Milliy va iqtisodiy xavfsizlik haqida tushuncha va unda Amerika tajribasi

Mundarija
Kirish 
1. Milliy havfsizlik tushunchasi. 
2. Iqtisodiy xavfsizlikning ko’rsatkichlari va mezonlari
3. Amerika Qo’shma Shtatlari Milliy havfsizligi, iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash 
omillari va shartsharoitlari 
4. O’zbekistonda iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlashda AQSh tajribasidan 
foydalanish yo’nalishlari
Xulosa 
Foydalanilgan adabiyotlar
              
1 Kirish.
“O zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   davlat   xavfsizlik   xizmatining   asosiyʻ
vazifalari O zbekiston Respublikasi Prezidenti davlat xavfsizlik xizmatining asosiy	
ʻ
vazifalari   qo riqlanuvchi   shaxslarning   hayoti,   sog lig i,   sha ni   va   qadr-qimmatini
ʻ ʻ ʻ ʼ
himoya   qilish   hamda   qo riqlanadigan   ob yektlarning   xavfsizligini   ta minlash”,   -	
ʻ ʼ ʼ
deyilgan hujjatda.
Loyihada   aytilishicha,   O zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   davlat   xavfsizlik	
ʻ
xizmati   qo riqlanuvchi   shaxslarning   xavfsizligini   ta minlash   sohasida   yagona	
ʻ ʼ
davlat   siyosatini   amalga   oshiradi   va   o z   vakolatlari   doirasida   quyidagi   asosiy	
ʻ
yo nalishlar bo yicha faoliyat olib boradi:	
ʻ ʻ  
qo riqlanuvchi shaxslarning xavfsizligini hamda qo riqlanadigan ob yektlarni	
ʻ ʻ ʼ
tashqi   va   ichki   tahdidlardan   himoya   qilinishini   ta minlash,   mazkur   sohadagi	
ʼ
huquqbuzarliklarning oldini olish, aniqlash va ularga barham berish;
qo riqlanuvchi   shaxslarga   qaratilgan   tajovuzlarning   oldini   olish,   ularni	
ʻ
aniqlash   hamda   ularga   barham   berish   bo yicha   kontrrazvedka   faoliyatini   amalga	
ʻ
oshirish;  
IIV   ning   Qo’riqlash   bosh   boahqarmasi   Milliy   gvardiya   tarkibiga   o’tkazildi
yuritishiga   berilgan   ishlar   bo yicha   tergovga   qadar   tekshiruvni   o tkazish,   tezkor-	
ʻ ʻ
qidiruv faoliyatini amalga oshirish;
davlat   organlari   va   boshqa   tashkilotlarda   prezident   aloqasi   xavfsizligini
ta minlash ustidan nazorat qilish;	
ʼ
qo riqlanuvchi   shaxslar   manfaatlari   va   xavfsizligiga   tahdid   soluvchi	
ʻ
huquqbuzarliklarning   sodir   etilishiga   imkon   yaratuvchi   sabablar   hamda   shart-
sharoitlarni aniqlash va bartaraf etish;
O zbekiston Respublikasi Prezidenti davlat xavfsizlik xizmatining jangovarlik
ʻ
va   safarbarlik   shayligi   holatini   takomillashtirish   hamda   saqlab   turish,   favqulodda
vaziyatlar   yuzaga   kelganda   va   harbiy   holat   joriy   qilinganda   kuch   va   vositalarni
harakatlarga tayyorlash.
2 “Qo riqlanuvchi   shaxslar   toifasiga   quyidagilar   kiradi:ʻ
1)   O zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   va   uning   oila   a zolari;
ʻ ʼ
2) O zbekiston Respublikasi sobiq Prezidenti va u hayot bo lgan davrda uning oila	
ʻ ʻ
a zolari;	
ʼ
3)   O zbekiston   Respublikasi   hududida   bo lgan,   qo riqlanuvchi   shaxs   maqomiga	
ʻ ʻ ʻ
ega davlat va hukumat, xalqaro tashkilotlar rahbarlari, xorijiy davlatlarning boshqa
siyosiy va jamoat arboblari;
4)   qonunchilikka   muvofiq   qo riqlanishi   belgilangan   boshqa   shaxslar”,   -   deyilgan	
ʻ
qonun loyihasida  
Xususiy   tashkilotlarning   qo riqlash   faoliyati   bilan   shug ullanishiga   ruxsat	
ʻ ʻ
berilad
Qo riqlanadigan   ob yektlar   toifasiga   quyidagilar   kiradi:	
ʻ ʼ
1) qo riqlanuvchi shaxslarning bo lish ob yektlari;	
ʻ ʻ ʼ
2)   qo riqlanuvchi   shaxslarga   xizmat   ko rsatuvchi   transport   vositalari   hamda
ʻ ʻ
ularning doimiy turish joyi;
3)   qonunchilikka   muvofiq   O zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   davlat   xavfsizlik	
ʻ
xizmatining   tezkor   boshqaruviga   berilgan   binolar,   qurilmalar,   inshootlar   (shu
jumladan   alohida   xonalar),   yer   maydonlari   va   suv   xavzasi   ob yektlari;	
ʼ
4)   qo riqlanuvchi   shaxslarning   xavfsizligini   ta minlash   maqsadida   qonunchilikka	
ʻ ʼ
muvofiq qo riqlanishi belgilangan boshqa ob yektlar.	
ʻ ʼ
3 1.Milliy havfsizlik tushunchasi
Bugungi   kunda   ijtimoiy   tarmoqlar   va   turli   xil   saytlarda   huquqni   muhofaza
qiluvchi   organlar,   shu   jumladan,   Milliy   xavfsizlik   xizmati   (MXX)   faoliyati   keng
muhokama   qilinmoqda.   O’zbekiston   Prezidenti   Shavkat   Mirziyoyev   2017-yil   22-
dekabr kuni O’zbekiston Oliy Majlisiga qilgan murojaatida mamlakatimizda Milliy
xavfsizlik xizmati to’g’risida qonun qabul qilinishi lozimligini ta’kidladi.
Ushbu   mavzuning   dolzarbligidan   kelib   chiqib,   mazkur   xizmat   to’g’risida
ayrim   ma’lumotlarni   (ehtimol   ko’pchilik   duch   kelgan)   va   ishlab   chiqilishi   lozim
bo’lgan   qonun   loyihasiga   takliflarni   qisqa   va   lo’nda   shaklda   keltirmoqchiman,
lekin aslida bu mavzuda butun boshli dissertatsiya yozish mumkin.
Birinchi   navbatda   mazkur   xizmatning   funksional   majburiyatlarini
ko’rib   chiqish   lozim.   MXX   aniq   nima   bilan   shug’ullanadi?   Balki   bu   razvedka,
kontrrazvedka   va   terrorizmga   qarshi   kurash   bo’lar?   O’z   navbatida   qonun
ijodkorlari   O’zbekiston   uchun   «razvedka»   va   «kontrrazvedka»   tushunchalari
nimani   anglatishiga   e’tibor   qaratishlari   kerak.   Turist   metro   bekatini   suratga
olmoqda,   bir   inson   xorijiy   elchixona   vakili   bilan   do’stlashib,   u   bilan   futbol
o’ynamoqda,   qaysidir   viloyatga   Yevropadan   30-40   nafar   turist   keldi   yoki   kimdir
tuman   hokimi   haqida   salbiy   fikr   bildirdi.   Ularni   «josus»   yoki   «destruktiv   kuch»
deb   atash   kerakmi?   Aynan   shu   sababli   ushbu   tashkilotga   oid   barcha
tushunchalarni, uning huquq va majburiyatlarini puxta aniqlashtirish kerak.
MXXning   kundalik   faoliyatini   ham   hisobga   olish   lozim   —   bu   harbiy
faoliyatmi   (pogonlar   va   pistoletlar)   yoki   fuqarolik   ishimi   (axborot   va   tahlil)?
Shuningdek, MXXning «maxfiy faoliyati» tushunchasini  aniqlashtirib olish zarur.
Agar   bu   haqiqatan   ham   maxsus   xizmat   va   uning   faoliyati   «mutlaqo   maxfiy»
bo’lsa, unda ular maxfiy faoliyat  olib borishlari  shart, ular  haqida hech kim  hech
narsa   bilishi   kerak   emas,   ular   qayerda   joylashgan,   ishni   qanday   olib   borishadi,
qanday   mashinalarni   haydashadi   (hozir   MXX   binosi   Toshkent   shahrining
markazida joylashgan, «TST» davlat raqam belgili avtotransportlari mavjud va h.),
4 lekin agar bu tashkilot Rossiya Federatsiyasi Tergov qo’mitasining analogi bo’lsa,
unda bemalol.
Ikkinchidan,   «informatorlar»   faoliyati.   Hammaga   ma’lum   bir   gap   bor:
«Ehtiyot   bo’l,   devorning   ham   qulog’i   bor».   Xizmatda   informatorlar   turlicha
bo’ladi.   Kimlargadir   qandaydir   muammoni   hal   etishga   va’da   berishgan,   shuning
uchun   ular   «xizmat»ga   kirishgan.   O’ylaymizki,   ba’zi   odamlar   allaqachon   real
hayotni,   o’z   fuqarolik   pozitsiyasini   anglashlari   va   o’zlarining   «gap   tashuvchilik»
faoliyatini   to’xtatishlari   kerak.   Qizig’i   shundaki,   ba’zan   MXX   viloyat
boshqarmalari binosi oldidan o’tilayotganda (ayniqsa Farg’ona vodiysida), u yerda
ko’pincha   o’z   vatandoshlari,   qo’shnilari   yoki   hamkasblari   haqida   navbatdagi
axborotni   berish   uchun   10-30   nafar   kishi   turgan   bo’ladi.   Agar   bu   axborot   sodir
bo’lishi mumkin bo’lgan terakt yoki xavfli jinoyat haqida bo’lsa, tushunarli, lekin
kimningdir   hamkasbi   kecha   AQShda   yashaydigan   ukasi   bilan   gaplashgani   yoki
soliq inspeksiyasi  xodimi  o’z xonasida namoz o’qigani milliy xavfsizlikka tahdid
bo’lmasa kerak?
Umid qilamizki, qonun ijodkorlari «informatorlar» faoliyatini, axborot yig’ish
usullarini   hisobga   olishadi   va   buning   natijasida   MXX   xodimlari   har   xil   ig’vo   va
tuhmatlar o’rniga aniq dalil va axborotlarni qonun doirasida yig’ishadi.
Tarixiy   dalil:   SSSR   Davlat   xavfsizligi   qo’mitasi   (DXQ,   ya’ni   KGB)
informatorlardan axborot yig’ish va o’z xalqiga qarshi kurashish uchun juda keng
foydalangan.   Informatorlar   vositasida   turli   xil   «antikommunistik»   fikrlarni
tarqatishgan   va   shu   asosda   «o’zgacha   fikrlovchi»larni   aniqlashgan.   Informator
«Kommunistik   tuzumga   tupurdim»   degan   va   kimdir   shu   fikrga   qo’shilsa,   u
kommunistik   tuzumga   «tahdid»   deb   hisoblangan,   unga   qarshi   ish   ochilib,   qamoq
jazosi   tayinlangan.   DXQ   va   uning   informatorlari   ishi   o’z   natijasini   berdi:   SSSR
inqirozga yuz tutdi va dunyo xaritasidan yo’qoldi.
Uchinchidan,   elektron   razvedka,   kontrrazvedka   hamda   terrorizm   bilan
«virtual kurash».   Ba’zan O’zbekistonda IShID g’oyalarini «Facebook» va boshqa
ijtimoiy tarmoqlarda faol targ’ibot qilgan IShID tarafdori qo’lga olingani haqidagi
yangilikni o’qib qolamiz. Qanday qonuniy asoslar bilan foydalanuvchining shaxsiy
5 sahifasini ochishdi, uning yozishmalarini o’qishdi, o’rganishdi va u terrorchi degan
xulosaga kelishdi? Agar elektron razvedkani amalga oshirish uchun aniq usullar va
qonuniy   asoslar   bo’lmasa,   bu   xizmatdagi   ayrim   shaxslar   uchun   fuqarolarning
shaxsiy   virtual   hayotiga   hech   qanday   cheklovlarsiz   aralashishga   imkoniyat   berib
qo’ymaydimi?
Tasavvur qiling, har kuni kimdir sizning shaxsiy xabarlaringizni «xavfsizlikni
ta’minlash»   bahonasida   o’qiydi,   siz   esa   buni   hatto   bilmaysiz   ham.   Axborotdan
g’araz   maqsadlarda   foydalanilmasligiga   qanday   kafolat   bor?   Qonun   ijodkorlari
«internet   kuzatuv»   uchun   maxsus   ruxsatnoma   haqida   bosh   qotirishlari   lozim,
bunda   oddiygina   elektron   pochtalardan   tortib,   jahon   ijtimoiy   tarmoqlari,   shu
jumladan «telegram» va boshqa shu kabilar nazarda tutilishi kerak.
To’rtinchidan, davlat chegaralarini qo’riqlashga alohida e’tibor qaratish
shart.   Nima   uchun   chegaralarimizni   MXX   qo’riqlaydi   degan   savolga   javobni
«Rossiya   Federatsiyasining   davlat   chegarasi   to’g’risida»gi   qonunidan   topish
mumkin.   Ushbu   qonunning   3-moddasida   «davlat   chegarasini   qo’riqlash   davlat
chegarasini   himoya   qilishning   tarkibiy   qismidir   va   u   federal   xavfsizlik   xizmati
tarkibiga   kiruvchi   chegara   organlari   tomonidan   amalga   oshiriladi»   (keyingi
o’rinlarda   —   chegara   organlari)   deb   ta’kidlangan.   Ko’pchilik   qonun
ijodkorligidagi «ko’chirish va ishlatish» («copy & paste») tamoyilini yaxshi biladi,
ayniqsa yuristlar. O’zbekistonda mazkur funksiyalarni Mudofaa vazirligiga berish
mantiqan to’g’ri bo’ladi.
Shunday bo’lsa-da, ko’p narsa kelgusida ishlab chiqiladigan qonun loyihasiga
bog’liqdir,   biroq   turli   milliy   xavfsizlikka   tahdid   tug’diruvchi   buyumlarni   chegara
nazorat   punktlarida   bojxona   xodimlari   aniqlashlari   va   ularni   ichki   ishlar
xodimlariga   tekshirish   uchun   berishlari   mumkin.   Tog’li,   borish   qiyin   bo’lgan   va
chekka   hududlardagi   davlat   chegaralarida   esa   Mudofaa   vazirligining   chegarachi
askarlaridan iborat kazarmalar, vertolyotlar, havo hujumidan mudofaalanish tizimi,
durbinlar   va   infraqizil   datchiklar   bilan   jihozlangan   uchar   qurilmalar   (dronlar)   va
eng   asosiysi   —   qo’shni   davlatlar   bilan   ishonchli   diplomatik   hamkorlik   bo’lishi
kerak.
6 Beshinchidan,   ehtimol   ko’pchilik   «kuratorlar»   bilan   to’qnash
kelgandir.   Ko’pincha   odamlardan   MXXdan   telefon   qilishganini   va   qandaydir
hujjatlarni   so’rashganini   (ushbu   ish   usuli   ayniqsa   hududlarda   rivojlangan)   eshitib
qolamiz. Buning qonuniy asoslari bormi? MXX xodimlariga, masalan, yarim yillik
bank yoki soliq hisoboti, fermer xo’jaliklari yoki pensionerlarning soni yoxud biror
fuqaroning ish haqi to’g’risidagi ma’lumotnomasi nima uchun kerak?
Afsuski,   ba’zi   odamlar   o’ylab   ham   o’tirmay   MXX   bo’limlariga   o’zlari
ishlayotgan   tashkilot   yoki   hamkasblari   haqidagi   barcha   ma’lumotlarni   berishadi.
Aynan   shu   sababli   qonun   ijodkorlaridan   mana   shu   holatlarni   inobatga   olishlari
talab   etiladi,   ya’ni   qaysi   qonuniy   asoslarga   ko’ra   MXX   kimdandir   yoki   qaysidir
tashkilotdan   hujjat   talab   qiladi   va   «kuratorlar»   faoliyatining   qonuniy   asoslari
qanday   bo’ladi?   Vazirliklarda,   davlat   va   nodavlat   muassasalarida,   ta’lim
muassasalarida, mehmonxona va banklarda, ommaviy axborot vositalarida, masjid
va mahallalarda, ichki ishlar va prokuratura organlarida, hokimiyatlarda, umuman
kundalik hayotimizning barcha jabhalarida MXX «kuratorlari» qanchalik kerak?
Prezident   parlamentga   qilgan   murojaatida   har   qanday   oddiy   masala   ham
milliy   xavfsizlikka   tahdid   deb   baholab   kelingani   ushbu   idora   vakolatlarining
asossiz kengayib ketishiga sabab bo’ldi deb ta’kidladi. Afsuski, ayrim tashkilotlar
uchinchi   shaxslarga   oddiy   ma’lumotlarni   ham   taqdim   eta   olishmaydi,   chunki
buning   uchun   viloyat   yoki   tuman   (shahar)   MXXdagi   kuratoridan   ruxsat   so’rashi
kerak.
Yoki   «MXXning   ta’lim   sohasi   bo’yicha   kuratori»   viloyat   xalq   ta’limi
boshqarmasiga   qo’ng’iroq   qilib,   singlisini   tezda   biror   maktabga   ishga   joylashlari
kerakligini aytadi. Bu milliy xavfsizlik masalasini hal etish hisoblanadimi? Aynan
«kuratorlik» tizimi (hech bir normativ-huquqiy hujjatda ko’rsatilmagan) MXXning
hayotimizning barcha jabhalariga chuqur singib ketishiga imkoniyat berdi va, ming
afsuski,   ayrim   hollarda   mansabini   suiiste’mol   qilish   holatlari   ham   kuzatildi
(so’nggi   vaqtlarda   mansabini   suiiste’mol   qilgan   MXX   amaldorlari   haqidagi
ma’lumotlar   OAVda   ko’p   yoritilmoqda).   Umid   qilamizki,   qonun   ijodkorlari
7 «kuratorlik»   va   «maxsus   nazorat»   tizimlariga   barham   berishadi   yoki   qonun   bilan
tartibga solishadi.
Navbatdagi   masala   MXXga   qancha   xodim   kerakligi   va   kadrlar   siyosati
haqida.   Umid qilamizki, qonun ijodkorlari Moliya vazirligi va boshqa tashkilotlar
bilan   birgalikda   Milliy   xavfsizlik   xizmati   organlarida   ishlayotgan   xodimlarning
sonini inobatga olishadi. O’zbekistonda MXX instituti bor, lekin shunga qaramay
xizmatga   har   yili   qo’shimcha   xodimlarni   ishga   qabul   qilishadi   (afsuski,   statistik
ma’lumotlar yo’q).
MXXga   ishga   kirmoqchi   bo’lgan   yoshlardan   «nimaga   MXXga   ishga
kirmoqchisiz?»   deb   so’ralganda,   ularning   aksariyati   obro’,   hurmat,   xizmat
guvohnomasi,   yaxshigina   maosh   va   katta   miqdorda   pensiya   uchun   deb   javob
berishgan.   Biror-bir   chet   tilini   bilasanmi   —   yo’q,   hech   bo’lmasa   rus   tilini
bilasanmi — yo’q. Shu kadr bo’lajak razvedkachi(kontrrazvedkachi)mi?
Bundan   tashqari,   odatda   MXXga   30   yoshdan   oshganlarni,   bo’yi   170
santimetrdan   pastlarni,   xorijiy   davlatlarda   bo’lganlarni,   harbiy   xizmatni
o’tamaganlarni   yoki   shunchaki   sog’lig’i   «xizmatga   yaroqsiz»larni   ishga   qabul
qilishmaydi.   Qonun   ijodkorlari   ushbu   jihatlarni   —   kadrlar   siyosatini   hisobga
olishlari   zarur.   Bir   odam   harbiy   xizmatni   o’tamagan   bo’lishi,   lekin   kompyuter
texnologiyalarini   a’lo   darajada   bilishi   yoki   kimdir   33   yosh   bo’lishiga   qaramay
kuchli tahliliy fikrlash qobiliyatiga ega professional politolog bo’lishi mumkin.
Tashkilot uchun 10 nafar (30 yoshdan kichik bo’lgan) birorta ham chet tilini
bilmaydigan   xodimdan   qanday   naf   bor,   agar   bu   ish   bilan   talab   darajasida   kuchli
bilim   va   hayotiy   tajribaga   ega   3   nafar   (40   yoshga   to’lgan   va   harbiy   xizmatni
o’tamagan) odam shug’ullanishi mumkin bo’lsa? Masalan, mana deyarli 27 yildan
beri   MXX   o’zining   saytini   va   elektron   pochtasini   yarata   olmaydi.   Xorijdagi
maxsus   xizmatlar   allaqachon   o’zlarining   sayti   va   elektron   pochtasiga   ega.
Muammo   nimada?   Sayt   yaratish   oson,   lekin   uning   virtual   xavfsizligini   100   foiz
ta’minlash muammo. Ko’rinib turibdiki, yana yuqorida keltirilgan kadrlar siyosati
bilan bog’liq masala ko’tariladi — kadrlar barchasini hal qiladi.
8 Virtual   xavfsizlikni   faqatgina   axborot   texnologiyalari   bo’yicha   professional
mutaxassis ta’minlay oladi, biroq unda sog’liq bilan bog’liq muammolar bor va u
harbiy   xizmatni   o’tamagan.   Mana   tanlov   bilan   bog’liq   bo’lgan   muammo:   bo’yi
180   santimetr,   2   yil   harbiy   xizmatni   o’tagan,   sportchilar   kabi   chiniqqan,   lekin
kompyuterdan oxirgi saqlangan faylni 10-15 daqiqa qidiradigan odam yoki ko’rish
qobiliyati   pastroq,   bo’yi   166   sm   bo’lgan,   butun   kompyuter   tizimini   «bo’laklarga
bo’lib   tashlay   oladigan»   axborot   texnologiyalari   bo’yicha   mutaxassis   (deyarli
xaker).
Endi   MXXning   tuman   bo’linmalari   haqida   fikr   yuritamiz.   Eng   yirik
apparatga   ega   bo’lgan   huquqni   muhofaza   qiluvchi   organ   —   Ichki   ishlar   vazirligi
(ko’p   mamlakatlar   singari).   Qishloqlarda   maishiy   muammolarni   ichki   ishlar
xodimlari   (uchastka   profilaktika   inspektorlari)   hal   qiladi.   Bezorilar,   jinoyatchilar,
fohishalar   haqidagi   barcha   axborot   va   boshqa   ma’lumotlar   profilaktika
inspektorlarida turadi. Shunday ekan, MXX tuman bo’linmalari nima uchun kerak?
Statistik   ma’lumotlarga   ko’ra,   O’zbekistonda   viloyatga   bo’ysunuvchi   169   ta
tuman   mavjud.   Aytaylik,   har   bir   tuman   MXX   bo’linmasida   5   nafardan   xodim
ishlaydi, ularning o’rtacha oylik ish haqi 2 mln. so’m (ehtimol noto’g’ridir, chunki
bu bo’yicha statistik ma’lumot mavjud emas). Demak, har oyda davlat budjetidan
1 mlrd. 690 mln. so’m (MBning 2018 yil 13-fevraldagi rasmiy kursi bo’yicha (1$
=   8188.33   so’m)   206   ming   391   AQSh   dollari)   mablag’   sarflanadi.   Bu   faqat   ish
haqi.   Shuningdek,   xarajatlarga   avtotransportlar,   xizmat   uylari,   bino(idora)ni
saqlash   (elektr   toki,   suv   ta’minoti)   xarajatlari,   xodimlar   uchun   ijtimoiy   paketlar,
ijtimoiy muhofaza turlari va boshqa xarajatlar ham qo’shiladi.
Bundan   tashqari,   har   bir   tumanda   prokuratura,   soliq,   ichki   ishlar   organlari,
hokimiyatlar,   xalq   qabulxonalari,   mahalla   fuqarolar   yig’inlari   (MFY),   majburiy
ijro   byurolari   (MIB),   advokatlar,   notariuslar   va   boshqalar   faoliyat   yuritadi.   Yo’l
harakati   qoidasini   buzdingizmi,   bezorilik,   o’g’irlik   qildingizmi   —   IIB,   iqtisodiy
jinoyatlarni   sodir   etdingizmi   —   prokuratura,   aliment   to’lamadingizmi   —   MIB,
huquqingiz buzildimi — advokat, MFY va xalq qabulxonalari shug’ullanadi. MXX
tuman   bo’linmalari   nima   bilan   mashg’ul?   Terrorchi   chiqdimi   —   uchastka
9 inspektori va MFY raisi qayga qaragan, qani profilaktika? Josuslar aniqlandimi —
MXX viloyat boshqarmasidan xodimlar kelib o’sha joyda o’z ishlarini bajarishlari
mumkin.
Umid qilamizki, qonun ijodkorlari mazkur oylik summani  (1 mlrd. 690 mln.
so’m)   inobatga   olishadi   va   xulosa   qilishadi   (hali   MXXning   shahar   bo’limlariga
qilinadigan   xarajatlar   hamda   to’lanadigan   pensiyalar   hisobga   olinmadi).   Agar
ushbu mablag’lar sanoatni rivojlantirish maqsadida, reja asosida tuman/shaharlarga
ajratilsa,   odamlar   ma’lum   ish   haqi   to’lanadigan   ish   bilan   band   bo’lishadi   va   turli
«destruktiv kuchlar» ta’siriga tushishmaydi.
Va nihoyat, eng asosiy va yakuniy fikrlar — nazorat.   MXX faoliyatini kim
yoki   qaysi   organ   ob’yektiv   nazorat   qiladi?   Odatda   (ayniqsa   rivojlangan
davlatlarda)   maxsus   xizmatlar   faoliyatini   xalq   vakillari   nazorat   qiladi.   Bizning
mamlakatimizda   bu   ish   bilan   Oliy   Majlis   Senatining   tegishli   qo’mitalari
shug’ullanishi   mumkin.   Lekin   Senatning   MXXni   to’laqonli   nazorat   qilishiga
resurslari va kuchlari yetarlimi? Bunday holatda MXX hisobotlari yuzaki bo’lishi
va ko’p ma’lumotlar haqiqatga to’g’ri kelmasligi mumkin.
Agar   MXXning   tuman   va   shahar   bo’linmalari   yopilsa,   albatta   ish   ancha
yengillashadi.   Ehtimol,   O’zbekiston   Prezidentining   milliy   xavfsizlik   masalalari
bo’yicha yordamchisi boshchiligida guruh tuzish vaqti kelgandir. Mazkur amaliyot
ko’plab   davlatlarda   amalga   oshiriladi   (ayniqsa,   AQShda).   Prezident   huzurida
(faqatgina O’zbekiston Prezidentiga bo’ysunadi) yordamchi boshchiligidagi 10-20
nafar   kuchli   tahlilchilardan   (sotsiolog,   psixolog,   politolog,   diplomat,   yurist,
iqtisodchi, auditor va b.) iborat uncha katta bo’lmagan guruh tashkil qilinadi. Ular
polkovnik yoki general bo’lishlari shart emas, eng asosiysi, kuchli tahliliy fikrlash
qobiliyatiga   ega   bo’lsin.   Shunda   Prezident   MXX   va   boshqa   huquqni   muhofaza
qiluvchi organlarda nimalar sodir bo’layotganini aniq bilib turadi.
Masalan,   MXX   raisi   Namangan   viloyatida   «IShIDning   destruktiv   kuchlari»
tuzilmoqda   va   xavfsizlikni   ta’minlash   uchun   budjetdan   40   mln.   so’m   ajratish
hamda 10 nafar qo’shimcha xodim jalb qilinishi kerak degan xabarni kiritdi, biroq
Prezidentning   milliy   xavfsizlik   masalalari   bo’yicha   yordamchisi   besh   nafar
10 mutaxassisni   Namangan   viloyatiga   jo’natganda,   vaziyat   barqaror   va   hech   qanday
tahdid   mavjud   emasligi   aniqlandi.   Haqiqatan   120   nafarga   yaqin   odam   mahallada
to’plangan  va Qur’oni  karimni  o’qishni  tashkil  qilishgan.  Chuqur  tahlil  natijasida
shu   narsa   ma’lum   bo’ldiki,   barcha   ishtirokchilar   tinchliksevar   bo’lib,   ular   hech
qanday tahdid tug’dirishmagan. Mahalla fuqarolar yig’ini, tuman IIB xodimlari va
qo’shnilar ushbu shaxslar haqida ijobiy fikr bildirishgan.
Tadbir tashkilotchilari 100 va undan ortiq odam to’planib tadbir o’tkazganda,
bu   haqda   tuman   IIB   xodimlarini   ogohlantirish   kerakligidan   bexabar   bo’lishgan,
ular   uzr   so’rab,   kerakli   xulosani   chiqarishgan.   Bundan   tashqari,   tadbir
ishtirokchilarini   70   foizi   ishsiz   ekanligi   aniqlanib,   ularni   ishga   joylashtirish
bo’yicha   aniq   choralar   ko’rilgan.   Xulosa   —   navbatdagi   vahima,   viloyat   MXX
faoliyatini   kengaytirish   va   viloyatdagi   o’rnini   mustahkamlash   uchun   o’z
manfaatlarini   lobbizm   orqali   olg’a   surish.   Ma’lumotning   ob’yektivligi   va
to’g’riligi   har   qanday   sohada   muhim   ahamiyatga   ega,   shu   jumladan   milliy
xavfsizlikni   ta’minlash   sohasida   ham.   Agar   ob’yektiv   ma’lumot   va   nazorat
bo’lmasa natija bitta — ishonchsizlik va tartibsizlik.
Ushbu   tahliliy   ma’lumot   biror-bir   shaxsga   qaratilmagan.   Har   qanday
jamiyatda   bo’lganidek,   ushbu   xizmat   tarkibida   ham   o’z   vazifasini   sidqidildan
bajarayotgan vatanparvar xodimlar bor.
Umid qilamizki, yuqorida keltirilgan mulohaza va takliflar «Milliy xavfsizlik
xizmati to’g’risida»gi qonun loyihasini ishlab chiqish jarayonida e’tiborga olinadi,
shuningdek   barcha   mayda   detallarga   e’tibor   beriladi,   MDH   davlatlari   qonun
moddalari   ko’chirilmaydi,   qonun   3-4   varaqdan   iborat   bo’lmaydi   hamda   barcha
statistik   va   tegishli   ma’lumotlar   o’rganilib,   fuqarolarning   takliflari   inobatga
olinadi.
2. Iqtisodiy xavfsizlikning ko’rsatkichlari va mezonlari:
Davlatning   eng   muhim   vazifasi   -   jamiyat   barqarorligi   va   rivojlanishini
ta’minlash, mamlakat xavfsizligiga taxdidlarni bartaraf 1
  etishdan iborat. Endigina
1
  Арбузов  С.  Методологические  основы  оценки  уровня  экономической 
безопасности // Общество и экономика. - 2017. - N6. - С.28-37.
11 vujudga   kelayotgan   xavfning   oldini   olish   iqtisodiy   taxdidlarning   chuqurlashib
ketishini   passiv   kuzatib   turishga   qaraganda   g’oyat   muhim   ahamiyat   kasb   etadi.
Zero,   oqilona   yondashuvga   tayangan   bunday   sa’y-harakatlar   xavfni   oldini
olishning   asosiy   tamoyili   bo’lishi   mumkin.   Mamlakat   iqtisodiy   xavfsizligini
ta’minlashga   qaratilgan   tadbirlarni   amalga   oshirish   uchun   uning   barcha   faoliyat
sohalarining   holatini   ko’rsatib   belgilovchi   ko’rsatkichlarining   monitoringini
tashkil  etish  muhim  ahamiyat  kasb etadi.  Ushbu monitoring jarayonida iqtisodiy
ko’rsatkichlarini   aniqlash,   tahlil   qilish   va   ularni   o’zgarish   tendensiyalari   va
istiqbolini   aniqlash   imkonini   beradi.   Ma’lumki,   iqtisodiyot   murakkab   tizim
sifatida   uning   holatini   tavsiflovchi   minglab   ko’rsatkichlarga   ega.   Faqat
O’zbekiston ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini ifodalovchi jadvallarda 300 dan ortiq
ko’rsatkichlar mavjud. Shu sababli mamlakatlarning iqtisodiy xavfsizligi holatini
tahlil qilish uchun ular ko’rsatkichlar tizimi va mezonlar bilan to’ldirilishi lozim.
Ma’lumki,   statistik   ko’rsatkichlar   dinamikasi   mamlakat   iqtisodiy   xavfsizligiga
baho   berish   uchun   yetarli   emas,   chunki   umumiy   statistic   ko’rsatkichlar   xoh   u
ijobiy bo’lsin, xoh salbiy o’z-o’zicha ko’p narsa haqidama’lumot  bermaydi. Shu
sababli   iqtisodiy   xavfsizlikka   baho   berish   muayyan   mezonlar   vositasida   amalga
oshrilishi   maqsadga   muvofiq.   Biroq   hamma   savolga   javob   beradigan   mezonlar
ham   mavjud   emas.   Shu   sababli   har   qanday   mezonlar   baholash   xarakteriga   ega,
xolos.   Odatda   mamlakat   iqtisodiy   xavfsizlik   darajasiga   baho   berishda   iqtisodiy
xavfsizlikning   quyi   va   yuqori   tahlikali   chegaralari   belgilanadi.   Ilmiy   adabiyotda
iqtisodiy xavfsizlik quyi tahlikali chegarasiga oid indikatorlar 50 ta ko’rsatkichni
qamrab olgan holda quyidagicha turkumlangan: 
1)   iqtisodiyotning   barqaror   rivojlanishga   qodirligini   ifodalovchi
ko’rsatkichlar.   Ushbu   guruhga   yalpi   ichki   mahsulot   hajmi,   sanoat   ishlab
chiqarishi   va   uning   tarkibi,   mashinasozlik   mahsulotlari   hajmida   yangi   turdagi
mahsulotlar ulushi, mudofaa va fan uchun xarajatlar ulushi, investisiyalar, foydali
kazilma   boyliklarining   zaxiralari   bo’yicha   quyi   taxlikali   chegarani   ifodalovchi
indikatorlar;                                                       
12 2) moliyaviy tizim barqarorligi ko’rsatkichlariga davlat  byudjeti kamomadi,
davlat   qarzi,   pul   muomalasi,   o’zaro   hisob-kitob   va   soliq   intizomini   ifodalovchi
ko’rsatkichlar;                                           
  3) ijtimoiy soha ko’rsatkichlari aholi daromadlari darajasi va uning mulkiy
jihatdan tabaqalanishi, ishsizlik va ijtimoiy soha xarajatlari bo’yicha quyi tahlikali
chegaralarni o’z ichiga oladi;                                       4) tashqi savdo va iqtisodiy
faoliyat ko’rsatkichlari guruhiga mamlakat ichki iste’molida importning ulushi va
milliy   ishlab   chiqarish   hajmida   eksportning   ulushi   bo’yicha   quyi   tahlikali
chegaralarni   ifodalovchi   indikatorlar   kiradi.   Iqtisodiy   adabiyotda   iqtisodiy
xavfsizlik   ko’rsatkichlari 2
  sifatida   S.Yu.Glazev   taklif   etgan   turkumlashdan
ko’proq foydalanilmokda. Bu ko’rsatkichlar turkumiga quyidagilar kiradi:
-   yalpi   ichki   mahsulotning   umumiy   va   aholi   jon   boshiga   to’g’ri   keladigan
hajmi;                                                                     
-   sanoat   mahsulotlari   umumiy   hajmida   qayta   ishlash   sanoati   mahsulotlari
ulushi;                                                                       
- sanoat ishlab chiqarishida mashinasozlikning ulushi;
- investisiyalar hajmining YaIMga foiz hisobidagi nisbati;
- ilmiy tadqiqotlar uchun xarajatlarning YaIMga nisbati (foiz hisobida);
-   yangi   turdagi   mahsulotlarning   yalpi   ishlab   chiqarilayotgan   mahsulotlar
hajmidagi ulushi;                                                    - yashash minimumi darajasidan
past daromad oluvchi kishilar ulushi;                   
- aholining urtacha umr uzokligi (yosh);                                                
-   aholining   eng   yukori   daromad   oluvchi   10   foizi   va   eng   kam   daromad
oluvchi 10 foizi guruhlari daromadlari urtasidagi nisbat;                               
- qayd etilgan jinoyatlar xar 100000 kishi xisobiga;                                  
-   Xalqaro   Mehnat   Tashkiloti   (XMT)   metodologiyasi   bo’yicha   ishsizlik
darajasi (foiz hisobida);                                                         
- yillik inflyasiya darajasi (foiz hisobida);                                        
2
  Буркальцева  Д.  Система  обеспечения  экономической  безопасности 
государства:  необходимость  формирования  и  структурные  составляющие
13 - ichki qarzlar hajmining YaIMga nisbati (foiz hisobida, kiyosiy davrda)
- ichki qarzlarni qoplash va ularga xizmat ko’rsatish uchun joriy ehtiyojning
- byudjetga soliq tushumlari hajmidagi ulushi (foiz hisobida);                  
- tashki qarzning YaIMga nisbati (foiz hisobida);                                   
- tashki qarzning YaIM kamomadini qoplashdagi ulushi;                              
-   xorijiy   valyutalar   miqdorining   milliy   valyuta   massasiga   nisbati   (foiz
hisobida);                                                                       
- naqd xorijiy valyuta miqdorining naqd milliy valyuta hajmiga nisbati (foiz
hisobida);                                                                  
- pul massasining YaIMga nisbati (foiz hisobida);                                      
-   ichki   iste’molda   importning   hissasi,   jumladan,   ichki   oziq-ovqat
mahsulotlari   iste’moli   hajmida   import   oziq-ovqat   mahsulotlari   ulushi   (foiz
hisobida);
-   aholi   yashash   darajasi   bo’yicha   mamlakat   hududlari   o’rtasidagi   farqlar.
Ko’rsatkich miqdori quyi chegaradan past tushgandagina iqtisodiy tahdid vujudga
keladi.   Bu   chegara   -   iqtisodiy   manfaatlar   nuqtai   nazaridan   ho’jalik   nisbatlarining
eng quyi maqbul nisbatlarini ifodalovchi miqdoriy indiqatorlar bo’lib, ularga rioya
qilmaslik   takror   ishlab   chiqarishning   turli   elementlarining  iqtisodiy   rivojlanishiga
to’sqinlik   qiladi   va   mamlakat   iqtisodiy   xavfsizligiga   taxdid   soladi.   Tahlikali
chegaralarni   belgilash   bo’yicha   ham   iqtisodiy   adabiyotlarda   turli   xil   qarashlar
mavjud.   Bu   iqtisodiy   xavfsizlik   muammosining   murakkabligi   va   ko’p   qirraligi
bilan   izohlanadi.   Jamiyatning   xavfsiz   rivojlanishi   chegaralarini   aniqlash   uchun
miqdoriy ko’rsatkichlar bilan birga sifat ko’rsatkichlaridan ham foydalaniladi. Shu
sababli   iqtisodiy   xavfsizlik   mezonlari   deganda   iqtisodiy   xavfsizlik   darajasining
miqdoriy   va   sifat   ko’rsatkichlarini   ifodalovchi   belgilar   majmuini   tushunish
maqsadga   muvofiq.   Shunday   qilib,   iqtisodiy   xavfsizlik   mezonlari   iqtisodiyotning
joriy   holatiga   baho   berish   imkonini   beradi.   Xususan,   akademik   Bogomolov   V.A.
mamlakat   iqtisodiy   holatini   aniqlashga   yordam   beradigan   quyidagi   mezonlarni
ajratib ko’rsatadi
1 – mamlakat rivojlanishining barqarorligi mezonlari,                           
14 2 – pasayish davridagi yo’qotishlarning o’rnini tiklash darajasi mezonlari,     
3  –   milliy   manfaatlarga,   mamlakatning   jahon  iqtisodiyotidagi   o’rniga,   uning
istiqboldagi   rivojlanish   maqsadlari,   vazifalariga   muvofiqligi   mezonlari   Ko’rinib
turibdiki,   iqtisodiy   xavfsizlikka   baho   berish   bitta   mezon   bilan   chegaralanmaydi.
Shu   sababli   aytishimiz   mumkinki,   iqtisodiy   xavfsizlik   iqtisodiyot   holatining
ko’pmezonli   tavsifidir.   Ijtimoiy-iqtisodiy   rivojlanishning   hozirgi   bosqichida
iqtisodchi-olimlar quyidagi mezonlar ajratib ko’rsatiladi:
- turmush darajasi va sifati;
- inflyasiya sur’ati;
- byudjet defisiti;
- ishsizlik me’yori;
- iqtisodiy o’sish;
- davlat qarzi;
- oltin-valyuta zaxiralari;
- jahon iqtisodiyotiga integrasiyalashuv darajasi;
- xufiyona iqtisodiyot  faoliyati;‖
- mulk tarkibi;
- soliq tizimi;
- bozor infratuzilmalarining rivojlanishi.
Ba’zi   olimlar   fikricha,   iqtisodiy   xavfsizlikka   ko’plab   ko’rsatkichlar
orqaliintegral   baholash   maqsadga   muvofiq  hisoblanadi.   Boshqa   bir   guruh   olimlar
esa   har   bir   mamlakat   o’z   iqtisodiy   xavfsizligi   uchun   o’zi   indikatorlar   tizimini
ishlab   chiqishi   va   shu   asosda   tahlikali   chegaralarni   belgilashlari   lozim   deb
hisoblaydi.   Bundan   tashqari,   zamonaviy   ilmiy   manbalarni   o’rganish   natijalari
shuni   ko’rsatadiki,   iqtisodiy   xavfsizlik   mezonlari   quyidagilardan   kelib   chiqqan
holda aniqlanishi mumkin:                                               – iqtisodiyot sohalari
tasniflanishi   (moliya   sohasi,   ijtimoiy   soha,   tashqi   iqtisodiy   soha   va   boshqalar);
– vujudga keladigan tahdidar (hayot darajasi va sifatining pasayishi                   –
qashshoqlik darajasi, umr ko’rish uzoqligi mezonlari va boshqalar)
15 3
3
  )  International  Monetary Fund: International  Financial  Statistics. - 
2016August.-  106p.
16 Ushbu me’yorlar asosida mamlakat iqtisodiy xavfsizligiga baho berish uchun
haqiqatda erishilgan natija tahlikali chegara (me’yor)lar qiymati bilan solishtiriladi.
Bunday   usulda   mamlakat   iqtisodiy   xavfsizligi   darajasiga   baho   berishning   asosiy
kamchiligi   ko’rsatkich   (indikator)larning   aniqlik   va   haqqoniylik   darajasini
aniqlashning   murakkabligi,   ijtimoiy-iqtisodiy   tizim   xususiyatlarini   hisobga
oladigan   ko’rsatkichlarni   aniqlash   bo’yicha   uslubiy   tavsiyalarning   mavjud
emasligidir.
4.O’zbekistonda iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlashda XXR tajribasidan 
foydalanish yo’nalishlar
14   sentyabr   kuni   Forbes   O’zbekistondagi   islohotlar   va   Prezident   Shavkat
4
Mirziyoyev   yuritayotgan   ichki   va   tashqi   siyosatga   doir   maqolasini   chop   etdi.
Unda   ta’kidlanishicha,   Xitoyning   Ipak   yo’li   tashabbusi   tufayli   Yevroosiyo
xaritadagi  qaynoq nuqtaga aylandi. Mintaqaning  eng ko’p aholiga ega mamlakati
qayta isloh qilinish harakatlarini amalga oshirmoqda. Boshlanishi uchun, mamlakat
Markaziy banki o’z valyutasi — so’mning qadrini oshirish bo’yicha ilk qadamlarni
4
  .http://Russian.cpc.people.com.cn
17 tashladi.   Bu   hatto   5   sentyabr   kuni   Bloomberg   tomonidan   qayd   etildi.   Markaziy
Osiyoning   qadimiy   davlati   hisoblangan   O’zbekistonda   hozirda   katta   iqtisodiy
islohotlar   kuzatilmoqda.   Prezident   Shavkat   Mirziyoyev   tashqi   dunyoga   ko’proq
ochilayotgan o’zbek yetakchisi sifatida qayd etilmoqda.
Mirziyoyev   Yevroosiyo   kuzatuvchilariga   umid   bermoqda   —   mintaqaning
yirik harbiy derjavasi nihoyat o’z iqtisodiyotini modernizatsiyalashtirmoqda va bu
jarayonda boshqa mamlakatlar bilan do’stona aloqalar o’rnatmoqda.
Markaziy Osiyo va Kavkaz institutining «Ipak yo’li» dasturi direktori Svante
Kornell   o’zbeklar   qo’shnilar   uchun   ochilayotgani,   yangi   prezidentning
yuritayotgan tashqi siyosatidan «yoqimli hayratda» ekanini qayd etdi.
Shavkat   Mirziyoyev   2016   yilning   4   dekabrida   saylovchilarning   88,6   foiz
ovoziga ega bo’lib, prezident etib saylandi. U O’zbekistonning iqtisodiy siyosatini
o’zgartirib, xorijiy kapitalni jalb qilish uchun (asosan Janubiy Koreya va Xitoydan)
mamlakatning   huquqiy   tizimini   o’zgartirmoqda.   Prezident   etib   saylanganidan   bir
necha oy o’tib Mirziyoyev Turkmaniston, Qozog’iston, Rossiya va Xitoyga bordi.
Ushbu   oyda   esa   u   Qirg’izistonga   tashrif   buyurdi.   Mirziyoyevning   uch   qo’shni
mamlakat   —   Turkmaniston,   Qozog’iston   va   Qirg’izistonga   tashrifi   kuchli   signal
hisoblanadi.   O’zbekiston   Markaziy   Osiyo   mamlakatlari   bilan   savdo   aloqalarini
yaxshilash ustida ishlamoqda.
Ba’zilar   Shavkat   Mirziyoyevni   Den   Syaopinga   qiyoslashmoqda.   Denning
Xitoy   tarixidagi   roli   —   Xitoyni   qudratli   davlatga   aylantirgan   iqtisodiy
islohotlarning   amalga   oshirilishida   muhim   ahamiyat   kasb   etgan.   «Ular   qadimiy
Ipak   yo’lining   bir   qismi   bo’lishgan   va   endi   yangi   Ipak   yo’lining   bir   qismiga
aylanishadi»,   —   deydi   Vashingtondagi   Strategik   va   xalqaro   tadqiqotlar
markazining Reconnecting Asia loyihasi direktori Jonatan E.Xillman.
O’zbekiston   2019   yilga   borib   to’liq   valyuta   konvertatsiyasiga   tayyorgarlik
ko’rmoqda.   Xitoydagi   islohotlar   davrida   bo’lgani   kabi   erkin   savdo   zonalari
rivojlanmoqda.   Yevropa   tiklanish   va   taraqqiyot   banki   (YeTTB)   O’zbekistonga
qaytdi.   Ular   shaffoflikni   oshirish   va   mahalliy   statistikani   muvofiqlashtirish
18 borasida   hukumat   bilan   ishlashmoqda.   Keyingi   qadam   suveren   obligatsiyalarni
ishlab chiqarish bo’ladi.
3.   Amerika   Qo’shma   SHtatlari   Milliy   havfsizligi,   iqtisodiy
xavfsizliknita’minlash omillari va shartsharoitlari  
The   Pentagon   is   the   headquarters
building   of   the   United   States   Department
of   Defense .   As   a   symbol   of   the   U.S.
military ,   the   phrase   The   Pentagon   is   also
often   used   as   a   metonym   for   the
Department of Defense and its leadership.
Located   in   Arlington   County,   Virginia ,
across   the   Potomac
River   from   Washington,   D.C. ,   the
building   was   designed   by   American   architect   George   Bergstrom   and   built   by
contractor   John   McShain .   Ground   was   broken   on   September   11,   1941,   and   the
building was dedicated  on January 15, 1943. General   Brehon Somervell   provided
the   major   motivating   power   behind   the   project; [5]
  Colonel   Leslie   Groves   was
responsible for overseeing the project for the   U.S. Army .
The Pentagon is the world's   largest office building , with about 6,500,000   sq   ft
(600,000   m 2
) of space, of which 3,700,000   sq   ft (340,000   m 2
) are used as offices. [6]
[7]
  Some   23,000   military   and   civilian   employees, [7]
  and   another   3,000   non-defense
support   personnel,   work   in   the   Pentagon.   It   has   five   sides,   five   floors   above
ground,   two   basement   levels,   and   five   ring   corridors   per   floor   with   a   total   of
17.5   mi   (28.2   km) [7]
  of   corridors.   The   central   five-acre   (20,000   m 2
)   pentagonal
plaza   is   nicknamed   " ground   zero "   on   the   presumption   that   it   would   be   a   prime
target in a   nuclear war . [8]
On   September   11,   2001 ,   exactly   60   years   after   the   building's   construction
began,   American   Airlines   Flight   77   was   hijacked   and   flown   into   the   western   side
of the building, killing 189 people (59 victims and the five perpetrators on board
19 the   airliner,   as   well   as   125   victims   in   the   building),   according   to   the   9/11
Commission   Report . [9]
  It   was   the   first   significant   foreign   attack   on   Washington's
governmental facilities since   the city was burned   by the British during the   War of
1812 .
Layout and facilities
The Pentagon (light blue) compared to large ships and buildings:
  The Pentagon, 1,414 feet, 431   m
  RMS   Queen Mary 2 , 1,132 feet, 345   m
  USS   Enterprise , 1,123 feet, 342   m
  Hindenburg , 804 feet, 245   m
20   Yamato , 863 feet, 263   m
  Empire State Building , 1,454 feet, 443   m
  Knock Nevis , ex- Seawise Giant , 1,503 feet, 458   m
  Apple Park , 1,522 feet, 464   m
The   Pentagon   building   spans   28.7   acres   (116,000   m 2
),   and   includes   an
additional   5.1   acres   (21,000   m 2
)   as   a   central   courtyard. [10]
  Starting   with   the   north
side   and   moving   clockwise ,   its   five   façade   entrances   are   the   Mall   Terrace,   the
River   Terrace,   the   Concourse   (or   Metro   Station),   the   South   Parking,   and   the
Heliport. [11]
  On   the   north   side   of   the   building,   the   Mall   Entrance,   which   also
features   a   portico,   leads   out   to   a   600   ft   (180   m)   long   terrace   that   is   used   for
ceremonies.   The   River   Entrance,   which   features   a   portico   projecting   out   20   ft
(6.1   m), is on the northeast side, overlooking the lagoon and facing Washington. A
stepped terrace on the River Entrance leads down to the lagoon; and a landing dock
was   used   until   the   late   1960s   to   ferry   personnel   between   Bolling   Air   Force
Base   and the Pentagon. [10]
  The main entrance for visitors is on the southeast side, as
are the   Pentagon Metro station   and the bus station. There is also a concourse on the
southeast side of the second floor of the building, which contains a mini-shopping
mall. The south parking lot adjoins the southwest facade, and the west side of the
Pentagon faces   Washington Boulevard . [ citation needed ]
The   concentric   rings   are   designated   from   the   center   out   as   "A"   through   "E"
(with additional "F" and "G" rings in the basement). "E" Ring offices are the only
ones   with   outside   views   and   are   generally   occupied   by   senior   officials.   Office
numbers   go   clockwise   around   each   of   the   rings,   and   have   two   parts:   a   nearest-
corridor number (1 to 10) followed by a bay number (00 to 99), so office numbers
range   from   100   to   1099.   These   corridors   radiate   out   from   the   central   courtyard,
with  corridor   1  beginning  with  the   Concourse's  south   end.  Each   numbered  radial
corridor intersects with the corresponding numbered group of offices (for example,
21 corridor   5   divides   the   500   series   office   block).   There   are   a   number   of   historical
displays in the building, particularly in the "A" and "E" rings. [ citation needed ]
Floors in the Pentagon are lettered "B" for Basement and "M" for   Mezzanine ,
both of which are below ground level. The concourse is on the second floor at the
Metro   entrance.   Above   ground   floors   are   numbered   1   to   5.   Room   numbers   are
given as the floor, concentric ring, and office number (which is in turn the nearest
corridor number followed by the bay number). Thus, office 2B315 is on the second
floor, B ring, and nearest to corridor 3 (between corridors 2 and 3). One way to get
to this office would be to go to the second floor, get to the A (innermost) ring, go
to and take corridor 3, and then turn left on ring B to get to bay 15. [12]
  It is possible
for   a   person   to   walk   between   any   two   points   in   the   Pentagon   in   less   than   seven
minutes. [13]
The   complex   includes   eating   and   exercise   facilities,   and   meditation   and
prayer rooms. Tours for the public were suspended after   the 2001 attack .
Just   south   of   the   Pentagon   are   Pentagon   City   and   Crystal   City ,   extensive
shopping,   business,   and   high-density   residential   districts   in   Arlington .   Arlington
National   Cemetery   is   to   the   north.   The   Pentagon   is   surrounded   by   the   relatively
complex   Pentagon road network . [14]
The   Pentagon   has   six   Washington,   DC   ZIP   Codes   (despite   its   location   in
Virginia). The Secretary of Defense, the Joint Chiefs of Staff, and the four service
branches each have their own ZIP Code
Milliy   xavfsizlik   agentligi
AQShning   eng   yopiq   razvedka
xizmati   hisoblanadi.   Amerikaliklar
uni   “mavjud   bo’lmagan   agentlik
"deb atashadi.
MXA   20-asrning   50-yillaridan
beri   mavjud.   O’sha   paytda
diplomatik   kodlarni   buzish,   diplomatlar   va   siyosatchilarni   tinglash   bilan
shug'ullangan.   Endi   uning   faoliyati   butun   sayyorada,   shu   jumladan,   AQShning
22  hududi   bo'ylab   internetni   kuzatishni   o'z   ichiga   oladi.   Kuzatuv   ob'ektlari   nafaqat
yirik   siyosatchilar   va   yuqori   lavozimli   amaldorlar,   balki   eng   oddiy   fuqarolar
hamadir.   MXA   yirik   kompaniyalarning   oddiy   xodimlarining   yoki   ularning
qarindoshlarining buzilgan kompyuterlari orqali kerakli ma'lumotlarni olishni afzal
ko'radi.   Shunday   qilib,   MXA   davlat   sirlarini   va   yirik   kompaniyalarning   sirlarini
bilib oladi.  
      Bizga   ma’lumki   iqtisodiyotni   rivojlantirish   iqtisodiy   xavfsizlik   asosida
rivojlanish   va   rivojlanish   barqarorligini   ta’minlovchi   muhitga   o’xshash   muhitni
tashkil   etuvchi   omillar   yotadi.   Milliy   va   iqtisodiy   xavfsizlik   quyidagi   sinflardan
iborat: siyosiy harbiy   axborot, iqtisodiy va ijtimoiy- iqtisodiy xavfsizlik. Iqtisodiy
xavfsizlikni ta’minlashning   asosiy ustuvor  yo’balishlari  milliy manfaatlar, real  va
potensial   xavflarga   bog’liq   ravishda   aniqlanadi.
Ana   shu   fikrlardan   kelib   chiqqan   holda   ushbu   tayyorlangan   B.N.I   ga   quyidagi
xulosalarni   keltirish   lozim   bo’ladi:
1.   Milliy   iqtisodiyotning   asosiy   manfaatlari   asosi   va   islohotlarning   eng
muhim   strategik   vazifasi   bo’lmish   iqtisodiy   va   milliy   xavfsizlik   asosi   ijtimoiy-
iqtisodiy
barqarorlikni   ta’minlash,   shaxsiy   va   mulkiy   dahlsizlik;   yashash   minimumi;   inson
faravonligi   va   boshqalar   ko’rib   chiqilgan.
2.   Iqtisodiy   xavfsizlikning   qisqacha   tahlili   ta’qiq   qilingan   respublikamizda
makroiqtisodiy   va   moliyaviy   barqarorlikni   mustahkamlash   to’lov   intizomini
yaxshilash,
iqtisodiy xavfsizlikning asosiy omillari hisobga olingani borasidagi ijobiy natijalari
ko’rsatilgan.
3.Iqtisodiy   xavfsizlikning   ichki   omillari   –tabiiy   landshafti   va   qor   bilan
qoplangan   baland   tog’lari,   sersuv   daryolari   va   butunlay   sersuv   daryolari   va
butunlay
sersuv   maydonlari   borligi;   Internet   axborot-informatsion   vositasidan   keng
foydalanishda   xavfsizlikni   ta’minlash   masalalarini   mavjudligi.
4.   Davlatning   iqtisodiiy   xavfsizlik   tizimi,   bosqichma   -   bosqich   amalgam
23 oshirilayotgan   yangilanish   va   taraqqiyot   siyosati   iqtisodiy   xavfsizlikni
ta’minlashda
mamlakatimiz   iqtisodiyoti   hamda   ijtimoiy   soha   rivojlantirishning   eng   muhim
ystuvor   yo’nalishlari   bo’yicha   amalgam   oshirilayotgan   chora-tadbirlar;
5   .   Xavfsizlikni   ta’minlashda   byudjet,   moliya,   soliq   va   agrarsiyosatdagi
ustuvorliklar   aniq   belgilangan   reja   asosida   barcha   bo’g’inlarda   islohotlar
mohiyatini
anglagan   holda   bajarilishi   milliy   xavfsizlikning   asosiy   omilidir.
6.   Strategik   hamkorlik   mintaqaviy   xavfsizlikning   asosi   bo’lib,   jahonning
nufuzli   xavfsizlik   tizimida   O’zbekistonning   AQSH   va   NATO   bilan   hamkorligi
xavfsizlikni   ta’minlashning   asosiy   yo’nalishi   sifatida   ko’rinadi.
7.   Respublika   xavfsizligini   ta’minlashda   asosiy   yo’llardan   biri   korrupsiyaga
qarshi   kurashish   o’tish   iqtisodiyotida   vujudga   keladigan   xavf-xatarlar,
korrupsiyaga   qarshi   90   kurashishda   xalqaro   va   huquqiy   to’siqlar   va
lenirallashtirishdan keng foydalanishni ko’zda   tutadi.
8.   Davlat   va   huquqiy   vakillarning   korrupsiyaga   aralashuvi   juda   xavfli
holatdir.   U   oxir   oqibat   mamlakatda   beqarorlikni   keltirib   chiqaradi   va   hokazo.
Yuqorida   keltirilgan   xulosa   va   takliflardan   kelib   chiqib   o’tish   davri
iqtisodiyotida   iqtisodiy   xavfsizlikni   takomillashtirib   borishni   nazardan
qochirmaslik maqsad   sari intilishda muhim rol o’ynaydi va h.k
Tramp AQShning yangi Milliy xavfsizlik strategiyasini e'lon qildi
Dushanba  kuni  Oq uy AQShning yangi  Milliy xavfsizlik strategiyasini  chop
etdi. Salkam 11 oy oldin ish boshlagan Prezident Donald Tramp televideniye orqali
hujjatni qisqacha izohladi.
Unda   AQSh   oldidagi   eng   katta   tahdidlar   haqida   gap   boradi.   Harbiy
mavzulardan   tashqari   savdo,   energetik   mustaqillik,   soliq   islohoti   kabi   iqtisodiy
mavzular ham strategiyadan o'rin olgan.
Xitoy va Rossiya  AQShning eng katta  raqobatchilari  va xavfsizligiga  tahdid
sifatida   ko'riladi.   Ammo   Oq   uy   Shimoliy   Koreya   yadro   dasturi   masalasida   bu
davlatlarni hamkor deb ham biladi. 68 sahifalik hisobot Kongress talabiga ko'ra har
24 yili   yangilanadi.   Unda   har   bir   ma'muriyatning   tashqi   siyosatga   doir   qarashlari
bitiladi.   Hujjatning  yangi   ko'rinishida   kiber-xavfsizlikka   ham   katta   urg'u  beriladi.
Trampning   aytishicha,   Rossiya   va   Xitoy   revizionist   davlatlar   bo'lib,   dunyodagi
tartibni o'zgartirishga intilmoqda. Bunday siyosat natijasida Rossiya Qrimni, Xitoy
esa   Janubiy   Xitoy   dengizidagi   orollarni   o'zlashtirib   oldi,   deyiladi   hisobotda.
Biroq   bu   Qo'shma   Shtatlarga   shu   davlatlar   bilan   hamkorlik   qilishga   g'ov
bo'lmasligi   kerak,   deydi   Tramp.   “Biz   global   raqobat   sharoitida   yashayapmiz.
Maqsadlarimiz   va   manfaatlarimizni   olg'a   surish   o'ta   muhimdir",   -   deydi   Oq   uy
rasmiylaridan   biri.
Tramp   saylov   kampaniyasidan   beri   "Amerika   birinchi   navbatda"   degan   shiorni
olg'a   surib   keladi.   Bunday   siyosat   dunyo   bo'ylab   Amerika   manfaatlarini   targ'ib
qilishdan,   Amerika   mahsulotlari   ustuvorligini   ta'minlashdan,   yurt   xavfsizligini
kuchaytirishdan,   xalq   farovonligini   oshirishdan,   AQSh   ta'sirini   yoyishdan   iborat.
Yangi   Milliy   xavfsizlik   strategiyasida   Shimoliy   Koreya   va   Eron   ham   tahdid
sifatida   tilga   olinadi.   Unga   ko'ra,   Pxenyan   ommaviy   qirg'in   qurollarini
rivojlantirishga   zo'r   bermoqda,   Tehron   esa   terrorizm   va   beqarorlikni   qo'llab-
quvvatlamoqda.
Xalqaro   terror   guruhlari   va   jinoiy   sindikatlar   ham   tahdid   deb   ko'rilyapti.
AQSh ittifoqchilari, NATO va BMTga yordam berishda davom etadi, biroq bu ikki
tashkilot   tub   islohotlarga   muhtoj,   deydi   Tramp.   Sobiq   prezident   Barak   Obama
sakkiz yillik faoliyati davomida Milliy xavfsizlik strategiyasini ikki bor yangilagan
- 2010- va 2015-yillarda. Obama demokratiyani targ'ib qilish va inson huquqlarini
himoya   qilishga,   iqlim   o'zgarishiga   qarshi   kurashga   urg'u   bergan   edi.   Tramp
o'zgacha   yondashuv   tarafdori,   bu   jabhalar   milliy   xavfsizlik   uchun   muhim   deb
ko'rilmaydi.
Markaziy Osiyo xususida nima deyiladi?
Tramp ma'muriyati mintaqaning har bir davlati bilan yaqindan ishlamoqchi -
xavfsizlik,   iqtisod   va   o'zaro   aloqalarni   mustahkamlash   bobida.   Oq   uy   nazarida
Afg'onistonda tinchlikka erishish yo'lida Markaziy Osiyo muhim rol o'ynaydi.
25 Xitoy   ta'siri   oshib   borayotgan   hududda,   deyiladi   hujjatda,   AQSh   bu
mamlakatlar   suverenitetini   himoya   qilish,   terrorizmga   qarshi   kurash   va   siyosiy
taraqqiyotda o'z hissasini qo'shishdan manfaatdor.
AQSh   Milliy   xavfsizlik   agentligi   dunyodagi   barcha   mobil   telefonlarni
kuzatadi
AQShning   Milliy   xavfsizlik   agentligi   (MXA)   dunyodagi   barcha   mobil
telefonlar   joylashuvi   haqidagi   ma’lumotlarni   doimiy   qayd   etib   boradi.   Bu   haqda
Edvard   Snouden   oshkor   etgan   hujjatlarga   asoslanib,   The   Washington   Post   xabar
tarqatdi .
Agentlikning   ma’lumotlar   bazasida   har   kuni   dunyoning   turli   burchagidagi   5
milliard   telefonning   joylashgan   o’rni   haqida   axborot   paydo   bo’ladi.   Bu   maxsus
xizmat   xodimlariga   fuqarolarning   harakatlanishi   va   o’zaro   aloqalarini   kuzatish
imkonini beradi.
Ushbu   muassasa   telefonlarning   joylashuv   o’rni   va   vaqti   haqidagi
ma’lumotlarni   turli   texnologiyalar   yordamida   aniqlaydi.   Agar   telefon   Wi-Fi’ga
ulangan   yoki   unda   GPS   xizmati   yoqilgan   bo’lsa,   u   holda   koordinatalar   aniqligi
yanada oshadi.
Hattoki,   telefondan   qisqa   xabarlar   jo’natilmasa   yoki   qo’ng’iroqlar   amalga
oshirilmasa   ham,   uning   joylashuvini   aniqlash   mumkin.   Buning   uchun   MXA   bir
qancha   telefonlarning   birgalikda   harakatlanishini   aniqlovchi   “Co-travelers”
texnologiyasini qo’llaydi. Bu texnologiyada, avvaliga, nishondagi qurilma bilan bir
aloqa   tarqatuvchiga   ulangan   barcha   telefonlar   tahlil   qilinadi.   So’ngra,   nishon   o’z
harakatini   boshqa   tarqatuvchi   tomon   yo’naltirganda,   tizim   o’xshash   harakatni
amalga oshirgan qolgan qurilmalarni filtrlaydi. Kuzatilayotgan obyektning keyingi
harakatlari davomida jarayon takrorlanadi.
Agentlikning   2012-yil   may   oyiga   oid   hujjatlaridan   birida   yig’ilgan
ma’lumotlar   hajmi   axborotlarni   qayta  ishlash   va  saqlash   bo’yicha   maxsus   xizmat
imkoniyatlaridan ortib ketgani haqida so’z boradi.
Muassasaning   bir   nechta   rasmiy   vakillari   ma’lum   qilishicha,   kuzatuvlar
qonunlarga zid emas, AQSh fuqarolariga nisbatan qo’llanmagan va konstitutsiyani
26 buzmagan. Lekin Edvard Snoudenning arxivida mahalliy aholining telefonlari ham
kuzatilgani to’g’risida dalillar borligi xabar qilinmoqda.
       
                    
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:
1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. 2017 yil.
2. O’zbekiston   Respublikasining   Qonuni   “Korrupsiyaga   qarshi   kurashish
to’g’risida”. 2017 yil 3 yanvar, O’RQ-419-son. «Xalq so’zi» gazetasining 2017 yil
4 yanvardagi 2 (6696)-sonida e'lon qilingan. 
3. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “2017-2021 yillarda O’zbekiston
Respublikasini   rivojlantirishning   beshta   ustuvor   yo’nalishi   bo’yicha   Harakatlar
strategiyasini   “Faol   investitsiyalar   va   ijtimoiy   rivojlanish   yili”   da   amalga
oshirishga   oid   Davlat   dasturi   to’g’risida”gi   2019   yil   17   yanvar,   PF-5635-son
farmoni. 
4. O’zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   “O’zbekiston   Respublikasida
Ma'muriy   islohotlar   konsepsiyasini   tasdiqlash   to’g’risida”gi   2017   yil   8   sentyabr,
PF-5185-son   farmoni.   «Xalq   so’zi»   gazetasining   2017   yil   9   sentyabrdagi   180
(6874)-sonida e'lon qilingan.
5. O’zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   “O’zbekiston   Respublikasida
raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida” 2018 yil 3 iyuldagi
PQ-3832-son Qarori. <http://lex.uz/docs/3806053>
6. O’zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   “O’zbekiston   Respublikasi
davlat   boshqaruviga   raqamli   iqtisodiyot,   elektron   hukumat   hamda   axborot
tizimlarini   joriy   etish   bo’yicha   qo’shimcha   chora-tadbirlar   to’g’risida”gi   2018   yil
13   dekabr,   PF-5598-son   farmoni.   (Qonun   hujjatlari   ma'lumotlari   milliy   bazasi,
13.12.2018 y., 06/18/5598/2313-son).
27 7. O’zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   “Davlat   boshqaruvining
ochiqligi   va   shaffofligini   ta'minlash   hamda   mamlakatning   statistika   salohiyatini
oshirish yuzasidan qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi 2019 yil 9 aprel, PQ-
4273-son qarori.
8. Alimov   R.M.,   Toshev   Z.K.   “Xufiyona   iqtisodiyot”   -   korrupsiya
darajasining   ortishiga   ta'sir   ko’rsatuvchi   omil   sifatida.   //Jamiyat   va   boshqaruv.
2014.№1. 
9. Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo’lida. - T.: O’zbekiston,
1998.-
10. Xasan   Abulkosimov,   Murod   Abulkosimov:   Iktisodiy   xavfsizlik   nazariya
va amaliyot.
11. вдийский В.И. Национальная экономическая безопасность в условиях 
глобализации // Междунар. публ. и частное право. - 2016. - N2. - С.9-10.
12. Арбузов С. Методологические основы оценки уровня экономической 
безопасности // Общество и экономика. - 2017. - N6. - С.28-37.
13. Ozawa T. The rise of Asia.The ―flying geese  theory of tandem growth and‖
regional agglomeration. – Cheltenham (UK), Northampton (MA, USA): 
Edward Elgar, 2018.
14. Economic and Social Survey of Asia and the Pacific. - New York, 2014.-
299p.
15. Буркальцева Д. Система обеспечения экономической безопасности 
государства: необходимость формирования и структурные 
составляющие
16. Explorer Global Think Tank. China ‘s Economy is Slowly Becoming 
17. More Normal. Pieter Bottelier. Article / july 26, 2017. 
18. World Bank. Unternational trade indecators. 2018.
19. International Monetary Fund: International Financial Statistics. - 2016. 
20. August.- 106p.
28