O’zbekistonning ma’muriy-hududiy va davlat tuzilishi - Huquqshunoslik - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	146.4KB
Xaridlar	7
Yuklab olingan sana	23 Sentyabr 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Huquqshunoslik

O’zbekistonning ma’muriy-hududiy va davlat tuzilishi

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI
O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI
IJTIMOIY FANLAR FAKULTETI
YURISPRUDENSIYA: BIZNES HUQUQI YO’NALISHI
“KONSTITUTSIYAVIY HUQUQ” FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu: O’zbekistonning ma’muriy-hududiy
va davlat tuzilishi

Bajardi:
Tekshirdi:

Reja
Kirish
I bob. O’zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi
hamda
ularni tashkil etish va tugatish tartibi
1.1§ O’zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi haqida
1.2 § Viloyatlar, tumanlar, shaharlar, shaharchalar,
qishloqlar, ovullar, shuningdek, Qoraqalpog’iston Respublikasining
tashkil
etilishi va bekor qilish tartibi
II bob. Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar
chegaralarini o’zgartirish tartibi hamda Qoraqalpog’iston
Respublikasining huquqiy maqomi
2.1§ Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar
chegaralarini
o’zgartirishning huquqiy asoslari
2.2§ Qoraqalpog’iston Respublikasining huquqiy maqomi
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi. M а ml а k а timizd а о lib b о ril а yotg а n b а rch а
ijtim о iy isl о h о tl а rning n е gizid а а s о siy b о sh g’ о ya qilib yurt tinchligi v а x а lq
f а r о v о nligi m а qs а d qilib о ling а n ek а n, shubh а siz, x а lq а r о m а yd о nd а gi t а jrib а l а rni
o’rg а nish v а t е gishli xul о s а l а r chiq а rish о rq а li bu m а qs а dl а rg а о s о nr о q v а j а d а llik
bil а n erishish mumkin.
D а vl а t v а j а miyat h а yotini erkinl а shtirish, ins о n v а fuq а r о l а r huquq v а
erkinlikl а rining k а f о l а tl а ri m е x а nizmini yar а tish b о r а sid а j а h о nd а gi yet а kchi
d а vl а tl а rd а n а nd о z а о lish bil а n birg а , ming yill а rd а n b е ri sh а kll а ng а n milliy urf-
о d а t v а а n’ а n а l а r, а jd о dl а rimizning b о y m е r о sini o’zl а shtirg а n h о ld а j а miyatimiz
h а yotini yan а d а d е m о kr а tl а shtirish imk о nig а eg а bo’l а miz.
Har bir davlatning o’z boshqaruv usuli va alohida o’ziga xos davlat tuzilish shakli
mavjud. Bu tuzilish va shakllarning har xil bo’lishi har bir davlatlarning
davlatchilik tarixiga borib taqaladi. Ma’lum bir sharoit taqozosi orqali davlat
hududiy tuzilmasi o’zgarish holati kuzatilishi mumkin. Bu o’zgarishlar qay
hollarda yuz beradi, sababiyatlari, uning oqibatlari va va boshqa turli davlat
hududiy tuzilishi bilan bog’liq bo’lgan jarayonlarni tahlil qilish zarur.
Kurs ishi mavzusini o’rganilganlik darajasi: Kurs ishini tayyorlashda
O.T.Husanovning “Konstitutsiyaviy huquq” darsligi, internet saytlari va ma’muriy-
hududiy tuzilishga oid turli normativ-huquqiy hujjatlarga tayanildi.
Kurs ishi maqsadi. Mаmlаkаtimizning hududiy tuzilishini yoritib berishdan
iborat. Xаlqаrо huquqdа umume’tirоf etilgаn qоidаlаrning ustuvоrligini tаn оlgаn
hоldа hаmdа ungа оg’ishmаy аmаl qilаyotgаn dеmоkrаtik dаvlаtlаrning
kоnstitutsiyaviy huquqini o’rgаnish оrqаli, birinchidаn, milliy huquqni yanаdа
rivоjlаntirish imkоnigа egа bo’lsаk, ikkinchidаn, ushbu dаvlаtlаrning mаvjud
kоnstitutsiyaviy tuzumi to’g’risidаgi tаsаvvurlаrimiz xаlqаrо vа millаtlаrаrо
do’stlik rishtаlаrining mustаhkаmlаnishigа аsоs sоlаdi, uchinchidan, dunyodagi
davlatlarning tuzilish shakllarini farqlash va ularning turli xil jihatlarini o’rganish
maqsaddir.

Kurs ishining vazifalari.
 D а vl а t tuzilishi v а sh а klig а dahldor tushunchalarni o’rganish;
 Unit а r d а vl а t tuzulishini o’rganish;
 F е d е r а tiv d а vl а t tuzulishiga taluqli bo’lgan bilimlarni o’rganish;
 K о nfederatsiya tipidagi tuzulmalarni bilish va o’ganish;
 Avt о n о miya tuzulishiga oid bo’lgan bilimlarni ochib berishdan iborat.
Kurs ishining obyekti : O’zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy
birliklari hamda O’zbekiston Respublikasi tarkibidagi suveren bo’lgan
Qoraqalpo’iston Respublikasining huquqiy maqomi kurs ishining obyektini tashkil
etadi.
Kurs ishining predmeti: O’zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy
tuzilishi ga oid normativ-huquqiy hujjatlar kurs ishi mavzusining predtmetini
tashkil etadi.
Kurs ishining nazariy va amaliy ahamiyati . Kurs ishi jarayonida ilgari surilgan
fikrlardan , yondashuvlardan hamda samaradorligini ta’minlovchi Kurs ishi
natijalaridan pedagogik fanlar bo’yicha ma’ruzalar tayyorlash, qo’llanmalar
yaratish, shuningdek metodik tavsiyanomalar yaratishda, ish tajribalarini
ommalashtirishda samarali foydalanishga xizmat qiladi.
. Kurs ishining tuzilishi: kirish, 2 bob, 4 paragraf, xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro’yxatidan iborat.

I bob. O’zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi
hamda ularni tashkil etish va tugatish tartibi
1.1§ O’zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi
haqida
Davlat tuzilishi - bu davlat hokimiyatini mamlakat hududi bo’yicha tashkil
qilish, hududlardagi davlat organlari, markaziy davlat organlari munosabatini
belgilashning alohida shaklidir. Davlat tuzilishining uch ko’rinishi mavjud bo’lib,
ular unitar davlat, federativ davlat va konfederativ davlatdir.
Federativ davlat - bu davlat tuzilishlarning ittifoqi, federatsiya ma’lum
mustaqillikka ega subyektlarning ittifoqi hisoblanadi. Federatsiya subyektlari ba’zi
mamlakatlarda mustaqil bo’lib, ayrim vakolatlarini federatsiyaga ixtiyoriy
o’tkazadi va barcha subyektlar bir xil huquqiy maqomga ega bo’ladi. Bunday
davlatlarda federatsiya hududi, subyektlar hududidan iborat bo’ladi, federatsiya
subyektlarining konstitutsiyalari, fuqaroligi, alohida qonunchilik, ijro, sud
hokimiyati organi bo’ladi. Bunday davlat tuzilishidagi mamlakatga AQSh,
Hindiston, Braziliya, Rossiyani kiritish mumkin.
Unitar davlat - davlat tuzilishining oddiy ko’rinishi, uning tarkibida boshqa
davlat tuzilmalari yo’q, hududiy birliklari mustaqillikka ega emas. Yagona
konstitutsiya, yagona fuqarolik, Oliy qonunchilik, ijro va sud hokimiyati ham
markazlashgan shaklda tuzilgan va faoliyat olib boradi. Bu mamlakatlar qatoriga
Fransiya, Italiya, Yaponiya, Qozog’iston, Tojikiston, Qirg’iziston, Turkmanistonni
kiritish mumkin.
O’zbekiston ham unitar mamlakatlar qatoriga kiradi. Lekin uning tuzilishida
ayrim federativ davlatlarga xos xususiyatlar ham mavjud. Masalan, O’zbekiston
tarkibida davlat tuzilishiga xos bo’lgan Qoraqalpog’iston Respublikasi mavjud.
Uning o’z Konstitutsiyasi, qonunlari, hududi, fuqaroligi, oliy qonunchilik, ijro va
sud hokimiyati organlari mavjud. Qoraqalpog’iston va O’zbekiston munosabati
federativ munosabatlar asosida qurilmagan. Federatsiya bir necha teng huquqli
subyektlar ittifoqi bo’lsa, bu yerda teng huquqli federatsiya subyektlari yo’q.

O’zbekistonning Konstitutsiyasi, qonunlari Qoraqalpog’iston Respublikasi
hududida bajarilishi majburiy va Qoraqalpog’iston qonunlari O’zbekiston
qonunlari ustunligini to’la tan oladi.
Davlat tuzilishining nazariy jihatdan uchinchi shakli konfederatsiya hisoblanadi.
Bu tushuncha, asosan, bir necha suveren davlatlarning ittifoqiga nisbatan
ishlatiladi. Bu ko’pincha, davlat huquqiy munosabatiga nisbatan xalqaro-huquqiy
munosabat xarakterida bo’ladi. Ayrim paytlarda konfederatsiya federatsiyaga
o’tishda foydalaniladigan shakl sifatida ham namoyon bo’lishi mumkin. Masalan,
AQSh Konfederatsiyasi AQSh federatsiyasiga aylangan. Hozirgi kunda
Shveysariya konfederatsiya hisoblansada, aslida esa, u ham
allaqachon federatsiyaga aylangan. Har bir mamlakatning hududi katta-
kichikligiga, aholisining soniga qarab, tegishli bo’lakchalarga bo’lib idora etiladi.
Bu bo’lakchalar bir necha pog’onadan iborat bo’lib, ularning har biri o’z hududiga
(chegarasiga) ega. Mamlakat hududi bo’lakchalarga bo'linishi, davlat boshqaruvini
mukammal tashkil etish bilan bog’liq bo’lganligi uchun u juda muhim davlat-
huquqiy institut bo’lib, konstitutsiyaviy darajada mustahkamlanadi.
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining alohida to’rtinchi bo’limi va uning
ikki bobi (XVI, XVII boblar) ma’muriy-hududiy va davlat tuzilishi masalalariga
bag’ishlangan. Uning alohida-alohida moddalarida ma’muriy-hududiy tuzilish
masalalari huquqiy tartibga solingan.
O’zbekiston Respublikasining “O’zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy
tuzilishi” 1
to’g’risidagi (28.08.2020) Qonunning 3-moddasida ma’muriy-hududiy
tuzilishga oid tushunchalar berilgan bo’lib, unga ko’ra: “ Ma’muriy-hududiy
tuzilish — O’zbekiston Respublikasi hududini ma’muriy-hududiy birliklarga
bo’lish;
ma’muriy-hududiy tuzilish masalalari — ma’muriy-hududiy birliklarni tuzish,
tugatish va ularning chegaralarini o’zgartirish, ma’muriy-hududiy birliklarning
ma’muriy markazlarini belgilash va ko’chirish, ma’muriy-hududiy birliklarning
bo’ysunuvini .. o’zgartirish; respublika bo’ysunuvidagi shaharlar —
1
O’zbekiston Respublikasining “O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi” to‘g‘risidagi Qonuni. –
“O’zbekiston”, 2020.

O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qarorlari bilan aniqlanishi
mumkin bo’lgan, strategik ahamiyatga, yirik sanoat korxonalariga va rivojlangan
infratuzilmaga ega, shuningdek istiqbolli iqtisodiy va madaniy markazlar bo’lgan
aholi punktlari; viloyat bo’ysunuvidagi shaharlar (Qoraqalpog’iston
Respublikasi bo’ysunuvidagi shaharlar) — aholisining soni, qoida tariqasida,
kamida o’ttiz ming kishi bo’lgan, muhim ma’muriy ahamiyatga, rivojlangan
infratuzilmaga ega, shuningdek istiqbolli iqtisodiy va madaniy markazlar bo’lgan
aholi punktlari; tuman bo’ysunuvidagi shaharlar — aholisining soni,
qoida tariqasida, kamida yetti ming kishi bo’lgan, sanoat korxonalariga va
rivojlangan infratuzilmaga ega bo’lgan aholi punktlari; tumanlar — viloyatlar,
Qoraqalpog’iston Respublikasi tarkibidagi, qoida tariqasida, shaharlar,
shaharchalar, qishloqlar va ovullardan iborat bo’lgan ma’muriy hududiy birliklar;
chegara chizig’ining tavsifi — chegara chizig’ining yo’nalishi va ma’muriy-
hududiy birlik chegaralarining kartografik chizmasida ko’rsatilgan, chegara
chizig’ini burilish nuqtalarining koordinatalari, shuningdek joyning tegishli
topografik elementlari bilan bog’laydigan chegara nuqtalari o’rtasidagi masofa
ko’rsatilgan holda, chegara chizig’ining o’tish tavsifini o’z ichiga olgan asosiy
hujjat; shaharlardagi tumanlar — shaharlarning ma’muriy-hududiy birlik
maqomidagi, aholisining soni, qoida tariqasida, kamida yigirma ming kishi
bo’lgan, fuqarolar yig’inlaridan (mahallalardan) iborat bo’lgan qismi;
shaharchalar — aholisining soni, qoida tariqasida, kamida ikki ming kishi
bo’lgan, sanoat korxonalari, temir yo’l stansiyalari va boshqa muhim obyektlar
yaqinida joylashgan, fuqarolar yig’inlaridan (mahallalardan) iborat bo’lgan aholi
punktlari; qishloqlar va ovullar — tumanlar hududida joylashgan, fuqarolar
yig’inlaridan
(mahallalardan) iborat bo’lgan aholi punktlari.
O’zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy birliklari:
 viloyatlar;
 tumanlar;

 shaharlar;
 shaharchalar;
 qishloqlar;
 ovular;
 Qoraqalpog’iston Respublikasi.
O’zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi sohasidagi asosiy
prinsiplar quyidagilardan iborat:
 O’zbekiston Respublikasi hududining yaxlitligi va bo’linmasligi;
 qonuniylik;
 ma’muriy-hududiy birliklardagi davlat boshqaruvining samaradorligi;
 ma’muriy-hududiy birliklarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirilishi.
Ushbu qonunning 5-moddasiga ko’ra: “ O’zbekiston Respublikasi
viloyatlar, tumanlar, shaharlar, shaharchalar, qishloqlar, ovullardan, shuningdek
Qoraqalpog’iston Respublikasidan iborat. Qoraqalpog’iston Respublikasi
tumanlar, shaharlar, shaharchalar, qishloqlar va ovullardan iborat. Viloyatlar
tumanlardan, shuningdek viloyat va tuman bo’ysunuvidagi shaharlardan,
shaharchalar, qishloqlar hamda ovullardan iborat. Viloyat bo’ysunuvidagi
shaharlar doirasida ham tumanlar tashkil qilinishi mumkin. Viloyatlarning
ma’muriy-hududiy chegaralari doirasida respublika bo’ysunuvidagi shaharlar
bo’lishi mumkin. Toshkent shahri tumanlardan iborat ” .
Ma`lum davlat hududida siyosiy jihatdan alohida davlat mavjud bo’lsa,
bunday davlatning hududiy bo’linishi murakkab hisoblanib, u siyosiy-hududiy
bo’linishga ega bo’lgan davlat deyiladi. Agar davlat faqat ma`muriy-hududiy
bo’laklardan iborat bo’lsa, bunday davlat ma`muriy-hududiy bo’linishga ega davlat
deyiladi . Har bir mamlakat ma’muriy-hududiy tuzilishini belgilashda butun
hududni boshqarishga oson bo’lishi, markaz ta’sirining joylarda samarali bo’lishi,
xalqning davlat organlariga yaqin bo’lishi, ishlab chiqarishni tashkil etishning
unumli, arzon, samarali bo’lishi, sanoatni xom ashyo bilan ta’minlash darajasi,
aholining urf-odatlari, qadriyatlari, tarixiy tajribasini hisobga oladi va o’ziga

ma’qul ma’muriy-hududiy birliklarni o’rnatadi. Ma’muriy-hududiy tuzilish
konstitutsiyaviy asosda hal qilinadigan ijtimoiy munosobatlar qatoriga kiradi.
Shuning uchun, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 83-moddasida: «
O’zbekiston Respublikasi viloyatlar, tumanlar, shaharlar, shaharchalar, qishloqlar,
ovullar, shuningdek Qoraqalpog’iston Respublikasidan iborat» 2
, - deb belgilangan.
Bu, birinchidan, O’zbekiston hududi nimalardan iborat bolishini, ikkinchidan,
O’zbekiston hududining, qanday ma’muriy birliklardan tashkil topganini
ko’rsatadi.
Bu hududiy birliklarning huquqiy maqomi, hududiy holati, aholisining soni,
moddiy ne’matlar ishlab chiqishi yoki aholi mashg’ulotiga qarab bir-biridan farq
qiladi. O’zbekiston ma’muriy-hududiy birliklarini huquqiy maqomi, darajasiga
qarab uchga bo’lish mumkin.
Birinchisi, yuqori pog’ona - unga Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va
Toshkent shahri; ikkinchisiga, tuman va shaharlar; uchinchisiga, shaharlar,
shaharchalar, qishloqlar va ovullar kiradi.
Tuman va shahar bir maqomdagi ma’muriy-hududiy birlik bo’lsa-da, ular ijtimoiy
hayot, kishilarning asosiy mashg’ulotlari, ishlab chiqarishdagi ishtirokiga qarab
bir-biridan farq qiladi. Tumanlar, asosan, qishloq xo’jaligi bilan, shaharlar sanoat
ishlab chiqarishi bilan shug’ullanadi. Bundan tashqari, tumanga bo’ysunuvchi
shahar va shahar tarkibidagi tumanlar ham mavjud, ularning faoliyat doirasidan
maqomi belgilanadi.
“O’zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi” tog’risidagi
Qonunning VI bobi ma’muriy-hududiy birliklarning markazlarini belgilash va
ko’chirish haqida bo’lib, unga ko’ra: “Qoraqalpog’iston Respublikasining
poytaxtini belgilash va ko’chirish O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining
roziligi bilan Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo’qorg’i Kengesi tomonidan amalga
oshiriladi.
Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi Qoraqalpog’iston Respublikasi
Jo’qorg’i Kengesiga quyidagi hujjatlarni taqdim etadiQoraqalpog’iston
2
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. Qonun.: “O’zbekiston”. 2023.

Respublikasining poytaxtini belgilash yoki ko’chirish zarurligi va maqsadga
muvofiqligi asoslantirilgan taklif; . Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar
Kengashi tomonidan tashkil etilgan komissiya xulosasi Qoraqalpog’iston
Respublikasining poytaxtini belgilash yoki ko’chirish bilan bog’liq tegishli hisob-
kitoblar va xarajatlarni moliyalashtirish manbalari”.
“Viloyatlarning ma’muriy markazlarini belgilash va ko’chirish O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining taklifiga ko’ra O’zbekiston Respublikasi
Oliy Majlisi tomonidan tegishli viloyatlar hokimlarining iltimosnomalari asosida
amalga oshiriladi Tegishli viloyat hokimi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasiga quyidagi hujjatlarni taqdim etadi viloyatning ma’muriy markazini
belgilash yoki ko’chirish zarurligi va maqsadga muvofiqligi asoslantirilgan
iltimosnoma tegishli viloyat xalq deputatlari Kengashining viloyat ma’muriy
markazini belgilash yoki ko’chirish masalasiga doir qarori tegishli viloyat hokimi
tomonidan tashkil etilgan komissiya xulosasi viloyatning ma’muriy markazini
belgilash yoki ko’chirish bilan bog’liq tegishli hisob-kitoblar va xarajatlarni
moliyalashtirish manbalari”.
“Viloyat tumanlarining ma’muriy markazlarini belgilash va ko’chirish xalq
deputatlari viloyat Kengashi tomonidan tegishli tumanlar hokimlarining
iltimosnomalari asosida amalga oshiriladi. Tegishli tuman hokimi xalq
deputatlari viloyat Kengashiga quyidagi hujjatlarni taqdim etadi: tumanning
ma’muriy markazini belgilash yoki ko’chirish zarurligi va maqsadga muvofiqligi
asoslantirilgan iltimosnoma; tegishli tuman xalq deputatlari Kengashining
tumanning ma’muriy markazini belgilash yoki ko’chirish masalasiga doir qarori;
tuman hokimi tomonidan tashkil etilgan komissiya xulosasi; tumanning ma’muriy
markazini belgilash yoki ko’chirish bilan bog’liq tegishli hisob-kitoblar va
xarajatlarni moliyalashtirish manbalari”.
Qoraqalpog’iston Respublikasida tumanlarning ma’muriy markazlarini belgilash
va ko’chirish Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashining taklifiga ko’ra
Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo’qorg’i Kengesi tomonidan tegishli tumanlar

hokimlarining iltimosnomalari asosida amalga oshiriladi. Tegishli tuman hokimi
Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashiga quyidagi hujjatlarni taqdim
etadi: tumanning ma’muriy markazini belgilash yoki ko’chirish zarurligi va
maqsadga muvofiqligi asoslantirilgan iltimosnoma; ‘ xalq deputatlari tuman
Kengashining tuman ma’muriy markazini belgilash yoki ko’chirish masalasiga
doir qarori; tuman hokimi tomonidan tashkil etilgan komissiya xulosasi;
tumanning ma’muriy markazini belgilash yoki ko’chirish bilan bog’liq tegishli
hisob-kitoblar va xarajatlarni moliyalashtirish manbalari”.
1.2 § Viloyatlar, tumanlar, shaharlar, shaharchalar, qishloqlar,
ovullar, shuningdek, Qoraqalpog’iston Respublikasining tashkil
etilishi va bekor qilish tartibi
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 84-moddasida: «Qoraqalpog’iston
Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shahrining chegaralarini o’zgartirish,
shuningdek, viloyatlar, shaharlar, tumanlar tashkil qilish va ularni tugatish
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining roziligi bilan amalga oshiriladi» 3
, - deb
belgilangan . “O’zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi” 4
to’g’risidagi qonunning IV bobida ma’muriy-hududiy birliklar, ya’ni viloyatlar,
tumanlar, shaharlar, shaharchalar, qishloqlar, ovullar va Qoraqalpog’iston
Respublikasini tuzish va tugatish yoritilgan. Unga ko’ra:
Viloyatlarni tuzish va tugatish.
Viloyatlarni tuzish va tugatish O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining taklifiga ko’ra O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan
amalga oshiriladi. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi O’zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisiga quyidagi hujjatlarni taqdim etadi:
viloyatni tuzish yoki tugatish zarurligi va maqsadga muvofiqligi
asoslantirilgan taklif;
3
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. Qonun.: “O’zbekiston”. 2023.
4
O’zbekiston Respublikasining “O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi” to‘g‘risidagi Qonuni. –
“O’zbekiston”, 2020.

O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining va
Senatining qarorlari loyihalari;
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tashkil etilgan
komissiya xulosasi;
viloyat chegaralarining va viloyat tarkibiga hududlari o’tkazilayotgan
ma’muriy-hududiy birliklar chegaralarining kartografik chizmasi hamda viloyat
chegaralari chizig’ining tavsifi (viloyatni tuzish to’g’risidagi taklifga ilova
qilinadi);
tarkibiga tugatilayotgan viloyat hududi o’tkazilayotgan ma’muriy-hududiy
birliklar chegaralarining kartografik chizmasi va ma’muriy-hududiy birliklar
chegaralari chizig’ining tavsifi (viloyatni tugatish to’g’risidagi taklifga ilova
qilinadi); viloyatni tuzish yoki tugatish bilan bog’liq tegishli hisob-kitoblar va
xarajatlarni moliyalashtirish manbalari.
Respublika bo’ysunuvidagi shaharlarni tuzish va tugatish
Respublika bo’ysunuvidagi shaharlarni tuzish va tugatish O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining taklifiga ko’ra O’zbekiston Respublikasi
Oliy Majlisi tomonidan amalga oshiriladi. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasi O’zbekiston Respublikasi
Oliy Majlisiga quyidagi hujjatlarni taqdim etadi:
respublika bo’ysunuvidagi shaharni tuzish yoki tugatish zarurligi va
maqsadga muvofiqligi asoslantirilgan taklif;
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining va
Senatining qarorlari loyihalari;
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tashkil etilgan
komissiya xulosasi;
respublika bo’ysunuvidagi shahar chegaralarining va respublika
bo’ysunuvidagi shahar tarkibiga hududlari o’tkazilayotgan ma’muriy-hududiy

birliklar chegaralarining kartografik chizmasi hamda respublika bo’ysunuvidagi
shahar chegaralari chizig’ining tavsifi (respublika bo’ysunuvidagi shaharni tuzish
to’g’risidagi taklifga ilova qilinadi);
tarkibiga tugatilayotgan respublika bo’ysunuvidagi shahar hududi
o’tkazilayotgan ma’muriy-hududiy birliklar chegaralarining kartografik chizmasi
va ma’muriy-hududiy birliklar chegaralari chizig’ining tavsifi (respublika
bo’ysunuvidagi shaharni tugatish to’g’risidagi taklifga ilova qilinadi);
respublika bo’ysunuvidagi shaharni tuzish yoki tugatish bilan bog’liq
tegishli hisob-kitoblar va xarajatlarni moliyalashtirish manbalari.
Viloyat va tuman bo’ysunuvidagi shaharlarni, viloyatlar tumanlarini,
Toshkent shahar tumanlarini va viloyat bo’ysunuvidagi shaharlar
tumanlarini tuzish hamda tugatish . Viloyat va tuman bo’ysunuvidagi
shaharlarni, viloyatlar tumanlarini, Toshkent shahar tumanlarini va viloyat
bo’ysunuvidagi shaharlar tumanlarini tuzish hamda tugatish O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining taklifiga ko’ra O’zbekiston Respublikasi
Oliy Majlisi tomonidan tegishli viloyatlar hokimlarining, Toshkent shahri
tumanlariga nisbatan esa — Toshkent shahar hokimining iltimosnomalari asosida
amalga oshiriladi.
Tegishli viloyat yoki Toshkent shahar hokimi O’zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasiga quyidagi hujjatlarni taqdim etadi:
tegishli shahar yoki tumanni tuzish yoki tugatish zarurligi va maqsadga
muvofiqligi asoslantirilgan iltimosnoma;
tegishli shahar yoki tumanni tuzish yoki tugatish masalasi bo’yicha viloyat
xalq deputatlari Kengashining qarorini, Toshkent shahri tumaniga nisbatan esa —
xalq deputatlari Toshkent shahar Kengashining qarori;
viloyat yoki Toshkent shahar hokimi tomonidan tashkil etilgan komissiya
xulosasi;

shahar yoki tuman chegaralarining va shahar yoki tuman tarkibiga
hududlari o’tkazilayotgan ma’muriy-hududiy birliklar chegaralarining kartografik
chizmasi hamda shahar yoki tuman chegaralari chizig’ining tavsifi (shahar yoki
tumanni tuzish to’g’risidagi taklifga ilova qilinadi);
tarkibiga tugatilayotgan shahar yoki tuman hududi o’tkazilayotgan
ma’muriy-hududiy birliklar chegaralarining kartografik chizmasi va ma’muriy-
hududiy birliklar chegaralari chizig’ining tavsifi (shahar yoki tumanni tugatish
to’g’risidagi taklifga ilova qilinadi);
shahar yoki tumanni tuzish yoki tugatish bilan bog’liq tegishli hisob-
kitoblar va xarajatlarni moliyalashtirish manbalari.
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tegishli viloyat yoki
Toshkent shahar hokimining shahar yoki tumanni tuzish yoki tugatish haqidagi
iltimosnomasini iltimosnoma kelib tushganidan keyin o’ttiz kun ichida ko’rib
chiqadi va uni ma’qullaydi yoki rad etadi.
Qoraqalpog’iston Respublikasida tumanlarni, Qoraqalpog’iston
Respublikasi bo’ysunuvidagi shaharlarni va shaharlarda
tumanlarni tuzish hamda tugatish
Qoraqalpog’iston Respublikasida tumanlarni, Qoraqalpog’iston
Respublikasi bo’ysunuvidagi shaharlarni va shaharlarda tumanlarni tuzish va
tugatish Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashining taklifiga ko’ra
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining roziligi bilan Qoraqalpog’iston
Respublikasi Jo’qorg’i Kengesi tomonidan amalga oshiriladi.
Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi Qoraqalpog’iston
Respublikasi Jo’qorg’i Kengesiga quyidagi hujjatlarni taqdim etadi:
tegishli tuman yoki shaharni tuzish yoki tugatish zarurligi va maqsadga
muvofiqligi asoslantirilgan taklif;

Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi tomonidan tashkil
etilgan komissiya xulosasi;
tuman yoki shahar chegaralarining va tuman yoki shahar tarkibiga
hududlari o’tkazilayotgan ma’muriy-hududiy birliklar chegaralarining kartografik
chizmasi hamda tuman yoki shahar chegaralari chizig’ining tavsifi (tuman yoki
shaharni tuzish to’g’risidagi taklifga ilova qilinadi);
tarkibiga tugatilayotgan tuman yoki shahar hududi o’tkazilayotgan
ma’muriy-hududiy birliklar chegaralarining kartografik chizmasi va ma’muriy-
hududiy birliklar chegaralari chizig’ining tavsifi (tuman yoki shaharni tugatish
to’g’risidagi taklifga ilova qilinadi);
tuman yoki shaharni tuzish yoki tugatish bilan bog’liq tegishli hisob-
kitoblar va xarajatlarni moliyalashtirish manbalari.
Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo’qorg’i Kengesi raisi Qoraqalpog’iston
Respublikasi Vazirlar Kengashining tegishli tuman yoki shaharni tuzish yoki
tugatish to’g’risidagi taklifi kelib tushgandan keyin o’n kun ichida uni
Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo’qorg’i Kengesi Prezidiumining qaroriga
muvofiq O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalariga tuman yoki shaharni
tuzish yoki tugatishga rozilik berish masalasini ko’rib chiqish uchun yuboradi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalari o’ttiz kun ichida ushbu masalani
ko’rib chiqadi va tuman yoki shaharni tuzish yoki tugatishga rozilik berish
masalasi bo’yicha qarorlar qabul qiladi.

Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo’qorg’i Kengesi O’zbekiston Respublikasi Oliy
Majlisi palatalarining tuman yoki shaharni tuzish yoki tugatishga rozilik berish
to’g’risidagi qarorlari kelib tushgandan keyin o’n kun ichida tuman yoki shaharni
tuzish yoki tugatish to’g’risida qaror qabul qiladi.
Shaharchalarning, qishloqlarning va ovullarning chegaralarini o’zgartirish
Shaharchalarning, qishloqlarning va ovullarning chegaralarini o’zgartirish
xalq deputatlari viloyat Kengashlari tomonidan tegishli tumanlar hokimlarining
iltimosnomalari asosida amalga oshiriladi.
Tegishli tuman hokimi xalq deputatlari viloyat Kengashiga quyidagi
hujjatlarni taqdim etadi:
shaharcha, qishloq yoki ovulning chegaralarini o’zgartirish zarurligi va
maqsadga muvofiqligi asoslantirilgan iltimosnoma tuman xalq deputatlari
Kengashining shaharcha, qishloq yoki ovulning chegaralarini o’zgartirish
masalasiga doir qarori; tuman hokimi tomonidan tashkil etilgan komissiya
xulosasi; . shaharcha, qishloq yoki ovul chegaralarining va shaharcha, qishloq
yoki ovulning chegaralari o’zgarishi munosabati bilan chegaralari
o’zgartirilayotgan ma’muriy-hududiy birliklar chegaralarining kartografik chizmasi
hamda shaharcha, qishloq yoki ovul chegaralari chizig’ining tavsifi; shaharcha,

qishloq yoki ovulning chegaralarini o’zgartirish bilan bog’liq tegishli hisob-
kitoblar va xarajatlarni moliyalashtirish manbalari. Xalq deputatlari viloyat
Kengashi tegishli tuman hokimining shaharcha, qishloq yoki ovulning
chegaralarini o’zgartirish haqidagi iltimosnomasini iltimosnoma kelib tushganidan
keyin o’ttiz kun ichida ko’rib chiqadi va uni ma’qullaydi yoki rad etadi.
Qoraqalpog’iston Respublikasida tuman bo’ysunuvidagi shaharlarni,
shaharchalarni, qishloqlarni va ovullarni tuzish hamda tugatish .
Qoraqalpog’iston Respublikasida tuman bo’ysunuvidagi shaharlarni,
shaharchalarni, qishloqlarni va ovullarni tuzish hamda tugatish Qoraqalpog’iston
Respublikasi Vazirlar Kengashining taklifiga ko’ra Qoraqalpog’iston Respublikasi
Jo’qorg’i Kengesi tomonidan tegishli tumanlar hokimlarining iltimosnomalari
asosida amalga oshiriladi.
Tegishli tuman hokimi Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashiga
quyidagi hujjatlarni taqdim etadi: shahar, shaharcha, qishloq yoki ovulni
tuzish yoki tugatish zarurligi va maqsadga muvofiqligi asoslantirilgan
iltimosnoma; xalq deputatlari tuman Kengashining shahar, shaharcha, qishloq
yoki ovulni tuzish yoki tugatish masalasiga doir qarori; tuman hokimi
tomonidan tashkil etilgan komissiya xulosasi; shahar, shaharcha, qishloq yoki ovul
chegaralarining va shahar, shaharcha, qishloq yoki ovul tarkibiga hududlari
o’tkazilayotgan ma’muriy-hududiy birliklar chegaralarining kartografik chizmasi
hamda shahar, shaharcha, qishloq yoki ovul chegaralari chizig’ining tavsifi
(shahar, shaharchani, qishloqni, ovulni tuzish to’g’risidagi taklifga ilova qilinadi);
tarkibiga tugatilayotgan shahar, shaharcha, qishloq yoki ovul hududi
o’tkazilayotgan ma’muriy-hududiy birliklar chegaralarining kartografik chizmasi
va ma’muriy-hududiy birliklar chegaralari chizig’ining tavsifi (shahar, shaharcha,
qishloq yoki ovulni tugatish to’g’risidagi taklifga ilova qilinadi); shahar,
shaharcha, qishloq yoki ovulni tuzish yoki tugatish bilan bog’liq tegishli hisob-
kitoblar va xarajatlarni moliyalashtirish manbalari. Qoraqalpog’iston
Respublikasi Vazirlar Kengashi tegishli tuman hokimining shahar, shaharcha,
qishloq yoki ovulni tuzish yoki tugatish haqidagi iltimosnomasini iltimosnoma

kelib tushganidan keyin o’ttiz kun ichida ko’rib chiqadi va uni ma’qullaydi yoki
rad etadi.
II bob. Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent
shahar chegaralarini o’zgartirish tartibi hamda Qoraqalpog’iston
Respublikasining huquqiy maqomi
2.1§ Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar
chegaralarini o’zgartirishning huquqiy asoslari
“O’zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi” 5
to’g’risidagi
qonunning V bobi “ O’zbekiston Respublikasining chegaralarini o’zgartirish” deb
nomlanib, unda O’zbekistonning ma’muriy-hududiy birliklarining har birini
chegaralarini o’zgartirish alohida-alohida moddalarda tavsiflab berilgan. Unga
ko’ra:
Qoraqalpog’iston Respublikasining chegaralarini o’zgartirish
Qoraqalpog’iston Respublikasining chegaralari faqat uning roziligi bilan
Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo’qorg’i Kengesining qarori asosida O’zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan o’zgartirilishi mumkin.
Viloyatlarning va Toshkent shahrining chegaralarini o’zgartirish
Viloyatlarning va Toshkent shahrining chegaralarini o’zgartirish O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining taklifiga ko’ra O’zbekiston Respublikasi
Oliy Majlisi tomonidan amalga oshiriladi.
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi O’zbekiston Respublikasi
Oliy Majlisiga quyidagi hujjatlarni taqdim etadi:
viloyatlarning yoki Toshkent shahrining chegaralarini o’zgartirish zarurligi
hamda maqsadga muvofiqligi asoslantirilgan taklif;
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining va
Senatining qarorlari loyihalari;
5
O’zbekiston Respublikasining “O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi” to‘g‘risidagi Qonuni. –
“O’zbekiston”, 2020.

O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tashkil etilgan
komissiya xulosasi;
viloyat yoki Toshkent shahri chegaralarining hamda viloyatning yoki
Toshkent shahrining chegaralari o’zgarishi munosabati bilan chegaralari
o’zgartirilayotgan ma’muriy-hududiy birliklar chegaralarining kartografik chizmasi
hamda viloyat yoki Toshkent shahri chegaralari chizig’ining tavsifi;
viloyatning yoki Toshkent shahrining chegaralarini o’zgartirish bilan
bog’liq tegishli hisob-kitoblarni va xarajatlarni moliyalashtirish manbalari.
Respublika bo’ysunuvidagi shaharlar chegaralarini o’zgartirish
Respublika bo’ysunuvidagi shaharlar chegaralarini o’zgartirish O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining taklifiga ko’ra O’zbekiston Respublikasi
Oliy Majlisi tomonidan amalga oshiriladi.
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi O’zbekiston Respublikasi
Oliy Majlisiga quyidagi hujjatlarni taqdim etadi:
respublika bo’ysunuvidagi shahar chegaralarini o’zgartirish zarurligi va
maqsadga muvofiqligi asoslantirilgan taklif;
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining va
Senatining qarorlari loyihalari;
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tashkil etilgan
komissiya xulosasi;
respublika bo’ysunuvidagi shahar chegaralarining va respublika
bo’ysunuvidagi shahar chegaralarining o’zgarishi munosabati bilan chegaralari
o’zgartirilayotgan ma’muriy-hududiy birliklar chegaralarining kartografik chizmasi
hamda respublika bo’ysunuvidagi shahar chegaralari chizig’ining tavsifi;
respublika bo’ysunuvidagi shaharning chegaralarini o’zgartirish bilan
bog’liq tegishli hisob-kitoblar va xarajatlarni moliyalashtirish manbalari.

Viloyat yoki tuman bo’ysunuvidagi shaharlarning, viloyatlar
tumanlarining, Toshkent shahri tumanlarining va viloyat
bo’ysunuvidagi shaharlar tumanlarining chegaralarini o’zgartirish
Viloyat yoki tuman bo’ysunuvidagi shaharlarning, viloyatlar
tumanlarining, Toshkent shahri tumanlarining va viloyat bo’ysunuvidagi shaharlar
tumanlarining chegaralarini o’zgartirish O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining taklifiga ko’ra O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan
tegishli viloyatlar va Toshkent shahar hokimlarining iltimosnomalari asosida
amalga oshiriladi.
Tegishli viloyat yoki Toshkent shahar hokimi O’zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasiga quyidagi hujjatlarni taqdim etadi:
tegishli shahar yoki tumanning chegaralarini o’zgartirish zarurligi va
maqsadga muvofiqligi asoslantirilgan iltimosnoma;
tegishli viloyat yoki Toshkent shahar xalq deputatlari Kengashining shahar
yoki tumanning chegaralarini o’zgartirish to’g’risidagi masalani ko’rib chiqish
haqidagi qarori;
tegishli viloyat yoki Toshkent shahar hokimi tomonidan tashkil etilgan
komissiya xulosasi;
shahar yoki tuman chegaralarining va shahar yoki tumanning chegaralari
o’zgarishi munosabati bilan chegaralari o’zgartirilayotgan ma’muriy-hududiy
birliklar chegaralarining kartografik chizmasi hamda shahar yoki tuman
chegaralari chizig’ining tavsifi;
shahar yoki tumanning chegaralarini o’zgartirish bilan bog’liq tegishli
hisob-kitoblar va xarajatlarni moliyalashtirish manbalari.
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tegishli viloyat yoki
Toshkent shahar hokimining shahar yoki tumanning chegaralarini o’zgartirish
haqidagi iltimosnomasini iltimosnoma kelib tushganidan keyin o’ttiz kun ichida

ko’rib chiqadi va uni ma’qullaydi yoki rad etadi. Tegishli viloyat yoki
Toshkent shahar hokimining iltimosnomasi ma’qullangan taqdirda, O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi shahar yoki tumanning chegaralarini o’zgartirish
to’g’risidagi taklifni hamda O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik
palatasining va Senatining qarorlari loyihalarini o’n kun ichida tayyorlaydi va
yuqorida nazarda tutilgan hujjatlar bilan birga O’zbekiston Respublikasi Oliy
Majlisiga ko’rib chiqish uchun kiritadi.
Qoraqalpog’iston Respublikasida tumanlarning, Qoraqalpog’iston
Respublikasi bo’ysunuvidagi shaharlarning va shaharlarda
tumanlarning chegaralarini o’zgartirish
Qoraqalpog’iston Respublikasida tumanlarning, Qoraqalpog’iston
Respublikasi bo’ysunuvidagi shaharlarning va shaharlarda tumanlarning
chegaralarini o’zgartirish Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashining
taklifiga ko’ra Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo’qorg’i Kengesi tomonidan
tegishli tumanlar va shaharlar hokimlarining iltimosnomalari asosida amalga
oshiriladi.
Tegishli tuman yoki shahar hokimi Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar
Kengashiga quyidagi hujjatlarni taqdim etadi:
tegishli tuman yoki shaharning chegaralarini o’zgartirish zarurligi va
maqsadga muvofiqligi asoslantirilgan iltimosnoma;
tegishli tuman yoki shahar xalq deputatlari Kengashining tuman yoki
shaharning chegaralarini o’zgartirish to’g’risidagi masalani ko’rib chiqish haqidagi
qarori;
tuman yoki shahar hokimi tomonidan tashkil etilgan komissiya xulosasi;
tuman yoki shaharning chegaralari o’zgarishi munosabati bilan chegaralari
o’zgartirilayotgan ma’muriy-hududiy birliklar chegaralarining kartografik chizmasi
hamda tuman yoki shahar chegaralari chizig’ining tavsifi;

tuman yoki shaharning chegaralarini o’zgartirish bilan bog’liq tegishli
hisob-kitoblar va xarajatlarni moliyalashtirish manbalari.
Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi tegishli tuman yoki
shahar hokimining tuman yoki shaharning chegaralarini o’zgartirish haqidagi
iltimosnomasini iltimosnoma kelib tushganidan keyin o’ttiz kun ichida ko’rib
chiqadi va uni ma’qullaydi yoki rad etadi.
Shaharchalarning, qishloqlarning va ovullarning chegaralarini
o’zgartirish
Shaharchalarning, qishloqlarning va ovullarning chegaralarini o’zgartirish
xalq deputatlari viloyat Kengashlari tomonidan tegishli tumanlar hokimlarining
iltimosnomalari asosida amalga oshiriladi.
Tegishli tuman hokimi xalq deputatlari viloyat Kengashiga quyidagi
hujjatlarni taqdim etadi:
shaharcha, qishloq yoki ovulning chegaralarini o’zgartirish zarurligi va
maqsadga muvofiqligi asoslantirilgan iltimosnoma;
tegishli tuman xalq deputatlari Kengashining shaharcha, qishloq yoki
ovulning chegaralarini o’zgartirish masalasiga doir qarori;
tuman hokimi tomonidan tashkil etilgan komissiya xulosasi;
shaharcha, qishloq yoki ovul chegaralarining va shaharcha, qishloq yoki
ovulning chegaralari o’zgarishi munosabati bilan chegaralari o’zgartirilayotgan
ma’muriy-hududiy birliklar chegaralarining kartografik chizmasi hamda shaharcha,
qishloq yoki ovul chegaralari chizig’ining tavsifi;
shaharcha, qishloq yoki ovulning chegaralarini o’zgartirish bilan bog’liq
tegishli hisob-kitoblar va xarajatlarni moliyalashtirish manbalari.
Xalq deputatlari viloyat Kengashi tegishli tuman hokimining shaharcha,
qishloq yoki ovulning chegaralarini o’zgartirish haqidagi iltimosnomasini

iltimosnoma kelib tushganidan keyin o’ttiz kun ichida ko’rib chiqadi va uni
ma’qullaydi yoki rad etadi.
Qoraqalpog’iston Respublikasida tuman bo’ysunuvidagi shaharlar,
shaharchalar, qishloqlar
Qoraqalpog’iston Respublikasida tuman bo’ysunuvidagi shaharlar,
shaharchalar, qishloqlar va ovullarning chegaralarini o’zgartirish Qoraqalpog’iston
Respublikasi Vazirlar Kengashining taklifiga ko’ra Qoraqalpog’iston Respublikasi
Jo’qorg’i Kengesi tomonidan tegishli tumanlar hokimlarining iltimosnomalari
asosida amalga oshiriladi. Tegishli tuman hokimi Qoraqalpog’iston Respublikasi
Vazirlar Kengashiga quyidagi hujjatlarni taqdim etadi:
shahar, shaharcha, qishloq yoki ovulning chegaralarini o’zgartirish zarurligi
va maqsadga muvofiqligi asoslantirilgan iltimosnoma;
tegishli tuman xalq deputatlari Kengashining shahar, shaharcha, qishloq
yoki ovulning chegaralarini o’zgartirish masalasiga doir qarori;
tuman hokimi tomonidan tashkil etilgan komissiya xulosasi;
shahar, shaharcha, qishloq yoki ovul chegaralarining va shahar, shaharcha, qishloq
yoki ovulning chegaralari o’zgarishi munosabati bilan chegaralari
o’zgartirilayotgan ma’muriy-hududiy birliklar chegaralarining kartografik chizmasi
hamda shahar, shaharcha, qishloq yoki ovul chegaralari chizig’ining tavsifi ,
shahar, shaharcha, qishloq yoki ovulning chegaralarini o’zgartirish bilan bog’liq
tegishli hisob-kitoblar va xarajatlarni moliyalashtirish manbalari. .
Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi tegishli tuman hokimining
shahar, shaharcha, qishloq yoki ovulning chegaralarini o’zgartirish haqidagi
iltimosnomasini iltimosnoma kelib tushganidan keyin o’ttiz kun ichida ko’rib
chiqadi va uni ma’qullaydi yoki rad etadi. Respublikada bitta shahar - Toshkent
respublikaga bo’ysunuvchi yagona shahardir. Shuning uchun ham uning maqomi
viloyatlarga tenglashtirilgan. Respublikamizda, shuningdek, Qoraqalpog’iston
Respublikasida viloyatga bo’ysunuvchi shaharlar turkumiga, qoida tariqasida,

aholisi kamida o’ttiz ming bo’lgan, muayyan ma’muriy ahamiyat kasb etadigan,
istiqbolli iqtisodiy va madaniy markazlar deb hisoblangan shaharlar kiritilishi
mumkin. Ya’ni shahar viloyat bo’ysunuvidagi shahar bo’lishi uchun, u ma’lum
miqdordagi aholiga ega boMishi kerak; u muhim ma’muriy ahamiyat kasb etishi
kerak; madaniyat o’chog’i bo’lishi, iqtisodiy rivojlanish istiqboli bo’lishi zarur.
Shaharlarni viloyat bo’ysunuvidagi shaharlar turkumiga kiritish, ularni qayta tuzish
tegishli viloyat hokimlarining iltimosnomasiga asosan, O’zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasining taklifiga muvofiq, Oliy Majlis tomonidan amalga
oshiriladi. Qoraqalpog’iston Respublikasida shaharlarni respublika bo’ysunuvidagi
shaharlar turkumiga kiritish, ularni qayta tuzish Qoraqalpog’iston Respublikasi
hukumatining taklifiga muvofiq Jo’qorg’i Kenges tomonidan amalga oshiriladi.
Tuman bo’ysunuvidagi shaharlar turkumiga, qoida tariqasida, kamida yetti ming
aholisi bo’lgan, sanoat korxonalari va rivojlangan infrastrukturasi mavjud
shaharlar, aholi punktlari kiritilishi mumkin. Shahar yoki aholi punktini shunday
turkumga kiritish uchun u ma’lum miqdorda aholiga ega bo’lishi, iqtisodi normal
rivojlangan bo’lishi va tegishli rivojlanishni ta’minlaydigan darajada
infrastrukturasiga ega bo’lishi kerak. Shahar, shaharcha, aholi punktlarini tuman
bo’ysunuvidagi shaharlar turkumiga kiritish, ularni qayta tuzish tegishli viloyat
hokimlarining iltimosnomasiga asosan O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining taklifiga muvofiq Oliy Majlis tomonidan amalga oshiriladi. Bu
masala Qoraqalpog’istonda tegishli tuman hokimining iltimosnomasiga asosan,
Qoraqalpog’iston Respublikasi hukumatining taklifiga muvofiq, Jo’qorg’i Kenges
tomonidan amalga oshiriladi.
Kamida ikki ming aholisi bo’lgan, sanoat korxonalari, qurilishlar, temir yo’l
stansiyalari va boshqa muhim obyektlar yaqinida joylashgan aholi punktlari
shaharchalar turkumiga kiritilishi mumkin. Bu masala tegishli tuman
hokimlarining iltimosnomasiga asosan, Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo’qorg’i
Kengesi, xalq deputatlari viloyat Kengashlari tomonidan hal qilinadi.

2.2§ Qoraqalpog’iston Respublikasining huquqiy maqomi

O’zbekistonning haqiqiy suverenitetiga ega bo’lishi, mustaqillikka erishishi
O’zbekiston va Qoraqalpog’iston Respublikalari munosabatida ham o’z aksini
topdi. Ular o'rtasidagi munosabatning asoslari qabul qilingan hujjatlarda belgilab
olindi.
Bu masalaga 1990-yil iyun oyida qabul qilingan «O’zbekiston Respublikasining
suvereniteti to’g’risidagi Deklaratsiya», 1990-yil 14-dekabrda qabul qilingan
«Qoraqalpog’iston davlat suvereniteti to’g’risidagi Deklaratsiya»larda alohida
e’tibor berildi va O’zbekiston hamda Qoraqalpog’istonning amaldagi
konstitutsiyalarida Qoraqalpog’istonning huquqiy maqomi, har ikkala respublika
o'rtasidagi munosabat asoslari mustahkamlab qo’yildi.
Konstitutsiyaning 85-moddasida: «Suveren Qoraqalpog’iston Respublikasi
O’zbekiston Respublikasining tarkibiga kiradi. Qoraqalpog’iston Respublikasining
suvereniteti O’zbekiston Respublikasi tomonidan muhofaza etiladi», - deb
mustahkamlangan. Konstitutsiyaning bu moddasi:
- Qoraqalpog’istonni suveren respublika ekanligini belgilaydi va e’tirof etadi;
- u O’zbekiston tarkibiga kirganini ko’rsatadi;
- Qoraqalpog’istonningsuvereniteti O’zbekiston tomonidan muhofaza qilinishini
belgilaydi. Shu holat bilan O’zbekiston o’z zimmasiga katta mas’uliyatni oladi.
huquqiy maqomi, suverenitetga egaligini tasdiqlovchi normalar ham O’zbekiston
va Qoraqalpog'iston konstitutsiyalarida mustahkamlangan. Bular: -
Qoraqalpog’iston Respublikasining o’z Konstitutsiyasiga egaligi. Chunki,
Konstitutsiya har qanday davlatning suverenligini ko’rsatuvchi asosiy shart
(Konstitutsiyaning 86-moddasi);
- Qoraqalpog’iston Respublikasi o’z Konstitutsiyasini o’z ixtiyori bilan xalq
xohish-irodasiga mos ravishda, hech kimning aralashuvisiz Oliy hokimiyat
organida qabul qilgan;
- Qoraqalpog’iston Respublikasi o’z hududiga va chegarasiga ega;
- Qoraqalpog’iston Respublikasining hududi va chegaralari uning roziligisiz
o’zgartirilishi mumkin emas. Qoraqalpog’iston Respublikasi o’z ma’muriy-
hududiy tuzilishi masalalarini mustaqil hal qiladi (Konstitutsiyaning 88-moddasi);

- Qoraqalpog’iston Respublikasi o’zining Oliy hokimiyat organlariga ega va ularni
tashkil qilish o’z Konstitutsiyasiga muvofiq amalga oshiriladi.
Qoraqalpog’istonning suverenligini belgilovchi eng muhim qoida
Qoraqalpog’iston Respublikasi O’zbekiston Respublikasi tarkibidan
Qoraqalpog’iston Respublikasi xalqining umumiy referendumi asosida ajralib
chiqish huquqiga egaligidir (Konstitutsiyaning 89-moddasi).
Qoraqalpog’iston Respublikasining ajralib chiqish huquqi mavjudligi xalq o’z
taqdirini o’zi hal qilish imkoniyatiga egaligini ko’rsatadi.
Qoraqalpog’iston Respublikasining 1993-yil 9-aprelda qabul qilingan
Konstitutsiyasining 6
1-moddasida Qoraqalpog’iston Respublikasi O’zbekiston
tarkibidagi suveren demokratik Respublika ekanligi ko’rsatilib, O’zbekiston va
Qoraqalpog’istonning o’zaro munosabatlari asoslari, Qoraqalpog’istonning
O’zbekiston tarkibidan ajralib chiqish huquqini saqlab qolganligi mustahkamlab
qo’yilgan. Qoraqalpoq tili o’zbek tili bilan birga davlat tili sifatida belgilangan.
Qoraqalpog’iston Respublikasi Konstitutsiyasini ko’radigan bo’lsak, u
O’zbekiston Konstitutsiyasiga mos kelishi bilan birga, ayrim masalalarni mustaqil
hal qilgan, bu esa respublikaning mustaqil huquqlari mavjudligini bildiradi.
Jumladan:
- Respublikaning qonun chiqaruvchi organi Jo’qorg’i Kenges deb, qoraqalpoq
tilida talqin qilinishi;
- Konstitutsiyasining 3-moddasida davlat hokimiyati va boshqaruv organlarining
tizimini mustaqil belgilash ko’rsatilgan, shu asosda, Qoraqalpog’iston
Respublikasida eng yuqori lavozim - Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo’qorg’i
Kengesi Raisi deb belgilangan va u Jo’qorg’i Kenges tomonidan, uning deputatlari
orasidan yashirin ovoz berish yo’li bilan Jo’qorg’i Kenges vakolati muddatiga
saylanishi belgilangan;
Jo’qorg’i Kenges raisi respublika rahbari hisoblanib, vakillik va ijro hokimiyati
organlarining kelishilgan holda ish yuritishini hamda hamkorligini ta’minlaydi;
6
Qoraqalpog’iston Respublikasi Konstitutsiyasi. Qonun. .: - “O’zbekiston”, 1993.

- Qoraqalpog’istonning oliy ijro organi sifatida Qoraqalpog’iston
Respublikasining Vazirlar Kengashi belgilangan va Vazirlar Kengashi Jo’qorg’i
Kenges tomonidan tuzilishi tartibi o’rnatilgan;
- Qoraqalpog’iston Respublikasi sud hokimiyati tizimida Konstitutsiyaviy sud
bo’lishi nazarda tutilmagan va konstitutsiyaviy nazoratni amalga oshiruvchi
Konstitutsiyaviy nazorat qo’mitasi tashkil qilingan;
- Qoraqalpog’iston Respublikasining Prokurori va uning o’rinbosarlari
O’zbekiston Bosh prokurori bilan kelishilgan holda Qoraqalpog’iston Jo’qorg’i
Kengesi tomonidan lavozimiga tayinlanishi va vazifasidan ozod qilinishi tartibi
o’rnatilgan.
Bulardan tashqari, Oliy Majlis Senati Raisining bitta o’rinbosari, albatta,
Qoraqalpog’iston vakili bo’lishi kerakligi, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasi tarkibiga Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar kengashi Raisi
lavozimi bo’yicha kirishi Qoraqalpog’iston huquqiy maqomini ko’rsatuvchi
holatdir. Bular orqali Qoraqalpog’iston O’zbekiston hayotida ishtirok etadi.
O’zbekiston va Qoraqalpog’iston Respublikalari huquqiy holati, bir-biri bilan
munosabati asoslari Konstitutsiyaviy darajada tartibga solingan. Bu
munosabatlarda O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlarining
Qoraqalpog’istonda amal qilishi tartibi alohida ahamiyatga ega.
Konstitutsiyaning 15-moddasida: « O’zbekiston Respublikasida O’zbekiston
Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlarining ustunligi so’zsiz tan olinadi», -
deb belgilangan qoida Qoraqalpog’istonga ham taalluqlidir. Chunki
Konstitutsiyaning 83-moddasida: « O’zbekiston Respublikasi viloyatlar, tumanlar,
shaharlar, shaharchalar, qishloqlar, ovullar, shuningdek Qoraqalpog’iston
Respublikasidan iborat», - degan qoida Qoraqalpog’iston o’z hududi bilan
O’zbekistonning tarkibiy qismi ekanligini ko’rsatadi
Demak, shunday ekan, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlari
Qoraqalpog’istonda ham ustuvor ekanligi, bajarilishi majburiy ekanligi qonuniydir.
Bu bajarilishi jihatdan O’zbekiston Konstitutsiyasi va qonunlarining
Qoraqalpog’istonda ustunligini ko’rsatsa, bu holat O’zbekiston va

Qoraqalpog'iston konstitutsiyalari va qonunlari munosabatida Qoraqalpog'iston
Konstitutsiyasi va qonunlari O’zbekiston Konstitutsiyasi va qonunlariga zid
bolmasligi qoidasining belgilanishida ham ko’rinadi.
O’zbekiston Konstitutsiyasining 16-moddasidagi: «Birorta ham qonun yoki
boshqa normativ-huquqiy hujjat Konstitutsiya normalari va qoidalariga zid kelishi
mumkin emas», - degan qoida O’zbekistonda, shu jumladan, Qoraqalpog’istonda
qabul qilinadigan har qanday normativ-huquqiy hujjatlarning O’zbekiston
Konstitutsiyasiga mos kelishi, unga zid bo’lmasligini nazarda tutadi.
Bu masala O’zbekiston Konstitutsiyasining 86-moddasida: «Qoraqalpog’iston
Respublikasining Konstitutsiyasi O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga zid
bo’lishi mumkin emas», 87-moddasida esa: « O’zbekiston Respublikasi qonunlari
Qoraqalpog’iston Respublikasi hududida ham majburiydir», - degan qoidalar
asosida hal qilingan.
O’zbekiston Konstitutsiyasi va qonunlarining Qoraqalpog’istonda ustunligi,
so’zsiz bajarilishi, Qoraqalpogliston Konstitutsiyasi va qonunlari O’zbekiston
Konstitutsiyasi va qonunlariga zid bo’lmasligi Qoraqalpog’iston Respublikasining
Konstitutsiyasida ham mustahkamlab qo’yilgan. Qoraqalpog’iston Respublikasi
Konstitutsiyasining 15-moddasida Qoraqalpog’iston Respublikasida O’zbekiston
Konstitutsiyasi va qonunlarining so’zsiz tan olinishi alohida belgilab qo’yilgan.
Yana shunga e’tibor berish kerakki, ayrim masalalarda Qoraqalpog’istonda
maxsus Qoraqalpog’iston Respublikasi qonuni qabul qilinmasdan, masala
O’zbekiston qonuni bilan tartibga solinaveradi. Masalan, Qoraqalpog’iston
Respublikasi Konstitutsiyasining 21-moddasida fuqarolikka ega bo’lish va uni
yo’qotish asoslari hamda tartibi O’zbekiston Respublikasining fuqaroligi
to’g’risidagi qonun bilan belgilanishi ko’rsatilgan.
Demak, O’zbekistonning ayrim qonunlari Qoraqalpog’istonda to’g ‘ridan-to’g’ri
amal qiladi. Shu masala bo’yicha Qoraqalpog'iston o’zining qonunini qabul
qilishiga hojat yo’q.

Ayrim masalalar esa, Qoraqalpog’istonning o’z qonuni bilan tartibga solinadi.
Masalan, «Mahalliy davlat hokimiyati to’g’risida»gi Qoraqalpog’iston Qonuni
mavjud, lekin bu qonun O’zbekistonning shunday qonuniga zid emas.
O’zbekiston va Qoraqalpog’iston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlari
munosabatini to’g’ri ta’minlashda O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi
muhim rol o’ynaydi. Konstitutsiyaviy sudning vazifalarini
belgilovchi Konstitutsiyaning 133-moddasi 4-bandida: «Konstitutsiyaviy sud
Qoraqalpog’iston Respublikasi Konstitutsiyasi, Qoraqalpog’iston Respublikasi
qonunlari O’zbekiston Respublikasining qonunlariga muvofiqligi to’g’risida
xulosa beradi», - deb qayd qilingan.
Qoraqalpog’iston O’zbekiston tarkibidagi suveren Respublika deb belgilangan
ekan, suverenlikning muhim xususiyati hudud va chegaradir. Shuning uchun,
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 88-moddasida: «Qoraqalpog’iston
Respublikasining hududi va chegaralari uning roziligisiz o’zgartirilishi mumkin
emas. Qoraqalpog’iston Respublikasi o’z ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalarini
mustaqil hal qiladi», - deb mustahkamlangan. Qoraqalpog’iston chegarasi faqat
uning roziligi bilan Jo’qorg’i Kenges qaroriga asosan, Oliy Majlis tomonidan
o’zgartirilishi mumkin.
Bu, birinchidan, Qoraqalpog’istonning chegarasi va hududi uning o’z roziligisiz
o’zgartirilishi mumkin emasligini o’rnatadi. Bu Qoraqalpog’istonning umumiy
hududiga taalluqlidir. Chegara, hududning o’zgarishi Qoraqalpog’iston
hududiningkamayishi yoki ko’payishiga olib keladi. Ikkinchidan, Qoraqalpog’iston
o’z ma’muriy-hududiy tuzilishini ham mustaqil hal qila olishini ko’rsatadi.
Shundan kelib chiqib, Qoraqalpog’iston Respublikasi Konstitutsiyasining «Davlat
suvereniteti»ni belgilovchi birinchi bobi 3-moddasida Qoraqalpog’iston
Respublikasi o’zining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalarini mustaqil hal qilishi
belgilangan.
Shunga mos ravishda, Qoraqalpog’iston Respublikasi Konstitutsiyasining 66-
moddasida: «Qoraqalpog’iston Respublikasi tumanlar, shaharlar, shaharchalar,
ovullardan iborat», - deb belgilangan. Bu Qoraqalpog’istonning ma’muriy-hududiy

birligi ikki bo’g ‘indan iboratligini ko’rsatadi. Tuman va shahar - yuqori bo’g ‘in;
shaharcha, ovullar - quyi bo’g ‘in.
Qoraqalpog’iston Respublikasi Konstitutsiyasining 67-moddasida: «Tumanlar,
shaharlar tashkil qilish va ularni tugatish, shuningdek ularning chegaralarini
o’zgartirish Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo’qorg’i Kengesi tomonidan amalga
oshiriladi», - deb mustahkamlangan.
Shulardan kelib chiqib, «O’zbekisiton Respublikasida ma’muriy-hududiy tuzilish,
toponimik obyektlarga nom berish va ularning nomini o’zgartirish
masalalarini hal etish tartibi to’g’risida»gi Qonunda ma’muriy-hududiy
masalalarda Qoraqalpog’istonning huquqlari aniq ko’rsatib o’tilgan.
Qonunning 2-moddasiga asosan, Qoraqalpog’istonda tumanlarni tuzish va
tugatish Qoraqalpog’iston hukumatining taklifiga muvofiq Jo’qorg’i Kenges
tomonidan O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining roziligi bilan amalga
oshiriladi. Shunday qoida O’zbekiston Konstitutsiyasining 84-moddasida ham
nazarda tutilgan.
Ovullarni tuzish va tugatish tuman hokimining iltimosiga asosan, Jo’qorg’i
Kenges tomonidan amalga oshiriladi.
Qoraqalpog’istonda tumanlarni o’zgartirish tegishli tuman hokimining
iltimosnomasiga asosan, Qoraqalpog’iston hukumatining taklifiga muvofiq,
Jo’qorg’i Kenges tomonidan amalga oshiriladi.
Ovullar chegarasini o’zgartirish, aholi punktlarini birlashtirish tuman
hokimlarining iltimosnomasiga asosan, Jo’qorg’i Kenges tomonidan amalga
oshiriladi.
Qoraqalpog’iston Respublikasining poytaxtini belgilash va ko’chirish
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining roziligi bilan Jo’qorg’i Kenges
tomonidan amalga oshiriladi.
Ovullar ma’muriy markazlarini belgilash va ko’chirish tegishli tum an
hokimining iltimosnomasiga asosan, Jo’qorg’i Kenges tomonidan amalga
oshiriladi.

Qoraqalpog’iston Respublikasida shaharlarni respublika bo’ysunuvidagi shaharlar
turkumiga kiritish, ularni qayta tuzish hukumatning taklifiga ko’ra Jo’qorg’i
Kenges tomonidan amalga oshiriladi.
Shaharlarni, aholi punktlarini tuman bo’ysunuvidagi shaharlar turkumiga kiritish,
ularni qayta tuzish tegishli tuman hokimlarining iltimosnomasiga asosan,
Qoraqalpog’iston hukumatining taklifiga muvofiq, Jo’qorg’i Kenges tomonidan
amalga oshiriladi.
Aholi punktlarini shaharchalar turkumiga kiritish tegishli tuman hokimlarining
iltimosnomasiga asosan, Jo’qorg’i Kenges tomonidan amalga oshiriladi.
Shaharlarning chegaralarini belgilash va kengaytirish tegishli tuman, shahar
hokimlarining iltimosnomasiga asosan, Qoraqalpog’iston hukumatining taklifiga
muvofiq, Jo’qorg’i Kenges tomonidan amalga oshiriladi.
Tumanlar, shaharlar, shaharchalar, ovullarga nom berish va ularni nomlash tuman,
shahar hokimlarining iltimosnomasiga asosan Jo’qorg’i Kenges tomonidan amalga
oshiriladi.
Demak, Qoraqalpog’iston Respublikasi respublika hududi chegaralarini
o’zgartirishda, ma’muriy-hududiy birliklar tashkil qilishda keng, mustaqil huquqqa
ega. Ana shu huquqlarni ikki guruhga bo’lish mumkin. Birinchisi, O’zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisining roziligi bilan Jo’qorg’i Kenges tomonidan hal
qilinadigan ishlar. Bunga tumanlarni tuzish va tugatish, Qoraqalpog’iston
poytaxtini belgilash va ko’chirishni kiritish mumkin.
Ikkinchisi, hech kimning roziligini olmay, Jo’qorg’i Kenges tomonidan mustaqil
hal qilinadigan ishlar, bular:
- ovullarni tuzish va tugatish;
- tuman chegaralarini o’zgartirish;
- ovullarning chegarasini o’zgartirish;
- ovullarning ma’muriy markazlarini belgilash, ko’chirish;
- shaharlarni Qoraqalpog’iston Respublikasi bo’ysunuvi turkumiga kiritish;
- shaharlarning chegaralarini belgilash va kengaytirish, shaharchalarning
chegaralarini belgilash va kengaytirish;

- tumanlar, shaharlar, ovullarga nom berish, ularning nomini o’zgartirish.
Qoraqalpog’iston Respublikasining chegarasi faqat Qoraqalpog’istonning roziligi
bilan Jo’qorg’i Kenges qaroriga asosan, Oliy Majlis tomonidan o’zgartirilishi
mumkin.

Xulosa
Har bir davlat o’z hududiga ega va bu hudud daxlsizligini himoya qilish uning
eng muhim vazifalaridan biri hisoblanadi. Har bir davlatning yaxlit hududi
muayyan tarzda, albatta, ma’lum qismlarga, bo’linmalarga bo’lingan bo’ladi.
Davlat hududini bunday bo’lish uni boshqarishni osonlashtirish, samarali
boshqarish maqsadlarini ko’zlaydi.
Davlatning hududi qanday tarzda tashkil etilganligini, ya’ni markaz bilan hududiy
birlikninig o’zaro munosabatlari qanday, qanaqa mamuriy hududiy bo’linmalarga
bo’linganligi kabi masalalar ― davlatning tuzilish shakli degan atama bilan ancha
vaqtdan beri ifodalanib kelgan. Biroq tuzilish degan ibora juda serma’no
bo’lganligi tufayli, keying paytlarda konstitutsiyaviy yuridik adabiyotda ―
hududiy–siyosiy tuzilish, siyosiy hududiy tuzilish kabi atamalarni qo’llash keng
tarqalmoqda.
O’zbekistonning davlat tuzilishi ham yuqoridagi ikkinchi rejadagidek unitar
tuzilishga ega. Lekin mamlakatimizda davlat boshqaruvi demokratik tamoillarga
asoslanadi, garchi tuzilishi unitar respublika bo’lsa ham.
Mamlakatimizda olib borilayotgan barcha ijtimoiy islohotlarning negizida asosiy
bosh g’oya qilib yurt tinchligi va xalq farovonligi maqsad qilib olingan ekan,
shubhasiz zalqaro maydondagi tajribalarni o’rganish va tegishli xulosalar chiqarish
orqali bu maqsadlarga osonroq va jadallik bilan erishish mumkin.
Davlatlar tuzilishiga ko’ra turlicha bo’lishiga qaramay ularning huquqiy
tomondan faolyat ko’rsatishi bir xildir. Davlat boshqaruvi barcha mamlakatlarda
konstitutsiyaga, hukumat chiqaradigan qonun va qarorlarga tayangan holda amalga
oshiriladi.
Dunyodagi har bir davlatning o’z hududiy tuzilishi mavjud. Shu jumladan har bir
davlatning hududiy tuzilishining tarixiy o’tmishi ham mavjud.Yevropa
davlatlarining hududiy tuzilishini tarixda (XX asr boshlari va ushbu asrning
o’rtalarida) ikki hodisa belgilab berdi. Bu hodisalar birinchi va ikkinchi jahon
urushi edi.Ba’zi davlatlarning hududi kengaydi va aksincha boshqa biri esa o’z

hududining malum bir qismidan ajraldi. G’olib davlatlarning qabul qilgan qarorlari
natijasida ba’zi davlatlar unitary davlatga, boshqalari federatsiyaga aylandi.
Mag’lub davlatlarning ba’zilari esa avtonomiya ko’rinishiga o’tib qilishdi ya’ni
soddaroq qilib aytganda siyosiy, iqtisodiy va huquqiy qaramga aylandilar.
Davlatning hududiy – siyosiy tuzilishi bu davlatning siyosiy – hududiy tuzilmasi,
ya’ni yaxlit davlat hududining qismlarga bo’linishining muayyan tartibi, ularning
huquqiy holati, markaziy organlarining hududiy bo’linmalarbilan o’zaro
munosabatidir. Demak, davlatning hududiy siyosiy tuzilishi o’zida mana shu
masalalarni ifoda etadi va ular ta’siri ostida shakllanadi. Shu munosabatlar bilan
xorijiy mamlakatlar konstitutsiyasida davlatning siyosiy hududiy tuzilishi qanday
mustahkamlanganligi masalasi muayyan qiziqish uyg’otadi.
Shuni alohida takidlash kerakki, deyarli barcha davlatlarning konstitutsiyalarida
davlatning hududiy tashkil etilishi mustahkamlangan,lekin faqat bir xilda emas,
ya’ni ba’zi davlatlar konstitutsiyalari aniq qilib, davlatning hududiy tuzilishini
belgilab qo’ygan bo’lsa, ba’zi davlatlarning konstitutsiyalarida to’g’ridan – to’g’ri
mustahkamlanib qo’yilmaydi, biroq konstitutsiyaning boshqa moddalari
mazmunidan kelib chiqib, ushbu davlatning hududiy tuzilish shakli qanaqa
ekanligi bemalol ayon bo’lib turadi. Hatto, ba’zi konstitutsiyalarda davlatning bir
tuzilish shakliga ega ekenligi ko’rsatilgan holda, amalda boshqa shaklga mansub
bo’ladigan holler hum uchrab turadi. Masalan, Shvetsariya Respublikasi
konfederatsiya deb atalsa-da aslida u federativ tuzilish shakliga ega.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
I Rahbariy adabiyotlar

1. I. A. Karimov - Mamlakatni modernizatsiya qilish va iqtisodiyotimizni
barqaror rivojlantirish yo’lida , 16 jild. Toshkent ―O’zbekiston nashryoti-‖ ‖
matbaa ilodiy uyi 2008-yil
2. I.AKarimov ―Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch Toshkent.
‖
―Ma’naviyat nashryoti 2008-yil
‖
3. I. A. Karimov ―O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida, xavfsizlikka tahdid,
barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafoloti Toshkent. ―O’zbekiston
‖
nashryoti 1997-yil.
‖
4. Lukashuk I.I., Saidov A.X., Xalqaro huquq nazariyasi asoslari: Darslik – T.
“Sharq”, 2004-yil.
II Normativ hujjatlar
5. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi (30.04.2023)
6. Qoraqalpog’iston Respublikasi Konstitutsiyasi. 1993-yil 9-aprel.
7. O’zbekiston Respublikasining “O’zbekiston Respublikasining ma’muriy-
hududiy tuzilishi” to’g’risidagi Qonuni. 2020-yil 28-avgust.
8. O. T. Husanov – “Konstitutsiyaviy huquq” – darslik.
III Elektron ta’lim resurslari
9. www. lex. uz
10. www. arxiv. uz
11. www. wikipedia. uz
12. www. abiturtest. uz
13. www. norma. uz

O’zbekistonning ma’muriy-hududiy va davlat tuzilishi

Sotib olish