O’zbekistonning milliy innovatsion tizimi va uning shakllanishi - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	13000UZS
Hajmi	31.6KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	19 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

O’zbekistonning milliy innovatsion tizimi va uning shakllanishi

Sotib olish

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA'LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
"Sirtqi bo'lim" fakulteti
"Iqtisodiyot" kafedrasi
"Innovatsion iqtisodiyot" fanidan
KURS ISHI
O’zbekistonning milliy innovatsion tizimi va uning
shakllanishi
1

MUNDARIJA
I BOB. MILLIY INNOVATSION TIZIM TUSHUNCHASI VA UNING NAZARIY ASOSLARI ........................ 5
1.1. Milliy innovatsion tizim tushunchasi, tuzilmasi va elementlari ................................................ 5
1.2. Innovatsion tizimlarning rivojlanish bosqichlari va xorijiy tajriba ............................................. 8
1.3. Innovatsion siyosat va uni shakllantirish omillari ................................................................... 11
II BOB. O‘ZBEKISTONDA MILLIY INNOVATSION TIZIMNING SHAKLLANISH BOSQICHLARI ............. 15
2.1. O‘zbekistonda innovatsion faoliyatning rivojlanish tarixiy bosqichlari ................................... 15
2.2. Mamlakatda innovatsion infratuzilmaning shakllanishi va rivojlanishi ................................... 16
2.3. Davlatning innovatsion tizimdagi roli va institutsional islohotlar ........................................... 21
III BOB. O‘ZBEKISTONDA MILLIY INNOVATSION TIZIMNI RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI ............. 25
3.1. Raqobatbardosh innovatsion muhitni shakllantirish yo‘nalishlari .......................................... 25
3.3. O‘zbekiston innovatsion tizimining global integratsiyalashuvi ............................................... 30
XULOSA ......................................................................................................................................... 34
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI ................................................................................... 36
KIRISH
O‘zbekistonning milliy innovatsion tizimi mamlakatning iqtisodiy o‘sishi va
raqobatbardoshligini oshirishda muhim ahamiyatga ega. Innovatsiyalar, zamonaviy
iqtisodiyotning asosiy poydevori bo‘lib, iqtisodiy rivojlanishni ta’minlashda va
2

global bozorga muvaffaqiyatli kirishda alohida rol o‘ynaydi. Innovatsiyalar nafaqat
texnologiyalarni, balki iqtisodiy tizimlarni, ijtimoiy tuzilmalarni va davlat
siyosatini ham yangilaydi. Shuning uchun har bir davlat, jumladan O‘zbekiston,
innovatsion faoliyatni rivojlantirishga katta e’tibor qaratmoqda.
Innovatsion tizim – bu ilmiy-texnik rivojlanish va tadqiqotlar, texnologik
transferlar, yangi mahsulotlar va xizmatlarni ishlab chiqish, startaplar va ular
uchun zarur bo‘lgan infratuzilma va siyosatni tashkil etish kabi bir qator
jarayonlardan iborat murakkab tizimdir. Milliy innovatsion tizim o‘zining
tuzilmasi, elementlari va faoliyatini tashkil etishda turli omillarga bog‘liq,
jumladan, davlat siyosati, xususiy sektorning roli, ilmiy va ta’lim tizimi,
texnologik infratuzilma va xalqaro hamkorlik.
Mamlakatimizda innovatsion tizimni rivojlantirish bo‘yicha bir qancha
qadamlar tashlanmoqda, jumladan, texnologik inkubatorlar tashkil etish, ilmiy
tadqiqotlar uchun moliyaviy qo‘llab-quvvatlash tizimi yaratish va innovatsion
startaplar uchun qulay sharoitlar yaratish. O‘zbekistonning global iqtisodiyotga
integratsiyasi, ilmiy va texnologik hamkorlikni kengaytirish, yangi
texnologiyalarni joriy etish, eksport qilish va xalqaro bozorlarga chiqish kabi
masalalar dolzarb hisoblanadi.
Ushbu kurs ishining maqsadi, O‘zbekistonning milliy innovatsion tizimini
shakllantirish, rivojlantirish va uning global integratsiyasiga oid mavjud
muammolarni tahlil qilish, innovatsion siyosat va tizimni yaxshilash yo‘llarini
ko‘rsatishdir. Shuningdek, O‘zbekistonning milliy innovatsion tizimi va uning
istiqbollari haqida kengaytirilgan tahlilni taqdim etish, xalqaro tajriba va
3

amaliyotlarni o‘rganish hamda mamlakatdagi mavjud innovatsion infratuzilmani
rivojlantirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqishdir.
Kurs ishining tuzilishi quyidagicha bo‘ladi:
I-bob: Milliy innovatsion tizim tushunchasi va uning nazariy asoslari
II-bob: O‘zbekistonning milliy innovatsion tizimining shakllanish
bosqichlari
III-bob: O‘zbekistonning milliy innovatsion tizimini rivojlantirish
istiqbollari
Shu bilan birga, ushbu ishda O‘zbekistonning innovatsion tizimining
rivojlanishi uchun takliflar va strategiyalar ishlab chiqilib, ularning amaliyotga
tatbiq etilishi lozimligini ko‘rsatib o‘tiladi.
4

I BOB. MILLIY INNOVATSION TIZIM TUSHUNCHASI VA UNING
NAZARIY ASOSLARI
1.1. Milliy innovatsion tizim tushunchasi, tuzilmasi va elementlari
Milliy innovatsion tizim (MİT) — bu davlatning iqtisodiy, ilmiy, texnologik
va ijtimoiy sohalarda innovatsiyalarni yaratish, qo‘llab-quvvatlash va joriy etishga
qaratilgan tizimli yondashuvini ifodalaydi. MİTning asosiy vazifasi mamlakatning
innovatsion salohiyatini oshirish, raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarish,
iqtisodiy o‘sishni ta’minlash va xalqaro bozorlar bilan integratsiyani
kuchaytirishdir.
Milliy innovatsion tizimning asosiy tarkibiy qismlari va ularning o‘zaro
bog‘liqligi iqtisodiy tizimning samarali ishlashini ta’minlaydi. Ushbu tizimni
tashkil etuvchi elementlar quyidagilardir:
1. Ilmiy va texnologik bazalar — bu mamlakatdagi ilmiy-tadqiqot
institutlari, texnologik markazlar va laboratoriyalarni o‘z ichiga oladi. Ular
innovatsiyalarni ishlab chiqish va yangi texnologiyalarni amaliyotga joriy etish
jarayonlarida muhim rol o‘ynaydi.
2. Ta’lim va kadrlar tayyorlash tizimi — innovatsion faoliyatning
muvaffaqiyatli amalga oshirilishi uchun yuqori malakali mutaxassislar zarur.
MİTning samarali ishlashi ta’lim muassasalarining sifatiga va ilmiy kadrlar
tayyorlash tizimining samaradorligiga bog‘liq.
5

3. Biznes va sanoat sektoridagi subyektlar — innovatsiyalarni amaliyotga
tatbiq etish va ularni bozorda tijoratlashtirishda sanoat va biznes subyektlarining
roli katta. Ular yangi mahsulotlarni ishlab chiqishda va ishlab chiqarishni
yangilashda faollik ko‘rsatadilar.
4. Davlat organlari va siyosati — davlat innovatsion tizimning muhim
subyektidir, chunki u ilmiy va texnologik sohalarda qonunchilik, moliyaviy va
ma’naviy qo‘llab-quvvatlash orqali tizimning samarali ishlashini ta’minlaydi.
Innovatsion siyosat mamlakatdagi innovatsion faoliyatni boshqarish va
rag‘batlantirishda muhim vosita hisoblanadi.
5. Moliyaviy va investitsion infratuzilma — innovatsion jarayonlarni amalga
oshirish uchun moliyaviy resurslar zarur. Xususiy va davlat sarmoyalari,
innovatsion startaplarni qo‘llab-quvvatlash uchun yaratilgan grantlar va kreditlar
tizimi bu sohaning rivojlanishini ta’minlaydi.
1.1.1. Milliy innovatsion tizimning tuzilmasi
Milliy innovatsion tizimning tuzilmasi asosan quyidagi tarkibiy qismlardan
iborat:
Ilmiy-texnik tizim — ilmiy-tadqiqot ishlari va texnologiyalarni
rivojlantirishga yo‘naltirilgan ilmiy tashkilotlar, texnologik markazlar va
innovatsion parklar.
Biznes va sanoat tizimi — innovatsiyalarni tijoratlashtirish va sanoatga joriy
etish uchun mas’uliyatli korxona va tashkilotlar.
6

Moliyaviy tizim — investitsiyalarni jalb qilish, ilmiy ishlanmalarga sarmoya
kiritish va innovatsion startaplarni moliyaviy qo‘llab-quvvatlashni ta’minlaydigan
banklar, moliya institutlari va investorlar.
Hukumat va siyosat tizimi — innovatsion faoliyatni tartibga soluvchi va
rag‘batlantiruvchi davlat idoralari va siyosatni ishlab chiqadigan organlar.
1.1.2. Milliy innovatsion tizimning elementlari va ularning o‘zaro aloqalari
Milliy innovatsion tizimning har bir elementi o‘zaro bog‘liq va bir-birini
to‘ldiruvchi rol o‘ynaydi. Ilmiy tadqiqotlar va yangi texnologiyalarni ishlab chiqish
uchun bilim va malakali kadrlar zarur, shu bilan birga, bu bilimlarni amaliyotga
tatbiq etish va bozorga chiqarish uchun sanoat va biznes subyektlari zarur. Davlat
innovatsion tizimning samarali ishlashini ta’minlash uchun huquqiy, moliyaviy va
institutlarni qo‘llab-quvvatlaydigan chora-tadbirlarni ishlab chiqadi.
Milliy innovatsion tizimning muvaffaqiyatli ishlashi uchun uning barcha
elementlari birgalikda ishlashi va o‘zaro integratsiyalashgan bo‘lishi kerak.
Innovatsiyalarni amalga oshirishda ilm-fan, ta’lim, sanoat va biznes o‘rtasidagi
hamkorlikning o‘rni katta.
7

1.2. Innovatsion tizimlarning rivojlanish bosqichlari va xorijiy tajriba
Innovatsion tizimlar har bir mamlakatda o‘ziga xos tarzda shakllanadi va
rivojlanadi. Har bir bosqichda o‘zgarishlar va yangi strategiyalar qo‘llaniladi, bu
esa innovatsion tizimning samaradorligi va iqtisodiyotning umumiy o‘sishiga ta’sir
ko‘rsatadi. Innovatsion tizimning rivojlanish bosqichlari, shuningdek,
mamlakatlarning global raqobatbardoshligini oshirish va zamonaviy
iqtisodiyotdagi o‘zgarishlarga moslashish uchun muhimdir.
Innovatsion tizimlarning rivojlanish bosqichlari quyidagicha tasniflanadi:
1.2.1. Innovatsion tizimlarning boshlang‘ich bosqichi
Boshlang‘ich bosqichda mamlakatda innovatsion tizimning asosi sifatida
ilmiy va texnologik bazalarni rivojlantirish zarurati mavjud. Bu bosqichda asosan
ilmiy-tadqiqot institutlari va texnologik markazlar shakllanadi, ya’ni ilmiy
salohiyatni oshirishga qaratilgan chora-tadbirlar amalga oshiriladi. Bunda davlat
ilm-fan va texnologiyalarni rivojlantirish uchun zarur infratuzilmani yaratadi.
Boshlang‘ich bosqichda innovatsiyalar ko‘pincha xorijiy texnologiyalarni
joriy etish orqali amalga oshiriladi, ya’ni mamlakatdagi ilmiy salohiyatni
mustahkamlash uchun xorijiy tajriba va texnologiyalarni o‘rganish va import qilish
muhim rol o‘ynaydi. Innovatsion tizimning shakllanishi va rivojlanishi uchun
asosiy e’tibor ilmiy tadqiqotlar va texnologik ishlanmalarga qaratiladi.
1.2.2. Innovatsion tizimning o‘rta bosqichi
8

O‘rta bosqichda innovatsion tizimda muhim o‘zgarishlar yuz beradi. Ushbu
bosqichda mamlakatda o‘zining ichki innovatsion salohiyatini rivojlantirishga
o‘tish boshlanadi. Shuningdek, mamlakatning ilmiy-texnik salohiyatini
kuchaytirish va o‘z-o‘zini ta’minlash uchun davlat ilmiy-tadqiqot va texnologik
sohalarga sarmoya kiritadi. Bu bosqichda ilm-fan va sanoatning integratsiyasi
boshlanadi, ya’ni ilmiy ishlanmalarning amaliyotga tatbiq etilishi uchun sanoat va
biznes subyektlari bilan hamkorlikni kuchaytirish zarur.
Shu bilan birga, o‘rta bosqichda innovatsion infratuzilma mustahkamlanadi,
yangi innovatsion markazlar va texnologik parklarga asos solinadi.
Raqobatbardosh texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy etish jarayonlari
intensivlashadi, bunda davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanadigan grantlar, ilg‘or
texnologiyalarni ishlab chiqish uchun maxsus dasturlar va stimullar yaratiladi.
1.2.3. Innovatsion tizmning rivojlangan bosqichi
Rivojlangan bosqichda innovatsion tizim samarali ishlay boshlaydi va
mamlakatning iqtisodiy o‘sishining asosiy manbalaridan biriga aylanishi mumkin.
Ushbu bosqichda mamlakatda innovatsion ekotizim shakllanadi, bunda ilmiy-
tadqiqot, sanoat, biznes va davlat o‘rtasidagi integratsiya va hamkorlik kuchayadi.
Innovatsion tizimning rivojlangan bosqichida ilmiy va texnologik salohiyat to‘liq
joriy etiladi va yangi texnologiyalarni ishlab chiqarish, ularni xalqaro bozorga
chiqarish uchun zarur bo‘lgan infratuzilma yaratiladi.
9

Rivojlangan bosqichda davlat innovatsion siyosatini to‘liq amalga oshiradi,
ilmiy-texnik yutuqlarni tijoratlashtirishda va xalqaro bozorlarni zabt etishda faol
ishtirok etadi. Mamlakat o‘zining innovatsion mahsulotlari bilan xalqaro raqobatga
kiradi va ularni eksport qilish imkoniyatlarini yaratadi. Ushbu bosqichda
innovatsion tizimning barcha elementlari o‘zaro birlashtirilgan holda yuqori
samaradorlikka erishadi.
1.2.4. Xorijiy tajriba: Innovatsion tizimlarning rivojlanishi
Xorijiy tajriba innovatsion tizimlarning rivojlanish bosqichlarini o‘rganishda
muhim ahamiyatga ega. Rivojlangan mamlakatlar, jumladan, AQSh, Yaponya va
Janubiy Koreya innovatsion tizimlarning samarali ishlashi uchun zarur
infratuzilmani yaratishda va ilmiy-texnologik yutuqlarni amaliyotga tatbiq etishda
muvaffaqiyatlarga erishgan. Bu mamlakatlar o‘zlarining innovatsion siyosati va
texnologik strategiyalarini ishlab chiqqan va ularni tizimli ravishda amalga oshirib
kelmoqda.
Masalan, AQShda ilmiy-tadqiqotlar va texnologiyalarni tijoratlashtirishda
xususiy sektorning roli katta, Yaponiyada esa davlat ilmiy va texnologik siyosatni
rivojlantirishda asosiy o‘rinda turadi. Janubiy Koreyada esa ilmiy ishlanmalarning
tijoratlashtirilishi va sanoatga tatbiqi jarayonlari davlat tomonidan samarali
qo‘llab-quvvatlanmoqda.
10

1.3. Innovatsion siyosat va uni shakllantirish omillari
Innovatsion siyosat mamlakatning ilmiy-texnologik va iqtisodiy
rivojlanishidagi asosiy vositalardan biri bo‘lib, u innovatsion jarayonlarni
rag‘batlantirish, ilmiy-tadqiqot faoliyatlarini qo‘llab-quvvatlash va iqtisodiy
o‘sishning yangi manbalarini yaratishda muhim ahamiyatga ega. Innovatsion
siyosat mamlakatda innovatsion tizimni shakllantirish va rivojlantirish uchun zarur
bo‘lgan asosiy chora-tadbirlarni o‘z ichiga oladi. Innovatsion siyosatni
shakllantirishda bir qator omillar ta’sir ko‘rsatadi, ular mamlakatning ijtimoiy,
siyosiy va iqtisodiy sharoitlariga, shuningdek, global iqtisodiy tendensiyalarga
bog‘liq.
1.3.1. Innovatsion siyosatning maqsadi va vazifalari
Innovatsion siyosatning asosiy maqsadi – mamlakat iqtisodiyotining
raqobatbardoshligini oshirish, yangi texnologiyalarni ishlab chiqish va ulardan
foydalanishni kengaytirish, shuningdek, ilmiy-texnologik salohiyatni rivojlantirish
orqali o‘sishni ta’minlashdir. Innovatsion siyosat quyidagi vazifalarni amalga
oshiradi:
Innovatsion jarayonlarni rag‘batlantirish: Bu, birinchi navbatda, ilmiy-
tadqiqot va texnologik faoliyatni qo‘llab-quvvatlashni anglatadi. Davlat tomonidan
ilmiy markazlar, texnologik parklar va innovatsion inkubatorlar yaratish orqali
innovatsion jarayonlarga turtki beriladi.
Innovatsion infratuzilmani rivojlantirish: Innovatsion siyosat davlatning
ilmiy-texnik bazasini mustahkamlash, innovatsion faoliyat uchun zarur bo‘lgan
11

infratuzilmani yaratishni ta’minlaydi. Bu qismda ta’lim tizimi, ilmiy tadqiqotlar va
sanoat o‘rtasidagi hamkorlikni kuchaytirish, texnologik parklar va inkubatorlar
yaratish alohida o‘rin tutadi.
Xalqaro hamkorlikni rivojlantirish: Innovatsion siyosatning yana bir muhim
vazifasi – xalqaro ilmiy-texnologik hamkorlikni rivojlantirish. Innovatsiyalarni
ishlab chiqish jarayonida boshqa mamlakatlar bilan o‘zaro hamkorlik qilish, tajriba
almashish va global bozorlar uchun mahsulotlar yaratish muhimdir.
1.3.2. Innovatsion siyosatni shakllantirish omillari
Innovatsion siyosatni shakllantirishda bir qator omillar mavjud. Ushbu
omillarni to‘g‘ri tahlil qilish va hisobga olish innovatsion tizimning muvaffaqiyatli
rivojlanishini ta’minlaydi. Ular quyidagilardir:
1. Siyosiy va ijtimoiy omillar: Davlatning siyosiy irodasi, uning innovatsion
siyosatga nisbatan qarashlari va ilg‘or texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlashga
bo‘lgan istagi innovatsion siyosatning muvaffaqiyatli amalga oshirilishiga ta’sir
qiladi. Siyosiy barqarorlik va hukumatning innovatsion tizimga bo‘lgan
yondashuvi, shuningdek, iqtisodiy va ijtimoiy sharoitlar bu jarayonga sezilarli
ta’sir ko‘rsatadi.
2. Iqtisodiy omillar: Innovatsion siyosatni shakllantirishda iqtisodiy
resurslarning mavjudligi va ulardan samarali foydalanish zarur. Innovatsion tizimni
rivojlantirish uchun moliyaviy va investitsion resurslarni jalb qilish, shuningdek,
ilmiy va texnologik infratuzilmani rivojlantirish uchun davlat va xususiy
sektorning moliyaviy ko‘maklarini ta’minlash muhimdir.
12

3. Global iqtisodiy tendensiyalar: Innovatsion siyosatni shakllantirishda
global iqtisodiy sharoitlar va tendensiyalarni hisobga olish zarur. Mamlakatning
innovatsion tizimi global integratsiyalashuv jarayonlarini, yangi texnologiyalarning
tezkor rivojlanishini va xalqaro bozorlar bilan raqobatni inobatga olishi kerak.
Shuningdek, global iqtisodiyotdagi o‘zgarishlar va texnologik inqiloblar
innovatsion siyosatga ta’sir ko‘rsatadi.
4. Ilmiy-texnologik salohiyat: Mamlakatning ilmiy-texnologik salohiyati
innovatsion siyosatni shakllantirishda muhim omil hisoblanadi. Ilmiy tadqiqotlar
va texnologik ishlanmalarning rivojlanishi uchun zarur infratuzilma va ilmiy
markazlar mavjudligi davlatning innovatsion siyosatining samaradorligini
ta’minlaydi.
1.3.3. Innovatsion siyosatni amalga oshirishda davlat roli
Innovatsion siyosatning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi uchun davlatning
roli juda muhimdir. Davlat innovatsion siyosatni amalga oshirishda quyidagi
vazifalarni bajaradi:
Qonunlar va normativ-huquqiy bazani yaratish: Innovatsion siyosatning
samarali ishlashi uchun davlat ilmiy va texnologik faoliyatni boshqaruvchi
qonunlarni ishlab chiqishi va ularga amal qilishni ta’minlashi kerak.
13

Moliyaviy qo‘llab-quvvatlash: Davlat innovatsion dasturlar va loyihalarni
moliyaviy jihatdan qo‘llab-quvvatlash uchun grantlar, subsidiyalar, kreditlar va
boshqa moliyaviy vositalar orqali zarur resurslarni ta’minlashi zarur.
Ta’lim va kadrlar tayyorlash: Innovatsion siyosatni amalga oshirishda yuqori
malakali ilmiy va texnik kadrlar tayyorlash uchun ta’lim tizimini rivojlantirish,
ilmiy institutlarni yaratish va zamonaviy texnologiyalarni o‘rgatish muhim
ahamiyatga ega.
14

II BOB. O‘ZBEKISTONDA MILLIY INNOVATSION TIZIMNING
SHAKLLANISH BOSQICHLARI
2.1. O‘zbekistonda innovatsion faoliyatning rivojlanish tarixiy
bosqichlari
O‘zbekistonda innovatsion faoliyatning rivojlanishi bir qancha tarixiy
bosqichlardan o‘tgan bo‘lib, har bir davrda mamlakatning iqtisodiy va ilmiy-
texnologik salohiyatini oshirishga qaratilgan muhim chora-tadbirlar amalga
oshirilgan. Innovatsion faoliyatning rivojlanishi asosan mustaqillikka erishish bilan
boshlangan va bu jarayon davomida O‘zbekiston o‘zining ilmiy-texnologik
bazasini yaratish, yangi texnologiyalarni ishlab chiqish va ularni iqtisodiyotga joriy
qilishda qadamlar tashlagan.
2.1.1. Mustaqillikdan oldingi davrda innovatsion faoliyat
Sovet Ittifoqi davrida O‘zbekiston innovatsion faoliyatga nisbatan ko‘proq
markazlashtirilgan tizimga ega edi. Mamlakat ilmiy salohiyati asosan yirik ilmiy-
tadqiqot institutlariga va texnologik markazlarga bog‘liq bo‘lib, O‘zbekistonning
o‘zida innovatsiyalarni ishlab chiqish va joriy etish jarayoni sovet tizimining
umumiy ilmiy-texnik siyosatiga to‘g‘ri kelgan. Ushbu davrda ko‘p hollarda
texnologiyalar xorijiy mamlakatlardan import qilingan va O‘zbekistonning ilmiy
faoliyati asosan yuqori texnologiyalarga nisbatan passiv bo‘lib qolgan.
2.1.2. Mustaqillik davrida innovatsion faoliyatning boshlanishi
15

O‘zbekiston mustaqillikka erishgandan so‘ng, mamlakat innovatsion
faoliyatni rivojlantirishga qaratilgan yangi siyosatni amalga oshirishni boshladi.
1990-yillarning oxiriga kelib, ilmiy va texnologik rivojlanishni qo‘llab-quvvatlash
uchun davlat darajasida chora-tadbirlar ishlab chiqildi. Boshqa davlatlardan farqli
o‘laroq, O‘zbekistonda o‘zining ilmiy va texnologik salohiyatini rivojlantirishga
qaratilgan dasturlar ishlab chiqila boshlandi. Bu davrda O‘zbekiston ilmiy-tadqiqot
ishlanmalari va texnologiyalarning iqtisodiyotga joriy etilishi uchun asosiy
yo‘nalishlarni belgilab berdi.
2.1.3. Innovatsion faoliyatning rivojlanishi va modernizatsiya bosqichi
2000-yillardan boshlab O‘zbekiston innovatsion faoliyatni yanada
mustahkamlash va rivojlantirish uchun keng qamrovli dasturlarni ishlab chiqa
boshladi. Innovatsion tizimni shakllantirish va modernizatsiya qilish, yangi
texnologiyalarni yaratish va iqtisodiyotga tatbiq etish yo‘nalishida qator yirik
loyiha va dasturlar amalga oshirildi. Xususan, ilmiy-texnik rivojlanishning asosiy
yo‘nalishlari belgilandi, texnologik parklar va ilmiy markazlar yaratildi. Shu bilan
birga, O‘zbekiston o‘zining ilmiy-texnologik salohiyatini kengaytirish va xalqaro
bozorlar bilan integratsiyalashish jarayonini boshlab yubordi.
2.2. Mamlakatda innovatsion infratuzilmaning shakllanishi va
rivojlanishi
O‘zbekistonning innovatsion infratuzilmasi mamlakat iqtisodiyoti va ilmiy-
texnologik salohiyatini rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Innovatsion
16

infratuzilma — bu yangi bilim va texnologiyalarni ishlab chiqish, tatbiq etish va
qo‘llab-quvvatlash uchun zarur bo‘lgan barcha tizimlar va institutlar majmuasidan
iborat. Bunday infratuzilma, ilmiy-tadqiqot markazlari, texnologik parklar, ilmiy
va innovatsion inkubatorlar, ta’lim muassasalari, texnologik va sanoat
infratuzilmasidan iborat bo‘lib, ularning samarali ishlashi innovatsion faoliyatni
muvaffaqiyatli amalga oshirishda muhim omildir.
O‘zbekiston innovatsion infratuzilmaning shakllanishi va rivojlanishiga har
yili katta e’tibor qaratmoqda. Innovatsion infratuzilma davlat tomonidan ilgari
suriladigan strategiyalar va dasturlar asosida rivojlanadi, shuningdek, xususiy
sektor va xalqaro hamkorlikning o‘rni ham beqiyosdir.
2.2.1. Innovatsion infratuzilmaning shakllanish bosqichlari
O‘zbekistonda innovatsion infratuzilmaning shakllanishi bir necha
bosqichdan o‘tkazilgan. Har bir bosqichda mamlakatning ilmiy-texnologik
salohiyatini oshirishga, zamonaviy texnologiyalarni ishlab chiqish va iqtisodiyotga
tatbiq etishga alohida e’tibor qaratilgan.
a) Dastlabki bosqich (1991-2000 yillar):
Mustaqillikka erishganidan so‘ng, O‘zbekistonda innovatsion infratuzilma
shakllanishi boshlanadi. Bu davrda mamlakatda ilm-fan, texnologiya va sanoatni
modernizatsiya qilishga oid dasturlarni ishlab chiqish bo‘yicha boshlang‘ich chora-
tadbirlar amalga oshirilgan. Innovatsion faoliyat uchun ilmiy-texnik bazaning
shakllanishi, texnologik parklarning tashkil etilishi, ilmiy salohiyatni oshirishga
qaratilgan dasturlar yaratildi. Biroq, bu davrda innovatsion infratuzilmaning
17

rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan moliyaviy va infratuzilma resurslari yetarli
bo‘lmagan.
b) Rivojlanish bosqichi (2000-2010 yillar):
Bu davrda innovatsion infratuzilma uchun yangi mexanizmlar va institutlar
yaratila boshlandi. 2000-yillarning boshlarida mamlakatda ilmiy-tadqiqot
institutlarini rivojlantirish va yangi texnologiyalarni ishlab chiqish uchun davlat
tomonidan qo‘llab-quvvatlash ko‘paydi. Innovatsion parklar va texnologik
inkubatorlar tashkil etildi, ular ilmiy va texnologik tadqiqotlarni amalga oshirish va
ularni ishlab chiqarishga tatbiq qilish uchun zarur infratuzilmani taqdim etdi.
Shuningdek, ilmiy va texnologik kadrlar tayyorlash, zamonaviy laboratoriyalar
yaratish va ilmiy-texnologik tizimni xalqaro darajada rivojlantirish masalalari
dolzarb bo‘ldi.
c) Global integratsiya bosqichi (2010-yildan hozirgi kungacha):
2010-yillarda O‘zbekiston innovatsion infratuzilmani global innovatsion
tizimga integratsiya qilishga jiddiy e’tibor qaratdi. Bu davrda mamlakatda
innovatsion parklar va ilmiy markazlar yanada rivojlandi, ta’lim tizimi yangilandi,
ilmiy tadqiqotlar va texnologiyalarni joriy etishda xususiy sektor va davlat
o‘rtasidagi hamkorlik mustahkamlandi. Shuningdek, xalqaro hamkorlikni
kuchaytirish, ilmiy va texnologik yutuqlarni amaliyotga tatbiq etish, startaplarni
qo‘llab-quvvatlashga oid strategiyalar ishlab chiqildi. Global bozorlarga chiqish va
texnologik integratsiya jarayonlari boshladi.
2.2.2. Innovatsion infratuzilmaning muhim elementlari
18

O‘zbekistonning innovatsion infratuzilmasi bir nechta asosiy elementlardan
iborat bo‘lib, ular mamlakatda innovatsion faoliyatni amalga oshirishda va
rivojlantirishda alohida ahamiyatga ega. Bu elementlar quyidagilardan iborat:
a) Ilmiy-texnik parklar va inkubatorlar:
Ilmiy-texnik parklar va innovatsion inkubatorlar O‘zbekistonda innovatsion
infratuzilmaning asosiy tarkibiy qismlaridan biridir. Ushbu parklar yangi
texnologiyalarni ishlab chiqish va ishlab chiqarish uchun zarur bo‘lgan ilmiy-
tadqiqot resurslarini taqdim etadi. Shuningdek, inkubatorlar startaplar va
innovatsion loyihalarni qo‘llab-quvvatlash, yangi ilmiy ishlanmalarni amaliyotga
joriy etish uchun qulay sharoit yaratadi.
b) Ta’lim tizimi va kadrlar tayyorlash:
Innovatsion infratuzilmaning muvaffaqiyatli rivojlanishi uchun ta’lim tizimi
muhim ahamiyatga ega. Ta’lim tizimi ilmiy-texnik kadrlarni tayyorlash va ularni
yangi texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy etish jarayonlariga jalb qilishda katta
rol o‘ynaydi. O‘zbekiston ta’lim tizimi yangilanib, ilmiy-tadqiqot faoliyatini
amalga oshirishga yo‘naltirilgan ta’lim dasturlari ishlab chiqildi, texnik va ilmiy
sohalarda malakali kadrlar tayyorlanmoqda.
c) Texnologik infratuzilma va sanoat parklarining rivojlanishi:
Innovatsion infratuzilmaning muhim tarkibiy qismi texnologik infratuzilma,
jumladan, yuqori texnologiyalarga ega sanoat parklaridir. Bu parklar yangi
texnologiyalarni ishlab chiqish va sanoatga tatbiq etish uchun zarur sharoitlarni
19

yaratadi. O‘zbekistonda texnologik infratuzilmaning rivojlanishi texnologik
innovatsiyalarni joriy etish va ularni ishlab chiqarishga keng miqyosda tatbiq
etishga imkon beradi.
2.2.3. Innovatsion infratuzilmaning rivojlanishidagi to‘siqlar va muammolar
O‘zbekistonda innovatsion infratuzilmaning rivojlanishiga qaramay, hali
ham bir qator muammolar mavjud bo‘lib, ular quyidagilardan iborat:
a) Moliyaviy resurslarning yetishmasligi:
Innovatsion infratuzilmani rivojlantirish uchun zarur bo‘lgan moliyaviy
resurslarning yetishmasligi innovatsion faoliyatni amalga oshirishda jiddiy to‘siq
bo‘lishi mumkin. Innovatsion faoliyat uchun zarur bo‘lgan investitsiyalarni jalb
qilish va moliyaviy qo‘llab-quvvatlashni ta’minlashda ba’zi qiyinchiliklar yuzaga
kelmoqda.
b) Kadrlar tayyorlash va malakasini oshirishdagi muammolar:
Innovatsion infratuzilma uchun malakali kadrlar tayyorlash tizimi hali ham
takomillashtirishni talab qiladi. Ta’lim tizimi va ilmiy-tadqiqot institutlarida
zamonaviy ilmiy-texnik bilimlarga ega mutaxassislarni tayyorlash, shuningdek,
kadrlarning malakasini oshirish uchun qo‘shimcha choralar ko‘rish zarur.
c) Texnologik infratuzilmaning zaifligi:
20

Ba’zi texnologik infratuzilmaning qisqa muddatda rivojlanishi va yangi
texnologiyalarni tatbiq etishdagi kechikishlar mamlakatda innovatsion faoliyatning
samarali amalga oshirilishiga to‘siq bo‘lmoqda. Innovatsion faoliyatni
muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun texnologik infratuzilma, jumladan, yuqori
texnologiyali laboratoriyalar va ishlab chiqarish quvvatlarini yanada rivojlantirish
zarur.
2.3. Davlatning innovatsion tizimdagi roli va institutsional islohotlar
O‘zbekistonda innovatsion tizimni rivojlantirishda davlatning roli juda katta.
Innovatsion tizimning samarali ishlashi uchun zarur bo‘lgan harakatlar va
resurslarni muvofiqlashtirish, qo‘llab-quvvatlash va muvofiqlashtirish davlat
tomonidan amalga oshiriladi. Innovatsion faoliyatni rivojlantirishda davlatning
bevosita ishtiroki, ularning normativ-huquqiy bazasini mustahkamlash va
investitsion muhitni yaxshilash kabi asosiy masalalarni hal qilishda katta
ahamiyatga ega.
a) Innovatsion siyosatni ishlab chiqish va amalga oshirish
O‘zbekistonda innovatsion faoliyatni rivojlantirishda davlatning asosiy
vazifalaridan biri - innovatsion siyosatni ishlab chiqish va uni amalga oshirishdir.
Innovatsion siyosat mamlakatning iqtisodiy, ilmiy va texnologik rivojlanishiga doir
strategiyalarni o‘z ichiga oladi. Mamlakatning innovatsion rivojlanishiga oid
asosiy strategiyalar quyidagilardan iborat:
21

Ilmiy va texnologik rivojlanish strategiyalari: O‘zbekiston ilmiy salohiyatni
oshirish, texnologik yangiliklarni tatbiq etish va mamlakatni global innovatsion
tizimga integratsiyalash uchun bir nechta davlat dasturlarini amalga oshirgan. Bu
dasturlar orqali ilmiy-tadqiqot faoliyatiga sarflanadigan mablag‘lar va resurslar
oshirilgan, yangi texnologiyalarni ishlab chiqish va innovatsion startaplarni
qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha chora-tadbirlar belgilangan.
Innovatsion ta’limni rivojlantirish: Innovatsion siyosat doirasida ilmiy va
texnologik ta’limni rivojlantirish, texnologiyalarga qiziqqan yoshlarni qo‘llab-
quvvatlash, ilmiy va texnik salohiyatni oshirish masalalari muhim o‘rin tutadi.
O‘zbekiston hukumati ta’lim tizimida ilmiy-tadqiqotga yo‘naltirilgan
yangilanishlar va yuqori malakali kadrlar tayyorlashga alohida e’tibor qaratmoqda.
Xususiy sektor va davlat o‘rtasidagi hamkorlik: Davlat innovatsion
siyosatini shakllantirishda xususiy sektor bilan hamkorlikni rivojlantirishga alohida
e’tibor qaratmoqda. Xususiy sektordan investitsiyalar va innovatsion loyihalarni
amalga oshirishga qo‘llab-quvvatlash zarurati bormoqda. O‘zbekiston hukumati
xususiy sektorni innovatsion tizimga jalb qilish uchun qulay sharoitlar yaratishni
davom ettiradi.
b) Innovatsion tizimda davlatning institutsional roli
O‘zbekistonda innovatsion tizimni rivojlantirishda davlatning institutsional
roli katta. Innovatsion faoliyatni samarali amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan
normativ-huquqiy baza, shuningdek, bu sohada faoliyat yurituvchi davlat organlari
22

va institutlar bir-biri bilan muvofiqlashgan holda ishlashi kerak. Quyidagi muhim
institutsional elementlar innovatsion tizimda davlatning rolini belgilaydi:
Ilmiy-tadqiqot markazlari va texnologik parklar: Innovatsion faoliyatni
rivojlantirish uchun ilmiy-tadqiqot markazlari va texnologik parklar tashkil etilgan.
Ushbu markazlar yangi texnologiyalarni ishlab chiqish, ilmiy-tadqiqotlar olib
borish va ulardan amaliyotga tatbiq etish uchun zarur infratuzilmani taqdim etadi.
Davlat bu markazlarni qo‘llab-quvvatlash, ularga moliyaviy resurslar ajratish va
ularning ishlashini nazorat qilishni amalga oshiradi.
Innovatsion siyosatni amalga oshirishda davlat agentliklari: O‘zbekistonda
innovatsion tizimni boshqarish va rivojlantirishga mas’ul bo‘lgan maxsus davlat
agentliklari tashkil etilgan. Ular innovatsion faoliyatni muvofiqlashtirish, yangi
texnologiyalarni ishlab chiqish va tatbiq etish jarayonlarini kuzatish, ilmiy va
texnologik salohiyatni oshirishga ko‘maklashish bilan shug‘ullanadi.
Tartibga solish va monitoring tizimi: Innovatsion tizimni samarali
rivojlantirish uchun davlat tomonidan tartibga solish va monitoring tizimi ishlab
chiqilgan. Bu tizim innovatsion faoliyatni boshqarish, yangi texnologiyalarni joriy
etish va ulardan foydalanishni nazorat qilishni ta’minlaydi.
c) Innovatsion infratuzilmani rivojlantirishda davlatning iqtisodiy roli
Davlat innovatsion tizimni rivojlantirishda moliyaviy resurslar ajratish orqali
muhim iqtisodiy ro‘l o‘ynaydi. Innovatsion infratuzilmani rivojlantirish uchun
zarur bo‘lgan moliyaviy va resurs ta’minotini yaratish, investitsion muhitni
yaxshilash, xususiy sektorni jalb qilish va ilmiy-texnologik tadqiqotlarni qo‘llab-
23

quvvatlash davlatning iqtisodiy siyosatining asosiy yo‘nalishidir. O‘zbekiston
hukumati innovatsion infratuzilmani rivojlantirish uchun xususiy sektor bilan
hamkorlikda, xalqaro investitsiyalarni jalb qilish, innovatsion tadqiqotlar va
texnologik taraqqiyotga qo‘llab-quvvatlash chora-tadbirlarini amalga oshiradi.
d) Innovatsion faoliyatni moliyaviy qo‘llab-quvvatlash
Innovatsion faoliyatni amalga oshirish uchun moliyaviy resurslar juda
muhimdir. Davlat innovatsion faoliyatni rivojlantirish uchun turli grantlar,
subsidiya va sarmoya jalb qilish dasturlarini ishlab chiqmoqda. Innovatsion
faoliyatni rivojlantirishda davlatning moliyaviy roli investitsion faoliyatni qo‘llab-
quvvatlashni, startaplarni va ilmiy-texnik loyihalarni qo‘llab-quvvatlashni o‘z
ichiga oladi. Shuningdek, davlat moliyaviy institutlari va banklar orqali
innovatsion startaplar va texnologik parklar uchun kreditlash va moliyaviy
resurslar ajratadi.
24

III BOB. O‘ZBEKISTONDA MILLIY INNOVATSION TIZIMNI
RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI
3.1. Raqobatbardosh innovatsion muhitni shakllantirish yo‘nalishlari
O‘zbekistonda raqobatbardosh innovatsion muhitni shakllantirish —
mamlakatning iqtisodiy o‘sishi, texnologik rivojlanishi va global bozorlarda
raqobatbardoshligini oshirishda muhim omil hisoblanadi. Raqobatbardosh
innovatsion muhit yaratish uchun quyidagi asosiy yo‘nalishlar amalga
oshirilmoqda:
a) Yangi texnologiyalarni ishlab chiqish va tatbiq etish
Raqobatbardosh innovatsion muhit yaratishda yangi texnologiyalarni ishlab
chiqish va ularni amaliyotda tatbiq etish muhim o‘rin tutadi. O‘zbekistonda
innovatsion tizimni rivojlantirish uchun ilmiy tadqiqotlar va texnologik yangiliklar
ishlab chiqilishi kerak. Bu jarayonda davlat, xususiy sektor va ilmiy-tadqiqot
institutlari o‘rtasidagi hamkorlikni mustahkamlash, zamonaviy texnologiyalarni
joriy etish va ularni ishlab chiqarishga tatbiq qilish uchun maxsus dasturlar amalga
oshirilmoqda. Masalan, texnologik inkubatorlar, ilmiy-tadqiqot markazlari va
innovatsion parklar orqali yangi texnologiyalarni rivojlantirish va ishlab chiqarish
uchun zarur sharoitlar yaratilyapti.
b) Investitsiya muhitini yaxshilash
Innovatsion muhitni shakllantirishda investitsiya muhitini yaxshilash juda
muhimdir. O‘zbekistonda innovatsion faoliyatni rivojlantirish uchun davlat
25

tomonidan turli iqtisodiy dasturlar ishlab chiqilgan. Innovatsion startaplarni
qo‘llab-quvvatlash, xususiy sektorda ilmiy-tadqiqot faoliyatiga investitsiyalarni
jalb qilish, ilmiy loyihalarni moliyaviy qo‘llab-quvvatlash uchun turli grantlar va
sarmoya kiritish mexanizmlari mavjud. Davlat, shuningdek, tashqi investitsiyalarni
jalb qilish, ilmiy-texnologik sohada ishlaydigan xalqaro tashkilotlar bilan
hamkorlikni kuchaytirish orqali innovatsion muhitni rivojlantiradi.
c) Raqobatni kuchaytirish va innovatsiyalarni rag‘batlantirish
Innovatsion tizimning samarali ishlashi uchun raqobat muhitining
mavjudligi zarur. O‘zbekistonda raqobatbardosh innovatsion muhitni yaratish
uchun hukumat tomonidan bir qator tadbirlar amalga oshirilmoqda. Bular orasida
innovatsion startaplarni qo‘llab-quvvatlash, ilmiy-texnik yutuqlarni joriy etish,
yangi texnologiyalarga talabni rag‘batlantirish va raqobatbardosh bozorlarni
yaratish bo‘yicha strategiyalar ishlab chiqilgan. Bunday chora-tadbirlar
innovatsiyalarni qo‘llab-quvvatlash, yangi texnologiyalarni ishlab chiqish va ularni
bozorga chiqarmoqda o‘zgacha sharoitlar yaratadi.
d) Kadrlar tayyorlash va ilmiy salohiyatni oshirish
Raqobatbardosh innovatsion muhitni shakllantirishda ilmiy-texnik
kadrlarning malakasini oshirish ham muhim ahamiyatga ega. O‘zbekiston ta’lim
tizimi va ilmiy-tadqiqot institutlari orqali yuqori malakali kadrlarni tayyorlash,
ilmiy salohiyatni oshirish va yangi texnologiyalarni ishlab chiqishga qaratilgan
ta’lim dasturlarini ishlab chiqish zarur. Innovatsion muhitni rivojlantirish uchun
oliy ta’lim muassasalarining ilmiy faoliyatini qo‘llab-quvvatlash, malakali
26

mutaxassislar tayyorlash va ularni startaplar va texnologik loyihalarga jalb qilish
ham muhim omildir.
e) Hukumat va xususiy sektor o‘rtasidagi hamkorlikni kuchaytirish
Raqobatbardosh innovatsion muhitni yaratishda davlat va xususiy sektor
o‘rtasidagi hamkorlikni kuchaytirish muhim ahamiyatga ega. Innovatsion
faoliyatni rivojlantirishda xususiy sektorning rolini kuchaytirish, ilmiy-tadqiqot
markazlarini va texnologik inkubatorlarni yaratish, startaplarni qo‘llab-quvvatlash
va moliyaviy resurslar jalb qilish uchun qulay muhit yaratish zarur. Shuningdek,
davlat tomonidan taqdim etiladigan soliq imtiyozlari va subsidiyalar orqali xususiy
sektorga rag‘bat berish, texnologik yutuqlarni qo‘llab-quvvatlash hamda davlat-
xususiy hamkorlikni rivojlantirish innovatsion muhitni shakllantirishda samarali
vosita hisoblanadi.
3.2. Ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlanmalarni qo‘llab-
quvvatlash
Ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlanmalari (ITT) innovatsion
tizimning markaziy qismini tashkil etadi, chunki ular yangi texnologiyalarni ishlab
chiqish, samarali ishlab chiqarish jarayonlarini joriy etish va global bozorlarda
raqobatbardosh mahsulotlarni yaratish uchun zarur. O‘zbekistonning innovatsion
rivojlanishida ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlanmalari muhim o‘rin
tutadi. Ularni qo‘llab-quvvatlash va samarali tashkil etish, yangi innovatsiyalarni
27

yaratish, yangi mahsulotlarni ishlab chiqish va ularni amaliyotga joriy etishda katta
ahamiyatga ega.
a) Ilmiy-tadqiqotlarni rivojlantirish va ilmiy-tadqiqot institutlari
Ilmiy-tadqiqotlar innovatsion faoliyatning asosini tashkil qiladi.
O‘zbekistonda ilmiy-tadqiqotlarni rivojlantirish uchun davlat tomonidan bir qator
dasturlar va tadbirlar amalga oshirilmoqda. Ilmiy-tadqiqot institutlari, universitetlar
va ilmiy markazlar mamlakatning ilmiy-texnik salohiyatini oshirishda muhim rol
o‘ynaydi. Innovatsion faoliyatni qo‘llab-quvvatlash uchun ilmiy-tadqiqotlarga
ajratiladigan byudjet mablag‘lari oshirilgan va ilmiy loyihalarni amalga oshirish
uchun maxsus grantlar ajratilgan. Shu bilan birga, ilmiy-tadqiqotlarning amaliy
natijalari va natijalarining tezkor tatbiqi uchun infratuzilma yaratilgan.
b) Tajriba-konstruktorlik ishlanmalari va texnologik yangiliklar
Tajriba-konstruktorlik ishlanmalari yangi texnologiyalarni ishlab chiqish va
ularni amaliyotga tatbiq etishda muhim rol o‘ynaydi. Tajriba-konstruktorlik
ishlanmalari innovatsion tizimning samarali ishlashiga hissa qo‘shadi. O‘zbekiston
hukumati tomonidan ilgari surilayotgan ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik
ishlanmalari, shuningdek, texnologiyalarning bozorda muvaffaqiyatli joriy
etilishini ta’minlashga qaratilgan. Shu maqsadda davlat tomonidan texnologik
inkubatorlar va tadqiqot markazlari tashkil etilib, ularga ilmiy-texnik yutuqlarni
ishlab chiqish va tatbiq etishda yordam beriladi. Yangi texnologiyalarni joriy
etishda startaplar, ilmiy-tadqiqot institutlari va sanoatning hamkorligi, tajriba-
konstruktorlik ishlanmalari samaradorligini oshirishga yordam beradi.
28

c) Innovatsion loyihalarni moliyaviy qo‘llab-quvvatlash
Ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlanmalari ko‘pincha yuqori
moliyaviy xarajatlarni talab qiladi. O‘zbekiston hukumati bu sohadagi
ishlanmalarni moliyaviy qo‘llab-quvvatlashga alohida e’tibor bermoqda.
Innovatsion loyihalarni moliyaviy qo‘llab-quvvatlash uchun davlat tomonidan
ajratiladigan grantlar va imtiyozli kreditlar, shuningdek, ilmiy-tadqiqot markazlari
va startaplar uchun turli sarmoyalar mavjud. Shuningdek, ilmiy-tadqiqot va
texnologik ishlanmalarga investitsiyalarni jalb qilish uchun soliq imtiyozlari va
boshqa rag‘batlantiruvchi mexanizmlar taqdim etilmoqda. Davlat tomonidan
ajratilgan mablag‘lar ilmiy-texnologik loyihalarning muvaffaqiyatli amalga
oshirilishiga yordam beradi va yangi mahsulotlarni ishlab chiqishda samarali
natijalarga erishishga imkon yaratadi.
d) Xalqaro hamkorlik va tajriba almashish
Ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlanmalari bo‘yicha xalqaro
hamkorlikni rivojlantirish O‘zbekistonning innovatsion tizimiga katta hissa
qo‘shadi. Mamlakat ilmiy-texnik salohiyatini oshirish, yangi texnologiyalarni
ishlab chiqish va jahon bozoriga chiqarish uchun xalqaro tajriba va bilimlarni
o‘zlashtirishga alohida e’tibor qaratadi. Xalqaro ilmiy-tadqiqot tashkilotlari,
texnologik markazlar va startaplar bilan hamkorlik orqali O‘zbekistonning
innovatsion tizimi jahon miqyosida o‘z o‘rnini mustahkamlashga intiladi.
Shuningdek, ilmiy-tadqiqotlar va texnologik yangiliklar sohasida o‘zaro tajriba
almashish va yangi bilimlarni amaliyotga tatbiq etish mamlakatni innovatsion
rivojlanish bo‘yicha yangi bosqichga olib chiqadi.
29

e) Innovatsion ekotizimni rivojlantirish
Ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlanmalari innovatsion
ekotizimning ajralmas qismidir. O‘zbekistonda ilmiy-tadqiqotlar va texnologik
ishlanmalarni rivojlantirish uchun ekotizim yaratish, ya’ni ilmiy markazlar,
texnologik inkubatorlar, universitetlar, ilmiy-tadqiqot institutlari va xususiy
sektorning birlashishi muhim ahamiyatga ega. Bunday integratsiya orqali yangi
texnologiyalarni ishlab chiqish, ularni bozorda joriy etish va texnologik yutuqlarni
amaliyotda qo‘llash imkoniyatlari yaratiladi. Innovatsion ekotizimni rivojlantirish
ilmiy-tadqiqot ishlanmalarining samarali joriy etilishini ta’minlaydi va
mamlakatning global innovatsion tizimga integratsiyasini kuchaytiradi.
3.3. O‘zbekiston innovatsion tizimining global integratsiyalashuvi
O‘zbekistonning innovatsion tizimining global integratsiyasi mamlakatning
iqtisodiy va ilmiy-texnik salohiyatini oshirishda muhim omil hisoblanadi. Global
integratsiya jarayonlari, innovatsion ekosistemi va texnologik yutuqlarni jahon
bozorlariga etkazib berish imkoniyatlarini yaratadi. O‘zbekistonning innovatsion
tizimi jahon iqtisodiyoti bilan birlashtirilishiga yordam beradigan bir qator
omillarni o‘z ichiga oladi.
a) Xalqaro hamkorlik va ilmiy-tadqiqot aloqalari
O‘zbekistonning innovatsion tizimini global miqyosda integratsiyalashishi
uchun ilmiy-tadqiqot sohasidagi xalqaro hamkorlikni rivojlantirish zarur.
30

O‘zbekiston ilmiy-texnik salohiyatini oshirish uchun yirik xalqaro ilmiy va
texnologik markazlar bilan aloqalarni mustahkamlashni davom ettiradi.
Shuningdek, mamlakat o‘z ilmiy-tadqiqot institutlarini va oliy ta’lim
muassasalarini jahon miqyosida tanitish, xalqaro konferentsiyalar, simpoziumlar va
forumlar orqali ilmiy aloqalarni kuchaytirish jarayonlarini rivojlantiradi.
O‘zbekistonning ilmiy-texnik jamoalari, dasturiy ta’minot ishlab chiqaruvchilari va
texnologik kompaniyalari global hamkorlikni kuchaytirib, ilmiy innovatsiyalarni
amaliyotga tatbiq etishda o‘z o‘rnini mustahkamlashga intiladi.
b) Innovatsion startaplar va xalqaro investitsiyalar
Innovatsion tizimni global integratsiyalashuvining yana bir yo‘nalishi –
startaplar va innovatsion kompaniyalarni xalqaro miqyosda rivojlantirishdir.
O‘zbekistonning innovatsion startaplari va texnologik loyihalari uchun xalqaro
investitsiyalarni jalb qilish, ularni global bozorga chiqarish imkoniyatlarini
yaratadi. Davlat, xususiy sektor va xalqaro hamkorlar o‘rtasida tashkil etilgan
investorlar va inkubatorlar O‘zbekistonda innovatsion startaplar uchun yangi
imkoniyatlar yaratadi. Startaplar va yangi texnologiyalarni moliyaviy qo‘llab-
quvvatlash orqali mamlakatning innovatsion ekotizimini global integratsiya
qilishda muvaffaqiyatga erishish mumkin.
c) Texnologik transfer va ilmiy yutuqlarni eksport qilish
Innovatsion tizimning global integratsiyasi orqali O‘zbekiston texnologik
transfer va ilmiy yutuqlarni eksport qilish imkoniyatlariga ega bo‘ladi. O‘zbekiston
o‘zining ilmiy va texnologik salohiyatini boshqa mamlakatlarga etkazib, yangi
31

mahsulotlar va texnologiyalarni eksport qilish orqali global bozorlarni kengaytirish
niyatida. Bunday yondashuv O‘zbekistonning texnologik va ilmiy rivojlanishiga
xizmat qiladi, shuningdek, davlatning iqtisodiy raqobatbardoshligini oshiradi.
Texnologik transferni amalga oshirish orqali O‘zbekiston zamonaviy ilmiy
yutuqlarni xorijga chiqarib, o‘zining innovatsion salohiyatini global miqyosda
tanitish imkoniyatini qo‘lga kiritadi.
d) O‘zbekistonning xalqaro innovatsion tashkilotlarga a’zoligi
O‘zbekistonning innovatsion tizimining global integratsiyasining yana bir
muhim qismi – xalqaro innovatsion tashkilotlarga a’zoligi va ularga faol ishtirok
etishdir. Mamlakatning global innovatsion tizimga integratsiyasi uchun ilmiy-
texnologik hamkorlikni rivojlantirish, jahon ilm-fanining ilg‘or yo‘nalishlarida
yurtimizning salohiyatini tanitish zarur. O‘zbekiston BMTning ilmiy va texnologik
tashkilotlari, Xalqaro patent tashkiloti, Shvetsiya innovatsiya markazlari kabi
xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikni rivojlantirishi, global innovatsion
jarayonlarga faol jalb etilishi muhimdir.
e) Innovatsion tizimni raqobatbardosh qilish va global bozorlarga chiqish
Innovatsion tizimning global integratsiyasi o‘zida raqobatbardoshlikni
oshirishni va mahsulotlarni global bozorlarga chiqarishni nazarda tutadi.
O‘zbekistonda innovatsion tizimni global miqyosda rivojlantirish va global
bozorlarda muvaffaqiyatli ishtirok etish uchun yuqori sifatli, zamonaviy
mahsulotlar ishlab chiqarish va xizmatlarni joriy etish zarur. Raqobatbardosh
texnologiyalarni ishlab chiqish va ularni global bozorga chiqarish, innovatsion
32

tizimni mustahkamlash va mamlakatning iqtisodiy o‘sishiga ijobiy ta’sir
ko‘rsatadi.
33

XULOSA
O‘zbekistonning milliy innovatsion tizimi rivojlanishda muhim o‘rin tutadi
va mamlakatning iqtisodiy o‘sishi, raqobatbardoshligini oshirishda bevosita ta’sir
ko‘rsatadi. Innovatsion tizimni yaratish va rivojlantirish jarayonida ilmiy-
tadqiqotlar, tajriba-konstruktorlik ishlanmalari, texnologik transfer va startaplar
muhim ahamiyatga ega. O‘zbekistonning innovatsion tizimining global
integratsiyasi, xalqaro ilmiy hamkorlik, investitsiyalarni jalb qilish va texnologik
yutuqlarni eksport qilish orqali jahon bozorlarida raqobatbardoshligini oshirish
mumkin.
Milliy innovatsion tizimning shakllanishi va rivojlanishida davlatning roli
katta. Innovatsion siyosatni shakllantirish, ilmiy-tadqiqot infratuzilmasini
rivojlantirish va texnologik yutuqlarni joriy etish uchun mamlakatda turli tashkiliy
va moliyaviy chora-tadbirlar ko‘rilmoqda. O‘zbekistonning innovatsion tizimi
global bozorga integratsiyalashishda davom etib, ilmiy va texnologik yutuqlarni
eksport qilish, xalqaro hamkorlikni rivojlantirish orqali yangi imkoniyatlarni
yaratadi.
Shuningdek, innovatsion tizimning rivojlanishi uchun mavjud infratuzilma,
moliyaviy resurslar va ilmiy salohiyatni to‘g‘ri boshqarish zarur. O‘zbekistonning
ilmiy-texnologik salohiyatini oshirish uchun innovatsion siyosatni davom ettirish,
ilm-fan va texnologiyalarni rivojlantirish, startaplar va investitsiyalarni qo‘llab-
quvvatlash, raqobatbardoshlikni oshirishni davom ettirish lozim. Yurtimizning
34

innovatsion tizimi global miqyosda tanilib, rivojlanishda yangi bosqichlarga
chiqishi uchun bu chora-tadbirlar va strategiyalar zarur bo‘lib qoladi.
Innovatsion tizimning rivojlanishi va uning global integratsiyasi,
O‘zbekistonning iqtisodiy va ilmiy salohiyatini yanada mustahkamlashga xizmat
qiladi, mamlakatni yangi texnologiyalar va ilg‘or ilmiy yutuqlar bilan ta’minlashga
yordam beradi.
35

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. Qayumov, T. (2020). O‘zbekistonning innovatsion rivojlanishi:
muammolar va istiqbollar. Tashkent: O‘zbekiston iqtisodiyot akademiyasi
nashriyoti.
2. Yuldashev, A. (2018). Milliy innovatsion tizim: nazariy asoslar va
amaliyot. Tashkent: O‘zbekiston fanlar akademiyasi.
3. Kurbanov, M. (2019). Global integratsiya va innovatsiyalar: nazariy va
amaliy yondashuvlar. Tashkent: Iqtisodiy ta’lim nashriyoti.
4. Soliev, D. (2021). Innovatsion tizimlar va iqtisodiy o‘sish. Tashkent:
O‘zbekiston iqtisodiyot va menejmenti nashriyoti.
5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2020). O‘zbekiston innovatsion
rivojlanish strategiyasi. Tashkent: Hukumat nashriyoti.
6. Javlonov, S. (2022). Ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik
ishlanmalarini rivojlantirish. Tashkent: O‘zbekiston ilmiy-texnik rivojlanish
markazi.
7. Alimov, R. (2020). Xalqaro hamkorlik va innovatsion texnologiyalar.
Tashkent: O‘zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalar nashriyoti.
8. Lobova, N. (2019). Global iqtisodiyotda innovatsiyalar va texnologik
yutuqlar. Moskva: Yevropa ilmiy nashriyoti.
36

9. Rasulov, B. (2018). Innovatsion siyosat va uning iqtisodiy rivojlanishga
ta’siri. Tashkent: O‘zbekiston iqtisodiyoti nashriyoti.
10. Baxramov, M. (2021). O‘zbekiston iqtisodiyotida raqobatbardoshlikni
oshirish uchun innovatsion yondashuvlar. Tashkent: Iqtisodiy tadqiqotlar markazi.
11. Nazarov, U. (2020). Innovatsion faoliyatni boshqarish va
rag‘batlantirish. Tashkent: O‘zbekiston iqtisodiyot va menejmenti nashriyoti.
12. Maxmudov, I. (2019). Texnologik innovatsiyalar va ularning rivojlanish
tendensiyalari. Tashkent: O‘zbekiston ilmiy-texnik rivojlanish markazi.
13. Smith, A. (2018). Innovation and Entrepreneurship: Practice and
Principles. New York: Free Press.
14. Porter, M. (1990). The Competitive Advantage of Nations. New York:
Free Press.
15. Freeman, C. (2002). Continental, National and Regional Innovation
Systems – Complementary and Interactions. New York: Oxford University Press.
37

O’zbekistonning milliy innovatsion tizimi va uning shakllanishi

Sotib olish