga asos bo’lishi mumkin. Litsenziyaning amal qilishini to’xtatib turish – bu advokatni advokatlik faoliyati bilan shug’ullanish va advokatlarga tegishli huquqlardan foydalanish imkoniyatidan litsenziyaning amal qilishini to’xtatib turish asoslari bartaraf qilingunga qadar mahrum qilishdir. Qonunga ko’ra litsenziyaning amal qilishini to’xtatib turish advokatga guvohnoma bergan adliya organining qarori bilan quyidagi hollarda amalga oshiriladi: - advokat jinoiy javobgarlikka tortilganda, u ayblanuvchi tariqasida jalb etilgan paytdan boshlab va sud hukmi qonuniy kuchga kirguniga qadar yoxud reabilitatsiya qiluvchi asoslarga binoan uni jinoiy javobgarlikdan ozod etish to’g’risida qaror qabul qilinguniga qadar; 36 - advokat tomonidan advokatura to’g’risidagi qonun hujjatlari talablari, Advokatning kasb etikasi qoidalari, advokatlik siri va advokat qasamyodi buzilganligi aniqlanganda (malaka komissiyasining qaroriga asosan); - Advokatlar palatasi hududiy boshqarmasining yoki adliya organining o’z vakolatlari doirasida qabul qilingan, shu jumladan, advokatning zimmasiga aniqlangan qoidabuzarliklarni bartaraf etish majburiyatini yuklaydigan qarorlari advokat tomonidan bajarilmaganda yoki lozim darajada bajarilmaganda (malaka komissiyasining qaroriga asosan). Litsenziyaning amal qilishini to’xtatib turish muddati olti oydan oshishi mumkin emas, advokat jinoyat ishida ishtirok etishga ayblanuvchi tariqasida jalb qilingan hol bundan mustasno. Litsenziyasining amal qilishi to’xtatib turilgan shaxs litsenziyaning amal qilishini to’xtatib turishga olib kelgan holatlarni, agar ular bartaraf etib bo’lmaydigan xususiyatga ega bo’lmasa, ko’rsatilgan muddatda bartaraf etishi shart. Adliya organining litsenziyaning amal qilishini to’xtatib turish to’g’risidagi qarori ustidan sudga shikoyat qilinishi mumkin. Litsenziyaning amal qilishini to’xtatib turish advokat maqomining to’xtatib turilishiga sabab bo’ladi. Litsenziyaning amal qilishini tugatish. O’zbekiston Respublikasining “Advokatura to’g’risida”gi qonunining 16-moddasida advokatlik faoliyati bilan shug’ullanish huquqini beruvchi litsenziyaning amal qilishini tugatish asoslari nazarda tutilgan. Bu asoslar ro’yxati tugallangan bo’lib, ularni kengaytirib sharhlashga yo’l qo’yilmaydi. Litsenziyaning amal qilishini tugatish - bu advokatni advokatlik faoliyati bilan shug’ullanish va advokatlarga tegishli huquqlardan foydalanish imkoniyatidan mutlaq mahrum qilishdir. Qonunga ko’ra, litsenziyaning amal qilishini tugatish advokatga guvohnoma bergan adliya organining qarori bilan quyidagi hollarda amalga oshiriladi: - advokat litsenziyaning amal qilishini tugatish to’g’risidagi ariza bilan murojaat etganda (agar ishonch bildiruvchi shaxs (himoya ostidagi shaxs) buni talab qilsa), ilgari qabul qilingan topshiriqni bajarib bo’lganidan so’ng; 37 - agar talabgor litsenziya berish uchun qaror qabul qilinganligi to’g’risida bildirishnoma yuborilgan (topshirilgan) paytdan e’tiboran uch oy ichida litsenziya berganlik uchun davlat boji to’langanligini tasdiqlovchi hujjatni adliya organiga taqdim etmagan bo’lsa; - ”Advokatura to’g’risida”gi Qonunning 31-moddasi oltinchi qismida va 31- moddasi beshinchi qismida nazarda tutilgan talablar bajarilmaganda; - litsenziya soxta hujjatlardan foydalanilgan holda olinganlik fakti aniqlanganda; - litsenziya berish to’g’risidagi qarorning g’ayriqonuniy ekanligi aniqlanganda; - advokatning muomala layoqati cheklanganda yoki u belgilangan tartibda muomalaga layoqatsiz deb topilganda; - sudning advokatni jinoyat sodir etishda aybdor deb topish haqidagi ayblov hukmi qonuniy kuchga kirganda; - kasbiga doir vazifalarini uch oy ichida uzrsiz sabablarga ko’ra bajarmaganda (malaka komissiyasining qaroriga aoosan); - advokat tomonidan advokatura to’g’risidagi qonun hujjatlari talablari, Advokatning kasb etikasi qoidalari, advokatlik siri va advokat qasamyodi muntazam ravishda yoki bir marta qo’pol ravishda buzilganda, advokatning sha’ni va qadr-qimmatiga dog’ tushiradigan hamda advokaturaning obro’sini tushiradigan qilmish sodir etilganda (malaka komissiyasining qaroriga asosan); - litsenziyasining amal qilishi to’xtatib turilgan shaxs litsenziyaning amal qilishi to’xtatib turilishiga olib kelgan holatlarni litsenziyaning amal qilishi to’xtatib turilgan muddatlarda bartaraf etmaganda (malaka komissiyasining qaroriga asosan); - advokat O’zbekiston Respublikasi fuqaroligini yo’qotganda; - advokat vafot etganda yoki sudning uni vafot etgan deb e’lon qilish haqidagi qarori qonuniy kuchga kirganda. Litsenziyaning amal qilishi sudning qaroriga ko’ra ham tugatilishi mumkin. Litsenziyaning amal qilishini tugatish to’g’risida qaror qabul qilingan sanadan e’tiboran litsenziyaning amal qilishi tugatiladi. Adliya organining litsenziyaning amal qilishini tugatish to’g’risidagi qarori ustidan sudga shikoyat qilinishi mumkin. 38 Litsenziyaning amal qilishini tugatish advokat maqomining tugatilishiga sabab bo’ladi. Xulosa. Advokatura tizimi O zbekiston Respublikasining huquqiy tizimining asosiyʻ qismlaridan biridir. Bu tizimning rivojlanishi, faoliyati va huquqiy tartiboti, konstitutsiyaviy qonunlar va boshqa huquqiy hujjatlar orqali belgilanadi. Advokatura faoliyati o zaro ishonch, haq-huquq munosabatlari, va fuqarolarning huquqiy himoyasiga ʻ bag ishlangan. Mavzu shu jihatdan keng qamrovli va muhimdir. ʻ Advokatlar, huquqiy bilim va tajribaga ega mutaxassis shaxslar, fuqarolar uchun qonunlar va huquqiy masalalarda xizmat ko rsatish uchun litsenziyalangan bo lganlar. ʻ ʻ Ular o zlarining vakolatlari asosida fuqarolarni huquqiy masalalarda himoya qilish, ularni ʻ sudga olishda yordam berish va yuridik masalalarda maslahat bermoqda. Advokatlik faoliyati O zbekiston Respublikasining qonunlar to g risidagi ʻ ʻ ʻ qonunlariga muvofiq amal qiladi. Advokatlar litsenziyalarini O zbekiston ʻ Respublikasining huquqiy tartiboti doirasida olishadi va ularga litsenziya berilgandan so ng advokatlik faoliyati amalga oshirishlari mumkin. ʻ Bu mavzu advokatura sohasidagi huquqiy tartibotni tushuntirishda va uning amal qilishini ta minlashda katta ahamiyatga ega. Bu bilan birga, fuqarolarga, huquqiy ʼ masalalarda maslahat berishga qodir bo lgan mutaxassis advokatlar haqida ma lumot olish ʻ ʼ imkoniyatiga ega bo ladi. ʻ O zbekistonda advokatura institutining huquqiy asoslari, uning rivojlanishi, faoliyati ʻ va huquqiy tartiboti qonunlar va qarorlar orqali belgilanadi. Advokatura tizimi, fuqarolarning huquq va erkinliklarini himoya qilishda katta ahamiyatga ega bo lib, ʻ demokratik huquqiy tizimning chegaralarini o rganish, huquqiy tarbiya olish, amaliyot va ʻ qonun hujjatlari bilan tanishish, va jamoat huquqini himoya qilishda o zlarining muhim ʻ rolini tushuntiradi. Advokatlar, huquqiy bilim va tajribaga ega mutaxassis shaxslar bo lib, ʻ 39 fuqarolarni huquqiy masalalarda himoya qilish, sudga olishda yordam berish va yuridik masalalarda maslahat bermoqda. Mavzu, huquqiy bilimni oshirish, jamoat huquqini himoya qilish va huquqiy tizimning integratsiyasini tushuntirishga yordam beradi. Bu bilan birga, O zbekistondagiʻ advokatura tiziminin faoliyati demokratik huquqiy tizimning butunligini va integratsiyasini ko rsatadi. ʻ Advokatura tizimi O zbekiston Respublikasining huquqiy tizimining asosiy ʻ qismlaridan biridir. Bu tizimning rivojlanishi, faoliyati va huquqiy tartiboti, konstitutsiyaviy qonunlar va boshqa huquqiy hujjatlar orqali belgilanadi. Advokatura faoliyati o zaro ishonch, haq-huquq munosabatlari, va fuqarolarning huquqiy himoyasiga ʻ bag ishlangan. Mavzu shu jihatdan keng qamrovli va muhimdir. ʻ Advokatlar, huquqiy bilim va tajribaga ega mutaxassis shaxslar, fuqarolar uchun qonunlar va huquqiy masalalarda xizmat ko rsatish uchun litsenziyalangan bo lganlar. ʻ ʻ Ular o zlarining vakolatlari asosida fuqarolarni huquqiy masalalarda himoya qilish, ularni ʻ sudga olishda yordam berish va yuridik masalalarda maslahat bermoqda. Advokatlik faoliyati O zbekiston Respublikasining qonunlar to g risidagi ʻ ʻ ʻ qonunlariga muvofiq amal qiladi. Advokatlar litsenziyalarini O zbekiston ʻ Respublikasining huquqiy tartiboti doirasida olishadi va ularga litsenziya berilgandan so ng advokatlik faoliyati amalga oshirishlari mumkin. ʻ Bu mavzu advokatura sohasidagi huquqiy tartibotni tushuntirishda va uning amal qilishini ta minlashda katta ahamiyatga ega. Shu bilan birga, fuqarolarga, huquqiy ʼ masalalarda maslahat berishga qodir bo lgan mutaxassis advokatlar haqida ma lumot olish ʻ ʼ imkoniyatiga ega bo ladi. ʻ 40 Foydaanilgan a dabiyotlar : 1. Advokatlik faoliyati: nazariya va amaliyot masalalari: ilmiy amaliy konferensiya materiallari. – T.: O’zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Amaldagi qonun hujjatlari monitoringi instituti, 20 22 . 2. Адвокатская деятельность: Учебно-практическое пособие / Под общ. ред. к.ю.н. В.Н.Буробина. 3-е изд, перераб. и доп. – М.: Статут, 2015. 3. Абдумажидов Г. Развитие адвокатуры в Республике Узбекистан. // Ж Адвокат – 2015. - № 2. 4. Воробьев А.В., Поляков А.А., Тихонравов Ю.В. Теория адвокатуры. – М.: Грантъ, 2002. 5. Галоганов А.П. Адвокатура и государство // «Современное состояние адвокатуры в странах Центральной Азии: проблемы и перспективы». Материалы Международной региональной конференции (4-7 февраля 2011 г. Ташкент, Узбекистан). – Ташкент, 2011. 6. Изложение мотивов для рекомендации Комитета Министров Совета Европы государствам-членам Совета Европы «О свободе осуществления профессии адвоката». / / Ж. Адвокатские вести. - № 1. – 2019. 7. Jo’rayev I.B. O’zbekiston Respublikasida advokatlik faoliyati. O’quv uslubiy qo’llanma. - Toshkent: TDYUI, 2021 yil. – 8.5 b.t. 8. Нерсесянц В.С. Философия права. Учебник для вузов. – М.: НОРМА-ИНФРА М, 1999 . 41

30

Sotib olish