O‘zbekistonda musiqa maktablari tarixi (1946-1991-yillar) - История - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	15000UZS
Размер	181.5KB
Покупки	0
Дата загрузки	24 Май 2024
Расширение	doc
Раздел	Курсовые работы
Предмет	История

Продавец

Samandar Dehqonov

Дата регистрации 02 Апрель 2024

55 Продаж

O‘zbekistonda musiqa maktablari tarixi (1946-1991-yillar)

O‘zbekistonda musiqa maktablari tarixi(1946-1991-yillar)
MUNDARIJA:
KIRISH .......................................................................................................... .... ..………………..……………. 4-6
I BOB. SOVET HOKIMIYATI-yilLARIDA O‘ZBEKISTONDA MUSIQA
MAKTABLARINING SHAKLLANISH TARIXI …………………….………………. 7-18
I.1. 1946-1991-yillar davomida musiqa maktablarining rivoji ..………... ………… ….. 7-11
I.2. Musiqa va san’at maktablari tasnifi ……………………………..……............................... 12-15
II BOB. SOBIQ ITTIFOQ DAVRIDA MUSIQA MAKTABLARINING
RESPUBLIKA VA XALQARO MAYDONDAGI NUFUZI HAMDA
TANIQLI NAMOYONDALARI ……………………….………………....…………………. 16-24
II.1. Musiqa maktablarining ta’lim va san’at sohasidagi o‘rni … ………….. ………. 16-18
II.2. Musiqa maktablari an’analari va taniqli namoyondalari …... …………. ………. 19-24
XULOSA .................................................................................... …………………………………………. 25-26
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI .................................. ………… 27 -28

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Millat ma’naviy qiyofasini asrash, jamiyatda
sog‘lom tarbiyaviy muhitni qaror toptirish, unib-o‘sib kelayotgan yosh avlodni
ham aqlan, ham ma’nan, ham jismonan barkamol etib tarbiyalash bugun dunyodagi
barcha davlatlar oldida turgan eng muhim muammolardan biridir. Chunki hozirda
texnika va texnologiya sohasidagi qo‘lga kiritilgan mislsiz kashfiyotlar natijalarida
yosh avlod ongi va shuuriga istalgan g‘oyani osonlik bilan joylash imkoniyati
mavjuddir. Shuning uchun insonlar ruhuyatiga ijobiy ta’sir etuvchi vositalarni
ta’lim tizimiga joriy etish, shu orqali kelajak avlodni ma’naviy kamolotini
ta’minlash va jamiyatning madaniy qiyofasini shakllantirish yuqoridagi
muammoni yechishning yagona yo‘lidir.
Ko‘plab rivojlangan davlatlar ta’lim tizimida musiqa tarbiyasi uchun alohida
ahamiyat beriladi. Masalan, Germaniyada boshlang‘ich musiqiy ta’lim
“musikshulen” deb nomlanuvchi xalq musiqa maktablarida olib borilib, bu
maktablar jamoat mulki hisoblanadi 1
. Yaponiyada esa musiqa ta’limiga
o‘quvchining ruhiy zo‘riqishlarni yengib o‘tishdagi asosiy omil sifatida qaraladi va
musiqa asbobida o‘zi sevgan kuyni ijro etishni o‘rganish davomida, o‘quvchida
kreativ fikrlash, ijodkorlik kabi qobiliyatlar rivojlanadi degan yondashuv bilan
ta’lim tizimidagi musiqa darslariga alohida e’tibor qaratiladi 2
.
Inson qalbiga kirib, unga ma’naviy yuksalish baxsh etadigan vosita bu so‘zsiz
san’at va musiqadir. Prezident Sh.M. Mirziyoyev ta’kidlaganidek: “Musiqa san atiʼ
madaniy fenomen sifatida yangi avlodni tarbiyalash va kamolga yetkazish borasida
cheksiz imkoniyatlarga egadir. San at bilan oshno bo lgan yoshlarning hayotga
ʼ ʻ
munosabati, milliy urf-odat va umumbashariy qadriyatlarga hurmati baland
bo ladi
ʻ 3
”. Musiqa shaxs ma naviy kamolotida muhim o‘rin tutuvchi omil ʼ
hisoblanadi. Boshqa san at turlari ichida musiqa inson ruhiyatiga kuchli ta sir
ʼ ʼ
etishi bilan ajralib turadi.
1
https :// uz . zahn - info - portal . de / wiki / Music _ schools _ in _ Germany
2
Musiqa darsida Yaponiya tajribasi // Ma'rifat. 2022 yil 24-fevral.
3
Prezident Shavkat Mirziyoyevning “Sharq taronalari” o n ikkinchi xalqaro musiqa festivalining ochilishiga
ʻ
bag ishlangan tantanali marosimdagi tabrik so’zi // Xalq so’zi. 2019-yil 27-avgust.
ʻ
2

Mavzu bo‘yicha adabiyotlar tahlili . Musiqa maktablari tarixini o‘rganishda
yurtimizdagi musiqa madaniyati tarixiga oid ilmiy adabiyotlarni ham tahlil qilish
tadqiqotning ilmiy qiymatini yanada oshiradi. Shu nuqtаyi nаzаrdаn mаzkur mаvzu
tаrixshunosligini yoritishdа musiqа mаdаniyаti mаvzusigа doir ilmiy аsаrlаrni
o‘rgаnish hаm muhimdir.
Mаvzu tаrixshunosligigа oid ilmiy аdаbiyotlаr tаhlilini аvvаlo musiqа
mаdаniyаtigа oid yаrаtilgаn аsаrlаrdаn boshlаymiz.
Musiqа mаdаniyаti tаrixiga oid ilmiy аsаrlаr Rossiya imperiyasi davrida ham,
sovet hokimiyati dаvridа ham nihoyаtdа ko‘p yаrаtildi. O‘zbek milliy musiqа
tаrixini o‘rgаnishdа А.Fitrаt, Shokir Rahimiy, G‘ulom Zafariy kabi olimlarning
xizmatlari beqiyos bo‘lib, ularning ushbu mаsаlаgа bаg‘ishlаngаn аsаr vа
mаqolаlаridа milliy musiqamizning asrlar davomidagi taraqqiyoti, uning uslublаri
vа ulаrning turk, аrаb, fors musiqаlаridаn fаrqi, “Shаrq musiqаsi” nаzаriyаsi vа
uning аsoslаri, o‘zbek milliy musiqasini asrash va rivojlantirish to‘g‘risidаgi
ma’lumotlar tаhliliy fikr-mulohаzаlаri bаyon etilgаn.
Musiqаshunos-etnogrаf olimlar V.Uspenskiy vа V.M.Belyаyevlаr hаm o‘zbek
musiqа mаdаniyаti tаrixiga oid ilmiy asarlar yaratishgan. Ulаr o‘zbek musiqasining
xalq hayotida tutgan o‘rni, mumtoz musiqа sаn аti vа uning o‘zigа xosʼ
jihаtlаri,milliy chog‘u sozlаri haqidagi mа lumotlаrni to‘plаb, nаshr ettirgаn edilаr.
ʼ
XX аsrning 50-60-yillаriga kelib musiqa san’ati tarixiga oid аsаrlаr ko‘lami
T.Vizgo, K.Olimboyevа, I.Rаjаbov, F.Kаromаtovlаrning musiqа nаzаriyаsi vа
аmаliyotigа doir аsаrlаri bilan boyidi. Mazkur mualliflarning asarlarida sovet
hokimiyati davrida ijod qilgan bastakorlar, milliy cholg‘u sozlarimizning tasnifi,
maqom san’atining paydo bo‘lishi va rivojlanishi, o‘zbek musiqasining sovet
hokimiyati davrida rivojlanishidagi muammolar haqida fikr yuritilgan.
Ishning maqsad va vazifalari. Har bir inson biron bir ishga kirishsa,
inson o‘sha olib boryotgan ishiga nisbatan o‘z oldiga maqsad va vazifalar
qo‘yib oladi.
Ushbu kurs ishida:
- musiqa maktablari tarixini o‘rganish;
3

- ta’limsohasida musiqa maktablarining o‘rnini yoritib berish;
- O‘zbekiston Respublikasi hududida dastlab paydo bo‘lgan musiqa
maktablari haqida ma’lumot berish;
- 1946-1991-yillar mobaynida musiqa maktablarining moddiy-texnik bazasi
haqida ma’lumotlar berishni ushbu kurs ishimizga maqsad qilib oldik.
Kurs ishining predmeti va ob’ekti. Mazkur kurs ishi nazariy asosini ilk
o‘rta asrlarga oid tarixiy manbalar, hamda keyingi davrlarda nashrdan chiqqan
adabiyotlar, maqolalar, ilmiy ishlar, mustaqillik davrida e’lon qilingan xolis
yoritilgan tarixiy materiallar maqola va monografiyalar shu kabilarga qaratilgan.
Ilk o‘rta asrlar tarixiga oid ko‘plab tarixiy manbalar tahlil qilinishi natijasida
yangidan-yangi ilmiy xulosalarni ushu kurs ishi orqali yetkazib berishga harakat
qildik.
Kurs ishining xronologik chegarasi. Ushbu kurs ishi 1946-1991-yillarni o‘z
ichiga qamrab olgan bo‘lib, asosan musiqa maktablari tarixiga urg‘u berilgan.
Kurs ishining tuzilishi. Kirish, ikki bob, to‘rt bo‘lim, xulosa, foydalanilgan
manba va adabiyotlar ro‘yxati hamda ilova qismidan iborat.
4

I BOB. SOVET HOKIMIYATI YILLARIDA O‘ZBEKISTONDA
MUSIQA MAKTABLARINING SHAKLLANISH TARIXI.
I.1. 1946-1991-yillar davomida musiqa maktablarining rivoji.
Sovet hokimiyati davrida asosan barcha sohalarda bo‘lgani kabi musiqa
ta’limi sohasida ham kommunistik mafkura manfaatlari ustuvorligiga ahamiyat
berildi. Respublika viloyatlari madaniyat va san at muassasalarining deyarliʼ
barchasida mutaxassislar yetishmadi. Yosh mutaxassislarning ko‘pchiligi joylarda
kerakli shart-sharoitlar mavjud bo‘lmaganligi sababli o‘z ish joylarini tashlab
ketishga majbur bo‘ldi. Sovet madaniyati konsepsiyasi XX asrning 60-yillari
o‘rtalariga kelib mavjud milliy tafovutlarga qaramay, tamomila yagona sovet
baynamilal madaniyatini yaratish haqidagi g‘oyaviy aqidaga aylandi. Ma naviy
ʼ
hayotning barcha sohalari - fan, san at va madaniyatda siyosiy yakka
ʼ
hukmronlikning o‘rnatilishi madaniyatni nihoyatda mafkuralashuviga olib keldi.
Milliy madaniyatlarni o‘rganish sinfiy yondashuv asosida amalga oshirilib, yagona
«sovet xalqi” haqidagi kommunistik g‘oya milliy xususiyatlarga, ayni damda
o‘zbek xalqiga ham zid ravishda umumiy madaniyat ostida rivojlantirishni ko‘zda
tutdi. 1980-yil O‘zbekistonda 277 ta musiqa va san at maktabi faoliyat olib borgan
ʼ
bo‘lsa, 1985-yil bunday maktablar soni 305 ta, ulardagi o‘quvchilar soni 68,9
ming, 1990-yil 305 ta san at va musiqa maktablarida 73,0 ming o‘quvchi tahsil
ʼ
oldi. Sho‘ro tarixida “Qayta qurish”-yillari deb ataladigan 1985-yildan keyingi
davrda ijtimoiy hayotda keskin tanazzul davri boshlanib ketdi. Bu esa jamiyatning
madaniy hayotida ham izsiz ketmadi. Ayniqsa, ijodiy ziyolilarning hayot tarzi va
mehnat sharoitlari keskin og‘irlashib bordi. Natijada jiddiy muammolarning soni
ortib bordi 4
. 1991-yil 1-yanvar holatiga ko‘ra O‘zbekiston SSRda 305 ta bolalar
musiqa va san’at maktablari mavjud bo‘lib, unda 7725 nafar o‘qituvchi 77598
nafar o‘quvchiga ta’lim berardi. O‘qituvchilarning 2586 nafari oliy ma’lumotli,
4583 nafari o‘rta-maxsus ma’lumotga ega edilar.
4
Ирзаев Б . Мустақиллик йилларида Ўзбекистонда мусиқа маданияти нинг ривожланиши . – Тошкент : Янги
аср авлоди , 2015 . – Б. 56.
5

1990-yil 20-iyunda “Mustaqillik deklaratsiyasi” e lon qilinishiʼ
O‘zbekistonning istiqlolga erishishida muhim qadam bo‘ldi 5
. Shu davrdan boshlab
tarixiy adolatni tiklash, milliy o‘zlikni anglash va milliy merosni asrab-avaylash
masalalari davlat siyosati darajasiga ko‘tarila boshladi. Xalqimizning qadimiy
tarixiy ildizi bilan bog‘liq bo‘lgan Navro‘z milliy bayram sifatida qayta tiklandi.
Sovet hikimiyati davrida tazyiqlar orasida yo‘qlikka mahkum qilingan qadriyatlar
o‘z o‘rnini egallay boshladi. “O‘zbekiston Respublikasi Davlat mustaqilligi
asoslari to‘g‘risida”gi Qonun orqali dunyo xaritasida yangi, demokratik davlat -
O‘zbekiston Respublikasi paydo bo‘ldi 6
. O‘zbekiston Respublikasining BMTga
qabul qilinishi uni jahon mamlakatlari tomonidan birin-ketin tan olina
boshla ganligining isbotidir . O‘zbekistonning istiqlol sharofati bilan qabul qilgan
Konstitutsiyasi jahon konstitutsiyachiligining eng yaxshi yutuqlarini o‘zida ifoda
etdi. U milliy va umuminsoniy qadriyatlarga sadoqat ramziga aylandi 7
.
Jamiyatimizda teran ma naviy xislatlarni qaror toptirish, xalqimizni,
ʼ
jumladan, yoshlarni umumbashariy qadriyatlarga hurmat, mustaqillik g‘oyalariga
sodiqlik ruhida voyaga yetkazish yurtimizda amalga oshirilayotgan barcha
islohotlarning muhim qismini tashkil qiladi. Milliy ma’naviyatimizning ma’no-
mohiyati, ildizlari, noyob va betakror namunalari, uning bugungi kundagi
rivojlanish tamoyillari haqida aniq maqsadga qaratilgan izchil, ta’sirli va
zamonaviy usul va vositalardan foydalangan holda ilmiy tadqiqot va targ‘ibot
ishlarini olib borish maqsadida 8
1994-yil 23-aprelda “Ma naviyat va ma rifat”
ʼ ʼ
jamoatchilik markazi tuzildi. O‘zbekistonda barcha sohalarda bo‘lgani kabi ta’lm
tizimi va madaniyat sohasida ham keng ko‘lamli islohotlar boshlandi.
Istiqlol-yillarida o‘zbek millati boy musiqiy merosini saqlash hamda musiqa
madaniyati va ta’limini yuksaltirish uchun to‘liq shakllangan huquqiy asoslar
ishlab chiqish maqsadida ko‘plab huquqiy-me’yoriy hujjatlar qabul qilindi.
5
Мустақиллик декларацияси. 1990 йил , 20 июнь. Ўзбекистонниг энг янги тарихи III том. – Тошкент, 2008.
6
O‘zbekiston Respublikasi Davlat mustaqilligi asoslari to‘g‘risidagi Qonun . 1991-yil, 31-avgust. № 336-XII. http //
www. Lexus.uz // pages
7
Ирзаев Б. Мустақиллик йилларида Ўзбекистонда мусиқа маданиятининг ривожланиши. – Тошкент: Янги
аср авлоди, 2015. – Б. 57.
8
https://www.manaviyat.uz
6

Dastlab madaniyat va san’at xodimlarining erkin ijod qilishlari uchun zarur shart-
sharoitrlar yaratish, ularni moddiy qo‘llab-quvvatlashga doir Prezident farmoni
chiqarildi. Ijodkorlarni ijtimoiy himoyalash, ijodiy uyushmalarning moddiy-
texnikaviy va moliyaviy bazasini mustahkamlash uchun O‘zbekiston ijodkorlari
jamg‘armasi tuzildi.
Mamlakatimiz aholisining katta qismini yoshlar tashkil etishi islohotlar
tarkibiga alohida yondashuvni talab etadi. O‘zbekistonda kadrlar tayyorlash tizimi
va mazmunini tubdan o‘zgartirish istiqlolning ilk kunlaridan dolzarb tus oldi.
Yurtimizda sobiq ittifoq davlatlari ichida birinchilardan bo‘lib, 1992-yil “Ta limʼ
to‘g‘risida”gi Qonun qabul qilindi. Asosiy urg‘u millat ma’naviy qiyofasini asrash,
jamiyatda so‘glom tarbiyaviy muhitni qaror toptirish, unib-o‘sib kelayotgan yosh
avlodni ham aqlan, ham ma’nan, ham jismonan barkamol etib tarbiyalashga
berildi. Bu jarayonda musiqa va san’at tarbiyasining o‘rni va rolini yuksak
ekanligini to‘g‘ri anglagan hold a O‘zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport
ishlari vazirligi tasarrufidagi bolalar musiqa va san at maktablari “ta lim
ʼ ʼ
muassasalari” ro‘yxatiga kiritildi.
Shu o‘rinda bolalar musiqa va san’at maktablari muassasalariga huquqiy ta’rif
berib o‘tishni lozim topdik. Bolalar musiqa san’at maktablari - boshlang ich
ʻ
musiqa ta limini beruvchi maxsus o quv yurtlari. Musiqa maktablariga asosan
ʼ ʻ
umumta lim maktablarida o qiydigan iste dodli bolalar va o smirlar qabul qilinadi.
ʼ ʻ ʼ ʻ
Bolalar musiqa va san’at maktablari Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar
Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahri hokimliklarining qarori bilan tashkil
etiladi. Bolalar musiqa va san’at maktabi o‘quvchilarning qiziqishlari va
ehtiyojlariga ko‘ra, ularning ijodiy imkoniyatlarini yanada rivojlantirishga
yo‘naltirilgan musiqa (fortepiano, torli cholg‘ular, estrada cholg‘u ijrochiligi, xalq
cholg‘ulari, damli va zarbli cholg‘ular, an’anaviy cholg‘u ijrochiligi, an’anaviy
xonandalik, akademik xonandalik, estrada xonandaligi) va san’at (xoreografiya,
teatr san’ati, tasviriy va amaliy san’at) yo‘nalishlarida faoliyatini amalga oshiradi.
Bolalar musiqa va san’at maktabida o‘quvchilarga ta’lim berish yakka tartibda
yoki bir xil yoshdagi va turli yoshdagi bolalar guruhlarida ularning qiziqishlariga
7

ko‘ra bir yoxud bir necha ta’lim yo‘nalishlari bo‘yicha amalga oshiriladi. Bolalar
musiqa va san’at maktabi rahbariyati har-yili iyun-avgust oylarida o‘qishga qabul
qilish ishlarini tashkil etadi. O‘quvchilar bolalar musiqa va san’at maktabiga
Madaniyat vazirligi tomonidan belgilanadigan qabul kvotalari doirasida o‘qishga
qabul qilinadi. Qabul kvotalari bolalar musiqa va san’at maktabining quvvati,
moddiy-texnika bazasi, kadrlar bilan ta’minlanganlik darajasi, ta’lim yo‘nalishlari
bo‘yicha talab va ehtiyojlarni inobatga olgan holda shakllantiriladi. O qish muddatiʻ
5-yil (xalq, urma va puflama chol-g ulari bo limlarida) va 7 yil (Yevropa cholgu
ʻ ʻ
asboblari bo limida)ni tashkil etadi
ʻ 9
.
M ustaqillik-yillarida O‘zbekistonda musiqa madaniyati va ta’limini
rivojlantirish borasida juda katta ijobiy o‘zgarishlar amalga oshirildi. Darhaqiqat,
har qanday jamiyat hayotida ro‘y berayotgan ijtimoiy munosabatlarni ularning
huquqiy asoslarini yaratmasdan rivojlantirish mumkin emas. Mustaqillik tufayli
jamiyatni taraqqiy ettirishning xalqona yo‘li tanlandi, unda fuqarolarning huquq va
erkinliklarini himoya qilish, qonun va adolat ustuvorligini ta minlashga imkoniyat
ʼ
paydo bo‘ldi. Jamiyatimizda teran ma naviy hislatlarni qaror toptirish, xalqimizni,
ʼ
jumladan, yoshlarni umumbashariy qadriyatlarga hurmat, mustaqillik g‘oyalariga
sodiqlik ruhida voyaga yetkazish yurtimizda amalga oshirilayotgan barcha
islohotlarning omili bo‘ldi. Albatta, jamiyat taraqqiyoti uzluksiz jarayon. Shuning
uchun bu sohadagi huquqiy hujjatlarni doimiy tarzda yangilab, takomillashtirib
borish va ularni ijtimoiy hayotda samarali qo‘llanilishiga erishish muhim
ahamiyatga ega. Istiqlolning dastlabki kunlaridan ijod ahlini ijtimoiy himoya
qilish, ularning mehnatini rag‘batlantirishga alohida e tibor qaratildi hamda ushbu
ʼ
jarayon so‘nggi-yillarda yanada jadallashdi. Ayniqsa, xalqning ma naviy hayotida
ʼ
muhim o‘rin tutuvchi barcha sohalar qatori musiqa madaniyatini rivojlantirish ham
davlat himoyasiga olindi. Shuningdek, kelajak egalari bo‘lgan yoshlarga oid
kadrlar tayyorlash masalasi ham davlat darajasiga ko‘tarildi. O‘zbekistonda sobiq
ittifoq davlatlari ichida birinchilardan bo‘lib, “Ta lim to‘g‘risida”gi Qonun,
ʼ
“Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” qabul qilindi. Yuqori malakali kadrlar
9
https://advice.uz/oz/document/1764
8

tayyorlashning Milliy tizimi yaratildi. Ta’lim tiziminig asosiy bo‘lagidan biri
bo‘lgan bolalar musiqa va san at maktablarining faoliyatini yanada yaxshilashʼ
bo‘yicha Davlat dasturlari tasdiqlandi. Ayniqsa, madaniyat va san’atni
rivojlantirish yo‘nalishida qabul qilingan ko‘plab huquqiy hujjatlar musiqiy
ta limning muntazam taraqqiyoti uchun xizmat qilmoqda. Bu islohotlarni hayotga
ʼ
tadbiq etish bo‘yicha mahalliy boshqaruv tizimlari tomonidan faol ishlar olib
borilmoqda. Barcha viloyatlar qatori Farg‘ona viloyatida ham mazkur islohotlar
natijasi o‘zining ijobiy bo‘yini ko‘rsatmoqda. Viloyatimiz iste’dodlarining jahon
va respublika musiqa tanlovlaridagi yuqori natijalari, musiqa va san’at maktablari
yutuqlari ana shu tizimli yangilanishlarning yorqin timsolidir.
9

I.2. Musiqa va san’at maktablari tasnifi.
O‘zbekistonning jahon san at “maydonidagi” o‘rnini yanada ko‘tarish vaʼ
o‘zbek musiqa san atini yanada rivojlantirish uchun mazkur sohada dildan xizmat
ʼ
qiluvchi haqiqiy iste dod egalarini tarbiyalash nihoyatda muhim ahamiyat kasb
ʼ
etadi. Mana shunday iste dod sohiblarini kashf etish, ularni sayqallanib, san at
ʼ ʼ
sohasida xizmat qilishi uchun birlamchi bilimlarni berish esa musiqa
maktablarining asosiy vazifasi va xizmatidir. Bu borada musiqa maktablari
faoliyatini o‘rganish, ularning yutuqlari, mavjud muammolariga jamoatchilik
nigohini qaratish musiqa san atida kelgusidagi yutuqlar uchun asos bo‘lib xizmat
ʼ
qiladi. Viloyatda mavjud musiqa maktablari qachon tashkil topganligi va dastlabki
faoliyatiga oid ma’lumotlarni o‘rganish barcha uchun foydali ekanligini hisobga
olgan holda viloyatimizdagi musiqa maktablari tarixiga bir nazar solish maqsadga
muvofiqdir.
Avvalo yurtimizda musiqa ilmi shakllanishi tarixiga oid ayrim mulohazlarni
keltirib o‘tishni joiz deb bildik. Arxeologik tadqiqotlar, tarixiy izlanishlar o‘zbek
musiqa ilmining ilk namunalari “Avesto”da aks etganini ko‘rsatadi. O‘rta Osiyoda
musiqa madaniyatining rivojlanishining muhim qirrasi harbiy qo‘shin, muntazam
armiya faoliyati bilan bog‘liq holda nomoyon bo‘ladi. Tarixdan ma’lumki,
eramizdan oldingi VII asrdayoq ajdodlarimiz o‘zlarining aniq qoida-qonunlariga
bo‘ysungan, tuzulma sifatidagi muntazam armiyaga ega bo‘lgan. Turli xil turdagi
qo‘shinlardan tuzilgan armiya tarkibida harbiy musiqachilar ham alohida o‘rin
egallagan. Plutarx parfiyaliklar armiyasida qozonsimon urma zarbli asboblardan
keng foydalanilgani to‘g‘risida hikoya qiladi 10
. Ilk o‘rta asrlarda sharqda musiqa
kasbiy yo‘nalish sifatida rivojlana boshladi. Kasbiy musiqashunoslarning dastlabki
vakili esa Borbad Marvaziydir 11
. Yurtimiz hududida musiqaning fan sifatida
rivojlanishida buyuk mutafakkirlarimiz Xorazmiy, Ibn Sino, Farobiy, Marog‘iy,
Jomiy, Navoiylarning o‘rni katta bo‘ldi. Xonliklar davrida esa musiqa ilmining
rivojiga Najmiddin Kavkabiy, Darvesh Ali Changiy, Komil Xorazmiy, Xudoyberdi
ustoz kabi ustozlar ulkan hissa qo‘shdi.
10
Madraimov B.X. O’zbek musiqa tarixi. – Toshkent. 2018. – B . 11
11
Ирзаев Б. Ўзбек мусиқа маданияти тарихи саҳифаларидан. – Тошкент: Академнашр, 2017. – Б. 9 .
10

Turkiston o‘lkasi Rossiya imperiyasi mustamlakasiga aylantirilgach, rus va
Yevropa san’atini targ‘ib qilish maqsadida yevropacha musiqa muassasalari ochila
boshladi. G‘arb musiqasevarlari tomonidan o‘lkaning ayrim markaziy shaharlarida
musiqiy to‘garak tashkil etila boshladi. O‘lkada sovet hokimiyati o‘rnatilgach
milliy ziyolilarning tashabbusi bilan musiqa ta’limini keng yoyish va o‘zbek
musiqa madaniyatini yuksaltirish uchun xizmat qiladigan kadrlar tayyorlash
maqsadida ilk musiqa maktablari tashkil etila boshlandi. Mazkur maktablar milliy
musiqani ilmiy o‘rganuvchi ta’lim maskanlari sifatida vujudga keldi.
Farg‘ona viloyatida musiqa maktablarining tashkil topishi jarayoni ham
alohida tarixga ega. Farg‘ona Xalq konservatoriyasi 1918-yil ochilib, unda
Chernikovskiy, Frey, Keyzer, Raxalskiy, O.F.Melnikova kabi o‘qituvchilar dars
berdi. Ular orasida harbiy asirlar ham bor edi. Pianinochi va dirijyor Keyzer,
skripkachi Frey, violonchelist Katana shular jumlasidandir.1920-yilga kelib
Farg‘ona Xalq konservatoriyasi yopiladi va ko‘pgina iqtidorli musiqachilar boshqa
joyga ketdi. 1920 - 1921-yillarda O‘zbekistonda Kattaqo‘rg‘on, Samarqand,
Namangan, Toshkent, А ndijon, Skobelev (Farg‘ona) shaharlarida musiqa
maktablari faoliyat ko‘rsatdi. Musiqa maktablarida musiqa o‘qituvchilari va erkin
musiqachilik bo‘yicha kadrlar tayyorlandi. O‘zbekistonda 1925-yilda musiqa
ta limi o‘quv muassasalarida 451 nafar o‘quvchi ta lim olib, ularga 65 nafarʼ ʼ
o‘qituvchi ta lim-tarbiya berdi. Tashkil etilgan musiqa bilim yurtlari asosan
ʼ
Toshkent, Xorazm, Samarqand va Buxoro viloyatlariga to‘g‘ri keldi 12
.
XX asrning 30-yillarga kelib eng dolzarb muammo hisoblangan musiqiy
ta’limdagi kadrlar tanqisligini bartaraf etish maqsadida Farg‘ona viloyatida ham
musiqa maktablari ochila boshlandi. Viloyatda dastlabki musiqa maktablarining
tashkil topishi 193 8- yildan boshlangan. Aynan shu-yili viloyatdagi ilk musiqa
maktabi hisoblangan Qo‘qon shahar bolalar musiqa maktabi (hozirgi 5-BMSM)ga
asos solindi. Mazkur musiqa maktabi faoliyatining dastlabki davrlarida 50 nafar
pedagog-xodim xizmat qilgan. Qabul kunduzgi va kechki turlarga bo‘linib, bu ikki
turda to‘rt yuzga yaqin o‘quvchi o‘qitildi. Dastlabki tashkil topgan musiqa
12
Муртозова С.Б. ХIХ аср охири –ХХ асрнинг 80 йилларида Ўзбекистон мусиқа маданиятидаги
трансформация жараёнлар – Тошкент. Voris-nashriyot, 2019. – Б. 84.
11

maktablaridagi kabi bu musiqa maktabda ham asosan quyidagi yo‘nalishlarda
ta’lim berilar edi. Bular: fortepiano, skripka, violonchel, bayan-akkordeon, damli
orkestr, xalq cholg‘ulari kabilardir . Maktab 2012-yili qayta mukammal
rekonstruksiya qilindi. 2017-yildan Mirhamzayeva Gulnoza Abdulazizovna
rahbarlik qilayotgan ushbu muassasa I tip loyihasi asosida qurilgan bo‘lib, 350
o‘ringa mo‘jallangan. Biroq 2020-yil holatiga qamrab olingan o‘quvchi soni 1 060
nafarni tashkil qilgan. Maktabning Qo‘qon shahar Muqimiy mavzeyida tarmoq-
filiali mavjud bo‘lib, ushbu filial Qo‘qon shahar hokimining 2013-yildagi № 551-
sonli Qaroriga muvofiq tashkil etilgan. Hozirda bu maktabda o‘n uchta yo‘nalishda
tahsil beriladi.
1939-yili 1-bolalar musiqa maktabi Farg‘ona shahrida o‘z faoliyatini
boshlagan. Mazkur musiqa maktabi faoliyatining dastlab ki davrlarida 12 nafar
pedagog va konsertmeystrlar ellik yetti nafar o‘quvchiga tahsil bergan. Dastlabki
tashkil topgan musiqa maktablaridagi kabi bu musiqa maktabda ham asosan
quyidagi yo‘nalishlarda ta’lim berilar edi. Bular: fortepiano, skripka, violonchel,
bayan-akkordeon, damli orkestr, xalq cholg‘ulari. 1967-1968- o‘quv-yilida rus xalq
cholg‘ulari yo‘nalishi qo‘shilgan. Maktab 2011-yili qayta mukammal
rekonstruksiya qilindi. 1984-yildan buyon Radjapova Tamilla Toshtemirovna
rahbarlik qilayotgan ushbu muassasa I tip loyihasi asosida qurilgan bo‘lib, 350
o‘ringa mo‘jallangan. Hozirda bu maktabda o‘n bitta yo‘nalishda tahsil beriladi.
Farg‘ona shahridagi 2-musiqa maktabi 1959-yili tashkil topgan. Mazkur
musiqa maktabi faoliyatining dastlabki davrlarida 20 nafar pedagog va
konsertmeystrlar ellik nafar o‘quvchiga tahsil bergan. 1960 - 1961 o‘quv-yilida 6 ta
yo‘nalish bo‘lib, bular:
1. Fortepiano yo‘nalishi. Jami 52 ta o‘quvchi bo‘lib, bitiruvchilar soni 1
nafarni;
2. Skripka yo‘nalishi. Jami 13 nafar o‘quvchi tahsil olib, bitiruvchilari
mavjud emas;
3. Bayan sinfi. Jami 56 nafar o‘quvchi bo‘lib, bitiruvchilar soni 1 nafarni;
12

4. Akkordeon sinfi. Jami 29 nafar o‘quvchi bo‘lib, butiruvchilari mavjud
emas;
5. O‘zbek xalq cholg‘u asboblari sinfi. Jami 12 nafar o‘quvchi, bitiruvchilari
mavjud emas;
6. Goboy sinfi. Jami 1 nafar o‘quvchi tahsil olib, bitiruvchisi mavjud emas
edi.
Shu o‘rinda ko‘pchilikka ma’lum bo‘lmagan goboy cholg‘u asbobi haqida
ma’lumot berib ketsak foydali bo‘ladi deb hisoblaymiz. Goboy (fransuzcha
hautbois, so zma-so z “baland daraxt”, inglizcha goboy, italyancha goboy, nemisʻ ʻ
Oboe) - soprano registrining qamish yog ochidan yasalgan nafasli cholg u asbobi
ʻ ʻ
bo lib, klapanli va qo sh qamishli konussimon trubkadan iborat. Goboy XVIII
ʻ ʻ
asrning birinchi yarmida o‘zining zamonaviy qiyofasini oldi. Asbob ohangdor,
ammo bir oz burunli va yuqori registrda o‘tkir tembrga ega. 1989-yilda u
Ginnesning rekordlar kitobiga eng qiyin asbob sifatida kiritilgan 13
.
Maktab 2014-yili yangi bino qurilib, joylashtirildi. 2000-yildan buyon
Sarikov Farhod Xolmatovish rahbarlik qilayotgan ushbu muassasa I tip loyihasi
asosida qurilgan bo‘lib, 200 o‘ringa mo‘jallangan. Hozirda bu maktabda o‘n bitta
yo‘nalishda tahsil beriladi.

13
https://ru.wikipedia.org
13

II BOB. SOBIQ ITTIFOQ DAVRIDA MUSIQA MAKTABLARINING
RESPUBLIKA VA XALQARO MAYDONDAGI NUFUZI HAMDA
TANIQLI NAMOYONDALARI
II.1. Musiqa maktablarining ta’lim va san’at sohasidagi o‘rni
Sovet hokimiyati davrida ta’lim tizimiga nisbatan qo‘llangan “qoldiq
prinsipi” natijasida musiqa maktablarining moddiy-texnik bazasi nochor holatda
edi. Shunga qaramay dastlabki musiqa maktablari o‘quvchilari ham o‘z
yo‘nalishlarida bir qancha muvaffaqiyatlarga erishganlar.
Musiqa maktablarida tashkil etilgan hisobot konsertlari, turli tadbirlar ham
musiqa sohasida yetuk mutaxasislarni yetishtirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Bu borada viloyatdagi maktablarda salmoqli ishlar amalga oshirildi. 1968-yili
Farg‘ona shahar 1-musiqa maktabida pianinochilar o‘rtasida P.I.Chaykovskiyning
«Времена года» asari bo‘yicha konsert-leksiya o‘tkazilgan bo‘lib, bu tadbir
«Ферганская правда» gazetasida yoritilgan.
Shu yili yana Oltiariq tumani musiqa maktabida viloyat maktablari o‘zbek
xalq cholg‘u orkestrlarining katta konsertlari o‘tkazilganligi juda muhim voqeadir.
Agar millatning ravnaqi uning ma’naviy qadriyatlari mustahkamligiga bog‘liq
bo‘lsa, madaniyat va san’atga bo‘lgan munosabatni yanada yaxshilash, bozor
munosabatlari qiyinchiliklari sharoitida mazkur soha va unda xizmat
qilayotganlarni ijtimoiy himoyalashni davom ettirish lozim. Bunday sharoitda
madaniyat, xususan, qo‘shiqchilik san’ati ustidan davlat g‘amxo‘rligi va homiyligi
o‘rnatilmasa, mazkur san’at turning rivojlanishi oson bo‘lmaydi 14
. Mana shu
haqiqatni teran tushungan holda O‘zbekiston hukumati mustaqillikniing ilk
kunlaridan ma’naviy-madaniy sohalarni tubdan isloh qilishni boshladi.
Musiqa va san’at maktablarida mustaqillikkka qadar e’tibordan chetda
bo‘lgan xalq cholg‘ulari yo‘nalishini rivojlantirish uchun amalga oshirilgan ishlar
natijasida bugungi kunda viloyatimizdagi maktablarning iste’dodli o‘quvchilari
milliy cholg‘ularimizda kuylarni xalqaro tanlovlarda ijro etib, jahonga o‘zbek
milliy musiqasini namoyish etmoqdalar.
14
Ҳамидов Ҳ. Ўзбек анъанавий қўшиқчилик маданияти тарихи. – Тошкент: “Ўқитувчи”, 1996. – Б.171
14

Yurtimizda musiqa ta limining yaqin o‘tmishini o‘rganish natijasida shuʼ
narsaga guvoh bo‘ldikki, ushbu yo‘nalishda shubhasiz katta yutuqlarga erishilgan
va musiqa ta limi tizimi boshlang‘ich maktablardan tortib oliy ta lim
ʼ ʼ
bosqichigacha shakllantirilgan. Millati, ijtimoiy kelib chiqishi, jinsidan qat iy
ʼ
nazar har bir kishiga musiqa ta limi bo‘yicha ma lumot olishga keng yo‘l
ʼ ʼ
ochilganligini e tirof etish bilan birga bu boradagi ba zi cheklashlar va
ʼ ʼ
reformatsiya jarayonlari yuz berganligini ham qayd etib o‘tish lozim.
O‘zbekistonda sovet dholimiyati avrida shakllantirilgan musiqa ta limi tizimida
ʼ
Yevropa musiqa san atini o‘rgatishga va yosh avlod ongiga ularni chuqurroq
ʼ
singdirishga jiddiy ahamiyat berildi 15
.
O‘tgan asrning 80-yillariga kelib butun O‘zbekiston musiqiy ta’lim tizimida
200 dan ortiq musiqaga ixtisoslashgan 7 yillik maktablar, 2 ta 11 yillik maxsus
musiqa maktabi va 20 ta musiqa bilim yurtlari faoliyat olib bordi 16
. Farg‘ona
viloyatida esa 1981-yili 20 ta 7 yillik musiqa maktablari mavjud bo‘lib, ular
quyidagilar: Farg‘ona sharidagi 1-musiqa maktabi, 2-musiqa maktabi, 3-musiqa
maktabi,4-musiqa maktabi, Qo‘qon, Quvasoy, Marg‘ilon shahridagi musiqa
maktablari, Bag‘dod, Oltiariq, Buvayda, Kirovskiy (Beshariq), Quva,
(kommunizm), Rishton, Toshloq, Uchko‘prik, O‘zbekiston, Farg‘ona (Avval),
Dang‘ara, Yozyovon tumanlaridagi musiqa maktablari.
Musiqa va san’at maktablaridagi ta’lim sifatining ortishida mazkur
muassasalarning musiqiy cholg‘u sozlari bilan ta’minlanganlik ko‘rsatkichi muhim
omil hisoblanadi. Musiqa maktablaridagi sifatli ta’lim taraqqiyotida ularning
moddiy-texnik bazasini qay darajada yetarli bo‘lganligi muhim ahamiyatga egadir.
Bu borada viloyatdagi musiqa maktablarining mustaqillikka erishgunga qadar
bo‘lgan davrdagi ahvolini ham tahlil etib ketsak maqsadga muvofiq bo‘ladi deb
hisoblaymiz. Sovet hokimiyati davrida deyarli barcha maktablarda musiqiy sozlar
yetishmas, milliy cholg‘u sozlari juda kam miqdorda edi. Maktab
rahbariyatlarining talabnomalarida ham milliy cholg‘ular uchun so‘rovlar deyarli
15
Муртозова С.Б. ХIХ аср охири –ХХ асрнинг 80 йилларида Ўзбекистон мусиқа маданиятидаги
трансформация жараёнлар – Тошкент: Voris-nashriyot, 2019. – Б. 80.
16
Туйғун Б., Умарова Ф. Шахснинг мусиқий маданияти // Совет Ўзбекистони санъати. 1986. № 5. – Б. 23
15

yo‘q edi. Birgina Farg‘ona shahar 3-musiqa maktabining 1967-1970-yillardagi
hisobotida aks etgan moddiy-texnik bazani shakllantirish bo‘yicha raqamlarga
murojaat qilsak ham buni yaqqol guvohi bo‘lishimiz mumkin.
Yevrotsentrizm g‘oyalari asosida tashkil etilgan musiqiy ta lim tiziminingʼ
nobopligi bois, musiqa maktablari va musiqa bilim yurtlarida yetishib chiqayotgan
o‘quvchilar talabga javob bermas edi. Ta lim milliylikdan uzoq bo‘lib, ma lum
ʼ ʼ
maqsadni ifodalamasdi. Barcha ta lim dargohlarida milliy sozlar bo‘limida
ʼ
yevropalik kompozitorlarning begona-skripka, alt, violonchelga mo‘ljallangan
asarlari dasturga kiritilgani nomantiqiy hodisa edi. Milliy musiqiy merosni
o‘rganishga jiddiy e tibor berilmasligi sababli bu ta lim dargohlari milliy cholg‘u
ʼ ʼ
sozlari bo‘yicha yetuk sozandalar yetishtirib bera olmadi 17
. Xalq cholg‘u sozlari
ijrochiligida ham qator muammolar bo‘lib, bu sohadagi kamchiliklar pedagoglar
malakalarini oshirib borishda tizimli faoliyatning yo‘lga qo‘yilmaganligi, ilmiy
adabiyotlarning kamligi va cholg‘u sozlarining yetishmasligi holatlarida namoyon
bo‘lardi.
17
Қосимов Р. Таъзимдамиз // Совет Ўзбекистони санъати, 5-сон, 1989. – B .22
16

II.2. Musiqa maktablari an’analari va taniqli namoyondalari .
Dastlabki tashkil topgan paytda musiqa maktablaridagi yo‘nalishlar 5-6 tani
tashkil etgan bo‘lib, asosan fortepiano, skripka, violonchel, bayan-akkordeon,
damli orkestr, xalq cholg‘ulari sinflari mavjud edi. Respublika bo‘yicha musiqa
maktablari o‘quvchilarining katta qismi fortepiano yo‘nalishida o‘qitilar, milliy
cholg‘ular sinfi faqatgina Farg‘ona shahridagi musiqa maktabida mavjud edi 18
.
1990-yillarning boshida mazkur yo‘nalishlar safiga yangi yo‘nalishlar qo‘shildi.
Bular an’anaviy xonandalik, an’anaviy ijrochilik, tasviriy san’at, amaliy san’at,
teatr, xoreografiya kabilar edi. Natijada ta’lim muassasalari oddiy musiqa
maktabidan musiqa va san’at maktablariga aylandi. Musiqa maktablaridagi
yo‘nalishlar turining kengayishi musiqiy ta’lim jarayonidagi an’analarning boyishi
va zamonga mos ravishda ehtiyojning ortishi bilan bog‘liqdir.
Mustaqillikdan so‘ng xalqimiz tarixiy va milliy madaniyatini qayta tiklash
borasidagi ishlar musiqa madaniyatimizdagi o‘ziga xos unutilayotgan an’analarni
qayta tiklash jarayonida ham o‘z aksini topdi. Musiqa maktablarida an’anaviy
ijrochilik, amaliy san’at kabi yo‘nalishlarning tashkil etilishi milliy musiqamiz
rivojiga hissa qo‘shgan bo‘lsa, teatr, xoreografiya, tasviriy san’at yo‘nalishlarining
tashkil etilishi esa jahon musiqa va san’at sohasi bilan integratsiyalashuviga xizmat
qildi. Musiqa maktablaridagi mazkur o‘zgarishlarni bir necha bolalar musiqa va
san’at maktablari misolida ko‘rib chiqamiz.
Farg‘ona shahridagi 1-BMSMda 1995-yilga qadar dastlab mavjud bo‘lgan
yo‘nalishlar qatorida rus cholg‘ulari yo‘nalishi saqlanib qolgan va tasviriy san’at
yo‘nalishi tashkil etilgan. 2005-yilga qadar bo‘lgan davrda esa ushbu musiqa
maktabiga yangi yo‘nalishlar - amaliy san’at, xoreografiya, teatr, vokal, an’anaviy
xonandalik kabi yo‘nalishlar qo‘shilib bordi. Qo‘qon sahridagi 6-BMSMda 1995-
yilga qadar fortepiano, xalq cholg‘ulari, damli va zarbli cholg‘ular, musiqa
nazariyasi, xor-drijyorlik yo‘nalishlari bo‘lgan bo‘lsa, 2005-yilga qadar mazkur
yo‘nalishlar safiga estrada xonandaligi, keyinroq xoreografiya yo‘nalishlari
qo‘shildi.
18
Вопросы современной науки: коллект. науч. монография; [под ред. А.А. Еникеева]. Глава V . – М.: Изд.
Интернаука, 2021. Т. 68. – C .96.
17

Farg‘ona vodiysi musiqiy yo‘nalishlarida yetakchi o‘rinni egallagan maqom
san’atini musiqa maktablarida o‘qitish an’anasini yanada rivojlantirish uchun asos
bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbek milliy maqom san’atini
yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Qarori ijrosini ta’minlash
maqsadida Farg‘ona shahridagi 4-BMSM negizida maqom maktab-internati tashkil
topdi. Ushbu maktab-internatdan tashqari maqom san’atini har bir maktablarda
musiqa darslari orqali yosh avlodga singdirish ustida ham mutaxassislar tomonidan
takliflar berilayotganligi mazkur yo‘nalish taraqqiyoti uchun yana bir pog‘ona
bo‘ladi. Xususan, ushbu nafis san’atimiz falsafasini, tarixini murg‘ak qalb
egalariga yetkazib berishda oson va qiziqarli bo‘lgan uslublardan foydalanib,
o‘quv dasturlariga to‘rt-yilni qamrab oluvchi dasturiy reja ishlab chiqish ayni
muddaodir 19
.
Musiqa va san’at maktablari yurtimiz madaniyat sohasida dildan xizmat
qilayotgan ko‘plab san’at namoyondalarining dastlabki ta’lim maskani hisoblanadi.
Viloyatdagi musiqa maktablari o‘z bag‘rida o‘stirib, kamolotga erishtirgan juda
ko‘plab madaniyat arboblari bugungi kunda musiqa va san’atimiz dovrug‘ini
nafaqat respublika miqyosida, balki jahon san’at maydonlarida ham yoyib
kelmoqda. Ana shunday san’at namoyondalaridan biri O‘zbekistonda xizmat
ko‘rsatgan artist Dilorom Egamberdiyeva bo‘lib, mashhur aktrisa Farg‘ona
shahridagi 4-BMSMning o‘quvchilaridan hisoblanadi. Dilorom Egamberdiyeva
1962-yil 25-oktyabrda Farg ona viloyatidaʻ tug ilgan. Maktabni tamomlagach, ʻ
Sergey Gerasimov nomidagi Butunrossiya davlat kinematografiya institutida tahsil
oladi va 1983-yilda uni bitiradi. U aktrisa o laroq ilk faoliyatini 1981-yilda suratga
ʻ
olingan “Oltin jun” filmida Zuhra ismli tarjimon qiz roli bilan boshlaydi. U
“ Kelinlar qo zg oloni
ʻ ʻ ” (1984) filmida jonlantirgan Nigora, “ Armon ” (1987)
filmida jonlantirgan Xumor hamda “ Temir xotin ” (1990) filmida jonlantirgan
Alomat kabi rollari ortidan shuhrat qozongan. 1995-yilda O zbekistonda xizmat
ʻ
ko rsatgan artist
ʻ mukofotiga loyiq topilgan 20
.
19
Maqsumova F . Q . Milliy san ’ atimizni kundalik ehtiyojga aylantiraylik // Madaniyat № 22, 9.07. 2020. – B .86.
20
https :// uz . wikipedia . org / wiki / Dilorom _ Egamberdiyeva
18

Farg‘ona shahridagi 4-BMSMda dastlabki ta’limni olgan san’at arboblari
orasida xonandalar Gulsanam Mamazoyitova, Shahlo Rustamova, Afruza,
O‘zbekiston davlat konservatiroyasida yoshlarga san’at sirlaridan saboq berib
kelayotgan fidoyi ustozlar Gullola Majidova, Alijon Jo‘rayevlarning ham borligi
mazkur ta’lim muassasi salohiyatining nechig‘lik yuksak ekanligidan dalolatdir.
1982-yilda M.Ashrafiy nomidagi Toshkent davlat konservatoriyasi
Kompozitsiya va cholg‘lashtirish kafedrasinng Boris Zeydman sinfida, 1986-yili
assistent-stajyorlikni professor Feliks Yanov-Yanovskiy rahbarligida bitirdi.
Kompozitor A.Mansurov ish faoliyatini 1973-yilda Farg‘ona viloyati musiqali
drama teatrining orkestrida sozandalikdan boshladi. 1981-1983-yillarda o‘qish
bilan bir qatorda Respublika o‘quvchilar saroyi qoshidagi bolalar musiqa
maktabida ishladi. 1982-yili konservatoriyada o‘qishni bitirgach, kompozitsiya va
cholg‘ulashtirish kafedrasida pedagog lavozimida assistenturada qoldirildi. Mazkur
kafedrada katta o‘qituvchi, dotsent, Sharq fakulteti dekani, Kompozitsiya va
cholg‘ulashtirish kafedrasi mudiri va 2000-yildan boshlab konservatoriya o‘quv
ishlari bo‘yicha prorektor, hozirda esa O‘zbekiston Respublikasi B.Zokirov
nomidagi milliy estrada san at instituti rektori lavozimida ishlamoqdaʼ 21
.
Farg‘ona viloyatida musiqiy ta’limning taraqqiy etishi va bu sohada malakali
mutaxassislar tayyorlash uchun o‘z umrini baxshida etib faoliyat yuritayotgan,
tarbiyalagan shogirdlari sabab respublikada o‘z hurmatiga ega padagoglardan biri
hisoblangan ustoz san’atkor Qahramonjon Umarov dastlabki musiqiy ta’limni
Farg‘ona shahridagi 1-BMSMda olgan. 2000-yildan buyon ustoz san’atkor
Farg‘ona ixtisoslashtirilgan san’at maktabida faoliyat yuritib, yosh san’atkorlarga
san’at sirlarini o‘rgatib kelmoqda 22
.
Marg‘ilon zamini ham azaldan san’atkorlar vatani hisoblanib, ushbu
hududdan ko‘plab san’at fidoyilari yetishib chiqqandir. Marg‘ilon shahridagi uchta
bolalar musiqa va san’at maktablaridan respublikamiz va dunyoga dovrug‘i ketgan
ko‘plab ijodkorlar yetishib chiqqanki, ular haqida qayd etib o‘tmaslikka haqqimiz
yo‘qdir. Avvalo, farg‘onalik ko‘plab ijodkorlarga ustozlik qilgan O‘zbekistonda
21
https :// www . commus . uz / index . php / uz / asosiy - sahifa /36- composers / uzbek /103- avaz - mansurov
22
Kamoldinov M. San’atga baxshida umr // Madaniyat № 40 3.10.2019. – B.85.
19

xizmat ko‘rsatgan madaniyat xodimi, beqiyos pedagog, marhum san’atkor
Mamasiddiq Mamadaliyevni xotirlab o‘tsak. Ustoz Mamasiddiq Mamadaliyev
1926-yili Marg‘ilon shahrida tavallud topgan bo‘lib, o‘rta maktabni tamomlagach,
M.Gler nomidagi Toshkent bolalar musiqa internatida musiqiy bilimga ega bo‘ldi.
Keyinchalik Farg‘ona shahrida ochilgan musiqa bilim yurtida tahsil olgach, shu
bilim yurtida, M.Ulug‘bek nomli pedagogika instituti qoshidagi boshlang‘ich
ta’lim uslubiyoti bo‘limida o‘qituvchi bo‘lib ishladi. Aynan ustozning sa’y-
harakatlari bilan Marg‘ilon shahridagi hozirgi 9-BMSMga asos solindi. Uzoq-
yillar ustoz shu dargohda direktor, o‘qituvchi bo‘lib ishladi. Ustozning ma’naviy
bulog‘idan manfaat topgan O‘zbekistob xalq artistlari: Jo‘raxon Oxunov, Yorqinoy
Hotamova, Shokirjon Ergashev, Abduxoshim Ismoilov, Abdurahmon Holtojiyev,
Abdulahat Abdurashidov, Yulduz Usmonova, O‘zbekiston xalq hofizlari: Mahmud
Tojiboyev, Qobiljon Yusupov, respublikada xizmat ko‘rsatgan madaniyat xodimi
Iskandar Qalandarov, xonandalar: Isaqjon Husanov, Musajon Orifjonov,
Ibrohimjon Isaqov, X.Holboboyeva, Farg‘ona davlat universiteti dotsentlari Said
Dadajonov, A’zamjon Umarov, Imyaminjon Qirg‘izov va ko‘plab san’at
namoyondalari u kishini ustozim deya faxr bilan e’tirof etadilar 23
.
Farg‘ona musiqa maktablarida ta’lim olgan ijodkorlar ro‘yxatini davom ettirar
ekanmiz, Oltiariq farzandlari Nodirbek Xolboyev, Qilichbek Madaliyev,
Beshariqlik operachi Abbosjon Rahmatullayev, O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan
artist Ahror Usmonov, “Nihol” mukofoti sovrindorlari Xushnudbek Solijonov,
Mo‘minjon Sadriddinov; Uchko‘prikdagi 20-bolalar musiqa va san’at maktabida
ta’lim olgan “Shuhrat” medali sohibi, an anaviy xonandalik va maqom sinfi kattaʼ
o‘qituvchisi Sherali Raxmonov, O‘zbekiston davlat konservatoriyasi o‘qituvchisi
Dilshodjon Meliboyev; Rishton tumani 21-BMSM va 24-BMSMlarda san’at
sabog‘ini olgan O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan artist, O‘zbekiston Davlat
konservatoriyasi professori, “San atga baxshida umr”, “Qashqar rubobi darsligi”,
ʼ
“Qashqar rubobida o‘qitish uslubiyoti” kabi ilmiy asarlar muallifi Odiljon
Nazarov, “Nihol” mukofoti sovrindorlari Diyora Muxtorova, Saidasror Yigitaliyev;
23
Қирғизов И., Султонов А. Санъат саодати. – Фарғона, 2007. – Б . 6-7
20

Toshloq tumani musiqa maktabidan yetishib chiqqan Respublikada xizmat
ko‘rsatgan yoshlar murabbiysi Axmadjon Abduraximov, O‘zbekiston xalq artisti
Abdulahad Abdurashidov; O‘zbekiston xalq artisti Muhammadqodir
Abduqunduzov (O‘zbekiston tumani 23-BMSM); Farg‘ona tumani 25-BMSMda
o‘qigan Milliy maqom san ati instituti rektori Azizbek Zokirov; Yozyovonʼ
farzandi O‘zbekiston kompozitorlari va bastakorlari uyushmasi a zosi, Farg‘ona
ʼ
davlat universiteti o‘qituvchisi Abdujalil Abdusattorov; So‘xlik san’atkorlar Isroil
Xaydarov, Abdumanon Sharipov kabi ijod va san’at ahllari va ustoz-pedagoglarni
alohida ta’kidlab o‘tishni lozim topdik.
Shu o‘rinda bir ijodkor borki, uni alohida eslab o‘tmaslik mumkin emas.
Farg‘ona tumanidagi musiqiy ta’limning ravnaqiga yorqin misol hisoblangan
O‘zbekiston xalq artisti, professor, “Bulbulcha” bolalar xorining badiiy rahbari
Shermat Yormatov o‘z faoliyati davomida juda ko‘plab iste’dodli san’atkorlarga
ustozlik qildi. Ko‘povozli xor ijrochiligi o‘zbek musiqasi uchun yangi yo‘nalish
bo‘lib, u O‘zbekiston hududida XIX asr oxiri-XX asr boshlarida ruvojlana
boshladi. Dastlabki bolalar xor jamoasi “Bulbulcha” ansambli bo‘lib, unga 1964-
yili Farg‘ona farzandi Shermat Yormatov asos soldi 24
.
Farg‘ona musiqa maktablarida tahsil olgan ijodkorlardan yana biri
O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan artist Abdurahmon Xoltijiyevdir. Abdurahmon
Xoltojiyev 1957-yil 14-sentyabrda Farg‘ona viloyatining Marg‘ilon shahrida
dunyoga keldi. Bolaligidan san atga qiziqishi tufayli o‘rta maktabda tahsil olish
ʼ
bilan birga, Marg‘ilon shahridagi hozirgi 9-musiqa maktabidagi to‘garaklarga
qatnay boshladi. O‘qishdan bo‘sh vaqtida esa Marg‘ilon ipak kombinati qoshida
tashkil etilgan “Do‘stlik” bolalar ansamblida ustozi Komil Mirzayevdan chang
cholg‘usining ijro sirlarini puxta o‘rgandi. 1972-yildan boshlab Farg‘ona san at
ʼ
musiqa bilim yurtida chang sozini chalish bo‘yicha olgan bilimlarini yanada
mustahkamlashga erishdi. U 1976-yili O‘zbekiston davlat konservatoriyasining
“Sharq musiqasi” fakultetiga o‘qishga qabul qilindi. Besh-yillik o‘quv
jarayoniniing dastlabki-yillari sozanda va bastakor, O‘zbekiston Respublikasi
24
Imomnazarova G. Kelajagi porloq san’at // Madaniyat № 47, 10.12.2020. – B.36.
21

san at arbobi, ustoz Faxriddin Sodiqovning chang cholg‘usiga xos milliy ijrochilikʼ
an analari, zarblari, bezaklari va sayqallarini o‘rganish va bu cholg‘u asbobining
ʼ
mohir ijrochisi bo‘lib yetishdi 25
.
Farg‘ona musiqa maktablaridan yetishib chiqqan soha namoyondalari
ro‘yxatini hali uzoq davom ettirish mumkin. Bugungi kunda viloyatdagi musiqa
ta’lim maskanlarida o‘qib, o‘zbek musiqasi va san’atini butun dunyoga
tanitayotgan ijodkorlar, malakali kadrlarni tayyorlash uchun dildan xizmat
qilayotgan fidoyi ustozlar juda ko‘pchilikni tashkil etadi. Ana shunday fidoyilar
mehnatlari bilan bugun o‘lkamiz musiqiy an’analari yanada boyib, taraqqiy etib
bormoqda.
25
http://taqvim.uz/uzc/event/view/3907
22

XULOSA
Xulosa qilib aytganda, Mustaqillik-yillarida O‘zbekistonda musiqa
madaniyati va ta’limini rivojlantirish borasida juda katta ijobiy o‘zgarishlar amalga
oshirildi. Itiqlol tufayli jamiyatni taraqqiy ettirishning xalqona yo‘li tanlandi, unda
fuqarolarning huquq va erkinliklarini himoya qilish, qonun va adolat ustuvorligini
ta minlashga imkoniyat paydo bo‘ldi. Istiqlolning dastlabki kunlaridan ijod ahliniʼ
ijtimoiy himoya qilish, ularning mehnatini rag‘batlantirishga alohida e tibor
ʼ
qaratildi hamda ushbu jarayon so‘nggi-yillarda yanada jadallashdi. Ayniqsa,
xalqning ma naviy hayotida muhim o‘rin tutuvchi barcha sohalar qatori musiqa
ʼ
madaniyatini rivojlantirish ham davlat himoyasiga olindi. Shuningdek, kelajak
egalari bo‘lgan yoshlarga oid kadrlar tayyorlash masalasi ham davlat darajasiga
ko‘tarildi. Ayniqsa, madaniyat va san’atni rivojlantirish yo‘nalishida qabul
qilingan ko‘plab huquqiy hujjatlar musiqiy ta limning muntazam taraqqiyoti uchun
ʼ
xizmat qilmoqda. Ta’lim tiziminig asosiy bo‘lagidan biri bo‘lgan bolalar musiqa
va san at maktablarining faoliyatini yanada yaxshilash bo‘yicha Davlat dasturlari
ʼ
tasdiqlandi. Jamiyatda musiqa san atini targ‘ib etish va rivojlantirishda musiqa
ʼ
ta limi muhim o‘rin egallashi hisobga olinib, musiqiy ta’limning eng asosiya
ʼ
bosqichi hisoblanmish musiqa va san’at maktablari yo‘nalishlari va ulardagi
o‘qitish jarayoni tubdan isloh qilindi. Bu islohotlarni hayotga tadbiq etish bo‘yicha
mahalliy boshqaruv tizimlari tomonidan faol ishlar olib borilmoqda. Barcha
viloyatlar qatori Farg‘ona viloyatida ham mazkur islohotlar natijasi o‘zining ijobiy
bo‘yini ko‘rsatmoqda.
Farg‘ona viloyati o‘lkaning musiqa ta’limi taraqqiyotida muhim hudud bo‘ldi.
Mustaqillik-yillarida sovet hokimiyati davrida tashkil topgan, lekin asosiy
yo‘nalishlari markaz g‘oyalariga yo‘naltirilgan musiqa maktablariga butunlay
o‘zgacha nigoh bilan qaralib, tubdan isloh qilindi. Viloyat miqyosida davlat
dasturlari asosida musiqa va san’at maktablari qurish, mavjudlarini rekonstruksiya
qilish natijasida musiqa maktablari imkoniyatlari yanada kengaydi. Musiqa va
san’at maktablarining moddi-texnik bazasi boyitildi, darslik va sozlar bilan
ta’minlanish darajasi ortdi. Ularning moddiy-texnik bazasini boyitish orqali esa
23

ta’lim sifati va samaradorligi bir necha barobarga ortdi , kadrlar tarkibi son va sifat
jihatidan sezilarli darajada boyidi. Musiqa va san’at maktablari faoliyat doirasi
kengayib, jamiyat hayotidagi faol bo‘g‘inga aylanib bordi.
Mustaqillik-yillarida viloyat musiqa va san’at maktablarida an’analarni milliy
ruhda rivojlantirish borasida katta o‘zgarishlar amalga oshirildi. Musiqa
maktablaridagi yo‘nalishlar tarkibi kengayib, sovet hokimiyati davrida chetda
qolgan milliy cholg‘u sozlari yo‘nalishlariga e’tibor kuchaytirildi. Maqom
san’atini dunyo bo‘ylab tanitish, baxshichilik yo‘nalishini ravnaq toptirish davlat
darajasiga ko‘tarildi. Natijada viloyatimizda maxsus maqom maktab-internati
faoliyat boshladi. Musiqa maktablarida o‘qitiladigan yo‘nalishlar safiga san’at
yo‘nalishlari ham qo‘shilishi natijasida musiqa maktablari musiqa va san’at
maktablariga aylantirildi. Milliy cholg‘u sozlarimiz xalqaro miqyosidagi ko‘rik-
tanlov va festivallarda dunyo san’at ahlini hayratda qoldirib kelmoqda. Ushbu
sohada dildan xizmat qilayotgan soha namoyondalari va ustoz-pedagoglar mehnati
esa davlat va hukumat tomonidan munosib taqdirlanib kelmoqda. Shuningdek,
maktablarda tahsil olayotgan yoshlarning jahon musiqa va san’at “maydonlari”da
o‘z iste’dodlarini namoyish etishlari uchun keng imkoniyatlar yaratildi. Ushbu
imkoniyatlardan foydalangan viloyat musiqa va san’at maktabi o‘quvchilari
respublika va xalqaro tanlovlarda faxrli o‘rinlarni egallab qaytmoqdalar.
24

FOYDALANILGAN MANBA VA ADABIYOTLAR RО‘YXATI
I. Normativ huquqiy hujjatlar va metodologik ahamiyatga molik
nashrlar
1. Mirziyoyev Sh.M. ,,Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan
birga quramiz’’T.:,,О‘zbekiston’’ 2016.
2 . Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yо‘q. T., 1998.
3. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. - T., 2008.
4. Mirziyoev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan
birga quramiz. Mazkur kitobdan О‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat
Mirziyoevning 2016-yil 1 noyabrdan 24 noyabrga qadar Qoraqalpog‘iston
Respublikasi,viloyatlar va Toshkent shaxri saylovchilari vakillari bilan о‘tkazilgan
saylovoldi uchrashuvlarida sо‘zlagan nutqlari о‘rin olgan. - Toshkent, О‘zbekiston,
2017.
II. Ilmiy tadqiqotlar va adabiyotlar
1. Вопросы современной науки: коллект. науч. монография; [под
ред. А.А. Еникеева]. (Глава I ). - М.: Изд. Интернаука, 2020. Т. 50. - 120 с.
2. Вопросы современной науки: коллект. науч. монография; [под
ред. А.А. Еникеева]. (Глава V ). - М.: Изд. Интернаука, 2021. Т. 68. - 232 с.
3. Haydarov A. Innovatsion yondashuv-dolzarb masala // Madaniyat
№35, 1.10.2020.
4. Haydarov A. Milliy madaniyat - renessans poydevori// Madaniyat
№48, 17.12.202 0
5. Ҳамидов Ҳ. Ўзбек анъанавий қўшиқчилик маданияти тарихи. -
Тошкент : “ Ўқитувчи ” , 1996. - 176 б.
6. Imomnazarova G. Kelajagi porloq san’at // Madaniyat № 47,
10.12.2020.
7. Ирзаев Б . Мустақиллик йилларида Ўзбекистонда мусиқа
маданияти нинг ривожланиши . - Тошкент : Янги аср авлоди , 2015 . - 344 б.
8. Ирзаев Б. Ўзбек мусиқа маданияти тарихи саҳифаларидан. -
Тошкент: Академнашр, 2017. - 160 б.
25

9. Madraimov B.X. O‘zbek musiqa tarixi. - Toshkent. 2018. - 122 b.
10. Madraimov A. Amir Temur va temuriylar davridagi cholg‘ular. -
Andijon: Hayot nashri-2020, 2022.
11. Murtozova S., Ergasheva Y. O‘zbekistonda musiqa madaniyatining
mustaqillik davri tarixi. - Qarshi: “Intellekt” nashriyoti, 2022. - 110 b.
12. Муртозова С.Б. ХIХ аср охири -ХХ асрнинг 80 йилларида
Ўзбекистон мусиқа маданиятидаги трансформация жараёнлар - Тошкент.
«Voris-nashriyot», 2019. - 140 б.
13. Қирғизов И., Султонов А. Санъат саодати. - Фарғона, 2007. - 40 б.
14. Туйғун Б., Умарова Ф. Шахснинг мусиқий маданияти // Совет
Ўзбекистони санъати. 1986. № 5.
III. Dissertatsiyalar va avtoreferatlar.
1. Мустафаева Н. А. Мустамлака ва совет даври тарихшунослигида
Ўзбекистоннинг ХХ аср маданияти. - Тарих фанл.докт.дисс.автореферати -
Тошкент, 2016.
2 . Тешабаева Д.Х. Эстетические особенности узбекского музыкально-
песенного искусства. Автореф. дисс. канд. филос. наук. - T .: 2009.
III . Internet saytlar va resurslar
1. hozir.org
2. arxiv.uz
3. vvv. history.ru.
4. www . lex . uz
5. http .// library . byu . edu /- rdh / euridocs .
6. http://history.hanover.edu/texts.htm .
7. www.gov.uz
26

O‘zbekistonda musiqa maktablari tarixi(1946-1991-yillar)

Купить