Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	18000UZS
Размер	64.0KB
Покупки	0
Дата загрузки	25 Октябрь 2025
Расширение	docx
Категория	История

O'zbekistonning Markaziy Osiyo davlatlari bilan oʻzaro hamkorligi

10turadigan qadimiy qadriyatlari bor. Ming yilliklar mobaynida shakllangan
ma’naviy, madaniy, axloqiy, diniy va lisoniy mushtaraklik ham mavjud 2
.
Dunyoviy muammolar, insoniyat taqdiriga daxldor masalalar yechimini
topishda mamlakatlar va xalqlar, milliy manfaatlari hamda ehtiyoj lari dan
qat’i nazar, birgalikda o‘zaro hamkorlik yo‘llarini izlaydilar. Biroq, hech
qanday hamkorlik, turmush tarzlari, urfodatlari, ruhiyatlari uyg‘unlashib
ketgan yaqin qo‘shni xalqlaming do'stligiga teng kelolmaydi. Chunki bu
yerda ajdodlar ruhi bilan kelajak avlodlar bog‘liqligi, bir butun zamin - Ona
Vatan yaxlitligi kabi muqaddas tuyg‘u doimo barqarordir. Prezident
Karimov Markaziy Osiyo xalqlari birligini mustahkamlashning mintaqa
mamlakatlari o‘rtasidagi munosabatlami chuqurlashtirish siyosatining
insonparvarlik mazmuni ana shunda, deb bildi. 3
Ayni paytda Markaziy
Osiyo mintaqasida joylashgan davlatlarda o‘ziga xos tabiiy ishlab chiqarish
imkoniyatlari mavjud. Sobiq SSSR davrida qazib olingan ko‘miming qariyb
20 foizi, gazning 18 foizi, oltinning 33 foizi, o‘simlik yog‘ining 26 foizi,
paxtaning 92 foizi ana shu mintaqa hisobiga to‘g‘ri kelardi. Shu masalaning
o‘zidanoq boy, dehqonchiligi taraqqiy topgan, ma’dan xazinalari behisob
bo‘lgan mamlakatlaming o‘zaro hamkorligini yo‘lga qo‘yish qanchalik
samarali ekanligi ko‘zga yaqqol tashlanadi. Biroq, Markaziy Osiyo
mamlakatlari hamkorligining samarali ishlashi uchun to‘siq bo‘layotganlar
ham oz emas. Bular, birinchidan, yetmish yillik yaqin o‘tmishda
shakllangan, soxta millatparvarlik hissiyoti, aholi bir qismi tushunchasi va
dunyoqarashining ma’lum darajada cheklanganligi, mintaqaviy hamkorlik
mazmun-mohiyatini to‘la va chuqur tushuna olmayotganligi bo‘lsa,
ikkinchidan, mamlakatlarimizning o‘zaro yaqinlashuvidan tahlikaga
2
Qodirov N. Markaziy Osiyo geosiyosati va O zbekistonʻ . – Toshkent: Ma’naviyat, 2015. 23-b
3
Qosimov B. O‘zbekiston va qo‘shni davlatlar: tarixiy, madaniy va iqtisodiy aloqalar . – Toshkent: Fan, 2008.
. 54-b

40bosqichga olib chiqadi. Tizimli muloqot, barcha tomonlarning manfaatlarini
inobatga olish va oqilona murosa asosida o zaro manfaatli hamkorlikniʻ
rivojlantirish masalalari Markaziy Osiyoning barcha mamlakatlari
tomonidan qo llab-quvvatlanmoqda. Mintaqaviy hamkorlik va xavfsizlikni,
ʻ
Markaziy Osiyoda tinchlik, xavfsizlik va izchil taraqqiyotni ta’minlash
borasida birgalikdagi sa’y-harakatlar xalqaro hamjamiyat tomonidan keng
qo llab-quvvatlanmoqda . Yuqorida keltirilgan barcha tashabbuslar va sa’y-
ʻ
harakatlar Markaziy Osiyo mintaqasida barqarorlik va xavfsizlikni
ta’minlash, mintaqada keng madaniygumanitar almashinuvlar uchun qulay
sharoitlar yaratib berish, davlatlar o rtasida yaxshi qo shnichilik va
ʻ ʻ
sheriklikni mustahkamlash borasida “xalq diplomatiyasi”ning
imkoniyatlaridan samarali foydalanishga undaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1 Karimov I.A. O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid,
barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari . – Toshkent: O‘zbekiston,
1997.

11tushayotgan kuchlaming mavjudligidir. 4
Bu yo‘ldagi yutuq va
kamchiliklami, mavjud ziddiyatlami o‘z vaqtida anglagan Karimov
masalaga real qaraydi va xolis baholaydi. 1993-yilning iyul oyida
Qozog‘iston va O‘zbekiston o‘rtasida 1994-2000-yillarda iqtisodiy
integratsiyani chuqurlashtirish choratadbirlari to‘-g‘risida bitim imzolandi.
1994-yilning yanvarida yagona iqtisodiy hududni barpo qilish to‘g‘risidagi
shartnoma imzolandi. Bu shartnomaga 1994-yil aprel oyida Qirg‘iziston
Respublikasi qo‘shildi. Uch davlat o'rtasidagi hamkorlikni muvofiqlashtirib
turuvchi Ijroiya qo‘mita tuzildi, Markaziy Osiyo hamkorlik va taraqqiyot
banki ta’sis etildi. Ana shu organlaming ishi natijasida Bishkekda
Respublikalar Bosh vazirlari Kengashi qarori imzolandi. Unda tomonlar
2000-yilga qadar respublikalami iqtisodiy jihatdan bir-biriga
yaqinlashtirishning yo‘nalishlari belgilandi. 1994-yil 8-iyulda Islom
Karimov boshchiligidagi davlat delegatsiyasi O'zbekiston, Qozog‘iston,
Qirg‘iziston Respublikalari davlat va hukumat boshliqlari uchrashuvida
ishtirok etish uchun Almatiga bordi. Qozog‘iston Prezidenti qarorgohida uch
mamlakat rahbarlarining yakkama-yakka suhbati bo‘lib o‘tdi. So‘ng
delegatsiyalaming kengaytirilgan tarkibdagi muzokaralari boshlandi.
Muzokaralar nihoyasida Prezidentlar Islom Karimov, Nursulton Nazarboyev
va Asqar Akayev birgalikda bayonot hamda O‘zbekiston, Qozog‘iston va
Qirg‘iziston xalqlariga Murojaatnoma qabul qildilar. Shuningdek, aholi
migratsiyasi sohasida hamkorlik to‘g‘risida memorandum hamda uchala
mamlakat o‘rtasida Markaziy Osiyo Hamkorlik va taraqqiyot bankini ta’sis
etish to‘g‘risida bitim imzolandi. Hukumat rahbarlari esa davlatlar o‘rtasida
harbiy-texnik hamkorlik to‘g‘risidagi, ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyot
sohasidagi hukumatlararo bitim va shartnomalami, shuningdek, axborot
4
Mirziyoyev Sh.M. Yangi O zbekiston strategiyasi. T., “O zbekiston”, 2021, 364-365-betlar.ʻ ʻ

25So‘nggi yillarda O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasidagi o‘zaro
munosabatlar sezilarli darajada mustahkamlanib, iqtisodiy va madaniy
hamkorlikning yangi istiqbollarini ochmoqda.
2022 yil 22 dekabr kuni Qozog‘iston Prezidentining O‘zbekistonga davlat
tashrifi chog‘ida ittifoqchilik munosabatlari va davlat chegarasini
demarkatsiya qilish bo‘yicha muhim shartnomalar imzolangani aloqalarimiz
rivojida muhim qadam bo‘ldi.Hukumat tuzilmalari darajasida 15 ta hujjat,
jumladan, Markaziy Osiyo sanoat kooperatsiyasi xalqaro markazini tashkil
etish, atrof-muhitni muhofaza qilish va ta’lim sohalarida hamkorlik
to‘g‘risidagi bitimlar imzolandi. Tashrif doirasida shuningdek, 8 milliard
dollarlik savdo shartnomalari va sarmoyaviy bitimlar imzolangani iqtisodiy
aloqalar mustahkamlanib borayotganidan dalolatdir.O‘zbekiston Bosh vaziri
o‘rinbosari – investitsiyalar va tashqi savdo vaziri Jamshid Xo‘jayev qo‘shma
tashqi savdo kompaniyasi va sanoat kooperatsiyasi xalqaro markazini tashkil
etish niyatida ekanligini bildirdi. Ushbu tashabbus doirasida Toshkentda
Qozog‘iston tovar ishlab chiqaruvchilari va xizmat ko‘rsatuvchi
korxonalarning savdo missiyasi tashkil etilib, uning natijasida umumiy
qiymati 44,1 million dollardan ortiq eksport shartnomalari imzolandi.Bu
voqealar, ayniqsa, global iqtisodiy va siyosiy muammolar fonida Markaziy
Osiyoda tinchlik va farovonlikni ta’minlashdan ikki davlatning chuqur
manfaatdorligini aks ettiradi. O‘zaro iqtisodiy va madaniy aloqalarni
mustahkamlash sarmoyalarni ko‘paytirish, savdo sharoitlarini yaxshilash va
infratuzilmani rivojlantirish, fuqarolar hayotini yaxshilashga xizmat
qilmoqda.Ushbu tadbirlardan tashqari O‘zbekiston investitsiyalar, sanoat va
savdo vaziri Laziz Qudratov Qozog‘iston savdo va integratsiya vaziri Arman
Shaqqaliyev bilan uchrashdi. Uchrashuvda Markaziy Osiyo sanoat
kooperatsiyasi xalqaro markazini tezroq tashkil etish va ishga tushirish

23sohalarda o zaro do stlik, yaxshi qo shnichilik va strategik sheriklik ruhidagiʻ ʻ ʻ
munosabatlarni sifat va mazmun jihatidan yangi bosqichga olib chiqish
borasida 2020-yil davomida tashqi siyosiy va iqtisodiy faoliyat bo yicha
ʻ
davlat idoralari tomonidan 23 ta oliy darajada va 12 ta yuqori darajada
tashrif va turli tadbirlar amalga oshirildi.Bu jarayonda “xalq diplomatiyasi”
amalda juda faol bo lgani kuzatildi. Xususan, xalq vakillari – olimlar va
ʻ
rassomlar, madaniyat va din arboblari, ishbilarmonlar va yoshlar, turizm va
sport tashkilotlari, jamoat birlashmalari va nodavlat tashkilotlar ishtirokida
90 dan ortiq turli uchrashuv, anjuman, videokonfrensiya va boshqa shu kabi
tadbirlar o tkazildi.Qayd etish joizki, so nggi yillarda Prezident Shavkat
ʻ ʻ
Mirziyoyev tashabbuslari qo shni davlatlar rahbarlari tomonidan qo llab-
ʻ ʻ
quvvatlanishi natijasida Markaziy Osiyoda siyosiy muloqot va o zaro
ʻ
ishonch mustahkamlandi. Davlat rahbarlarining Maslahatlashuv
uchrashuvlari yo lga qo yildi.Natijada mintaqadagi ikki va ko p tomonlama
ʻ ʻ ʻ
hamkorlik darajasi yangi bosqichga ko tarildi. Xususan, 2017-2019-yillar
ʻ
davomida Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan savdo aylanmasi yillik
o rtacha 50 foizdan ko proqqa o sib, 5,2 milliard dollarga yetgan. 2020-yil
ʻ ʻ ʻ
natijalariga ko ra esa, global pandemiya sharoitiga qaramay,
ʻ
O zbekistonning Markaziy Osiyo davlatlari bilan savdo aylanmasining
ʻ
umumiy hajmi 5 milliard dollarni tashkil etdi.Jumladan, O zbekistonning
ʻ
umumiy tashqi savdo aylanmasida Markaziy Osiyo davlatlarining ulushi
2019-yildagi 12,4 foizdan, 2020-yilda 13,6 foizga oshgan. O zbekistonning
ʻ
mintaqadagi umumiy tashqi savdo aylanmasida esa Qozog istonning ulushi
ʻ
61 foiz, Qirg iziston – 18,2 foiz, Turkmaniston – 10,6 foiz va Tojikistonning
ʻ
ulushi 10,2 foizni tashkil etdi.Markaziy Osiyo mamlakatlari o rtasida savdo-
ʻ
iqtisodiy munosabatlarning mana shunday yaxshilanishi, umuman aytganda,
mintaqaning investitsiyaviy jozibadorligini oshirishga yordam berdi.

28qilindi. Tashrif davomida O'zbekiston-Qozog'iston hamkorligining deyarli
barcha yo'nalishlarini qamrab olgan 22 ta hujjat imzolangani, Nur-Sulton
shahrida O'zbekiston elchixonasining yangi binosi ochilgani ham
mamlakatlarimiz o'rtasidagi sheriklik aloqalarini yanada
kuchaytiradi.O'zbekiston-Qozog'iston munosabatlarida parlamentlararo
hamkorlik aloqalarining alohida o'rni bor. Bu borada O'zbekiston tashabbusi
bilan Qozog'iston parlamenti o'rtasida tuzilgan parlamentlararo do'stlik
guruhi tufayli parlament delegatsiyalarining muntazam almashinuvi yo'lga
qo'yildi.Bugungi kunda Oliy Majlisning Qozog'iston parlamenti bilan
hamkorlik bo'yicha parlamentlararo komissiyasi samarali faoliyat olib
bormoqda. Xususan, qonun ijodkorligini takomillashtirish, iqtisodiy,
sayyohlik, madaniy va gumanitar sohalarda hududlararo hamkorlikni
rivojlantirishda parlament rolini oshirish bo'yicha muzokara va
maslahatlashuvlar doimiy tus olgan. Bu borada 2021-2022 yillarda
parlamentlararo hamkorlikni rivojlantirish bo'yicha “Yo'l xaritasi”
tasdiqlanganini ham alohida ta'kidlash lozim.O'zbekiston Respublikasi Oliy
Majlisi Qonunchilik palatasi Spikeri Nuriddinjon Ismoilov boshchiligidagi
parlament delegatsiyasining yaqinda Qozog'iston Respublikasiga amalga
oshirgan rasmiy tashrifi ikki davlat o'rtasida parlamentlararo aloqalar
sohasidagi navbatdagi muhim qadam bo'ldi. Tashrif davomida
mamlakatimiz delegatsiyasi Qozog'iston Respublikasi Parlamenti Majilisi
Raisi Erlan Koshanov bilan uchrashdi. Uchrashuvda mamlakatlarimiz
parlamentlari o'rtasidagi hamkorlikni, do'stona munosabatlarga asoslangan
aloqalarni yanada rivojlantirish masalalari muhokama qilindi. Tomonlar
O'zbekiston-Qozog'iston o'rtasida diplomatik munosabatlar o'rnatilganiga 30

6O zbekiston va Markaziy Osiyo davlatlari o rtasidagi hamkorlikningʻ ʻ
mazmun-mohiyati, asosiy yo nalishlari, tashabbuslari, huquqiy asoslari,
ʻ
amaliy natijalari va rivojlanish istiqbollari.
Kurs ishining tarkibiy qismi: Ushbu kurs ishi 2 bob va 4 ta
paragrafdan,foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.

22boTdi. 0‘zbekistonning diqqatga sazovor joylarini, mustaqillik yillarida
bunyod etilgan noyob inshootlami ko‘rib davlat qudratiga va xalq irodasiga
yuksak baho berdi. Umuman olganda 0‘zbekiston yaqin qo‘shni davlatlar
bilan hamkorlikni yanada chuqurlashtirish qardosh xalqlar o‘rtasidagi
do‘stlik aloqalarini mustahkamlash yoTidan borishdek strategik
maqsadlarini amalga oshirishda 2001-2007-yillar muhim o‘rin tutadi.
O zbekiston xalqaro munosabatlarning teng huquqli subyekti sifatida,ʻ
mintaqa va global darajada faol tashqi siyosatni yo lga qo yib, xorijiy
ʻ ʻ
hamkorlar bilan o zaro manfaatli munosabatlarni rivojlantirmoqda. Bunday
ʻ
izchil, aniq va konstruktiv tashqi siyosatni xalqaro ekspertlar va
kuzatuvchilar ham e tirof etmoqda.
ʼ 10
Jahon bo ylab tarqalgan koronavirus infeksiyasi va global darajadagi
ʻ
inqirozli xavf-xatarlar davrida ham mamlakatda ijtimoiy-iqtisodiy
barqarorlik ta minlanib, mintaqa davlatlari va jahon hamjamiyati bilan
ʼ
hamkorlik aloqalarini davom ettirishga alohida e tibor qaratildi.Ma lumki,
ʼ ʼ
O zbekiston tashqi siyosiy faoliyatining asosiy vazifalaridan biri – o z
ʻ ʻ
hududi atrofida tinchlik, barqarorlik va xavfsizlik muhitini shakllantirish
hisoblanadi. Shu nuqtayi nazardan, Prezident Shavkat Mirziyoyev
qo shnilarimiz – Markaziy Osiyo davlatlari bilan do stona, yaqin
ʻ ʻ
qo shnichilik va o zaro manfaatli aloqalarni rivojlantirish va
ʻ ʻ
mustahkamlashni asosiy ustuvor tashqi siyosiy yo nalish sifatida belgilab
ʻ
berdi.2020-yil – “Ilm, ma rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili”
ʼ
Davlat dasturi doirasida O zbekiston ochiq va pragmatik tashqi siyosiy
ʻ
faoliyatini, jumladan, Markaziy Osiyo yo nalishida ham izchil davom
ʻ
ettirdi.Xususan, Markaziy Osiyo mintaqasidagi mamlakatlar bilan barcha
10
Qodirov N. Markaziy Osiyo geosiyosati va O zbekiston
ʻ . – Toshkent: Ma’naviyat, 2015.-36-b

3 Kirish
Mavzuning dolzarbligi
Bugungi kunda O zbekistonning Markaziy Osiyo davlatlari bilan o zaroʻ ʻ
hamkorligi masalasi nafaqat mintaqaviy, balki global miqyosda ham dolzarb
ahamiyat kasb etmoqda. O zbekiston geografik jihatdan Markaziy
ʻ
Osiyoning markazida joylashgan bo lib, barcha qo shni davlatlar –
ʻ ʻ
Qozog iston, Qirg iziston, Tojikiston, Turkmaniston va Afg oniston bilan
ʻ ʻ ʻ
tarixiy, madaniy va iqtisodiy rishtalarga ega.So nggi yillarda O zbekiston
ʻ ʻ
rahbariyatining ochiq tashqi siyosati natijasida mintaqaviy hamkorlik
sezilarli darajada faollashdi. Xususan, savdo-iqtisodiy, transport-
kommunikatsiya, energetika, suv-energiya resurslarini boshqarish,
xavfsizlik, ekologiya va madaniy-gumanitar sohalarda ko plab qo shma
ʻ ʻ
loyihalar amalga oshirilmoqda. Bu esa nafaqat O zbekiston, balki butun
ʻ
mintaqaning barqaror taraqqiyotiga xizmat qilmoqda.
Markaziy Osiyoda barqarorlik, o zaro ishonch va manfaatdorlik tamoyillari
ʻ
asosida olib borilayotgan hamkorlik siyosati bugungi globallashuv sharoitida
mintaqaning mustaqilligi va suverenitetini mustahkamlashda, xalqaro
miqyosda yagona pozitsiyani shakllantirishda muhim ahamiyatga ega.
Ayniqsa, mintaqaviy muammolarni muloqot va kelishuvlar orqali hal etish
O zbekiston tashqi siyosatining asosiy yo nalishlaridan biri sifatida e’tirof
ʻ ʻ
etiladi.
Shu sababli, mazkur mavzuni o rganish – nafaqat hozirgi davr siyosiy va
ʻ
iqtisodiy jarayonlarini tahlil qilish, balki kelajakdagi istiqbolli yo nalishlarni
ʻ
belgilash uchun ham muhim hisoblanadi.
Tadqiq etilganlik darajasi

24Xususan, 2017-2020-yillar oralig ida O zbekiston va mintaqa mamlakatlariʻ ʻ
o rtasida 300 dan ortiq shartnoma, shuningdek, qariyb 75 milliard dollarga
ʻ
teng shartnoma va bitimlar imzolangan. 11
Shuningdek, 2017-2020-yillar
davomida O zbekistonning Markaziy Osiyo mamlakatlariga nisbatan ochiq,
ʻ
konstruktiv, Agar besh yil oldin O zbekiston – Qirg iziston davlat
ʻ ʻ
chegarasini kuniga 200-300 kishi kesib o tgan bo lsa, global pandemiya
ʻ ʻ
ta sirida joriy qilingan cheklovlarga qadar bu ko rsatkich kuniga 30 ming
ʼ ʻ
kishiga yetgan. 12
O zbekiston – Tojikiston chegarasini esa kuniga 20 ming
ʻ
fuqaro kesib o tgan.
ʻ
2-bob. Mintaqaviy hamkorlikning asosiy yo nalishlari
ʻ
2.1. O’zbekiston-Qozog’iston va O’zbekiston-Qirg’izistonning o’zaro
aloqalar
11
Saidov A.X. Xalqaro munosabatlar nazariyasi . – Toshkent: Adolat, 2012.-33-b
12
Tursunov Q. O zbekiston va qo shni davlatlar bilan siyosiy-iqtisodiy hamkorlik
ʻ ʻ . – Toshkent: Yangi asr
avlodi, 2016.

30bo yicha qat iy siyosiy xohish-irodasining natijasi bo libgina qolmasdan,ʻ ʼ ʻ
ikki qardosh xalqning tinch va totuvlikda yashashga bo lgan istak va
ʻ
xohishlarining amaldagi ijrosi hamdir. Xususan, O zbekiston Respublikasi
ʻ
Prezidenti Sh.Mirziyoyevning 2017-yil sentyabr oyida Qirg iziston
ʻ
Respublikasiga davlat tashrifi, ikkitomonlama munosabatlarda yangi sahifa
ochilishiga katta turtki bo ldi.
ʻ 16
Ushbu tashrif doirasida imzolangan
“O zbekiston Respublikasi bilan Qirg iziston Respublikasi o rtasida o zbek-
ʻ ʻ ʻ ʻ
qirg iz Davlat chegarasi to g risida”gi shartnoma natijasida davlat chegara
ʻ ʻ ʻ
chiziqlarining 85 foizi bo yicha muhim kelishuvlarga erishildi. Bugungi
ʻ
kunda O zbekiston va Qirg iziston davlat chegaralarining belgilanmagan
ʻ ʻ
hududlar bo yicha o zaro hamkorlik jadal sur atlarda olib
ʻ ʻ ʼ
borilmoqda.Imzolangan shartnomaga muvofiq, “Do stlik” (Andijon
ʻ
viloyati), “Kosonsoy” va “Baymoq” (Namangan viloyati) nazorat-o tkazish
ʻ
punktlari ishi qayta tiklandi. Qirg iziston fuqarolari uchun “Qadamjoy” va
ʻ
“Vodil” (Farg ona viloyati) punktlari orqali chegaradan o tish tartibi
ʻ ʻ
soddalashtirildi. Bunning natijasida ikki mamlakat fuqarolari hech qanday
takliflarsiz chegarani soddalashtirilgan tartibda kesib o tishmoqda.Bugungi
ʻ
kunda ikki davlat fuqarolariga qulaylik yaratish maqsadida o zbek-qirg iz
ʻ ʻ
chegarasida jami 16 ta o tkazish punkti faoliyat olib bormoqda. Buni davlat
ʻ
rahbarlari tomonidan o zbek-qirg iz chegarasini
ʻ ʻ Do stlik ʻ
chegarasiga aylantirish muhimligi to g risdagi tashabbuslarining amaliy
ʻ ʻ
ijrosi sifatida ko rish mumkin. Natijada har kuni o zbek-qirg iz chegarasini
ʻ ʻ ʻ
kesib o tadigan fuqarolar soni sezilarli darajada oshdi.Xususan, 2019-yilda
ʻ
O zbekistondan qo shni davlatga
ʻ ʻ 4,6 millionga yaqin fuqaro tashrif
buyurgan bo lsa, Qirg izistondan O zbekistonga kelganlar
ʻ ʻ ʻ
soni 1,4 milliondan oshgan. Bu umumiy hisobda 2018-yil bilan
16
Mirzayev S. Markaziy Osiyo integratsiyasi: muammolar va istiqbollar . – Toshkent: Iqtisodiyot, 2014.24-b

37O'zbekiston va Turkmaniston
Mustaqillik yillarida O'zbekiston va Turkmaniston o'rtasidagi strategik
hamkorlikning huquqiy asosi sifatida qator tarixiy hujjatlar imzolandi.
Do'stona munosabatlarni mustahkamlash va hamkorlikni rivojlantirish,
o'zaro yordamni ayamaslik mazmunidagi 1996 yil 16 yanvar, 2004 yil 19
noyabr va 2007 yil 18 oktyabrdagi kelishuv hujjatlari – shartnomalar shular
jumlasidan. 21
Bugun O'zbekistonning yaqin strategik hamkorlaridan biri –
Turkmaniston bilan amalga oshirilayotgan va tobora yangi bosqichga
ko'tarilayotgan o'zaro do'stlik aloqalari haqida so'z yuritish muhim ahamiyat
kasb etadi. Zero, ikki do'st davlatlar o'rtasidagi ijtimoiy, iqtisodiy, madaniy-
ma'rifiy sohalardagi aloqalarni yangi bosqichga ko'tarish, hamkorlikning
yangi yo'nalishlari va istiqbollarini belgilagan holda o'zaro manfaatli
hamkorlikni rivojlantirish borasida tarixiy ishlar amalga oshirildi. Birgina
2017 yilda O'zbekiston va Turkmaniston o'rtasidagi tovar ayirboshlash hajmi
177 million dollarni tashkil qilib, bu o'tgan davrdagiga nisbatan 3 barobar
ko'p demakdir.Shu o'rinda aytish joizki, bugungi kunda mamlakatimizda
istiqomat qilayotgan 130 dan ortiq millat va elat vakillari orasida 206
mingdan ziyod turkman birodarlarimiz jonajon yurtimiz taraqqiyoti yo'lida
mehnat qilmoqda. Bugungi kunda mamlakatimizda turkmanlarning milliy
madaniyati, tili, an'analari va urf-odatlarini asrash hamda rivojlantirish
maqsadida Respublika turkman madaniy markazi faoliyati uchun barcha
imkoniyatlar va shart-sharoitlar yaratilgan.O'zbekiston va Turkmanistonning
o'zaro do'stona va strategik hamkorligi uch muhim jihati bilan ajralib
21
Qosimov B. O‘zbekiston va qo‘shni davlatlar: tarixiy, madaniy va iqtisodiy aloqalar . – Toshkent: Fan,
2008. 47-b

15integratsiyalashuvini faollashtiradigan mintaqaviy loyihalarini muhokama
qildi. Ushbu loyihalar Kaspiy dengizi energetika zaxiralarini jahon bozoriga
yetkazish, elektr energiyasi eksportini kengaytirish, telekommunikatsiya,
ternir yo‘l va avtomobil yo‘li aloqasiga taalluqlidir. Uchrashuvda
mintaqaviy miqyosdagi va davlatlararo savdo-iqtisodiy aloqalami
rivojlantirish masalasi ham ko‘rib chiqildi. Sammitda O‘zbekiston rahbari -
Orolni qutqarish Xalqaro jamg‘armasi Prezidenti Islom Karimov
Jamg‘armaning 1997-1999- yillar davridagi faoliyati haqida so‘zlab, o‘tgan
vaqt mobaynida Orol muammosi ijobiy tomonga o‘zgarayotganini kuzatish
mumkinligini, masalan, Orolbo‘yida aholini ijtimoiy himoyalash yuzasidan
ulkan ishlar amalga oshirilayotganligini, onalar va bolalar sog‘lig‘ini
muhofaza qilish, aholiga tibbiy xizmat ko‘rsatish, ichimlik suvi bilan
ta’minlashning yaxshi yo‘lga qo‘yilganligini, Orol dengizi sathining
pasayishi to‘xtatilganligini, xalqaro tashkilotlar tomonidan ham katta
loyihalami moliyalashtirish qiyin kechayotganligini inobatga olib,
kelgusida esa ko‘proq imkoniyatlar darajasidagi loyihalarga e’tibor qaratish
lozimligini alohida ta’kidladi. Sammit kun tartibi doirasida Orolni
qutqarish Xalqaro jamg‘armasining nizomiga o‘zgarish va qo‘shimchalar
kiritish, Jamg‘arma va uning qoshida ochilgan tashkilotlar mavqeyini
belgilash masalalari ham ko‘rib chiqildi. Uchrashuv yakunida O‘rta Osiyo
mamlakatlari va Qozog‘iston rahbarlarining Qo‘shma bayonoti hamda Orol
muammolari bo‘yicha uchrashuv yakunlariga doir Ashxabod
Deklaratsiyasi qabul qilindi. Markaziy Osiyo davlatlari qardoshlik
munosabatlarida O‘zbekiston va Tojikiston munosabatlari muhim
ahamiyatga ega. Chunki, tojik va o‘zbek xalqining o‘tmishi, ulaming o‘zaro
bog‘liqligi va hozirgi munosabatlari turli davrlarda turlicha munozaralarga
sabab boimoqda. Ayrim mafkurasi buzuq ig‘vogarlar ana shu har ikki

29yil to'lgani, barcha sohalardagi hamkorlikni barqaror rivojlantirish uchun
mustahkam poydevor yaratilganini alohida ta'kidladilar. 15
Qirg iziston Respublikasi bilan yaxshi qo shnichilik va strategikʻ ʻ
sheriklik munosabatlari tamoyillariga asoslangan konstruktiv, serqirra
hamda o zaro manfaatli muloqot O zbekiston tashqi siyosatining
ʻ ʻ
ustuvor yo nalishlaridan biri hisoblanadi
ʻ . Hozirgi vaqtda o zbek-qirg iz ʻ ʻ
hamkorligi salmoqli shartnomaviy-huquqiy asosga ega bo lib, u
ʻ 180 dan
ziyod kelishuv va bitimlardan iborat. Ushbu hujjatlar savdo, iqtisodiyot, ilm-
fan, turizm, transport, ma daniyat va boshqa yo nalishlarni qamrab oladi.Shu
ʼ ʻ
jumladan, “O zbekiston Respublikasi va Qirg iziston Respublikasi o rtasida
ʻ ʻ ʻ
Abadiy do stlik to g risida”gi shartnoma, “O zbekiston Respublikasi bilan
ʻ ʻ ʻ ʻ
Qirg iziston Respublikasi o rtasida strategik sheriklik, do stlik, ahil
ʻ ʻ ʻ
qo shnichilik hamda ishonchni mustahkamlash to g risida”gi Deklaratsiya
ʻ ʻ ʻ
kabi muhim hujjatlar ikkitomonlama munosabatlarni yuksak darajada
rivojlanishi uchun normativ-huquqiy sharoit yaratmoqda.Hech mubolag asiz
ʻ
aytish mumkinki, so nggi yillarda O zbekiston Respublikasi Prezidenti
ʻ ʻ
Sh.Mirziyoyev boshchiligida ikki davlat munosabatlarini mustahkamlash va
kengaytirish bo yicha misli ko rilmagan tarixiy qadamlar tashlandi
ʻ ʻ . Bu esa
o z navbatida o zaro ishonch va yaxshi qo shnichilik tamoyillariga
ʻ ʻ ʻ
asoslangan hamkorlikning yana-da mustahkamlanishiga zamin
yaratmoqda.Umumiy sa y-harakatlar va davlat rahbarlarining siyosiy irodasi
ʼ
tufayli oliy va yuqori darajadagi uchrashuvlar, aloqalar har tomonlama va
o zaro manfaatli hamkorlikni mustahkamlashga xizmat qilayotganini
ʻ
mamnuniyat bilan ta kidlash zarur.Bularning barchasi O zbekistonning
ʼ ʻ
do stona hamda o zaro manfaatli davlatlararo munosabatlarni rivojlantirish
ʻ ʻ
15
Yo ldoshev M.
ʻ O zbekistonning tashqi siyosiy yo nalishlari ʻ ʻ . – Toshkent: Universitet, 2009.167-b

362018-yilda "O zbekiston va Tojikiston fuqarolarining o zaro safarlariʻ ʻ
to g risidagi” bitim imzolangani tufayli mamlakatlarimiz o rtasida viza
ʻ ʻ ʻ
rejimi bekor qilindi va aynan shu yili 17 ta nazorat punktlari ochildi. Mazkur
ishlar ikki tomonlama munosabatlar rivojlanishida muhim ahamiyatga ega
bo ldi.Bularning davomi sifatida, 2017-yilda Toshkent – Dushanbe avia
ʻ
qatnovlari qayta yo lga qo yilgani, G alaba-Amuzang temir yo lining qayta
ʻ ʻ ʻ ʻ
tiklanishi, A-377 xalqaro yo li Samarqand – Penjikent qismining ochilishi
ʻ
fikrimizning yorqin dalilidir.O zbekiston – Tojikiston o zaro manfaatli
ʻ ʻ
hamkorligini rivojlantirishda logistikaning ahamiyatini qayd etmasdan iloj
yo q.
ʻ 20
Xususan, shu yil 3-iyun kuni Dushanbeda O zbekiston transport ʻ
vaziri o rinbosari va Tojikiston transport vaziri o rtasida uchrashuv bo lib
ʻ ʻ ʻ
o tdi, unda mamlakatlarimiz o rtasida transport va tranzit imkoniyatlarini
ʻ ʻ
rivojlantirish, shuningdek, Tojikiston orqali Xitoyga o tadigan avtotransport
ʻ
yo nalishlarini faollashtirish masalalari muhokama qilindi.O zbekistonning
ʻ ʻ
Tojikiston bilan do stlik va yaxshi qo shnichilik an analarini
ʻ ʻ ʼ
mustahkamlashga qaratilgan sa y-harakatlari samarasi bo lgan bu yutuqlarni,
ʼ ʻ
haqli ravishda, birodar tojik xalqiga bo lgan ulkan hurmat va ishonch
ʻ
namunasi, deya ayta olamiz.Shuni g urur bilan aytishimiz mumkinki,
ʻ
xalqlarimiz o rtasida ming yillar davomida rivojlanib kelgan madaniy-
ʻ
gumanitar aloqalar va insonparvarlik g oyalari boshqa ko plab sohalardagi
ʻ ʻ
aloqalarni chuqurlashtirishda ishonchli asos vazifasini o taydi.O tgan yillar
ʻ ʻ
davomida amalga oshirilgan madaniy-gumanitar almashinuvlarning
muntazamligi, tomonlarning ushbu sohani faol rivojlantirish bo yicha qat iy
ʻ ʼ
xohish-istagini namoyish etadi. Bu boradagi hamkorlikni izchil davom
ettirishga hattoki global pandemiya ham salbiy ta sir ko rsatolmadi.
ʼ ʻ
20
Markaziy Osiyo davlatlari o‘rtasidagi xalqaro shartnomalar va hujjatlar to‘plami (1991–2020). –
Toshkent: Adliya, 2022 -243-b

34sentyabr oyidan buyon ikki mamlakat tashqi ishlar vazirlarining 23 marotaba
uchrashuvi bo lib o tdi.O zbekiston – Tojikiston hamkorligining huquqiyʻ ʻ ʻ
asosini shu paytgacha imzolangan turli darajadagi 165 ta hujjat tashkil etadi.
Ular orasida, ayniqsa, “Strategik sheriklik to g risidagi shartnoma"
ʻ ʻ
(17.08.2018 y, Toshkent) va “Abadiy do stlik shartnomasi” (2000-yil 15-
ʻ
iyun, Dushanbe) ahamiyatlidir.O zbekiston Prezidentining Tojikistonga bu
ʻ
galgi rasmiy tashrifi davomida ikki tomonlama munosabatlarning
shartnomaviy bazasini sezilarli darajada kengaytirish va mamlakatlarimiz
o rtasida turli sohalardagi munosabatlarni yana-da yuqori darajaga
ʻ
ko tarishga imkon beradigan 30 dan ziyod hujjat qabul qilinishi ko zda
ʻ ʻ
tutilgan.Ma lumotlarga qaraganda, 1991-yildan buyon ikki mamlakat
ʼ
parlamentlari vakillarining 20 dan ortiq o zaro tashriflari amalga oshirilgan.
ʻ
Tojikiston Respublikasi Majlisi Olii bilan hamkorlik qilish maqsadida
O zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati va Qonunchilik palatasining
ʻ
parlamentlararo guruhlari tuzilgan.O zbekiston parlamenti vakillari MDH va
ʻ
SHHT missiyalarida xalqaro kuzatuvchi sifatida Tojikistonda o tgan
ʻ
parlament (2010-2020-yillar) va prezidentlik (1994, 1999, 2013 va 2020-
yillar) saylovlarida faol ishtirok etdi.O zbekiston bilan Tojikiston yaqin
ʻ
hamkor mamlakatlar sifatida xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar doirasida
ham bir-birining tashabbuslarini doimo qo llab-quvvatlab kelmoqda.BMT
ʻ
doirasidagi o zaro hamkorlik shular jumlasidandir. Bu hamkorlik qo shma
ʻ ʻ
nutqlar, Bosh Assambleyada tashabbuslar va rezolyutsiyalarni ko rib
ʻ
chiqish, shuningdek, BMTning turli organlari uchun nomzodlar ko rsatish
ʻ
shaklida amalga oshirilmoqda.Tojikiston BMT Bosh Assambleyasining
O zbekiston tashabbusi bilan qabul qilingan “Markaziy Osiyoda mintaqaviy
ʻ
va xalqaro hamkorlikni mustahkamlash, tinchlik, barqarorlik va ustuvor
rivojlanishni ta minlash to g risida” (2018), “Ma rifat va diniy
ʼ ʻ ʻ ʼ

21tomonlama yetuk, barkamol jamiyatni meros qoldirish hammamizning
burchimiz. Shu ma’noda Prezidentimizning «Yosh avlodga biz ozod va obod
Vatanni meros qoldirmogMmiz kerakki, ular bobolarining ulug‘ niyatlari va
ishlarini davom ettirsinlar. Chunki yoshlarning ma’naviy uyg‘oqligi
g‘aflatdan asrovchi asosiy omillardan biridir», - degan so‘zlari bugun o‘zbek
xalqi ko‘nglidagi fikrlar desak mubolag‘a bo‘lmas. 2001-2007-yillar
Markaziy Osiyo taqdiri uchun alohida va tarixiy ahamiyatga ega bo'lgan
davr sifatida tarixga kirdi. Bu bevosita xalqaro terrorizm va diniy
ekstremizmning tazyiqi kuchaygan bir paytda Markaziy Osiyoda
O‘zbekistonning geosiyosiy ahamiyati tabora oshib borganini ko‘rsatadi.
Jumladan, 2001 -yildagi terroristik harakatlar - Surxondaryo viloyatining
Sariosiyo va Uzun tumanlari, Toshkent viloyatining Bo‘stonliq tumanida,
undan so‘ng esa Toshkent shahrida va Buxoro viloyatida yuz bergan
terroristik aktlar mintaqada tinchlik va barqarorlikni ta’minlashda o‘zaro
hamkorlik va ishonchni taqozo etganini ko‘rsatadi. Ana shu ehtiyojdan kelib
chiqib aytish mumkinki, 0‘zbekiston bu borada yana bir bor tashabbuskor va
yalovbardor bo‘ldi. O‘tgan davr mobaynida Almatida, Ostonada,
Toshkentda va Markaziy Osiyoning boshqa shaharlarida mintaqa davlatlari
rahbarining uchrashuvlarida ayni ana shu mintaqa muammolari va uning
yechimlari mintaqa xalqlarining istiqboliga tegishli qator masalalar
muhokama qilindi. 9
2006-yilning yanvar oyida 0‘zbekiston rahbarining
Qozog‘istonda bolishi, xuddi shu yilning 19-20-mart va 3-noyabr kunlari
Qozog‘iston Prezidentining 0‘zbekistonga Davlat tashrifi har ikki mamlakat
istiqboli yo‘lida qo‘yilgan muhim qadam bo‘ldi. 2006-yilning 3-4-oktabr
kunlari esa Qirg‘iziston Respublikasi Prezidenti Q.Bakiyev Toshkentda
bo‘lib, tegishli masalalar bo‘yicha 0‘zbekiston rahbari bilan muloqotda
9
aidov A.X. Xalqaro munosabatlar nazariyasi . – Toshkent: Adolat, 2012.-66-b

39million AQSH dollaridan ortiq bo'lgan savdo shartnomalari va bitimlari
paketi imzolandi. Ushbu hamkorlik xalqlarimiz hayotida o'z ifodasini topishi
maqsadida O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 19
oktyabrdagi “Turkmaniston Prezidentining O'zbekiston Respublikasiga
davlat tashrifi yakunlari bo'yicha imzolangan shartnomalar va bitimlarni
Turkmaniston parlamentlari o'rtasida hamkorlik aloqalari rivojlandi. 23
2020
yilning 10 iyun kuni O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik
palatasi va Senati Kengashlarining “O'zbekiston Respublikasi Oliy
Majlisining Turkmaniston Mejlisi bilan hamkorlik bo'yicha parlamentlararo .

Xulosa
O zbekiston Respublikasi Prezidentining Turkmaniston, Qozog‘iston,ʻ
Qirg‘iziston va Tojikiston respublikalari davlat rahbarlari bilan o zaro
ʻ
manfaatga asoslangan istiqbolli kelishuvlari yaqin kelajakda o z mevasini
ʻ
berib, Markaziy Osiyo davlatlari bilan o zaro manfaatli aloqalarni yangi
ʻ
23
Mirzayev S. Markaziy Osiyo integratsiyasi: muammolar va istiqbollar . – Toshkent: Iqtisodiyot, 2023-61-b

17kuchaytirish, Orol muammosini hal etish va boshqa masalalar bo‘yicha bir
qator takliflami o‘rtaga qo‘ydi 6
1.2. Siyosiy va diplomatik munosabatlar
Almati shahrida oliy maqom uchrashuvidan so‘ng jumalistlar bilan botib
o‘tgan uchrashuvda muxbirlar tojik-afg‘on chegarasida yuzaga kelgan
tanglik va O‘zbekiston hamda Qozogriston rahbarlarining bu muammoga
munosabati xususida savollar berishdi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Islom Karimov bu savollarga javob berarkan, muammoning besh jihatiga
mufassal to‘xtalib o‘tdi. Birinchidan, dedi u, Tojikiston bilan Afg'oniston
chegarasida ro‘y berayotgan ziddiyatni hech qachon katta kuch to‘plab,
zorilik yo‘li bilan hal qilib bo‘lmaydi. Zorilik ishlatish ahvolni battar
chigallashtirib yuborishi mumkin. Bu muammoni faqat tinch yo‘l bilan,
muzokaralar vositasida hal etish zarur. ** Masalaning ikkinchi muhim jihati
shuki, - dedi Islom Karimov, Tojikiston - mustaqil davlat, uning rahbariyati
mamlakatning o‘ziga xos va o‘ziga mos bo‘lgan, o‘z xalqining tub
manfaatlariga xizmat etuvchi siyosat yurgizishi tabiiy. Hozir Tojikiston
rahbariyati mamlakat boshiga tushgan katta fojiadan chiqib olish yo‘ilarini
axtaryapti. 7
Biz qo‘shni davlat vakillari, tojik xalqi tezroq o‘z diyorida, tinch
va farovon hayot qurishini istaymiz. Tojikiston rahbariyatining o‘z yurtida
tezroq tinchlik va totuvlik o‘rnatish yolidagi mustaqil sa’yharakatlarini
qo’llagan holda, ba’zi bir masalalarda tavsiya tarzida o‘z mulohazalarimizni
bildirsak, ular to‘g‘ri qabul etiladi, deb umid qilamiz. Shu nuqtayi nazardan
qarasak, muammoni, yana ta’kidlab aytaman, aslo zo‘rlik yoli bilan
yechilmaydigan muammoni hal etishda Tojikiston tarafi birinchi navbatda
6
Markaziy Osiyo davlatlari o‘rtasidagi xalqaro shartnomalar va hujjatlar to‘plami (1991–2020). -58-b
7
slomov M. O zbekiston va Markaziy Osiyoda xavfsizlik muammolariʻ . – Toshkent: Iqtisodiyot, 2013.-243-
235bb

32majlis tashkil etilgan bo lib unda tomonlar Protokol qabul qilishdi. Ushbuʻ
hujjatga binoan bugungi kunda chegara hududlarida mavjud bo lgan
ʻ
raioekologik, gidrometeorologik va geotexnik sharoitlar bo yicha ma lumot
ʻ ʼ
almashinish reglamenti ishlab chiqilmoqda. 17
Bu esa O zbekiston va
ʻ
Qirg izistonning yuzaga kelishi mumkin bo lgan keskin va tahlikali
ʻ ʻ
muammolarni bir yelkadan bosh chiqargan holda yaxshi qo shnichilik,
ʻ
ishonchli do st va yaqin hamkor sifatida yechishga tayyor ekanliklarini
ʻ
ko rsatmoqda.Shuni alohida ta kidlash kerakki, so nggi yillarda jadallik
ʻ ʼ ʻ
bilan olib borilayotgan siyosiy muloqotlar ikki taraflama hamkorlikning
barcha sohalarida o z aksini topib
ʻ , O zbekiston va Qirg iziston o rtasida ʻ ʻ ʻ
madaniy va gumanitar aloqalarning rivojlanishiga olib keldi .Buning yaqqol
dalili sifatida 2017-2018-yillarda Toshkent, Samarqand, Bishkek va O sh
ʻ
shaharlarda tashkil qilingan
2.2. O’zbekiston-Tojikiston va O’zbekiston-Turkmanistonning o’zaro
Ma lumki, o tgan asrlar davomida qardosh xalqlarimiz Turk xoqonligi, Arab
ʼ ʻ
xalifaligi, Somoniylar, G aznaviylar, Qoraxoniylar, Xorazmshohlar,
ʻ
Temuriylar, Shayboniylar, Ashtarxoniylar kabi xonliklar, shuningdek,
Rossiya imperiyasi va Sovet Ittifoqi tarkibida bo lgan. Ammo o sha
ʻ ʻ
davrlarda ham o zbek-tojik xalqlari azaliy do stlik va yaxshi qo shnichilik
ʻ ʻ ʻ
an analarini davom ettirgan holda, o z yashash tajribasiga ega millatlar
ʼ ʻ
sifatida ahil va inoq umr kechirganlar.Quvonarli jihati shundaki, xalqlarimiz
mustaqillikka erishgach, davlatlararo hamkorlikni rivojlantirish yo lida
ʻ
yangi bosqichni ochdi – 1992-yil 22-oktyabrda mamlakatlarimiz o rtasida
ʻ
diplomatik munosabatlar o rnatildi.
ʻ 18
Ayni paytda ikki mamlakat rahbarlari
17
Jafarov N. Transchegaraviy hamkorlik va mintaqaviy integratsiya . – Toshkent: Yangi asr, 2020342-b
18
bdurahmonov A. O zbekiston mustaqillikka erishish arafasida
ʻ . – Toshkent: Akademnashr, 2014.-74-b

4O zbekistonning Markaziy Osiyo davlatlari bilan o zaro hamkorligi mavzusiʻ ʻ
mustaqillik yillaridan buyon mahalliy va xorijiy tadqiqotchilar tomonidan
chuqur o rganib kelinmoqda. Mavzuga oid ilmiy izlanishlar asosan
ʻ
siyosatshunoslik, xalqaro munosabatlar, iqtisodiyot, tarix va huquqshunoslik
yo nalishlarida olib borilganJumladan, O zbekiston Respublikasi Prezidenti
ʻ ʻ
Shavkat Mirziyoyevning mintaqaviy siyosatga oid nutq va maqolalari,
O zbekiston tashqi siyosati konsepsiyasi,
ʻ Strategik va mintaqaviy tadqiqotlar
instituti tahlillari bu boradagi asosiy nazariy manbalardandir. Shuningdek,
O zbekiston Fanlar akademiyasi, Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya
ʻ
universiteti, Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti olimlari tomonidan
mintaqaviy integratsiya, transchegaraviy hamkorlik va diplomatik aloqalarga
oid ko‘plab ilmiy maqolalar, monografiyalar e’lon qilingan.
Xorijiy tadqiqotchilardan M. Laruelle, F. Starr, A. Cooley, A. Paramonov
singari mutaxassislar Markaziy Osiyodagi geosiyosiy jarayonlar, energetik
xavfsizlik va xalqaro hamkorlik masalalarini tahlil qilishgan. BMT, YEXHT,
Jahon banki, IHT (Islom hamkorlik tashkiloti) va boshqa xalqaro tashkilotlar
hisobotlari ham ushbu mavzuni o‘rganishda muhim manba hisoblanadi.
Shu bilan birga, mavzuning dolzarbligi va dinamik rivojlanib borayotgan
tabiati sababli, hali to‘liq yoritilmagan, ilmiy izlanishga muhtoj jihatlari ham
mavjud. Ayniqsa, so‘nggi yillardagi O zbekiston tashabbuslari va ularning
ʻ
samaralari yangi tadqiqotlar uchun keng imkoniyatlar ochmoqda.
Kurs ishining maqsadi va vazifalari
Maqsad:
Mazkur kurs ishining asosiy maqsadi – O zbekiston Respublikasining
ʻ
Markaziy Osiyo davlatlari bilan siyosiy, iqtisodiy, madaniy va ekologik

4213 Markaziy Osiyo davlatlari o‘rtasidagi xalqaro shartnomalar va hujjatlar
to‘plami (1991–2020). – Toshkent: Adliya, 2021.
14 Safarov N. Transchegaraviy hamkorlik va mintaqaviy integratsiya . –
Toshkent: Yangi asr, 2020.
15 Qosimov B. O‘zbekiston va qo‘shni davlatlar: tarixiy, madaniy va iqtisodiy
aloqalar . – Toshkent: Fan, 2008.

31taqqoslaganda 30% ko p demakdir. Ushbu raqamlar ikki tomonlama aloqalarʻ
butunlay yangi, mamlakatlarimiz o rtasidagi munosabatlarning taraqqiyot
ʻ
bosqichiga ko tarilganidan guvohlik beradi.Ta kidlash joizki, pandemiya
ʻ ʼ
davrida chegaralarning yopilganligi sababli ushbu ko rsatkichlar sezilarli
ʻ
darajada kamaydi. Ammo, ishonch bilan aytish mumkinki, karantin choralari
batamom bekor qilingandan so ng o zaro tashriflar soni yana-da oshib,
ʻ ʻ
qirg iz va o zbek xalqlari o rtasidagi do stlik va qarindoshlik rishtalari yana-
ʻ ʻ ʻ ʻ
da mustahkamlanadi. Zero ikki xalq o rtasidagi munosabatlar ko p asrlik
ʻ ʻ
do stlik, o zaro hurmat va ishonchga asoslangan.Shubhasiz, Qirg izston va
ʻ ʻ ʻ
O zbekiston o rtasidagi davlat chegara chiziqlarini xalqaro normalar va
ʻ ʻ
ikkitomonlama manfaatlarni inobatga olib ro yxatdan o tkazish jarayonini
ʻ ʻ
yakunlash va uni do stlik, qo shnichilik va hamkorlik chegarasiga
ʻ ʻ
aylantirish nafaqat ikki davlat, balki mintaqa darajasida savdo-iqtisodiy va
ma daniy aloqalarni yana-da rivojlantirishga turtki bo ladi..
ʼ ʻ Vaholangki,
2016-yilda bu kabi korxonalar soni jami 49 tani tashkil etar edi.Aytish
lozimki O zbekiston Qirg iziston iqtisodiyotida qiziqish uyg otishi mumkin
ʻ ʻ ʻ
bo lgan yetarli darajadagi oziq-ovqat va sanoat tarmoqlariga ega
ʻ bo lib ʻ
kelajakda farmatsevtika, qishloq-xo jaligi transport va iqtisodiyotning
ʻ
boshqa tarmoqlari bo yicha ikkitaraflama foydali loyihalarni amalga oshirish
ʻ
mumkin.O z o rnida 2021-yilning 1-yanvar kunidan boshlab O zbekiston
ʻ ʻ ʻ
tomonidan Qirg izistonga 73 turdagi tovarlarga import aksiz solig i bekor
ʻ ʻ
qilindi. Ushbu qaror, shubhasiz, o zaro savdo-sotiq munosabatlarini yangi
ʻ
bosqichga olib chiqadi. Favqulotda vaziyatlar sohasida yuzaga keladigan
tahlika va tahdidlarni oldini olish bo yicha ham jadal hamkorlik ishlari olib
ʻ
borilmoqda . Xususan, 2019-yildan boshlab O zbekiston va Qirg izston
ʻ ʻ
favqulotda vaziyatlar vazirliklari kollegiyalarining qo shma majlislari
ʻ
o tkazish yo lga qo yildi. 2019-yilning 4-7-aprel kunlari birinchi qo shma
ʻ ʻ ʻ ʻ

14viloyatida «Kok-tem» qozoq teatr studiyasi tashkil ctildi. O‘zbekistonda
1992-yildan boshlab qozoq tilida «Nurli jol» respublika gazetasi nashr
qilina boshlandi. Markaziy Osiyo davlatlari o‘z mustaqilligining dastlabki
yillaridayoq iqtisodiy qiyinchiliklarga qaramay, Orol dengizini saqlab
qolish, mintaqadagi ekologik vaziyatni barqarorlashtirish yo‘lida kuchlami
birlashtirish, bahamjihat hamkorlikda faoliyat ko‘rsatish mumkinligini
tushunib yetdilar. Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlari 1993-yil 26-martida
Qozog‘iston Respublikaaining Qizil O‘rda shahrida, 1994-yil 11-yanvarda
Nukus shahrida, 1995-yil 3-martda Turkmaniston Respublikasining
Toshhovuz shahrida, 1995-yil 20-sentabrda yana Nukus shahrida Orol
dengizi muammosiga bag'ishlangan uchrashuvlar o‘tkazdilar va bu borada
amaliy ishlar olib bora boshladilar. Ayniqsa, 1999-yil 8-aprel kuni
Turkmaniston Prezidentining saroyida boiib o‘tgan Orolni qutqarish
Xalqaro jamg‘armasining majlisi haqida to‘xtalib o‘tish o‘rinli bo‘ladi. Unda
Jamg‘arma Prezidenti - 0 ‘zbekiston rahbari Islom Karimov Jamg‘armaning
1997- 1999-yillardagi faoliyati haqida so‘zladi va kelgusida jamg‘armani
rivojlantirish bo‘yicha o‘z takliflarini bayon qildi. Majlisda ekologik falokat
mintaqasidagi vaziyatni barqarorlashtirish borasida hamkorlikni
rivojlantirish masalalari muhokama qilindi. Davlat rahbarlari o‘zaro
hamkorlik, mintaqaviy xavfsizlik va xalqaro miqyosdagi masalalar
yuzasidan ham fikr almashdilar. Mintaqamiz mamlakatlari davlat
rahbarlarining Ashxabod sammiti, albatta, faqat bir mavzu bilan cheklanib
qolgani yo‘q. Sammitning birinchi kunidayoq kun tartibidan Orol
muammolaridan tashqari, boshqa masalalar ham joy oldi. Bular orasida
mintaqa miq yosidagi integratsiya jarayonlari, davlatlararo munosabatlar
ham ko‘rib chiqildi. Prezidentlar o‘zaro manfaatli hamkorlik rivojiga turtki
beradigan, davlatlarimizning xalqaro iqtisodiy munosabatlar tizimiga

16millatning nozik jihatlaridan foydalanib, ulaming hissiyoti va sha’niga
tegishmoqda. Har ikki millat o‘rtasiga nifoq solishga urinishlar boidi. Aslini
olganda mintaqa xalqlarining shakllanish jarayoni asosan bir zamin va bir
xil tarixiy sharoitda vujudga kelgan. Ular bir xil hayotiy, ruhiy kechinmalar
jarayonini boshdan kechirishgan. Dunyoqarashlari, ong va tushunchalari
ana shu umumiy yaxlitlik, umumiy-uyg‘unlik doirasida paydo bo‘lgan.
Tillaridagi turli lahjalar va shevalar ulaming bir butunligini, yaxlit va
umumiyligini inkor etmaydi. Aksincha o‘zaro yaqinligini, qardosh va
qarindoshligini tasdiqlaydi. Ular o'rtasida kim qaysi tilda gaplashayotgani
bilan emas, kim qanday umumiy manfaat, umumiy qadriyat xususida
o‘ylayotgani va unga intilayotgani bilan munosabatlarini baholashgan.
Novatorlar esa tojiklar va o‘zbeklar o‘rtasida turli g‘aliz fikr va
mulohazalami tarqatishga harakat qilayotirlar. Istiqlol yillarida
O‘zbekiston va Tojikiston munosabatlaridagi asosiy tamoyil birbirlarining
suverenitetini hurmat qilish, ichki ishlariga aralashmaslik, ayni chog‘da
o‘zaro hurmat bo‘ldi. Shuning uchun ham keyingi 10 yilliklarda
Tojikistonda yuz berayotgan notinch voqealarga o‘zbek xalqi, O‘zbekiston
rahbariyati befarq qaramadi. Tinchligi buzilgan tojik xalqiga o‘zbek xalqi
muntazam insonparvarlik yordamini berib turdi. Prezident Islom Karimov
bir qator xalqaro minbarlarda, jumladan, BMT, YXHT va MDH davlat
rahbarlari bilan uchrashuvda Tojikistonda vaziyatni normallashtirishga,
uni tinch, siyosiy yo‘1 bilan hal qilishga qaratilgan takliflami o‘rtaga
tashladi. Markaziy Osiyoda xavfsizlik, barqarorlik va hamkorlik masalalari
bo‘yicha BMTning Toshkentda doimiy ishlovchi seminarini chaqirish,
Tojikiston va Afg‘oniston mojarolari, narkobiznesga qarshi kurashni

2Mavzu: O ZBEKISTONNING MARKAZIY OSIYO DAVLATLARIʻ
BILAN OZARO HAMKORLIGI
MUNDARIJA
Kirish ....................................................................................................... ... 3
1-bob.O zbekistonning Markaziy Osiyodavlatlari bilan
ʻ
hamkorlik asoslari.................................................................................. 5
1.1. Tarixiy asoslar va geografik yaqinlik ............................................... 5
1.2. Siyosiy va diplomatik munosabatlar ...............................................14
2-bob. Mintaqaviy hamkorlikning ustuvorligi....................................... 21
2.1. O’zbekiston-Qozog’iston va O’zbekiston-Qirg’izistonning o’zaro
aloqalar........................................................................................................25
2.2. O’zbekiston-Tojikiston va O’zbekiston-Turkmanistonning o’zaro
aloqalari.......................................................................................................30
Xulosa ........................................................................................................ 40
Foydalanilgan adabiyotlar ro yxati ........................................................ 41
ʻ

26bo‘yicha kelishuvga erishildi. Qozog‘iston Prezidentining O‘zbekistonga
tashrifi chog‘ida imzolangan sarmoyaviy bitimlar va savdo shartnomalarini
amalga oshirish masalalari ham muhokama qilindi. 2023 yilning 11 oyi
davomida Qozog‘iston va O‘zbekiston o‘rtasidagi tovar ayirboshlash sezilarli
darajada 4,1 milliard dollarga yetdi. Qozog‘iston savdo va integratsiya vaziri
Arman Shaqqaliyev va O‘zbekiston investitsiyalar, sanoat va savdo vaziri
Laziz Qudratov o‘rtasidagi muzokaralar chog‘ida bu ko‘rsatkichni 10
milliardga yetkazish bo‘yicha ulkan maqsad bor. Tovar ayirboshlash hajmini
oshirish munozaraning asosiy masalalaridan biriga aylandi va ikkala tomon
ham ushbu maqsadga erishish bo‘yicha aniq chora-tadbirlar to‘g‘risida
kelishib oldilar. 13
Bu jarayonda har ikki davlat bozorlarida tovarlarni ilgari
surish uchun onlayn savdo maydonchasidan foydalanishni nazarda tutuvchi
hamkorlikda tashkil etilgan “UzKazTrade” kompaniyasi muhim rol
o‘ynaydi.Iqtisodiy rivojlanish sharoitida Qozog‘iston turli sohalarda sezilarli
o‘sishni namoyish etmoqda. Xususan, 2023 yilning 11 oyi davomida
mamlakatimizda temir yo‘l transportida yuk tashish hajmi 2,2 foizga,
avtomobil transportida esa 10,1 foizga o‘sdi. Barcha transport turlarida
tashilgan yuklarning umumiy hajmi 895,4 million tonnani tashkil etib, o‘tgan
yilga nisbatan 3,9 foizga ko‘pdir. Bu ma’lumotlar mintaqada transport
infratuzilmasi rivojlanib, savdo aloqalari mustahkamlanayotganidan dalolat
beradi.Shuningdek, Xalqaro valyuta jamg‘armasining 2023 yil uchun qilingan
prognozlariga ko‘ra, Qozog‘iston yalpi ichki mahsuloti 259,3 milliard dollarni
tashkil qilishi kerak, bu 2022 yilga nisbatan 15 foizga ko‘pdir. Bu ko‘rsatkich
Qozog‘istonni yalpi ichki mahsulot hajmi bo‘yicha Markaziy Osiyo va MDH
davlatlari orasida yetakchi o‘ringa qo‘yadi. 2028 yilga borib Qozog‘iston
yalpi ichki mahsuloti 354,7 milliard dollargacha oshishi kutilmoqda.Ushbu
13
Rasulov A. Tashqi siyosat: nazariya va amaliyot . – Toshkent: Davlat va jamiyat nashriyoti, 2007.103-b

27iqtisodiy hamkorlik va savdo aloqalarini yanada chuqurlashtirishga qaratilgan
rejalar mintaqaning umumiy farovonligiga xizmat qiladi. Shu bilan birga,
O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasidagi diplomatik va savdo aloqalarini
mustahkamlash barqaror rivojlanish va hamkorlik uchun qulay muhit
yaratishga qaratilgan birgalikdagi sa’y-harakatlar muhimligini anglatadi.
Alohida qayd etish kerak, Qozog'iston mamlakatimizning Markaziy
Osiyodagi eng asosiy savdo-iqtisodiy hamkori hisoblanadi. 2016 yildan
buyon o'tkazib kelinayotgan O'zbekiston-Qozog'iston oliy darajadagi
uchrashuvlari tufayli mamlakatlarimiz o'rtasida o'zaro manfaatli aloqalar
yangi bosqichga ko'tarildi. 2016 yil sentyabr` oyidan buyon oliy darajada 3
ta davlat va 8 ta ishchi tashriflar amalga oshirildi, tomonlar o'rtasida 17 ta
uchrashuv o'tkazildi. Shu paytgacha o'tkazilgan o'zaro muloqotlar chog'ida
mamlakatlarimiz o'rtasidagi hamkorlik aloqalariga huquqiy asos bo'lib
xizmat qilayotgan 220 ta davlatlararo, hukumatlararo va idoralararo hujjat
imzolangan. O'zbekiston va Qozog'iston BMT, MDH, ShHT, IHT, Turkiy
tilli davlatlar tashkiloti va boshqa tuzilmalar doirasida ham faol hamkorlik
qilmoqda. 14
2018 yilda “Qozog'istonda O'zbekiston yili” va 2019 yilda esa
“O'zbekistonda Qozog'iston yili” o'tkazilishi ham mamlakatlarimiz o'rtasida
madaniy-gumanitar sohalardagi hamkorlik aloqalarini sezilarli darajada
kuchaytirdi.O'tgan yilning dekabr` oyida Prezidentimiz Shavkat
Mirziyoevning Qozog'istonga davlat tashrifi davomidagi oliy darajadagi
muzokaralarda ikki tomonlama do'stlik, hamkorlik aloqalarini
mustahkamlash, savdo-iqtisodiyot va transport-logistika sohalaridagi
hamkorlikni rivojlantirish, madaniy-gumanitar aloqalarni faollashtirish
iqtiqbollari muhokama qilindi. Ikki tomonlama strategik sheriklikchilik
ittifoqchilik munosabatlari darajasiga ko'tarish to'g'risida tarixiy qaror qabul
14
O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi rasmiy materiallari ( www.mfa.uz )

19Islom Karimov Tojikiston xalqi va rahbariyati vujudga kelgan muammolami
bosiqlik va aql-zakovat bilan, tinchlik va adolat yo‘li bilan hal etishga qodir,
deb ishonch bildirdi. 8
« O’zbekiston ovozi», 1993-yil 30-iyul. 1992-yil 8-
oktabrda Tojikiston Respublikasi Oliy Kengashi Raisi Imomali Rahmonov
rahbarligidagi shu mamlakat delegatsiyasi rasmiy amaliy tashrif bilan
Toshkentga keldi. Xalqlar Do‘stligi saroyida har ikki mamlakat
rahbarlarining yakkama-yakka suhbati bolib o‘tdi. So‘ng rasmiy
delegatsiyalaming kengaytirilgan tarkibda muzokaralari boldi. Islom
Karimov Tojikistondagi vaziyat xususida so'zlar ekan, mamlakat
mustaqilligi va ravnaqi uchun kurashuvchi barcha siyosiy kuchlaming 1994-
yil noyabr oyida bolib otadigan Prezident saylovida teng ishtirokini
ta’minlash va xalqning barcha qatlamlari bu dolzarb masalaga o‘z
munosabatini xolis bildirishiga imkoniyat yaratish nohoyatda muhimligini
ta’kidladi. Imomali Rahmonov qardosh 0‘zbekistonning tojik xalqiga
insonparvarlik yordamini Prezident Islom Karimovning mintaqada tinchlik
va osoyishtalikni ta’minlash borasidagi tashabbuslarini yuksak baholadi. Bu
yilgi hosilni nes-nobud qilmay terib olish va kelgusi ish hosili uchun zamin
yaratish hamda qishning talofatsiz o‘tishi uchun gaz va yoqilg’i yetkazib
berish haqidagi iltimosi qondirilgani uchun 0‘zbekiston rahbariyatiga
minnatdorchilik izhor etadi. 1991-1996-yillarda 0‘zbekiston va
Turkmaniston munosabatlarida ham o‘zaro qardoshlik, do‘stlik, birodarlik,
iqtisodiy, ma’naviy sohalarda hamkorlik tamoyiliga amal qilindi. Qardosh
xalqlar va qo‘shni mamlakatlar umumiy xonadonini tashkil etish, yagona
zamin, yagona makonni qaror toptirish, belgilashning ma’naviy poydevori -
bu olis o‘tmish mushtarakligini, shu asosda shakllangan urf-odatlar,
an’analar va turmush tarzini chuqur 0‘rganishdir. Prezident I. Karimov
8
Safarov N. Transchegaraviy hamkorlik va mintaqaviy integratsiya . – Toshkent: Yangi asr, 2020.-32-b

33Shavkat Mirziyoyev va Emomali Rahmonning siyosiy irodasi va
birgalikdagi jadal sa y-harakatlari tufayli o zaro munosabatlarni yana-daʼ ʻ
taraqqiy ettirish strategiyasini belgilash va uni amalga oshirishda muhim
qadamlar qo yilayotgani g oyat ahamiyatlidir.Prezidentlarimizning uzoqni
ʻ ʻ
ko zlab olib borayotgan tashqi siyosati samarasida mamlakatlarimiz
ʻ
o rtasida ko p qirrali hamkorlik va o zaro do stona aloqalar yana-da yuqori
ʻ ʻ ʻ ʻ
pog onaga ko tarilib, strategik sheriklik darajasiga yetdi.Shavkat Mirziyoyev
ʻ ʻ
O zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishgandan so ng
ʻ ʻ
parlament qo shma sessiyasidagi ilk nutqida yaqin qo shnilar bilan
ʻ ʻ
munosabatlarni har tomonlama rivojlantirish O zbekiston tashqi siyosatining
ʻ
ustuvor yo nalishi ekanini ta kidlagan edi.Sessiya yakunlangach,
ʻ ʼ
Prezidentimiz Tojikiston Prezidenti bilan telefon orqali muloqot qildi,
suhbat davomida ikki tomonlama hamkorlikning holati va istiqbollari
muhokama qilindi. Shuningdek, birodar xalqlarimiz o rtasidagi aloqalar
ʻ
rivojiga g ov bo ladigan muammolarni hal etish bo yicha chora-tadbirlar
ʻ ʻ ʻ
yuzasidan fikr almashildi.Mazkur muloqot natijalariga ko ra, rasmiy doira
ʻ
vakillaridan iborat O zbekiston delegatsiyasi Dushanbega yuborilib,
ʻ
delegatsiya a zolari uchrashuvlar tashkil etildi.
ʼ 19
Joriy yil 24-aprel kuni
Xo jandda Hukumat rahbarlari uchrashuvi tashkil etilib, unda O zbekiston
ʻ ʻ
Respublikasi Prezidentining Tojikistonga bo lajak rasmiy tashrifiga
ʻ
tayyorgarlik ko rish va ikki tomonlama munosabatlarni rivojlantirishga doir
ʻ
masalalar muhokama qilindi.Shu bilan birga, Tojikiston Bosh vaziri 2021-yil
14-may kuni Savdo-iqtisodiy hamkorlik bo yicha hukumatlararo qo shma
ʻ ʻ
komissiyaning navbatdagi yig ilishida ishtirok etish uchun Toshkentga
ʻ
keldi.Shu o rinda mamlakatlarimiz tashqi ishlar vazirliklari o rtasida ham
ʻ ʻ
muntazam muloqot yo lga qo yilganini ta kidlash joiz. Jumladan, 2016-yil
ʻ ʻ ʼ
19
Yo‘ldoshev M. XX asr O zbekiston tarixi
ʻ . – Toshkent: Universitet, 2020. – 84-b

5sohalardagi hamkorlik yo nalishlarini tahlil qilish hamda bu hamkorlikningʻ
istiqbollarini aniqlashdan iborat.
Vazifalar:
Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar belgilab olindi:
O zbekiston va Markaziy Osiyo davlatlari o rtasidagi tarixiy, siyosiy va
ʻ ʻ
madaniy aloqalarning ildizlarini yoritish;
Mintaqaviy hamkorlikning shakllanishi va rivojlanishiga ta’sir etgan
omillarni tahlil qilish;
O zbekiston tashqi siyosatining mintaqaviy yo nalishini o‘rganish;
ʻ ʻ
Iqtisodiy, transport, energetika va ekologiya sohalaridagi qo‘shma
loyihalarni tahlil qilish;
O zbekistonning mintaqaviy integratsiyadagi tashabbuslarini va ularning
ʻ
natijalarini baholash;
Hamkorlikni yanada rivojlantirish bo‘yicha taklif va xulosalarni ishlab
chiqish.
Kurs ishining obyekti va predmeti
Tadqiqot obyekti:
O zbekiston Respublikasining Markaziy Osiyo mintaqasidagi davlatlar bilan
ʻ
siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy sohalarda olib borayotgan ikki va ko‘p
tomonlama hamkorlik munosabatlari.
Tadqiqot predmeti:

13hisobkitoblami darhol amalga kiritish haqida; 3. Birgalikdagi xavfsizlikka
oid shartnomani amalda ro‘yobga chiqarish va MDHning strategik kuchlari
to‘g‘risidagi bitimlaming bajarilishi haqida. Davlat boshliqlarining
uchrashuvini avgust oyining boshlarida Moskva shahrida yoki boshqa
shaharda o‘tkazish mumkin, deb hisoblaymiz. 5
Shu yillarda ijtimoiy
hayotning ko‘pgina sohalari, xususan, ilmfan, madaniyat sohasida
O‘zbekiston - Qozog‘iston munosabatlari yanada kengayganligini alohida
uqtirish lozim. Xususan, 1996- yilgacha ilm-fan va texnologiyalaming 16 ta
ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha 107 ta qo‘shma loyiha tayyorlandi. 1994-yili 0
‘zbekistonda Qozog‘iston Respublikasi Kunlari o'tkazildi va unda
O‘zbekiston - Qozog‘iston Markazini tashkil qilish xususida kelishib olindi.
Tenglik asosida axborot va tahririyat materiallari almashadigan boidi. Xalq
xo‘jaligining boshqa sohalarida ham 0 ‘zbekiston - Qozog‘iston
munosabatlari yanada kengaya bordi. Xususan, madaniy aloqalar
an’anaviy tus oldi. Cho‘qon Valixonov, Abay, Jambul, Muxtor Avezov, Sobit
Muqonov, Anvar Olimjonov, O‘ljas Suleymonov va boshqa qozoq
ijodkorlarining asarlari o‘zbek va qoraqalpoq tiliga tarjima qilindi. Ayni
chog‘da Oybek, G‘afur G‘ulom, Mirtemir asarlari qozoq tilida ommaviy
nusxalarda nashr qilinib, kitobxonlarga yetkazildi. Hozirda Qozog‘istonda
bir million o‘zbek, O‘zbekistonda esa bir milliondan oshiq qozoq istiqomat
qilayotganligi uchun ham madaniy aloqalarga katta e’tibor berildi.
O‘zbekistonda 605 ta qozoq maktabi bo‘lib, unda 15 ming bola o‘qiydi.
Toshkent, Sirdaryo, Jizzax, Nukus va Navoiy pedagogika institutlarida
qozoq tilida o‘qish olib boriladigan bo‘limlar ishlay boshladi. O‘zbekiston
Yozuvchilar uyushmasi huzurida qozoq adabiyoti Kengashi, Jizzax
5
Qozog‘iston Respublikasining Prezidenti NURSULTON NAZARBOYEV O‘zbekiston Respublikasining
Prezidenti ISLOM KARIMOV (« O'zbekiston ovozi» , 1 9 9 3 -y il 30 -iyul.)

18Afg‘oniston rahbariyati bilan, agar kerak bo‘Isa, Pokiston, Eron va shu
mintaqadagi boshqa qo‘shni davlatlar bilan muzokara yoiiga o‘tsa, vaziyatni
qay tarzda va qanchalik tez barqaror etish yollari haqida o‘zaro fikr
almashsa, ayni muddao bolur edi. Muammoni hal etishga yordam beruvchi
uchinchi jihat xususida gapirar ekan, Prezident Islom Karimov shunday
dedi: Tojikiston rahbariyati o‘z yurti kelajagini o‘ylaydigan, mamlakatda
demokratik jamiyat qurish yoiini tanlagan soglom kuchlar bilan tezroq
muloqotga o‘tgani ma’qul bolardi. Bugungi kunda sobiq SSSR hududida qad
rostlayotgan mustaqil davlat o‘z Konstitutsiyasini, - jamiyatning,
davlatchilikning huquqiy asoslarini qayta ko‘rib chiqayapti va demokratik
me’yorlarga moslayapti. Chunonchi, demokratik saylov tizimini ishlab
chiqish va joriy etish yuzasidan qonunlar tayyorlash hamda shu qonunlami
hayotga tatbiq qilish bugungi zamon talabiga javob beradigan ish boiur edi.
Agar shu nuqtayi nazardan yondashsak, Tojikistondagi ijtimoiy tanglikni
bartaraf etishning to‘rtinchi jihatiga kelamiz. Buning mohiyati shuki,
Tojikistondagi vaziyatni barqaror etish uchun kun sayin o‘zgarib borayotgan
zamon talablariga javob bera oladigan qonunlar ishlab chiqishni tezlashtirish
zarur. Yangi jamiyat qurish va yangi demokratik saylov o‘tkazish yoTida
turli siyosiy kuchlaming boshini qovushtirish, jamoatchilikni ana shu
olijanob maqsadlarga jalb etish, bizning fikrimizcha, g‘oyat ma’qul ish bolur
edi. Albatta, bizlar tojik-afg‘on chegarasiga ikki davlat o‘rtasidagi chegara
deb emas, balki Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligining chegarasi sifatida
qaraymiz, dedi O‘zbekiston Prezidenti. Muammo yechimining beshinchi
jihati shundaki, yalpi Xavfsizlik shartnomasiga imzo chekkan mamlakatlar
chegarani mustahkamlashga ko‘maklashishi kerak. Lekin har bir davlat, eng
awalo, o‘zining ham moddiy, ham ma’naviy, ham siyosiy va ham diplomatik
kuchlariga tayanib, muammoni hal etishga harakat qilgani ma’qui. Prezident

12bilan ta’minlash sohasidagi bitimlami imzoladilar. Mavzuga doir material
MDH davlatlarining boshliqiariga murojaatnoma Keyingi vaqtlarda MDH
mamlakatlaridagi iqtisodiy islohotlarga, ulaming hamkorligini
mustahkamlash va rivojlantirish ishiga behuda ziyon yetkazilmadi.
Iqtisodiyotni birlashtirish sohasida kuch-g‘ayrat sarflash, MDH doirasidagi
o‘zaro aloqalami muvofiqlashtiruvchi davlatlararo tuzilmalami barpo etish
sohasida amaliy ishlar qilish o‘miga, ayrim davlatlaming mintaqaviy
ayirmachiligi, yakkalanishi tobora avj olib bormoqda. Ular qo‘shni
davlatlaming iqtisodiy manfaatlariga ziyon yetkazib bo‘lsa ham tanglikdan
mustaqil ravishda chiqib olishga intilmoqdalar. Ne mashaqqatlar bilan
erishilgan ahdlashuvlar biryoqlama harakatlar bilan tez-tez buzilmoqda.
Jumladan, davlatlararo bank tuzish to‘g‘risida bir qancha parlamentlar
tomonidan tasdiqlangan shartnomaga o'rinsiz ravishda xalaqit berilmoqda
va oqibatda bu shartnoma bajarilmay turibdi. Birgalikdagi xavfsizlikka oid
shartnoma, moliya-kredit siyosatining kelishib olingan qoidalari pisand
qilinmayapti. Mana shulaming hammasi MDH davlatlarining turli-tuman
sohalaridagi bahamjihat harakat maydonini buzib, ularga bevosita iqtisodiy
zarar yetkazmoqda, buning ustiga odamlaming xafsalasini pir qilmoqda,
hokimiyatga ishonchsizlik tug‘dirmoqda, ijtimoiy keskinlikni xatarli
ravishda kuchaytirmoqda. Biz voqealaming shu tarzda rivojlanib borishidan
tashvishlanib, sizlarga Hamdo'stlik davlatlari boshliqlarining yig‘ilishini
hech kechiktirmay o‘tkazishni, unda quyidagi masalalami muhokama etishni
taklif qilamiz: 1. Muvofiqlashtiruvchi - maslahat komiteti tegishli shartnoma
loyihasini uzil-kesil ishlab chiqqanini e’tiborga olib, iqtisodiy ittifoqni va
uning muvofiqlashtiruvchi tashkilotlarini tuzishga oid qaror qanday amalga
oshirilayotgani haqida; 2. Davlatlararo bank to‘g‘risidagi bitimni, eng avvalo
MDHning to‘lov ittifoqini yaratish asosida davlatlararo ko‘p tomonlama

412 Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch . – Toshkent:
Ma’naviyat, 2008.
3 Mirzayev S. Markaziy Osiyo integratsiyasi: muammolar va istiqbollar . –
Toshkent: Iqtisodiyot, 2014.
4 Ruziev B. O zbekiston tashqi siyosati va Markaziy Osiyo davlatlari bilanʻ
aloqalari . – Toshkent: Sharq, 2011.
5 Tursunov Q. O zbekiston va qo shni davlatlar bilan siyosiy-iqtisodiy
ʻ ʻ
hamkorlik . – Toshkent: Yangi asr avlodi, 2016.
6 Qodirov N. Markaziy Osiyo geosiyosati va O zbekiston
ʻ . – Toshkent:
Ma’naviyat, 2015.
7 Rasulov A. Tashqi siyosat: nazariya va amaliyot . – Toshkent: Davlat va
jamiyat nashriyoti, 2007.
8 Saidov A.X. Xalqaro munosabatlar nazariyasi . – Toshkent: Adolat, 2012.
9 Yo ldoshev M.
ʻ O zbekistonning tashqi siyosiy yo nalishlari ʻ ʻ . – Toshkent:
Universitet, 2009.
10 Islomov M. O zbekiston va Markaziy Osiyoda xavfsizlik muammolari
ʻ . –
Toshkent: Iqtisodiyot, 2013.
11 O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi rasmiy materiallari
( www.mfa.uz )
12 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti rasmiy nutqlari va chiqishlari
(president.uz)

8xalqlari ruhiyati asrlar mobaynida bir-biriga tutashib, ma’naviy, diniy va
axloqiy munosabatlari uyg‘unlashib ketgan, yashash tarzlari va urf-odatlari
mushtarak bo‘lib, yagona, ulkan va jonli vujudga aylangan edi. Shuning
natijasida qondosh-u jondoshlik, bir butunlik an’analari tarkib topgan.
Kishilik tarixida bunday ma’naviy, ruhiy va fikriy yaqinlik bu diyorda
hamisha hamma narsadan ustun kelgan. Shuning uchun ham Mavlono
Rudakiy: «Dunyoning shodligi yig‘ilsa butun, Do‘stlar diydoridan boiolmas
ustun», deb bejiz aytmagan. Mustaqillik sharoitida millat, millatlararo
munosabatlar, milliy madaniyat, yaqin qardosh xalqlaming madaniy merosi,
etnik muammolari, jug’rofiy va iqtisodiy birligi haqidagi tasavvurlar
o‘zgardi. Yangi tarixiy sharoitlarda vujudga kelayotgan ijtimoiy-siyosiy
jarayonlar Markaziy Osiyo mamlakatlari xalqlarining kelib chiqishi, ulaming
tarixi o‘ziga xos turmush tarzlari va yaqin qo‘shnichilik munosabatlariga har
qachongidan boshqacharoq qarashni hayot taqozo eta boshladi. Zero, etnik
jihatdan bir-biriga yaqin boigan, tarixan bir muhitda yashab, o‘tmish
madaniyati bir zaminda vujudga kelgan, biroq, ayni paytda mustaqil davlat
bo‘lib yashayotgan mamlakatlar o‘z tarixiy ildizlarini qidirib topishini,
o'zaro hamkorlik munosabatlarini qaytadan tiklashini hayotning o‘zi zarurat,
deb hisoblamoqda. 1993-yilning yanvarida Prezident Islom Karimov
tashabbusi bilan Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining Toshkent
uchrashuvi tashkil etildi. Oliy darajadagi bu uchrashuvda Markaziy Osiyo
Hamdo‘stligiga asos solindi. Besh davlat Qirgiziston, Qozog‘iston,
O‘zbekiston, Tojikiston, Turkmaniston rahbarlari Hamdo‘stlik haqidagi
bitimga imzo chekishdi. Buni mintaqa xalqlari zo‘r mamnuniyat bilan qarshi
oldilar va qoilab-quwatladilar. Shu tariqa jahon siyosiy so‘zligida «Markaziy
Osiyo» degan yangi atama paydo boidi. Albatta, bu hodisaga turli toifa va
qarashdagi siyosatchilar, huquqshunoslar, iqtisodchilar turlicha baho

20tomonidan 1995-yil 5-mayda Oliy Majlis II sessiyasida «Turkiston -
umumiy uyimiz» shiorini ilgari surilishi, uning mazmuni, ko‘zlangan
maqsad va mintaqaviy barqarorlikni ta’minlashdir. Markaziy Osiyo
Hamdo‘stligi mamlakatlari jahonning boshqa ittifoqdosh va mintaqaviy
hamkorlik mamlakatlaridan farqli olaroq dodlarimiz qarashlariga va
mintaqa xalqlari maqsadlariga to’la mos kcladi. 0‘zbekistonning Markaziy
Osiyodagi tashqi siyosiy yoii uniq. Bu yo‘l mintaqada yaxlit iqtisodiy
hududni vujudga keltirish va rivojlantirishdan iborat. 0‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti I. Karimov Oliy Majlisning 1995-yil 23-fevlardagi I
sessiyasida Markaziy Osiyo davlatlari bilan munosabatlami belgilab
shunday degan edi: «Markaziy Osiyo davlatlari bilan har tomonlama o‘zaro
hamkorlik milliy xavfsizlikning asosiy shartlaridan biridir. Xalqlarimiz
tarixi, madaniyati, an’analari, diniy e’tiqodining mushtarakligi
mamlakatlarimiz 0‘rtasidagi amaliv hamkorlik va hamjihatlikning muhim
poydevori hisoblanadi. Bizning maqsadlarimiz bir, taqdirimiz bir. Bizda
milliy munosabatlarda keskinliklar yo‘q, hal qilib bo'lmaydigan voqealar
ham yo‘q». O‘z fikrini davom ettirib Prezident I. Karimov - «...birgalikda
yashashimiz kerak. Yanada ochiqroq aytganda, agar Tojikiston, Qirg‘iziston,
Turkmaniston yoki Qozog‘istondan ham tashabbus chiqadigan bo‘lsa, men
ularni qoilab-quvvatlashga tayyorman. Men Markaziy Osiyo davlatlari
orasida integratsiya barpo qilishning eng og‘ir va eng ojiz tomoni bu xalqlar
orasiga sovuqlik soluvchi, ularni bir-biridan uzoqlashtiruvchi sun’iy to‘siqlar
ekanini tushunaman» - deydi «Ozodlik» radiostan§iyasi muxbiri A. Dubnov
bilan suhbatda. Markaziy Osiyo xonadoni - qadimiy xonadon. U o‘z shonli
tarixiga, buyuk an’analariga, dunyoviy madaniyatiga ega bo‘lgan ulkan va
fayzli oila. Ana shu mintaqada mavjud bo‘lgan tarixiy an’analami davom
ettirish, ularni yangi tarixiy sharoitlarda boyitib borish, kelgusi avlodga har

71-bob. O zbekistonning Markaziy Osiyo davlatlari bilan hamkorlikʻ
asoslari
1.1. Tarixiy asoslar va geografik yaqinlik
O‘zbekiston tashqi siyosatining asosiy yo‘nalishlaridan biri Markaziy
Osiyodagi yosh mustaqil davlatlar - Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston,
Turkmaniston bilan hamkorlik va do'stlik aloqalarini mustahkamlashga
qaratildi. Bu, beshta davlatlar tarixi, madaniyati, tili va dilining birligidan,
tomirlarining tutashib ketganligidan kelib chiquvchi jiddiy siyosat iqtisodiy
va ijtimoiy taraqqiyot yo‘li edi. Shuni alohida aytish kerakki, O‘zbekiston
Prezidenti I. Karimov keyingi besh yillar mobaynida bu mintaqadagi
davlatlar, xalqlar o’rtasida teng huquqli va o‘zaro manfaatli hamkorlik
o'rnatib uni mustahkamlash va rivojlantirish tadbirlarini qadam-baqadam
amalga oshirib kelmoqda. Ma’lumki, bir necha ming yilliklar mobaynida
joni-joniga, qoni-qoniga payvand bo‘lib ketgan Markaziy Osiyo - qadimiy
Turon xalqlari sobiq SSSR davrida turli millatlarga ajratib tashlandi.
Qog‘ozdagina suveren, aslida esa markazga qaram sovet respublikalari
barpo etildi. Bu soxta siyosat tufayli an’analari, turmush tarzlari, ruhiy va
ma’naviy qadriyatlari bir boigan xalqlar o‘zbeg-u qozoqqa, tojig-u qirg‘iz,
turkmanga bo‘lib yuborildi. Albatta, mazkur xalqlar o‘tgan 70 yildan
ko‘proq vaqt mobaynida millat sifatida shakllandi. Ulaming o‘z tili,
madaniyati bor. Endi ulami butunlay birlashtirib yuborish milliy
qadriyatlarini toptash bilan barobar. Biroq, masalaning boshqa tomoni ham
bor. Ya’ni, yagona Turkiston zaminida sobiq SSSR tarqalgach vujudga
kelgan mustaqil davlatlar o‘z tarixiy kelib chiqishlari, xalqlarining boy
o’tmishi, ma’naviy va ruhiy ehtiyojlari nuqtayi nazaridan o‘zaro
yaqinlashishga hayotiy zarurat sezishlari tabiiy holdir. Markaziy Osiyo

9berdilar. Ayrimlari hatto, mintaqadagi mamlakatlar birlashib, yagona davlat
boiarmish, deyishgacha bordilar. Mintaqa rahbari kim boiadi? Qaysi til
davlat tili boiadi, ko‘pmillatli mintaqa milliy madaniyatlari muammolari qay
yo‘sinda hal etiladi, qabilidagi savollar tugildi. Prezident Islom Karirtiov
Markaziy Osiyo Hamdo‘stligini vujudga keltirish tashabbuskori sifatida
uning maqsad va mohiyatini aniq-ravshan ko‘rsatib berdi. Ya’ni, Mustaqil
Davlatlar suvereniteti daxlsizdir. Hamdo‘stlikka a’zo boigan mamlakatlar
xalqaro huquq normalariga toliq amal qilgan holda davlat tizimiga,
boshqaruv usuliga va birbirining ichki ishlariga aralashmaslik, har bir davlat
Konstitutsiyasini hurmat qilish va tan olish, faqat iqtisodiy va madaniy
hamkorlikni yoiga qo‘yish, yagona bozor, mol ayirboshlash imkoniyatlarini
kengaytirish, bojxona va chegaralardagi sun’iy to‘siqlami bartaraf etish
chora-tadbirlari ko‘rib chiqildi. Oradan ko‘p o‘tmay ana shu Hamdo‘stlikka
amaliy poydevor qo‘yildi. 1
1995-yilning yanvar oyida Qozogiston Prezidenti
Nursulton Nazarboyev Toshkentga keldi. O‘zbekiston va Qozogiston
o‘rtasidagi iqtisodiy hamkorlikka doir qator hujjatlarga imzo chekildi. Tez
orada bu bitimga Qirgiziston ham qo‘shildi. Natijada uch mamlakat o‘rtasida
yagona bozomi vujudga keltirish, mahsulot ayirboshlash imkoniyati
yaratildi. Markaziy Osiyo Hamdo‘stligi nafaqat bugungi o‘tish davri
mahsuli, balki jug‘rofiy, tarixiy-etnik va ijtimoiy-iqtisodiy ehtiyojdir.
Chunonchi, bu mamlakatlar jug‘rofiy jihatdan bir-biriga yaqin va zich
joylashgan. Suv, elektr energetikasi va boshqa tabiiy omillar ham ulami
bog‘lab turadi. Qariyb 50 millionli aholi tarixan yagona o'tmishga, yagona
taqdirga, bir-biriga uyg‘unlashib ketgan dunyoqarash va an’analarga ega.
Ulaming har qanday siyosiy va iqtisodiy Hamdo‘stlikdan ham baland
1
Ruziev B. O zbekiston tashqi siyosati va Markaziy Osiyo davlatlari bilan aloqalariʻ . – Toshkent: Sharq, 2011
.99 b

38turadi. Birinchidan, hamkorlik aniq tarmoq, soha va yo'nalishlar kesimida
amalga oshirilmoqda. Xususan, ikki davlat o'rtasidagi aloqalar,
ayniqsa, siyosiy, savdo-iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy, transport-
kommunikatsiya va madaniy-gumanitar sohalarda yanada
kengaytirildi. Ikkinchidan, strategik sheriklik munosabatlari shartnomaviy-
huquqiy jihatdan mustahkamlanib, o'zaro majburiyatlarni ta'minlash
borasidagi yuksak mas'uliyatni anglash va samarali bajarish uchun turtki
bo'lmoqda. Uchinchidan, o'zaro manfaatli hamkorlik muhim strategik
masalalar yuzasidan yagona va to'g'ri bo'lgan qarashlarning shakllanishiga
sabab bo'lmoqda. Xususan, mintaqada ekologik vaziyatni sog'lomlashtirish,
Markaziy Osiyo suv resurslaridan oqilona foydalanish, ularni muhofaza
qilish, ishonchli va xavfsiz transport yo'laklarini yaratish, Markaziy Osiyoda
yadro qurolidan xoli zona to'g'risidagi Shartnoma doirasida hamkorlik kabi
masalalar shular jumlasidan.Shuningdek, O'zbekiston – Turkmaniston
o'rtasidagi hamkorlikning quyidagi muhim jihatlari va yo'nalishlariga
alohida e'tibor qaratmoq lozim. Birinchidan, O'zbekiston va Turkmaniston
o'rtasidagi strategik hamkorlik yangi bosqichga ko'tarildi. Xususan, 2017 yil
1 iyun kuni O'zbekiston Respublikasining “O'zbekiston Respublikasi bilan
Turkmaniston o'rtasida strategik sheriklik to'g'risida shartnomani
(Ashxobod, 2017 yil 6 mart) ratifikatsiya qilish haqida”gi qonuni qabul
qilindi.Shuningdek, Turkmaniston Prezidentining 2018 yil 23–24 aprel
kunlari O'zbekistonga davlat tashrifi ham do'stlik munosabatlari va strategik
sheriklikni rivojlantirishda muhim voqea bo'ldi. 22
Tashrif davomida Shavkat
Mirziyoyev va Gurbanguli Berdimuxamedovning Qo'shma bayonot i
imzolandi.Bundan tashqari, tashrif davomida ikki davlat o'rtasida 17
ta hukumatlararova idoralararo hujjatlar, shuningdek, umumiy qiymati 250
22
Qodirov N. Markaziy Osiyo geosiyosati va O zbekistonʻ . – Toshkent: Ma’naviyat, 2019-55b

35bag rikenglik” (2018), “Markaziy Osiyoda barqaror turizm va ustuvorʻ
rivojlanish” (2019) hamda Orolbo yi mintaqasini ekologik innovatsiyalar va
ʻ
texnologiyalar hududiga aylantirish to g risidagi rezolyutsiyalarini (2021)
ʻ ʻ
ma qulladi.O z navbatida, O zbekiston 2017-2019-yillar uchun BMT
ʼ ʻ ʻ
Iqtisodiy va ijtimoiy kengashiga Tojikiston nomzodini qo llab-
ʻ
quvvatlagan.So nggi besh yilda mamlakatlarimiz o rtasida savdo-iqtisodiy
ʻ ʻ
aloqalar izchil rivojlanib, jadal sur atlarda o sib bormoqda. Ikki mamlakat
ʼ ʻ
rahbarlarining izchil sa y-harakatlari va o zaro savdo hajmini oshirish
ʼ ʻ
bo yicha belgilagan vazifalari samarasida 2018-yilda umumiy qiymati 202,5
ʻ
million dollarlik mahsulot yetkazib berish bo yicha 92 ta bitim va
ʻ
shartnomalar imzolangan edi. Jumladan, O zbekiston tovarlari eksporti
ʻ
uchun qariyb 162,2 million dollarlik 83 ta shartnoma va 40,3 million
dollarlik 5 ta import shartnomalari qabul qilindi.2020-yilgi O zbekiston –
ʻ
Tojikiston biznes forumi yakunlari bo yicha qiymati 711,5 million dollarga
ʻ
teng 306 hujjat imzolangan bo lsa, shundan 516,13 million dollarlik 279 ta
ʻ
savdo shartnomasi va 195,4 million dollarlik 27 ta investitsiya loyihalari
tasdiqlandi.Natijada 2020-yilda 2016-yilga nisbatan o zaro savdo aylanmasi
ʻ
hajmi qariyb 500 million dollardan oshgani qayd etildi.Tojikistonda sanoat
kooperatsiyasi doirasida o zbek kapitali ishtirokidagi korxonalar, jumladan,
ʻ
aholi orasida talabgir maishiy texnika ishlab chiqaradigan “Artel Avesto
Electronics” qo shma korxona barpo etilgan.Ikki tomonlama aloqalarni
ʻ
rivojlantirishdagi yana bir muhim voqea sifatida mamlakatlarimiz rahbarlari
tashabbusi bilan “TALKO-KRANTAS” maxsus kommunal va qurilish
transportini yig ish hamda sozlash qo shma ishlab chiqarish korxonasi
ʻ ʻ
ochildi.Qolaversa, so nggi besh yil ichida korxonalar soni yana-da ortib
ʻ
bormoqda. Ular savdo-sotiq, qurilish materiallari ishlab chiqarish, oziq-
ovqat sanoati va boshqa ko plab sohalarni qamrab oladi.Bundan tashqari,
ʻ

Tarixdan kurs ishi

Купить