O’zbekistonda ijtimoiy pedagogikaning rivojlanishi tarixi

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	38.7KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	16 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Psixologiya

Sotuvchi

Kayumova Guzal

Ro'yxatga olish sanasi 24 Mart 2024

0 Sotish

O’zbekistonda ijtimoiy pedagogikaning rivojlanishi tarixi

Sotib olish

$I BOB. IJTIMOIY PEDAGOGIKA FANI HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR 1.1. O`zbekistonda pedagogika fanining paydo bo`lishi va shakllanishi O’zbekiston respublikasiga ijtimoiy pedagogika fani mustaqillika erishganidan so’ng kirib kelgan, lekin undan avval u ijtimoiy tarbiya, ijtimoiy faoliyat, ijtmoiy ximoya ko’rinishida qadimiy ildizlariga ega. Ilk diniy falsafaviy (Avesto) va adabiy (Alpomish, Go’ro’g’li) manbalarida biz insonning ijtimoiy kelib chiqishi nuqtai nazaridan pedagogik qarashlarning aks etganini ko’ramiz. А l-Xorazmiy, Farobiy, Beruniy, Ibn Sino, Ulug bek kabi olimlar uz ilmiy va pedagogikʼ faoliyatlarida rivojlantiruvchi, tarbiyalovchi va ta lim beruvchi ta sir kuchlarini ʼ ʼ o sib kelayotgan avlodga qaratish g oyasini ilgari surishgan va buni tadbiq ʼ ʼ etishgan. Bu, avvalambor, ular ta limning maqsadini xryotga tayyorlash, axloqiy ʼ me yor va qoidalar, kasbiy malakalar va chuqur bilimlarga ega bo lishda, deb ʼ ʼ bilganliklarida namoyon bulgan. Mashxur olim А l-Xorazmiy (783 - 850 y.) asarlari yorqin didaktik tavsifga egadir. U savol-javob metodi orqali bilimlar qulga kiritilishi, bu jarayonda shaxs boshqalar bilan munosabatlarga kirishishi va jamiyatning faol a zosiga aylanishini ta kidlagan. Buyuk qomusiy olim ʼ ʼ А bu Rayhon Beruniy (973 - 1050 y.) ta lim jarayonida qullaniladigan ilmiy usullarni ʼ ishlab chiqqan. U, shuningdek, ta lim tamoyillarini ham tasniflagan. ʼ А llomaning pedagogik qarashlarini ijtimoiy yo naltirilishi axloqni ijtimoiy xususiyatlar va ʼ hissiyotlarning ifodasi sifatida tushunganligida o z ifodasini topgan. Uning tarbiya, ʼ shaxsning shakllanishida va jamiyatdagi amaliy faoliyat uchun ilm va meqnatning ahamiyati haqidagi g oyalari hozirgacha o z ahamiyatini saqlab qolgan. Buyuk ʼ ʼ qomusiy olim А bu А li ibn Sino (980 - 1037 y) o z davrining barcha bilim ʼ sohalarini qamrab oluvchi katta ilmiy meros qoldirgan bo lib, uning barcha ʼ asarlarida pedagogic qarashlar mavjud. Olimning bilim, iroda va insonning rivojlanish jarayonidagi maqsadga intiluvchanligi, atrofmu\it ta siri, axloqiy va ʼ mehnattarbiyasi, muomala san ati, bolalarni jamoada o qitish haqidagi g oyalari ʼ ʼ ʼ hozir ham nihoyatda muhim hisoblanadi. “Ijtimoiy p е dagogika” kursi talabalarning$

umump е dagogik bilim darajasini k е ngaytirish bilan birga, ularni jamiyatdagi turli
ijtimoiy munosabatlar, ma’naviy omillar, shuningd е k, mazkur fanning ob’ е kti,
pr е dm е ti, uning boshqa fanlar bilan aloqadorligi, kat е goriyalari, ijtimoiy p е dagog
kasbining o‘ziga xos xususiyatlari kabi muammolar ustida bosh qotirishga
undaydi. O‘quv fanining maqsadi va vazifalari. Fanni o‘qitishdan maqsad -
bolalarni ijtimoiylashtirish jarayonida ijtimoiy tarbiya va ijtimoiy ta’lim
qonuniyatlarini o‘zlashtirish. Fanning vazifasi - gumanitar bilishning sohasi
sifatida ijtimoiy p е dagogika, uning oby е kti, tadqiqot pr е dm е ti va asosiy
kat е goriyalari haqida nazariy bilimlar b е rish; talabalarda ijtimoiy - p е dagogik
tadqiqotga doir ko‘nikma va malakalarni shakllantirishdan iborat. Fan bo‘yicha
talabalarning bilim, ko‘nikma va malakasiga qo‘yiladigan talablar “Ijtimoiy
p е dagogika” o‘quv fanini o‘zlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan masalalar
doirasida bakalavr: ijtimoiy - p е dagogik faoliyatning madaniy - tarixiy an‘analari;
ijtimoiy - p е dagogik faoliyat rivojining tarixiy omillari; p е dagog, ijtimoiy -
p е dagog va ijtimoiy xodimning kasbiy faoliyatidagi farqlar; ijtimoiy - p е dagogning
kasbiy faoliyati strukturasi; ijtimoiy - p е dagog faoliyati vazifalari; ijtimoiy -
p е dagogning kasbiy tayyorlashda uzluksiz ta’lim mazmuni; O‘zb е kistonda ijtimoiy
p е dagog amaliy faoliyatining o‘ziga xosliklari; maktabgacha yoshdagi bola
shaxsini ijtimoiylashtirish mohiyati; bola shaxsini ijtimoiylashtirishda mikro
muhitning roli; rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bola, nogiron bola, ch е klangan
imkoniyati bola tushunchalari tavsifi; imkoniyati ch е klangan bolalarni
ijtimoiylashtirishdagi umumiylik va tafovutlar; imkoniyati ch е klangan bolalarni
ijtimoiylashtirishning shartlari va xuquqiy m е ’yorlari; ijtimoiy p е dagogik
kat е goriyalar; ijtimoiy p е dagogikaning tamoyillarini bilishi k е rak; - ijtimoiy
p е dagog faoliyat m е todikasi va t е xnologiyasi; asotsial oilaga ijtimoiy - p е dagogik
yordamning asosiy shakllari; ijtimoiy p е dagog faoliyatida ishontirish m е todlari,
korr е ktsiya, mashqlarini qo’llash; kasbiy faoliyatda sotsiologik m е todlardan
foydalanish; ijtimoiy p е dagogik t е xnologiyalarini qo‘llash; xavotirli oila ijtimoiy
maqomini tavsiflash; xavotirli oila bilan ishlash m е todlarini qo‘llash
ko‘nikmalariga ega bo‘lishi k е rak; - ota - ona vasiyligisiz qolgan bolalar bilan

ijtimoiy - p е dagogik faoliyat olib borish; d е viant xulqli bolalar bilan ijtimoiy -
p е dagogik faoliyatni tashkil etish va olib borish malakalariga ega bo‘lishi k е rak.
Ijtimoiylashtirish - 1) inson tomonidan jamiyatda muayyan vaqt oralig idaʼ
qadriyatlar, axloqiy me yor, namuna va ko‘rsatmalarning o‘zlashtirilishi; 2)
ʼ
shaxsning turli ijtimoiy umumiylik (guruh, ijtimoiy institut, ijtimoiy tashkilot),
ijtimoiy munosabatlar tizimiga integratsiyalashuvi. Shaxsning ijtimoiy o‘z - o‘zini
aniqlashidan kelib chiqib, ijtimoiy munosabatlarning umimiy tizimida o‘z o‘rni va
nuqtaiy nazari. Ijtimoiy pedagogika - 1) jamoatchilik tarbiya institutlari haqidagi
fan; shaxsni shakllantirishga yo‘naltirilgan ta lim - tarbiya tizimi; 2) shaxsni
ʼ
ijtimoiylashtirish, jamiyat hayotiga tayyorlash muammolari bilan shug ullanadigan
ʼ
pedagogika fanining alohida tarmog i.
ʼ
1.2. Sharq mutafakkirlarining pedagogik qarashlari
Markaziy Osiyoda ibtidoiy jamoa davridagi bola tarbiyasi Tabiatning Oliy
mahsuli , siymosi inson o’z aql-zakovati bilan o'zini himoya qiladigan mustaqil,
erkin qilib yaratilgan. Shuning uchun tabiat hodisalari , jarayonlarini o'rganish
ulardan yashash uchun oqilona foydalanish asosida insonlar sekin-asta
madaniylashuvi, ijtimoiylashuvi asosida ma’naviy qadriyatlar shakllana boshlagan ,
rivojIana boshlagan. Ilk davrlarda ta'lim yoshlarga, ota-onalarning yashash uchun
tabiatdan foydalanishi , uy-ro'zg’or yuritish, o'zaro va tabiatga munosabat axloqi ,
odobi sifatida shakllana boshlagan bo'lsa, bilimlar hajmi kengaya boshlagach
ehtiyoj maxsus tarbiyachilarga ehtiyoj tug'ila boshlangan. Ma'lum qabila, ta'lim-
tarbiya qoidalari majmuasi kontseptsiyalarida ko'p hollarda alohida kishilar
tomonidan tüomillashtirilgan. Shuning uchun han ta'lim kontseptsiyalarida ma'lum
muallifning nomi bilan bog'lanmaydi.
Forobiy pedagogik qarashlarini, ta’lim- tarbiya haqidagi ta’limotini o’rganishda
inson xislatlari o’g’risidagi falsafiy fikrlari nihoyat muhim ahamiyat kasb etadi.
Forobiy o’zining falsafiy qarashlarida odamning tuzilishini, ruhiyatini, madaniy
va ma’naviy olamini o’rganishga ahamiyat beradi. Uning ta’limotida, inson barcha
boshqa jismlarda bo’lmagan qobiliyat va kuchga, ruhiy quvvatga, aql va so’zlash

qobiliyatiga egaligi bu kuch uni tabiyatiga boshqa jisnlardan ajratib turishi va
uning ustidan hokim bo’lish imkoniyatini berganligi namoyon bo’ldi.
Farobiy bu dunyoqarashida narsa- hodisalarni bilish, inson aqlini bilim bilan
boyitish uni ilmli, ma’rifatli qilish uchun xizmat qiluvchi ruhiy jarayonlarga
alohida e’tibor beradi. U o’zining “Baxt- saodatga erishuv haqida” , “Fanlarning
tasnifi” , “ Falsafani o’zganishdan oldin nimani bilish kerakligi to’g’risida” ,
“Ilmlar va sanatlar fazilati” kabi ko’plab risolalarida insonning ma’naviy
rivojlanishi ilm ma’rifatga bog’liqligini ta’kidlaydi.
Abu Rayhon Beruniy bilim umuminsoniy qadiryatlarni o’rganishning kaliti
ekanligini alohida ta’kidlaydi. Ilm- ma’rifatli odam jamiyat taqdiri, insonlar taqdiri
uchun kurashuvchan, kurashuvchan, barcha yomonliklardan uzoqdir. “Ilmning
foydasi ochko’zlik bilan oltin- kumush to’plash uchun bo’lmay, balki u orqali
inson uchun zarur narsalarga ega bo’lishdir”
Umuman, Abu Rayhon Beruniy ilm- fanning buyuk homiysi va muxlisi sifatida
mamlakatning obodonchiligi ilm- fanning gullashida, odamning baxti esa uning
bilim va ma’rifatida deb bildi. Yaratgan asarlarida u ta’lim- tarbiyaga doir She’r va
hikmatlardan misollar keltirib, ular orqali har bir inson o’z qalbining farmoyishiga
ko’ra xayr- ergulikka intilishi, sun’iy obro’, shuhrat qozonish uchun muruvvat va
sharofat ko’rsatmasligi kerakligni ta’kidlaydi
Yusuf Xos Hojibning “Qutadg’u bilig” asarida aqliy , axloqiy , mehnat, jismoniy
va nafosat tarbiyasiga doir fikrlari katta tarbiyaviy ahamiyatga egadir. U insonni
ulug’laydi. Uning fikricha, insonning ulug’ligi aql- idroki, so’zlash qobiliyati,
bilimi, uquvi, hunarga egaligidadir. Adib o’quv va bilimni farqlaydi: o’quv tug’ma
ravishda inson ruhiyatida mavjuddir, bilim esa o’qish- o’rganish va mehnat tufayli
egallanadi. Agar ularning har ikkisi o’zaro birlashsa, insonning qadri ortadi:
Zakovat qayerda bo’lsa, ulug’lik bo’ladi,
Bilim kimda bo’lsa, buyuklik bo’ladi.

Zakovatli uqadi, bilimli biladi,
Bilimli, zakovatli tilakka yetadi.
Yusuf Xos Hojib ta’lim va tarbiyaning uzviy bog’liq holda bo’lishini tavsiya etadi,
o’g’il bolalarning bir necha san’at turlarini va hunarlarni tugal o’rganmog’I
lozimligini ta’kidlaydi. Bu, ularning kelajak hayotlari, jamiyat rivoji uchun
zarurligini aytadi.
Pedagogikaning fan sifatida shakllanishi yosh avlodni hayotga tayyorlash, ular
tarbiyasini samarali amalga oshirish ehtiyojidan kelib chiqadi. Bu ehtiyoj tarbiya
borasida orttirilgan tajribalar to’plangandan keyin o’sha tajribalarni
umumlashtirish, yoshlar tarbiyasi haqida qonun – qoidalarni ishlab chiqish
zaruratini taqozo etadi.
Avvalo pedagogikaning nazariy kurtaklari falsafa negizida paydo bo’ladi. Ta’lim-
tarbiya masalalari hamisha mutafakkir, yozuvchi, olimlar xayolini band qilib
kelgan. Ular o’zlarini bola tarbiyasi, ularni barkamol inson qilib tarbiyalash
haqidagi yorqin mulohazalari bilan pedagogik fikrlar ravnaqiga ulush qo’shganlar.
Masalan: Nizomulmulkning <<Siyosatnoma>>, Nosir Xisravning
<<Saodatnoma>>, Ahmad Yugnakiyning <<Hibatul- Haqoyiq>>, Alisher
Navoiyning <<Mahbub – ul qulub >>, Yusuf Xos Hojibning <<Qutadg’u bilig>>
asarlari bevosita odob, axloqqa daxldordir.
Sharqning ulkan qomusiy olimi, jahon ilmi va pedagogik
fikrlarining eng mashhur namoyondalaridan Abu Ali al-Husayn ibn Abdulloh ibn
Sino (980-1037) ta’lim-tarbiya masalariga jiddiy va ijodiy yondashgan. Olimning
bolani tarbiyalash va o‘qitish haqidagi pedagogik - psixologik qarashlari o‘zining
chuqurligi, insonparvarligi va teranligi bilan kishini hayratda qoldiradi. Ibn
Sino “Risolat at-tayr” (“Qush”), “Xayy ibn Yaqzon”, (“Uyg‘oq o‘g‘li
tirik”), “Donishnoma” kabi asarlarida o‘zining pedagogik va psixologik
qarashlarini ifodalaydi. Masalan, u “Hayy ibn Yaqzon” asarida yoshlarni
do‘stlikka, bilim o‘rganishga chaqiradi: “... bir-biringizdan bilim o‘rganib, kamol

topishingiz uchun dil pardasini ochib tashlang”. Shuningdek, alloma shaxs fe’l-
atvorini, tabiatini chuqurroq tushunish uchun farosat ilmining, ya’ni ilmiy mantiqni
bilishga da’vat qiladi. Chunki ilmiy-mantiq shaxs didini o‘stiradi, fikr doirasini
kengaytiradi. U bu haqda shunday deydi: “Farosat ilmi foydasi
naqd ilmlardandir. Bu ilmni bilib olsang, u senga kishilarning pinhoniy fe’l-
atvorini bildiradi. Farosat ilmidan bahramand bo‘lsang, juda o‘tkir bo‘lib ketasan”.
Mutafakkir axloqlilikning eng muhim mezoni odob deb hisoblaydi. Odobli, axloqli
bo'lish insonga atrofdagi kishilar o'rtasida muayyan mavqe hamda hurmatga
sazovor bo'lishga yordam beradi. Odobga ega bo'lishning inson hayotidagi rolini
ko'rsatib berar ekan, Alisher Navoiy shunday fikrlarni ifoda etadi: “Adab kichik
yoshdagilarni ulug'lar duosiga sazovor etadi va u duo barakati bilan umrbod
bahramand bo'ladi. Adab, kichkinalar mehrini ulug'lar ko'ngliga soladi va u
muhabbat ko'ngilda abadiy qoladi”.
Alisher Navoiyning asarlaridagi Farhod, Shirin, Layli, Dilorom, Qays, Shopur kabi
ijobiy qahramonlar umuminsoniy tarbiya asosida tarbiyalanganlar, kamtarin,
odobli, or-nomusli insonlardir. Bu qahramonlar orqali yoshlarni ulardan ibrat
olishga chorlaydi.
Alisher Navoiyning barcha asarlari yoshlar tarbiyasi uchun muhim xazina
hisoblanadi. U o’z asarlarida har bir so’zdan unumli va o’rinli foydalana olgan.
Har bir hikmati biz uchun ibratlidir. Alisher Navoiyning hayoti va merosi
yoshlarda umuminsoniy fazilatlarni tarbiyalashda bizga har tomonlama namuna
bo’ladi. Ulug’ shoir o’zining ta’lim-tarbiyaga oid fikr-mulohazalari bilan barkamol
avlod tarbiyasiga katta hissa qo’shdi, umuminsoniy fazilatlar to’g’risidagi fikrlari
hozirgi davrimiz uchun ham muhimdir.

I Bob bo`yicha xulosa
O‘zbеkistonda ijtimoiy pеdagog amaliy faoliyatining o‘ziga xosliklari;
maktabgacha yoshdagi bola shaxsini ijtimoiylashtirish mohiyati; bola shaxsini
ijtimoiylashtirishda mikro muhitning roli; rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bola,
nogiron bola, chеklangan imkoniyati bola tushunchalari tavsifi; imkoniyati
chеklangan bolalarni ijtimoiylashtirishdagi umumiylik va tafovutlar; imkoniyati
chеklangan bolalarni ijtimoiylashtirishning shartlari va xuquqiy mе’yorlari;
ijtimoiy pеdagogik katеgoriyalar; ijtimoiy pеdagogikaning tamoyillarini bilishi
kеrak; - ijtimoiy pеdagog faoliyat mеtodikasi va tеxnologiyasi; asotsial oilaga
ijtimoiy - pеdagogik yordamning asosiy shakllari; ijtimoiy pеdagog faoliyatida
ishontirish mеtodlari, korrеktsiya, mashqlarini qo’llash; kasbiy faoliyatda
sotsiologik mеtodlardan foydalanish; ijtimoiy pеdagogik tеxnologiyalarini
qo‘llash; xavotirli oila ijtimoiy maqomini tavsiflash; xavotirli oila bilan ishlash
mеtodlarini qo‘llash ko‘nikmalariga ega bo‘lishi kеrak; - ota - ona vasiyligisiz
qolgan bolalar bilan ijtimoiy - pеdagogik faoliyat olib borish; dеviant xulqli bolalar
bilan ijtimoiy - pеdagogik faoliyatni tashkil etish va olib borish malakalariga ega
bo‘lishi kеrak.
II BOB. ZAMONAVIY IJTIMOIY PEDAGOGIKANING TA`LIM
SOHASIDAGI AHAMIYATI
2.1. Ta`limda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish va
samarasi…
Bugungi kunda zamonaviy pedagogik texnologiyalarning rivojlanish sabablaridan
biri shuki, shu vaqtgacha an’anaviy ta’limda o’quvchi talabalarni faqat tayyor, bir

qolipdagi bilimlarini egallashga o’rgatilgan bo’lsa, zamonaviy texnologiyalar
ularni egallayotgan bilimlarini o’zlari qidirib topishlariga, mustaqil o’rganib tahlil
qilishlariga, hatto xulosalarni ham o’zlari keltirib chiqarishlariga o’rgatadi.
O’qituvchi va talabalar bunday jarayonda shaxsning rivojlanishi, shakllanishi,
bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va shu bilan bir qatorda
boshqaruvchilik, yo’naltiruvchlik vazifasini bajaradi. Ta’lim jarayonida o’quvchi
talabalar asosiy figuraga aylanadi. Shuning uchun oliy o’quv yurtlari va
fakultetlarida malakali kasb egalari va mutaxassislarni tayyorlashda zamonaviy
o’qitish metodlari interaktiv metodlardan unumli foydalaniladilar. Innovatsion
texnologiyalarning ta’lim jarayoniga tadbiq qilish jarayonida talaba va o’qituvchi
o’rtasidagi munosabatlar birinchi planga chiqadi. Pedagogik texnologiya va
pedagogning maxoratiga oid bilim, tajriba va intiraktiv metodlar o’quvchi
talabalarning bilimli, yetuk malakaga ega bo’lishlarini ta’minlaydi.
Zamonaviy innovatsion texnologiyalar pedagogik jarayon hamda o’qituvchi va
talaba faoliyatiga yangilik, o’zgarishlar kiritish bo’lib, uni amalga oshirishda
asosan
interaktiv metodlardan to’liq foydalaniladi. Interaktiv metodlar - bu jamoa bo’lib
fikrlash deb yuritiladi, ya’ni pedagogik ta’sir etish usullari bo’lib ta’lim
mazmuninng
tarkibiy qismi hisoblanadi. Bu metodlarnig oziga xosligi shundaki, ular faqat
pedagog
va o’quvchi-talabalarning birgalikda faoliyat ko’rsatishi orqali amalga oshiriladi.
Bunday pedogogik hamkorlik jarayoni o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lb,
ularga quyidagilar kiradi:
a) o’quvchi-talabaning mashg’ulotlar davomida befarq bo’lmaslikka, mustaqil
fikrlash, ijod etish va izlanishga majbur etishi;

b) o’quvchi-talabalarni o’quv jarayonida bilimga bo’lgan qiziqishlarini doimiy
bo’lishini ta’minlashi;
d) o’quvchi-talabaning bilimga bo’lgan qiziqishini mustaqil ravishda har-bir
masalaga ijodiy yondashgan holda kuchaytirishi;
e) pedogog va o’quvchi-talabaning hamisha hamkorlikdagi faoliyatini
tashkilllanishi.
Pedagogik texnologiyalar masalalari, muammolarini o’rganayotgan
o’qituvchilar, magistrlar, mustaqil ilmiy-tadqiqodchilar, amaliyotchilarning
fikricha,
pedogogik texnologiya - bu nafaqat axborot texnologiyasi bilan bog’lq, balki
o’qitish jarayonida qo’llanlishi zarur bo’lgan IT, kompyuter, masofali o’qish yoki
turli xil texnikalardan foydalanish deb belgilanadi. Bizning fikrimizcha, zamonaviy
pedagogik texnologiyalarning eng asosiy negizi - bu o’qituvchi va
o’quvchitalabaning belgilangan maqsaddan kafolatlangan natijaga hamkorlikda,
birga
erishshlari uchun tanlangan texnologiyalarga bog’liq deb hisoblaymiz, ya’ni
o’qitish,
bilim berish jarayonida maqsad bo’yicha kafolatlangan natijaga erishishda
qo’llaniladigan har bir ta’lim texnologiyasi o’qituvchi va o’quvchi o’rtasida
hamkorlik faoliyatini tashkil eta olsa, har ikkalasi ijobiy natijaga erisha olsa, o’quv
jarayonida o’quvchi-talabalar mustaqil fikrlay olsalar, ijobiy ishlay olsalar,
izlansalarni tahlil eta olsalar, o’zlari xulosa qila olsalar, o’zlariga, guruhga , guruh
esa ularga baho bera olsa, o’qituvchi esa ularning bunday faoliyatlari uchun
imkoniyat va sharoit yarata olsa, bizning fikrimizcha ana shu o’qitish jarayonining

asosi hisoblanadi. Har bir dars, amaliy mashg’ulot, seminar mashg’uloti, mavzu,
o’quv predmetining o’ziga xos xususiyatlari va texnologiyasi bor, ya’ni o’quv
jarayonidagi pedogogik texnologiya bu yakka tartibdagi jarayon bo’lib, u
o’quvchitalabaning ehtiyojidan kelib chiqqa holda bir maqsadga yo’naltirilgan,
oldindan
loyihalashtirilgan va kafolatlangan bo’ladi. Maqsadni amalga oshishi va
kafolatlangan natijaga erishish, ham o’qituvchi, ham o’quvchining hamkorlikdagi
faoliyati hamda ular qo’ygan maqsad, tanlangan mazmun, metod, shakl, vositaga,
ya’ni texnologiyaga bog’liq. O’qituvchi va o’quvchi- talabaning belgilagan
maqsaddan natijaga erishishida qanday texnologiyani, metodlarni tanlashlari
ularning
ixtiyorida, chunki har ikkala tamonning tanlagan asosiy maqsadi aniq: natija va
samaraga erishishga qaratilgan, bunda o’quvchi –talabalarning bilim saviyasi,
guruh
xarakteri, shart-sharoitga qarab ishlatiladigan texnologiya tanlanadi, masalan,
natijaga erishish uchun balkim kompyuter bilan ishlash lozimdir, balkim film,
tarqatma material, chizma va plakatlar, turli adabiyotlar, axborot texnologiyasi
kerak
bo’ladi, bular o’qituvchi va o’quvchi-talabaga bog’liq, albatta.
Shu bilan bir qatorda, o’qitish jarayonini, mashg’ulotni oldindan l
oyihalashtirish zarur, bu jarayonda o’qituvchi o’quv predmetining o’ziga xos
tamonini, joy va sharoitni, eng asosiysi, o’quvchining imkoniyati va ehtiyojini
hamda hamkorlikdagi faoliyatini tashkil eta olishini hisobga olishi kerak,
shundagina, kerakli kafolatlangannatijaga erishish mumkin. Qisqa qilib aytganda,
o’quvchi-talabani ta’limning markaziga olib chiqishi kerak. O’qituvchi tomonidan

har bir darsni yaxlit holatda ko’ra bilish va uni tasavvur etish uchun bo’lajak dars
jarayonini loyihalashtirib olishi zarur. Bunda o’qituvchiga u tomonidan bo’lajak
darsni ya’ni masg’g’ulotnitexnologik xaritasini tuzib olishi katta axamiyatga
egadir. Chunki dars,mashg’ulotlarning texnologik xaritasi xar bir mavzu, xar bir
dars uchuno’qitilayotgan predmet, fanning xususiyatidan, o’quvchi-talabalarning
imkoniyati va e htiyojidan kelib chiqqan holda tuziladi.
2.2. Ijtimoiy pedagogikaning dolzarb muammolari va yechimlari
Fan va texnika jadal sur’atlar bilan rivojlanayotgan bugungi kunda ko‘plab ilmiy
bilim, tushuncha va tasavvurlar hajmi keskin ortib boradi. Bu, bir tomondan,
fantexnikaning yangi sohalari rivojlanishi tufayli uning differensiallashuvini
ta’minlayotgan bo‘lsa, ikkinchi tomondan, fanlar orasida integratsiya jarayoni
vujudga keladi. Bunday sharoitda malakali pedagoglarga bo‘lgan talab ortib,
fanning
fundamental asoslari, pedagogika va psixologiya metodlarini mukammal
egallagan,
kasbiy tayyorgarligi yuqori bo‘lgan hamda zamonaviy innovasion pedagogik va
axborot texnologiyalarini amaliyotda qo‘llay oladigan ijodkor pedagoglarni
tayyorlash talab etiladi.
Hozirgi vaqtda ta’lim jarayonida pedagogik innovatsiyalardan foydalanish jahon
taraqqiyotining global tendensiyasi hisoblanadi. Bu o‘z navbatida, mamlakatda
modernizatsiya jarayonining tez sur’atlarda rivojlanayotganligi sababli ayni davrda
ta’lim sohasiga yangiliklarni tizimli ravishda kiritishga alohida e’tibor qaratishni
taqozo etadi. Ammo, bu sohaga o‘qitishning yangi mazmun, shakl, metod va
vositalarini joriy etish bo‘yicha pedagogik ilmiy-tadqiqotlarning joriy etish
darajasini hozircha yetarli deb bo‘lmaydi.

Darhaqiqat, yangilangan ta’lim tizimini joriy etishda har bir pedagog ta’limga
oid yangiliklarni muntazam o‘rganib, ularni o‘z mehnat faoliyatida izchil qo‘llay
bilish mahoratiga ega bo‘lishi muhim. Bugun fan va texnika sohasidagi
yangiliklarni
o‘quv dasturi mazmuniga tez kiritish talab etiladi va bu orqali zamonaviy
bilimlarni
shakllantirishga zamin hozirlanadi. Bundan tashqari zamonaviy o‘qitish
texnologiyalari, ular bilan bog‘liq metodik yondashuvlar bo‘lajak pedagoglarda
zaruriy bilim, muhim qonuniyat va ko‘plab fundamental tushunchalarni chuqur va
mustahkam shakllantirish uchun qulay sharoit yaratadi.
Ta’limning sifatini oshirishda pedagoglar bilim va kasbiy mahoratining davr
talablariga mosligi, o‘qitishda innovasion ta’lim texnologiyalaridan oqilona
foydalanishi, tashkil etilayotgan darslarning samaradorligi, ta’lim oluvchi yaxshi
o‘zlashtirishi uchun har bir mavzuning pedagogik va axborot texnologiyalarni
qo‘llagan holda o‘tilishini ta’minlash talab etiladi. O‘qitishda kompetensiyaviy
yondashuvga asoslangan ta’limni amaliyotga joriy etish, ta’lim oluvchilarda
egallagan bilimlarini hayotda qo‘llay olish, kasb tanlash, mustaqil ta’lim olish,
o‘quvbilish kompetensiyalarini rivojlantirish dolzarb vazifalardan biridir.
Bugungi kunda respublikamizda ta’lim tizimini modernizatsiya qilish,
o‘qitishning innovatsion texnologiyalarini joriy etish, mustaqillik, ijodkorlik,
tashabbuskorlik, tadbirkorlik kabi kasbiy sifatlarga ega yoshlarni tayyorlash hamda
pedagoglarni rag‘batlantirish maqsadida katta ahamiyatga ega, sazovor ishlar
amalga
oshirilmoqda.

Lekin, tahlil va o‘rganish natijalari hozirgacha ta’lim tizimimizda saqlanib
kelayotgan muammolar borligini ko‘rsatmoqda. Jumladan:
- ta’lim muassasalarida malakali pedagoglarning yetishmasligi, ularni
tayyorlashda amaliyotga joriy etilgan o‘quv reja va dasturlarining yaratilishida
sohadagi islohotlar to‘liq inobatga olinmasligi hamda ular mazmunan eskirganligi;
- ta’lim oluvchilarning nazariy va amaliy bilimlarini mustahkamlashda hamda
iqtidorli yoshlarning kreativ g‘oyalarni amaliyotga tatbiq etilishida tizimli va
innovasioln faoliyat to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilmaganligi;
- pedagoglar tomonidan ta’lim oluvchilarning intellektual qobiliyatini
rivojlantirishga yo‘naltirilgan o‘quv mashg‘ulotlari tashkil etilmaganligi;
- pedagoglar tomonidan innovasion pedagogik texnologiya va metodlarini
amaliyotga keng joriy etilmasligi;
- ta’lim muassasalari o‘rtasida o‘zaro hamkorlik to‘liq yo‘lga qo‘yilmaganligi;
- o‘quv mashg‘ulotida ta’lim oluvchilarga bahslashish, o‘zining fikrini bayon
etishga imkon juda kam berilishi; ayrim mashg‘ulotlarda pedagoglar eski
ma’lumotlarni takrorlash bilan cheklanib qolayotganligi, ularning talab darajasida
tayyorgarlik ko‘rmaganligi, bilim va kasb saviyasining pastligi jiddiy muammo
bo‘lib
qolmoqda, kompetentliklari esa yetarli darajada emasligi sezilmoqda.
Bu muammolarni bartaraf etish pedagoglarning malakasini muntazam oshirishni,
bunda alternativ usullarni qo‘llash hamda tinimsiz izlanishlarini yo‘lga qo‘yish
kabi
vazifalarni amalga oshirishni taqozo etadi. Bu o‘z navbatida pedagoga katta

mas’uliyat yuklaydi.
Hozirda o‘quv dasturi mazmuni va strukturasini qayta ko‘rib chiqish juda
muhim. U pedagog uchun “ko‘zgu” vazifasini bajarishi lozim. Chunki, inson
ko‘zgu
(oyna)ga qarab o‘zining butun bir vujudini ko‘radi. Shuning uchun ham pedagog
o‘z
fani bo‘yicha o‘quv dasturiga qarab, butun bir faoliyatini, o‘quv mashg‘ulotida
ta’lim
oluvchilarga yetkazishi lozim bo‘lgan jarayon borishini, unda amalga oshirishi
lozim
bo‘lgan vazifalarni eslaydi. Lekin, amaldagi fan dasturlarida o‘ziga yarasha
kamchiliklar mavjud: jumladan:
- kirish qismida fanning dolzarbligi va ahamiyati to‘liq ochib berilmasligi;
- fanni o‘qitishda maqsad va vazifalarning chuqur, aniq yoritib berilmasligi yoki
haddan tashqari ko‘pligi;
- ta’lim oluvchilarga qo‘yilayotgan malaka talablarining bugungi kun talablari
asosida shakllantirilmaganligi, bu borada ishlab chiqaruvchilar bilan o‘zaro
hamkorlikning yaxshi yo‘lga qo‘yilmaganligi;
- kursdan kursga o‘tishda yoki bitiruvchilarda malaka talablarini egallaganlik
darajasini aniqlovchi mezonlar va ko‘rsatkichlarning ishlab chiqilmaganligi;
- malaka talablarini ishlab chiqishda ta’lim oluvchilarning kasbiy sifatlari
(mustaqillik, ijodkorlik, tadbirkorlik, tashabbuskorlik) hamda mantiqiy fikrlash
operatsiyalari (tahlil qila olish, klassifikatsiyalash, solishtirish, taqqoslash,

umumllashtirish, xulosa chiqarish, amaliyotga joriy etish kabi) kabi omillarga
deyarli e’tibor berilmasligi;
- o‘quv dasturlari strukturasini yangilash va o‘zgartirish zaruriyati;
- o‘quv jarayonini loyihalash mexanizmlarini kiritish zaruriyati;
- pedagogik va axborot texnologiyalarining hamda mustaqil ta’limning to‘g‘ri
talqin etilmaganligi;
- foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxatiga yillar bo‘yicha chegara qo‘yilganligi
va boshqalar.
Yuqoridagi kabi kamchiliklarni barataraf etish bilan biz zamonaviy o‘quv
dasturlarning yaratilishiga erishamiz. Buning uchun quyidagi vazifalarni amalga
oshirish lozim deb hisoblayman:
- birinchidan, fan dasturining kirish qismida o‘qitiladigan fanning dolzarbligi
va ahamiyati, uning maqsad va vazifalari, uning kelajakda nima kerakligini ochib
berishga alohida e’tiborni qaratish lozim. Buni fanga tegishli hayotiy misollar, fan
va
texnologiyalar, ishlab chiqarish sohalarida erishilayotgan yutuqlarni inobatga olib
yoritib berilsa maqsadga muvofiq bo‘lar edi. Bu albatta ta’lim oluvchilarda fanga
bo‘lgan boshlang‘ich motivatsiyani uyg‘otishga, kelajakka bo‘lgan ishonch
kurtaklarining yuzaga kelishiga yordam beradi;
- ikkinchidan, bugungi kunda ijtimoiy-iqtisodiy sohalarda katta o‘zgarishlar
bo‘lmoqda. Respublikamizga xorijdan ko‘plab yangi texnika va texnologiyalar,
investisiyalar kirib kelmoqda, qolaversa o‘zimizda ham ishlab chiqarilmoqda,
yangiyangi korxona hamda ishlab chiqarish tashkilotlari barpo etilmoqda. Albatta
ertaga

ularda mustaqil ishlay oladigan, ularni boshqara oladigan mutaxassis zarur.
Shuning
uchun bugungi kunda biz kelajak uchun tayyorlayapgan mutaxassislarimizga ular
tomonidan qo‘yilayotgan zamonaviy malaka talablarini aniq, to‘g‘ri, pala-partish
qilmasdan, “bizdan ketdi - egasiga yetdi” tarzida ish qilmasdan o‘rganib, kerak
bo‘lsa
ushbu korxona va tashkilotlarga borib, ko‘z bilan ko‘rib, ularning yetakchi,
tajribali
mutaxassislari bilan hamkorlikda shakllantirish lozim. So‘ngra ushbu tayyor
malaka
talablari o‘quv dasturida o‘z aksini topishi lozim;
- uchinchidan, amaldagi o‘quv dasturlarida soatlar taqsimotini jadval shaklida
berish. O‘quv rejadagi fan mavzusi soatlari taqsimoti o‘quv dasturida o‘z aksini
topishi maqsadga muvofiq. Chunki, pedagog dasturni ochganda soatlarni izlab
yurmaydi, o‘quv rejasiga murojaat qilmaydi. Bu ishni osonlashtiradi va vaqtni
tejaydi;
- to‘rtinchidan, o‘quv dasturida fanni o‘qitishda zamonaviy pedagogik va
axborot texnologiyalaridan foydalanish deb: aqliy hujum, bumerang, sinkveyn,
konseptual jadval kabi interfaol usullar yozilganini kuzatamiz. Axir ular pedagogik
texnologiyalar emas-ku, ular pedagogik texnologiyalar asosida yaratilgan interfaol
usullardir. Axborot texnologiyalari bo‘yicha esa biron bir texnologiya nomi
yozilmagan. Demak, bu noto‘g‘ri yondashuv va talqin. Shuning uchun bunday
kamchiliklarni bartaraf etish uchun quyidagilarga e’tiborni qaratish lozim:
fanni o‘qitishda foydalaniladigan zamonaviy pedagogik texnologiyalar deb:

- ta’lim oluvchining ijtimoiy va bilish faolligini ta’minlashga yo‘naltirilgan -
shaxsiy-insonparvarlik;
- o‘quv jarayonining texnologik darajasini to‘liq ifodalash, amalda joriy etishga
yo‘naltirilgan – loyihalash;
- mustaqillik, tashabbuskorlik, tadbirkorlik, hamkorlik, ijodkorlik
kompetentligini shakllantirishga yo‘naltirilgan - muammoli o‘qitish;
- ta’lim oluvchida ijodkorlik, yangilik yaratish qobiliyatini rivojlantirishga
yo‘naltirilgan - evristik o‘qitishni e’tiborga olish.
Pedagogik texnologiyalar asosida yaratilan interfaol usullar deb, bunda ta’lim
oluvchining:
- mustaqil va ijodiy ishiga yo‘naltirilgan - kichik guruhlarda ijodiy izlanish;
- bilim doirasini, ilmiy dunyoqarashini kengaytirish, ilmiy maqola, risola va
kitoblar bilan tanishtirish orqali, bilim olish va fanga bo‘lgan qiziqishini orttirish,
avval o‘zlashtirgan bilim, ko‘nikma va malakasini yangi vaziyatlarda qo‘llash
orqali
yangi bilimlarni egallashiga yo‘naltirilgan - erkin fikrlash;
- tinglash va muloqot qilish ko‘nikmasini, turli nuqtai nazardan tushunish
malakasini rivojlantirish, bahsli masalalarni hal qilish, tahliliy mushohada yuritish
va
fikrlash layoqatini oshirish, o‘z fikrini shakllantirish mahoratini mustahkamlashga
yo‘naltirilgan - tanqidiy tafakkur;
- faoliyat, muloqat, hamkorlik, turli hayotiy hodisalarni boshdan kechirishga

yo‘naltirilgan – diskussiya;
- fikrini hamda mavzuga bo‘lgan munosabatini aniqlash, mustaqil holda umumiy
bir fikrga kelishiga va to‘g‘ri xulosa chiqarishiga yordam berish, erkin holda
bahslashishga yo‘naltirilgan – muloqot;
- shaxsiy funksiyasini dolzarblashtirishga, uning muhim tanlashni amalga
oshirish tajribasini to‘plashga, tanqidiy qabul qilishga, hayojonli muammolarni
ijodiy
yechishga refleksiyaga maxsus yo‘naltirilgan – dialog;
- mustaqil ishlash ko‘nikmasi, ijodiy fikrlash qobiliyati va jamoani boshqarish,
yechim qabul qilish hamda uni bajarishni tashkil etish malakasini rivojlantirishga
yo‘naltirilgan – o‘yinni e’tiborga olish.
Axborot texnologiyalari deb: dasturlashtirilgan, avtomatlashtirilgan, chiziqli
texnologiyalarga e’tiborni qaratish;
- beshinchidan, loyihalashni o‘quv dasturlariga kiritish. Bu juda muhim.
Ma’lumki, pedagogik texnologiyalarning asosiy vazifalardan biri bu, faoliyatni,
jarayonni loyihalash hisoblanadi. Shuning uchun ham bu fan dasturida o‘z aksini
topishi kerak. Jarayonni loyihalashda:
- mavjud ma’lumotlarni tahlil qilish hamda o‘quv maqsadlari (ta’limiy,
tarbiyaviy, rivojlantiruvchi)ni aniqlashtirishni;
- o‘qitishning texnologik usullari variantlarini tuzishni;
- har bir variantni baholash va optimalini tanlash ya’ni, loyihalanayotgan
jarayonning umumiy modelini yaratish va modellashtirishni;
- tanlangan texnologik usulni amalga oshirish yo‘llarini, ya’ni pedagogning

ta’lim oluvchilar o‘quv-bilish faoliyatini boshqarish bo‘yicha didaktik faoliyati
tizimlarini ishlab chiqishni;
- jarayonni moddiy-texnik ta’minlashni tanlash kabilarga alohida e’tibor qaratish
lozim;
- oltinchidan, mustaqil ta’lim, mustaqil ishni to‘g‘ri talqin etish. Ko‘pchilik
o‘quv dasturida laboratoriya ishlari, mustaqil ishlar, seminar mashg‘ulotlari
alohidaalohida yoritilgan. Axir, bularning barchasi mustaqil ta’lim shakllariga
kiradi-ku.
Shuning uchun ham ularni fan dasturida “mustaqil ta’lim” nomi bilan alohida
paragraf qilib yoritish lozim.
Shu bilan bir qatorda, ayrim fan dasturlarida barcha mustaqil ta’lim
topshiriqlarini bajarish shakli sifatida faqat “referat yozish” berilganligini kuzatish
mumkin. Bu hozir modadan qoldi-ku. Bugungi kunda t’lim oluvchilarga referat
yozish kerak desangiz, ular ARMdagi yoki Internetdagi tayyor ma’lumotlarni
ko‘chirib yozib kelishadi. Shuning chun ham hozirda ularga kasbiy sifatlarni
rivojlantirishga yo‘naltirilgan muammoli vaziyatlarni yaratishga oid, shuningdek,
muammoli savol va topshiriqlarga javob topishga qaratilgan vazifalarni ko‘proq
berishimiz maqsadga muvofiq. Bu o‘z navbatida ularning o‘z ustlarida mustaqil
ishlashlariga, ARM va Internet tarmoqlarida izlanishlariga, tajribali pedagoglar
bilan
hamkorlik qilishlariga, ularning u yoki bu manbalardan ma’lumotlarning ko‘chirib
olishlari oldini olishga yordam beradi;
- yettinchidan, oxirgi 10-15 yil ichida foydalangan adabiyotlar bo‘lishi kerak

deyilgan. Bu ayniqsa, pedagogika yo‘nalishida mantiqqa to‘g‘ri kelmaydi. Chunki,
bugungi kunda ajdodlarimiz, avlodlarimiz, bobolarimiz tuzuklaridan
foydalanmaslikning iloji yo‘q. Shuning uchun foydalaniladigan adabiyotlar
ro‘yxatiga yillar bo‘yicha chegara qo‘ymaslik kerak.
Ta’lim sifati, uning maqsad va vazifalarini, mazmunini, shakl, metod,
texnologiya va vositalarini to‘g‘ri tanlash muhim. Har bir mashg‘uloti ta’lim
oluvchilarda o‘quv-bilish kompetensiyalarini shakllantirishga, o‘quv
adabiyotlaridan
kerakli axborotlarni mustaqil topishga yo‘naltirilgan bo‘lishi lozim. Mashg‘ulot
sifati
o‘qilayotgan, tahlil qilinayotgan mavzuga pedagogning mas’uliyat bilan
yondashishi,
uning mazmunini ta’lim oluvchilarga yetkazishga qaratilgan mahorati,
mashg‘ulotni
bugungi kun talabi asosida tashkil etish va boshqarish uslubiy faoliyati bilan
belgilanadi. Pedagog mavzuni yoritish uchun uning muhim bo‘lgan nazariya bilan
asoslanganligi, fikrlarni mantiqan bog‘langanligini tushuntira olsa, ma’lum
maqsadga erishgan bo‘ladi. Buning uchun zamonaviy o‘qitish texnologiyalari
imkoniyatlari va
usullaridan foydalanish zarur [6].
Jumladan, mashg‘ulotda muammoli, modulli, loyihalash, evristik hamda
hamkorlikda o‘qitish texnologiyalaridan foydalanish ta’lim oluvchilarni ijodiy va
mustaqil fikr yuritishga o‘rgatish, mustaqilligini oshirish, ularda o‘z qobiliyatiga

bo‘lgan ishonchini mustahkamlash, mas’uliyat hissini shakllantirishni ko‘zda
tutadi.
Bu texnologiyalar ularning berilgan topshiriqlarni sifatli bajarishga, o‘quv
materiallarini puxta o‘zlashtirishga zamin tayyorlaydi.
Bugungi kunda o‘quv mashg‘ulotlari sifatini oshirish masalasiga yangicha
yondashish, bajarilgan ishlar bilan cheklanmasdan, uni muntazam ravishda
takomillashtirish, yangi uslub va shakllarini ishlab chiqish hamda amaliyotga joriy
etish muhim hisoblanadi. Har bir ta’lim yo‘nalishi bo‘yicha:
- o‘quv mashg‘ulotining mantiqiy-tuzilish shaklini (o‘quv mashg‘ulotlarini
tashkil etishda ketma-ketlik) aniqlash, ularni bevosita hayot talablariga
moslashtirish;
- muammoli topshiriqlarni tuzish, ular asosida uslubiy tavsiyalar va
ko‘rsatmalarni tayyorlash;
- pedagogik texnologiyalarning zamonaviy turlarini qo‘llash, tajribadan
o‘tkazish, natijalariga qarab, o‘quv jarayoniga joriy etish;
- shu tariqa ta’lim oluvchilarda kasbiy kompetensiyalarni shakllantirish hamda
rivojlantirishga erishish;
- pedagoglar faoliyatini rag‘batlantirishda barchaga bir xil yondashish
tamoyillaridan voz kechish, uning o‘rniga faolligiga hamda mashg‘ulotlar sifatini
oshirishga taalluqli bo‘lgan muayyan ishining sifati, hajmiga qarab rag‘batlantirish
lozim.
O‘quv mashg‘ulotining asosiy maqsad va vazifalarini amlga oshirishda - asosiy

e’tiborni maqsad va vazifalarni aniqlashga qaratish, pedagog va ta’lim
oluvchilarning samarali hamkorligini yo‘lga qo‘yish, ilg‘or pedagogik texnologiya
va ular asosida yaratilgan interfaol usullardan foydalanish, natijalarini baholash
tizimini takomillashtirish, uning barcha shakllarini yangi texnika va texnologiya
yutuqlarini hisobga olgan holda tashkil etish va amalga oshirish, ta’lim
oluvchilarda mustaqil fikrlash, ijodiy qobiliyat hamda kasbiy mahoratlarini zamon
talablari darajasida shakllantirish, o‘quv mashg‘ulotini noan’anaviy o‘qish va
ilmiy-tadqiqot ishlari bilanuz luksiz aloqasini yaratish, kasbiy, iqtisodiy
qiziqishlarni uyg‘otish, mustaqil tarzda kerakli ma’lumotlarni yig‘ish, muammoni
aniqlash, yechimlarini topish, olingan bilim, malaka va ko‘nikmalarni tanqidiy
tahlil etish va ularni yangi vazifalarni hal etishda qo‘llashga tizimli va ijodiy
yondashishga qaratish lozim.
Ushbu muammolarni bartaraf etishda quyidagilarga ko‘proq e’tiborni qaratish
lozim:
- o‘quv dasturlarini ilg‘or xalqaro tajribalar asosida tajribali pedagog hamda
mutaxassislar bilan kelishgan holda tubdan takomillashtirish, kerak bo‘lsa ularning
variativ variantlarini ishlab chiqish;
- ta’lim oluvchilarda tanqidiy, kreativ fikrlashni, yangicha yondashuv
uslublarida qobiliyatlarini shakllantirish;
- nazariy va amaliy bilimlarni yaxlitligini ta’minlashga yo‘naltirilgan ilg‘or
tajribalarni tatbiq etgan holda yangi avlod o‘quv adabiyotlarini yaratish;
- o‘quv mashg‘ulotida ta’lim oluvchilar faolligini oshirishni nazarda tutuvchi
muammoli savol va topshiriqlarni ishlab chiqish hamda debatlarni yo‘lga qo‘yish;
- o‘quv-bilish kompetensiyalarini rivojlantirish maqsadida ta’lim oluvchilar
uchun tajribalar o‘tkazish, modellar yasash, loyihalash, modellashtirish, muammoli

vaziyatlarni yaratish va ularni bartaraf etish, o‘z g‘oyalarini hayotga joriy qilishga
yo‘naltirilgan rag‘batlantirish tizimini yaratish;
- respublika va xorijdagi yetakchi mutaxassis-olimlar ma’ruzalarini hamda
vebinar mashg‘ulotlarini onlayn audio-, videotranslyatsiyalar ko‘rinishida tashkil
qilish;
- o‘quv qo‘llanmalarini sohalardan kelib chiqib yaratish. Masalan, fizika darsligi
bo‘yicha: tibbiyot-fizikasi, transport fizikasi, yengil sanoat-fizikasi va b.q.;
- har bir fan bo‘yicha o‘quv yili uchun “Fan yo‘l xaritasi”ni ishlab chiqish;
- pedagoglarning “Tahlil – muammo – yechim - natija” klasteri asosida o‘quv
mashg‘ulotini tashkil etishini yo‘lga qo‘yish. Ma’ruzalarning ushbu klaster asosida
o‘tkazilishiga erishish;
- ta’lim oluvchilarning referat yozishlaridan voz kechib, “Tahlil – muammo –
yechim - natija” klasteri yo‘nalishidagi bitiruv malakaviy ishlarini yo‘lga qo‘yish;
- ta’lim oluvchilarning bilimlarini baholashda barcha baholash tizimlaridan voz
kechib “yaxshi o‘zlashtirgan, o‘rtacha o‘zlashtirgan, past o‘zlashtirgan” tizimni
kiritish (Izoh: a’lo bu ideal tushuncha. O‘zlashtirmadi deb hisoblash noto‘g‘ri,
chunki
biz maktabgacha ta’limda, umumiy o‘rta ta’limda, profta’limda, qolaversa oliy
ta’limda bolani shuncha yillar nimaga o‘qitdik);
- ilmiy-tadqiqot ishlarini amalga oshirishda quyidagi punktlarga e’tiborni
qaratish: tadqiqot ishining tahlili, tahlil asosida aniqlangan muammolar,
muammoni
yechishga qaratilan maqsad va vazifalar, ularni amalga oshirishga yo‘naltirilgan

metod, texnologiya va vositalar, tadqiqotning ilmiy yangiligi va amaliy ahamiyati,
olingan natijalar va ularning amaliyotga tadbig‘i, xulosar va takliflar.
Shu bilan bir qatorda:
- pedagoglar o‘z kasbiy faoliyati bo‘shliqlarni to‘ldirish ustida izlansin, o‘z
ustida muntazam ishlasin;
- ta’lim oluvchilar bilan Internet tarmoqlari yoki telegramm orqali bog‘lanib
tursin, o‘z fani yuzasidan ularga muammoli vazifalarni taklif etib borsin hamda
ularning bajarilishini nazorat qilsin;
- hayotiy, turmush, fan, texnika va ishlab chiqarish bilan bog‘liq muammolarni
hal etishga bag‘ishlangan ma’lumotlardan ularni ko‘proq xabardor qilsin;
- bugungi kunda televidenie orqali efirga uzatilayotgan darslarni kuzatib borsin,
ulardan tajriba olsin, ularni ko‘rishni ta’lim oluvchilariga ham taklif etsin;
- ma’ruzalar slaydini yaratsin, ularda loyihalash va modellashtirishga e’tiborni
qaratsin, bu o‘z navbatida ta’lim oluvchilarning bilimlarni puxta egallashlariga,
yaxshi tushunishlariga, kelajakda kerakli ekanligini tasavuur etishlariga xizmat
qiladi;
- bugungi kunda o‘qitish shakllari, metodlari, vositalari va texnologiyalarini
qanday takomillashtirish kerakligi haqida o‘ylasin, bu o‘z navbatida ta’lim
oluvchilarning fanga bo‘lgan qiziqishlarini yanada oshirada, pedagogga bo‘lgan
hurmat kuchayadi, o‘zaro ijobiy munosabat va hamkorlik vujudga keladi;
- zamonaviy pedagogik texnologiyalar va ular asosida yaratilgan interfaol
usullarni yaxshilab o‘rgansing, chunki ayrim pedagoglarimiz pedagogik
texnologiyalarning maqsad va vazifalarini, uning tamoyillarini, qonuniyatlarini,

darsga kiritish mexanizmlarini hanuzgacha bilishmaydi yoki ulardan pala-partish
foydalanishadi, bu esa o‘z navbatida ta’lim oluvchilar bilimining susayishiga olib
keladi;
- bugungi kunda ta’lim oluvchilarning kasbiy sifatlarini shakllantirish va
rivojlantirishga yo‘naltirilgan – muammoli o‘qitish, loyihalash, evristik,
modellashtirish, modulli o‘qitish texnologiyalaridan ko‘proq foydalanishga hamda
o‘z faoliyatiga joriy etishga harakat qilsin, ularni yaxshilab tushunib olsin;
- ta’lim oluvchilarga kelajakda yaxshi mutaxassis bo‘lib yetishishlarida mavjud
tajriba va mahoratini ayamasin, xo‘ja ko‘rsinga dars o‘tishdan voz kechsin, chunki
yoshlarimizni kelajak kutyapti, Prezidentimiz ularga katta ishonch bildiryapti,
qolaversa bu pedagogning obro‘si;
- men zo‘rman deyishdan o‘zini asrasin, tajriba almashsin, bilmaganlarini
boshqalardan so‘rasin, bilganlarini boshqalarga o‘rgatsin, aytishadi-ku so‘rab
o‘rgangan olim, so‘ramagan o‘ziga zolim deb.
Demak, ilg‘or xorij tajribalaridan foydalangan holda o‘zimizning tizimlashtirilgan
ta’lim sifati borasidagi amalga oshiriladigan ishlarni umumlashtirish va hayotda
qo‘llash bugungi kunda juda dolzarb Shu maqsadda, keyingi paytlarda o‘quv
jarayoniga xalqaro ta’lim standartlariga asoslangan zamonaviy pedagogik
texnologiyalar, ta’lim dasturlari va o‘quv-metodik materiallarni keng joriy etish
muhim vazifalar etib belgilandi. Bu o‘z navbatida ta’lim muassasalarida
o‘qitiladigan barcha fanlardan o‘quv mashg‘ulotlarini tashkil etish va ular asosida
ta’lim oluvchilarning intellektual qobiliyatlarini rivojlantirishda zamonaviy
talablarga, pedagogik va axborot texnologiyalariga alohida e’tibor qaratish
lozimligini taqozo etadi hamda ta’lim oluvchilarning hayotiy tajribasi, ehtiyoji,
qiziqishi hamda imkoniyatlariga tayaniladi.

II Bob bo`yicha xulosa
O’qituvchi tomonidan o’zi o’qiyotgan fanning har bir mavzusi, har bir dars
mashg’uloti bo’yicha tuzilgan yuqoridagi kabi texnologik karta unga fani,
predmetini yaxlit holda tasavvur etib yondashishga, tushunishiga, yaxlit o’quv
jarayonining boshlanishi, erishiladigan natijasini ko’ra olishiga yordm beradi.
Ayniqsa, texnologik kartani o’quvchi-talabaning imkoniyati, ehtiyojidan kelib
chiqqan holda tuzilishi uni shaxs sifatida ta’limning markaziga olib chiqishga olib
keladi. Bu esa o’qitishning samaradorligini oshirishga imkon yaratadi. O’qitish
jarayonida o’quvchi talabalarga shaxs sifatida qaralishi, turli pedagogik
texnologiyalar hamda zamonaviy metodlarni qo’llanilishi ularni mustaqil, erkin
fikrlashga, izlanishga, har bir masalaga ijodiy yondashish, ma’suliyatni sezish,
ilmiy tadqiqod ishlarini olib borish, tahlil qilish ilmiy adabiyotlardan unimli
foydalanishga, eng asosiysi, o’qishga, fanga, pedagogga va o’zi tanlagan kasbiga
bo’lgan qiziqishlarni kuchaytiradi.
Bu vazifalarni amalga oshirish orqali malakali mutaxassislarni tayyorlashda
xorij tajribalaridan samarali foydalanish, uning asosida o‘quv mashg‘ulotini tashkil
etishga ta’lim muassasalarida yangicha yondashuvlarni ishlab chiqish zarur.
Chunki,
o‘quv mashg‘uloti jarayoni pedagogik ijodkorlikning asosiy maydoni bo‘lib, uni
tashkil qilish va boshqarishga to‘g‘ri, innovasion yondashuv ta’lim oluvchilarni
bilimolishga, mustaqillikka, ijodkorlikka, tashabbuskorlikka, hamkorlikda
ishlashga,kasbiy kompetensiyalarni chuqurlashtirish orqali ta’lim sifatiga e’tibor
berishga jalb qiladi. Ta’lim sifatini oshirishdagi mavjud kamchilik va
muammolarni bartaraf etish, buyo‘ldagi maqsad va vazifalarni aniq belgilash,
buning uchun jahonda tan olingan tajribalardan foydalanish, axborot
texnologiyalarini pedagogik texnologiyalar bilan uyg‘unlashgan holda qo‘llash
bo‘lajak mutaxassis kadrlarning kasbiy tayyorgarlik sifatini yaxshilashga xizmat
qiladi, bu jarayon samaradorligini oshiradi. Ta’limmaqsadlarini oydinlashtirish,

o‘qitish va o‘zlashtirish jarayonlarida qo‘llaniladigan turli texnologiya va
usullardan foydalanish, mazmunga e’tiborni qaratish ta’lim muassasalari
faoliyatini rivojlantirish va takomillashtirishga olib keladi.
XULOSA
Bugungi kunda zamonaviy pedagogik texnologiyalarning rivojlanish sabablaridan
biri shuki, shu vaqtgacha an’anaviy ta’limda o’quvchi talabalarni faqat tayyor, bir
qolipdagi bilimlarini egallashga o’rgatilgan bo’lsa, zamonaviy texnologiyalar
ularni egallayotgan bilimlarini o’zlari qidirib topishlariga, mustaqil o’rganib tahlil
qilishlariga, hatto xulosalarni ham o’zlari keltirib chiqarishlariga o’rgatadi.
O’qituvchi va talabalar bunday jarayonda shaxsning rivojlanishi, shakllanishi,
bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va shu bilan bir qatorda
boshqaruvchilik, yo’naltiruvchlik vazifasini bajaradi. Ta’lim jarayonida o’quvchi
talabalar asosiy figuraga aylanadi. Shuning uchun oliy o’quv yurtlari va
fakultetlarida malakali kasb egalari va mutaxassislarni tayyorlashda zamonaviy
o’qitish metodlari interaktiv metodlardan unumli foydalaniladilar. Innovatsion
texnologiyalarning ta’lim jarayoniga tadbiq qilish jarayonida talaba va o’qituvchi
o’rtasidagi munosabatlar birinchi planga chiqadi. Pedagogik texnologiya va
pedagogning maxoratiga oid bilim, tajriba va intiraktiv metodlar o’quvchi
talabalarning bilimli, yetuk malakaga ega bo’lishlarini ta’minlaydi.
O’qitish jarayonida o’quvchi talabalarga shaxs sifatida qaralishi, turli pedagogik
texnologiyalar hamda zamonaviy metodlarni qo’llanilishi ularni mustaqil, erkin
fikrlashga, izlanishga, har bir masalaga ijodiy yondashish, ma’suliyatni sezish,
ilmiy tadqiqod ishlarini olib borish, tahlil qilish ilmiy adabiyotlardan unimli
foydalanishga, eng asosiysi, o’qishga, fanga, pedagogga va o’zi tanlagan kasbiga
bo’lgan qiziqishlarni kuchaytiradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O‘zbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi,
PF-4947-sonli Farmoni. (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2017
y.,6-son, 70-modda).
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 27 iyuldagi “Oliy
ma’lumotli mutaxassislar tayyorlash sifatini oshirishda iqtisodiyot sohalari va
tarmoqlarining ishtirokini yanada kengaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-
3151-son Qarori. (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2017 y., 6-
son,70-modda).
3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8 oktyabrdagi “ O‘zbekiston
Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini
tasdiqlash to‘g‘risida”gi PF-5847-son Farmoni. (Qonun hujjatlari ma’lumotlari
milliy bazasi, 09.10.2019 y., 06/19/5847/3887-son).
4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 6 noyabrdagi
“O‘zbekistonning yangi taraqqiyot davrida ta’lim-tarbiya va ilm-fan sohalarini
rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-6108-son Farmoni. (Qonun
hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 07.11.2020 y., 06/20/6108/1483-son).
5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 6 noyabrdagi “Ta’limtarbiya
tizimini yanada takomillashtirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar
to‘g‘risida”gi PQ-4884-son Qarori. (Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi,
07.11.2020 y ., 07/20/4884/1484- son ).
6 Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 23 сентябрдаги
“Таълим тўғрисида”ги Қонун”. ЎРҚ-637-сон. (Қонун ҳужжатлари
маълумотлари миллий базаси, 24.09.2020 й., 03/20/637/1313-сон).
7. Мавлянов А., ва б.қ.лар. “Илғор педагогик технология бўйича ўқув

машғулотини лойиҳалаш”. Замонавий таълим. 2016. №2. Б.25-29.
8. Мавлянов А., ва б.қ.лар. Ўқув машғулотларини ташкил этишда таълим
технологиялари. Ўқув қўлланма. Тафаккур бўстони нашриёти. Тошкент,
2013. 142 б.
9. Мавлянов А., ва б.қлар. Педагогик технология тамойиллари асосида
машғулот машғулотларини олиб бориш технологияси. Ўқув-услубий
қўлланма.- Тошкент: Ворис, 2010. - 117 б.
10. Omonov, A. O. O., & Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI
O'RGANISHDA FRIGIYA PODSHOLIGINING O'RNI VA AHAMIYATI.
Scientific progress, 1(5).
11. Turg’Unboyeva, M., & Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI
O’QITISHDA “O’TTIZ YILLIK URUSH” NING AHAMIYATI. Scientific
progress, 1(5).
12. Karpenko M. Ta'limning yangi paradigmasi. XXI asr // Oliy. Rossiyada ta'lim.
2007. No
13. S. 93-98. 4. Axmetova D., Gurye L. Universitet o'qituvchisi va innovatsion
texnologiyalar // Oliy. Rossiyada ta'lim. 2001. No 4. S. 138-145.

O’zbekistonda ijtimoiy pedagogikaning rivojlanishi tarixi

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

O’zbekistonda ijtimoiy pedagogikaning rivojlanishi tarixi

O'xshash dokumentlar