O‘zbekiston Respublikasining “Maktabgacha ta’lim va tarbiya to’g’risidagi qonuni - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	50000UZS
Hajmi	83.0KB
Xaridlar	2
Yuklab olingan sana	02 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Saidmuhammadalixon Ataullayev

Ro'yxatga olish sanasi 29 Noyabr 2023

110 Sotish

O‘zbekiston Respublikasining “Maktabgacha ta’lim va tarbiya to’g’risidagi qonuni

Sotib olish

O ZBEKISTON RESPUBLIKASIʻ
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT AMALIY FANLAR UNIVERSITETI
“MAKTABGACHA TA’LIM METODIKASI” KAFEDRASI
“MAKTABGACHA PEDAGOGIKA” fanidan
KURS ISHI
Mavzu: “O‘zbekiston Respublikasining “Maktabgacha ta’lim va tarbiya
to’g’risidagi qonuni””

Kurs ishi rahbari: X.Atamurodov
Bajardi: MT-22-10 (C) talabasi
G.Kurbanova

“Himoyaga tavsiya etilsin”
“Maktabgacha ta’lim metodikasi”
kafedrasi mudiri
____________PhD,dotsent X.I.Yusupova
TOSHKENT-2024

MUNDARIJA:
KIRISH… …………………………………………………………………………….3
I BOB O’ZBEKISTON RESPUBLIKASINING “ TA’LIM TO’G’RISIDA ” GI
QONUNNING MAZMUN MOHIYATI.
1.1 O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi qonuni… …………………10
1.2 Ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillari. Ta’lim tizimi va
turlari…………………………………………………………………………………..17
II BOB “ MAKTABGACHA TA’LIM TO’G’RISIDA ” GI QONUNNING
MAZMUN MOHIYATI.
2.1 Maktabgacha ta’im va tarbiya to’g’risidagi qonunning mazmuni 595 sonli
qaror…………………………………………………………………………………...26
2.2 Maktabgacha ta’lim tizimini rivojlantirishda ko’zda tutulayotgan qonun
qarorlar…………………………………………………………...……………………42
XULOSA…………………………………………………………………………...…
46FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ………………………………………….…
48

2

Kirish.
Qonun bilan jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, shaxsiy
va ta’lim tizimidagi ijobiy o‘zgarishlar, o‘z navbatida, sohaning huquqiy asoslari
takomillashtirilishini talab etadi. Amaldagi “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun esa bundan
22 yil avval qabul qilingan. Qonun loyihasini takomillashtirish maqsadida Oliy Majlis
Qonunchilik palatasi va Senatining mas’ul qo‘mitalari hamda ishchi guruhlari
tomonidan bir necha bor muhokamalar o‘tkazildi. Natijada yangi tahrirdagi “Ta’lim
to‘g‘risida”gi Qonun Oliy Majlis Qonunchilik palatasi tomonidan 2020-yil 19-mayda
qabul qilingan. Senat tomonidan shu yili 7-avgust kuni ma`qullandi. O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2020-yil 23-sentabr kuni mazkur
Qonunni imzolashi bilan, amalda bo‘lgan 1997-yil 29-avgustdagi “Ta’lim
“O‘ZBEKISTONDA ILMFANNING RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI” xalqaro
ilmiy-amaliy anjumani 2022 yil 30 noyabr | scientists.uz 370 to‘g‘risida”gi hamda
“Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risida”gi Qonunlar o‘z kuchini yo‘qotdi.
Ijtimoiy mavqeidan qat’iy nazar, har kimga ta’lim olish uchun teng huquqlar
kafolatlanadi.
Ta’lim turlari quyidagilardan iborat:
• maktabgacha ta’lim va tarbiya;
• umumiy o‘rta va o‘rta maxsus ta’lim;
• professional ta’lim;
• oliy ta’lim;
• oliy ta’limdan keyingi ta’lim;
• kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish;
• maktabdan tashqari ta’lim.
Maktabgacha ta`lim va tarbiya bolalarni o`qitish va tarbiyalashga, ularni intellektual,
ma`naviy-axloqiy, etik, estetik va jismoniy jihatdan rivojlantirishga, shuningdek
bolalarni umumiy o`rta ta`limga tayyorlashga qaratilgan ta`lim turidir.
3

Umumiy o`rta va o`rta maxsus ta`lim umumta`lim o`quv dasturlarini, zarur bilim,
malaka hamda ko`nikmalarni o`zlashtirishga qaratilgan. Umumiy o‘rta ta’lim I–XI
sinflarni o‘z ichiga oladi. O‘rta maxsus ta’lim akademik litseylarda 9 yillik tayanch
o‘rta ta’lim asosida 2 yil mobaynida amalga oshiriladi va ta`lim oluvchilarning
intellectual qobiliyatlarining jadal rivojlanishini, shuningdek chuqur,
tabaqalashtirilgan, kasbhunarga va shaxsga yo`naltirilgan ta`lim olishni ta`minlaydi.
Professional ta’lim boshlang‘ich professional ta`lim, o‘rta professional ta`lim va o‘rta
maxsus professional ta’lim darajalariga ajratiladi. Boshlang‘ich professional ta’lim
kasb-hunar maktablarida IX sinf bitiruvchilari negizida kunduzgi ta’lim shakli
bo`yicha umumta`lim fanlarining va mutaxassislik fanlarining 2 yillik
integratsiyalashgan dastur asosida bepul amalga oshiriladi. O‘rta professional ta’lim
kollejlarda davlat buyurtmasi yoki to‘lov-shartnoma asosida davomiyligi 2 yilgacha
bo‘lgan kunduzgi, kechki va sirtqi ta’lim shakllari bo‘yicha umumiy o`rta, o`rta
maxsus ta`lim hamda boshlang`ich professional ta`lim negizida amalga oshiriladi.
O‘rta maxsus professional ta’lim texnikumlarda davlat buyurtmasi yoki to‘lov
shartnoma asosida davomiyligi kamida 2 yil bo‘lgan kunduzgi, kechki va sirtqi ta’lim
shakllari bo‘yicha amalga oshiriladi. Oliy ta`lim bakalavriat ta`limy o`nalishlari va
magistratura mutaxassisliklari bo`yicha yuqori malakali kadrlar tayyorlashini
ta`minlaydi.Oliy ma`lumotli kadrlarni tayyorlash oliy ta`lim tashkilotlarida
(universitetlar, akademiyalar, institutlar, oliy maktablar) amalga oshiriladi. Oliy ta`lim
ikki bosqichga-bakalavriat va magistratura bosqichiga ega. Bakalavriat oliy ta`lim
yo`nalishlaridan biri bo`yicha chuqurlashtirilgan bilim, malaka va ko`nikmalar
beradigan, o`qish davomiyligi kamida 3 yil bo`lgan tayanch oliy ta`limdir.
Magistratura tegishli bakalavriat negizidagi aniq mutaxassislik bo`yicha o`qish
davomiyligi kamida 1 yil bo`lgan oliy ta`limdir. Oliy ta’limdan keyingi ta’limni oliy
ta’lim va ilmiy tashkilotlarda olish mumkin. Oliy ta’limdan keyingi ta’lim doktorlik
dissertatsiyasini tayyorlash va himoya qilish maqsadida mutaxassislikni chuqur
o‘rganishni va ilmiy izlanishlar olib borishni nazarda “O‘ZBEKISTONDA
ILMFANNING RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI” xalqaro ilmiy-amaliy anjumani
4

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz 371 tutadigan tayanch doktorantura, doktorantura va
mustaqil izlanuvchanlik asosida ilmiy darajaga ega ilmiy va ilmiy-pedagogik kadrlar
tayyorlashni ta’minlaydi. Kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish.
Kadrlarni qayta tayyorlash tayanch mutaxassisliklar va kasblarga muvofiq bo`lgan
yo`nalishlari bo`yicha faoliyatni amalga oshirish uchun qo`shimcha kasbiy bilim,
malaka va ko`nikmalarning zarur hajmi egallanishini ta`minlaydi.
Kadrlar malakasini oshirish kasbiy bilim, malaka va ko`nikmalarning
chuqurlashtirilishi hamda yangilab borilishini ta`minlaydi, kadrlarning toifasi,
darajasi, razryadi va lavozimi oshishiga xizmat qiladi.
Ta’lim olish shakllari.
Ta`lim olish shakllari quyidagilardan iborat:
• ishlab chiqarishdan ajralgan holda ta’lim olish (kunduzgi);
• ishlab chiqarishdan ajralmagan holda ta’lim olish (sirtqi, kechki, masofaviy); • dual
ta’lim;
• oilada ta’lim olish va mustaqil ta’lim olish;
• katta yoshdagilarni o‘qitish va ularga ta’lim berish;
• inklyuziv ta’lim;
• eksternat tartibidagi ta’lim;
• mudofaa, xavfsizlik va huquqni muhofaza qilish faoliyati sohasida kadrlar
tayyorlash.
Qonunga ko‘ra, davlat oliy ta’lim, o‘rta maxsus, professional ta’lim muassasalari va
ularning filiallari, shuningdek davlat ishtirokidagi oliy, o‘rta maxsus, professional
ta’lim tashkilotlari va ularning filiallari Prezident yoki Hukumat qarorlari bilan
tashkil etiladi. Nodavlat ta’lim muassasalarini tashkil etish ularning ta’sischilari
tomonidan amalga oshiriladi. Nodavlat ta’lim tashkilotlariga litsenziya Ta’lim sifatini
nazorat qilish davlat inspeksiyasi tomonidan beriladi.
Ta’lim tashkilotlariga o‘qishga qabul qilish barcha talabgorlar uchun ta’lim olishga
doir teng imkoniyatlarning ta’minlanishi prinsipi asosida amalga oshiriladi,
5

shaxslarning ayrim toifalari bundan mustasno, ularga qonun hujjatlariga muvofiq
imtiyozlar berilishi mumkin. Ta’lim tashkilotlari talabgorlarni va (yoki) ularning
otaonasini yoki boshqa qonuniy vakillarini ustav, litsenziya (nodavlat ta’lim
tashkilotlari uchun), davlat akkreditatsiyasi to‘g‘risidagi sertifikat, o‘quv dasturi
hamda ta’lim faoliyatini tartibga soluvchi boshqa hujjatlar, ta’lim oluvchilarning
huquqlari va majburiyatlari bilan tanishtirishi shart. Jismoniy, aqliy, sensor (sezgi)
yoki ruhiy nuqsonlari bo‘lgan bolalar o‘qishga o‘z otaonasining yoki boshqa qonuniy
vakillarining roziligiga va tibbiy-psixologik-pedagogik komissiyaning xulosasiga
binoan qabul qilinadi. Ayrim ta’lim tashkilotlariga (oliy ta’lim muassasalariga,
akademik litseylarga, Prezident, ijod, ixtisoslashtirilgan maktablar va boshqalarga)
o‘qishga qabul qilish tanlov asosida amalga oshiriladi. Davlat oliy ta’lim va
professional ta’lim muassasalariga o‘qishga qabul qilish davlat granti va (yoki)
to‘lov-shartnoma asosida amalga oshiriladi. Chet ellik fuqarolarni O‘zbekiston
Respublikasining davlat ta’lim muassasalariga qabul qilish to‘lov-shartnoma asosida
(bundan davlat granti ajratilgan hollar mustasno) amalga oshiriladi.
Tayanch iboralar: Milliy model, “Ta’lim to’g’risida”gi Qonuni va “Kadrlar
tayyorlash Milliy dasturi”, shaxs, davlat va jamiyat, uzluksiz ta’lim, fan, ishlab
chiqarish, bakalavriat, magistratura. Pedagogika, didaktika, tarbiya nazariyasi, shaxs,
bilim, ko'nikma, malaka, ma'lumot, rivoilanish, korreksion (maxsus) pedagogika,
surdopedagogika, oligofrenopedagogika, tiflopedagogika, logopediya, metodika
Individ, shaxs, individuallik, muhit, tarbiya, rivojlanish, Yaxlit, tzim, tarbiyaning
maqsadi, tarbiya maqsadining xilma-xilligi, barkamol avlod tarbiyasi,
Kurs ishining maqsadi: Bola rivojlanishining asosiy omillari maktabgacha
yoshdagi bolalarni aqliy jihatdan tarbiyalashini o’rganish.
Kurs ishining vazifalari: yuqoridagi maqsaddan kelib chiqib quyidagi vazifalar
belgilandi
1. Bola rivojlanishini ilmiy pedagogik jihatlarini o’rganish;
6

2. Maktabgacha yoshdagi bolalarda rivojlanish shakllantirishning
mazmunini yoritib berish;
3. Maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirish yo’llarini o’rganish;
Kurs ishining obyekti: Maktabgacha ta’lim tashkiloti tarbiyalanuvchilari.
Kurs ishinng predmeti: Maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy jihatdan
tarbiyalashi bilan tanishish jarayoni
Kurs ishining metodlari: Tanlangan muammoga oid ilmiy-metodik
manbalarni tahlil qilish, o`rganish va umumlashtirish
Kurs ishining metodologik asoslari . O’zbekiston raespublikasining Ta’lim
to’g’risidagi Qonuni, «O’zbekiston Respublikasining maktabgacha ta’lim
kontseptsiyasi», O’zbekiston Respublikasi Prezidentining nutq va ma’ruzalari,
Vazirlar Mahkamasining 155-sonli buyrug’i, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining
«Maktabgacha ta’lim tizmini boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida» 2017 yil 30 sentyabrdagi PF-5198
“Ilk qadam” o’quv dasturi, Maktabgacha ta’lim va tarbiyaning davlat
standartini tasdiqlash, Maktabgacha yoshdagi bolalarni muxit ta’sirida tarbiyalash
usullariniga oid adabiyotlarni o’rganish. Mavzuga oid manbalardan samaralli yo’llarni
o’rganish, tahlil qilish, mashg’ulotlarda qo’llashni o’rganish.
Kurs ishining ahamiyati: Maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirishda
aqliy jihatdan tarbiyalashi bilan tanishish uchun zarur bo’lgan adabiyotlarni o’rganish
jarayonini tashkil etishga bag’ishlangan.
Kurs ishining tuzulishi: 2 bob 4 paragraf, xulosa va tavsiyalar, foydalanilgan
adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
7

I BOB O’ZBEKISTON RESPUBLIKASINING “ TA’LIM TO’G’RISIDA ” GI
QONUNNING MAZMUN MOHIYATI
1.1 O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi qonuni.

O'zbekiston Respublikasi siyosiy mustaqillikni qo'lga kiritgach, ijtimoiy
hayotimizning barcha sohalarida tub islohotlar amalga oshirila boshlandi. Totalitar
boshqaruv usuli asosida, ish yuritilayotgan xalq ta'limi tizimida ham so'nggi o'n
yilliklar davomida yuzaga kelgan muammolarni hal etish vazifasi Respublika
hukumati hamda mutasaddi tashkilotlarni ta'lim tizimida ham jiddiy o'zgarishlarni
amalga oshirishga undadi. Bu boradagi say – harakatlarning samarasi sifatida 1992-yil
iyul oyida mustaqil O'zbekistonning ilk «Ta'lim to'g'risida»gi Qonuni qabul qilindi.
Mazkur Qonun mazmunida Respublika ta'limi tizimi, uning asosiy yo'nalishlari,
maqsad, vazifalari, ta'lim bosqichlari va ularning mohiyati kabi masalalar o'z ifodasini
topdi. Biroq, 1997yilga kelib, O'zbekiston Respublikasining «Ta'lim to'g'risida»gi
Qonuni va uning mazmunida ilgari surilgan g'oyalarning amaliyotga tatbiqi tahlil
etilganda, bu borada muayyan kamchiliklarga yo'l qo'yilganligi aniqlandi. O'tkazilgan
tahlil natijalariga ko'ra, ta'lim tizimida olib borilayotgan islohot aksariyat o'rinlarda
chuqur ilmiy asoslarga ega bo'lmaganligi ma'lum bo'ldi hamda kadrlar tayyorlash
tizimini isloh qilish zarurligi belgilandi. Shu bois O'zbekiston Respublikasi Oliy
Majlisining IX sessiyasida yangi tahrirdagi O'zbekiston Respublikasining «Ta'lim
to'g'risida»gi qonuni qabul qilindi.
Har qanday mamlakatning kuchi uning, fuqarolarining ma'naviy yetukligi, intellektual
salohiyatga egaligi bilan belgilanadi. Fuqarolarning ma'naviy yetukligi, intellektual
8

salohiyati esa ta'lim tizimining mazmuni, shaxsning har tomonlama shakllanishi uchun
xizmat qiluvchi moddiy va ma'naviy shart – sharoitlarning mavjudligi, jamiyatda qaror
topgan ijtimoiy sog'lom muhit darajasi, ijtimoiy munosabatlar mazmuni, shuningdek,
aholining etnopsixologik xususiyatlari, axloqiy qarashlari va hayotiy e'tiqodlari
asosida shakllantiriladi.
Milliy dastur asosini O'zbekistonning taraqqiyotini ta'minlay oladigan, uni jahonning
ilg'or mamlakatlari darajasiga ko'tarilishiga hissa qo'shuvchi dadil, mustaqil fikrlovchi,
bilimli, malakali mutaxassis, shuningdek, ijobiy sifatlarga ega bo'lgan kadrlarni
tayyorlab voyaga yetkazish jarayoni tashkil etadi.
O'zbekiston Respublikasining «Ta'lim to'g'risida»gi Qonunining qoidalariga muvofiq,
milliy tajribaning tahlili va ta'lim tizimidagi, jahon miqyosidagi yutuqlar asosida
tayyorlangan hamda yuksak umumiy va kasb-hunar madaniyatiga, ijodiy va ijtimoiy
faollikka, ijtimoiy-siyosiy hayotda mustaqil ravishda mo'ljalni to'g'ri ola bilish
mahoratiga ega bo'lgan, istiqbol vazifalarini ilgari surish va hal etishga qodir
kadrlarning yangi avlodini shakllantirishga yo'naltirilgandir. Ta’lim to’g’risidagi
qonunning maqsadi — ta'lim sohasini tubdan isloh qilish, uni o'tmishdan qolgan
mafkuraviy qarash va sarqitlardan to'la xalos etish, rivojlangan demokratik davlatlar
darajasida, yuksak ma'naviy va axloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malakali
«Ta'lim to'g'risida»gi Milliy tizimini yaratishdan iboratdir 2 «Ta'lim to'g'risida»
qonunda ilgari surilgan maqsadni to'laqonli ro'yobga chiqarish bir qator vazifalarning
ijobiy hal qilinishini nazarda tutadi. Dasturda bu boradagi vazifalarning
quyidagilardan iboratligi ko'rsatiladi:
— «Ta'lim to'g'risida»gi O'zbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq ta'lim tizimini
isloh qilish, davlat va nodavlat ta'lim muassasalari hamda ta'lim va kadrlar tayyorlash
sohasida, raqobat muhitini shakllantirish negizida ta'lim tizimini yagona o'quv,
ilmiyishlab chiqarish majmui sifatida izchil rivojlantirishni ta'minlash;
— ta'lim va kadrlar tayyorlash tizimini jamiyatda amalga oshirayotgan demokratik
huquqiy davlat qurilishi jarayonlariga moslashtirish; kadrlar tayyorlash tizimi
muassasalarini yuqori malakali mutaxassislar bilan ta'minlash, pedagogik faoliyatning
9

nufuzi va ijtimoiy maqomini ko'tarish; kadrlar tayyorlash tizimi va mazmunini
mamlakatning ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyoti istiqbollaridan, jamiyat ehtiyojlaridan,
fan, madaniyat, texnika va texnologiyaning zamonaviy yutuqlaridan kelib chiqqan
holda qayta qurish;
ta'lim oluvchilarni ma'naviy-axloqiy tarbiyalashning va ma'rifiy ishlarning samarali
shakllari hamda uslublarini ishlab chiqish va joriy etish;
ta'lim va kadrlartayyoiiash, ta'lim muassasalarini attestatsiyadan o'tkazish va
akkreditatsiya qilish sifatiga baho berishning xolis tizimini joriy qilish; yangi
ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarda ta'limning talab qilinadigan darajasi va sifatini, kadrlar
tayyorlash tizimining amalda faoliyat ko'rsatishi va barqaror rivojlanishining
kafolatlarini, ustuvorligini ta'minlovchi normativ, moddiy-texnika va axborot
bazasini yaratish;
ta'lim, fan, ishlab chiqarish samarali integratsiyalashuvini ta'minlash,
tayyorlanayotgan kadrlarning miqdori va sifatiga nisbatan davlatning talablarini,
shuningdek, nodavlat tuzilmalari, korxonalar va tashkilotlarning buyurtmalarini
shakllantirishning mexanizmlarini ishlab chiqish; uzluksiz ta'lim va kadrlar
tayyorlash tizimiga budjetdan tashqari mablag'lar, shu jumladan, chet el
investitsiyalari jalb etishning real mexanizmlarini ishlab chiqish va amaliyotga joriy
etish; kadrlar tayyorlash sohasida o'zaro manfaatli xalqaro hamkorlikni
rivojlantirish. Milliy dasturning maqsad va vazifalari bosqichma-bosqich amalga
oshiriladi. Har bir bosqichda muayyan vazifalarning hal etilishi1 nazarda tutiladi.
Ushbu vazifalar quyidagilardan iboratdir:
Birinchi bosqich (1997—2001 -yillar) mavjud kadrlar tayyorlash tizimining ijobiy
salohiyatini saqlab qolish asosida ushbu tizimni isloh qilish va rivojlantirish uchun
huquqiy, kadrlar jihatidan, ilmiy-uslubiy, moliyaviy shart-sharoitlarni yaratish.
Ikkinchi bosqich (2001 —2005-yillar) - Milliy dasturni to'liq ro'yobga chiqarish,
mehnat bozorining rivojlanishi va real ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarni hisobga olgan
holda unga aniqliklar kiritish. Bu bosqichda, shuningdek, ta'lim muassasalarini
10

maxsus tayyorlangan malakali pedagog kadrlar bilan to'ldirish ta'minlanadi, ularning
faoliyatida raqobatga asoslangan muhit vujudga keltiriladi.
«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» maqsadini ro'yobga chiqarishning ikkinchi
bosqichida ta'lim muassasalarining moddiy-texnika va axborot bazasini
mustahkamlash davom ettiriladi, o'quv-tarbiya jarayonining yuqori sifatli.o'quv
adabiyotlari va ilg'or pedagogik texnologiyalar bilan ta'minlash, uzluksiz ta'lim
tizimini axborot lashtirish vazifalarining ham hal etilishiga alohida urg'u beriladi.
Uchinchi bosqich (2005 va undan keyingi yillar) to'plangan tajribani tahlil etish va
umumlashtirish asosida, mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish istiqbollariga
muvofiq kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish vayanada rivojlantirish. Bu
bosqichda, yana shuningdek,
— ta'lim muassasalarining resurs, kadrlar va axborot bazalarini yanada
mustahkamlash;
— o'quv – tarbiya jarayoni yangi o'quv-uslubiy majmualar, ilg'or pedagogik
texnologiyalar bilan to'liq ta'minlanishi;
milliy (elita) oliy ta'lim muassasalarini qaror toptirish va rivojlantirish; ta'lim
jarayonini axborotlashtirish, uzluksiz ta'lim tizimi jahon axborot tarmog'iga
ulanadigan komputer axborot tarmog'i bilan to'liq qamrab olinishiga erishish kabi
vazifalarning ham ijobiy yechimi ta'minlanadi.
Kadrlar tayyorlash Milliy modeli va uning tarkibiy qismlari.
Kadrlar tayyorlash milliy modeli faqat ta'lim-tarbiya jarayoninigina qamrab olmay,
ishlab chiqarish va ijtimoiy munosabatlarni ham o'z ichiga oladi. Kadrlar tayyorlash
milliy modeli shaxs, davlat va jamiyat, uzluksiz ta'lim, fan va ishlab chiqarish kabi
tarkibiy qismlarning o'zaro hamkorligi, ular o'rtasidagi o'zaro aloqadorlik asosida
«yuksak ma'naviy va axloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malakali kadrlarni
tayyorlash Milliy tizimi» mohiyatini aks ettiruvchi andoza, loyiha hisoblanadi.
«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ning asosida kadrlar tayyorlash milliy modeli va
uning mohiyati yoritiladi. Milliy modelning o'ziga xos xususiyati mustaqil ravishda
to'qqiz yillik umumiy o'rta hamda uch yillik o'rta maxsus, kasb-hunar ta'liminining
11

joriy etilishi bilan belgilanadi. Bu esa o'z navbatida umumiy ta'lim dasturlaridan o'rta
maxsus, kasb-hunar ta'limi dasturlariga o'tilishiga zamin yaratadi.
Kadrlar tayyorlash milliy modelining asosiy tarkibiy qismlari quyidagilardan iboratdir:
1. Shaxs kadrlar tayyorlash tizimining bosh subyekti va obyekti, ta'lim sohasidagi
xizmatlarning iste'molchisi va ularni amalga oshiruvchidir.
Shaxs uzluksiz ta'lim jarayonida dunyoviy, ilmiy bilimlarni o'zlashtiradi, fan asoslarini
puxta egallaydi, ishlab chiqarish sohalari bilan tanishadi, shuningdek, o'zida ijtimoiy
ta'sirlar yordamida ma'naviy-axloqiy sifatlarni tarbiyalab boradi. Shaxsda
o'zlashtirilgan bilim, faoliyat ko'nikmalari va hayotiy tajriba asosida kasbiy mahorat
ham shakllanib boradi. Yuksak ma'naviy-axloqiy sifatlar va yuqori darajadagi kasbiy
malakaga ega bo'1 ish uchun shaxs o'z oldiga muayyan maqsadni qo'ya olishi hamda
unga erishish yo'lida tinimsiz izlanishi, o'qib-o'rganishi lozim. Shundagina u ijtimoiy
raqobatga chidamli, malakali kadr bo'lib shakllanadi.
O'z-o'zini anglash tuyg'usiga ega bo'lish, ta'lim sohasidagi xizmatlardan to'laqonli,
samarali foydalana olish, ilmiy va kasbiy bilimlarni puxta o'zlashtirishga erishish
shaxsga yetuk mutaxassis bo'la olishi uchun poydevor yaratadi. Inson kamoloti, eng
avvalo, uning o'ziga bog'liqdir. Shu bois milliy dasturda shaxs va uning kamolotini
shakllantirishga alohida e'tibor qaratilgan.
«Ta'lim xizmatlarining iste'molchisi sifatida shaxsga davlat ta'limini olish va
kasbhunar tayyorgarligidan o'tish kafolatlanadi. Ta'lim olish jarayonida shaxs davlat
ta'lim standartlarida ifoda etilgan talablarni bajarishi shart.
Shaxs ta'lim xizmatlarining yaratuvchisi sifatida tegishli malaka darajasini olgach,
ta'lim, moddiy ishlab chiqarish, fan, madaniyat va xizmat ko'rsatish sohasida faoliyat
ko'rsatadi va o'z bilimi hamda tajribasini o'rgatishda ishtirok etadi».
2.Davlat va jamiyat ta'lim va kadrlar tayyorlash tizimining faoliyatini tartibga solish
va nazorat qilishni amalga oshiruvchi kadrlarni tayyorlash va ularni qabul qilib
olishning kafillaridir.
12

Shaxs kamoloti nafaqat o'zi uchun, balki davlat va jamiyat taraqqiyoti, ravnaqi uchun
ham muhim ahamiyatga egadir. Binobarin, fuqarolari yuksak ma'naviyatga ega
jamiyat har tomonlama taraqqiy eta oladi.
Shaxs va davlat (jamiyat) o'rtasidagi aloqa ikki tomonlama xususiyatga ega. Shu bois
har qanday davlat (jamiyat) o'z fuqarolarining yashashi, mehnat qilishi, iqtidori va
salohiyatini ro'yobga chiqarishi, uni namoyon eta olishi uchun yetarli darajada
shartsharoit yaratib bera olishi lozim. Respublika ta'lim tizimida davlat va jamiyat
shaxsning har tomonlama shakllanishi, o'zligini namoyon eta olishi uchun yetarli
darajada shart-sharoit yaratib berish mas'uliyatini o'z zimmasiga oluvchi subyekt
sifatida namoyon boiadi.
Davlat va jamiyat ta'lim muassasalarining yuqori malakali raqobatbardosh
mutaxassislarni tayyorlash yo'lidagi faoliyatini ham uyg'unlashtiradi hamda
quyidagilarga kafolat beradi: fuqarolarning bilim olish, kasb tanlash va o'z
malakasini oshirish huquqlarining ro'yobga chiqarilishiga; majburiy umumiy o'rta
ta'lim hamda akademik litsey yoki kasb-hunar kollejida ta'lim olish yo'nalishini
tanlash huquqi asosida majburiy o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limini olishga;
davlat grantlari yoki pulli-shartnomaviy asosda oliy ta'lim va oliy o'quv yurtidan
keyingi ta'limni olish huquqiga;
davlat ta'lim muassasalarini mablag' bilan ta'minlashga; ta'lim oluvchilarning
o'qishi, turmushi va dam olishi uchun shart-sharoitlar yaratish borasidagi
vazifalarning hal etilishida jamoatchilik boshqaruvini rivojlantirishga; ta'lim
jarayoni qatnashchilarini ijtimoiy jihatdan qo'llab-quvvatlashga; sog'liq va
rivojlanishida nuqsoni bo'lgan shaxslarning ta'lim olish iga1.
3.Uzluksiz ta'lim malakali, raqobatbardosh kadrlar tayyorlashning asosi bo'lib,
ta'limning barcha turlari, davlat ta'lim standartlarini, kadrlar tayyorlash tizimi
tuzilmasi va uning faoliyat ko'rsatish muhitini o'z ichiga oladi.
Uzluksiz ta'lim kadrlar tayyorlash tizimining asosi, O'zbekiston Respublikasining
ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotini ta'minlovchi, shaxs, jamiyat va davlatning iqtisodiy,
ijtimoiy, ilmiy-texnikaviy va madaniy ehtiyojlarini qondiruvchi ustuvor soha boiib,
13

ijodkor, ijtimoiy faol, ma'naviy boy shaxsning shakllanishi va yuqori malakali
raqobatbardosh kadrlarning jadal tayyorlanishi uchun zarurshart-sharoitlarni yaratadi.
Uzluksiz ta'lim jarayoni shaxsning har tomonlama qaror topishi uchun eng qulay
davrsanaladi. Mazkur davrda shaxs fan asoslari hamda kasb-hunar ma'lumotlarini
o'zlashtiradi, yuksak ma'naviy-axloqiy sifatlarga ega shaxs va malakali kadr sifatida
kamol topib boradi. Unda muayyan dunyoqarash shakllanadi.
O'zbekiston Respublikasida uzluksiz ta'lim Davlat ta'lim standartlari hamda o'quv
dasturlari talablariga muvofiq tashkil etiladi. Uzluksiz ta'limni tashkil etish muayyan
tamoyillarga asoslanadi. Jumladan:
ta'limning ustuvorligi; ta'limning
demokratlashuvi; ta'limning
insonparvarlashuvi;ta'limning
ijtimoiylashuvi; ta'limning milliy
yo'naltirilganligi;
4 Fan yuqori malakali mutaxassisni tayyorlovchi va ulardan foydalanuvchi, ilg'or
pedagogik va axborot texnologiyalarini ishlab chiqaruvchi bo'lib, «kadrlar
tayyorlash milliy tizimida tabiat va jamiyat taraqqiyoti qonuniyatlari to'g'risidagi
yangi fundamental va amaliy bilimlardan foydalanishni, yuqori malakali ilmiy va
ilmiypedagog kadrlar tarkibini shakllantirishni, ulardan ta'lim tizimida unumli
foydalanishni, shuningdek, kadrlar tayyorlash jarayonining ilmiy tadqiqotlar
infrastrukturasini yaratish, ta'limning axborot tarmoqlarida foydalanish uchun
bilimning turli sohalari bo'yicha axborot bazasini shakllantirishni hamda ilmiy
tadqiqotlar darajasiga yangicha qarashlar zamirida yosh olimlarning, ilmiy-
pedagogik xodimlarning ijtimoiy mavqeyi va obro'sini oshirishni va shu kabilarni
qamrab oladi». Kadrlar tayyorlash milliy modelining tarkibiy qismlaridan biri
sifatida fan, yana shuningdek, «ta'lim mazmunini tubdan yangilashda: ta'lim
standartlari, ta'lim dasturlari, o'quv darsliklari va qo'llanmalar tayyorlashda, ilmiy-
metodik ta'minotni amalga oshirishda bevosita va bilvosita ishtirok etadi».
14

4. Ishlab chiqarish - kadrlarga bo'lgan ijtimoiy ehtiyojni shuningdek, ularning
tayyorgarlik sifati va saviyasiga nisbatan qo'yiladigan talablarni belgilovchi asosiy
buyurtmachi, kadrlar tayyorlash tizimini moliyaviy va moddiy-texnika jihatdan
ta'minlash jarayonining qatnashchisi.
«Ishlab chiqarishning talab-ehtiyojlari kadrlar tayyorlash tizimining yo'nalishi,
darajasi va miqyoslarini shakllantiradi, kasb tayyorgarligining maqsadi, vazifalari va
mazmunini belgilaydi, malaka talablarini ilgari suradi, ta'limning zamonaviy
texnologiyalari va shakllarini tanlashni taqozo.etadi. Ishlab chiqarish pirovard natijada
kadrlarning sifati va raqobatbardoshligiga baho beradi».
Ishlab chiqarish muassis, homiy va boshqa sifatlarda alohida mutaxassislarni
tayyorlashni, guruhlarni va o'quv yurtlarini moliyalash jarayonida ishtirok etib,
mutaxassislarning kasbiy rivojlanishi va shaxsiy faolligini rag'batlantiradi, ularni
moddiy va ma'naviy jihatdan qo'llab-quvvatlashda bevosita ishtirok etadi». Avvallari
ishlab chiqarish tayyor kadrlar kuchi va salohiyatidan foydalanuvchi iste'molchi
sifatidagina faoliyat olib borgan bo'lsa, bugungi kunda ushbu faoliyatning mazmuni
tubdan o'zgardi. Endilikda ishlab chiqarish kadrlarni tayyorlash sifati va saviyasiga
nisbatan o'z talablarini qo'ya oladi. Shu bilan birga sifatli hamda yuksak saviyali
mutaxassisni tayyorlab yetishtirish yo'lida uzluksiz ta'lim hamda fan tarmoqlarining
moliyaviy, moddiy-texnik jihatdan qo'llab-quvvatlash majburiyatini o'z zimmasiga
oladi. Shu asosida kadrlar tayyorlash tizimining faol ishtirokchisiga aylandi.
15

1.2 Ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillari.
Milliy model Konsepsiyasining mazmuni o'zbek xalqining milliy turmush tarzi va
ma'naviy-axloqiy an'analari bilan hamnafasdir. Zero, xalq orasida qadimdan
«ma'rifatli inson» tushunchasi qo'llanilib kelingan bo'lib, u o'zida keng ma'noni ifoda
etadi. Bilim olishga intilish, ma'rifatli bo'lish o'zbek xalqi, millatining ruhiyatida
ustuvor o'rin tutuvchi omil sanaladi. Ma'rifatlilik — faqatgina bilim va malakaga ega
bo'lish emas, ayni vaqtda chuqur ma'naviy axloq hamdir. Bilimli, komil inson
qiyofasida ana shunday xislatlarga ega shaxslar namoyon bo'ladi.
Shuning uchun ham kadrlar tayyorlash milliy modelining butun mohiyati o'zbek
xalqining milliy tarixi va hayot tarzi bilan bog'lanib ketgan.
Mustaqil O'zbekiston Respublikasida o'ziga xos, takrorlanmas, tarixiy an'analarga
asoslangan hamda bugungi kun talablariga to'la javob bera oiadigan kadrlar tayyorlash
milliy modeli yaratildi. Har qanday faoliyat, ayniqsa, u ijtimoiy ahamiyatga ega
bo’lsa, aniq belgilangan maqsad asosida amalga oshiriladi. SHu bilan birga faoliyat
o’zida ustuvor tamoyillarni ham ifodalaydi. O’zbekiston Respublikasining ta’lim
sohasidagi davlat siyosati ham muhim, ahamiyatli tamoyillarga asoslanadi.
Respublikaning ta’limga oid davlat siyosatining asosiy tamoyillari quyidagilar:
(“Ta’lim to’g’risida”gi Qonun 3-modda. Ta'lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy
prinsiplari.) ta'lim va tarbiyaning insonparvar, demokratik xarakterda ekanligi;
ta'limning uzluksizligi va izchilligi;
umumiy o`rta, shuningdek o`rta maxsus, kasb-hunar ta'limining majburiyligi;
o`rta maxsus, kasb-hunar ta'limi yo`nalishini: akademik liseyda yoki kasb-
16

hunar kollejida o`qishni tanlashning ixtiyoriyligi; ta'lim tizimining dunyoviy
xarakterda ekanligi; davlat ta'lim standartlari doirasida ta'lim olishning hamma
uchun ochiqligi; ta'lim dasturlarini tanlashga yagona va tabaqalashtirilgan
yondashuv;
bilimli bo`lishni va iste'dodni rag`batlantirish; ta'lim tizimida
davlat va jamoat boshqaruvini uyg`unlashtirish.
Davlat siyosatining ta’lim sohasidagi asosiy tamoyillari fuqarolarning ijtimoiy kelib
chiqishi, irqi, tili, e’tiqodi, ijtimoiy mavqeidan qat’iy nazar ta’lim olishda teng
huquqqa ega ekanliklarini ifodalaydi.
Ta’lim tizimi va turlari.
“Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da uzluksiz ta'limni isloh qilish yo'nalishlari
ham aniq ko'rsatib berilgan. Mazkur yo'nalishlar sirasiga quyidagilar kiradi: kadrlar
salohiyatini tubdan yaxshilash; pedagoglarning kasbiy nufuzini oshirish; davlat va
nodavlat ta'lim muassasalarining turlarini rivojlantirish; ta'lim tizimini tarkibiy
jihatdan qayta qurish; ta'lim dasturlarini tubdan o'zgartirish; majburiy o'rta umumiy
ta'limdan o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limiga o'tilishini ta'minlash; yangi tipdagi o'quv
muassasalarini vujudga keltirish; yangi kasb-hunar va mutaxassisliklar bo'yicha
kadrlar, shu jumladan, boshqaruv tizimi kadrlarini tayyorlash, qayta tayyorlash va
ularning malakasini oshirish; ta'limning barcha daraja va bo'g'inlarida ta'lim
oluvchilarning ma'naviy-axloqiy fazilatlarini rivojlantirish; ta'limni boshqarish
tizimini takomillashtirish, ta'lim muassasalarini mintaqalashtirish; shaxsga ta'lim
berish va uni tarbiyalashda oila, ota-onalar, jamoat tashkilotlari, mahallalar, xayriya va
xalqaro fondlarning rolini kuchaytirish; ta'lim jarayoni va kadrlar tayyorlash sifatiga
xolis baho berish tizimini yaratish; ta'lim tizimini moliyaviy, moddiy-texnika va
boshqa tarzdagi resurslar bilan ta'minlash mexanizmlarini shakllantirish; uzluksiz
ta'limni fan va ishlab chiqarish bilan integratsiyalashtirishning puxta mexanizmlarini
ishlab chiqish; chet el va xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikni kengaytirish; tub yerli
millatga mansub bo'lmagan shaxslar zich yashaydigan joylarda ularning o'z ona
tillarida ta'lim olishlari uchun tashkiliy va pedagogik shart-sharoitlarni yaratish;
17

ta'limning barcha darajalarida ta'lim oluvchilarning huquqiy, iqtisodiy, ekologik va
sanitariya-gigiyena ta'limi hamda tarbiyasini takomillashtirish. Uzluksiz ta'lim
quyidagi ta'limturlarini o'z ichiga oladi: maktabgacha ta'lim; umumiy o'rta ta'lim; o'rta
maxsus, kasb-hunar ta'limi; oliy ta'lim; oliy o'quv yurtidan keyingi ta'lim; kadrlar
malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash; maktabdan tashqari ta'lim.
Maktabgacha ta'lim bolaning sog'lom, hartomonlama kamol topib shakllanishini
ta'minlaydi, unda o'qishga intilish hissini uyg'otadi, uni muntazam ta'lim olishga
tayyorlaydi hamda bola olti-yetti yoshga yetguncha davlat va nodavlat maktabgacha
ta'lim muassasalari va oilalarda amalga oshiriladi. Bu kabi ta'lim muassasalarining
faoliyatini tashkil etishda mahallalar, jamoat va xayriya tashkilotlari, xalqaro fondlar
faol ishtirok etadi.
Keyingi yillarda maktabgacha ta'lim muassasalarining yangi tarmog'i shakllanib
bormoqda. Bu o'rinda «Xonadon bog'chasi» hamda «Bolalar bog'chasi - boshlang'ich
maktab» majmualarini misol qilib keltirish mumkin. Maktabgacha ta'lim
muassasalarida bolalarga tasviriy san'at, musiqa, til va komputer savodxonligini
o'rgatuvchi guruhlar tashkil etilmoqda. Bu kabi harakatlar maktabgacha ta'lim
yoshidagi bolalarning «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» talablari asosida
ma'naviyaxloqiy tarbiyalashga xizmat qiladi.
Umumiy o'rta ta'lim to'qqiz yillik majburiy xarakterdagi umumiy hamda uch yillik
majburiy-ixtiyoriy xarakterdagi o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limidan iborat. Umumiy
o'rta ta'lim boshlang'ich ta'limni ham qamrab oladi. Mazkur bosqichda o'quvchilarning
fanlar asoslari bo'yicha muntazam bilim olishlari, ularda bilim olish chtiyojining
yuzaga kelishi, asosiy o'quv-ilmiy va umummadaniy bilimlarning o'zlashtirishlari,
milliy va umumbashariy qadriyatlarga asoslangan ma'naviy-axloqiy fazilatlar, mehnat,
ijodiy fikrlash, atrof-muhitga ongli munosabatda bo'lish, shuningdek, kasb tanlash
ko'nikmalarining shakllanishi uchun pedagogik shart-sharoit yaratiladi. Davlat
tomonidan tasdiqlangan namunadagi attestat o'quvchilarning umumiy o'rta va o'rta
maxsus, kasb-hunar ma'lumotiga egaliklarini belgilaydi.
18

O'quvchilarni kasb-hunarga yo'naltirish vazifasi maktab jamoasi va ota-onalar
hamkoriigida o'quvchilarni kasb-hunarga yo'naltirish va psixologik-pedagogik tashhis
markazlari rahbarligida amalga oshiriladi.
O'qish muddati uch yil bo'lgan maiburiv o'rta maxsus. kasb-hunar ta'limi uzluksiz
ta'lim tizimining mustaqil turi sanalib, umumiy o'rta ta'lim negizida tashkil etiladi.
O'rta maxsus, kasb-hunar ta'limining ikki muhim yo'nalishi bo'lgan — akademik litsey
yoki kasb-hunar kollejida ta'lim olish o'quvchilar tomonidan ixtiyoriy ravishda
tanlanadi.
Akademik litsev o'quvchilarning imkoniyatlari va qiziqishlarini hisobga olgan holda
ularning jadal intellektual rivojlanishi chuqur, sohalashtirilgan, tabaqalashtirilgan,
kasbga yo'naltirilgan ta'lim olishlarini ta'minlash maqsadida davlat ta'lim
standartlariga muvofiq o'rta maxsus ta'lim beruvchi, yuridik maqomga ega ta'lim
muassasasidir.
Akademik litseylarda o'quvchilar o'zlari tanlab olgan ta'lim yo'nalishi (gumanitar,
texnika, agrar va boshqa sohalar) bo'yicha bilim saviyalarini oshirish hamda o'zlarida
fanni chuqur o'rganishga qaratilgan maxsus kasb-hunar ko'nikmalarini shakllantirish
imkoniyatiga ega bo'ladilar.
Akademik litseylar asosan oliy o'quv yurtlari qoshida tashkil etiladi. Kasb-hunar
kollejlari esa o'quvchilarning muayyan kasb-hunarga moyilligi, layoqatlari, bilim va
ko'nikmalarini chuqur rivojlantirish, ularning tanlangan yo'nalishlar bo'yicha bir yoki
bir necha zamonaviy kasb sirlarini egallash imkonini beradi.
Kasb-hunar kolleji o'quvchilarning kasb-hunarga moyilligi, bilim va ko'nikmalarini
chuqur rivojlantiruvchi, tanlab olingan kasb-hunar bo'yicha bir yoki bir necha ixtisosni
egallash imkonini yaratish maqsadida tegishli davlat ta'lim standartlari doirasida o'rta
maxsus, kasb-hunar ta'limini beruvchi, yuridik maqomga ega ta'lim muassasasidir.
Kasb-hunar kollejlari yangi tipdagi ta'lim muassasalari bo'lib, ularning jihozlanganlik
darajasi, pedagogik tarkibning puxta tanlanganligi, shuningdek, o'quv jarayonining
zamonaviy texnika va texnologiyalar yordamida tashkil etilishi alohida e'tiborga loyiq.
Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarining bitiruvchilariga davlat tomonidan
19

tasdiqlangan namunadagi diplomlar beriladi. Ushbu diplomlar asosida
bitiruvchilarta'limning keyingi bosqichlarida o'qishni davom ettirish yoki egallangan
ixtisos va kasb-hunar bo'yicha mehnat faoliyati bilan shug'ullanish huquqini qo'lga
kiritadilar.
Oliy ta'lim o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi negiziga asoslanib, ikki bosqich
(bakalavriat hamda magistratura)da tashkil etilib, mutaxassisliklar yo'nalishlari
bo'yicha xalq xo'jaligining turli sohalariga oliy ma'lumotli mutaxassislarni tayyorlaydi.
Oliy ta'lim muassasalariga talabalar qabul qilish davlat grantlari negizida va
pullikshartnomaviy asosda amalga oshiriladi.
Bakalavriat — mutaxassisliklar yo'nalishi bo'yicha fundamental va amaliy bilim
beradigan, ta'lim olish muddati kamida to'rt yil davom etadigan tayanch oliy ta'lim.
Bakalavr darajasiga ega bo'lgan shaxs oliy ta'lim tizimi yo'nalishidagi o'zi tanlagan
soha bo'yicha oliy ma'lumotli mutaxassis hisoblanadi va davlat klassifikatorida
belgilangan lavozimda ishlash huquqiga ega bo'ladi.
Magistratura aniq mutaxassislik bo'yicha fundamental va amaliy bilim beradigan,
bakalavriat negizida ta'lim muddati kamida ikki yil davom etadigan oliy ta'lim boiib,
magistraturadagi tahsil yakuniy klassifikatsion davlat attestatsiyasiga muvofiq olib
boriladi.
Magistr bakalavr darajasidagi mutaxassisdan farqli ma'lum ixtisoslik bo'yicha
ta'lim olgan yuqori malakali mutaxassis hisoblanib, u ilm-fan sohasida, ishlab
chiqarishning mas'uliyatli lavozimlarida faoliyat ko'rsatadi. U aspiranturaga kirish
huquqiga ega. Oliv o'quv yurtidan keyingi ta'lim iamivatning oliy malakali ilmiy va
ilmiy pedagog kadrlarga bo'lgan ehtiyojlarini qondirish, shaxsning ijodiy ta'lim —
kasb-hunar manfaatlarini qanoatlantirishga qaratilib, oliy o'quv yurtlari va ilmiy-
tadqiqot muassasalarida aspirantura, ad'yunktura va doktoranturada ta'lim olish,
shuningdek, mustaqil tadqiqotchilik faoliyatini tashkil etish asosida amalga oshiriladi.
Oliy o'quv yurtidan keyingi ta'lim nomzodlik yoki doktorlik dissertatsiyalarining
himoyasi bilan yakunlanadi. O'zbekiston Respublikasi Oliy Attestatsiya Komissiyasi
tomonidan olib borilgan yakuniy davlat attestatsiyasi natijalari tegishli ravishda fan
20

nomzodi va fan doktori ilmiy darajasi hamda davlat tomonidan tasdiqlangan
namunadagi diplomga ega bo'lish huquqini beradi.
Har ikki (aspirantura, doktorantura) darajada ham maqsad muayyan
mutaxassisliklar bo'yicha oliy toifali ilmiy-pedagogik kadrlarni shakllantirishdan
iborat. Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash jarayonida asosiy e'tibor
mutaxassislarning kasb bilimlari va ko'nikmalarini yangilash hamda
chuqurlashtirishga qaratiladi. Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash
ana shu yo'nalishda faoliyat yurituvchi ta'lim muassasalarida amalga oshiriladi. Bu
muassasa tinglovchilari o'qish natijalariga ko'ra davlat tomonidan tasdiqlangan
namunadagi guvohnoma yoki sertifikatga ega bo'ladilar.
Maktabdan tashqari ta'lim maktabdan tashqari davlat va nodavlat ta'lim
muassasalarida davlat organlari, jamoat tashkilotlari, yuridik va jismoniy shaxslar
tomonidan madaniy-estetik, ilmiy, texnikaviy, sport va boshqa yo'nalishlarda yo'lga
qo'yilib, bolalar hamda o'smirlarning taiimga bo'lgan, yakka tartibdagi, ortib boruvchi
talab-ehtiyojlarini qondirish, ularningbo'sh vaqti va dam olishini tashkil etish
maqsadida olib boriladi.
Pedagogika fani va uning asosiy kategoriyalari. Pedagogika (yunoncha paidagogike
bo'lib, paidagogos «bola» va «yetaklayman») ijtimoiy tarbiyaning umumiy
qonuniyatlari, muayyan jamiyatda yagona ijtimoiy maqsadga muvofiq yosh avlodni
tarbiyalash hamda unga ta'lim berishning mohiyati va muammolarini o'rganadigan fan.
Pedagogika ijtimoiy fanlar tizimiga kiruvchi fan sanalib, yosh avlod hamda kattalarni
milliy istiqlol g'oyalari asosida tarbiyalash, unga ta'lim berish muammolarini
o'rganadi.
Pedagogika fani shaxsni rivojlantirishning ikki muhim jihati — uni o'qitish va
tarbiyalashga asosiy e'tiborni qaratganligi bois didaktika (ta'lim nazariyasi) va tarbiya
nazariyasi fanning muhim tarkibiy qismlari hisoblanadi.
Didaktika (ta'lim nazariyasi, yunoncha didaktikos «o'rgatuvchi». didasko
«o'rganuvchi») ta'limning nazariy jihatlari, ta'lim jarayonining mohiyati, tamoyillari,
qonuniyatlari, o'qituvchi va o'qituvchi faoliyatlari, ta'limning maqsadi, mazmuni,
21

shakl, metod, vositalari, natijasi, ta'lim jarayonini takomillashtirish yo'llari va hokazo
muammolarni tadqiq etadi.
Ta'lim o'z mohiyatiga ko'ra umumiy va maxsus kabi turlarga ajratiladi. Umumiy ta'lim
har bir shaxsning kamol topishi hamda u tomonidan hayotiy faoliyatni tashkil eta
olishi uchun zarur bo'lgan ma'lumotlarni berishga yo'naltiriladi. Umumiy ta'lim
asosida o'zlashtirilgan ma'lumotlar kelgusida shaxsning kasbiy tayyorgarligini
ta'minlashga imkon beruvchi maxsus ta'lim olishi uchun asos bo'ladi. Maxsus ta’lim
— o'zida mutaxassislik xususiyatlarini namoyon qilib, shaxsga muayyan kasbiy
faoliyatni tashkil etish borasida nazariy bilimlarni berish asosida amaliy ko'nikma
hamda malakalarni shakllantirishga xizmat qiladi.
Ta'lim, shuningdek, turli darajadagi ta'lim dasturlarini amalga oshirishiga ko'ra
maktabgacha ta'lim, umumiy o'rta ta'lim, o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi, oliy ta'lim,
oliy o'quv yurtidan keyingi ta'lim, kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta
tayyorlash hamda maktabdan tashqari ta'lim kabi turlarga bo'linadi.
Tarbiya nazarivasi — pedagogikaning muhim tarkibiy qismlaridan biri bo'lib, tarbiya
jarayoni mazmuni, shakl, metod, vosita va usullari, uni tashkil etish muammolarini
o'rganadi.
Tarbiva muayyan, aniq maqsad hamda ijtimoiy-tarixiy tajriba asosida yosh avlodni har
tomonlama o'stirish, uning ongi, xulq-atvori va dunyoqarashini tarkib toptirish
jarayonidir. Ijtimoiy tarbiya aqliy, axloqiy, jismoniy, mehnat, estetik, iqtisodiy,
huquqiy, ekologik va jinsiy tarbiya kabi yo'nalishlarda tashkil etiladi.
Pedagogika fanining vazifalari. Pedagogika fani shaxsni shakllantirishdek ijtimoiy
buyurtmani bajarish asosida jamiyat taraqqiyotini ta'minlashga alohida hissa qo'shadi.
Pedagogika fani maqsadi va vazifalarining belgilanishida ijtimoiy munosabatlar
mazmuni, davlat va jamiyat qurilishi, lining hayotida yetakchi o'rin tutuvchi g'oyalar
mohiyati muhim ahamiyatga ega.
O'zbekiston Respublikasida demokratik, insonparvar hamda huquqiy jamiyatni barpo
etish sharoitida mazkur fan yuksak ma'naviy va axloqiy talablarga javob beruvchi
yuqori malakali kadrni tarbiyalash tizimini ishlab chiqish, milliy istiqlol g'oyasi
22

asosida ta'lim va tarbiya nazariyasini ijodiy rivojlantirish vazifasini hal etadi. Mazkur
jarayonda quyidagi vazifalarni bajarishga e'tibor qaratiladi:
1. Ma'naviy va axloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malakali kadrni
tarbiyalashga yo'naltirilgan pedagogik jarayonning mohiyatini o'rganish. Shaxsni har
tomonlama kamol toptirish qonuniyatlarini aniqlash.
Ijtimoiy taraqqiyot darajasidan kelibchiqqan holda, rivojlangan xorijiy mamlakatlar
ta'lim tizimi tajribasini o'rganish asosida uzluksiz ta'lim tizimini takomillashtirish.
Ta'lim muassasalari hamda, ularda faoliyat olib borayotgan pedagoglar faoliyati
mazmunini asoslash.
Ilg'or pedagogik tajribalarni umumlashtirish va amaliyotga joriy etish.
6. Pedagoglarni pedagogika nazariyasiga oid bilimlar hamda ta'lim – tarbiya
usullari bilan qurollantirish.
7. Ta'lim-tarbiya birligi hamda ijtimoiy tarbiya yo'nalishlari o'rtasidagi o'zaro
aloqadorlikni ta'minlashning pedagogik shart- sharoitlarini o'rganish. O'qitish
hamda tarbiyalash jarayoniningsamarali texnologiyalarini yaratish.
Oila tarbiyasini muvaffaqiyatli tashkil etish yuzasidan ota-onalar uchun ilmiy-metodik
tavsiyalarni ishlab chiqish.
Pedagogika fanining asosiy kategoriyalari. Bizga yaxshi ma'lumki, har bir fan o'zining
tayanch tushunchalari, qonuniyatlari, tamoyillari, qoidalari tizimiga ega. Aynan mana
shu holat uning fan sifatida e'tirof etilishini kafolatlaydi. Fanning mohiyatini ochib
beruvchi eng muhim, asosiy tushuncha kategoriva deb ataladi. Pedagogika fanining
asosiy kategoriyalari shaxs kamolotini ta'minlash, ta'lim va tarbiya samaradorligiga
erishishga qaratilgan jarayonlaming umumiy mohiyatini yoritadi. Eng muhim
kategoriyalar sirasiga quyidagilar kiradi: shaxs, tarbiya, ta'lim (o'qitish, o'qish), bilim,
ko'nikma, malaka, ma'lumot, rivojlanish.
Shaxs — psixologik jihatdan taraqqiy etgan, shaxsiy xususiyatlari va xatti-harakatlari
bilan boshqalardan ajralib turuvchi, muayyan xulq-atvor va dunyoqarashga ega
bo'lgan jamiyat a'zosi.
23

Tarbiva — muayyan, aniq maqsad hamda ijtimoiy-tarixiy tajriba asosida yosh avlodni
hartomonlama o'stirish, uning ongi, xulq-atvori va dunyoqarashini tarkib toptirish
jarayoni.
Ta'lim —o'quvchilarni nazariy bilim, amaliy ko'nikma va malakalar bilan
qurollantirish, ularning bilish qobiliyatlarini o'stirish va dunyoqarashlarini
shakllantirishga yo'naltirilgan jarayon.
Bilim — shaxsning ongida tushunchalar, sxemalar, ma'lum obrazlar ko'rinishida aks
etuvchi borliq haqidagi tizimlashtirilgan ilmiy ma'lumotlar majmui.
Ko'nikma - shaxsning muayyan faoliyatni tashkil eta olish qobiliyati.
Malaka — muayyan harakat yoki faoliyatni bajarishning avtomatlashtirilgan shakli.
Ma'lumot — ta'lim-tarbiya natijasida o'zlashtirilgan va tizimlashtirilgan bilim, hosil
qilingan ko'nikma va malakalar hamda tarkib topgan dunyoqarash majmui.
Rivoilanish — shaxsning fiziologik va intellektual o'sishida namoyon bo'Iadigan
rniqdor va sifat o'zgarishlar mohiyatini ifoda etuvchi murakkab jarayon.

24

II BOB “ MAKTABGACHA TA’LIM TO’G’RISIDA ”
GI QONUNNING MAZMUN MOHIYATI.
2.1 Maktabgacha ta’im va tarbiya to’g’risidagi qonunning mazmuni 595
sonli qaror.
1-modda. Ushbu Qonunning maqsadi
Ushbu Qonunning maqsadi maktabgacha ta’lim va tarbiya sohasidagi
munosabatlarni tartibga solishdan iborat.
2-modda. Maktabgacha ta’lim va tarbiya to‘g‘risidagi qonunchilik
Maktabgacha ta’lim va tarbiya to‘g‘risidagi qonunchilik ushbu Qonun va
boshqa qonunchilik hujjatlaridan iboratdir.
Agar O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida maktabgacha ta’lim
va tarbiya to‘g‘risidagi O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida nazarda tutilganidan
boshqacha qoidalar belgilangan bo‘lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo‘llaniladi.
3-modda. Asosiy tushunchalar
Ushbu Qonunda quyidagi asosiy tushunchalar qo‘llaniladi:
alohida ta’lim olish ehtiyojlari bo‘lgan bolalar — nogironligi bo‘lganidan
yoki bo‘lmasligidan qat’i nazar, oila, pedagoglar, mutaxassislar, jamiyat va davlatning
alohida e’tiboriga muhtoj bo‘lgan individual ehtiyojlarga ega bolalar;
davlat maktabgacha ta’lim tashkiloti — davlat tomonidan
moliyalashtiriladigan va boshqariladigan hamda maktabgacha ta’lim va tarbiyaning
25

davlat standartiga muvofiq maktabgacha ta’lim va tarbiya xizmatlari ko‘rsatuvchi
tashkilot;
inklyuziv ta’lim va tarbiya — bolalarning alohida ta’lim olishga bo‘lgan
ehtiyojlarini hamda individual imkoniyatlarini hisobga olgan holda ta’lim va tarbiya
olishi uchun teng imkoniyatlarni ta’minlaydigan jarayon;
maktabgacha bo‘lgan yosh — bolalarning tug‘ilgan paytidan yetti
yoshgacha, to ularga umumiy o‘rta ta’lim tashkilotlarida ta’lim berish boshlangan
paytga qadar bo‘lgan yoshi;
maktabgacha ta’lim va tarbiya — bolalarga ta’lim va tarbiya berishga, ularni
intellektual, ma’naviy-axloqiy, etik, estetik va jismoniy jihatdan rivojlantirishga,
shuningdek bolalarni umumiy o‘rta ta’limga tayyorlashga qaratilgan uzluksiz ta’lim
turi;
maktabgacha ta’lim va tarbiya davlat standarti — ta’lim-tarbiya
jarayonining hajmiga, mazmuniga va sifatiga, maktabgacha ta’lim tashkilotini qurish
va jihozlashga, shuningdek maktabgacha yoshdagi bolalarning sog‘lom ovqatlanishini
va xavfsizligini tashkil etishga doir majburiy talablar majmui;
maktabgacha ta’lim va tarbiyaning davlat ta’lim dasturi — bola
tomonidan o‘zlashtirilishi lozim bo‘lgan asosiy bilimlarning, mahorat va
ko‘nikmalarning hajmini hamda mazmunini belgilovchi, shuningdek ta’lim va tarbiya
mazmunining o‘ziga xosligini, ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil etishning o‘ziga xos
xususiyatlarini tavsiflovchi hujjat;
maktabgacha ta’lim tashkiloti — maktabgacha ta’lim va tarbiya sohasida
ta’lim va tarbiya xizmatlari ko‘rsatuvchi davlat va nodavlat tashkiloti;
nodavlat maktabgacha ta’lim tashkiloti — nodavlat ta’lim xizmatlarini
ko‘rsatish sohasidagi faoliyatni amalga oshirishga doir litsenziya asosida maktabgacha
ta’lim va tarbiya sohasida ta’lim va tarbiya xizmatlarini ko‘rsatuvchi yuridik shaxs;
pedagogning kasbiy standarti — maktabgacha ta’lim tashkiloti pedagogining
shaxsiy kasbiy sifatlariga, bilimlariga, mahorati va ko‘nikmalariga doir asosiy talablar
majmui;
26

ta’lim va tarbiyaning muqobil shakli — maktabgacha ta’lim va tarbiya
tizimidagi innovatsion ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil etish modeli.
4-modda. Maktabgacha ta’lim va tarbiyaning asosiy prinsiplari
Maktabgacha ta’lim va tarbiyaning asosiy prinsiplari quyidagilardan iborat:
har bir bola uchun maktabgacha ta’lim va tarbiya olish imkoniyatining
mavjudligi;
har bir bolaning iste’dodi nishonalarini, ishtiyoqlari va qobiliyatlarini
rivojlantirish uchun shart-sharoitlar tengligi;
maktabgacha bo‘lgan yoshdagi bolalarga ta’lim, tarbiya berish va ularni
sog‘lomlashtirishning, oila hamda maktabgacha ta’lim tashkiloti tarbiyaviy ta’sirining
birligi;
maktabgacha bo‘lgan yoshdagi bolalarga ta’lim va tarbiya berish uyg‘unligi;
bolaning shaxsini rivojlantirishga yo‘naltirilgan shaxsiy yondashuv;
maktabgacha va umumiy o‘rta ta’limning izchilligi hamda uzluksizligi;
ta’lim va tarbiyaning demokratik hamda dunyoviy xususiyatga egaligi;
ta’lim-tarbiya jarayonining shaffofligi va ochiqligi;
maktabgacha ta’lim va tarbiya mazmuni, darajasi hamda hajmining
maktabgacha bo‘lgan yoshdagi bolalarning rivojlanish xususiyatlariga hamda sog‘lig‘i
holatiga muvofiqligi.
5-modda. Maktabgacha ta’lim va tarbiya sohasidagi davlat siyosatining
asosiy yo‘nalishlari
Maktabgacha ta’lim va tarbiya sohasidagi davlat siyosatining asosiy
yo‘nalishlari quyidagilardan iborat:
har bir bolaning maktabgacha ta’lim va tarbiya olishga bo‘lgan huquqi amalga
oshirilishini ta’minlash;
bolalarning maktabgacha ta’lim va tarbiyaga to‘liq qamrab olinishini
ta’minlash uchun shart-sharoitlar yaratish;
27

bolaning rivojlanishida, maktabgacha ta’lim va tarbiya olishida oilaga har
tomonlama yordam ko‘rsatish;
bolalarning, shu jumladan alohida ta’lim olish ehtiyojlari bo‘lgan bolalarning
sifatli maktabgacha ta’lim va tarbiya olishi uchun shart-sharoitlar yaratish;
ta’lim va tarbiya berishning muqobil shakllarini yaratish hamda rivojlantirish;
maktabgacha ta’lim va tarbiyani rivojlantirishni davlat tomonidan qo‘llab-
quvvatlash;
maktabgacha ta’lim tashkilotlari tarmog‘ini kengaytirishga qaratilgan davlat-
xususiy sheriklik mexanizmlarini joriy etish va rivojlantirish;
maktabgacha bo‘lgan yoshdagi bolalarni har tomonlama rivojlantirish
maqsadida zamonaviy innovatsion va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy
etish;
xalqaro hamkorlikni rivojlantirish.
6-modda. Maktabgacha ta’lim va tarbiya olishga doir davlat kafolatlari
Har bir bola maktabgacha ta’lim va tarbiya olish huquqiga ega.
Davlat har bir bolaning umumiy o‘rta ta’lim tashkilotiga o‘qishga kirishidan
bir yil oldin davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida umumiy o‘rta ta’limga majburiy
bir yillik tayyorgarlikdan o‘tishga bo‘lgan huquqini kafolatlaydi.
Bola ning maktabgacha ta’lim va tarbiya olishiga doir davlat kafolatlari davlat
maktabgacha ta’lim tashkilotlari negizida maktabgacha ta’lim va tarbiya xizmatlarini
ko‘rsatish, shuningdek ta’lim va tarbiya berishning muqobil shakllarini tashkil etish
orqali ta’minlanadi.
.
2-bob.Maktabgacha ta’lim va tarbiya sohasini tartibga solish
7-modda. Maktabgacha ta’lim va tarbiya sohasidagi davlat siyosatining ro‘yobga
chiqarilishini amalga oshiruvchi organlar Maktabgacha ta’lim va tarbiya sohasidagi
davlat siyosatining ro‘yobga chiqarilishini amalga oshiruvchi organlar quyidagilardan
iborat: O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi; O‘zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi
28

(bundan buyon matnda Davlat inspeksiyasi deb yuritiladi); O‘zbekiston Respublikasi
Maktabgacha ta’lim vazirligi; O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi;
o‘z tasarrufida maktabgacha ta’lim tashkilotlari bo‘lgan boshqa davlat va xo‘jalik
boshqaruvi organlari; mahalliy davlat hokimiyati organlari.
8-modda. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining maktabgacha
ta’lim va tarbiya sohasidagi vakolatlari O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasi:
maktabgacha ta’lim va tarbiya sohasida yagona davlat siyosati amalga oshirilishini
ta’minlaydi;
9-modda. Davlat inspeksiyasining maktabgacha ta’lim va tarbiya sohasidagi
vakolatlari Davlat inspeksiyasi: maktabgacha ta’lim tashkilotlarida ta’lim-tarbiya
jarayoni sifati ustidan nazoratni va monitoringni amalga oshiradi;
maktabgacha ta’lim tashkilotlarini attestatsiyadan va davlat akkreditatsiyasidan
o‘tkazadi;
10-modda. O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligining
maktabgacha ta’lim va tarbiya sohasidagi vakolatlari O‘zbekiston Respublikasi
Maktabgacha ta’lim vazirligi: maktabgacha ta’lim va tarbiya sohasida yagona davlat
siyosatini amalga oshiradi; maktabgacha ta’lim va tarbiya to‘g‘risidagi qonun
hujjatlarining ijro etilishini ta’minlaydi;
11-modda. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining
maktabgacha ta’lim va tarbiya sohasidagi vakolatlari O‘zbekiston Respublikasi
Sog‘liqni saqlash vazirligi:
maktabgacha bo‘lgan yoshdagi bolalarga davlat tomonidan kafolatlangan hajm
doirasida bepul malakali tibbiy yordam ko‘rsatilishini ta’minlaydi;
o‘z vakolatlari doirasida maktabgacha ta’lim va tarbiya to‘g‘risidagi qonun
hujjatlarining ijro etilishini ta’minlaydi; O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim
vazirligi bilan birgalikda bolaning yoshiga va fiziologik ehtiyojlariga mos keladigan,
29

ratsional hamda mutanosib ovqatlanishi uchun maktabgacha ta’lim tashkilotidagi
tabiiy mahsulotlar to‘plamini belgilaydi;
12-modda. O‘z tasarrufida maktabgacha ta’lim tashkilotlari bo‘lgan davlat va
xo‘jalik boshqaruvi organlarining vakolatlari
O‘z tasarrufida maktabgacha ta’lim tashkilotlari bo‘lgan davlat va xo‘jalik boshqaruvi
organlari:
maktabgacha ta’lim va tarbiya to‘g‘risidagi qonun hujjatlarining ijro etilishini
ta’minlaydi; maktabgacha ta’lim va tarbiya sohasidagi tarmoq dasturlarini ishlab
chiqadi, tasdiqlaydi hamda amalga oshiradi;
13-modda. Mahalliy davlat hokimiyati organlarining maktabgacha ta’lim va
tarbiya sohasidagi vakolatlari
Mahalliy davlat hokimiyati organlari: maktabgacha ta’lim va tarbiya to‘g‘risidagi
qonun hujjatlarining ijro etilishini ta’minlaydi; maktabgacha ta’lim va tarbiya
sohasidagi hududiy dasturlarni ishlab chiqadi, tasdiqlaydi hamda amalga oshiradi;
14-modda. Fuqarolarning, fuqarolar o‘zini o‘zi boshqarish organlarining,
nodavlat notijorat tashkilotlarining hamda fuqarolik jamiyati boshqa
institutlarining maktabgacha ta’lim va tarbiya sohasidagi tadbirlarda ishtirok
etishi
Fuqarolar, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari, nodavlat notijorat
tashkilotlari va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlari: maktabgacha ta’lim va
tarbiya sohasidagi davlat dasturlarini, hududiy dasturlarni hamda boshqa dasturlarni
amalga oshirishda ishtirok etadi;
3-bob. Maktabgacha ta’lim va tarbiya tizimi. Maktabgacha ta’lim
tashkilotlarining turlari
15-modda. Maktabgacha ta’lim va tarbiya tizimi Maktabgacha ta’lim va tarbiya
tizimi quyidagilarni o‘z ichiga oladi: maktabgacha ta’lim tashkilotlari;
ta’lim berishning muqobil shakllari; maktabgacha ta’lim va tarbiya sohasida faoliyatni
amalga oshiruvchi ilmiy-tadqiqot muassasalari va ta’lim tashkilotlari;
30

maktabgacha ta’lim va tarbiya sohasidagi davlat boshqaruvi organlari, shuningdek
ularning tasarrufidagi tashkilotlar.
16-modda. Maktabgacha ta’lim tashkilotining maqomi
Maktabgacha ta’lim tashkiloti davlat va nodavlat tashkiloti bo‘lishi mumkin.
Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlari davlat-xususiy sheriklik shartlari asosida
ham tashkil etilishi mumkin. Maktabgacha ta’lim tashkilotida siyosiy partiyalar va
diniy tashkilotlarning tashkiliy tuzilmalari tashkil etilishiga hamda faoliyat
yuritilishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
17-modda. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarining turlari Maktabgacha ta’lim
tashkilotlari quyidagi turlar bo‘yicha tashkil etiladi: umumiy turdagi maktabgacha
ta’lim tashkiloti; ko‘p tarmoqli ixtisoslashtirilgan maktabgacha ta’lim tashkiloti;
inklyuziv guruhlarga ega maktabgacha ta’lim tashkiloti; qo‘shma turdagi maktabgacha
ta’lim tashkiloti. Umumiy turdagi maktabgacha ta’lim tashkilotining umumiy
rivojlantirish yo‘nalishidagi guruhlarida maktabgacha ta’lim va tarbiyaning davlat
ta’lim dasturi amalga oshirilishi ta’minlanadi. ko‘p tarmoqli ixtisoslashtirilgan
maktabgacha ta’lim tashkilotida rivojlanishida jismoniy yoki ruhiy nuqsonlari bo‘lgan
bolalar uchun maktabgacha ta’lim va tarbiyaning davlat ta’lim dasturi amalga
oshirilishi ta’minlanadi.
Inklyuziv guruhlarga ega maktabgacha ta’lim tashkilotida bolalarning alohida ta’lim
olish ehtiyojlari va individual imkoniyatlarini hisobga olgan holda, ularni sog‘lom
muhitga uyg‘unlashtirish orqali ta’lim va tarbiya olishi uchun teng imkoniyatlar
ta’minlanadi.
Qo‘shma turdagi maktabgacha ta’lim tashkilotida rivojlanishida jismoniy yoki ruhiy
nuqsonlari bo‘lgan bolalarning va rivojlanishida nuqsonlari bo‘lmagan bolalarning
bitta tashkilotda alohida guruhlarda, shuningdek inklyuziv guruhlarda birgalikda
o‘qishini hamda tarbiyalanishini tashkil etishga qaratilgan maktabgacha ta’lim va
tarbiyaning davlat ta’lim dasturi amalga oshirilishi ta’minlanadi. Maktabgacha ta’lim
tashkilotlari qonun hujjatlariga muvofiq boshqa turlarda ham tashkil etilishi mumkin.
4-bob. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarining faoliyatini tashkil etish
31

18-modda. Davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarini tashkil etish
Davlat maktabgacha ta’lim tashkiloti yuridik shaxs shaklida tashkil etiladi va o‘z
faoliyatini ustav asosida amalga oshiradi. Quyidagilar davlat maktabgacha ta’lim
tashkilotining muassislaridir: davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari; mahalliy davlat
hokimiyati organlari. Boshqa davlat organlari va tashkilotlar ham qonun hujjatlariga
muvofiq davlat maktabgacha ta’lim tashkilotining muassislari bo‘lishi mumkin.
19-modda. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarini tashkil etish
Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkiloti yuridik shaxs shaklida tashkil etiladi va o‘z
faoliyatini ustav hamda maktabgacha ta’lim va tarbiya sohasidagi litsenziya asosida
amalga oshiradi. Yuridik va jismoniy shaxslar nodavlat maktabgacha ta’lim
tashkilotining muassislari bo‘lishi mumkin.
20-modda. Jismoniy shaxslar tomonidan maktabgacha ta’lim va tarbiya sohasida
ta’lim xizmatlari ko‘rsatish Yakka tartibdagi tadbirkor sifatida ro‘yxatdan
o‘tkazilgan jismoniy shaxslar maktabgacha ta’lim va tarbiya sohasida oilaviy nodavlat
maktabgacha ta’lim tashkiloti shaklida ta’lim xizmatlari ko‘rsatadi.
21-modda. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarining faoliyatini
litsenziyalash
Maktabgacha ta’lim va tarbiya sohasidagi litsenziya yuridik shaxs davlat ro‘yxatidan
o‘tganidan keyin beriladi. Litsenziya berish, litsenziyaning amal qilish muddatini
uzaytirish, litsenziyaning amal qilishini to‘xtatib turish yoki tugatish, shuningdek uni
bekor qilish va qayta rasmiylashtirish O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi
belgilaydigan tartibda Davlat inspeksiyasi tomonidan amalga oshiriladi.
22-modda. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarining davlat akkreditatsiyasi
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarining davlat akkreditatsiyasi Davlat inspeksiyasi
tomonidan attestatsiya asosida amalga oshiriladi.
23-modda. Davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarini tashkil etishning
majburiyligi
Davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlari: shaharlar, shaharchalar va boshqa aholi
punktlari tashkil etilganda; turar joy majmualari qurilganda; tegishli hududda
32

maktabgacha bo‘lgan yoshdagi bolalarning qonun hujjatlarida belgilangan cheklangan
soni oshganda majburiy tartibda tashkil etiladi.
24-modda. Maktabgacha ta’lim tashkilotining huquq va majburiyatlari
Maktabgacha ta’lim tashkiloti: maktabgacha ta’lim va tarbiyaning davlat ta’lim dasturi
asosida o‘z ta’lim dasturini ishlab chiqishga; bolaning qonuniy vakillari bilan tuzilgan
shartnoma asosida maktabgacha ta’lim va tarbiyaning davlat ta’lim dasturida nazarda
tutilganidan tashqari qo‘shimcha pulli ta’lim xizmatlari ko‘rsatishga;
bolaning qonuniy vakillari bilan ta’lim va tarbiya borasida hamkorlikni amalga
oshirishga haqli. Maktabgacha ta’lim tashkiloti qonun hujjatlariga muvofiq boshqa
huquqlarga ham ega bo‘lishi mumkin. Maktabgacha ta’lim tashkiloti:
davlat maktabgacha ta’lim va tarbiya standarti talablariga mos keladigan maktabgacha
ta’lim darajasini ta’minlashi; bolalarning rivojlanishi, ta’lim va tarbiya olishi uchun
xavfsiz shart-sharoitlar yaratishi; bolaga ta’lim va tarbiya berish masalalari yuzasidan
uning qonuniy vakillariga maslahat yordamini berishi; bolaning hayotiga yoki
sog‘lig‘iga tahdidlar, uning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari buzilganligi
faktlari to‘g‘risida vakolatli organlarni xabardor qilishi shart.
Maktabgacha ta’lim tashkilotining zimmasida qonun hujjatlariga muvofiq boshqa
majburiyatlar ham bo‘lishi mumkin.
25-modda. Maktabgacha ta’lim tashkilotlari faoliyatini moliyalashtirish
Davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlari faoliyatini moliyalashtirish O‘zbekiston
Respublikasi Davlat byudjeti mablag‘lari, maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalarni
parvarishlash, ovqatlantirish va ularga qarab turish uchun olinadigan to‘lovlar hamda
qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa manbalar hisobidan amalga oshiriladi.
26-modda. O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi huzuridagi
Maktabgacha ta’limni rivojlantirish jamg‘armasi Maktabgacha ta’lim
tashkilotlarining moddiy-texnika bazasini mustahkamlash va sohaga malakali
mutaxassislarni jalb qilish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim
vazirligi huzurida Maktabgacha ta’limni rivojlantirish jamg‘armasi faoliyat ko‘rsatadi.
33

27-modda. Maktabgacha ta’limni boshqarishning axborot tizimi
O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi axborotni yig‘ish, saqlash,
izlashni, unga ishlov berish va undan foydalanishni amalga oshirish imkonini beruvchi
Maktabgacha ta’limni boshqarishning axborot tizimi yaratilishini hamda faoliyat
ko‘rsatishini ta’minlaydi.
5-bob.Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil etish
28-modda. Maktabgacha ta’lim va tarbiyaning davlat standarti
Maktabgacha ta’lim va tarbiyaning davlat standarti barcha maktabgacha ta’lim
tashkilotlari uchun majburiydir.
Maktabgacha ta’lim va tarbiyaning davlat standarti kamida besh yilda bir marta qayta
ko‘rib chiqiladi.
29-modda. Maktabgacha ta’lim va tarbiyaning davlat ta’lim dasturi
Maktabgacha ta’lim va tarbiyaning davlat ta’lim dasturi bolani to‘laqonli har
tomonlama kamol toptirishga qaratilgan ta’lim-tarbiya jarayoni tashkil etilishini
ta’minlaydi.
30-modda. Ta’lim berish tili
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida ta’lim berish tili «Davlat tili to‘g‘risida»gi
O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq belgilanadi.
31-modda. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarining ish rejimi
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida o‘quv yili joriy yilning 2 sentyabridan keyingi
yilning 31 mayigacha bo‘lgan davrni, yozgi sog‘lomlashtirish davri joriy yilning 1
iyunidan 31 avgustigacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi.
Maktabgacha ta’lim tashkilotlaridagi guruhlar ularda bolalarning bo‘lishi
davomiyligiga qarab: qisqa vaqt bo‘ladigan guruhlar (kuniga 3-4 soat);
to‘liq kunli guruhlar (kuniga 9, 10,5 va 12 soat); bolalar kechayu kunduz bo‘ladigan
guruhlar bo‘lishi mumkin. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarining: bolalar 3-4 soat
bo‘ladigan guruhlarida — kunduzgi uyqu tashkil etilmaydi va bir martalik
ovqatlantirish tashkil etilishi mumkin; bolalar 9 — 10,5 soat bo‘ladigan guruhlarida —
34

uch martalik ovqatlantirish tashkil etilishi va kunduzgi uyqu uchun sharoitlar
yaratilgan bo‘lishi kerak;
bolalar 12 soat bo‘ladigan guruhlarida — to‘rt martalik ovqatlantirish tashkil etilishi
va kunduzgi uyqu uchun sharoitlar yaratilgan bo‘lishi kerak. Maktabgacha ta’lim
tashkilotlarining bolalar kechayu kunduz bo‘ladigan guruhlarida kunduzgi va tungi
uyqu hamda besh martalik ovqatlantirish tashkil etilishi uchun sharoitlar yaratilgan
bo‘lishi kerak. Uch yoshdan etti yoshgacha bo‘lgan bolalar uzluksiz uxlamaydigan
muddatning tavsiya etiladigan maksimal davomiyligi 5,5 — 6 soatni tashkil etadi.
Uch yoshdan etti yoshgacha bo‘lgan bolalar uchun sutkalik uyquning tavsiya
etiladigan umumiy davomiyligi muddati 12 — 12,5 soatni tashkil etadi, shundan 2 —
2,5 soatni kunduzgi uyqu uchun ajratish tavsiya qilinadi. Maktabgacha ta’lim
tashkilotining ish rejimi va bolalarning unda bo‘lishi davomiyligi uning ustavida
belgilanadi.
6-bob.Maktabgacha bo‘lgan yosh davrlari.Bolalarni maktabgacha ta’lim
tashkilotlariga qabul qilish va ulardan chiqarish
32-modda. Maktabgacha bo‘lgan yosh va uning davrlari Maktabgacha bo‘lgan
yosh bola shaxsining jismoniy, psixologik va ijtimoiy jihatdan shakllanishining asosiy
davridir. Maktabgacha bo‘lgan yosh quyidagi davrlarni o‘z ichiga oladi:
go‘daklik (tug‘ilganidan bir yoshgacha); ilk bolalik (bir yoshdan uch yoshgacha);
maktabgacha bo‘lgan kichik yosh (uch yoshdan to‘rt yoshgacha);
maktabgacha bo‘lgan o‘rtacha yosh (to‘rt yoshdan besh yoshgacha);
maktabgacha bo‘lgan katta yosh (besh yoshdan etti yoshgacha).
33-modda. Bolalarni maktabgacha ta’lim tashkilotlariga qabul qilish va ulardan
chiqarish
Umumiy turdagi davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlariga bolalarni qabul qilish
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadigan tartibda
amalga oshiriladi.
34-modda. Maktabgacha ta’lim tashkiloti guruhlarini to‘ldirish
Guruh maktabgacha ta’lim tashkilotining tarkibiy birligidir. Maktabgacha ta’lim
35

tashkilotidagi guruhlar yoshga doir toifalar yoki yoshga doir bo‘lmagan toifalar
bo‘yicha to‘ldirilishi mumkin. Guruhlar yoshga doir toifalar bo‘yicha to‘ldirilganda
quyidagi yosh toifalari belgilanadi: ilk rivojlanish guruhi (bir yoshdan uch yoshgacha);
kichik guruh (uch yoshdan to‘rt yoshgacha); o‘rta guruh (to‘rt yoshdan besh
yoshgacha); katta guruh (besh yoshdan olti yoshgacha); maktabga tayyorlov guruhi
(olti yoshdan etti yoshgacha). Maktabgacha ta’lim tashkiloti guruhlarini to‘ldirish va
bolalarni bir guruhdan boshqasiga o‘tkazish har yili o‘quv yili boshlanguniga qadar
amalga oshiriladi. Umumiy turdagi davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida guruhlar
tegishli ravishda quyidagi miqdorda to‘ldiriladi: uch yoshdan etti yoshgacha bo‘lgan
bolalar guruhlarida — ko‘pi bilan o‘ttiz nafar bola; bolalar qisqa vaqt bo‘ladigan
guruhlarda — ko‘pi bilan o‘ttiz nafar bola; turli yoshdagilar guruhlarida — ko‘pi bilan
yigirma besh nafar bola; bolalar kechayu kunduz bo‘ladigan guruhlarda — ko‘pi bilan
o‘n nafar bola. Agar davlat maktabgacha ta’lim tashkiloti joylashgan erda davlat
maktabgacha ta’lim tashkilotiga borishni xohlovchi maktabgacha bo‘lgan yoshdagi
bolalar soni yigirma nafardan kam bo‘lsa va bu joyda boshqa davlat maktabgacha
ta’lim tashkiloti mavjud bo‘lmasa, O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim
vazirligi bilan kelishilgan holda kam sonli bolalardan iborat guruhlarni tashkil etishga
yo‘l qo‘yiladi.
O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi bilan kelishuvga ko‘ra
guruhlarni ularni to‘ldirishning eng ko‘p miqdori oshirilgan holda tashkil etishga yo‘l
qo‘yiladi.
Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida guruhlarni to‘ldirish tartibi maktabgacha
ta’lim tashkilotlarini saqlashga, ularning tuzilishiga va ulardagi ish rejimini tashkil
etishga doir sanitariya-gigiena talablari hisobga olingan holda ularning muassisi
tomonidan belgilanadi. Ko‘p tarmoqli ixtisoslashtirilgan maktabgacha ta’lim
tashkilotida rivojlanishida jismoniy yoki ruhiy nuqsonlari bo‘lgan bolalar uchun
guruhlar tegishincha quyidagi miqdorda to‘ldiriladi: nutqida og‘ir nuqsonlari bo‘lgan
bolalar uchun guruhlarda — ko‘pi bilan o‘n ikki nafar bola;
36

kar bolalar uchun guruhlarda — ko‘pi bilan o‘n nafar bola;
yaxshi eshitmaydigan bolalar uchun guruhlarda — ko‘pi bilan o‘n ikki nafar bola;
ko‘zi ojiz bolalar uchun guruhlarda — ko‘pi bilan o‘n nafar bola;
ko‘zi yaxshi ko‘rmaydigan bolalar uchun guruhlarda — ko‘pi bilan o‘n ikki nafar
bola;
tayanch-harakat apparati buzilgan bolalar uchun guruhlarda — ko‘pi bilan o‘n sakkiz
nafar bola; gemiparez, monoparez, plegiya asoratlari bo‘lgan bolalar uchun guruhlarda
— ko‘pi bilan o‘n ikki nafar bola; bolalar serebral falaji sindromi asoratlari bo‘lgan
bolalar uchun guruhlarda — ko‘pi bilan o‘n nafar bola; engil darajada aqli zaif bo‘lgan
aqliy nuqsonlari bor bolalar uchun guruhlarda — ko‘pi bilan o‘n ikki nafar bola,
o‘rtamiyona va o‘rtacha darajada aqli zaif bo‘lgan aqliy nuqsonlari bor bolalar uchun
guruhlarda — ko‘pi bilan o‘n nafar bola; autizmga chalingan uch yoshdan katta
bolalar uchun guruhlarda — ko‘pi bilan o‘n nafar bola; aqliy rivojlanishi
kechikayotgan uch yoshdan katta bolalar uchun guruhlarda — ko‘pi bilan o‘n ikki
nafar bola;
murakkab nuqsonlari (ikki va undan ortiq nuqsoni) bo‘lgan bolalar uchun guruhlarda
— ko‘pi bilan o‘n nafar bola. Inklyuziv guruhlarga ega maktabgacha ta’lim
tashkilotida guruhlar tegishincha quyidagi miqdorda to‘ldiriladi:
1) uch yoshgacha bo‘lgan bolalar uchun guruhlarda — ko‘pi bilan yigirma besh nafar
bola, shu jumladan rivojlanishida jismoniy yoki ruhiy nuqsonlari bo‘lgan ikki yoshdan
uch yoshgacha ko‘pi bilan uch nafar bola;
2) uch yoshdan katta bolalar uchun guruhlarda: ko‘pi bilan yigirma besh nafar bola,
shu jumladan rivojlanishida jismoniy yoki ruhiy nuqsonlari bo‘lgan (yaxshi ko‘ra
olmaydigan yoki yaxshi eshita olmaydigan yoki tayanch-harakat apparatida nuqsonlari
bo‘lgan) ko‘pi bilan uch nafar bola; ko‘pi bilan yigirma besh nafar bola, shu jumladan
rivojlanishida jismoniy yoki ruhiy nuqsonlari bo‘lgan (ko‘rish ambliopiyasiga
chalingan, ko‘zi g‘ilay yoki nutqida og‘ir nuqsonlari bo‘lgan yoki autizmga chalingan)
ko‘pi bilan ikki nafar bola; ko‘pi bilan yigirma besh nafar bola, shu jumladan nutqida
og‘ir nuqsonlari bo‘lgan ko‘pi bilan uch nafar bola; ko‘pi bilan yigirma besh nafar
37

bola, shu jumladan ruhiy rivojlanishida kechikayotgan ko‘pi bilan uch nafar bola.
Qo‘shma turdagi maktabgacha ta’lim tashkilotida rivojlanishida jismoniy yoki ruhiy
nuqsonlari bo‘lgan bolalar uchun guruhlar tegishincha quyidagi miqdorda to‘ldiriladi:
qulog‘i kar bolalar uchun guruhlarda — ko‘pi bilan o‘n nafar bola;
qulog‘i yaxshi eshitmaydigan bolalar uchun guruhlarda — ko‘pi bilan o‘n ikki nafar
bola;
ko‘zi ojiz bolalar uchun guruhlarda — ko‘pi bilan o‘n nafar bola; ko‘zi yaxshi
ko‘rmaydigan bolalar uchun guruhlarda — ko‘pi bilan o‘n ikki nafar bola;
tayanch-harakat apparati buzilgan bolalar uchun guruhlarda — ko‘pi bilan o‘n sakkiz
nafar bola; gemiparez, monoparez, plegiya asoratlari bo‘lgan bolalar uchun guruhlarda
— ko‘pi bilan o‘n ikki nafar bola; bolalar serebral falaji sindromi asoratlari bo‘lgan
bolalar uchun guruhlarda — ko‘pi bilan o‘n nafar bola; autizmga chalingan uch
yoshdan katta bolalar uchun guruhlarda — ko‘pi bilan o‘n nafar bola;
murakkab nuqsonlari (ikki va undan ortiq nuqsoni) bo‘lgan bolalar uchun guruhlarda
ko‘pi bilan o‘n nafar bola.
35-modda. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalarni parvarishlaganlik,
ovqatlantirganlik va ularga qarab turganlik uchun haq to‘lash
Davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalarni parvarishlaganlik,
ovqatlantirganlik va ularga qarab turganlik uchun haq to‘lash qonun hujjatlarida
belgilangan miqdorlarda amalga oshiriladi.
7-bob.Maktabgacha ta’lim tashkilotlaridagi ta’lim-tarbiya jarayoni
ishtirokchilari, ularning huquq va majburiyatlari
36-modda. Maktabgacha ta’lim tashkilotlaridagi ta’lim-tarbiya jarayoni
ishtirokchilari
Maktabgacha ta’lim tashkilotlaridagi ta’lim-tarbiya jarayoni ishtirokchilari
quyidagilardan iborat: maktabgacha bo‘lgan yoshdagi bola; bolaning qonuniy
vakillari; pedagog xodimlar. Maktabgacha ta’lim tashkilotining ta’lim-tarbiya jarayoni
ishtirokchilari bilan o‘zaro munosabatlari shartnoma bilan tartibga solinadi.
37-modda. Maktabgacha bo‘lgan yoshdagi bolalarning huquqlari
38

Maktabgacha bo‘lgan yoshdagi bolalar quyidagi huquqlarga ega:
davlat tomonidan kafolatlangan hajm doirasida bepul tibbiy yordam olish;
sog‘liq uchun xavfsiz bo‘lgan sharoitlarda ta’lim olish va tarbiyalanish;
38-modda. Bolaning qonuniy vakillarining huquq va majburiyatlari
Bolaning qonuniy vakillari quyidagi huquqlarga ega: bolaning huquqlari va qonuniy
manfaatlarini himoya qilish; ‘z bolasi uchun maktabgacha ta’lim shaklini va ta’lim
olish tilini tanlash; maktabgacha ta’lim tashkilotlari ma’muriyatidan maktabgacha
ta’lim va tarbiya to‘g‘risidagi qonun hujjatlarida nazarda tutilgan zarur shart-sharoitlar
ta’minlanishini talab qilish;
39-modda. Maktabgacha ta’lim tashkilotlari pedagog xodimlarining huquq va
majburiyatlari
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarining pedagog xodimlari: kasbiy sha’ni, qadr-qimmati
va ishchanlik obro‘sini himoya qilish; ijodiy tashabbus ko‘rsatish, ta’lim va tarbiya
uslubiyotlarini, o‘quv qo‘llanmalari hamda ta’lim vositalarini erkin tanlash;
maktabgacha ta’lim tashkilotini boshqarishda ishtirok etish;
maktabgacha ta’lim tashkilotining ta’lim dasturlarini ishlab chiqishda ishtirok etish;
40-modda. Davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarining pedagog xodimlarining
haftalik ish yuklamasi Davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarining pedagog
xodimlari uchun haftalik ish yuklamasining miqdorlari qonun hujjatlariga muvofiq
belgilanadi.
39

2.2.Maktabgacha ta’lim tizimini rivojlantirishda ko’zda tutulayotgan
qonun qarorlar.
Prezident qaroriga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta'lim tizimini 2030
yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi tasdiqlangan va u quyidagilarni nazarda tutadi:
 maktabgacha ta'lim sohasidagi normativ-huquqiy bazani yanada takomillashtirish;
 maktabgacha yoshdagi bolalarning har tomonlama intellektual, axloqiy, estetik va
jismoniy rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratish;
 bolalarning sifatli maktabgacha ta'lim bilan qamrovini oshirish, undan teng
foydalanish imkoniyatlarini ta'minlash, mazkur sohada davlat-xususiy sherikligini
rivojlantirish;
 maktabgacha ta'lim tizimiga innovatsiyalarni, ilg‘or pedagogik va axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish;
 maktabgacha ta'limni boshqarish tizimini takomillashtirish, maktabgacha ta'lim
muassasalari faoliyatini moliyalashtirish shaffofligi va samaradorligini ta'minlash;
 maktabgacha ta'lim tizimiga maktabgacha ta'lim tizimi xodimlarini tayyorlash, qayta
tayyorlash, malakasini oshirish, tanlab olish va rivojlantirishga mutlaqo yangi
yondashuvlarni joriy etish;
 maktabgacha ta'lim muassasalarida bolalarning sog‘lom va balanslashtirilgan
ovqatlanishini, sifatli tibbiy parvarishini ta'minlash;
Shungingdek, O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta'lim tizimini 2030 yilgacha
rivojlantirish konsepsiyasini 2019 yilda amalga oshirish bo‘yicha «Yo‘l xaritasi»;
2019–2024 yillarda O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta'lim tizimini
rivojlantirishning maqsadli ko‘rsatkichlari;
40

2025–2030 yillarda O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta'lim tizimini
rivojlantirishning maqsadli ko‘rsatkichlari tasdiqlangan.
O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta'lim vazirligi har yili 1 dekabrga qadar
o‘tayotgan yilning «Yo‘l xaritasi» bajarilishi yakunlarini batafsil o‘rganish asosida
keyingi yil uchun «Yo‘l xaritasi»ni ishlab chiqadi va tasdiqlash uchun O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga kiritadi, shuningdek, «Yo‘l xaritalari»ning
bajarilishi ustidan doimiy monitoring olib boradi.
Tadbirlarni moliyalashtirish manbalari etib quyidagilar belgilanmoqda:
 O‘zbekiston Respublikasi Davlat budjeti mablag‘lari;
 O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta'lim vazirligi huzuridagi Maktabgacha
ta'limni rivojlantirish jamg‘armasi mablag‘lari;
 jismoniy va yuridik shaxslarning xayriya mablag‘lari;
 xalqaro moliya tashkilotlari, xorijiy davlatlar va boshqa donorlar kreditlari (qarzlar),
grantlari va texnik ko‘maklashish mablag‘lari;
 qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa manbalar.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori
O‘tgan davr mobaynida sog‘lom va har tomonlama rivojlangan o‘sib kelayotgan
avlodning shakllanishini ta’minlashga qaratilgan samarali maktabgacha ta’lim tizimini
tashkil qilish bo‘yicha kompleks tashkiliy-huquqiy chora-tadbirlar amalga oshirildi.
Shu bilan birga, mavjud tizimli kamchiliklar maktabgacha ta’lim sohasida davlat
siyosatini to‘liq amalga oshirishga to‘sqinlik qilmoqda, xususan:
41

birinchidan, maktabgacha ta’limni boshqarishning amaldagi holati tizimli
muammolarni o‘z vaqtida aniqlash va bartaraf etish, mazkur sohada, shu jumladan,
nodavlat sektorda zamonaviy innovatsion texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy etish
imkonini bermayapti;
ikkinchidan, maktabgacha ta’lim sohasiga investitsiyalarni jalb qilishga, shu jumladan,
ijtimoiy-hammabop maktabgacha ta’lim muassasalarini tashkil etish, ularni moddiy-
texnik jihatdan qayta jihozlash va ilg‘or pedagogik texnologiyalarni qo‘llashga
qaratilgan davlat-xususiy sheriklik mexanizmlari joriy qilinmagan;
uchinchidan, maktabgacha ta’lim muassasalari infratuzilmasi va moddiy-texnik
bazasining amaldagi holati bolalarni maktabgacha ta’lim muassasalari bilan to‘liq
qamrab olishni ta’minlashga imkon bermayapti, mamlakatda aholi sonining o‘sishi
ayrim maktabgacha ta’lim muassasalarining haddan tashqari bandligiga olib
kelmoqda;
to‘rtinchidan, milliy madaniy-tarixiy qadriyatlarni aks ettiruvchi va bolalikdan kitob
o‘qishga qiziqishni uyg‘otuvchi o‘quv-metodik, didaktik (shu jumladan, o‘yinlar va
o‘yinchoqlar) materiallar va badiiy adabiyotlarni tayyorlash hamda maktabgacha
ta’lim muassasalari faoliyatiga joriy etish ishlari zamonaviy talablarga javob
bermaydi;
beshinchidan, kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlashning amaldagi tizimi
maktabgacha ta’lim sohasini bolalarni tarbiyalash va har tomonlama rivojlantirish
masalalarini professional darajada hal etishga qodir yuqori malakali mutaxassislar
bilan ta’minlay olmaydi;
oltinchidan, maktabgacha ta’lim muassasalari xodimlarini moddiy rag‘batlantirish
tizimining past darajada ekanligi malakali kadrlarni jalb qilish imkonini bermayapti;
42

yettinchidan, maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalarga tibbiy xizmat ko‘rsatish
bo‘yicha hududiy sog‘liqni saqlash organlari ishini tashkil etishdagi kamchiliklar
bolalarning hayoti va sog‘lig‘ini himoya qilish, shu jumladan, sog‘lom ovqatlanishini
ta’minlash bo‘yicha profilaktik chora-tadbirlar samaradorligining pasayishiga olib
kelmoqda.
Xulosa.
Men bu mavzuda maqola yozishimdan maqsad biz yoshlarga ta`lim to`g`risida
qanchadan-qancha yangiliklar, shart-sharoitlar, samarali o`qitish usullari, zamonaviy
darsliklar va eng asosiysi biz uchun yaratilayotgan imtiyozlardan oqilona
foydalanishimiz kerak. Chunki shiddat bilan rivojlanayotgan bir paytda biz
yoshlarning innovatsion g`oyalarimiz, zamon talabiga mos bilimlarimiz, Ta`lim tizimi
takomillashgan mamlakat yoshlari yaratayotgan qulayliklarni yaratish o`zbekiston
yoshlarini ham muhim maqsadlaridan biri desam mubolag`a bo`lmayman.
Mamlakatimiz yuksalishi, rivojlangan davlatlar qatorida bo`lishi, Buyuk bobolarimiz
avlodiga munosib bo`lishimiz bugungi ta`lim tizimiga, olayotgan bilimlarimizni
43

mustahkamlab borishimiz va uni amaliyotda qo`llay bilishimiz biz uchun muhim.
Marhum birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov“Farzandlarimiz bizdan ko`ra bilimli,
kuchli, aqlli, dono va albatta baxtli bo`lishlari shart” degan so`zlari biz yoshlarga
ertangi kunimiz uchun yanada kuch, umid va eng asosiysi marrani katta olishimizga
poydevor bo`ladi. Kuni kelib men ham davlatimiz ravnaqiga hissa qo`shadigan, ta`lim
islohatlariga yangiliklar kiritib, yoshlarni mukammal bilim olishlariga, yurtimizga
munosib olimu-olimalar bo`lishlari uchun samarali yordam beradigan, ajdodlarim
avlodiga munosib farzand va o`z sohasining yetuk mutaxassisi bo`lishga va`da
beraman. O'zbekiston Respublikasining "Ta'lim to'g'risida"gi qonun, 1997 yil 30
dekabrda qabul qilingan va "Maktabgacha ta'lim to'g'risida"gi qonun, 2017 yil 12
iyunda qabul qilingan. Bu qonunlar O'zbekiston Respublikasida ta'lim sohasidagi
barcha tashkiliy-huquqiy masalalarni tartibga solish, ta'lim tizimini yaxshilash, ta'lim
sifatini oshirish, ta'limning barcha bosqichlarida o'quvchilarning huquqlarini himoya
qilish va boshqa ko'plab masalalarni reglamentlash maqsadida qabul qilingan.
"Maktabgacha ta'lim to'g'risida"gi qonun, O'zbekiston Respublikasida maktabgacha
ta'lim tizimini yaxshilash, o'quvchilarning huquqlarini himoya qilish, o'quv jarayonini
sifatli va samarali tashkil etish, o'quvchilarning shaxsiy va jamiyatga foydali bo'lishi
uchun zarur bo'lgan bilim va ko'nikmalarini oshirish, o'quvchilarning yoshlar davrida
yaxshi shaxslar bo'lishi uchun zarur bo'lgan qadriyatlar va qobiliyatlarini rivojlantirish
maqsadida qabul qilingan.
Kurs ishida siz "Ta'lim to'g'risida"gi va "Maktabgacha ta'lim to'g'risida"gi
qonunlarning mazmuni, maqsadi va asosiy qoidalarini tahlil qilishingiz, ularning amal
qilish tartibi va o'quvchilarning huquqlarini himoya qilish bo'yicha qoidalarini o'rganib
chiqdim.

44

Foydalanilgan adabiyotlar.

1. https://lex.uz/docs/-5013007
2. Karimov I.A Barkamol avlod-O`zbekiston taraqqiyotining poydevori.T.:’Sharq”,1998.
3. Zimnyaya I.A. Pedagogicheskaya psixologiya.-M.:”Logos”,2002.
4. Pedagogika. Munavvar tahriri ostida,-T:”O`qituvchi”,1996.
5. G`ulomov S.S. Ta`lim tizimiga axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy
etishdagi strategic va ustuvor yo`nalishlari.-T.:2003.
45

6. Musurmonova O. O’qituvchilar ma’naviy madaniyatini shaklantirish. – Toshkent:
1993.
7. Musurmonova O. Hayot va turmush dasturi. – T.: O’qituvchi, 1993
8. Otamuratov S., Husanov S., Ramatov J., Ma’naviyat asoslari – T.: Xalq merosi 2002
y. 212b.
9. Ochil Safo Mustaqillik ma’naviyati va tarbiya asoslari – T.: O’qituvchi, 1997 y. 3-
bet.
10. O’zbekiston Respublikasining «Ta’lim to’g’risida»gi Qonun.– Toshkent, 1997 y. 29
avgust, 20-29 b.
11. Tulenov J.. Qadriyatlar falsafasi – T.; O’zbekiston 1998y. 5 – 108b.
12. O’zbek pedagogikasi antologiyasi. Tuzuvchi – mualliflar K.Hoshimov, S.Ochil – T.;
O’qituvchi, 1995 y. 164b.
13. Quronov M. Maktab ma’naviyati va milliy tarbiya – T.; Fan. 1995y. 118b.
14. O’zbekiston Respublikasining «Ta’lim to’g’risida»gi Qonun. – Toshkent, 1997
y. 29 avgust, 20-29 b.
15. Tulenov J.. Qadriyatlar falsafasi – T.; O’zbekiston 1998y. 5 – 108b.
16. @huquqiyaxborot
_______________________________________________ ta’lim yo nalishi ʻ
talabasi ______________________________________________________ning
____________________________________________mavzusidagi kurs ishiga
RAHBAR XULOSASI
Mavzu talaba tomonidan (mustaqil yozilganligi, amaliy ahamiyati, dolzarbligi,
mazmunda keltirilgan ijobiy tomonlar va rejaning izchil yoritilganligi, mavzu to liq
ʻ
qamrab olinganligi) ______________________
_____________________________________________________________________
46

_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
______________________________________________________
Ishdagi kamchiliklar_______________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Kurs ishining yoritilishi bo yicha rahbar tomonidan baholanishi (kurs ishigaʻ
ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________
KOMISSIYA XULOSASI
Talaba tomonidan mavzuning og zaki bayoni (yoritib berishi, tushunchasi,
ʻ
savollarga to liq javob bera olishi, tahlillar keltirishi, xulosalar chiqara olishi)
ʻ
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
47

_____________________________________________________________________
_______________________________________________

Kurs ishining og zaki bayoni bo yicha komissiya tomonidan baholanishi (kursʻ ʻ
ishiga ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________
Jami ball_______________________
Komissiya raisi _____________________ ____________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi ____________________ ____________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi _____________________ ____________________
(FISH) (imzo)
48

O‘zbekiston Respublikasining “Maktabgacha ta’lim va tarbiya to’g’risidagi qonuni

Sotib olish