O’zbekistonning jahonning rivojlangan mamlakatlari bilan iqtisodiy hamkorligi - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	58.4KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	03 Mart 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

O’zbekistonning jahonning rivojlangan mamlakatlari bilan iqtisodiy hamkorligi

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI
Ro’yxatga olindi № __________ Ro’yxatga olindi № __________
“__ __ __” ____ ____ ___2020 y . “__ __ __” ____ ____ ___2020 y .
“IQTISODIYOT NAZARIYASI” KAFERDASI
“ IQTISODIYOT NAZARIYASI ” fanidan
KURS ISHI
O’zbekistonning jahonning rivojlangan
mamlakatlari bilan iqtisodiy hamkorligi
1

Mundarija:
Kirish ………………………….…………………………………………….. 3
I BOB. O’zbekistonning xorijiy davlatlar bilan mustaqillik yillaridagi
dastlabki iqtisodiy aloqalari
1.1 O ’zbekist o nning mustaqillik yillaridagi dastlabki iqtis o diy al o qalari ….…7
1.2 O’zbekistonning integratsion tashkilotlardagi ishtiroki…………………..16
II BOB. O’zbekistonning jahonning turli mintaqalaridagi iqtisodiy
hamkorlari
2.1 O’zbekiston Respublikasining o’rta, yaqin sharq va Afrika davlatlari bilan
hamkorligi………………………………………………………………….......24
2.2 O’zbekistonning Xitoy Xalq Respublikasi bilan iqtisodiy aloqalari …...…33
2.3 O’zbekistonning Amerika Qo’shma Shtatlari bilan iqtisodiy aloqalari …..38
Xulosa ………………………………………………………………..……….44
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
2

Kirish
Mavzuning dolzarbligi. Hozirgi kunda har bir davlat o`z oldiga iqtisodiy
o`sishni maqsad qilib oladi. Chunki iqtisodiy o`sishga erishgan davlatlar
aholisining yashash tarzi farovon bo`ladi va o`rtacha umr ko`rish darajasi oshadi.
Iqtisodiy o`sishda xalqaro iqrisodiy hamkorliklarning ro`li beqiyos hisoblanadi,
chunki xalqaro iqtisodiy hamkorliklar orqali mamlakatlar o`zlarining ishlab
chiqarish imkoniyatlari egri chizig`ini o`nga va yuqori suradi. Ya`ni tovar va
xizmatlar ishlab chiqarish qobilyatini oshiradi va oxir oqibat YaIMning o`sishiga
sababchi bo`ladi. Bu esa o`z navbatida aholi jon boshiga YaIMni oshiradi va
farovonlikka erishadi. Ammo xalqaro iqtisodiy hamkorliklarni o’rnatish uchun
mamlakatda bir qancha sohalarda erkinliklar yartilgan bo’lishi kerak. Buning
uchun mamlakatlar o`z hududida tadbirkorlar uchun qulay investitsion muhit
yaratib berishlari kerak. Ya`ni mamlakatda inflyatsiya mo`tadil bo`lishi, qonunlar
shaffof bo`lishi va bozor prinsiplari yaxshi ishlash kerak.
Xalqaro iqtisodiy hamkorlik - xalqaro iqtisodiy munosabatlarning muhim
jihatlaridan biridir. Jahon iqtisodiyoti rivojlanib, globallashuv jarayoni kuchaygani
sayin xalqaro iqtisodiy hamkorlikning milliy iqtisodiyot rivojidagi roli oshib
bormoqda. Uning asosiy ishtirokchilari davlatlar, transmilliy korporatsiyalar,
mintaqaviy va xalqaro iqtisodiy tashkilotlardir. 80-yillardan beri xalqaro iqtisodiy
hamkorliklar iqtisodiy munosabatlar doirasi kengayib, tashqi va xalqaro savdo,
kredit munosabatlari, valyuta va to'lovlar - buxgalteriya hisobi, migratsiya va
kapitalning chiqib ketishi, mintaqaviy integratsiya, transmilliy kompaniyalarning
tashkil etilishi va kredit-moliya institutlarining shakllanishi, xalqaro iqtisodiy
aloqalar, fanlar. va texnologiya ishlab chiqarish sohasida muvaffaqiyatli amalga
oshirilmoqda. Xalqaro iqtisodiy hamkorliklar uning sub yektlari iktisodiyʼ
manfaatlarini milliy chegaralardan tashqarida ro yobga chikdrishning eng maqbul
ʻ
yo li hisoblanadi. Jahon davlatlari o zlarining tub ichki manfaatlarini amalga
ʻ ʻ
oshirish maqsadida, ijtimoiy iqtisodiy taraqqiyot darajasidan kelib chiqqan holda
4

Xalqaro iqtisodiy hamkorlikning muayyan yo nalishlarida faollik ko rsatadilar.ʻ ʻ
Xalqaro iqtisodiy hamkorlik - bu sub'ektlarning iqtisodiy manfaatlarini milliy
chegaralardan tashqarida amalga oshirishning eng yaxshi usuli. Dunyo
mamlakatlari ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasiga qarab, o'zlarining
fundamental manfaatlarini ko'zlab, xalqaro iqtisodiy hamkorlikning muayyan
yo'nalishlarida faol ish olib bormoqdalar. . Masalan, rivojlangan mamlakatlarning
axborot texnologiyalari, xalqaro pul-kredit va moliya institutlari savdosida ishtirok
etish darajasi yuqori. Rivojlanayotgan davlatlar mehnat migratsiyasi, kapital
qo'yilmalar va investitsiya tovarlari importi sohalarida xalqaro iqtisodiy
hamkorlikka ustuvor ahamiyat berishadi.
Mustaqillik yillarida O'zbekiston jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashuvini
chuqurlashtirish maqsadida bir qator sohalarda xalqaro iqtisodiy hamkorlikni
rivojlantirmoqda. Bularga tashqi savdo tuzilmasini takomillashtirish, xorijiy
investitsiyalarni jalb qilish, xalqaro iqtisodiy tashkilotlarda ishtirok etish,
mintaqaviy iqtisodiy birlashmalar bilan hamkorlik kiradi. So'nggi yillarda
O'zbekiston ishchi kuchi eksportida xorijiy davlatlar bilan yaqindan hamkorlik
qilmoqda. Ma'lumki, 25-30 yil oldin mamlakatimiz tashqi iqtisodiy aloqalar, tashqi
aloqalar bilan aloqasi yo'q edi. Umuman olganda, sobiq diktatura davrida u juda
zaif pozitsiyaga ega bo'lgan, bir tomonlama rivojlangan, o'sib borayotgan paxta
yakkahokimligi, zaif va yordamga muhtoj iqtisodiyoti asosan xom ashyo
ta'minotiga moslashgan edi.
Biz o'zimiz paxtani o'stirgan, aslida uning narxi qanchaligini bilmagan,
mamlakatimizda qazib olinadigan turli xil nodir metallar, uran va boshqa strategik
tovarlar haqida ma'lumotga ega bo'lmagan, jahon tsivilizatsiyasidan ajralib chiqqan
bir xalq edik. "Biz kimmiz?" biz ham savol berishga uyaldik. Davlatimiz rahbari
ta'kidlaganidek: “Mustaqillik arafasida mamlakatimizda 20 milliondan ortiq
odamni to'ydirish uchun atigi 15 kunlik un va bug'doy bor edi. Bularning barchasi
5

deyarli ag'darilish arafasida turgan O'zbekistonning qanchalik qiyinligini
ko'rsatmoqda. "
Bunday qiyin vaziyatda uzoq muddatli amalga oshirishning taniqli beshta
printsipiga asoslangan, mamlakatimizni modernizatsiya qilishga yo'naltirilgan
islohotlar strategiyasini o'zida mujassam etgan taraqqiyotning "o'zbek modeli" ga
erishildi.
Dastur vaqt sinovidan o'tdi va har qanday "zarba terapiyasi" befoyda g'oya
ekanligini, maqsadlarga bosqichma-bosqich va izchil erishilishini isbotladi. Shu
asosda xalqimizning turmush darajasini oshirish, ijtimoiy yo'naltirilgan bozor
iqtisodiyotiga asoslangan huquqiy davlat barpo etish uchun barcha zarur huquqiy
asoslar yaratildi. Biroz vaqt o'tdi.
Endi "Biz kimmiz?" o'zimizga savol berishimiz mumkin. Bugun? Bugungi kunda
davom etayotgan global moliyaviy-iqtisodiy inqirozga qaramay, yalpi ichki
mahsulotning o'sish sur'ati kamida 8,2 foiz va real daromadlari o'sib borayotgan
erkin va farovon O'zbekistonimiz farovon va birlashgan oiladir. Biz o'zbeklar
hamjihatlikda yashaymiz. Bizning yutuqlarimiz butun dunyoda to'g'ri tan olingan.
Xususan, 1992 yil 2 martda biz Birlashgan Millatlar Tashkilotining to'laqonli
a'zosi bo'ldik. O'sha kundan boshlab davlat bayrog'i Nyu-Yorkdagi bosh
qarorgohida g'urur bilan hilpirab turdi. O'shandan beri ushbu tuzilma va uning
ixtisoslashgan tashkilotlari bilan turli sohalarda, shu jumladan iqtisodiy sohada
samarali aloqalar mustahkamlandi.
O'tgan davr mobaynida BMT bilan iqtisodiyot, davlat boshqaruvi, sog'liqni
saqlash va ta'lim va atrof-muhitni muhofaza qilish sohalaridagi islohotlarni qo'llab-
quvvatlash bo'yicha qator loyihalar amalga oshirilib, ularga 430 million dollardan
ortiq texnik yordam ko'rsatildi. ko'rsatilgan. Ta'kidlash joizki, Birlashgan
Millatlar Tashkilotining Taraqqiyot Dasturi (BMTRD) 1993 yildan beri
mamlakatimizda faoliyat yuritib kelmoqda. Bu 1999 yildan beri u bilan hamkorlik
dasturi asosida bir qator tadbirlar amalga oshirilganligi bilan izohlanadi.
6

(NPM). Maqsad - O'zbekistonga mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirishning qisqa va o'rta muddatli ustuvorliklarini hal qilishda texnik va
maslahat yordamini ko'rsatish. Shu munosabat bilan milliy institutlar qo'llab-
quvvatlanmoqda. O'zaro aloqalar o'rnatilganidan buyon umumiy qiymati 200
million dollardan ortiq bo'lgan 250 dan ortiq loyihalar amalga oshirilgani buning
dalilidir. 1
1
O'zbekiston Milliy Ensklopediyasidan
7

I BOB. O’zbekistonning xorijiy davlatlar bilan mustaqillik
yillaridagi dastlabki iqtisodiy aloqalari
1.1 O’zbekistonning mustaqillik yillaridagi dastlabki iqtisodiy
aloqalari
Davlat mustaqilligining qo'lga kiritilishi O'zbekistonda bozor munosabatlariga
o'tish uchun qulay sharoit va imkoniyatlarni yaratdi. Bozor munosabatlari
mamlakatimizda yangi emas. Ming yillar davomida ota-bobolarimiz dunyo bo'ylab
hunarmandlarning ajoyib buyumlari va tabiiy boyliklari bilan savdo-sotiq
qilishgan.
Birinchi kunlarning eng muhim vazifasi O'zbekistonning boy potentsiali va
geosiyosiy sharoitlaridan foydalangan holda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish
yo'limizni aniqlash edi. O'zbekiston tanlagan islohotlar yo'li ijtimoiy yo'naltirilgan
bozor iqtisodiyotini barpo etishga qaratilgan.
Bozor munosabatlariga asoslangan demokratik jamiyat qurishning asosiy
tamoyillari Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan ishlab chiqilgan va dunyoning
rivojlangan mamlakatlarining etakchi mutaxassislari va davlat arboblari tomonidan
tan olingan va ularning hayotiyligini namoyish etadi. Ushbu tamoyillarning asosiy
mazmuni quyidagilardan iborat:
 iqtisod siyosatdan ustun turib, mafkuraviy tazyiqlarsiz, o‘ziga xos ichki
qonunlarga muvofiq rivojlanmog‘i kerak;
 davlat bosh islohotchi o‘rnida bo‘lib, u islohotlarning ustuvor yo‘nalishlarini
belgilab berishi va ularni izchillik bilan amalga oshirishi lozim;
 bozor munosabatlariga o‘tish qonun ustuvorligini talab qiladi. Butun xalq
tomonidan qabul qilingan Konstitutsiya va qonunlarga amal qilinishi shart;
 bozor munosabatlarini joriy etish bilan bir vaqtda aholini himoya qilishning
kuchli ijtimoiy siyosatini o‘tkazish;
8

 ijtimoiy islohotlarning rivojlanib borishi va yo‘nalishini belgilab beruvchi
tamoyillardan biri bozor iqtisodiyotiga o‘tish evolutsion yo‘l bilan,
bosqichma-bosqich amalga oshirilishi zarur.
Yangi iqtisodiy munosabatlarga o'tish tamoyillari asosida juda mas'uliyatli va
murakkab vazifa - iqtisodiy islohotlar strategiyasi ishlab chiqilgan. Iqtisodiy
strategiyaning boshlang'ich nuqtasi ijtimoiy-iqtisodiy o'zgarishlarning yakuniy
maqsadini aniqlashdir. Vazifa markazlashgan, buyruqbozlik iqtisodiyotidan bozor
munosabatlariga, bir sifat holatidan ikkinchisiga o'tish. Bozor islohotlari
dasturiga muvofiq ustuvorliklar bosqichma-bosqich hal qilinadi: Birinchi
bosqichda, totalitar tuzumdan zamonaviy bozor munosabatlariga o'tish davrida bir-
biri bilan bog'liq ikkita vazifani bir vaqtning o'zida hal qilish kerak edi: ma'muriy
buyruqbozlik tizimining og'ir oqibatlarini engib o'tish, iqtisodiyotni
barqarorlashtirish va bozor munosabatlarining asosini shakllantirish. . Ushbu
bosqichda O'zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan iqtisodiy islohotlarning
eng muhim yo'nalishlari belgilab berilgan:
 o‘tish jarayonining huquqiy asoslarini shakllantirish, islohotlarning qonuniy-
huquqiy bazasini mustahkamlash va rivojlantirish;
 qishloq xo‘jaligida mulkchilikning yangi shakllarini vujudga keltirish;
 ishlab chiqarishning pasayib borishiga barham berish.
Iqtisodiy islohotlarni asoslovchi qonunlar yuridik tashkilotlar va etakchi olimlar
tomonidan ishlab chiqilgan va dunyoning etakchi mutaxassislari tomonidan
ma'qullangan va tan olingan.
Dastlab iqtisodiy munosabatlarning huquqiy asosini tashkil etuvchi 100 ga yaqin
asosiy qonunlar qabul qilindi. Prezident huzurida Iqtisodiy islohotlar, tadbirkorlik
va xorijiy investitsiyalar bo'yicha maxsus Idoralararo kengash tashkil etildi.
9

O'zbekistonning dunyoning ko'plab mamlakatlari bilan tashqi iqtisodiy aloqalari
kengayib, mustahkamlanib bormoqda. 35 ta mamlakat bilan savdo-iqtisodiy
hamkorlik to'g'risida bitimlar va bir qator jahon banklari bilan bitimlarning
imzolanishi O'zbekistonning xalqaro savdo va xorijiy investitsiyalardan samarali
foydalanishi uchun sharoitlarni yaxshilaydi. Ikkinchi Jahon urushidan keyingi
davr tarixi shuni ko'rsatadiki, bugungi kunda rivojlangan davlatlarning hech biri
chet el sarmoyasi ishtirokisiz rivojlanmagan. O'zbekiston o'zining ijtimoiy-siyosiy
va iqtisodiy barqarorligi bilan bir qatorda xorijiy investitsiyalarni ham o'ziga jalb
qilmoqda. 1999 yil 1 yanvar holatiga O'zbekistondagi 3592 ta korxona chet el
investitsiyalarini qabul qilmoqda. Shulardan 1 1917 tasi qo'shma korxonalardir.
Mavjud qo'shma korxonalarning aksariyati Toshkentda, 1400tasi Toshkentda,
107ta Toshkentda, 85ta Samarqandda, 51ta Andijonda, 49ta Farg'ona va
Namangan viloyatlarida joylashgan. Xorijiy sarmoyalar, ayniqsa, neft va gaz
sektorida yuqori. 1994 yilda atigi 10 mln. 1995 yilda bu ko'rsatkich 395 million,
1996 yilda 546 million, 1997 yilda 845 million va 1998 yilda deyarli 1,145 million
dollarni tashkil etdi. So'nggi yillarda neft va gaz sanoatini rivojlantirishga alohida
e'tibor berilmoqda. 2004 yilda Karimovning Rossiya Prezidenti Vladimir Putin
bilan uchrashuvlari natijasida ushbu sohalarni rivojlantirish uchun 2,2 milliard
dollar ajratilgan. 2005 yil may oyida Prezident Islom Karimovning Xitoy Xalq
Respublikasidagi muzokaralari natijasida O'zbekistonda neft va gazni
rivojlantirishga 600 million dollar sarmoya kiritildi. Mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirish dasturini amalga oshirish uchun ishonchli energiya bazasi yaratildi.
O'zbekistonning dunyoning ko'plab mamlakatlari bilan tashqi iqtisodiy aloqalari
kengayib, mustahkamlanib bormoqda. 35 mamlakat bilan savdo-iqtisodiy
hamkorlik shartnomalari imzolandi .
1999 yil 1 yanvar holatiga O'zbekistonda 3592 ta qo'shma korxona ro'yxatga
olingan.
10

Hozir dunyodagi eng yirik korxonalardan biri bo'lgan Qizilqumning oltin va uran
zaxiralari mamlakatimiz taraqqiyotiga xizmat qilmoqda.
Mustaqillikning dastlabki yillarida sanoat va qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishi
pasayib, boshqaruv murakkablashdi. Bu O'zbekiston iqtisodiy jihatdan qaram
bo'lganligi va boshqa hududlardagina uning korxonalari mustaqil ravishda ishlay
olmasligi bilan bog'liq. A-da joylashgan zavod butunlay fabrika tomonidan etkazib
beriladigan uskunalar va qismlarga bog'liq edi. Sobiq Sovet Ittifoqi
parchalanganidan keyin aloqalar uzildi. Natijada, ko'plab korxonalar ishlab
chiqarishni keskin kamaytirdi, ba'zilari esa to'xtadi. Shu sababli, O'zbekiston
iqtisodiy inqirozdan chiqish va makroiqtisodiyotni barqarorlashtirish bo'yicha
choralar ko'rmoqda. Makroiqtisodiyotni barqarorlashtirish uchun O'zbekiston
iqtisodiyotda tarkibiy o'zgarishlarni amalga oshirdi, raqobatbardosh mahsulotlar
ishlab chiqaradigan va zarur investitsiyalarni ishlab chiqaradigan korxonalar qurdi.
Iqtisodiyotni tarkibiy o'zgartirishlar uchun mablag'lar davlat byudjeti va davlat
mablag'lari hisobidan ajratildi. 1991-2002 yillarda iqtisodiyotga investitsiyalarning
umumiy hajmi 28,4 milliard so'mni tashkil etdi. USD. Milliy iqtisodiyotni qayta
qurish maqsadida xorijiy investitsiyalarni jalb qilish choralari ko'rildi. "Chet el
investitsiyalari to'g'risida" va "Chet ellik investorlarning huquqlarini himoya qilish
kafolatlari va chora-tadbirlari to'g'risida" qonunlar qabul qilindi. O'zbekiston
iqtisodiyotiga xorijiy investitsiyalarni jalb qilish to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar,
davlat qarzi, xalqaro moliya-iqtisodiy tashkilotlar, qarz berayotgan
mamlakatlarning investitsiya yoki moliyaviy kredit resurslari ko'rinishida amalga
oshirildi. Iqtisodiyotga jalb qilingan xorijiy investitsiyalarning ulushi yil sayin
ortib bormoqda. 1992-1999 yillarda iqtisodiyotga 4,4 mlrd. AQSh dollar
miqdoridagi xorijiy investitsiyalar o'zlashtirildi. Birgina 1999 yilda iqtisodiyotning
ustuvor tarmoqlari 1 milliard dollarga yetdi. 324 mln. AQSh dollar miqdoridagi
xorijiy investitsiyalar o'zlashtirildi. 1991-2002 yillarda respublika iqtisodiyotiga
jalb qilingan xorijiy investitsiyalar hajmi 14 milliard so'mni tashkil etdi. USD.
2003 yilda xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar soni 2087 taga etdi.
11

Mustaqillik yillarida iqtisodiyotning muhim tarmoqlari rivojlandi, yangi ishlab
chiqarishlar yaratildi. Buning yaqqol misoli - mamlakatning yoqilg'i mustaqilligi.
90-yillarning boshlarida 6 million tonna neft mahsulotlari import qilindi, 600 ming
tonna paxta tolasi Rossiya va boshqa mamlakatlarga neft mahsulotlari eksport
qilindi. Shu sababli mamlakatimizda neft mustaqilligi uchun kurash boshlandi,
uning poydevori taxminan 2 trillion kubometr gaz zaxirasi, 160 dan ortiq neft
konlari bo'lgan. Yiliga 2,5 milliard. Quvvati 1 million kubometr gaz bo'lgan
"Ko'kdumalak" kompressor stantsiyasi va Buxoro neftni qayta ishlash zavodi
qurildi. 1996 yilga kelib, neft mahsulotlari importi to'xtatildi va neft mustaqilligiga
erishildi. 1991 yilda 2,9 mln. tonna neft (shu jumladan gaz kondensati), 2000 yilda
bu ko'rsatkich 7,5 mln. tonna. Xuddi shu davrda tabiiy gaz qazib olish 41,8
milliard kubometrni tashkil etdi. 56,4 milliard kubometr. kubometrni tashkil etadi.
O'zbekiston yoqilg'i mustaqilligiga erishdi.
Mexanika va avtomobilsozlik. Mustaqillik yillarida mashinasozlik jadal
rivojlandi. 1994 yilda tashkil etilgan UzIz Mash O'zbekiston-Isroil qo'shma
korxonasida gorizontal shpindelli yangi turdagi paxta terish mashinalari yaratildi.
Ushbu uskuna jahon muhandislik sanoatidagi so'nggi yutuq sifatida tan olingan.
1992 yilda Janubiy Koreya bilan O'zbekistonda avtomobil zavodi tashkil etish
to'g'risida kelishuvga erishildi. 1993-1996 yillarda Asakada "UzDaewoo Auto"
zavodi qurilib, "Damas", "Tico" va "Nexia" avtomobillari ishlab chiqarila
boshlandi. 1996 yilda 25,3 mingta, 1997 yilda 64,9 mingta, 1998 yilda 54,4
mingta, 1999 yilda 58,4 mingta, 2004 yilda 70 mingta mashina ishlab chiqarilgan.
1999-2003 yillarda UzDaewoo zavodi Matiz va Lacetti avtomobillarini ishlab
chiqarishni boshladi. O'zbekiston dunyodagi 28-yirik avtomobilsozga aylandi.
Samarqandda avtobuslar va yuk mashinalari ishlab chiqarishga ixtisoslashgan Sam
Koch Auto zavodi qurildi. 2000 yilda Sam Koch Auto 483 avtobus va 102 yuk
mashinasini ishlab chiqargan. Mamlakatda avtomobil ehtiyot qismlari ishlab
chiqaradigan o'nlab yangi korxonalar tashkil etildi. Hozirgi kunda UzDaewoo
zavodi uchun zarur bo'lgan 20% butlovchi qismlar O'zbekistonda ishlab
12

chiqarilmoqda. Avtomobilsozlikda 14 mingga yaqin ishchi va xizmatchilar
ishlaydi.
Mashinasozlik sanoatining yirik korxonalari - Toshkent traktor zavodi, O'zbekiston
qishloq xo'jaligi texnikalari, Toshkent va Chirchiq qishloq xo'jaligi mashinalari,
Toshkent agregat zavodi va boshqalar mustaqillikning dastlabki yillarida duch kelgan
qiyinchiliklarni engib o'tishdi. Faqatgina Toshkent traktor zavodi 2000 yilda 954 ta,
2001 yilda 1002 ta traktor ishlab chiqargan. Ayni paytda yiliga 3,5-4000 traktor va
minglab treyler ishlab chiqarilmoqda. O'zbekistonning mustaqilligi mashinasozlik
sanoatining, ayniqsa uning muhim tarmog'i - avtomobilsozlik sanoatining
rivojlanishiga bog'liq. 1992 yil avgust oyida Janubiy Koreya Respublikasi va
O'zbekiston o'rtasidagi kelishuv asosida "O'zDEUavto" qo'shma korxonasi tashkil
etildi va Asakada avtomobillar ishlab chiqarila boshlandi. 1996 yil mart-iyul oylarida
UzDaewoo Tico, Nexia va Damas avtomobillarini ishlab chiqarishni boshladi. 1993
yilda Germaniyaning Mercedes Bents AG kompaniyasi bilan Xorazmda yuk
mashinasini ishlab chiqarish bo'yicha shartnoma imzolandi. 1994 yilda Do'stlik
avtomobil zavodida birinchi 350 ta Mercedes Bents yuk mashinalari ishlab chiqarildi.
1995 yilda qurilgan avtovokzal 1999 yil mart oyida ishlab chiqarishni boshladi.
O'simliklar birlashmasi va taniqli turk kompaniyasi Kochholding o'rtasidagi
kelishuvga binoan, Samarqandning So'g'diyona tumanidagi mashinasozlik
sanoatining eng yirik korxonalari - Toshkent traktor zavodi, O'zbekiston qishloq
xo'jaligi texnikalari, Toshkent va Chirchiq qishloq xo'jaligi mashinalari, Toshkent
agregat zavodi. va boshqalar mustaqillikning dastlabki yillarida duch kelgan
qiyinchiliklarni engib o'tishdi. Faqatgina Toshkent traktor zavodi 2000 yilda 954 ta,
2001 yilda 1002 ta traktor ishlab chiqargan. Hozirgi kunda yiliga 3,5-4000 traktor va
minglab treyler ishlab chiqarilmoqda. O'zbekistonning mustaqilligi mashinasozlik
sanoatining, ayniqsa uning muhim tarmog'i - avtomobilsozlik sanoatining
rivojlanishiga bog'liq. 1992 yil avgust oyida Koreya Respublikasi va O'zbekiston
13

o'rtasidagi kelishuv asosida "UzDaewooAuto" qo'shma korxonasi tashkil etildi va
Asakada avtomobillar ishlab chiqarila boshlandi. 1996 yil mart-iyul oylarida
UzDaewoo Tico, Nexia va Damas avtomobillarini ishlab chiqarishni boshladi. 1993
yilda Germaniyaning Mercedes Bents AG kompaniyasi bilan Xorazmda yuk
avtomobillarini ishlab chiqarish bo'yicha shartnoma imzolandi. 1994 yilda Do'stlik
avtomobil zavodida birinchi 350 ta Mercedes Bents yuk mashinalari ishlab chiqarildi.
1995 yilda Samarqandning So'g'diyona tumanida "O'zavtosanoat" uyushmasi va
taniqli turk kompaniyasi Kochholding o'rtasidagi kelishuv asosida qurilgan avtobus
zavodi 1999 yil mart oyida ishlab chiqarishni boshladi. 1995 yil oktyabr oyida
O'zbekiston va AQShning ABB Lummus Global kompaniyasi Sho'rtan gaz-kimyo
majmuasini qurishda hamkorlikni yo'lga qo'ydilar. Qurilish ishlari 1997-2001 yillarda
amalga oshirildi. AQSh dollari miqdorida sarmoya kiritildi. 2001 yil dekabr oyida
Shortan gaz-kimyo majmuasi ishga tushirildi. Majmua yiliga 125 ming tonna
polietilen, 137 ming tonna suyultirilgan gaz va 126 ming tonna gaz kondensatini
ishlab chiqarish quvvatiga ega. Engil va to'qimachilik sanoati jadal rivojlanmoqda.
Paxtani qayta ishlash "Qobul-O'zbekKO", "Kosonsoy-Tekmen", "Papfen", "Asnam
tekstil", "Karakulteks", "Chinoz tekstil", "Qobul-Farg'ona", "Oq saroydan" qimachi
"qo'shma korxonalari tashkil etildi. 2004 yilning o'zida 17 ta engil sanoat korxonalari
qurilib, foydalanishga topshirildi. Sanoat iste'mol tovarlari ishlab chiqarishni
kengaytirdi va minglab yangi ish o'rinlarini yaratdi. Agar 1991 yilda mamlakatda
paxta tolasini qayta ishlash 12 foizni tashkil etgan bo'lsa, 2004 yilda bu ko'rsatkich 28
foizga etdi. Istiqlol yillarida Zarafshon-Nyumont korxonasi, Qizilqum fosforit
zavodi, Qo'ng'irot soda zavodi, Quvasoy kvarts zavodi, Yangiyo'l va Andijon
ichimlik zavodlari, Toshloq ip yigirish fabrikasi va boshqa ko'plab korxonalar barpo
etildi.
Qishloq xo'jaligida ishlab chiqarish tarkibini takomillashtirishga e'tibor qaratildi.
Fermer xo'jaliklari qaysi ekinlarni etishtirishda mustaqil bo'lishdi. Respublikada g'alla
14

mustaqilligi va shakar va boshqa oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlab chiqarishga
yo'l ochildi. Mos ravishda paxta ekin maydoni qisqartirildi va donli ekin maydoni
kengaytirildi. Umumiy ekin maydonlarida donli ekinlarning ulushi 1991 yildagi
18,8% dan 2000 yildagi 42% gacha ko'tarildi. Mamlakatda g'alla mustaqilligi, shakar
va boshqa oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish yo'llari izchil amalga oshirildi.
Agar 1991 yilda mamlakatimizda 1,9 mln. tonna don, shu jumladan 609,5 ming tonna
bug'doy, 2003 yilda 6,1 mln. tonna don, shu jumladan 5,4 mln. tonna bug'doy
etishtirildi. O'zbekiston g'alla mustaqilligiga erishdi. Andijon paxtakorlari tashabbusi
bilan plyonka ostida urug'larni ekish texnologiyasi joriy etildi. Bu usul yuqori sifatli
va yuqori hosildor paxta etishtirishga imkon berdi.
Iqtisodiyotning barqaror o'sishi. Iqtisodiyot tarkibidagi tub o'zgarishlar, yangi
korxonalarning tashkil etilishi sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish sohasida o'z
samaralarini bermoqda. 1991-2002 yillarda 1872 ta korxona va boshqa ishlab
chiqarish ob'ektlari qurilib, 9,5 mingdan ortiq yangi turdagi mahsulotlar ishlab
chiqarila boshlandi. 1990 yilda mamlakatda sanoat ishlab chiqarish hajmi 100% ni
tashkil etgan, ammo keyingi yillarda 1992 yilda 94,7% gacha va 1993 yilda 98,1%
gacha pasaygan. Makroiqtisodiyot 1995 yildan beri barqarorlashdi va 1996 yildan
beri barqaror o'smoqda. yilda sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 1997 yilda
106,5 foizga, 1998 yilda 105,8 foizga, 1999 yilda 106,1 foizga, 2000 yilda 106,4
foizga, 2001 yilda 108,1 foizga va 2002 yilda 108,1 foizga o'sdi. 2003 yilda 108,4
foizga va 109,4 foizga o'sdi. Un va un mahsulotlari, kiyim-kechak, poyabzal,
shakar va shakar mahsulotlari ishlab chiqarish sezilarli darajada o'sdi, iste'mol
tovarlari importi kamaydi. Yalpi ichki mahsulot 1991 yildan 1995 yilgacha
pasayib, 1996 yilda o'sishni boshlagan. O'tgan yilga nisbatan yalpi ichki mahsulot
1996 yilda 101,7 foizga, 1997 yilda 105,2 foizga, 1998 yilda 104,4 foizga, 1999
yilda 104,4 foizga, 2000 yilda 104 foizga o'sgan. Natijada 2001 yilda birinchi
15

marta YaIM 1991 yilga nisbatan 103 foizga o'sdi. O'zbekiston MDHda birinchi
bo'lib iqtisodiy barqarorlikka va barqaror iqtisodiy o'sishga erishdi.
2004 yilda yalpi ichki mahsulot 7,7 foizga o'sdi. Shaharlarimiz va qishloqlarimiz
qiyofasi o'zgarib, aholining turmush darajasi yaxshilandi. Keng ko'lamli qurilish,
korxonalar qurilishi, iqtisodiyotdagi tarkibiy o'zgarishlar, izchil o'sish sur'atlari
yildan-yilga odamlarning moddiy va ijtimoiy hayoti va farovonligini oshirish
uchun asos bo'lib xizmat qilmoqda. Tabiiy gaz va ichimlik suvi bilan ta'minlash
darajasi sezilarli darajada oshdi. Faqatgina 1999 yilning o'zida 4500 km gaz
quvurlari, shu jumladan qishloq joylarda 4,300 km va ichimlik suvi tarmoqlari
2000 km, shu jumladan qishloq joylarda 1900 km gaz quvurlari foydalanishga
topshirildi. Dunyoning etakchi kompaniyalarining samolyotlari bilan jihozlangan
«O'zbekiston havo yo'llari» mustaqillik yillarida 25 ta mamlakat bilan havo
aloqalarini o'rnatgan.
16

1.2 O’zbekistonning integratsion tashkilotlardagi ishtiroki
Biz O’zbekistonning integratsion tashkilotlardagi ishtirokini o’rganishdan oldin
avvalo iqtisodiy integratsiya va integratsion tashkilotlar nimaligini, ularga qaysi
tashkilotlar kirishini haqida qisqacha to’xtalib o’tamiz.
Iqtisodiy integratsiya - bu turli korxonalar va sohalarni, shuningdek ishlab
chiqarish sohasidagi mamlakatlarning yaqinlashishi, ular o'rtasida yaxlit iqtisodiy
aloqalarni o'rnatish, mamlakatlar o'rtasida yagona umumiy iqtisodiyotni
shakllantirish jarayoni. Iqtisodiy integratsiya butun mamlakatlarning milliy
iqtisodiyotlari darajasida, shuningdek korxonalar, firmalar, kompaniyalar,
korporatsiyalar darajasida kuzatilmoqda. Iqtisodiy integratsiya texnologik
aloqalarni kengaytirish va chuqurlashtirish, resurslardan birgalikda foydalanish,
kapitalni birlashtirish va iqtisodiy faoliyatni amalga oshirish uchun qulay shart-
sharoitlarni yaratishda, to'siqlarni bartaraf etishda namoyon bo'ladi. Iqtisodiy
integratsiyaning asosini mehnat taqsimoti tashkil etadi. Mehnat taqsimoti tufayli
ixtisoslashgan korxonalar va sohalarda nafaqat alohida mahsulotlar, balki ularning
qismlari ham ishlab chiqariladi. Shu tarzda, korxonalar va tarmoqlar yaqin va
doimiy iqtisodiy aloqalarga ega. Birinchidan, korxonalar va ularning birlashishi
o'rtasida iqtisodiy integratsiya mavjud, keyin iqtisodiy integratsiya tarmoqlararo
miqyosda bo'lib, natijada yirik ishlab chiqarish majmualari paydo bo'ladi.
Gorizontal integratsiya tarmoq ichida, vertikal iqtisodiy integratsiya esa tarmoqlar
ichida amalga oshiriladi. Vertikal iqtisodiy integratsiyaga misollar qishloq
xo'jaligi, oziq-ovqat, qishloq xo'jaligi texnikasi, kimyo sanoati va boshqalarni o'z
ichiga olgan agrosanoat majmuasini keltirish mumkin. Xalqaro mehnat taqsimoti
bilan iqtisodiy hayot tobora kengayib boradi, turli mamlakatlardagi korxonalar va
sanoat korxonalari moddiy tovarlarni ishlab chiqarishda ko'proq ishtirok etadilar va
natijada iqtisodiy integratsiya ro'y beradi, natijada mamlakatlar iqtisodiyotida
ixtisoslashuv va ta'minot ta'minlanadi. tovarlar va xizmatlar. Shuning uchun
17

hozirgi vaqtda xalqaro iqtisodiy integratsiya integratsiyaning eng yuqori va etakchi
shaklidir.
Xalqaro iqtisodiy integratsiya ko'p shakllarni o'z ichiga olgan uzoq, ko'p
bosqichli jarayondir. Birinchi bosqichda turli mamlakatlar o'rtasida erkin savdo
zonalari yaratiladi, bu erda bojxona to'lovlari va eksport kvotalari bekor qilinadi.
Natijada davlatlararo savdoda integratsiya bo'ladi. Ikkinchi bosqichda erkin
iqtisodiy zonalar shakllantiriladi, ularda bir nechta davlatlar birlashadi. Ushbu
bosqichda institutsional munosabatlar nafaqat savdo, balki sanoat, bank, sug'urta
va texnologiya sohalarida ham mavjud. Ushbu zonalar ochiq iqtisodiy zonalardir,
iqtisodiy munosabatlar erkin va ko'p qirrali bo'lib, barcha xo'jalik yurituvchi
subyektlar imtiyozlarga ega. Uchinchi bosqichda umumiy bozor shakllanadi.
Umumiy bozorni tashkil etuvchi mamlakatlarning milliy bozorlari bir-birlari uchun
ochiq bo'ladi va amalda milliy bozorlar umumiy xalqaro bozorni shakllantirish
uchun birlashadi. Ushbu bozorda barcha tovarlar erkin va hech qanday
cheklovlarsiz harakatlanadi. Mehnat, kapital va tovarlar bir mamlakatdan ikkinchi
mamlakatga ko'chib o'tadi, u erda ular borish va ushbu resursni ishlatish uchun eng
qulay bo'lgan joyga joylashish imkoniga ega bo'ladilar. Umumiy bozorda iqtisodiy
to'siqlar amalda bekor qilinadi, bojxona to'lovlari, eksport kvotalari va sifat
talablari minimallashtiriladi. Umumiy bozor birinchi marta Evropada 1957 yilda
paydo bo'lgan. To'rtinchi bosqichda integratsiya Iqtisodiy va Pul Ittifoqi doirasida
amalga oshiriladi. Bu erda integratsiyalashgan munosabatlar savdo va ishlab
chiqarish bilan cheklanib qolmay, balki moliya, pul-kredit va bank tizimlariga ham
kirib boradi. 2000-2001 yillarda Evropa Ittifoqining 15 ta mamlakatidan 12 tasida
umumiy pul birligi - evro joriy qilingan, milliy valyuta asta-sekin muomaladan
chiqarilib, yagona soliq tizimi joriy qilingan va yagona umumiy byudjet tuzilgan.
milliy byudjetlarni saqlash. 21-asrning boshlarida institutsionalizatsiya qilishning
eng yuqori shakli bo'lgan Iqtisodiy va valyuta ittifoqi iqtisodiyotlarni yuqori
darajada integratsiyalashgan, iqtisodiy umumiylikni ustuvorlashtirgan, ammo
ma'lum darajada ayrim mamlakatlarning mustaqilligini cheklab qo'ygan (bir qator
milliy parlamentlar va hukumatlar EI organlariga berilgan).
18

Hozirgi kunda dunyoning boshqa mintaqalarida integratsion jarayonlar jadal
sur'atlar bilan rivojlanmoqda. Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkiloti,
AQShning Shimoliy Amerika birlashmasi, Kanada va Meksika, Janubi-Sharqiy
Osiyo davlatlari uyushmasi (ASEAN), Tinch okeani mintaqaviy birlashmasi
(ATES) va Iqtisodiy hamkorlik tashkiloti o'rtasidagi integratsiya o'sib bormoqda. .
1991-2002 yillarda Markaziy Osiyo mamlakatlarining mintaqaviy integratsiyasini
chuqurlashtirish bo'yicha jiddiy ishlar amalga oshirildi: zarur huquqiy va tashkiliy
sharoitlar yaratildi, davlatlararo kengash, ijroiya qo'mitasi va Markaziy Osiyo
hamkorlik va rivojlanish banki tuzildi.
O'zbekistonning integratsion tashkilotlardagi ishtiroki . O'zbekiston
Respublikasi mustaqillikka erishgach, siyosiy va iqtisodiy sohalarda ko'plab
yutuqlarga erishdi. Mamlakatimizning jahon hamjamiyatidagi faol ishtiroki va
O'zbekistonning milliy manfaatlariga mos ko'p tomonlama siyosat olib borilishi
mamlakatimizning jahon iqtisodiyotidagi mavqeini mustahkamlashning muhim
shartidir. 2
Endi O'zbekiston tashqi siyosat sohasida tobora munosib o'rin egallamoqda. Biz
amalga oshirgan ko'plab amaliy qadamlar O'zbekistonning xalqaro hamjamiyatdagi
ijodiy faoliyatining uzoq muddatli istiqbollariga qaratilgan.
Boshqa davlatlar bilan iqtisodiy integratsiya turli ehtiyojlarni qondirish va
davlatning samaradorligini oshirishning muhim omili bo'lib, ilmiy-texnik
taraqqiyotni jadallashtirish, millatlar va xalqlarning yaqinlashishi, aholining
turmush darajasini yaxshilashga xizmat qiladi.
Hech bir mamlakat, kichik yoki katta bo'lishidan qat'iy nazar, iqtisodiy
integratsiyasiz rivojlana olmaydi. Buni ko'plab mamlakatlar o'zlarining
tajribalarida isbotlashgan. O'zbekiston Respublikasining iqtisodiy integratsiyani
rivojlantirishga qaratilgan siyosati ham iqtisodiy rivojlanishning yuqori darajasiga
erishishga qaratilgan. Iqtisodiy integratsiya iqtisodiyotga bevosita quyidagi
natijalarga erishishga imkon beradi: tovarlar, kapital, xizmatlar erkin harakat
qiladi; raqobat kuchayadi; ishlab chiqaruvchi kuchlar rivojlanadi; ishlab chiqarish
2
«O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li” I.A.Karimov
19

samaradorligi oshadi; sifatli va arzon mahsulotlar ishlab chiqariladi; iste'molchilar
talabi ortib bormoqda; taklif qilinadigan mahsulotlar turi ortadi; bozorlarning
rivojlangan shakllari vujudga keladi va umumiy bozorlar tashkil etiladi; ishsizlik
pasaymoqda; milliy iqtisodiyotdagi tafovutlar yo'qolib bormoqda; yangi kuchli
umumiy iqtisodiyot shakllantirildi; milliy iqtisodiyot rivojlanmoqda; eng muhimi,
odamlarning farovonligi oshadi va hokazo.
Ushbu natijalarga erishish uchun O'zbekiston Respublikasi Markaziy Osiyo,
MDH, rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlar, shuningdek, Evropa Ittifoqi bilan
hamkorlik qilishga intilishi kerak.
O'zbekiston jahon iqtisodiy tizimiga kirishi bilan uning yaqin va uzoq xorijiy
davlatlar bilan xalqaro iqtisodiy aloqalari rivojlanib bormoqda.
O'zbekistonning MDH va Iqtisodiy Hamkorlik Tashkiloti singari integratsion
birlashmalarda ishtirok etishi mamlakatning dunyodagi obro'sini yanada oshiradi.
O'zbekiston Respublikasi a'zo bo'lgan eng muhim uyushmalardan biri 1991 yil
dekabr oyida tashkil etilgan Mustaqil Davlatlar Hamdo'stligi (MDH) hisoblanadi.
Hozirgi kunda MDH tarkibiga Ozarbayjon Respublikasi, Armaniston Respublikasi,
Ozarbayjon Respublikasi kiradi. Belorusiya, Qozog'iston Respublikasi, Tojikiston
Respublikasi, Qirg'iziston Respublikasi, Moldova Respublikasi, Rossiya
Federatsiyasi, Turkmaniston Respublikasi, O'zbekiston Respublikasi va Ukraina.
O'zbekiston sobiq Sovet respublikalari bilan munosabatlarga katta ahamiyat beradi
va har doim Mustaqil Davlatlar Hamdo'stligini tashkil etish g'oyasini qo'llab-
quvvatlaydi. Bunday hamkorlik nafaqat Hamdo'stlikning hududiy yaqinligi va
iqtisodiy aloqalariga, balki chuqur tarixiy, madaniy va ma'naviy aloqalarga, buyuk
tarixiy davrda xalqlarimizning umumiy taqdiriga asoslanadi.
Hamdo'stlikning maqsadlari quyidagilardan iborat:
• qonun ustuvorligi, ular o'rtasidagi munosabatlar, davlat mustaqilligi va suveren
tenglikni o'zaro tan olish va hurmat qilish, o'z taqdirini o'zi belgilash huquqi, ichki
ishlarga tenglik va aralashmaslik, har qanday bosimni rad etish, tinch yo'l bilan hal
etish orqali boshqariladigan demokratik davlatlarning barpo etilishi. tortishuvlar.
Inson huquqlari va erkinliklarini, shu jumladan ozchiliklarning huquqlarini hurmat
20

qilish, o'z majburiyatlari va xalqaro huquqning umume'tirof etilgan printsiplari va
normalariga vijdonan rioya qilish asosida rivojlanadi;
• bir-birlarining hududiy yaxlitligini va mavjud chegaralar daxlsizligini tan olish va
hurmat qilish;
• chuqur tarixiy ildizlarga ega bo'lgan xalqlarning tub manfaatlarini, shuningdek,
yaxshi qo'shnichilik va o'zaro manfaatli hamkorlikni mustahkamlash;
Fuqarolar va millatlararo totuvlikni ta'minlash.
Xozirgi kunda O'zbekiston Respublikasining MDHga a'zo bo'lishi unga millat,
iqtisodiyot manfaatlariga mos keladigan bir qator muhim vazifalarni hal qilishga
imkon beradi:
- ishlab chiqarish, aholini (birinchi navbatda, oziq-ovqat mahsulotlari) ta'minotini
qo'llab-quvvatlaydigan miqyosda kooperatsion iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish va
takomillashtirish;
- MDH tovarlari bozorida, ayniqsa an'anaviy mahsulotlarni sotishda etakchi
mavqeini saqlab turish;
- sobiq Sovet respublikalariga tegishli bo'lgan xom ashyolardan foydalanish;
- O'zbekistonning uchinchi mamlakatlarga eksport-importi
oqimga xizmat qiladigan transport aloqalaridan kafolatlangan va xavfsiz
foydalanish.
O'zbekistonning MDH mamlakatlari bilan iqtisodiy hamkorligi mexanizmini
takomillashtirishning asosiy yo'nalishlari iqtisodiy erkinlashtirishning umumiy
yo'li, uning bozor tamoyillariga bosqichma-bosqich o'tish, iqtisodiy tuzilmani
qayta qurish bilan belgilanadi.
MDH mamlakatlari O'zbekistonning asosiy savdo-iqtisodiy sheriklaridan biridir.
Ular jami tashqi savdoning 30% dan ortig'ini tashkil qiladi. O'zbekiston va MDH
mamlakatlari o'rtasidagi savdo-sotiq dinamikasi savdo-iqtisodiy aloqalar teng
huquqlilik va o'zaro manfaatdorlik tamoyillari asosida izchil rivojlanib
borayotganidan dalolat beradi. Rossiya, Qozog'iston va Ukraina 2000-2007
yillarda O'zbekiston bilan eng yirik savdo sheriklaridir.
21

Mustaqil Davlatlar Hamdo'stligi mamlakatlari bilan iqtisodiy munosabatlarning
shakli va tuzilishi tubdan o'zgarmoqda. O'zbekistonning mavqei tobora
mustahkamlanib bormoqda. O'zbekiston MDHning ko'plab mamlakatlari bilan
ijobiy savdo va to'lov balansiga ega.
Rossiya O'zbekistonning eng muhim savdo sherigidir. O'zbekiston
Respublikasiga asosan paxta tolasi, oziq-ovqat, mashina va uskunalar, yoqilg'i va
kimyoviy mahsulotlar eksport qilinadi.
Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan hamkorlik mintaqa va mamlakatlar
iqtisodiyoti rivojlanishi uchun muhimdir.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Integratsiya to'g'risida gapirganda,
Karimov manfaatlarning yaqinlashuvining turli mexanizmlari va shakllari,
shuningdek, integratsiya turlari mavjudligini ta'kidlaydi. - Biz integratsion
jarayonlar va bozor islohotlarini rivojlantirishga, Markaziy Osiyo mintaqasida
umumiy bozorni shakllantirishga alohida e'tibor qaratmoqdamiz.
Faqat o'zining tor milliy qobig'ida qolmagan bozor katta miqdordagi xorijiy
investitsiyalarni jalb qilishi va mintaqa mamlakatlarining barqaror rivojlanishi va
farovonligini ta'minlashi mumkin. "
O'zbekistonning mintaqadagi mavqeining ahamiyatiga qaramay, bir qator
geosiyosiy omillar mamlakatning strategik imkoniyatlarini cheklaydi. Mamlakat,
Markaziy Osiyoning boshqa davlatlari singari, nafaqat dengizga chiqa olmaydi,
balki global transport aloqalariga bemalol kirish imkoniga ega bo'lmagan davlatlar
bilan o'ralgan. Biroq suv resurslarining cheklanganligi, Farg'ona vodiysida aholi
zichligi, qishloq xo'jaligida band bo'lganlarning katta qismi mamlakatda
integratsiya jarayonlarining rivojlanishini to'xtatmaydi.
1992 yilda O'zbekiston Respublikasi Iqtisodiy Hamkorlik Tashkilotiga a'zo
bo'ldi. IKT Afg'oniston Islom Davlatini, Ozarbayjon Respublikasi, Eron Islom
Respublikasi, Qozog'iston Respublikasi, Pokiston Respublikasi, Tojikiston
Respublikasi, Turkiya Respublikasi, Turkmaniston Respublikasi va O'zbekiston
Respublikasini birlashtiradi. 1992 yilda Tehronda bo'lib o'tgan IKT sammitida
22

e'lon qilingan ma'lumotlarda IKT a'zolarining iqtisodiy farovonligi uchun ko'p
tomonlama mintaqaviy hamkorlikning maqsad va vazifalari bayon qilingan.
O'zbekistonning Iqtisodiy Hamkorlik Tashkilotiga qo'shilishi transport, aloqa,
savdo, investitsiya va energetika kabi ustuvor yo'nalishlarni rivojlantirish uchun
imkoniyat yaratadi. Bu turli sohalardagi hamkorlik jarayonini tezlashtiradi. Tranzit
savdosi, mintaqada xalqaro huquqqa muvofiq yagona bojxona tadbirlari tizimini
yaratish bo'yicha loyihalar amalga oshirilmoqda. Turkmaniston va O'zbekistonni
Afg'oniston orqali Karchi va Gvadar portlari bilan bog'laydigan tranzit yo'llariga
alohida e'tibor qaratilmoqda. Termez-Hirot-Qandahor-Chaman temir yo'lini va
uning Hirot-Kushka, Kerman-Zaxidon, Astare (Ozarbayjon) -Resht-Kazvin
yo'nalishlarini, shuningdek Avn ko'li atrofidagi aylanma temir yo'lini qurishga
ustuvor ahamiyat beriladi. berilishi kerak.
Mintaqada gaz va neft quvurlarini rivojlantirish rejalari ishlab chiqilgan va
tasdiqlangan. Turkmanistondan Pokistonga Eron va Turkiya orqali, shuningdek
Erondan Pokistonga gaz quvurlari qurishga alohida e'tibor qaratilmoqda. IKTga
a'zo bo'lgan Markaziy Osiyoning boshqa mamlakatlari ham ushbu gaz
quvurlaridan foydalanishlari mumkin.
IKTga a'zo davlatlar o'rtasidagi savdoni yanada rivojlantirish uchun boshqa
mintaqalar tajribasi va jahon savdo muhiti hisobga olingan holda asta-sekin erkin
savdo zonasiga (EKOFTA) o'tish rejalashtirilgan. U IKT davlatlari tashqi iqtisodiy
aloqalarini rivojlantirishda va ularning harakatlarini muvofiqlashtirishda tobora
muhim ahamiyat kasb etmoqda.
2002 yil 10 iyunda Qozog'iston, Xitoy Xalq Respublikasi, Qirg'iziston, Rossiya
Federatsiyasi, Tojikiston va O'zbekiston rahbarlari Shanxay hamkorlik
tashkilotining Nizomini imzoladilar. O'zbekiston ushbu tashkilotga 2001 yilda a'zo
bo'lgan. Shanxay hamkorlik tashkilotiga a'zo bo'lish O'zbekiston va uning a'zolari
uchun o'zaro qiziqish uyg'otadi. O'zbekiston ishtirokchi davlatlar uchun muhim
strategik sherikdir. Chunki tarixiy "Buyuk Ipak yo'lini" tiklashda O'zbekistonning
ishtiroki muhimdir. O'zbekiston uchun bu Evropa va Osiyo-Tinch okeani
mintaqasiga chiqishning ishonchli yo'lidir va ishtirokchi davlatlar bilan turli
23

yo'nalishlarda aloqalarni rivojlantirish uchun imkoniyat yaratadi. O'zbekiston va
turli xalqaro tashkilotlar o'rtasidagi hamkorlikning rivojlanishi uning jahon
iqtisodiyotiga integratsiyalashuvida samarali ishtirok etishini ta'minlaydi. Bunday
xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik o'tish muammolarini hal qilishga, shuningdek,
ijtimoiy yo'naltirilgan bozor iqtisodiyotini shakllantirishga yordam beradi. Bu
kredit olish, to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va mahsulotlarni
jahon bozorlariga chiqarishda katta yordam beradi.
24

II BOB. O’zbekistonning jahonning turli mintaqalaridagi iqtisodiy
hamkorlari
2.1 O’zbekiston Respublikasining o’rta, yaqin sharq va Afrika
davlatlari bilan hamkorligi
O'zbekiston – Bangladesh munosabatlari. Bangladesh Xalq Respublikasi 1991
yil 30 dekabrda O'zbekiston Respublikasining mustaqilligini tan oldi. 1992 yil 15
oktyabrda Toshkentda tomonlar o'rtasida diplomatik aloqalarni o'rnatish to'g'risida
protokol imzolandi.
Bangladeshning O'zbekistondagi elchixonasi 1996 yil mart oyida ochilgan.
1998 yil fevral oyida O'zbekiston Respublikasi tashqi ishlar vaziri A.Kamilov
Bangladeshga birinchi rasmiy tashrifini amalga oshirdi. 2000 yil iyul oyida
Bangladeshning sobiq tashqi ishlar vaziri Abdus Samad Azad O'zbekistonga
tashrif buyurdi. 2018 yil 8-12 aprel kunlari Bangladesh tashqi ishlar vaziri
Shahriyar Alam O'zbekistonga tashrif buyurdi.
2018 yilda O‘zbekiston va Bangladesh o‘rtasidagi savdo aylanmasi 53,0 million
AQSH dollariga yetdi
Bugungi kunda mamlakatda Bangladesh sarmoyasi ishtirokida 6 ta korxona
faoliyat yuritmoqda, ulardan bittasi 100% xorijiy kapitaldir.
2012 yil 5-7 may kunlari Toshkent shahrida Savdo-iqtisodiy hamkorlik bo'yicha
O'zbekiston-Bangladesh hukumatlararo komissiyasining birinchi yig'ilishi bo'lib
o'tdi.
2014 yil 24-25 aprel kunlari O'zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar,
investitsiyalar va savdo vaziri E. G'aniev boshchiligidagi delegatsiya Dakka tashrif
buyurdi. Tashrif chog'ida O'zbekiston-Bangladesh hukumatlararo komissiyasining
ikkinchi yig'ilishi bo'lib o'tdi.
2018 yil 23-28 yanvar kunlari O'zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirining
birinchi o'rinbosari M.Mirzayev boshchiligidagi delegatsiya Bangladeshga tashrif
25

buyurdi. Tashrif davomida Bangladeshning to'qimachilik sanoatini rivojlantirish
bo'yicha ilg'or tajribalari o'rganildi.
O’zbekiston – Birlashgan Arab Amirliklari munosabatlari. O'zbekiston
Respublikasi va Birlashgan Arab Amirliklari o'rtasida diplomatik aloqalar 1992 yil
25 oktyabrda o'rnatildi. 1992 yil noyabr oyida O'zbekistonning Dubaydagi Bosh
konsulligi ochildi. O'zbekiston Respublikasining Abu-Dabidagi elchixonasi 2007
yildan beri ishlaydi. 2004 yil iyun oyida Toshkentda BAA hukumatining Bosh
konsulligi ochildi. 2010 yilda BAAning Toshkentdagi Bosh konsulligiga elchixona
maqomi berildi. 2008 yil mart oyida O'zbekiston Respublikasi Prezidenti
I.A.Karimov Birlashgan Arab Amirliklariga rasmiy tashrif buyurdi. Tashrif
chog'ida mamlakatlarimiz o'rtasida o'zaro munosabatlarning amaldagi huquqiy
asoslarini kengaytiruvchi 28 hukumatlararo va idoralararo hujjatlar imzolandi.
2018 yil 5 dekabr kuni Abu-Dabida O'zbekiston Respublikasi va Birlashgan Arab
Amirliklari Tashqi ishlar vazirliklari o'rtasida siyosiy maslahatlashuvlarning
birinchi raundi bo'lib o'tdi. Ikki tomonlama munosabatlarning huquqiy asoslari
ekstraditsiya, jinoiy yordam, havo qatnovi, savdo-iqtisodiy hamkorlik, daromad
solig'ini to'lashdan bo'yin tovlash, fan va texnika va boshqa sohalarni qamrab
oluvchi 20 davlatlararo, hukumatlararo va idoralararo hujjatlardan iborat. 2018
yilning 11 oyida o'zaro tovar ayirboshlash hajmi 123,8 million dollarni tashkil etdi.
dollar. Shu bilan birga, eksport - 52,2 mln. qo'g'irchoq., import 71,6 mln. dollar.
Eksport asosan paxta tolasi, xizmatlar, ipak va qishloq xo'jaligi mahsulotlariga
asoslangan. Import - mexanik va elektr jihozlari, mebel, oziq-ovqat, transport
vositalari, kiyim-kechak va sport anjomlari. Bugungi kunda O'zbekistonda Emirati
sarmoyasi ishtirokida 92 ta korxona tashkil etilgan bo'lib, ularning 36 tasi Emirati
sarmoyasi hisoblanadi. 2018 yil yanvar va oktyabr oylarida O‘zbekiston
Respublikasi Bosh vazirining o‘rinbosari boshchiligidagi delegatsiya BAAga
tashrif buyurdi. O'zbekiston-BAA muzokaralari chog'ida savdo-iqtisodiy
hamkorlikning istiqbolli yo'nalishlari bo'yicha kelishuvlarga erishildi. BAA Savdo-
sanoat palatasi raisining o'rinbosari I. al-Mahmud boshchiligidagi delegatsiyaning
26

O'zbekistonga tashrifi davomida 2018 yil 3 oktyabr kuni Toshkent shahrida
O'zbekiston-BAA ishbilarmonlari ishtirokida biznes-forum bo'lib o'tdi.
O'zbekiston-Eron aloqalari. Eron Islom Respublikasi 1991 yil 25 dekabrda
O'zbekiston Respublikasining mustaqilligini rasman tan oldi.
O'zbekiston va Eron o'rtasida diplomatik aloqalar 1992 yil 10 mayda o'rnatildi.
1992 yil noyabrda Eronning Toshkentdagi elchixonasi, 1995 yil may oyida
Tehronda O'zbekistonning elchixonasi ochildi.
Bu davrda O'zbekistonning birinchi Prezidenti Islom Karimov Eronga to'rt marta
tashrif buyurgan. (1992 va 2003 yillarda rasmiy, 1996 va 2004 yillarda EKO
sammiti doirasida).
O'z navbatida Eron Prezidentlari A. Rafsanjoniy (1993 yil oktyabr) va S. Xatamiy
(2002 yil aprel) O'zbekistonga rasmiy tashrif buyurdilar.
2017 yil sentyabr oyida Ostona shahrida bo'lib o'tgan Islom hamkorlik
tashkilotining fan va texnologiyalar bo'yicha birinchi sammiti doirasida
O'zbekiston Prezidenti Sh. Mirziyoyev Eron Islom Respublikasi Prezidenti X.
Ruhoniy bilan uchrashdi.
Tashqi ishlar vazirining o'rinbosari darajasida muntazam ravishda O'zbekiston-
Eron siyosiy maslahatlashuvlari olib borilmoqda. 2017 yil 13 mart kuni Toshkent
shahrida siyosiy maslahatlashuvlarning 5-raundi bo'lib o'tdi.
Ayni paytda O'zbekiston-Eron munosabatlarining huquqiy asoslari siyosiy,
iqtisodiy va madaniy sohalarda imzolangan 55 hujjatdan iborat.
O'zbekiston Respublikasi va Eron Islom Respublikasi savdo-iqtisodiy va ilmiy-
texnikaviy hamkorlik bo'yicha hukumatlararo komissiyani tuzdilar. 2018 yil aprel
oyida Tehronda O'zbekiston-Eron qo'shma komissiyasining 12-yig'ilishi bo'lib
o'tdi.
2018 yilda o'zaro tovar ayirboshlash hajmi 306,5 million dollarni, shu jumladan
O'zbekiston eksporti - 172,5 million dollarni va import 133,9 million dollarni
tashkil etdi. hajmda yozilgan.
O'zbekistonda Eron kapitali ishtirokidagi 116 dan ortiq korxona faoliyat
ko'rsatmoqda. Shulardan 19 tasi to'liq Eron tomonidan moliyalashtirilgan.
27

O'zbekistonning Eronga eksporti paxta, paxta tolasi, qora va rangli metallar,
mineral o'g'itlar, elektromexanik uskunalar, mevalar, quritilgan mevalar va
plastmassa buyumlardir.
2011 yil 25 aprel kuni Ashxabod shahrida tashqi ishlar vazirlarining to'rt
tomonlama uchrashuvida O'zbekiston-Turkmaniston-Eron-Ummon temir yo'l
koridorini shakllantirish to'g'risidagi hujjat imzolandi.
O'zbekiston-Misr munosabatlari. Misr Arab Respublikasi 1991 yil 26
dekabrda O'zbekiston Respublikasining mustaqilligini tan oldi. 2017 yil
O'zbekiston va Misr o'rtasida diplomatiya munosabatlari o'rnatilganining 25
yilligini (1992 yil 23 yanvar) nishonlaydi.
1993 yil may oyida Misrning Toshkentdagi elchixonasi, 1994 yil dekabrda esa
Qohirada O'zbekistonning diplomatik vakolatxonasi ochilgan.
1992 yil dekabr va 2007 yil aprel oyida O'zbekiston Respublikasining Birinchi
Prezidenti IA Karimovning Misrga rasmiy tashriflari ikki tomonlama munosabatlar
rivojiga muhim turtki bo'ldi.
2018 yil 4-5 sentyabr kunlari Misr Prezidenti As-Sisi O'zbekistonga tashrif
buyurdi. Tashrif chog'ida tomonlar O'zbekiston-Misr hamkorligini rivojlantirish
istiqbollarini muhokama qilishdi va 12 ta ikki tomonlama hujjatlar imzolandi.
O'zbekiston-Misr munosabatlari xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar, xususan,
Birlashgan Millatlar Tashkiloti va Islom hamkorlik tashkiloti doirasida olib
borilmoqda.
Hozirgi vaqtda ikki mamlakatning huquqiy asoslari 62 ta davlat, hukumatlar va
idoralararo hujjatlardan iborat.
Bugungi kunga qadar O'zbekiston va Misr o'rtasida savdo-iqtisodiy hamkorlik
bo'yicha hukumatlararo komissiyaning oltita yig'ilishi bo'lib o'tdi.
O'zbekiston Respublikasi Misr Arab Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi
huzuridagi Hamkorlikni rivojlantirish agentligi bilan yaqin hamkorlik qilmoqda.
1993 yildan buyon mamlakatimizning mingdan ortiq vakili ushbu muassasa
tomonidan tashkil etilgan diplomatik, turizm, arab tili va boshqa o'quv kurslarida
qatnashdi.
28

Ijtimoiy-madaniy sohada ham muayyan ishlar amalga oshirildi. Xususan, 1997
yilda "O'zbekiston-Misr" do'stlik jamiyati va 2000 yilda "Misr-O'zbekiston"
do'stlik jamiyati tashkil etilgan va hozirgi kunda muvaffaqiyatli faoliyat
ko'rsatmoqda.
2018 yil 10-13 oktyabr kunlari Misr Bosh imomi, Al-Azhar majmuasi shayxi
Ahmad al-Tayib O'zbekistonga tashrif buyurdi.
O’zbekiston – Isroil munosabatlari. Isroil davlati 1991 yil 25 dekabrda
O'zbekiston Respublikasining mustaqilligini tan oldi. 1992 yil 21 fevralda ikki
tomonlama diplomatik aloqalar o'rnatildi.
1998 yil 14-16 sentyabr kunlari O'zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti
Islom Karimov Isroilga davlat tashrifi bilan keldi.
1994 yil iyul oyida Isroil tashqi ishlar vaziri Sh. Peres O'zbekistonga tashrif
buyurdi va 1997 yil aprel oyida O'zbekiston tashqi ishlar vaziri A. Komilov
Isroilga yana bir bor tashrif buyurdi.
Tomonlar ikki mamlakat tashqi ishlar vazirliklari o'rtasida muntazam ravishda
siyosiy maslahatlashuvlar o'tkazib turadilar. Bugungi kunga qadar ikki mamlakat
tashqi ishlar vazirliklari o'rtasida siyosiy maslahatlashuvlarning to'rt raundi bo'lib
o'tdi. Siyosiy maslahatlashuvlarning so'nggi to'rtinchi raundi 2016 yil 30 martda
Toshkent shahrida bo'lib o'tdi.
O'zbekiston-Isroil munosabatlarining huquqiy asoslari 19 ta hujjatdan iborat (14 ta
davlatlararo va hukumatlararo, 5 ta idoralararo).
Ikki mamlakat o'rtasida eng qulay savdo rejimi mavjud. 2018 yil yanvar-noyabr
oylarida umumiy savdo aylanmasi 51,4 million dollarni tashkil etdi. (eksport - 16,1
million dollar, import - 35,2 million dollar).
Hozirgi kunda O'zbekiston Respublikasida Isroil sarmoyasi ishtirokida 37 ta
korxona faoliyat yuritmoqda, ulardan 7 tasi 100% xorijiy investitsiyalardir. Ushbu
kompaniyalar chet el kapitali, turizm, ulgurji savdo, oziq-ovqat mahsulotlari,
moliya va menejment bo'yicha maslahatlar beradi.
29

2018 yil 10 fevraldan boshlab Isroil fuqarolari uchun 30 kunlik vizasiz rejim joriy
etilishi munosabati bilan ushbu mamlakatdan O'zbekistonga kelayotgan sayyohlar
soni ikki baravar ko'payib, 10 000 dan oshdi.
O'zbekiston – Kuvayt munosabatlari.
Kuvayt Davlati O'zbekiston Respublikasining mustaqilligini 1991 yil 30 dekabrda
tan oldi. Ikki mamlakat o'rtasida diplomatik munosabatlar 1994 yil iyul oyida
o'rnatildi. 2001 yilda Kuvayt Davlati Toshkentda o'z elchixonasini ochdi.
O'zbekiston Respublikasining Kuvayt Davlatidagi elchixonasi 2004 yil noyabr
oyidan buyon ishlamoqda. O'zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti
I.A.Karimovning 2004 yil 19-20 yanvar kunlari Kuvayt Davlatiga rasmiy tashrifi
ikki mamlakat o'rtasidagi munosabatlar rivojiga turtki berdi va tashrif davomida
yaratilgan huquqiy asoslar zamin yaratdi ikki tomonlama munosabatlarni
mustahkamlash. 2008 yil iyul oyida Kuvayt Davlati Amiri shayx Saboh al-Ahmad
al-Jobir as-Saboh O'zbekiston Respublikasiga rasmiy tashrif buyurdi. Tashrif
chog'ida O'zbekiston-Kuvayt munosabatlarini mustahkamlashga, savdo-iqtisodiy
va sarmoyaviy hamkorlikni faollashtirishga qaratilgan qator hujjatlar imzolandi.
2017 yil iyun oyida O‘zbekistonda Kuvayt Milliy assambleyasi bilan hamkorlik
bo‘yicha parlamentlararo guruh tashkil etildi. 2018 yil 4 dekabr kuni Al-Kuvaytda
O'zbekiston va Kuvayt tashqi ishlar vazirliklari o'rtasida siyosiy
maslahatlashuvlarning ikkinchi bosqichi bo'lib o'tdi. Kuvayt Milliy madaniyat,
san'at va adabiyot milliy kengashi Bosh kotibining o'rinbosari Badr ad-Duvaysh
boshchiligidagi delegatsiya 2018 yil 6-10 sentyabr kunlari Shahrisabzda bo'lib
o'tgan Xalqaro maqom san'ati anjumanida ishtirok etdi. 2018 yil 25-26 oktyabr
kunlari Al-Kuvaytda O'zbekiston yoshlar simfonik orkestri kontsertlari va milliy
hunarmandchilik ko'rgazmalari bo'lib o'tdi.
O'zbekiston – Pokiston munosabatlari. Pokiston Islom Respublikasi 1991 yil
20 dekabrda O'zbekiston Respublikasining mustaqilligini tan oldi. Ikki mamlakat
o'rtasida diplomatik munosabatlar 1992 yil 10 mayda o'rnatildi. 1992 yil iyun
oyida Toshkentda Pokistonning elchixonasi ochildi. Islomobod 1994 yil iyul
oyidan beri ishlaydi.1992 yil martidan 2001 yil oktyabrgacha Karachida
30

O'zbekistonning Bosh konsulligi faoliyat ko'rsatdi. O'zbekiston Respublikasining
Birinchi Prezidenti Islom Karimov 1992 yil avgust va 2006 yil may oyida
Pokistonga tashrif buyurgan.
Hozirgacha ushbu tashriflar amalga oshirildi; Bosh vazir N. Sharif (1992 yil iyun),
Bosh vazir B. Bhutto (1995 yil may va noyabr), Prezident F. Legari (1996 yil
oktyabr), Prezident P. Musharraf (2005 yil mart), Bosh vazir Sh. Aziz (2007 yil
mart), Bosh vazir Y. Gilani (2011 yil mart), Bosh vazir N. Sharif (2015 yil
noyabr).
2010 yil iyun oyida Pokiston Prezidenti Zardoriy Shanxay hamkorlik
tashkilotining Toshkent sammitida ishtirok etdi. 2016 yil iyun oyida Pokiston
Prezidenti M.Hussayn Shanxay hamkorlik tashkilotining Toshkent sammitida
ishtirok etdi. 2017 yil 8 iyun kuni Ostona shahrida bo'lib o'tgan ShHT sammiti
doirasida O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev Pokiston Bosh
vaziri N.Sharif bilan uchrashdi. 2017 yil 17 sentyabr kuni Ostona shahrida Islom
hamkorlik tashkiloti (IKT) Fan va texnologiyalar sammitida O'zbekiston
Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev Pokiston Prezidenti M.Husseyn bilan
uchrashdi. 2018 yil iyun oyida Shanxay hamkorlik tashkilotining Xindao sammiti
doirasida O'zbekiston Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev va Pokiston Prezidenti
M.Husseyn uchrashdi. Ikki tomonlama munosabatlarning huquqiy asosini
ekstraditsiya, jinoiy ishlarda o'zaro yordam, terrorizmga qarshi kurash, havo
transporti, tovarlar tranziti, savdo-iqtisodiy hamkorlik, kichik va xususiy biznesni
qo'llab-quvvatlovchi 42 davlatlararo, hukumatlararo va idoralararo hujjatlar tashkil
etadi. - rag'batlantirish, ikki tomonlama soliqdan qochish, giyohvand moddalar
savdosiga qarshi kurash va boshqa sohalar. Savdo-iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy
hamkorlik bo'yicha O'zbekiston-Pokiston hukumatlararo komissiyasi 1993 yilda
tashkil etilgan va uning so'nggi yig'ilishi 2011 yil mart oyida Islomobodda bo'lib
o'tgan. .
Savdo-iqtisodiy hamkorlik to'g'risidagi shartnomada ikki mamlakat o'rtasidagi
savdo-sotiqni engillashtirish nazarda tutilgan.
31

2018 yil yanvar-noyabr oylarida o'zaro savdo hajmi 92,4 millionga, eksport 28,7
millionga, import 63,7 millionga etdi.
2017-yil 5-apreldan boshlab Toshkent-Lahor-Toshkent yo‘nalishi bo‘yicha haftada
ikkita reys qayta tiklandi.
O'zbekistonda Pokiston kapitali ishtirokidagi 81 korxona faoliyat ko'rsatmoqda.
Ulardan to'rttasi Pokiston sarmoyasi bilan 100 foiz ishlaydi. 2018 yilda 23 ta
qo'shma korxona tashkil etilgan. Ular asosan savdo, to'qimachilik, qog'oz, teri,
oziq-ovqat mahsulotlari, transport va sayyohlik xizmatlarida ishlaydi.
O'zbekiston – Saudiya Arabistoni munosabatlari. Saudiya Arabistoni
Qirolligi 1991 yil 30 dekabrda O'zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligini
tan oldi. Mamlakatlarimiz o'rtasida diplomatiya munosabatlari 1992 yil fevral
oyida o'rnatildi. O'zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A.Karimov
1992 yil aprel oyida Saudiya Arabistoniga tashrif buyurdi. 1992 yil noyabrda Jidda
shahrida O'zbekistonning Bosh konsulxonasi, 1995 yil mayda esa Riyozda
O'zbekistonning elchixonasi ochilgan. Saudiya Arabistonining Toshkentdagi
elchixonasi 1997 yil mart oyidan beri ishlamoqda. 2012 yil aprel oyida Saudiya
Arabistoni Kengashi (parlamenti) raisi Abdulla al-Shayx boshchiligidagi
delegatsiya O'zbekistonga tashrif buyurdi. 2017 yil 21 may kuni O'zbekiston
Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Saudiya Arabistoni Podshohi Salmon
bin Abdulaziz Ol Saudning taklifiga binoan Saudiya Arabistoniga tashrif buyurdi
va Arab-Musulmon va AQSh sammitida ishtirok etdi. Sammit davomida
O'zbekiston Prezidenti bir necha davlat rahbarlari, jumladan Saudiya Arabistoni
Podshohi bilan uchrashdi. 2018 yil 27 mart kuni Saudiya Arabistoni tashqi ishlar
vazirining o'rinbosari A. Mirdod boshchiligidagi delegatsiya "Tinchlik jarayoni,
xavfsizlik va mintaqaviy hamkorlikdagi hamkorlik" Afg'oniston bo'yicha Toshkent
konferentsiyasida ishtirok etdi.
2018 yil 3 dekabr kuni Riyoz shahrida O'zbekiston va Saudiya Arabistoni Tashqi
ishlar vazirliklari o'rtasida siyosiy maslahatlashuvlarning uchinchi raundi bo'lib
o'tdi. 2011 yil iyun oyida Toshkentda ikki mamlakat o'rtasida hukumatlararo
32

qo'shma komissiyaning 3-yig'ilishi bo'lib o'tdi. Uchrashuv yakunlari bo'yicha
sarmoyalarni rag'batlantirish to'g'risida protokol va hukumatlararo bitim imzolandi.
2018 yil 11-16 dekabr kunlari Saudiya Arabistoni Savdo-sanoat palatalari kengashi
raisi Somi al-Ubaydiy boshchiligidagi delegatsiya O'zbekistonga tashrif buyurdi.
2019 yil 20-26 yanvar kunlari O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi
huzuridagi Din ishlari bo‘yicha qo‘mita raisi J. Akramov boshchiligidagi
delegatsiya Saudiya Arabistoniga tashrif buyurdi. Tashrif davomida Saudiya
Arabistoni Qirolligining Haj va Umra vaziri Solih Bintayn bilan uchrashuv bo'lib
o'tdi.
O'zbekiston – Ummon munosabatlari. Ummon Sultonligi 1991 yil dekabr oyida
O'zbekiston Respublikasining mustaqilligini tan oldi. Mamlakatlarimiz o'rtasida
diplomatiya munosabatlari 1992 yil 22 aprelda o'rnatildi.
2009 yil oktyabr oyida O'zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti
I.A.Karimov Ummon Sultonligiga davlat tashrifi bilan keldi. Tashrif davomida 19
ta hukumatlararo va idoralararo hujjatlar imzolandi. 2010 yil aprel oyida
Toshkentda Ummon Sultonligining elchixonasi ochildi. O'zbekiston
Respublikasining Muskat shahridagi elchixonasi 2018 yil iyul oyidan beri
ishlamoqda. 2014 yil 6 avgust kuni Tashqi ishlar vaziri Abdulaziz Komilov
boshchiligidagi O'zbekiston delegatsiyasi O'zbekiston-Turkmaniston-Eron-Ummon
transport yo'lagini rivojlantirish bo'yicha to'rt tomonlama vazirlar uchrashuvida
(Muskat, Ummon) ishtirok etdi. Uchrashuv davomida Tashqi ishlar vaziri
Abdulaziz Komilov Ummon Tashqi ishlar vaziri Yusuf bin Alaviy bilan uchrashdi.
2018 yil 15 mart kuni O‘zbekiston Respublikasi Bosh vaziri A. Aripov va Ummon
merosi va madaniyati vaziri Xaysam ibn Tariq as-Said nomidagi Sharqshunoslik
institutining yangi binosining ochilish marosimida ishtirok etdi. Abu Rayhon
Beruniy, Ummonning moliyaviy ko'magi bilan qurilgan.
2.2 O’zbekiston – Xitoy Xalq Respublikasi munosabatlari
33

O'zbekiston-Xitoy munosabatlari - O'zbekiston hududi Buyuk Ipak yo'lining
chorrahasi bo'lganligi sababli, ikki mamlakat o'rtasidagi munosabatlar bir necha
ming yillik tarixga ega. Ammo birinchi Xitoy elchisi Chjan Sian. Farg'ona
davlatiga kelish (Davan, Dayuan) mil.av. 128 yilda sodir bo'lgan. Ushbu voqeani
ikki mamlakat o'rtasidagi diplomatik aloqalarning boshlanishi deb hisoblash
mumkin .
Xitoy Xalq Respublikasi O'zbekiston Respublikasining mustaqilligini 1991 yil 27
dekabrda tan oldi. Diplomatik aloqalar 1992 yil 2 yanvarda o'rnatildi.
Do'stona va o'zaro manfaatli ikki tomonlama munosabatlar munosabatlarning
barcha yo'nalishlarini qamrab oladi. Ikki davlat rahbarlari o'rtasida o'rnatilgan
ishonchli munosabatlar hamkorlikning asosini tashkil etadi. Terrorizm, ekstremizm
va separatizm, giyohvandlik vositalari va noqonuniy qurol-yarog 'savdosi va
boshqa xavfsizlikka qarshi kurash masalalariga yaqin yoki o'xshash yondashuvlar
O'zbekiston va Xitoy o'rtasidagi o'zaro manfaatli hamkorlikni rivojlantirishga
xizmat qilmoqda.
Yaqinda O'zbekiston va Xitoy o'rtasida diplomatiya munosabatlari
o'rnatilganining 29 yilligi nishonlandi. So'nggi yillarda ikki mamlakat o'rtasida
mustahkam iqtisodiy aloqalar rivojlanmoqda va bu yuqori darajadagi iqtisodiy
aloqalar bilan ajralib turadi. Xitoy O'zbekistonning ketma-ket ikkinchi yirik savdo
hamkori va ketma-ket uch yil davomida eng katta investitsiya manbai bo'lib
kelgan. O'zbekiston ushbu investitsiyalarni rivojlantirish uchun zarur deb biladi.
Boshqa tomondan, Xitoy O'zbekistonni "Bir kamar bitta yo'l" (OBOR) loyihasini
rivojlantirishda asosiy sherik deb biladi va shu sababli infratuzilma, transport va
aloqa sohalariga katta miqdorda sarmoya kiritmoqda. Xitoy va O'zbekiston
o'rtasidagi savdo-iqtisodiy aloqalar ikki mamlakat o'rtasidagi siyosiy tushunishni
qo'llab-quvvatlaydi.
Yuqorida ta'kidlab o'tilganidek, Xitoy iqtisodiy dasturlarga ko'proq e'tibor
qaratmoqda, bu esa har ikkala tomon uchun ham foydalidir. O'zbekiston bilan
iqtisodiy hamkorlik Xitoy uchun uch jihat - savdo, energetika va tranzit bo'yicha
34

muhimdir. 1992 yilda O'zbekiston va Xitoy o'rtasida "Savdo va iqtisodiy bitim"
imzolandi, shu bilan ular bir-biriga eng maqbul davlat (MFN) maqomini berishdi.
So'nggi o'n yil ichida o'zaro tovar ayirboshlash hajmi o'n baravar oshdi. 2015 yilda
O'zbekiston importining 20 foizga yaqini Xitoydan keldi; va uning 17% eksporti
Chinaxga to'g'ri keldi.
Biroq, ushbu savdoda almashinadigan tovarlar turlarining nomutanosibligi
mavjud. O'zbekistonning Xitoyga eksport qilishida asosan xom ashyo tovarlari
ustunlik qiladi, ammo Xitoydan import asosan ishlab chiqariladigan tovarlardir.
"Made in China" mahsulotlari Toshkent va boshqa shaharlarning bozorlarida
ustunlik qiladi, ular orasida elektron buyumlar, o'yinchoqlar, kiyim-kechaklar va
moda aksessuarlari mavjud. O'zbekiston ko'k choy ichadigan yirik davlatdir va
Xitoy choyining importi ham o'smoqda. Boshqa tomondan, Farg'ona vodiysida
etishtirilgan mazali mevalar Xitoyga yo'l olishadi.
2015-16 yillarda O'zbekistonning Chinaxiga gaz eksporti sezilarli darajada o'sdi;
va bundan keyin ham ko'payishi mumkin. O'zbekistonning Xitoyga gaz eksporti
Xitoy va CARS o'rtasidagi yirik energiya savdo tarmog'iga birlashtirilgan.
Markaziy Osiyo - Xitoy gaz quvuri Turkmanistondan boshlanib, Xitoy va Shinjon
viloyatiga kirishdan oldin O'zbekiston va Qozog'iston orqali o'tadi. Shuningdek,
O'zbekiston uranning katta qismini Xitoyga eksport qiladi.
Pekinning Toshkentga ta'sirli jozibasi, sarmoyalarni taklif qilish qobiliyatiga ega.
O'zbekiston axborot agentligining xabar berishicha, O'zbekistonda xitoylik
sarmoyadorlar tomonidan to'liq yoki qisman moliyalashtirilgan 650 dan ortiq
korxona faoliyat ko'rsatmoqda. Qo'shma korxonalar turli sohalarda, jumladan,
energetika sohasida hamkorlik, transport, aloqa, qishloq xo'jaligi va ta'lim
sohalarida. Xitoyning investitsiyalari O'zbekistonda rivojlanish uchun zarur deb
qaraladi.
Xitoy va O'zbekiston 2000 yildan ortiq vaqtdan beri mavjud bo'lgan
transkontinental savdo va ulanish tarmog'ining bir qismi bo'lgan. OBOR, Prezident
Tszinpinning imzolagan tashqi siyosat loyihasi, ushbu qadimiy tarmoqlarni
jonlantirishni taklif qilmoqda. O'zbekiston ushbu tashabbusni 2013 yilda e'lon
35

qilingandan so'ng darhol qo'llab-quvvatladi. O'zbek mutaxassislarining fikriga
ko'ra, ushbu loyiha uchta sababga ko'ra O'zbekiston uchun foydalidir. milliy
rivojlanish, mintaqaviy iqtisodiy integratsiya va mintaqaviy va mintaqalararo
sheriklik.
So'nggi yillarda Xitoy va Avtomobil yo'llari davlatlari va ommaviy axborot
vositalarining tashviqoti bilan qisman qo'zg'aladigan "Buyuk Ipak yo'li" atamasi
atrofida eyforiya boshlandi. O'zbekistonda, shuningdek, Buyuk Ipak yo'lining
obro'-e'tibor qozonishi xalq tomonidan katta zavq bilan kutib olinmoqda. Davlat va
xalq ushbu arenada ilmiy konferentsiyalar, konsorsiumlar, festivallarni tashkil
etishda ishtirok etdi. Toshkent shahridagi metro bekatining Buyuk Ipak Yo'li deb
nomlanishi (Buyuk Ipak yo'li degan ma'noni anglatadi) ham taklif etilayotgan
jonlanishdan hayajonlanishni anglatadi.
OBOR Xitoy va Sharqiy va Shimoliy Evropaga olib boradigan ikkita quruqlik
aloqasini nazarda tutadi; ikkinchisi - O'rta Osiyo va G'arbiy Osiyo orqali G'arbiy
Evropaga. Xitoy Evrosiyo mintaqasi bo'ylab tezyurar temir yo'l tarmog'ini qurishni
rejalashtirmoqda, unga uchta temir yo'l va bir nechta tranzit markazlari qurilgan.
Ushbu uchta yo'nalish orasida janubiy-janubiy yo'nalish Qirg'iziston va
O'zbekiston orqali o'tadi. Shu munosabat bilan Xitoy-Qirg'iziston-O'zbekiston
temir yo'lini rivojlantirish hayotiy ahamiyatga ega.
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2017 yil 11-13 may
kunlari davlat tashrifi bilan Xitoyda bo'ldi. Tashrif davomida Shavkat Mirziyoyev
XXR Raisi Si Tszinpin, Davlat kengashi Bosh vaziri Li Ketsyan, Doimiy qo'mita
raisi bilan uchrashdi. Butunxitoy xalq vakillari kengashi a'zosi Chjan Djiang va
Xitoyning yuqori texnologiyalar kompaniyalari vakillari.
2004-2017 yillarda O'zbekiston va Xitoy Tashqi ishlar vazirliklari darajasida
siyosiy maslahatlashuvlarning 15-raundi bo'lib, ikki tomonlama hamkorlik va
ShHT doirasidagi hamkorlik masalalari muhokama qilindi.
O'zbekiston Xitoy bilan strategik sheriklikni yanada mustahkamlash, o'zaro
manfaatdorlik, manfaatlar va teng huquqlilik tamoyillariga asoslangan ikki
36

mamlakat o'rtasidagi savdo-iqtisodiy, sarmoyaviy va moliyaviy hamkorlikni
kengaytirishga ustuvor ahamiyat beradi.
Iqtisodiy va savdo bitimiga (1992) ko'ra, ikki mamlakat o'rtasida eng ko'p
qulaylik yaratish tartibi joriy qilingan. Xitoy O'zbekiston uchun etakchi savdo
sheriklaridan biridir.
2017 yilda tovar ayirboshlash hajmi 5 milliard dollarni, shu jumladan eksport 2,2
milliard dollarni, import 2,8 milliard dollarni tashkil etdi.
Investitsiyaviy hamkorlik 2010 yilda O'zbekiston va Xitoy hukumatlari o'rtasida
imzolangan noxomashyo va yuqori texnologiyalar sohalaridagi hamkorlik dasturi
doirasida amalga oshirilmoqda.
Xitoyning bir qator kompaniyalari mamlakatdagi uglevodorod konlarini qidirish va
qazish, shuningdek, tabiiy gazni chuqur qayta ishlash loyihalarida faol ishtirok
etmoqda.
O'zbekiston "O'zbekiston-Xitoy" gaz quvuri va "Xitoy-Qirg'iziston-O'zbekiston"
temir yo'lini qurish loyihalarini amalga oshirishni qo'llab-quvvatlaydi.
Taraqqiyot banki va ikki mamlakat moliya sohasida, xususan, Xitoyning eksport-
import banki bilan hamkorlikni rivojlantirmoqda.
O'zbekistonda qo'shma korxonalar soni 786 taga etdi, shulardan 95 tasi 100 foiz
xitoy sarmoyasi asosida tashkil etilgan. 73 dan ortiq Xitoy kompaniyalari
O'zbekistonda o'z vakolatxonasini ochgan. Shanxay Hamkorlik Tashkilotiga
(ShHT) a'zo bo'lgan Xitoy va O'zbekiston ikkala tomon ham farovonlikni
ta'minlash yo'lida hamkorlikni kengaytirdilar, deydi ekspertlar.
O'zbekiston Shanxay hamkorlik tashkiloti doirasidagi hamkorlik dasturlarining
faol tarafdoridir, dedi Xitoyning zamonaviy xalqaro munosabatlar instituti
tadqiqotchisi Xu Tao. Xitoy Xitoy va Shanxay provintsiyasining shimoli-g'arbidagi
Yangling shahrida Xitoy-ShHT mahalliy iqtisodiy va savdo hamkorligi uchun
Qingdao shahrida namoyish zonasini va qishloq xo'jaligi texnologiyalari bo'yicha
o'qitish va almashinuv bazasini yaratishda ishtirok etdi. 2018 yil iyun oyida
Shanxay hamkorlik tashkilotining Qingdao sammiti chog'ida Xitoy va O'zbekiston
umumiy qiymati 6,86 milliard AQSh dollari bo'lgan 46 ta sarmoyaviy bitim
37

imzoladilar. Joriy yilning to'qqiz oyida Xitoyning bojxona ma'lumotlariga ko'ra,
o'zaro tovar ayirboshlash 5,3 milliard AQSh dollarini tashkil etdi va bu o'tgan yilga
nisbatan 18,2 foizga ko'pdir.
Xitoy paxta, neft va tabiiy gaz kabi xom ashyoga yuqori talabga ega va savdo o'sib
borayotgani, o'z navbatida, ishbilarmonlik muhitini yaxshilashga yordam beradi,
dedi Xitoy Xalqaro iqtisodiy almashinuv markazi tadqiqotchisi Chjan Yansheng.
Shanxay hamkorlik tashkiloti platformasi asosida Xitoy va Markaziy Osiyo
mamlakatlari orasida bir qator gaz quvurlari qurildi, bu Markaziy Osiyoga
dunyodagi eng tez rivojlanayotgan tabiiy gaz import bozorini ochib beradi, deydi
xitoylik tadqiqotchi Me Xinyu. Savdo vazirligi huzuridagi Xalqaro savdo va
iqtisodiy hamkorlik akademiyasi.
Bundan tashqari, Belt va yo'l tashabbusi (BRI) doirasidagi Xitoy-O'zbekiston
hamkorligi ikki tomonlama munosabatlar rivojiga yangi turtki bo'ldi.
Xitoy-Qirg'iziston-O'zbekiston quruqlik transporti marshruti 2018 yil fevral oyida
ochilgan va sentyabrda Turkiyadan Xitoyga O'zbekiston orqali olib boriladigan
multimodal transport yo'lining qurilishi e'lon qilingan edi, bu ikkalasi ham
O'zbekistonning tovarlarini xalqaro bozorga tezroq kirib chiqishiga yordam beradi.
Mutaxassislarning ta'kidlashicha, O'zbekistonning so'nggi yillardagi iqtisodiy
islohoti uni ShHTga a'zo davlatlar va Belt va Yo'l bo'yidagi davlatlar bilan
aloqalarni yanada mustahkamlashga yaqinlashtirmoqda.
Xorijiy sarmoyadorlarga uch yillik vizalar va xitoylik sayyohlarga etti kunlik
vizasiz yashash huquqini beradigan yangi qoidalar ham O'zbekistonning biznes
muhitini yaxshilash borasidagi sa'y-harakatlaridan biridir.
2.3 O’zbekistonning Amerika Qo’shma Shtatlari bilan iqtisodiy aloqalari
Hozirgi kunda O'zbekiston Respublikasi Shimoliy va Janubiy Amerikaning 21
mamlakati, shu jumladan Amerika Qo'shma Shtatlari, Meksika Qo'shma Shtatlari,
Kanada, Braziliya Federativ Respublikasi, Argentina Respublikasi, Chili
Respublikasi, Boliviya bilan diplomatik aloqalarni o'rnatgan. Venesuela
38

Respublikasi, Yamayka, Sharqiy Urugvay Respublikasi, Peru Respublikasi, Kosta-
Rika Respublikasi, Paragvay Respublikasi, Kuba Respublikasi, Gvatemala
Respublikasi, Nikaragua Respublikasi, Gonduras Respublikasi, Dominikan
Respublikasi, Respublika Ekvador, Kolumbiya Respublikasi, Boliviya va Salvador
respublikasining pluratsion davlati.
Amerika Qo'shma Shtatlari bilan hamkorlik qilish O'zbekiston tashqi
siyosatining ustuvor yo'nalishlaridan biri bo'lib, bu "O'zbekiston Respublikasining
tashqi siyosati kontseptsiyasida" ham o'z aksini topgan.
Amaldagi O'zbekiston-Amerika munosabatlari xalqaro huquqning umume'tirof
etilgan printsiplari va normalariga, o'zaro hurmat va bir-birining manfaatlarini
hisobga olishga asoslangan uzoq muddatli va ko'p qirrali.
Amerika Qo'shma Shtatlari bilan hamkorlik qilish O'zbekiston tashqi siyosatining
ustuvor yo'nalishlaridan biri bo'lib, bu "O'zbekiston Respublikasining tashqi
siyosati kontseptsiyasida" ham o'z aksini topgan. Amaldagi O'zbekiston-Amerika
munosabatlari xalqaro huquqning umume'tirof etilgan printsiplari va normalariga,
o'zaro hurmat va bir-birining manfaatlarini hisobga olishga asoslangan uzoq
muddatli va ko'p qirrali. Tomonlar bir qator xalqaro va mintaqaviy muammolarga
o'xshash nuqtai nazarga ega, Markaziy Osiyo va Afg'onistonda tinchlik va
barqarorlikni mustahkamlashda, shuningdek, global xavfsizlikka qarshi kurashda -
giyohvand moddalarning noqonuniy aylanishi, odam savdosiga qarshi kurash,
terrorizm ekstremizmi va boshqalar. Ikki tomonlama munosabatlarda hal qiluvchi
rol O'zbekiston Respublikasi va Amerika Qo'shma Shtatlari o'rtasida 2002 yilda
imzolangan Strategik sheriklik va hamkorlik tamoyillari to'g'risidagi deklaratsiya
hisoblanadi.
O'zaro munosabatlarni tizimli qilish va erishilgan kelishuvlarni amalga oshirish
uchun AQSh bilan o'zaro manfaatli barcha sohalarda hamkorlikni rivojlantirish
bo'yicha keng qamrovli "Yo'l xaritasi" ishlab chiqilmoqda.
Doimiy siyosiy muloqotlar, jumladan, eng yuqori darajadagi hamkorlik ham izchil
rivojlanib borayotir. 2017 yil dekabr oyida bo'lib o'tgan O'zbekiston Respublikasi
Prezidenti Sh.Mirziyoyev va AQSh Prezidenti D.Trump o'rtasidagi telefon orqali
39

suhbat chog'ida tomonlar mamlakatlar o'rtasidagi strategik sheriklikni o'zaro
hurmat, ishonch va e'tibor tamoyillari asosida yanada mustahkamlash tarafdori
ekanliklarini yana bir bor ta'kidladilar. bir-birining manfaatlariga.
Siyosiy muloqotlar o'zaro tashriflarning yuqori sur'atlari bilan ham ajralib turadi.
AQSh ma'muriyatining asosiy bo'limlari vakillaridan iborat bo'lgan amerika
delegatsiyalarining turli darajadagi vakillari muntazam ravishda tashrif
buyuradilar. Hamkorlik har yili o'tkaziladigan siyosiy maslahatlashuvlar - o'zbek-
amerika munosabatlarining dolzarb masalalari bo'yicha fikr almashish mexanizmi
doirasida olib borilmoqda. Ikki mamlakat o'rtasida parlamentlararo aloqalar jadal
rivojlanmoqda. 2017 yilda O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi delegatsiyasining
AQShga va Vakillar palatasi a'zosi T. Kelli boshchiligidagi bir guruh
kongressmenlarning tashriflari tashkil etildi.
O'zbekiston va Amerika Qo'shma Shtatlari savdo-iqtisodiy va sarmoyaviy
hamkorlikni faol rivojlantirmoqda. Bu O'zbekiston-Amerika munosabatlarining
ustuvor yo'nalishi hisoblanadi. AQSh-O'zbekiston savdo palatasi mamlakatlar
o'rtasidagi biznes aloqalarini qo'llab-quvvatlash va rivojlantirishda muhim rol
o'ynaydi. AQSh bilan Markaziy Osiyo davlatlari o'rtasida imzolangan Savdo va
investitsiyalar to'g'risidagi bitim (TIFA) ning amalga oshirilishi Qo'shma Shtatlar
bilan savdo aloqalarini rivojlantirishga salmoqli hissa qo'shmoqda.
O'zbekistonda dunyoga mashhur va yirik Amerika kompaniyalari faoliyat
ko'rsatmoqda. Xususan, «General Motors» va O'zbekistonda avtomobil dvigatellari
ishlab chiqaradigan «General Motors Powertrain Uzbekistan» zavodi faoliyat
ko'rsatmoqda. «Boeing» kompaniyasi O'zbekiston milliy aviakompaniyasi uchun
zamonaviy va doimiy aviakompaniyalarni, shu jumladan yangi avlod Boeing-787-
8 Dreamliner samolyotlarini doimiy va asosiy etkazib beruvchisi.
«General Electric» korporatsiyasi ham O'zbekistonning iqtisodiyotning neft-gaz va
aviatsiya sohalarida, sog'liqni saqlash va qayta tiklanadigan energiya manbalarini
rivojlantirish sohasidagi muhim hamkori hisoblanadi.
40

O'zbekistonda faoliyat ko'rsatayotgan boshqa Amerika kompaniyalariga "Exxon
Mobil", "CNH Industrial", "Coca-Cola", "Hyatt", "Xilton", "John Deere",
"Honeywell", "Caterpillar" va boshqalar kiradi.
Madaniy-gumanitar sohadagi hamkorlik muntazam rivojlanmoqda. Shuningdek,
O'zbekiston va Amerika Qo'shma Shtatlari ta'lim va fan sohasidagi ikki tomonlama
aloqalarni rivojlantirish, yangi aloqalarni o'rnatish va erishilgan kelishuvlarni
hayotga tatbiq etish, birinchi navbatda madaniy, gumanitar va ilmiy-ma'rifiy
hamkorlikni yanada kuchaytirish bo'yicha ishlarni faol davom ettirdilar.
Muzokaralar va amaliy qo'shma tadbirlar o'tkazish uchun O'zbekistonga AQShning
ixtisoslashgan muassasalari va tashkilotlarining mutaxassislari muntazam ravishda
tashrif buyuradilar. O'zbekistonlik mutaxassislar AQShning ilmiy va o'quv
dasturlarida ishtirok etadilar. Texas A&M universiteti va Missisipi universiteti
singari Amerikaning bir qator universitetlari bilan qo'shma loyihalar amalga
oshirilmoqda.
Universitetlararo hamkorlikni yanada rivojlantirish doirasida milliy
universitetlarning AQShdagi boshqa oliy o'quv yurtlari bilan, masalan, Ogayo va
Michigan universitetlari, Boston kolleji yuridik maktabi, Amerika va Jorjtaun
universitetlari bilan aloqalarini kengaytirish bo'yicha ishlar olib borilmoqda. .
Webster universiteti bilan Toshkentda o'z filialini ochish to'g'risida kelishuvga
erishildi. AQSh tibbiy muassasalari va O'zbekistonning ixtisoslashgan klinikalari
va kasalxonalari o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri aloqalar, shu jumladan jarrohlik,
kardiojarrohlik, urologiya, akusherlik va ginekologiya, ko'z mikroxirurgiyasi va
boshqa sohalarda aloqalar o'rnatilgan. Shuningdek, O'zbekiston Kanada bilan har
tomonlama hamkorlikni mustahkamlashga katta ahamiyat beradi va siyosiy, savdo-
iqtisodiy, sarmoyaviy va gumanitar sohalarda o'zaro manfaatli hamkorlikni
faollashtirishga intiladi.Diplomatik aloqalar 1992 yil 7 aprelda o'rnatildi. Ikki
tomonlama hamkorlik O'zbekiston Respublikasining Kanadadagi elchixonasi va
D.Sh.ning qarorgohi bilan, shuningdek, Kanadaning O'zbekiston Respublikasidagi
qarorgohi Moskva shahrida joylashgan. 1997 yildan beri Toshkentda Kanadaning
Faxriy konsulligi mavjud. Ikki tomonlama aloqalarda O'zbekiston va Kanada
41

tashqi siyosiy institutlari o'rtasidagi muntazam siyosiy maslahatlashuvlar muhim
ahamiyat kasb etadi. Ikki tomonlama hamkorlikni kuchaytirish bo'yicha "Yo'l
xaritasi" ning birgalikda amalga oshirilishi Kanada bilan dialogni tizimli qiladi.
Ikki mamlakat o'rtasida tez-tez tashriflar almashinuvi yo'lga qo'yilgan.
Ikki tomon o'rtasidagi savdo-iqtisodiy aloqalarni, shu jumladan Kanadadagi
Evrosiyo Rossiya biznes uyushmasi (CERBA) doirasida rivojlantirish. Xususan,
Kanada delegatsiyasi Toshkentda bo'lib o'tgan "UzMining Expo-2017"
ishtirokchilari orasida eng faollaridan biriga aylandi. Diplomatik aloqalar
o'rnatilganining 25 yilligi arafasida Toshkentga kon sanoatiga ixtisoslashgan 10
dan ortiq kompaniyalarning savdo delegatsiyasi tashrif buyurdi.
O'zbekiston Lotin Amerikasi mamlakatlari bilan faol aloqalarni o'rnatishga
intilmoqda. Braziliya, Kuba, Chili va Argentina o'rtasidagi munosabatlarda ma'lum
dinamika kuzatilmoqda.
O'zaro aloqalar muntazam ravishda xabarlar almashish va delegatsiyalarning o'zaro
tashriflari ko'rinishida amalga oshiriladi. Xususan, 2017 yil fevral oyida qishloq va
suv xo'jaligi vazirining o'rinbosari boshchiligidagi O'zbekiston delegatsiyasining
soya etishtirish va qayta ishlash sohasidagi ilg'or tajribalarni o'rganish uchun
Braziliyaga tashrifi bo'lib o'tdi. O'zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi
siyosiy, savdo-iqtisodiy, madaniy-gumanitar, ilmiy sohalardagi hamkorlikni
rivojlantirish, sayyohlik va xalqaro sohadagi hamkorlikni rivojlantirish maqsadida
mamlakatga kelgan Lotin Amerikasi delegatsiyalari vakillari bilan muntazam
ravishda ikki tomonlama uchrashuvlar o'tkazib turadi. tashkilotlar. 2018 yil may
oyida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Amerika
Qo‘shma Shtatlariga rasmiy tashrifi tarixiy xarakterga ega bo‘ldi. Darhaqiqat,
O'zbekiston rahbarining Oq uydagi va Kongressdagi asosiy idoralar, yirik
korporatsiyalar va xalqaro moliya institutlari bilan uchrashuvlari ushbu tashrif
katta samara berganini ko'rsatmoqda.
Prezident Mirziyoyev Vashingtonda yuqori darajadagi Diplomatik protokol bilan
birga qabul qilindi va AQSh Prezidenti Donald Trump tomonidan muhim vaqtga
ega bo'ldi. Vashington shahrida bo'lib o'tgan muzokaralar yakunida ikki davlat
42

rahbarlari "Qo'shma Shtatlar va O'zbekiston: strategik sheriklikning yangi davri
boshlanishi" qo'shma deklaratsiyasini qabul qildilar. Tashrif davomida ikki
tomonlama savdo aloqalari va oliy ta'lim va ilmiy tadqiqotlar, qishloq xo'jaligi va
energetika sohalaridagi hamkorlikni kengaytirish bo'yicha protokollarni o'z ichiga
olgan hujjatlar to'plami imzolandi. O'zbekistonning Jahon savdo tashkilotiga (JST)
a'zo bo'lish istagida hamkorlik o'rnatish va 2018 yilda Toshkentda Markaziy Osiyo
savdo forumini o'tkazish uchun o'zaro anglashuv memorandumi imzolandi.
O'zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki va AQSh Eksport-
import banki o'rtasida kooperatsion loyihalarni moliyalashtirish uchun yana bir
Memorandum imzolandi. Ikki mamlakat korporatsiyalari qiymati 4,8 milliard
dollarga teng 20 dan ortiq yirik shartnomalarni imzoladilar. Xavfsizlik sohasida
AQSh va O'zbekiston mudofaa va harbiy sohalarda mintaqada tinchlik va
barqarorlikni mustahkamlashga qaratilgan besh yillik rejani kelishib oldilar.
Jahon banki qarorgohida Jahon banki guruhining prezidenti Jim Yong Kim
O'zbekistonning islohotlar jarayonini yuqori baholadi va energiya samaradorligi,
bog'dorchilik va shoshilinch tibbiy xizmatlarni moliyalashtirish maqsadida 940
million dollarlik kredit shartnomalari imzolandi. Jahon bankining 2020 yilgacha
amalga oshiradigan umumiy faoliyati 27 ta muhim loyihani o'z ichiga oladi,
ularning umumiy qiymati 4 milliard dollardan oshadi. Bundan tashqari, Xalqaro
moliya korporatsiyasi (IFC) bilan O'zbekistonga xususiy investorlarni jalb qilish
uchun davlat-xususiy sheriklik tizimini takomillashtirishga qaratilgan konsalting
xizmatlari to'g'risida bitim imzolandi.
43

Xulosa
Xalqaro iqtisodiy munosabatlar – bu jahonning turli mamlakatlari o‘rtasidagi
xo‘jalik aloqalari majmuidir. Shunday ekan mamlakatimiz mustaqillikning
dastlabki yillaridanoq bor diqqat e’tiborini xalqaro iqtsodiy munosabatlar
o’rnatishga qaratdi. Bu yaqindagina mustaqillikka erishga davlatimizni jadal
rivojlanishiga va xalqaro miqiyosda obro’sini oshirishga katta yordam berdi.
Dastlab tili, dini, madaniyati va urf – oatlari qisman biznikiga o’xshsh bo’gan
qardosh davlatlar bilan (misol uchun Turkiya) va qo’shni davlatlar bilan aloqa
yo’lga qoyildi. Nisbatan iqtisodiy jihatdan qudratli mamlakatlar bilan izchil
iqtisodiy aloqalar o’rnatildi. AQSH, Janubiy Kreya, Yaponiya, Rassiya, Xitoy,
Hindiston Germaniya kabi davlatlar shular jumlasidandir. Yuqorida sanab o’tilgan
davlatlar hozirgi kunda ham O’zbekistonning asosiy iqtisodiy hamkorlari
hisoblanadi. O’zbekistonning eksport va import hajmi ko’rsatgichlari ham shuning
dalilidir.
Xitoy asosiy savdo sherigi hisoblanadi. Ushbu davlat bilan tashqi savdo aylanmasi
6,4 mlrd dollarni tashkil etdi. Eksport - 2,8 mlrd, import - 3,5 mlrd dollar.
Xitoyning respublika tashqi savdo aylanmasidagi ulushi 19 foizga teng bo‘ldi.
Keyingi o‘rindan Rossiya joy oldi - 5,7 mlrd dollar. Eksport - 2,1 mlrd, import -
3,5 mlrd dollar. RFning tashqi savdo aylanmasidagi ulushi - 16,9 foiz.
44

Uchinchi pog‘onada Qozog‘iston - 3 mlrd dollar. Eksport - 1,4 mlrd, import - 1,5
mlrd dollar. Ushbu mamlakatning O‘zbekiston tashqi savdo aylanmasidagi ulushi -
8,9 foiz.
Shuningdek, respublika tashqi savdo aylanmasida yuqori ulushga ega bo‘lgan
20ta davlat orasida Turkiya, Koreya Respublikasi, Germaniya, Yaponiya,
Afg‘oniston, Qirg‘iziston, Ukraina, Latviya, Belarus, AQSh, Tojikiston, Eron,
Fransiya, Italiya, Turkmaniston, Litva va Hindiston bor.
Bu ko’rsatgichlar shuni ko’rsatib turibdiki mamalakatimizning tashqi savdo
aylanmasini nomi yuqorida keltirilgan iqtisodi rivojlangan mamlakatlar bilan
bo’liq.
Xalqaro iqtisodiy hamkorliklar mamlaktning tashqi savdo aylanmasiga ya’ni
eksport va import tarkiga bevosita ta’sir etadi. Bu degani mamlakatimizning
tashqai savdo aylanmasi qanchalik o’sib borsa mamlakatimiz iqtisodi ham
rivojlanib, barqarorlashib boradi. Bu esa davlatimizni iqtisodiy rivojlangan
mamlakatlar qatoriga qo’shilishiga asos bo’ladi.
45

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
“Iqtisodiyot nazariyasi” Sh.Sh.Shodmonov, U.V.G’afurov
“O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li” I.A.Karimov
“O’zbekiston milliy ensklopediyasi”
Wikipedia.com sayti
Tashqi ishlar vazirligining rasmiy mfa.uz sayti
Davlat statistika qo’mitasining rasmiy stat.uz sayti
46

O’zbekistonning jahonning rivojlangan mamlakatlari bilan iqtisodiy hamkorligi

Sotib olish