Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 85.8KB
Покупки 0
Дата загрузки 11 Ноябрь 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Педагогика

Продавец

Qunduz Alimova

Дата регистрации 14 Май 2024

1 Продаж

O’zbekistonda ta’limni rivojlantirishning zamonaviy masalalari

Купить
KURS ISHI
M avzu :  O‘zbekistonda ta’limni rivojlantirishning zamonaviy masalalari
1 MUNDARIJA
I BOB. O‘ZBEKISTONDA TA’LIMNI RIVOJLANTIRISHNING ZAMONAVIY 
MASALALARINING NAZARIY-METODOLOGIK ASOSLARI ........................................................ 5
1.1.  O‘zbekistonda ta’limni rivojlantirishning mazmun mohiyati ............................................................ 5
1.2. O‘ZBEKISTONDA TA’LIM TIZIMINI KASBIY RIVOJLANTIRISHDA XORIJ 
TAJRIBALARINING MAZMUNI ......................................................................................................... 9
II BOB. O‘ZBEKISTONDA TA’LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISHNING ZAMONAVIY 
TENDENSIYALARI ............................................................................................................................. 16
2.1. O‘zbekistonda ta’lim tizimini rivojlantirishda ta’sir etuvchi omillar .............................................. 16
Madaliev A. Boshqaruv tizimida inson omilini faollashtirishva inson taraqqiyoti indeksini baholash 
mexanizmlarini takomillashtirish. I.f.d.dissertatsiyaT. 2021 187 b. ................................................... 19
XULOSA ............................................................................................................................................... 31
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI ............................................................................ 33
2 KIRISH
Mavzuning   dolzarbligi. O‘zbekiston   Respublikasida   ta’lim   sohasidagi
davlat   siyosatining   mazmuni   ta’lim   taraqqiyotini     yuqori     bosqichlar     eng     ilg‘or
xorijiy     mamlakatlar     ta’limi     darajasiga     ko‘tarish,   jahon   tajribasini   o‘rganish
asosida  barkamol  shaxs  va malakali  mutaxassisni  tarbiyalab  voyaga yetkazishdan
iboratdir.
Ta’limni   boshqarish   tizimi   shakli   va   mazmuni   jihatidan   davlat-jamoatchilik
tusida   bo‘lishi   –   eng   ilg‘or,   va   fuqarolik   jamiyati   yutuqlariga     kiruvchi
yo‘nalishligini  tan  olish kerak.Ta’lim tizimi boshqaruv  jarayonining mohiyati  va
qonuniyatlarini  aniqlash,  bu  jarayonda  sodir  bo‘ladigan  munosabatlarni  ochib
berish,  baholash  va  boshqaruv  sub’ektining asosiy  tamoyillarni  ishlab  chiqish
ta’limni boshqarish  jarayonida  muhim  ahamiyat  kasb etadi.    
         Keyingi yillarda mamlakatimizda olib borilayotgan islohotlarda ta’lim sifatiga
alohida   e’tibor   qaratilmoqda.   Jumladan,   2022–2026   yillarga   mo‘ljallangan   yangi
O‘zbekistonning Taraqqiyot Strategiyasida:  Oliy ta’lim bilan qamrov darajasini 50
foizga yetkazish va ta’lim sifatini oshirish uchun k adrlar buyurtmachilari takliflari
asosida  qabul  parametrlarini  2022 yilda oshirish,  2022 yilda  yoshlarni  oliy ta’lim
bilan qamrov darajasini 38 foizga yetkazish, to‘lov-kontrakt asosida o‘qishga qabul
qilish   parametrlarini   oliy   ta’lim   muassasalari   tomonidan   mustaqil   belgilash
tartibini joriy etish, 2026 yilda qabul ko‘rsatkichini kamida 250 mingga yetkazish
vazifasi ko‘rsatib berilgan. 1
                 Ta’limni boshqarish   tizimining   sifat   jihatidan   yangi darajasi   an’analar,
boy   tarixiy   va   ma’naviy   merosni   hisobga   olgan   holda   rivojlangan   mamlakatlar
tajribasidan   ham     keng     foydalanish   lozim.   Ta’limni   boshqarish   tizimi   shakli   va
mazmuni   jihatidan   davlat-jamoatchilik   asosida   eng   ilg‘or,   va   fuqarolik   jamiyati
yutuqlariga     kiruvchi     yo‘nalishligini     tan     olish   kerak.   Zamonaviy
mutaxassislarning  umri  davomida  egallayotgan  bilimlari poydevori  oliy  ta’lim
muassasalarida     yaratilayotganligi     nuqtai     nazaridan   oliy   ta’lim   sifatini   oshirish
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 28 yanvar, PF-60-son  2022 — 2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi
O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida Farmoni .  Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 29.01.2022 y., 
06/22/60/0082-son).
3 masalasi kompleks hal qilinishi zarur bo‘lgan muammo hisoblanadi.
Iqtisodiy   islohotlar   sharoitida   ta’lim   tizimini   boshqarish     ta’lim     tizimi
organlari     va   ularning   vazifalari,   ish   faoliyatining   mazmuni,   metodlarini   belgilab
beradi,   shuningdek,   ta’lim   muassasalariga    rahbarlik   qilish tiziminii asoslaydi.
Bu   esa   ta’lim     tizimini   miqdor   va   sifat   jihatidan   rivojlantirishda     ijtimoiy-tarixiy
jarayonda tarkib topgan, ma’lum tamoyillar asosida boshqariladigan hamda bir-biri
bilan   bog‘langan   barcha   tipdagi   o‘quv-tarbiya   muassasalari   yig‘indisini   sifat
jihatidan takomillashtirishni talab qiladi, bu esa tanlangan mavzuning dolzarbligini
yanada oshiradi.
Kurs   ishi   maqsadi :   O‘zbekistonda   ta’limni   rivojlantirishning   zamonaviy
masalalari bo‘yicha  nazariy asoslarini o‘rganish va tahlil qilish.
Kurs   ishi   vazifalari :   O‘zbekistonda   ta’lim   tizimini   rivojlantirishning
zamonaviy masalalarini hamda xorij tajribalari asosida asoslab berish.
Kurs   ishi   ob’ekti : O‘zbekistonda   ta’limni   rivojlantirishning   zamonaviy
masalalari .
Kurs   ishi   predmeti :   O‘zbekistonda   ta’limni   rivojlantirishning   zamonaviy
masalalari  samarali shakl, metod va vositalari.
Kurs   ishining   metodologik   asosi:   O’zbekiston   Respublikasining   “Ta’lim
to’g’risida”gi qonuni, “Oliy ta’lim, fan va innovatsiya vazirliklari tomonidan qabul
qilingan   qarorlar,   me ’ yoriy   hujjatlar,   O’zbekiston   Respublikasi   Prezidenti
asarlarida   ta’lim   sohasida   ilgari   surilgan   g’oyalar,   pedagogika,   psixologiya   va
metodika   bo’yicha   ta’limni   modernizatsiyalash   bo’yicha   xorijiy   tajribalar,
nazariyalar va konsepsiyalar, shuningdek respublikamiz olimlarining qarashlaridan
iborat.
Kurs   ishi   tuzilishi   va   hajmi:   K irish,   asosiy   qism,   umumiy   xulosa,
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati dan  iborat.
4 I BOB. O‘ZBEKISTONDA TA’LIMNI RIVOJLANTIRISHNING
ZAMONAVIY MASALALARINING NAZARIY-METODOLOGIK
ASOSLARI
1.1. O‘zbekistonda ta’limni rivojlantirishning mazmun mohiyati
O‘zbekistonda   ta’lim   tizimi   davlat   tomonidan   to‘g‘risidagi   qonunlar,
qarorlar va tadqiqotlar asosida amalga oshiriladi. Ta’lim tizimining nazariy qismi,
oliy   o‘quv   yurtlari,   xususiy   o‘quv   yurtlari,   xalq   ta’limi,   maktab   ta’limi   va   oliy
o‘quv yurtlari bo‘yicha tartibga solingan.
O‘zbekiston   Respublikasi   Konstitutsiyasi   ta’limning   bepul   va   har   hafta   5
kun   davomida   olib   borilishi   zarurati   bilan   shaxsiy   ta’limni   ta’minlashni
ta’minlaydi.   Konstitutsiyada   shuningdek,   qiynaluvchan   talabalarning   o‘qishiga
yordam   berishga   mo‘ljallangan   qonunchilik,   o‘qish   uchun   ma’yus   uchun
majburiyat   stavkalari   va   xalqaro   mazkur   majburiyatni   yozish   inson   huquqlarini
himoya qilishni talab qiladi.
              Jahon   iqtisodiyotining   intensiv   rivojlanishi   va   raqobatning  tobora  kuchayib
borishi   sharoitida   ta’lim   sohasining   ijtimoiy-iqtisodiy   taraqqiyotdagi   strategik
sohalardan   biri   sifatidagi   ahamiyati   tobora   ortib   bormoqda.“Hozirga   kelib,   ta’lim
xizmatlari  xalqaro bozorining hajmi 100 milliard AQSh dollarni tashkil  etmoqda.
«Inson  kapitali»  dunyo milliy boyligining  64 foizini  tashkil  etadi.  Bu  ko‘rsatkich
rivojlangan   mamlakatlarda   70   foiz,   o‘rta   daromadli   mamlakatlarda   58   foiz,   quyi
daromadli   mamlakatlarda   41   foizni   tashkil   etmoqda”.   Bugungi   kunda   oliy
ta’limning   innovatsion   taraqqiyotning   yetakchi   omiliga   aylanib   borishi   sharoitida
ta’lim xizmatlari bozorini rivojlantirishga muhim vosita sifatida qaralmoqda. 2
 
Boshqaruv     faoliyatining     mohiyati     to‘g‘risida     g‘oyalar,     tushunchalar,
mulohazalar,     uni     madaniy     tarzda     amalga     oshirish     tamoyillari,     shakllari     va
usullari   haqida   tizim   mavjuddir. Insoniyat   tomonidan   fan-texnika,   iqtisodiyot
va     ijtimoiy   muvaffaqiyatlar     tobora     oshirilib     borishiga     ko‘ra     boshqaruv
faoliyatining  ilmga  bo‘lgan  talabi  ham  to‘xtovsiz  o‘sib  boradi. Bir  tomondan,
2
  https://cyberleninka.ru/article/n/mirovoy-rynok-obrazovatelnyh-uslug-vysshey-shkoly    ;   http://www.m-economy.ru/
art.php?nArtId=3649
5 ta’lim     boshqaruv     faoliyatini     konseptual     boyitishdan     manfaatdor     bo‘lsa,
ikkinchi     tomondan     amaliyotchi   boshqaruvchilar     o‘z     faoliyatini     ilmiy     idrok
etish,  uni  nazariy asoslashga intiladilar.
Shu o‘rinda ta’lim faoliyatining jamiyat rivojlanishining muhim komponenti
ekanligini   ta’kidlab   bu   borada   olimlarning   qarashlariga   e’tibor   qaratamiz.
Akademik   S.S.G‘ulomovning   e’tirof   etishicha   “Ta’lim   shunchaki   jamiyat
hayotining   tomonlaridan   birigina   emas,     balki   umuman   jamiyat   rivojlanishining
yetakchi, tizim hosil qiluvchi omili bo‘lmoqda”. 3
Bu   fikrni   davom   ettirgan   iqtisochi   olim   Sh.R.Xolmuminov,   “Zamonaviy
sharoitlarda   o‘zbek   ta’lim   siyosatining   asosiy   vazifasi   –   ta’limning   zamonaviy
xususiyatlarini   uning   asosliligi   va   davlat,   jamiyat   va   shaxsning   faol   va   istiqbolli
ehtiyojlariga     muvofiqligi   asosida   ta’minlashdan   iborat.   Shunday   qilib,   ta’limni
modernizatsiyalash   -   bu   faqat   mamlakat   ta’lim   majmuini   rivojlantirishning
muammolari   majmui   emas,     balki   ham   siyosiy,   ham     umummilliy     masaladir;     u
biror     idoraga     mansub     loyiha     bo‘lishi   mumkin   emas.   Respublika   fuqarolari,
davlat   organlari   institutlari,   mahalliy   o‘zini   boshqarish   organlari,     professional-
pedagogik     jamoatchilik,     ilmiy,     madaniy,   tijorat   va   ijtimoiy   institutlar   ta’lim
siyosatining  faol  sub’ektlari bo‘lishlari lozim”. 4
  Boshqa   olimlarning   ta’kidlashicha,   ta’lim   “O‘zbekiston     Respublikasining
“Ta’lim     to‘g‘risida”gi     qonuniga     muvofiq,     bu,     inson,   jamiyat,     davlat
manfaatlari     yo‘lidagi     aniq   maqsadga   yo‘naltirilgan   ta’lim   va   tarbiya   jarayoni;
fuqarolar   (ta’lim   oluvchilar)   davlat   tomonidan   belgilangan   ta’lim   darajasi   (ta’lim
mezoni)ga   erishuvini   ta’minlaydi.   YUNESKO   ma’lummtiga   muvofiq     “ta’lim”
termini     o‘zida     ta’limga   bo‘lgan   ehtiyojni   qondirish   maqsadlarida   amalga
oshiriladigan     aniq     maqsadga     yo‘naltirilgan     va   muntazam   faoliyatning   barcha
turlari   ma’nosini   o‘zida   ifoda   etadi.   Ta’lim   deganda   o‘quvni   yuzaga   keltiradigan
tashkiliy va barqaror aloqa jarayoni  tushuniladi”. 5
3
Gulyamov S.S. Obrazovanie v Uzbekistane : den segodnya щ niy. M.// Alma mater . 2002. №7 8 S.
4
Xolmuminov     Sh.R.     O     konsepsii     modernizatsii     obrazovaniya     //     Obrazovanie     i     sotsialno–ekonomicheskoe
razvitie   v   nachale   tretego   tыsyacheletiya.   Tez.   dokl.   konf.   «XIX-Mejdunarodnыe   Plexanovskie   chteniya»,   po-
svyashennoy   10–letnemu   yubileyu   Filiala   REA   im.   G.V.   Plexanova   v   g.   Tashkente.   2   fevralya   2006   goda.   –T.,
2006. – I. – S. 17-19
5
Oliy ta’lim: (lug‘at–ma’lumotnoma) / Tuz: M.X. Saidov, L.V. Peregudov, Z.T. Tohirov. – T.: Moliya, 2003. – 456
6 Mamlakatimizda   ta’lim   tizimiga   quyidagi   asosiy   xususiyatlar   ta’sir
ko‘rsatadi:
1. Bilim   olishga   nisbatan   ta’lim   tizimi   tushunchasining   kengayib
borayotganligi.
2. Ta’lim funksiyasini  faqatgina maktab, institut, universitet  bajarmaydi
balki ijtimoiy institutlar ham alohida o‘rin egall ash i.
3. Ta’lim funksiyalarini oshirishda korxonalar kasb ta’limini berishni o‘z
zimmmalariga olishi.
4. Bozor iqtisodiyoti mexanizmlarining qaror topishi, ta’lim mahsulotlari
va xizmatlar bozorining shakllanishi va rivojlanishida o‘ziga xoslik kasb etishi.
5. Global lashuv   yangi   ta’lim   tizimi g a   uning   qaror   topishi   jarayonlari ga
bog’liqligi
6. Yangi   ta’lim   tizimi   insonning   butun   umri   mobaynida   ta’lim   olish
tizimi sifatida shakllan ishi . 
Yuqoridagi   fikrlarga   qo‘shilgan   holda   quyidagi   mualliflik   ta’rifini   ilgari
suramiz:   O‘zbekistonda   ta’lim   tizimida   yagona   davlat   siyosatini   yuritishda   ta’lim
majmuasini   davlat   tomonidan   boshqarish   muhim   ahamiyatga   ega.   Ta’lim
ustuvorligi yuqori darajada davlat   siyosatida ta’lim tizimini boshqarishning zarur
darajasini     ta’minlash     nuqtai   –   nazaridan   ta’lim   tizimini   boshqarishda   ishtirok
etuvchi   kadrlarni   tayyorlash   tizimining   joriy   etilishi   ta’lim   tizimini   muntazam
rivojlantirib borishni ifodalaydi.
Ta’lim   tizimining   rivojlanishi   uning   ziddiyatliligi   va   murakkabligini
ko‘rsatadiki,   uni   boshqarishda   samarali   usullardan   foydalanish   globallashuv
sharoitida raqobatbardosh  kadrlar  tayyorlashda   ta’limning  insonlarning  shaxsiy
va  kasbiy rivojlanishdagi ahamiyatini yanada oshiradi.
Ta’lim   tizimini     tubdan   yangilash   ta’limni   boshqarish   davlat   organlari   va
ta’lim   tizimi   ob’ektlari   o‘rtasida   tegishli   kadrlar   tayyorlash   shartnomalarini
rivojlantirish,   unda   ta’lim   sifati   va   samaradorligi   talablarini   belgilash   va   ushbu
talablarning   bajarilishi   ustidan   qat’iy   nazorat   yuritish   mexanizmini   yuritish   talab
b.
7 qilinadi. Mamlakatimizda ta’lim tizimi xizmatlari sifatiga tegishli bo‘lgan talablar
davlat   ta’lim   standartlarini   rivojlantirishni   ifodalaydi.   Asosiy   ta’lim   dasturlari
mazmunining majburiy minimumi, yuklama hajmi, boshqa talablar belgilanadigan
ushbu standartlar ta’lim tizimida olingan ta’lim darajasini va uning sifat darajasini
baholash negizi bo‘lib qolmoqda.
8 1.2. O‘ZBEKISTONDA TA’LIM TIZIMINI  KASBIY
RIVOJLANTIRISHDA XORIJ TAJRIBALARINING MAZMUNI
Mamlakatimizda   ta’lim   tizimini   rivojlantirish   bo‘yicha   davlat   siyosatining
mazmuni   ta’lim   taraqqiyotini   yuqori   bosqichlar   eng   ilg‘or   xorijiy   mamlakatlar
ta’limi darajasiga ko‘tarish, jahon tajribasini o‘rganish asosida barkamol shaxs va
malakali   mutaxassisni   tarbiyalab   voyaga   yetkazishdan   iboratdir.   Bu   borada
rivojlangan   xorijiy   mamlakatlar   ta’lim   tizimidagi   ba’zi   jihatlarni   tahlil   qilishga
e’tibor   qaratilgan.   Bugungi   kunda   rivojlangan   mamlakatlarning   kompaniya   va
firmalarda kadrlarni kasbiy tayyorlashva ishchi kuchi   sifatini   oshirishga   alohida
ahamiyat   berilmokda.     Hozirgi   globallashuv,     jahon     bozoridagi     o‘ta     keskin
raqobat personalning yuqori malakaga ega bo‘lishini talab qilmoqda. 
Ta’lim   tizimini   rivojlantirish   bo‘yicha   Xitoy,   Yaponiya   va   boshqa
davlatlarning   tajribalarini   o‘rganishni   maqsad   qildik.   Xitoy   mehnat   bozorida
kasbiy   ta’lim   tizimi   kadrlar   tayyorlash   bo‘yicha   samaradorlik   va   yuqori   sifatga
erishishdek strategik maqsadlar belgilangan.
AQSh,  Yaponiya  va  Fransiya   xodimlarni  kasbiy  rivojlantirish sohasida
katta  va  bir  vaqtning  o‘zida  o‘xshash  tajribaga  ega  mamlakatlar 
hisoblanadi (1. 1 -jadval). 
1. 1 -jadval
Rivojlangan mamlakatlarda kasbiy  rivojlanish  imkoniyatlarini  tashkil  etish
Mamlakatlar Kasbiy   rivojlanish   imkoniyatlarini   tashkil
etish
Germaniya,   Gollandiya,  Daniya    Finlyandiya,
Shvesiya, Xitoy Malaka     oshirish   kurslari     uchun     odatda   ish
joyida     vaqt   ajratiladi   yoki   ish   joyi
o‘zgartiriladi
Belgiya,   Buyuk Britaniya,Malta,   Finlyandiya
va  Shvesiya Ish  joyini  o‘zgartirmasdan  malaka oshiriladi
Islandiya, Ispaniya,Luksemburg Kasbiy rivojlanish ijodiy  ta’til orqali bajariladi
AQSh, Yaponiya, Fransiya O‘quv   yuklamalari   va   boshqa   majburiyatlari
ko‘pligi   sabab   ular   kurs   uchun   vaqt   ajrata
olmaydalar,   qisqa   kurslar   tashkil   qilinadi   va
9 qat’iy davlat nazoratida
“ Bular   qatoriga   kasbiy   ta’lim   tizimi   boshqaruvining   demarkazlashuvi   va
muassasalarni   restrukturalash   kiradi.   Xitoyda   kasbiy   ta’limni   rivojlantirish
samaradorligiga   xorijiy   mamlakatlarda   kasbiy   tayyorgarlikning   tashkil   etilishini
o‘rganish   va   ushbu   tajribalarning   ijobiy   jihatlarini   amaliyotga   qo‘llash   orqali
erishiladi .
Hozirgi vaqtda Xitoy hukumati “fan va ta’lim orqali mamlakat taraqqiyotiga
erishish”   tamoyili   va   uzoq   muddatli   rivojlanish   strategiyasidan   kelib   chiqib,
ta’limni   modernizatsiyalashga   va   aholining   madaniyati   darajasini   oshirishga
ustuvor   vazifa   sifatida   qaramoqda.   Ta’limni   mamlakatning   ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanishi   uchun   strategik   ahamiyatga   ega   ekanligini   e’tiborga   olib,   Xitoy
hukumati   ta’lim   sohasida   “Ta’limni   rivojlantirish   –   modernizatsiyalashuv   va
kelajakni   belgilab   beruvchi   omil”   mazmunidagi   yangi   yo‘nalish   bo‘yicha
islohotlarni amalga oshirmoqda” 6
.
Mazkur   davlat   ta’lim   tizimi   tarkibiga   universitet,   kollej ,   kasbiy   oliy
maktablar i   biriktirilgan.   Ta’lim   nazorati   ham   qat’iy   tartib   bilan   belgilangan   ya’ni
universitet va kollejlar ta’lim vazirligi nazoratida bo‘lsa, mahalliy munitsipalitetlar
tomonidan   boshqariladigan   oliy   ta’lim   muassasalari   ham   faoliyat   yuritadi.
Mamlakatning oliy ta’lim muassasalari oliy ta’limning uch bosqichini ta’minlaydi:
1 - bosqich – 4–5 yil davom etuvchi bakalavr darajasini beruvchi ta’lim.
2-   bosqich   –   2–3   yil   davom   etuvchi,   magistr   darajasini   berish   bilan
yakunlanadi. 
3-   bosqich   –   3   yil   ta’lim   olishni   nazarda   tutadi   va   doktor   darajasini   (PhD)
berish   bilan   yakunlanadi.   Ushbu   unvonni   olish   o‘quv   kursining   asosiy   fanlaridan
imtihonlar topshirish va mustaqil ravishda ilmiy tadqiqot ishini  amalga oshirishni
nazarda   tutadi.   Olimlarning   fikricha     “Kadrlar   salohiyatini   innovatsion
rivojlantirish borasidagi  yapon tajribasi diqqatga  sazovor.  Yaponiyaning  mehnat
unumdorligi     borasida     dunyoda     eng     yuqori   ko‘rsatkichlardan   biriga   erishishi,
6
Otaxonov A., Xitoy Xalq Respublikasida oliy ta’lim tizimini rivojlantirish istiqbollari. Zamonaviy ta’lim. 2014. №7
9 b.
10 innovatsion   mahsulotlar   sifatining   yuqoriligi,   yuqori   texnologiyali   mahsulotlar
ishlab   chiqarish   bo‘yicha   dunyoda   yetakchilik     qilishi,   mamlakat     yalpi     ichki
mahsulotining     hajmi     bo‘yicha     dunyoda     uchinchi     o‘rinni     egallashi   buning
natijasi hisoblanadi”.  7
 Yapon  korporatsiyalarida  kadrlar  salohiyatini  innovatsion
rivojlantirish yo‘nalishlarini uch guruh bilan ifodalash mumkin (1. 2 -jadval). 
1. 2 -jadval
Yapon  korporatsiyalarida  kadrlar  salohiyatini  innovatsion
rivojlantirish yo‘nalishlari
Kasbiy rivojlanish imkoniyatlari Kasbiy rivojlanishning mohiyati
Kasbiy   rivojlanishning       ijtimoiy-siyosiy
jihatlari Davlat   tomonidan   boshqaruvning         mohiyati,
xalqaro   va   ichki   munosabatlardagi     manfaatdorlik
xususiyatlari bilan belgilanadi.
Kasbiy   rivojlanishning       tarkibiy-
funksional  jihatlari Boshqaruv   tizimi tuzilishi,     vazifalari   va maqsadi,
real  faoliyat jarayonida faoliyat yuritish tartibi bilan
belgilanadi.
Rahbarning     boshqaruv     faoliyatini
takomillashtirish Yapon   korporatsiyalarida   kasbiy   rivojlanishning
normativ     hujjatlar     va     uslubiy     tavsiyalarda
innovatsion   ji-atlarini   ifodalaydi   va   boshqaruvning
me’yoriy-huquqiy   asoslari,   boshqaruv     faoliyatining
motivatsiyalash   va   rag‘batlantirishning   щziga   xos
xususiyatlarini belgilaydi.
“Kadrlar     salohiyatini     innovatsion     rivojlantirish     doirasida     inson
resurslarini  boshqarish  har  qanday  ijtimoiy-iqtisodiy  tizimga  xos  bo‘lgan  eng
asosiy   funksiyalardan   hisoblanadi.   Masalan,    Yaponiyada   kadrlar   salohiyatini
innovason     rivojlantirish     sharoitlarini     shakllantirish     uchun     zarur     bo‘lgan
rahbarning quyidagi o‘n ikki qoidasi juda ommalashgan 8
:
1.     Rahbar     haydovchi     bo‘lmasligi     lozim.     Haydovchi     oldiga     solib
7
  Votyakova   I.   V.   Innovatsionnoe   razvitie   kadrovogo   potensiala   organizatsii   v   usloviyax   restrukturizatsii   //   J.
Ekonomika stroitelstva. – 2011. - № 2 (8). – S.23
8
Akbarov A.M.Shakirova N.A. Kadrlar salohiyatini innovatsion rivojlantirish modeli (Yaponiya tajribasi misolida)
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 2, mart-aprel, 2019 yil 1   2/2019 (№ 00040)
www.iqtisodiyot.uz . 7 B.
11 haydaydi,   rahbar     esa     o‘z     ortidan     ergashtiradi.     Haydovchi     o‘z     hokimligiga,
rahbar  esa  unga ergashuvchilar yordami va ko‘magiga tayanadi.  Haydovchi  qo‘l
ostidagi xodimlarni mish-mishlar, taxminlar, farazlar va fikr-mulohazalar olamida
yashashga majbur qiladi. Rahbar vaziyat bilan tanishtiradi, turli muammolarni hal
etishga jalb qiladi.
2.  Rahbar  o‘z  ishiga  ishonishi,  jasur,  sobitqadam,  dadil  bo‘lishi  va  bu
xislatlarni   qo‘l    ostidagi    xodimlarga   ko‘rsata   olishi    lozim.   To‘g‘ri   va   dadil
qadam   tashlash,   boshni   tik   tutish   o‘ziga   ishonch   hissini   shakllantirishga   yordam
beradi.
3. Rahbar boshqarish haqidagi fanni bilishi lozim.
4. U qo‘l ostidagi xodimlar vaqtini qadrlashga o‘rganishi lozim.
5.  Rahbar  jiddiy  va  talabchan  bo‘lishi  lozim.  Lekin  jiddiylik  va 
talabchanlik hech qachon qo‘pollik, injiqlik va tirnoq ostidan kir izlashga aylanib
ketmasligi lozim.
6. Tanqid qila olish va tanqidni qabul qilish.
7.  Jazolay  olish  va  kechira  olish.  Bunda  birinchi  hayfsan  yolg‘iz  holda
e’lon qilinishi lozim.
8. Rahbar xushmuomala va ochiq ko‘ngil bo‘lishi lozim.
Hozirgi   davrda   Yaponiya   ilmiy   tadqiqotlarga   ketgan   sarmoya   miqdori
bo‘yicha   dunyoda   2-o‘rinda   turadi.   Yaponiya   ta’limining   shakllanishi   1867-1868
yillarda   boshlangan.   Yaponiya   o‘z   oldiga   2   vazifani:   1-boyish,   2-g‘arb
texnologiyalarini   Yaponiya   ishlab   chiqarishiga   kiritish   masalasini   qo‘ydi   va   bu
ishni   amalga   oshirish   uchun   birinchi   galda   ta’lim   tizimini   tubdan   o‘zgartirish
kerakligini angladi. 
  Maktabgacha   ta’limga   Yaponiyada   katta   e’tibor   beriladi,   Yaponiya
bog‘chalarida bolalarni 8 kishilik kichik guruhlar-“xan”larga bo‘ladi. Bu bolalarga
bog‘chada “o‘z ish o‘rni” ajratiladi, ular o‘z xanlariga nom tanlaydilar. Shu tariqa
eng kichik yoshdan jamoada ishlashni o‘rgatadilar. Bu guruhdagi har bir o‘quvchi
guruhda   o‘z   o‘rniga   ega   bo‘lishi   lozim.   Bunday   xanlar   keyingi   ta’lim   bosqichida
ham qo‘llaniladi.
12   O‘rta   maktabda   xanlar   doimiy   emas,   ular   yangi   sharoitlarga   tezroq
ko‘nikish   uchun   3   har   5   oyda   o‘zgartirib   turiladi.   Yaponiya   bog‘chalariga   3-5
yoshdagi bolalar qabul qilinadi. Bolalar bog‘chalarining maqsadi bolalarning aqliy
va jismoniy qobiliyatlarini rivojlantirish, mustaqillik va ichki tartib ko‘nikmalarini
tarbiyalash,   jamiyat   hodisalariga   to‘g‘ri   munosabatda   bo‘la   olishni   o‘rgatishdan
iborat.
Maktablar quyidagicha bo‘lingan: 
1. Boshlang‘ich maktab 6 yil.
 2. O‘rta maktab 3 yil. 
3. Yuqori maktab 3 yil. 
4. Boshlang‘ich maktab ta’limning ilk 6 yilini qamrab oladi va uning asosiy qismi
hisoblanadi. 
Kichik   o‘rta   maktab   3   ta   sinf   7,8,9-sinflarni   o‘z   ichiga   oladi   va   majburiy
ta’limning   oxirgi   bosqichi   bo‘lib   hisoblanadi.   O‘quvchilar   yoshi   12   yoshdan   15
yoshgacha   bo‘ladi.   Xuddi   boshlang‘ich   maktabdagiday,   o‘rta   maktabning   asosiy
qismi   davlat   tasarrufida,   5%   xususiy.   Yuqori   (o‘rta)   maktab-kotogakko.   Yuqori
(o‘rta) maktab majburiy emasligiga qaramay, unda 94% o‘quvchilar tahsil oladilar.
Yuqori   o‘rta  maktab soni  55%ni  tashkil  etadi,  shunga  qaramay davlat  va  xususiy
katta   maktablar   pullik.   Yuqori   maktab   dasturlari   o‘rta   maktab   va   boshlang‘ich
maktab   dasturlariga   ko‘ra   xilma-xil,   lekin   o‘quvchilarga   bilimning   u   yoki   bu
sohasiga   ixtisoslanishi   bo‘yicha   imkoniyatlar   yaratiladi.   Yaponiyada   yuqori   o‘rta
maktablarning   kunduzgi   (o‘qish   -3yil),   kechki   va   sirtqi   (o‘qish   4   yil)   turlari   bor.
Kechki   va   sirtqi   maktabni   bitirganlik   haqidagi   guvohnomasi   xuddi   kunduzgi
yuqori   maktabnikiday   bo‘lsa   ham,   95%   o‘quvchilar   maktabning   kunduzgi
bo‘limida tahsil olishadi. 
Yuqori   maktablarga   qabul   qilish   kichik   maktabni   tugatganlik   va   kirish
imtihonlari   natijalari   bo‘yicha   konkursdan   o‘tganligi   haqidagi   hujjat   asosida
amalga   oshiriladi.   Yuqori   o‘rta   maktabda   yapon   tili,   matematika,   tabiiyot,
jamiyatshunoslik   va   b.   majburiy   umumta’lim   fanlariga   qo‘shimcha   holda
o‘quvchilar tanlov bo‘yicha fanlarni taklif qiladilar, bu ingliz tili, yoki boshqa chet
13 tillar, shuningdek, texnik va maxsus fanlar bo‘lishi mumkin. 
 Yaponiyada kasb-hunar ta’limi. Yaponiyada yuqori o‘rta maktabda o‘qishni
hohlamaganlar 5 yillik “texnik kollej”lar-kasbiy texnika bilim yurtlariga kirishlari
mumkin.   Lekin   bu   o‘qishlarga   kirish   shunchalik   oddiy   emas,   eng   yaxshilaridan
juda   katta   konkurs   asosida   qabul   qilinadi,   chunki   Yaponiyada   yuqori   malakali
ishchilar juda ham zarur.  Universitet o‘rniga 2 yillik kollejga kirish mumkin, unda
maxsus ta’lim beriladi. Bu kollejlarda yapon qizlarining 90% o‘qiydilar va ayollar
kasbini   egallaydilar   ya’ni:   tibbiyot   hamshirasi,   bolalar   bog‘chasi   tarbiyachisi,
boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi, yuqori malakali uy xonimlari, aktrisa. 
Oliy   ta’lim   bakalavr   darajasini   olish   uchun   4   yillik   o‘qish   belgilangan.
Ba’zan   ma’lum   kasbiy   darajani   egallash   uchun   6   yillik   dastur   tavsiya   qilinadi.   2
tipdagi   universitetlar   mavjud:   milliy   universitetlar   davlat   universitetlari.
Yaponiyada   kuchli   20talikka   kirgan   eng   zo‘r   Osiyo   universitetlari:   Tokio
universiteti,   Osako   universiteti,   Kioto   universiteti,   Toxoku   universiteti,   Nagoya
universiteti,   Tokio   texnologiya   instituti,   Kyusyu   universiteti,   sukuba
universitetlaridir.
  Universitet   tanlashda   birinchi   mezon-uning   nufuzliligida.   Bunday   nufuzli
oliy   o‘quv   yurtini   bitirgan   yosh   yigit-qizlar   darhol   ishga   olinadi.   Yaponiya
universitetlarida o‘quv jarayonini tashkil qilishning o‘ziga xos xususiyati shundaki,
umumilliy va maxsus fanlar aniq bo‘lib o‘qitiladi.
  Birinchi ikki yillikda barcha talabalar umumta’lim tayyorgarligini oladilar.
Bunda   umumilliy   fanlar:   tarix,   falsafa,   adabiyot,   jamiyatshunoslik,   chet   tillari
o‘tiladi, shuningdek, bo‘lajak kasbi bo‘yicha maxsus kurslarni eshitadilar. Ilk ikki
yillikda  talabalar  tanlagan kasblari  mohiyatiga chuqurrok kirish imkoniyatiga ega
bo‘ladilar,   o‘qituvchilar   esa-talabaning   kasblarining   to‘g‘ri   tanlaganliklariga
ishonch hosil qiladilar va ilmiy salohiyatini aniqlashga erishadilar. 
Oliy ta’limda ta’limning asosiy yo‘nalishlari va mutaxassisliklari bo‘yicha 4
yil o‘qitiladi. Tibbiyot xodimlari, stomatolog va veterinarlar 6 yil o‘qishadi. Asosiy
kursni tugatgach, bakalavr darajasi beriladi: gakushi. Ayrim mustasno holatlardan
tashqari   bitta   universitetdan   ikkinchisiga   o‘tish   amalda   yo‘q.   Lekin   ba’zi
14 universitetlar   chet   ellik   talabalarni   2   yoki   3-kursga   qabul   qiladilar,   shunda
talabalarni o‘tkazish bo‘yicha maxsus imtihonlar o‘tkaziladi. 
Oliy   o‘quv   yurtining   tadqiqot   ishlariga   layoqati   bor   talabalari   o‘qishni
magistraturada   davom   ettiradi.   Ko‘plab   universitetlar   o‘quv   jarayonini   semestr
tizimi bo‘yicha tashkil qiladi. 
15 II BOB. O‘ZBEKISTONDA TA’LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISHNING
ZAMONAVIY TENDENSIYALARI
2.1. O‘zbekistonda ta’lim tizimini rivojlantirishda ta’sir etuvchi omillar
O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   Sh.M.Mirziyoev   ta’kidlaganidek:
“Yoshlarimizga   munosib   ta’lim   berish,   ularning   ilm-fanga   bo‘lgan   intilishlarini
ro‘yobga   chiqarishimiz   kerak.   Shu   maqsadda,   maktabgacha   ta’lim   tizimini
rivojlantirishimiz, o‘rta va oliy o‘quv yurtlarining moddiy-texnik bazasini, ilmiy va
o‘quv jarayonlari sifatini tubdan yaxshilashimiz kerak”. 9
  Iqtisodiyotni innovatsion
talablar   asosida   taraqqiy   ettirishda   aholining   bilimlilik   darajasini   oshirish,   ishlab
chiqarishning intellektual salohiyati, chet el investitsiyalari ko‘lamini kengaytirish,
tadbirkorlik,   kichik   va   xususiy   biznesni   rivojlantirish,   o‘z   navbatida,   yangi
iqtisodiy   yo‘nalishdagi   kasb-hunar   va   mutaxassisliklar   bo‘yicha   kadrlar,   shu
jumladan,   ta’lim   tizimida   kadrlarni   tayyorlash,   qayta   tayyorlash   va   ularning
malakasini oshirish bugungi kunning dolzarb vazifalari hisoblanadi. 
Ta’limni   boshqarishning   bevosita   tizimliligi,   yaxlitligi   ta’lim   sifatining
nazariy-amaliy   uslublarining   rivojlantirish   bilan   bog‘liq.   Mazkur   xususiyatlar
O‘zbekiston     Respublikasi     oliy     ta’lim   tizimini     2030-yilgacha     rivojlantirish
konsepsiyasida     oliy     ta’lim   muassasalarini   tizimli   rivojlantirish   va   boshqaruv
faoliyatini yanada takomillashtirish zarurligini ko‘rsatadi.
Bu   borada   zamonaviy   ta’lim   texnologiyalarini   va   sifatli   ta’lim   berishni,
ta’lim   tizimidagi   tashkiliy   tuzilmalarni   takomillashtirish,   ijtimoiy-iqtisodiy
mexanizmlarni   takomillashtirish   orqali   yangi   ta’lim   tizimining   sifat   darajasini
oshirishga erishiladi (1-rasm).
9
  1
Mirziyoev   Sh.M.   O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   matbuot   xizmati   davlat   rahbarining   2019   yil   uchun
mo‘ljallangan   eng   muhim   ustuvor   vazifalar   haqidagi   Oliy   Majlisga   Murojaatnomasi   //   www.lex.uz,   2019   yil   28
dekabr.
16 1-rasm.  Oliyta’lim muassasalarida ta’lim sifati va samaradorligiga ta’sir
ko‘rsatuvchi omillar
Mamlakatimizda   keyingi   bir   necha   o‘n   yilliklarga   mo‘ljallangan   talab   va
ehtiyojdan   kelib   chiqib,   oliy   ta’lim   tizimini   rivojlantirishga   qaratilgan   strategik
maqsad va vazifalar belgilangan. Yangi O‘zbekistonnning ta’lim tizimiga quyidagi
asosiy xususiyatlar xos:
- ta’lim tushunchasining iqtisodiy-ijtimoiy ahamiyati bilim olishga nisbatan
o‘zgarib   bormoqda   va   ta’lim   xizmatlari   sifatining   buyurtmachilar   talabi   asosida
ortib borishi;
-   ta’lim   funksiyasini   maktab-kasb   hunar   ta’limi-oliy   ta’lim-oliy   ta’limdan
keyingi ta’limdan tashqari ijtimoiy institutlar ham bajaradi;
-   raqamlashtirish   va   masofaviy   individual     ta’lim     shakli     ustunlik     va
imkoniyatlaridan foydalanish bevosita ta’lim tizimiga ta’sir ko‘rsatadi;
-   sifatli   ta’lim   insonning   butun   umri   davomida   ta’lim   olish   tizimi   sifatida
shakllanadi. 10
Oliy     ta’lim     muassasalari     boshqaruv     jarayoni   samaradorligini
erishilgan     amaliy     natijalarni     tahlil     qilish     asosida     baholash,   ya’ni     quyidagi
muammolarni  hal  etish  orqali  ularni  takomillashtirish  lozim bo‘ladi:
- muassasadagi     boshqaruv     jarayoni     va     amaliy     faoliyat     natijalari
o‘rtasidagi bog‘liqlik jihatlarini aniqlash;
10
ZaynutdinovSh . N .,   OchilovA . O .   Oliyta ’ limmuassasalariniboshqarishsamaradorliginibaholash   //
Iqtisodiyotvata ’ lim . – 2010. – 2. – 83-87- b .;
17 Raqobat  natijasida OTM
boshqaruv  tizimining  funksional
vazifalarini qayta ko‘rib chiqishOTMlarning  o‘z-o‘zini
moliyalashtirish
tizimiga o‘tishiOTM boshqaruv
tizimining yangi
tamoyillar asosida tashkil
etish  OTM boshqaruv tizimini
rivojlantirish - oliy     ta’lim     muassasasi     tashkiliy     tuzilmasidagi     kafedralar     misolida
faoliyat   natijalariga   ko‘ra   boshqaruv   jarayoni   samaradorligini   baholashni
amalga oshirish, bunda boshqaruv jarayoni bilan bog‘liq mezonlarni ajratish;
- kafedralar     faoliyatini     natijalari     asosida     boshqaruv     samaradorligini
baholashda     ko‘p     mezonli     kompleks     baholash     usullarini     qo‘llash     va
olingan natijalarni tahlil qilish.
Ushbu  masalalarni  hal  qilish  ularning  ilmiy  jihatdan  asoslash  uchun
quyidagilar ilgari suriladi:
- oliy   ta’lim   muassasalarida   boshqaruv   jarayoni   samaradorligi   erishilgan
amaliy natijalarda bevosita aks etadi;
- boshqaruv     jarayoni     bilan     bog‘liq     mezonlar     to‘g‘ri     tanlanganda
erishilgan   amaliy     natijalarini     tahlil     qilish     asosida     samaradorlikni
baholash     hamda   natija   va   boshqaruv     qarorlarini     qabul     qilish   orasidagi
teskari aloqani samarali yo‘lga qo‘yish mumkin;
- boshqaruv     jarayoni     samaradorligini     baholash     yo‘llari     amaliy     faoliyat
natijalarini   baholashning   ko‘p   mezonli   va   kompleks   baholash   usullari
qo‘llanganda   boshqaruv   jarayoni   samaradorligini   baholash   ishonchli
natijalarni beradi;
- kafedralar,     fakultetlar     amaliy     faoliyat     natijalarini     tahlil     qilish   asosida
boshqaruv     jarayoni     samaradorligini     baholash     ular     faoliyatining
faollashuviga,     samarali     boshqaruv     qarorlarini     qabul     qilish,     raqobat
muhitining kuchayishiga ijobiy ta’sir qiladi.
Hozirgi   davr   har   bir   mamlakat   ijtimoiy   rivojlanish   tamoyillari   zamonaviy
kasbiy   bilimga   ega   bo‘lish   shart-sharoitlarini   yaratishning   yangi   bosqichiga
o‘tishni zarurat etmoqda. Jahon davlatlari aholisi o‘rtasida kambag‘allikni bartaraf
etishdan   tortib,   barqaror   iqtisodiy   rivojlanishgacha   bo‘lgan   muammolarni   hal
etishda bilimlarni shakllantirishda oliy ta’limning o‘rni beqiyosdir.
Ta’lim   –   inson   omilini   faollashtirish   va   inson   taraqqiyotini   rivojlantirish
bilan   bog‘liq   masala.   Lekin   bunda   tengsizlik   mavjud   bo‘lib,   barcha   ham   birday
18 ta’lim   olish   imkoniyatiga   ega   bo‘lavermaydi.   Bundagi   asosiy   harakat   mavjud
tengsizlikni bartaraf etishga qaratilishi zarur. 11
Boshqaruv     tizimining     tashqi     samaradorligi     jamiyat,     davlat     va     ish
beruvchilarning     maqsadiga     erishuvni     nazarda     tutadi.     Boshqaruv     jarayoni
samaradorligini  baholash  qarorlar  qabul  qilishning  asosiy  mezoni  hisoblanadi.
Shu     tufayli     iqtisodiyot     va     boshqaruvda     samaradorlik     tushunchasiga     katta
e’tibor   qaratiladi.     Umuman     ta’lim     tizimida     boshqaruv     jarayonida     yuqori
natijalarga   erishish     uchun     kuzatish,     suhbat,     modellashtirish,     tahlil,     sintez,
ekspert  baholash, ierarxik tahlil usullaridan foydalaniladi.
Tavsiya  qilingan  ta’lim  muassasalari  boshqaruv  jarayoni  samaradorligini
baholashda       ko‘p     mezonli     tahlil     usulini     qo‘llash     oliy     ta’lim     muassasalari,
akademik  litsey  va  kasb-hunar  kollejlari  boshqaruvini  yangicha  usullar  bilan
boyitadi.     Ta’lim     muassasalari     boshqaruvi     samaradorligini     baholashda
ierarxiyalar     tahlili     usuli     asosidagi     yondashuv     maqsadga     muvofiq     qarorlar
qabul   qilishda     muhim     vosita     sifatida     namoyon     bo‘ladi     va     boshqaruv
jarayonining takomillashuviga  olib  keladi.  Bu  uning  ham  nazariy,  ham  amaliy
ahamiyatga  ega ekanligini ifodalaydi.
Ta’lim  muassasasidagi  boshqaruv  jarayoni  samaradorligiga  ta’sir  etuvchi
omillarga     to‘xtalib     o‘tamiz.     Boshqaruv     jarayoni     samaradorligi     juda     ko‘p
omillarga bog‘liq. Biz   ularni shartli ravishda ichki va tashqi  omillarga ajratamiz.
O‘z-o‘zidan   ma’lumki,     ichki     omillar     faqatgina     ta’lim     muassasasining     ichki
shart-sharoitlari bilan   bog‘liq.   Ularga   xodimlar   va   professor-o‘qituvchilarning
malakasi, muassasaning   moddiy   ta’minlanganligi,   tashkilot   madaniyati   kabilar
kiradi. Ta’lim  muassasasi  boshqaruv  samaradorligiga  tashqi  omillar  ham  ta’sir
qilishi   mumkin.     Ushbu     omillarga     muassasaning     joylashgan     o‘rni,     mahalliy
boshqaruv organlarining siyosati, ijtimoiy muhit va boshqalar kiradi.
Muassasaga ko‘rsatadigan   ta’siriga ko‘ra ijobiy va salbiy omillarni ajratish
mumkin. Ijobiy omillar o‘quv muassasining boshqaruv samaradorligining ortishiga
11
Madaliev   A.   Boshqaruv   tizimida   inson   omilini   faollashtirishva   inson   taraqqiyoti   indeksini   baholash
mexanizmlarini takomillashtirish. I.f.d.dissertatsiyaT. 2021 187 b.
19 xizmat     qilsa,     salbiy     omillar     samaradorlikning     ijobiy     o‘zgarishiga     to‘sqinlik
qiladi.
Shunday     omillar     borki,     ular     istalgan     ta’lim     muassasining     boshqaruv
samaradorligiga     bir     xilda     ta’sir     qiladi.     Bunday     universal     omillar     qatorida
quyidagilarni sanab o‘tish mumkin: 
- quyilgan maqsadlarning sifati;
- maqsadlarni   real   amalga   oshirish   imkoniyati,   ya’ni,   ularning   qo‘yilgan
maqsadga erishish vositalari bilan muvofiq kelishi; 
- joriy holatni to‘g‘ri baholash;
- muassasa   rahbari   va   xodimlarini   qo‘yilgan   maqsadlar   yo‘lida
motivatsiyalash;
- o‘quv muassasasi rahbarining salohiyati va shaxsiy sifatlari; 
- qo‘yilgan   maqsadlarga    erishish    uchun   ajratilgan   resurslarning   miqdori
va sifati;
- boshqaruv  qarorlarini  qabul  qilishda  davlat  va  jamiyat  hamda  kollegial
boshqaruv organlarining ishtiroki. 12
Shuningdek,     ta’lim   muassasalari   boshqaruv   tizimida   boshqaruv   jarayoni
to‘g‘ri  yo‘lga   qo‘yilishi,   uning   samaradorligi    tushunchalarini    aniq   ajratilishi,
uning mazmuni  va  mohiyati  ochib  berilishi,  ta’lim  muassasalarida  ierarxiyalar
ta   hlili   usuli     asosidagi     kafedralar     reytingi     modeli     ishlab     chi   qilishi,     uning
boshqaruv   jarayoni     samaradorligini     baholash     usullariga     asoslanishi     ta’lim
muassasasi   boshqaruv   samaradorligini   baholashda   yuqori   natijalarga   erishishda
ta’sir etuvchi omillar hisoblanadi.
Ta’lim   tizimini   rivojlantirishni   davlat   tomonidan   boshqarish   va   tartibga
solishda bizningcha, quyidagi bosqichlarga e’tibor qaratish lozim:
1-bosqich.   Oliy   ta’lim   tizimini   2030-yilgacha   rivojlantirish   konsepsiyasida
belgilangan   strategik   maqsad   va   vazifalardan   kelib   chiqqan   holda   oliy   ta’lim
muassasasi missiyasi va uzoq  muddatli  maqsadlarni  belgilab  olish, ya’ni bunda,
12
ZaynutdinovSh . N .,   OchilovA . O .   Oliyta ’ limmuassasalariniboshqarishsamaradorliginibaholash   //
Iqtisodiyotvata ’ lim . – 2010. – 2. – 83-87- b .;
20 mehnat  bozori  talablari doirasida  yuqori  malakali  kadrlarni  tayyorlash  sifatini
oshirish,     ilmiy   tadqiqotlarning     istiqbolli     yo‘nalishlarini     aniqlash     va     ilmiy
natijalarni   tijoratlashtirish   mexanizmlarini   ishlab   chiqishga   e’tibor   qaratilishi
lozim.
2-bosqich.   Belgilangan   missiya   va   uzoq   muddatli   maqsadlarni   amalga
oshirish   imkoniyatini     yaratuvchi     faoliyatni     tashkil     etish     modelini     tanlash.
Bunda,  oliy ta’lim muassasasining tarixiy an’analari, uning ixtiyoridagi moddiy va
nomoddiy resurslarni ob’ektiv baholanishi muhim ahamiyat kasb etadi.
3-bosqich.     Belgilangan     missiya     va     uzoq     muddatli     maqsadlarni
qo‘shimcha   moliyaviy   qo‘yilmalar,   tashkiliy   o‘zgarishlarni   talab     etmagan   holda
amalga oshirish imkoniyatini beruvchi boshqaruv tuzilmasi tashkil qilinadi.
4-bosqich. Oliy ta’lim muassasasi  boshqaruv tizimining samarali faoliyatini
tashkil   etish   uchun   gorizontal,     vertikal     hamda     teskari     aloqa     mexanizmlarini
tartibga  soluvchi me’yoriy-huquqiy hujjatlar majmuasi ishlab chiqiladi.
2.2.   O‘zbekistonda   ta’lim   tizimini   rivojlantirishning   zamonaviy
tendensiyalari
Hozirgi   zamonda   rivojlanish   tendensiyalarini   tushunish,   ta’lim   tizimini
harakatlantiruvchi kuchlarni va omillarni tushunib yetish uchun ba’zi bir umumiy
sharoitlarni   va   qonuniyatlarni   o‘rganib   chiqish   kerak.   Bunday   qonuniyatlarga
quyidagilarni kiritish mumkin: 
-   ilm   talab   ishlab   chiqarish   tarmoqlarining   tobora   rivojlanib,   kengayib
boryotganligi.   Bunday   tarmoqlar   uchun   xodimlarning   50   foiz   va   undan   ortiq
qismini   oliy   yoki   o‘rta-maxsus   maxlumotli   kishilar   tashkil   etishi   zarur.   Bu   o‘z
navbatida oliy ta’lim rivojlanishini talab qiladi.
  - ilmiy va texnik ma’lumotlarning intensiv o‘sishi, bu o‘z navbatida bunday
ma’lumotlarning   o‘rtacha   har   7-10   yilda   2   karra   ortishiga   olib   keladi.   Bu   soha
mutaxassislari   uzuluksiz   ta’lim   tizimiga   qo‘shilgan   holda   o‘z-o‘zini
takomillashtirib, malakasini oshirib borishni taqoza etadi. 
-   texnikaning   tez-tez   almashinib   turishi,   ishlab   chiqarish   quvvatlarining   har
21 8-10   yilda   ma’nan   eskirishiga   olib   kelmoqda,   bu   o‘z   navbatida   mutaxassislardan
yaxshi fundamental tayyorgarlikni hamda tor mutaxassisliklarga xos bo‘lgan tarzda
yangi   texnologiyalarni   tezda   samarali   o‘zlashtirib   olishni   ko‘nikmalarini   talab
qiladi. 
-  yurli   yo‘nalishlardagi  fanlar  (biofizika,  molekular   genetika,  nanoximiya va
h.k.)   tutashligini   olib   boriluvchi   ilmiy   tadqiqotlarning   birinchi   darajaga   chiqib
olishi.   Bunday   yo‘nalishalarda   yutuqqa   faqat   keng   qamrovli   va   fundamental
bilimlarga ega bo‘lgan holda jamoa bilan ishlash qobiliyati ila erishish mumkin. 
- o‘ta kuchli ilmiy qobiliyatli tashqi muhitning mavjudligi nafaqat insonning
jismoniy   mehnatini,   balkim   hatto   uning   aqliy   faoliyatini   ham   avtomatlashtirishga
olib   kelmoqda.   Natijada   ijodiy,   algoritmlanmaydigan   faoliyat   turlarining   qadri
oshdi hamda shu faoliyatni amalga oshira oladigan mutaxassislarga talab otmoqda.
-   ilmiy   va   shunga   o‘xshash   qiyin   yo‘nalishlardagi   faoliyatga   ko‘plab
kishilarning   jalb   qilinishing   ortib   borishi   ayrim   tadqiqotchilar   tomonidan
olimlarning   o‘rtacha   evristik   salohiyatining   pasayishiga   sabab   bo‘lishi   sifatida
ko‘rsatilmoqda.   Bunday   pasayishni   kompensatsiyalash   uchun   mutaxassislarni
ilmiy va amaliy faoliyat metodologiyalari bilan qurollanirishni talab qiladi. 
- sanoat va qishloq xo‘jaligida mehnat unumdorligining ortib borishi moddiy
ishlab chiqarishdagi insonlar sonini qisqartiradi hamda aholining ko‘proq madaniy,
ma’rifiy va boshqa xizmat ko‘rsatuvchi sohalarda bandligi miqdorini ortishiga olib
keladi.   Bu   o‘z   navbatida   an’anaviy   mutaxassisliklar   o‘rniga   yangi   zamonaviy
sohalar, ayniqsa postindustrializm sohasi mutaxassislariga talabni oshiradi.
  -   aholining   daromadlari   ortib   turmush   tarzi   yaxshilanib   borishi   oliy   ta’liga
talabning   ortishiga   sabab   bo‘luvchi   omillardan   sanaladi.   Vaqtning   bunday
talablarigi   rivojlangan   davlatlarning   oliy   ta’lim   tizimi   qanday   javob   qildi   hamda
shu   orqali   rivojlanib   bordi.   Shiddat   bilan   o‘zgarib   borayotgan,   ko‘p   rejali
jarayonlarda   mutaxassislar   jahon   oliy   ta’lim   tizimining   rivojlanishida   quyidagi
tendensiyalarni ajratib ko‘rsatmoqdalar. 13
 1.Oliy ta’limning demokratlashuvi . Bu tendensiya oliy ta’limning umumiy
13
ZaynutdinovSh . N .,  OchilovA . O .  Oliyta ’ limmuassasalariniboshqarishsamaradorliginibaholash  // 
Iqtisodiyotvata ’ lim . – 2010. – 2. – 83-87- b .;
22 ochiqligi,   ta’lim   olish   shakli,   turi,   muhiti   va   mutaxassisliklarni   tanlashning
erkinligi,   ta’lim   jarayonlarinin   boshqarishda   avtoritarizm   va
ma’muriybuyruqbozlik   usullaridan   kechilayotgani   kabi   xususiyatlarni   namoyon
bo‘layotganligi bilan xarakterlanadi.
2.Fan-ta’lim-ishlab   chiqarish   integratsiyasi   va   uning   oqibatida   ilmiy-
o‘quv-ishlab   chiqarish   komplekslarining   yaratilayotganligi.   Mazkur
integratsiyada   markaziy   o‘rinda,   asosiy   kuch   sifatida   ta’lim   tizimi   turibdi,   uning
bosh   bo‘g‘ini   esa   universitetlardir.   Universitetlar   atrofida   bu   tizimda   tayanch
kollejlar,   ixtisoslashgan   maktablar,   oliy   ta’limdan   keyingi   ta’lim   muassasalari
birlashgan.   Ilmiy   tadqiqot   markazlari   ilmiy   o‘sishga   asos   sifatida,   kompleks
ishlanmalar,  fanlararo ishlanmalar   bilan ham  o‘qituvchilar   ishtiroki   ham   talabalar
ishtirokini   ta’minlashni   nazarda   tutuvchi   majmualar   sifatidaishtirok   etmoqda.
Ishlab   chiqarish   sektori   o‘zlaridagi   vaziyatdan   shakllangan   muammolarni   oliy
ta’lim   va   ilmiy   tadqiqot   muassasalariga   yetkazish   bilan   ham   o‘zlaridagi
konstruktorlik   bo‘limlari   orqali   ham   yechishga   ishtirok   etib   jarayonda
qatnashishmoqda. 
3.Oliy   ta’limning   fundamentallashuvi .   Mutaxassisliklar   doirasida   umumiy
va keng profilli, majburiy fanlar, yo‘nalishlarni qisqartirish evaziga, mutaxassislik
fanlari,   fundamental,   ixtiyoriy   fanlarni   ko‘paytirish.   Fundamentallashuvning   o‘ta
chuqurlashuvi ham ko‘pincha ta’limga bo‘lgan qiziqishning so‘nishiga olib keladi,
tor ixtisoslik doirasida shakllanishni nazarda tutadi.
  4.Ta’limning individuallashuvi.   Bunda talabaning ta’lim olishi va mehnati
individuallashuvi   kuzatilmoqda.   O‘qish   shakllari   va   muddatlarini,   usullarini
tanlashda   talabaning   individual   yondoshuvlari,   uning   tahsil   olishdagi   rejalari
individual   tuzilishi,   tahsil   olishda   talabaning   individal   psixofiziologik
xusususiyatlarining   inobatga   olib   kurslarning   tashkil   qilinishi   kabilarni   ko‘rsatish
mumkin.   Bu   o‘z   navbatida   fakultati   va   elektiv   kurslarni   tashkil   etish,   kuproq
mustaqil   shug‘ullanish   soatlari   hisobidan   shakllantirilmoqda.   Bu   o‘z   navbatida
auditoriya   soatlarini   kamaytirib,   mustaqil   ta’lim   soatlarini   oshirishga   olib
kelmoqda.
23 5.Ta’limning   insonparvarlashuvi.   Bunda   tabiiy,   texnik   sohalardagi
yo‘nalishlardan   ko‘ra   ijtimoiy,   gumanitar,   iqtisodiy   yo‘nalishlardagi   fanlarni
tarmoqlari   kengaymoqda.   Bundaylarning   ulushi   eng   yetakchi   oliy   ta’lim
muassasalarda   hozirda   30-40   foizga   yetadi.   Talabaning   madaniy   dunyoqarashini
kengaytirish, ijtimoiy munosabatlarni rivojlantirishni treninglar orqali kuchaytirish,
turli   diskussiyalar,   rolli   o‘yinlar   va   boshqalar   orqali   ijtimoiy,   madaniy
munosabatlarni   yaxshilashga   yo‘naltirish.   Ta’limning   insonparvarlashuvi
o‘qituvchining   va   talabaning   shaxs   sifatida   o‘z-o‘zini   namoyon   qilishga   qulay
imkoniyatlarni  yaratadi, insonlar  bilan muloqot qilishda insoniylik xususiyatlarini
oshiradi,   boshqalar   fikrini   hurmat   qilish,   jamiyat   oldida   mas’uliyatni   oshirish
bo‘yicha malakasini rivojlantiradi. 
6.   Oliy   ta’limning   kompyuterlashuvi.   Ayrim   yetakchi   oliy   ta’lim
muassasalarda personal kompyuterlar soni talabalar sonidan oshib ketgan. Bunday
ta’lim   muassasalarida   butun   jarayonlar   avtomatlashtirilgan.   Ulardan
avtomatlashgan ta’lim resurslari sifatida ham axborot manbasi sifatida ham, texnik
vositalar   sifatida   ham   foydalaniladi.   Ta’limni   kompyuterlashtirilishi   kasbiy
faoliyatning   xususiyatlarini   o‘zgartiradi.   Bunda   yangi   kasbiy   ko‘nikmalar
shakllanib boradi. 
7.Oliy   ta’limning   ommaviylashuvi .   Buni   eng   asosiy   ikkita   yo‘nalishda
yaqqol   kuzatish   mumkin,   birinchisi,   oliy   ta’limga   sarflanayotgan   moliyaviy
resusrlarning   oshib   borayotganidan   ko‘rsak,   ikkinchisi,   talabalar   sonining   ortib
borishida ko‘rishmiz mumkin. 2009-yilda butun dunyo bo‘yicha 153 million talaba
bo‘lgan bo‘lsa, 2016-yilda bu raqam 516,7 million kishini tashkil qildi. 2016-yilda
oliy ta’lim jahon yalpi mahsulotida 1198,3 milliard AQSH dollariga teng miqdorni
tashkil   qildi. 14
  Bu   miqdor   2015-yilga   nisbatan   1   foiz   ortganini   ko‘rish   mumkin.
YUN Е SKOning   Ta’limni   rejalashtirsh   Xalqaro   instituti   tayyorlagan   “Har   kimni
oliy   ta’lim   bilan   ta’minlashning   olti   usuli”   yangi   dokladi   oliy   ta’limni   yanada
ommaviy   va   moliyaviy   jihatdan   hammabop   bo‘lishiga   olib     kelishini   nazarda
14
Аleks Muur. Tа’lim berish vа tа’lim оlish: pedаgоgikа, tа’lim dаsturi vа tаrbiyа. - Rutledj. Ikkinсhi nаshr. 2012.
202-bet.
24 tutadi.   Bu   dokladda   talabalarning   oylik   o‘qish   summasi   ularning   oyltk
daromadining   15   foizidan   oshirmaslikni   belgilab   qo‘yishgan.   O‘zbekistonda   ham
oliy   ta’limning   qamrovi   so‘nggi   3   yilda   avvalgi   9   foizdan   hozirda   12   foizga
yetganini ko‘ramiz. Bu raqam 2020- yilda 20 foiz, 2025-yilda 35 foiz, 2030-yilda
70 foizdan ortiqni tashkil etishi rejalashtirilgan. 
8.Oliy   ta’lim   muassasalarning   mustaqilligining   ortishi.   Rivojlangan
mamlakatlarda   oliy   ta’lim   muassasalarning   mustaqilligi   so‘nggi   yillarda   ortib
bormoqda.   Ular   akademik,   moliyaviy,   siyosiy   jihatdan   mustaqilligini   oshirib
borishmoqda.     Yevropa   davlatlarida   oliy   ta’lim   muassasalari   avtonomlashuvi
kuchayib   bormoqda.   Ular   ma’muriy   va   moliyaviy   o‘z   o‘zini   boshqarish,
rahbarlarni   o‘zlari   saylash   kabi   yo‘nalishlarda   mustaqil   hisoblanishadi.
Respublikamizda   ham   yangi   O‘zbekiston   sharoitida   oliy   ta’lim   muassaslarining
mustaqilligi   oshirib   borish   rejalashtirilgan.   2020-yildan   dastlab   10   ta   OTM
moliyaviy jihatdan mustaqil bo‘lib o‘z resurslarini mustaqil idora qilishadi. 
9.Professional   o‘qituvchiga   talab  ortishi.   Jahon   ta’lim   va   ilmiy  sohasidagi
qo‘nggi   yillar   rivoji   oliy   ta’lim   muassasalarda   nafaqat   o‘qituvchini,   balki   o‘z
kasbining professional  darajadagi ustasi, mukammal soha vakilini talab qilmoqda.
O‘qituvchi   ham   ilmiy   xodim,   ham   tadbirkor   bo‘lib   ishlashi   talab   etilmoqda.
Shuningdek,   pedagogika   va   psixologiyaning   o‘rni   ortib   bormoqda,   bunga   sabab
ta’lim   jarayonlarining   o‘zgarishlaridagi   xususiyatlar.   Bundan   tashqari
professoro‘qituvchilar   mahalliy   ijtimoiy   muhitda   ziyoli   qatlam   sifatida   ijtimoiy
faolligi ortishi ham tendensiya bo‘lib bormoqda. 
10.   Oliy   ta’lim   tizimi   faoliyatining   jamoatchilik   tomonidan   doimiy
baholanishi .   Oliy   ta’lim   tizimi   faoliyati   raqobat   jihatidan   rivojlanib   borar   ekan,
ular   atrofdagilar   tomonidan   muntazam   baholanib   borishadi.   Hozirda   jahon   oliy
ta’lim   muassasalari   xalqaro   agentiliklar   tomonidan   turli   ko‘rsatkichlar   asosida
reyting   baholanib   bormoqda.   Bundan   tashqari   oliy   ta’lim   muassasalar
jamoatchilikning   boshqa   institutlari   tomonidan   ham   doimiy   baholab,   kuzatib
boriladi. 
11.   Oliy   ta’lim   muassasalarnig   xalqarolashuvi.   Dunyoning   yetakchi   oliy
25 ta’lim   muassasalari   talabalarni   o‘zlariga   jalb   qilish   bo‘yicha   turli   yo‘nalishlarda
ishlarni   olib   borishadi.   Bu   bilan   ular   o‘zlarinng   asosiy   faoliyatiga   resurs   yig‘ishi
bilan   birga,   dunyoning   eng   sara   aqllarini   yig‘ib   olishga   harakat   qiladi.   Xorijda
ta’lim olishning ortib borishi munosabati bilan mobil talabalarning ham soni ortib
bormoqda.   2000-   yilda   xorijda   tahsil   olgan   talabalarning   soni   2   million   bo‘lgan
bo‘lsa,   2012-yilda   ular   4   million,   2018-yilda   esa   7   millionni   tashkil   etdi.   Bu
raqamlar dunyo talabalari sonining o‘rtacha 2-3 foizini tashkil etmoqda. 15
Markaziy   Osiyda   ham   yoshlar   sonining   ko‘pligi   bois   talabalarning  mobilligi
yuqori   darajada   kuzatilayotgan   mintaqalar   qatoriga   kiradi.   Markaziy   Osiyoda
mobil   talabalar   soni   jahon   o‘rtacha   ko‘rsatkichlaridan   2   karra   yuqori   bo‘lib,   jami
talabalarning   7,5-8   foizini   tashkil   etadi   (2003-yilda   67,3   ming   talaba,   2018-yilda
200 mingdan ortiq talaba). Xalqaro talabalrning eng katta qabul qiluvchi davlatlar:
AQSH-jami   xalqaro   talabalarning   18%ini,   Buyuk   Britaniya-11%.   Fransiya-7%,
Avstrali-6%,   Germaniya-5%   (2012   yil   ma’lumotlari).   2015-2020-yillar   orasida
xalqaro   talabalar   uchun   yangi   yo‘nalishlar   Sharqiy   Osiyo   va   Tinch   okeani
mintaqasi,   Janubiy-Sharqiy   Osiyo   mamlakatlari   –   Malayziya,   Xitoy,   Koreya,
Singapur, Yangi Zelandiya kabi mamlakatlar jozibadorligi ortib bormoqda. 
12. Oliy ta’limning globallashuvi . Jahon iqtisodiyoti globallashuv jarayonini
amalga   oshirayotgan   ekan,   o‘z   o‘rnida   oliy   ta’lim   tizimi   ham   obyektiv   zarurat
tufayli   globallashuv   jarayonlarida   ishtirok   etmoqda.   Yuqorida   sanab   o‘tilgan
tendensiyalar   tufali   oliy   ta’lim   tizimi   globallashuvni   boshdan   kechirmoqda.   Bu
obyektiv jarayondir. Chunki kuchli, raqobatbardosh, mobil va ilg‘or bo‘lish uchun
soha   vakillari   bilan   hamkorlikni   kuchaytirish   talab   etiladi.   United   Nations
Development   Programme:   Education   Index   2019   indeksida   2019-yil   yakunlari
bo‘yicha O‘zbekiston ta’lim darajasi bo‘yicha 188 davlat ichida 0,718 ko‘rsatkich
bilan 73 o‘rinni egalladi. Bu reytingda 1-Germaniya (0,946), 2-Avstraliya (0,923),
3-Yangi   Zelandiya   (0,923)   yetakchi   o‘rinlarni   olishdi.   O‘zbekiston   bu   borada
Malayziya   (0,713),   Turkiya   (0,712),   Xitoy   (0,649),   Indoneziya   (0,625)   kabi
15
  Saito,   Y.   (2008).   Yaponiyada   universitet-sanoat   kooperativ   tadqiqot   dasturi:   hozirgi   holat   va   muammolar.   Asia
Paсifiс Journal of Сooperative Eduсation, 9(2), 115-129.
26 davlatlardan oldingi o‘rindaligini ta’kidlash mumkin 16
 . 
Jahonda   oliy   ta’limni   rivojlanishidagi   yana   bir   muhim   tendensiyalardan   biri
ta’lim   migratsiyasi   oqimlarining   ortib   borayotganligidir.   Ba’zi   mamlakatlar
talabalarning   xalqaro   mobilligini   o‘zlarining   tashqi   siyosatidagi   muhim
yo‘nalishlardan   biri   sifatida   qarashmoqda.   Talabalarning   xalqaro   mobilligi
mamlakatlar   o‘rtasidagi   ham   iqtisodiy   ham   siyosiy   hamkorliklarning
elementlaridan   bo‘lib   bormoqda.   Ta’lim   xizmatlarini   ko‘rsatish,   birinchi   galda
qo‘shma   dasturlar,   til   kurslari,   kasbiy   ta’lim,   stajirovkalarni   tashkil   etish   va
boshqalar   mamlakatlar   eksport   tushumi   manbalarida   salmoqli   hissaga   ega   bo‘lib
bormoqda.   Har   yili   boshqa   mamlakatlarga   ta’lim   olish   uchun   boruvchi   qo‘shma
dasturlarda   ishtirok   etayotgan   hamda   stajirovkalarda   ishtirok   etayotgan   talabalar
soni   5   millionni   tashkil   emoqda.   Iqtisodiy   hamkorlik   va   taraqqiyot   tashkiloti
(OECD)ning   statistik   ma’lumotlariga   ko‘ra   xorijiy   talabalarning   soni   oshib
borishini uzoq yillik tendensiyalar ko‘rsatib turibdi. 
So‘nggi   30   yilda   xorijiy   talabalarning   soni   5   barobarga   o‘sdi.   1975-yildagi
800 ming nafar talaba soni 2015-yilda 4,7 millionga, hozirda 5 millionga yetganini
ko‘rsatmoqda.   2015-yilda   xorijda   tahsil   olayotgan   talabalarning   yarmisi   5   ta
mamlakatda   tahsil   olishni   avzal   ko‘rishgan.   Dunyoda   eng   ko‘p   xorijiy   talabalar
quyidagi mamlakatlarda tahsi olishadi: AQSHda – 18 %, Buyuk Britaniyada – 10
%, Avstraliyada – 7 %, Germaniyada – 7 %, Fransiyada – 7 %, Kanadada – 5 %,
Rossiyada – 4 %, Ispaniyada – 2% 17
Xorijda   tahsil   oluvchi   talabalar   sonining   ortishini   quyidagi   omillar   bilan
bog‘lashadi: birinchidan, mamlakatlarning davlatlararo olib borayotgan siyosiy va
ijtimoiy   aloqalarini   saqlabqolish   hamda   rivojlantirishga   qaratilgan   strategiyalari.
Ayniqsa,   yagona   Yevropa   hududini   shakllantirishni   nazarda   tutuvchi   Erasmus
dasturlari   orqali.   Ikkinchidan,   oliy   ta’lim   olish   istagidagi   talabalarning,   yoshlar
sonining   sezilarli   o‘sib   borishi.   Uchinchidan,   transport   tizimidagi   globalizatsiya
natijasida   narxlarning   erkinlashganligi,   arzonlashganligi,   yoshlar   uchun   maxsus
16
 https://hdr.undp.org/ Education Index 2019.
17
 Тулаганов А.А., Явмутов Д.Ш., Жураев А.Т. Соответсвие высшего образования и его гарантия качества в
рамках   региональных   и   международных   тенденций.   Бухоро   давлат   университети   илмий   ахборотлари.   №4,
2018. – Б. 210-214.
27 tariflarning   paydo   bo‘layotganligi,   loukasterlarda   uchish   georgafiyalarining
kengashi va boshqalar bilan bog‘liq. 
Xuddi shunday tendensiyalar Markaziy Osiyo mamlakatlari mintaqasida ham
kuzatilmoqda.   O‘zaro   iqtisodiy,   savdo-sotiq   hamkorlari   hisoblanmish   mintaqa
mamlakatlari   oliy   ta’lim   sohasida   ham   yaqin   hamkorlikda   o‘zaro   manfaatdordir.
Mamlakatlar oliy ta’limni rivojlantirish uchun yetarli sharoitlar yaratishga harakat
qilishmoqda,   shu   bilan   birga   ular   bitiruvchilarning   o‘z   vaqtida   kasbiy,
mutaxassisligi   bo‘yicha   ishga   joylashishiga   e’tibor   qaratishgan.   Aholi   sonining
o‘sishi   hamda   yangi   ish   o‘rinlariga   talabning   ortishi   oliy   ta’lim   tizimi   oldida
ma’lum   bir   vazifalarni   qo‘ymoqdaki,   bu   vazifalar   iqtisodiy   rivojlangan
davlatlardagi oliy ta’limni oldidagi vazifalardan farq qiladi.
Bugungi   kunda   respublikadagi   ko‘pgina   oliy   ta’lim   muassasalarning
rahbarlari   oliy   ta’limning   zamonaviy   tendensiyalaridan   bexabar   yoki   bunday
jarayonlarga qo‘shilishga tayyor emas. Muallifning o‘zining kuzatuv tadqiqotlariga
asosan   bu   rektorlarda   kuzatilayotgan   kamchiliklarni   quyidagicha   ro‘yxatda
shakllantirdi. 18
- oliy ta’lim tizimida xalqaro tendensiyalardan to‘la xabardor emasligi;
- menejerlik bo‘yicha amaliy ko‘nikmalarning yetishmasligi;
- muammoni tahlil qilish va yechish amaliyotining kamligi;
- guruh   va   jamoa   bilan   ishlashda   pedagogik   va   psixologik   yondoshuvning
sustligi;
- mashg‘ulotlarda   va   izlanishlarda   innovatsiyalarni   qo‘llash   tajribasining
yetishmasligi;
- muomala madaniyatining pastligi;
- tashkilotchilik   va   guruhlarni   boshqaruvchilik   (menejerlik)   ko‘nikmasning
kamligi;
Muallif   bunday   muammolarning   ichida   eng   asosiy   omil   sifatida   ta’lim
muassasasi rahbarining boshqaruv qobiliyatining kamligini ko‘rsatadi. Sababi, har
bir   rahbar   jamoani   boshqarar   ekan,   ushbu   jamoaning   barcha   jabhalardagi
18
  Yavmutov   D.   Yuldosheva   M.   Oliy   ta’limda   sifat   ta’minoti   masalalari.   Turizm   ta’lim   va   iqtisodiyot   sohalarida
strategik islohotlar dolzarbligi. Xalqaro ilmiy amaliy konferensiya maqolalari to‘plami. Buxoro. 2018. – B. 296-298.
28 rivojlanishi,   taraqqiy   etishi   uchun   mas’uldir.   Biroq,   bugungi   kunda   oliy   ta’lim
muassasalarida   ishlayotgan   ko‘pchilik   rahbar   xodimlar   (rektor,   prorektor,   dekan)
o‘z mansablarining lavozim vazifalariga zamonaviy talablardan kelib chiqib javob
bera olishmayaptilar.
O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2018-yildagi   “Oliy   ta’lim
muassasalarida   ta’lim   sifatini   oshirish   va   ularning   mamlakatda   amalga
oshirilayotgan   keng   qamrovli   islohotlarda   faol   ishtirokini   ta’minlash   bo‘yicha
qo‘shimcha   chora-tadbirlar   to‘g‘risida”gi   PQ-3775-sonli   qarori   qabul   qilinishi
bilan   O‘zbekistoda   tahsil   olishni   xoxlovchi   xorijiy   fuqarolardan   konsullik
yig‘imlari   undirish   bekor   qilindi,   talabalarning   o‘zaro   kelishuvlarga   asosan
qo‘shma   dasturlarda   tahsil   olishi   hamda   ularga   O‘zbekiston   oliy   ta’lim
muassasalari   hamda   xorijiy   ta’lim   muassasalari   o‘rtasida   o‘zaro   ikki   tomonlama
tan olinuvchi diplomlarni berish bo‘yicha maqsadli ishlar boshlandi.
Shunga   o‘xshash   ta’lim   islohotlari   Markaziy   Osiyoning   boshqa
mamlakatlarida   ham   olib   borilmoqda.   Markaziy   Osiyo   mamlakatlarida   oliy
ta’limning   rivojlanishida   hozirda   quyidagi   hududiy   xususiyatlar   namoyon   bo‘lib
bormoqda:
- oliy ta’limning xalqarolashuvi;
- oliy ta’limda sifat ta’minotining kuchayishi va unga e’tiborning ortishi;
- mintaqa   ichkarisida   ham   uning   tashqarisida   ham   talabalar   va   pedagoglar
mobilligining ortishi;
- oliy ta’limning ommalashishi, qamrovi kengayishi;
- AKT va xalqaro tajribaning keng joriy qilinishi;
- ta’lim metodikalaridagi o‘zgarishlar;
- bitiruvchilarning ish bilan ta’minlanishidagi yondoshuvlarning o‘zgarishi;
- oliy   ta’limda   yangi   ta’lim   yo‘nalishilari   va   mutaxassisliklarining   tezkor
paydo bo‘lishi;
- ta’lim muassaslari o‘rtasida raqobatning vujudga kelishi;
- mintaqaviy miqyosdagi oliy ta’lim muassasalari  ilmiy tadqiqot muassasalari
tashkil etish uchun harakatning boshlangani;
29 - oliy ta’limda yangi texnologiyalarning qo‘llanilishi;
- ta’limning uzviyligi va uzuluksizligini ta’minlash;
- faoliyatning intensivlashib borayotganligi;
- masofaviy   va   elektron   ta’lim   (e-learning)tobora   keng   joriy   qilinib
borayotganligi.
Oliy ta’limning yuqorida sanab o‘tilgan xalqaro va mintaqaviy tendensiyalari
albatta   O‘zbekistonda   ham   o‘z   ta’sirini   o‘tkazmoqda.   Mamlakat   oliy   ta’lim
muassasalari   bu  tendensiyalardan   kelib   chiqib,  O‘zbekistonda   oliy   ta’lim   tizimini
2030-yilgacha   rivojantirish   konsepsiyasiga   asosan   o‘z   strategiyalarini   ishlab
chiqqanlar. 19
19
  O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil oktyabrdagi PF-5847-son “O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’li
tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasin   tasdiqlash to‘g‘risida”gi farmoni.
30 XULOSA
O‘zbekistonda   ta’lim   tizimida   yagona   davlat   siyosatini   yuritishda   ta’lim
majmuasini   davlat   tomonidan   boshqarish   muhim   ahamiyatga   ega.   Ta’lim
ustuvorligi yuqori darajada davlat   siyosatida ta’lim tizimini boshqarishning zarur
darajasini     ta’minlash     nuqtai   –   nazaridan   ta’lim   tizimini   boshqarishda   ishtirok
etuvchi   kadrlarni   tayyorlash   tizimining   joriy   etilishi   ta’lim   tizimini   muntazam
rivojlantirib borishni ifodalaydi.
Bugungi   kunda   O‘zbekistonda   ta’lim   tizimini   rivojlanishining   zamonaviy
zamonaviy masalalari doim dolzarbligicha qoladi chunki har bir tadqiqot ishlarida
ushbu   masala   muhim   obekt   sifatida   quyiladi.   Xususan,   so‘nggi   yillarda   ta’lim
tizimida turli  xil o‘zgarishlar, innovatsiyalar  bo‘ldi  bu esa albattaki  ta’lim sifatini
rivojlanishida muhim hisoblanadi. 
Innоvаtsiоn   fаоliyаtni   tаshkil   qilish   bо yiсhа   аmаlgа   оshirilаyоtgаn   qаtоrʻ
сhоrа-tаdbirlаr   ilm-fаn   vа   ishlаb   сhiqаrishni   integrаtsiyаlаshtirishni   yаnаdа
сhuqurlаshtirish,   ilmiy-texnik   sаlоxiyаtdаn   sаmаrаli   fоydаlаnish,   mаmlаkаtimiz
ilm-fаnining ilg оr yutuqlаri vа istiqbоlli ilmiy texnоlоgiyаlаrni ishlаb сhikаrishgа	
ʻ
tаtbiq   etish,   pirоvаrdidа   О zbekistоndа   innоvаtsiоn   iqtisоdiyоtni   shаkllаntirishgа	
ʻ
xizmаt qilаdi 20
.
Ta’limdagi   innovatsion   jarayonlar   -   bu   ta’lim   g‘oyasini   aniq   innovatsiyaga
aylantiradigan   protseduralar   va   vositalarning   kombinatsiyasi.   Jarayonning   asosiy
elementlari izсhillik, yaxlitlik va yaxlitlik bilan birgalikda innovatsiyalarni yaratish
va ulardan foydalanishdir.
Shunday   qilib,   g‘oyalarni   amalga   oshiradigan   va   jarayonlarni   boshqarish
tizimini shakllantiradigan faoliyat shakl jihatdan yangi va mazmunan progressivdir
Ta’lim   tizimini     tubdan   yangilash   ta’limni   boshqarish   davlat   organlari   va
ta’lim   tizimi   ob’ektlari   o‘rtasida   tegishli   kadrlar   tayyorlash   shartnomalarini
rivojlantirish,   unda   ta’lim   sifati   va   samaradorligi   talablarini   belgilash   va   ushbu
talablarning   bajarilishi   ustidan   qat’iy   nazorat   yuritish   mexanizmini   yuritish   talab
20
  “ Ta ’ limmuassasalaridaboshqaruvjarayoniva   о‘ quvsifatinitakomillashtirishmuammolari ”
mavzusidagirespublikailmiy  –  amaliykonferensiyamateriallarito ' plami  (2022- yil  6- dekabr )
31 qilinadi. Mamlakatimizda ta’lim tizimi xizmatlari sifatiga tegishli bo‘lgan talablar
davlat   ta’lim   standartlarini   rivojlantirishni   ifodalaydi.   Asosiy   ta’lim   dasturlari
mazmunining majburiy minimumi, yuklama hajmi, boshqa talablar belgilanadigan
ushbu standartlar ta’lim tizimida olingan ta’lim darajasini va uning sifat darajasini
baholash negizi bo‘lib qolmoqda.
Ta’lim tizimining modernizatsiyalashda quyidagi ustuvor vazifalar hal qilinadi: 
         - har bir shaxsning to‘laqonli ta’lim olishida boshqalar bilan teng huquqliligi
va ta’lim olishning ochiqligini ta’minlash; 
       - uzluksiz ta’lim tizimida yangi sifat ko‘rsatkichlariga erishish; 
             - yangi ta’lim resurslarini jalb qilish va ulardan samarali foydalanish asosida
uzluksiz   ta’lim   tizimida   samarali   me’yoriy-huquqiy   va   tashkiliy-   iqtisodiy
mexanizmlarni shakllantirish. 
            -   davlat   va   jamiyatning   qo‘llab-quvvatlashi   negizida   ta’lim   tizimi
xodimlarining ijtimoiy maqomi va kasbiy kompetentligini rivojlantirish; 
                  -   ta’lim   tizimining   davlat   va   jamoatchilik   boshqaruviga   asoslanganlik
tamoyiliga   muvofiq   ta’lim   jarayoni   ishtirokchilari   –   talabalar,   pedagoglar,   ota-
onalar va ta’lim muassasalarining rolini oshirish. 
          O‘zbekistonda oliy ta’lim tizimini yaqin kelajakdagi istiqboli bugungi kunda
oliy   ta’lim   tizimida   malakali   va   raqobatbardosh   kadrlarni   tayyorlash   dolzarb
ijtimoiy-iqtisodiy   masala   bo‘lib   hisoblanadi.   Oliy   ta’lim   tizimida   mutaxassislarni
tayyorlash   jarayonida   o‘quv   tarbiya   faoliyatini   tashkil   etishning   yangicha
yondashuvlarini  joriy etish,  kadrlar  tayyorlash  va  uzluksiz  ta’lim   tizimi  davlat   va
nodavlat ta’lim muassasalarining rivojlanish dinamikasi va tarkibiy o‘zgarishlarini
davlat tomonidan tartibga solinishi amalga oshirilmoqda.
32 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
I. Normativ-huquqiy hujjatlar
1. О zbekistоn   Respublikаsi   Prezidentining   “Ilm-fаnni   2030-yilgасhа   rivоjlаntirishʻ
kоnsepsiyаsini tаsdiqlаsh tо g risidа” PF-6097-sоn fаrmоni 29.10.2020-yil	
ʻ ʻ
2. O ‘ zbekistonRespublikasiPrezidentining  2019- yil  11- iyuldagi  « Oliy   vao ‘ rta   maxsus
ta ’ lim   tizimiga   boshqaruvning   yangi   tamoyillarini   joriy   etish   chora - tadbirlar
ito ‘ g ‘ risida » gi   qarori
3. O‘ zbekiston Respublikasi Prezidenti  06.11.2020 yildagi PF-6108-son  
“ O‘zbekistonning yangi taraqqiyot davrida ta’lim-tarbiya va ilm-fan sohalarini 
rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”  farmoni. 
Qonunhujjatlarima ’ lumotlarimilliybazasi , 07.11.2020  y ., 06/20/6108/1483- son
4. O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2022 - yil   28 - yanvar,   PF-60-son   2022   —
2026   yillarga   mo‘ljallangan   Yangi   O‘zbekistonning   taraqqiyot   strategiyasi
to‘g‘risida Farmoni .   Qonunchilik   ma’lumotlari   milliy   bazasi,   29.01.2022   y.,
06/22/60/0082-son).
5. Mirziyoyev   Sh.   M.   Tanqidiy   tahlil,   q at’iy   tartib-intizom   va   shaxsiy   javobgarlik   -
har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. Mamlakatimizni 2016-
y ilda   ijtimoiy-   iqtisodiy   rivojlantirishning   asosiy   yakunlari   va   2017-yilga
mo‘ljallangan   iqtisodiy   dasturning   eng   muhim   ustuvor   yo‘nalishlariga
bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruza, 2017-
yil 14 yanvar.Toshkent: «O‘zbekiston», 2017. - 104 b.
II.  Asosiy va qo‘shimcha  adabiyotlar
1. Аleks Muur. Tа’lim berish vа tа’lim оlish: pedаgоgikа, tа’lim dаsturi vа tаrbiyа. -
Rutledj. Ikkinсhi nаshr. 2012. 202-bet.
2. Zaynutdinov   Sh,   N.   Innovatsion   menejment..   - Т .:   А kademiya,   2006.   - С .267.
Зайнутдинов Ш.Н Теория пять «И» нан новая система факторов процветания
государства. 
3. LAPLAMBERTA с ademi с   PublishigRU ,   2018.   -С.   49;   Расулев   А.Ф.   Алимов   Р.
Стимулирование инновационной активности в экономике // .
33 4. “Ta’lim   muassasalarida   boshqaruv   jarayoni   va   о‘quv   sifatini   takomillashtirish
muammolari”   mavzusidagi   respublika   ilmiy   –   amaliy   konferensiya   materiallari
to‘plami (2022-yil 6-dekabr)
5. Saito,   Y.   (2008).   Yaponiyada   universitet-sanoat   kooperativ   tadqiqot   dasturi:
hozirgi holat va muammolar. Asia Paсifiс Journal of Сooperative Eduсation, 9(2),
115-129.
6. ZaynutdinovSh . N .,   OchilovA . O .
Oliyta ’ limmuassasalariniboshqarishsamaradorliginibaholash   //   Iqtisodiyotvata ’ lim .
– 2010. – 2. – 83-87- b .;
7. Рахимов   Б.Х.,   Мажидов   И.У.   Роль   профессионального   образования   в
модернизации   страны   //   Подготовка   образованного   и   интеллектуально
развитого   поколения   –   как   важнейшее   условие   устойчивого   развития   и
модернизации   страны.   Сборник   статей   международной   конференции.   –   Т.,
2012. – С. 41–43.; 
III. Interrnet saytlari
https://lex.uz/dосs/-5607138    ...   
О‘zbekistоn   Respublikаsi   Prezidentining   Fаrmоni,   21.09.2018   yildаgi   PF-5544-
sоn  https://lex.uz/dосs/  -3913188
https://www.natlib.uz/searсh/media/img 326848648
www.unesсo.org
https://www.mext.go.jp/en/poliсy/sсienсe_teсhnology/poliсy/title01/detail01/
sdetail01/1374034.htm
World Premier International Researсh Сenter Initiative (WPI)
www.stat.uz 
34

O’zbekistonda ta’limni rivojlantirishning zamonaviy masalalari

Купить
  • Похожие документы

  • O'quv jarayonini monitoring qilish va qo'llab-quvvatlash
  • Ta’limiy muhit pedagogik innovatika obekti sifatida
  • Pedagogik innovatsiyalarni tasniflashga doir yondashuvlar
  • Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining yozilishi qiyin so‘zlarni yozishga o‘rgatish KURS ISHI
  • Rossiya imperiyasi va Buxoro qo‘shinlari o‘rtasidagi dastlabki harbiy to‘qnashuvlar

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha