Информация о документе

Цена 50000UZS
Размер 2.5MB
Покупки 0
Дата загрузки 29 Март 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет География

Продавец

Dilshodbek

Дата регистрации 29 Март 2025

0 Продаж

“O`zbekistonning turizm salohiyati”

Купить
“O`zbekistonning turizm salohiyati” REJA: KIRISH I.BOB.O`ZBEKISTONDA TURIZMNING RIVOJLANISH TARIXI 1.1 . O’zbekistonda qadimda turizmning rivojlanishi. 1.2.O’zbekistonda turizmning sobiq sho’ro davrida rivojlanishi. 1.3.Mustaqillik yillarida O’zbekistonda turizmning yuksalishi. II.BOB. O`ZBEKISTONNING TURIZM IMKONIYATLARI VA SALOHIYATI 2.1. O`zbekistonda qishloq turizmini rivojlantirish istiqbollari . 2.2 . O`zbekistonning turizm salohiyati yuqori bo`lgan shaharlar. XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1 KIRISH “ Bugungi kunda turizmning dunyo iqtisodiyotidagi o‘rni mustahkamlanib, muhim makroiqtisodiy tarmoqlardan biri sifatida jadal rivojlanib bormoqda. Bugungi kunda hududlarning turistik imkoniyatlarni aniqlash va turizmning o‘ziga xos turlarini tashkil etishning nazariy va amaliy asoslarini ishlab chiqish hamda amaliyotga qo‘llash mavzusining dolzarbligini ifodalaydi. “[1] 1991-yil Kanada poytaxti Ottava shahrida bo‘lib o‘tgan «Xalqaro turizm va statistika» mavzuidagi konferentsiyasida turist - bu o‘zi yashab turgan joydan 12 oydan ortiq bo‘lmagan vaqt davomida ish bilan band bo‘lmasdan tarixiy va boshqa turistik ob’ektlar xizmatidan foydalangan kishiga aytiladi, deb kelishildi. Demak, sayyoh yoki turist deb ataladigan kishi to‘g‘ridan-to‘g‘ri mehnat bilan band bo‘lmasdan turistik xizmatdan foydalanishi lozim. Ayni paytda sayyoh, o‘z mamlakatida mahalliy sayyoh, undan tashqarida esa chet ellik ya’ni xalqaro sayyohga aylanadi.[2] Ta’kidlash joizki, O‘zbekiston o‘z mustaqilligini mustahkamlash va iqtisodiyotini rivojlantirishda jahon tajribasidan keng foydalanmoqda. Bu o‘rinda turizm sohasini rivojlantirishga davlat tomonidan katta imkoniyatlar yaratilmokda. Jumladan, Prezidentimiz I.A.Karimovning 1995 -yil 2-iyunda chiqargan «Buyuk Ipak yo‘li»ni qayta tiklashda O‘zbekiston Respublikasini ishtirokini avj oldirish va respublikada Xalqaro turizmni rivojlantirish» to‘g‘risidagi Farmoni mamlakatimizda turizmni rivojlantirishda dastlabki qadamlardan biri bo‘ldi. O‘zbekistonning eng muhim tarixiy va turistik shaharlari dunyoning qadimgi madaniyat, ma’naviyat va tsivilizatsiya markazlari sifatida jahon sayyohlarini o‘zigajalb qiladi. Bundan tashqari, mamlakatimizda turistikmarshurutlarning ko‘plab yo‘nalishlari mavjud bo‘lib, ulargasayyohlarni qiziqtirish mintaqalarda turizm infratuzilmasini rivojlantirishni taqozo etadi. Bizningcha, respublika viloyatlarining barchasida o‘ziga xos turistik imkoniyatlari mavjud bo‘lib, ularni o‘rganish, mintaqalardagi mavjud turistik ob’ektlarni (tarixiy, madaniy, 2 arxeologik, arxitektura, tabiiy rekreatsiya resurslar va h.k) chuqur iqtisodiy jihatdan baholash va aniq turistik marshrutlarni belgilash muhim ahamiyat kasb etadi.Turizm sohasidagi mutaxassislarning fikricha, u XXI asrda dunyo miqyosida eng ustuvor fond keltiruvchi sohaga aylanadi. Hozir u dunyo bo‘yicha avtomobilsozlik va neftni qayta ishlash sohasidan keyin uchinchi o‘rinni egallab turibdi. Bu soha dunyo sanoati va qishloq, xo‘jaligidan o‘zib ketdilar.Turizmning tez rivojlanishiga yana bir sabab, u yuqori darajadagi katta ilmiy tadqiqot xarajatini (naukoyomkiy) va quvvatni ko‘p sarf qiladigan (energoyomkiy) texnologiyani talab qilmaydi. Biroq, turizm boshqa sohalarni rivojlantirishni taqozo qiladi. Shu tufayli ushbu soha bilan ko‘pgina xizmat ko‘rsatuvchi va servisni tashkil etish sohalari bir-biri bilan uzviy bog‘liq, ravishda rivoj topmog‘i lozim 3 I.BOB.O`ZBEKISTONDA TURIZMNING RIVOJLANISH TARIXI 1.1.O’ZBEKISTONDA QADIMDA TURIZMNING RIVOJLANISHI. O’zbekiston hududida eramizdan avvalgi 2-mingyillik oxiri va 1-ming yilliklarda moddiy madaniyat yodgorliklari paydo bo’la boshladi. Ular: -Xorazm (Tozabogen) -Zarafshon vodiysi (Urgut, Kattaqo’rg’on) -Farg’ona vodiysi(Vodil va Karomko’l) -Toshkent vodiysi (Achiqko’l).O‘zbekiston hududidagi sayr- sayohatlar bayon qilingan juda ko‘p manbaalarni uchratish mumkin. Ya’ni qadimgi ajdodlarimiz ijtimoiy turmush kechirish davomida ko‘chmanchi sifatida ham har tomonga o‘tib hayot kechirganlar. Oilaviy va urug‘- qabila bo‘lib, butun bor mol-mulkini turli ulovlarga (tuya, ot, eshak, xachir, ho‘kiz va hokazo) ortib yaylovlar, cho‘llar, tog‘li joylarda qo‘nib, ko‘chib yurganlar. Bunday yurish-turish albatta ularga oson bo‘lmagan. Lekin tabiiy sharoitlarda, yaylovlarda mol boqish, hayot kechirish, zilol suvlardan miriqib ichish, oftob nurlarida toblanish, sut-qatiq, go‘sht va mevalarni iste’mol qilishning o‘ziga xos lazzatlarini tatiganlar. Ajdodlarimizning sayr-sayohatlarini ko‘z oldimizga keltirish uchun "Avesto”, "Alpomish”, "Go‘ro‘g‘li”, "Qirq qiz”, "Tohir va Zuhra” kabi o‘nlab dostonlar, "Temur tuzuklari”, "Boburnoma” kabi badiiy, ilmiy, geografik asarlar misol bo‘la oladi. Ayniqsa, buyuk sarkarda, Sohibqiron Amir Temurning jahonni kezishi, Boburning Hindiston tomon sarguzashtlari va u yerda kechirgan hayotiy tafsilotlari sayr-sayohatning mazmunini yanada to‘ldiradi. Inson kamolotini ta’minlash, sihat-salomatligini doimiy ravishda yaxshilab borishda sayohatlarning (ko‘l yoqalarida tunash, kemalarda yurish, tog‘larga chiqish va hokazo) amaliy mohiyatlarini sharq tabobatining sultoni Abu Ali ibn Sino ilmiy jihatdan o‘rganib, ularni meros qilib qoldirganligi bugungi kunda muhim ahamiyatga egadir.[3] Yurtimizning geografik tuzilishi juda xilma-xildir. Ya’ni sharqda Tyan-Shan tog‘larining shohobchalari (davomi), janubda Turkiston, Hisor tog‘lari o‘rtada esa 4 Zarafshon, Nurota tizma tog‘larining suvli hamda ko‘kalamzor maydonlarida aholi ko‘proq yashaydi. Shu sabab u yerlarda dam olish, hordiq chiqarish, sog‘lomlashtirish maskanlari ko‘plab qurilgan. Respublikaning g‘arb va shimol tomonlari cho‘l-sahrolar bilan tutashgan bo‘lsada past, yassi tog‘lar bilan o‘ralib, Chimqo‘rg‘on, Arnasoy, Kattaqo‘rg‘on kabi suv omborlari, katta-kichik sun’iy ko‘llarning nam havosi ekologik jihatdan tabiiy muvozanatni saqlab turadi. Orol dengizi muammolari ham asta-sekin hal qilinish arafasidadir. Respublikamizda turizmning shakllanishi va rivojlanishi haqida bir qator ilmiy-ommabop kitoblar, o‘quv-uslubiy qo‘llanmalar yaratilgan. Ular orasida mutaxassis olimlar R.Abdumalikov, T.X.Xoldarov va boshqalar tomonidan tayyorlangan dasturlar, o‘quv-qo‘llanmalar muhim ahamiyatga ega. Respublika turizmi tarixida I.G‘.Xolmurodov, V.I.Kucheryavix (Samarqand), V.Ratsek, A.V.Kolbinsev (Toshkent) kabi iqtidorli mutaxassislarning o‘rni e’tiborga loyiqdir. O‘zbekistonda turizmni rivojlanishi yuqoridan berilgan ko‘rsatmalar asosida faoliyat ko‘rsatib keldi. Endilikda davr talablariga mos ravishda tarixiy shaharlarga sayr (ekskursiya) uyushtirishga katta e’tibor berilmoqda. Bu yo‘lda katta-katta shaharlar va chet ellardan tashrif buyurgan sayohatchilarni Toshkent, Samarqand, Buxoro, Xiva kabi shaharlarda qabul qilish, ularga madaniy xizmat ko‘rsatish borasida yuqori tajribalarga erishildi.[3] Mahalliy sharoitda o‘quvchi-yoshlar va talabalarning sayr-sayohatlarini uyushtirish ham yuqori saviyada amalga oshirildi. Ayniqsa, yoshlarni markaziy shaharlardagi (Samarqand, Buxoro, Xiva va hakazo) tarixiy-madaniy joylar bilan tanishtirishda katta faoliyat ko‘rsatildi. Turizm ishlari asosan jamoatchilik asosida boshqarilmoqda. Ya’ni yirik shaharlar va viloyat markazlarida tashkil etilgan turistik klublar, seksiyalar turizm harakatining asosini tashkil etdi. Ilg‘or tajriba va imkoniyatlarga ega bo‘lgan ishlab chiqarish korxonalari, oliy va o‘rta maxsus ta’lim muassasalari hamda ba’zi bir umumta’lim maktablarda turistik klub (seksiya) tashkil etilgan. Ularning faoliyatida ommaviy piyoda yurish sayohati va turizm bo‘yicha musobaqalar 5 (slyot) tashkil etish, viloyat hamda respublika musobaqalarida ishtirok etish ustuvor turar edi. Bunday jamoalarda turistik faollarni (aktiv) tayyorlashga ham alohida e’tibor berilgan. Respublika turizmining rivojlanish tarixida Samarqand sayohatchi-tashkilotchilarining o‘ziga xos xususiyatlari mavjud. Bu to‘g‘rida R.Abdumalikov va T.X.Xoldarovlarning ba’zi bir ma’lumotlari bilan tanishish maqadga muvofiqdir. Samarqand eng qadimiy shahar sifatida tarixiy obidalarga boy bo‘lishi bilan jahonga mashhurdir. Shu sababdan bu yerga eramizdan oldingi 327-yilda bosqinchilik maqsadida kelgan Aleksandr Makedonskiy talon-tarojlik bilan shug‘ullangan bo‘lsada, 1865–1870-yillarda rus bosqinchilari, sobiq ittifoq davrida esa markaz rahbarlari ham shaharni va baland minoralarni ko‘rib lol qolishgan. Umuman olganda, Samarqand o‘zining qadimiy arxitektura qurilishi va tarixiy madaniy obidalari orqali yurtimizning shon-shuhrati hisoblanadi. Shu sababdan o‘tgan davrda ta’lim muassasalari, ishlab chiqarish korxonalarida tashkil etilgan sayr (ekskursiya) va piyoda yurish turizmi mazmun va mohiyat jihatdan e’tiborga loyiq.[6] 6 1-Rasm. O`zbekiston turizm rivojlangan shaharlardan biri. 1.2.O’ZBEKISTONDA TURIZMNING SOBIQ SHO’RO DAVRIDA RIVOJLANISHI XX asrning 60-yillaridan boshlab turizmga nisbatan e’tibor tubdan o’zgardi. 1966-1970-yillardagi kapital mablag’ oldingi besh yillikka nisbatan 4,5 baravarga oshdi. 1971-1975-yillarda turbazalar, mehmonxonalar, kemping va avtopansionatlar qurilishi boshlandi. 1980-yilga kelib 150dan ortiq turizm tashkilotlari, 575 ta sayr va sayohat byurolari, 6 ming mashinali avtoxo’jaliklar ishga tushirildi 1985-89 yillarda ichki va hududiy turizmning hajmi 1,4-1,6 mln kishini tashkil etdi, bunda chet ellik turistlarning miqdori 130-180 ming kishini tashkil etar edi. Sobiq Ittifoqda O’zbekiston turizmi 3-o’rinni egallardi. Turizm xizmat hajmi 1,5 mln. turist va 6-7 mln. ekskursantdan iborat edi. Qo’shimcha mahalliy mehmonxona va pansionatlar 4-5 mingdan oshdi. [7] Ikkinchi jahon urushidan avvalgi davrlarda (1930–1940-yillar) o‘quvchi- yoshlarning piyoda yurish sayohatlari asosan Ohalik (shahardan 20–25 km janubda), Omonqo‘ton (40 km janubda) va Zarafshon daryosi yoqasidagi Cho‘ponota (shaharning g‘arb tomonida 6–8 km) ziyoratgohiga ko‘p tashkil etilgan. Ularning maqsadi atrof-muhitni o‘rganish, jismonan chiniqish, o‘simliklardan gerbariylar tayyorlashdan iborat edi. Urushdan keyingi dastlabki davrlarda (1950–1960-yillar) Ohalik, Mironko‘l, Cho‘ponota, Omonqo‘ton va boshqa manzarali joylarga guruh-guruh (o‘quvchi-yoshlar) bo‘lib sayohat qilish odat tusiga aylandi. Ayniqsa, Omonqo‘ton g‘ori (1946-yilda topilgan) mehnatkashlar va o‘quvchi-yoshlarning diqqatini ko‘proq jalb etgan. Chunki mazkur g‘orda bundan 40 ming yil avval yashagan odamlarning suyaklari topilib, uning tarixi ancha shov-shuvlarga sabab bo‘lgan. 1951-yil pedagogika bilim yurti negizida jismoniy tarbiya pedagogika bilim yurtining tashkil etilishi (direktori Yu.Yu.Yusupov uzoq yillar rahbarlik qildi) katta voqelik bo‘ldi. Bilim yurti o‘quv rejasi asosida turizm maxsus fan sifatida o‘qitila boshlandi. Uni geografiya o‘qituvchisi Ibrohim G‘aybullayevich Xolmurodov boshqardi. Xolmurodov bilim 7 yurtidagi 50 yildan ortiq xizmati davomida juda ko‘p tajribali sayohatchilarni yetishtirish hamda ko‘p mingli mutaxassis kadrlarni tayyorlashda faol xizmat qildi. E’tirof etish lozimki R.Abdumalikov (1951-1955-yillar) va T.X.Xoldarov (1965– 1968-yillar) I.G‘.Xolmurodovning ilk, qaldirg‘och shogirdlari hisoblanadilar. Jismoniy tarbiya pedagogika bilim yurti o‘quvchilari bilan "bir kunlik” (dam olish kunlari) va "ko‘p kunlik” (yozgi imtihon sessiyasi oldidan) sayohatlarni o‘tkazishning asosiy manzili Cho‘ponota va Omonqo‘ton, keyinchalik esa Ohalikda tashkil etilgan (1962-yil)sog‘lomlashtirish oromgohi hisoblandi. "Piyoda yurish” sayohatlari jarayonida nazariy bilimlar (yurish, dam olish, tunash, ovqatlanish, tabiatni kuzatish va hokazo) va amaliy ko‘nikmalar chuqur o‘rgatila boshlandi. Shahar va viloyat miqyosida tashkil etilgan musobaqalarda (slyot) barcha o‘quvchi-yoshlarni (500–600 kishi) jalb etish yo‘lga qo‘yildi. Iqtidorli yoshlar va havasmand turistlarni jamlab (15–20 kishi) 13–15 kun davomida Ko‘likalon, Iskandarko‘l, Morg‘uzar ko‘llariga sayohat uyushtirish ishlari yaxshi natijalarbera boshladi. Natijada shahar turistlar klubi tashkil etilib (rahbar N.Boykoni) turizmni targ‘ibot qilishda muhim burilish bo‘ldi. Uning faollari V.I.Kucheryavix, B.Klimov, A.P.Avanesov kabilar ta’lim muassasalari va ishlab chiqarish korxonalarida turistik to‘garaklar tashkil etishdi.[10] Samarqandda turizmning ravnaq topishi 1960–1970-yillarga to‘g‘ri keladi. Jismoniy tarbiya pedagogika bilim yurti tajribalari va turizmni targ‘ibot qilishdagi ko‘pgina faoliyatlar shahardagi xotin-qizlar pedagogika bilim yurti (R.Abdumalikov), oziq-ovqat tex- nikumi (J.Faxritdinov), tikuv fabrikasi (R.P.Suxareva) va boshqa jamoalarda turizmning ommalashuviga sabab bo‘ldi. Shu sababdan ham viloyat "Spartak” sport jamiyati tarkibida turizm seksiyasi (boshqaruvchi) tashkil etilib, unga A.P.Avanesov rahbarlik qildi. Samarqand turizmining rivojlanishida xotin-qizlar pedagogika bilim yurtining faoliyati salmoqli o‘ringa ega. 1955–1960-yillarda jismoniy tarbiya o‘qituvchilari A.Sirojov, V.Tsintoye va rasm o‘qituvchisi S.S.Xegay boshchiligida Zarafshon daryosi sohillari, Afrosiyob qazilmalari va shahar ichida dam olish 8 kunlari sayr-sayohatlar tashkil etilib, o‘quvchi qizlarning bilim doiralarini kengaytirishga xizmat qilishgan. Hatto ular Ko‘likalonga (Tojikiston) sayohat uyushtirishga muvaffaq bo‘lishgan. 1.3.MUSTAQILLIK YILLARIDA O’ZBEKISTONDA TURIZMNING YUKSALISHI Mamlakatimiz mustaqillikka erish-gandan so`ng Prezidentimizning bevosita tashabbuslari bilan turizmni rivoj-lantirish ustuvor masalaga aylandi. O`zbekiston Respublikasida turizmning rivojlanishini beshta bosqichga bo`linadi. Birinchi bosqich (o`z ichiga 1992 yilni oladi). Ushbu bosqich respublikamizda milliy turizmning dastlabki shakllantirilishi bilan xarakterlanadi. Bu bosqichda turizm infratuzilmasida yetakchi hisoblangan "O`zbekturizm" Milliy kompaniyasiga asos solindi. Ikkinchi bosqich (1993-1995 yillar). Bunda turizmning milliy rivojlanish modeli ishlab chiqildi. Ushbu bosqichda turistik xizmatlar ko`rsatish hajmi oshib bordi. "O`zbekturizm" milliy kompaniyasi turistik operatorlar bilan to`g’ridan-to`g’ri aloqa qilish maqsadida Germaniya (Frankfurt- Mayn), Buyuk Britaniya (London), AQSH (N'yu-York), Birlashgan Arab amirliklari (SHarja) va Rossiya (Moskva) kabi mamlakatlarda o`zining vakolatxonalarini ochdi. Uchinchi bosqich (1995-1997 yillar). Bunda turistik xizmatlar sohasida xususiylashtirish jarayoni boshlandi. 1996 yilning boshlarida "O`zbekturizm" milliy kompaniyasi tizimidagi turistik ob`ektlar umumiy miqdorining 90 foizga yaqini davlat tasarrufidan chiqarildi.[15] To`rtinchi bosqich (o`z ichiga 1998 yilni oladi). Bu bosqichda eksport salohiyatini oshirish, valyuta, turistlar, investitsiyalarning barqaror oqimini ta`minlash uchun imkoniyat yaratildi. Respublikada milliy turizmni jahon andozalari darajasid а sh а kll а ntirish turizmga bilvosita tegishli bo`lgan xizmat ko`rsatish infratuzilmasini, xususan, turistlarni xorijdan kutib oladigan chegara, bojxona va aeroport xizmatlarini qayta shakllantirish boshlandi. Hozirgi kunga kelib O`zbekistonda turizmni rivojlantirish uchun asos solindi deb hisoblasa 9 bo`ladi.Bunga dalil sifatida 1995 yil 2 iyundagi "Buyuk Ipak yo`li"ni qayta tiklashda O`zbekiston Respublikasi ishtirokini avj oldirish va Respublikada xalqaro turizmni rivojlantirish to`g’risida"gi farmonining Prezidentimiz tomonidan qabul qilinishidir. Mintaqalar 20 10 y 20 11 y 20 12 y 20 13 y 20 14 y 201 5 y Jami 20 11 -201 5 yy O‘zbekiston Respublikasi 241,9 257 272 288 305 339 1461 Qoraqolpog‘iston Respublikasi 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 7 Andijon viloyati 0 0 0,5 0,6 0,8 1 2,9 Buxoro viloyati 41,3 43,8 46,4 49,2 52,2 58 249,6 Jizzax viloyati 0,9 0,9 1 1,1 1,2 1,3 5,5 Qashqadaryo viloyati 3,6 3,8 5 6,3 7,5 8,8 31,4 Navoiy viloyati 1,8 1,9 2 2,2 2,3 2,5 10,9 Namangan viloyati 0 0 0,5 0,6 0,8 1 2,9 Samarqand viloyati 36,9 39,1 41,5 44 46,6 52 223,2 Surxondaryo viloyati 17,4 17,6 18,1 18,6 19,1 20 93,4 Sirdaryo viloyati - - - - - - - Toshkent viloyati 0 0 2 2,3 2,5 3,6 10,4 Farg‘ona viloyati 0,4 0,5 0,6 1,6 2,6 3,6 8,9 Xorazm viloyati 18,4 19,5 20,7 21,9 23,2 26 111,3 Toshkent shahri 120,1 128, 7 132,4 138, 2 144, 7 159,6 703,6 10 1-Jadval: O‘zbekiston Respublikasida 20 10 -201 5 yillarda chet-ellik turistlarga xizmat ko‘rsatish. 2-Rasm. O‘zbekiston Respublikasida xorijiy fuqarolarga xizmat ko‘rsatishning 2005-2019 yillardagi o`sish ko‘rsatkichlari (ming kishi) 11 3-Rasm. O‘zbekiston Respublikasida xorijiy fuqarolarga xizmat ko‘rsatishning 2005-2019 yillardagi o`sish ko‘rsatkichlari (ming kishi) O‘zbekiston Respublikasida turistik faoliyat va joylashtirish xizmatlar eksporti hajmining oshishi xizmatlar ko‘rsatish umumiy hajmida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlari ulushining tobora etakchi o‘rin egallaganini ko‘rsatmoqda. Bu ko‘rsatkich 2005 yilda 23143,7 ming AQSh dollarini tashkil qilgan bo‘lsa, bashorat ko‘rsatkichlariga ko‘ra, istiqbolda (2019 yilda) O‘zbekiston Respublikasida turistik faoliyat va joylashtirish xizmatlar eksporti hajmining o‘sishi 90234,0 ming AQSh dollari miqdorida, ya’ni 3,9 martaga oshishi kutilmoqda. Turizmning o‘ziga xos xususiyatlaridan biri shundan iboratki eksport uchun ishlab chiqarilgan turistik mahsulot mamlakat tashqarisiga olib chiqib ketilmaydi balki, shu davlatning o‘zida realizatsiya qilinadi. Yaratilgan turistik mahsulot istemolchisining o‘zi uni qiziqtiradigan turistik mahsulot uchun uni ajratib turuvchi masofani bosib o‘tadi. Jahon bozoridagi xizmatlar savdosi singari turizmni ham ko‘rinmaydigan eksport deb aytish mumkin. U mamlakat to‘lov balansiga mos ravishda o‘z ulushini kiritadi. Mintaqada turizmni rivojlanishidan olinadigan iqtisodiy samara turizm industriyasida qo‘shimcha ish o‘rinlarini yaratish, aholi bandligini ta’minlash shuningdek mintaqadagi kuchsiz iqtisodiy munosabatlarning rivojlanishini rag‘batlantirishda namoyon bo‘ladi. 12 4-Rasm.O‘zbekistonda turizmni rivojlantirish va iqtisodiy samaradorlikni oshirishda multiplikativ samarani hisobga olish yo‘llari 2-Jadval: O‘zbeksiton Respublikasida 2005-2014-yillar davomida turizmning rivojlanish dinamikasi Mustaqillik yillarida, ayniqsa 2005-2007 yillarda birgina Samarqand shahri va viloyatida o‘nlab zamonaviy mehmonxonalar qurildi va kapital ta’mirdan chiqarildi. Ularning ko‘plari xorijiy nnvestorlar ishtirokida amalga oshirildi. 13Daromadlar Xarajatlar Daromadlar Xarajatlar Natijada jahon andozalari talablariga javob beradigan mehmonxonalar shakllanmoqda. Ammo tan olib aytishimiz kerakki, hali xorijiy mehmonlarga jahon andozalari talablariga javob beradigan xizmat tizimi yetarli darajada shakllangan emas.[15] Bularni inobatga olib, mamlakatimiz Prezidenti 2006 yil 17 aprel kuni "O‘zbekiston Respublikasida 2006-2010 yillarda xizmat ko‘rsatish va servis sohasini rivojlantirishni jadallashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida" gi qaroriga imzo chekdi O‘zbekiston miqyosida turizm xizmatlar bozori taraqqiyotini o‘rganish uchun biz Time seriys metodiga murojaat qilamiz. Bashorat qilishning Time seriys usulidan foydalanishning muhim shartlaridan biri tadqiq qilinayotgan jarayonning mohiyatini bilish hamda iqtisodiy o‘sishda barqarorlikning mavjudligidir, anan shu holat o‘rganilayotgan hodisa taraqqiyotida talab qilingan darajadagi uzluksizlikni ta’minlanishi mumkin. Bozor iqtisodiyotida narxlarnning o‘zgarishi iqtisodiy ko‘rsatkichlarni bashorat qilishda nominal narxlardan foydalanmasdan, balki real narxlardan foydalanishni taqozo etadi. Amaliyotda iqtisodiy qo‘rsatkichning nominal narxdagi qiymati inflyasiya (deflyatsiya)ni hisobga oluvchi – narx indekslari orqali haqiqiy narxdagi qiymatga o‘zgartiriladi. 14 5-Rasm. Chet ellik sayyohlar o`zbekistonda. II.BOB. O`ZBEKISTONNING TURIZM IMKONIYATLARI VA SALOHIYATI 2.1. O`ZBEKISTONDA QISHLOQ TURIZMINI RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLAR I Ma‘lumki, bundan 15-20 yillar avvallari turistik ob‘ektlarning asosiy qismi shahar joylarida va qisman shahar atroflarida hududlarda turistlarni qabul qilishi va xizmat ko`rsatish imkoniyatlari mavjud bo`lgan bulsa, bugungi kunga kelib qishloq joylaridagi turistik ob‘ektlar ham xalqaro marshrutlarga kirib borishi qishloq turizmini hududiy tashkil etish va rivojlantirishda muhim qadamlardan biri bo`ldi, 15 desak mubolag`a bo`lmaydi. Geografik tadqiqotlarda aholi manzilgohlaridan biri hisoblangan shaharlar keng ko`lamli o`rganilgan. Ammo qishloq joylari turistik jihatdan nisbatan kam o`rganilgan. Binobarin, qishloq joylari ham murakkab ijtimoiy kategoriyalardan hisoblanadi. Geografiya fanlari tizimida qishloq joylar – bu kompleks tadqiqot ob‘ektlaridan biridir. Boshqa soha vakillaridan farqli, o`laroq, geograflar, eng avvalo qishloq joylarni, ularning komponentlarini (tabiati, rekreatsiya va turistik ob‘ektlari, aholisi, xo`jalik tarmoqlari) alohida olingan holda, hamda bir butunlikda, ya‘ni majmuali tarzda rivojlanishining hududiy qonuniyatlarini o`rganishga asosiy e‘tiborni qaratadilar. [4] Qishloq joylar katta-katta maydonlarni, muayyan tabiiy shart-sharoit, go`zal manzara, ekzotik makon va boshqa salohiyati, aholi, uning joylashuv tizimi va ijtimoiy tuzilmalarini hamda ishlab chiqarish salohiyatini o`zida mujassamlashtirgan hududlar yig`indisidan iboratdir. Hozirgi davrda qishloq joylar bir butun, kompleks tarzda o`rganilgan tadqiqotlarni etarli deb bo`lmaydi, ammo iqtisodiy va ijtimoiy geografiya va turdosh fanlar doirasida uning komponentlari (turli darajada va aspektlarda) tadqiq etilgan. Ayniqsa, mustaqillik yillarida mamlakatimizda qishloq joylarni (xuddi shahar joylari kabi) har tomonlama o`rganishning zarurligi ko`pchilik geograflar mutaxassislar (A.Soliev, M.Nazarov, Z.Tojieva, A.Sattorov) tomonidan ta‘kidlangan. Qishloq joylar-bu shaharlardan tashqaridagi aholi yashaydigan barcha joylardir. Qishloq joylarga berilgan bunday qisqa va lo`nda ta‘rifni V.A.Maksimov (1992) yanada rivojlantirgani holda, uni tabiiy sharoit va resurslar, qishloq aholisi va uning o`ziga xos 171 turmush tarzi, odamlar mehnati natijasi-turli-tuman asosiy fondlar, qishloq aholisining ishlab chiqarish faoliyati kabilar bilan boyitdi. Qishloq joylarni geografik tadqiq etishning metodologik muammolaridan biri-uni o`rganishdagi turli yo`nalishlarni o`zaro nisbati va bog`liqligidir. So`nggi yillarda qishloq joylarni sotsialgeografik jihatdan tadqiq etish ishlari kuchaymoqda. Ularni asosiy mazmuni esa qishloq joylarning barcha qirralarini aholi va uning turmush sharoitlari va faoliyati nuqtai-nazaridan baholashga qaratilgan. Qishloq joylarning barcha elementlarini bir xilda 16 o‗rganilgan deb bo`lmaydi. Qishloq xo`jaligidan tashqari moddiy ishlab chiqarishning boshqa elementlari, va shuningdek xizmat ko`rsatish sohalari, qishloq turizmi, agroturizm kabi sohalar yaxshi o`rganilmagan. Qishloq joylar aholisining o`ziga xos turmush sharoitlari va hayot tarzi, qadriyatlari, an‘ana va urf-odatlari qishloq turizmini hududiy tashkil etish nuqtai nazaridan o`rganish katta ahamiyatga ega deb, hisoblaymiz. O`zbekistonga tashrif buyuruvchi chet ellik sayyohlarning mamlakatimizda sayohat qilish vaqtini uzaytirish, mahalliy turistlar uchun dam olishning yangi turlarini tatbiq etish maqsadida Turizmni rivojlantirish davlat qo`mitasi tomonidan agroturizmni rivojlantirish ustida ishlar olib borilmoqda.[5] 17 2018 yil uchun davlat dasturining 104-punkti - Faol tadbirkorlik, innovatsion g`oyalar va texnologiyalar ijrosi maqsadida 4 aprel kuni O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan "Agroturizmni rivojlantirish dasturi" tasdiqlandi. Agroturizm Ispaniya, Italiya, Buyuk Britaniya, Gretsiya va Fransiyada yaxshi rivojlangan. Bu mamlakatlarga borgan sayyohlar muayyan vaqt davomida qishloq joylarda yashab, mahalliy xalq madaniyati, urf-odatlari, turmush tarzi bilan tanishishadi, an‘anaviy qishloq xo`jalik ishlarida ishtirok etishadi. Masalan, Buyuk Britaniyada fermerlarning 60 foizi turizm sohasidan tizimli ravishda daromad olishni yo`lga qo`yishgan, o`rtacha yillik daromad 10-50 ming AQSH dollarini tashkil qiladi. Qishloq turizmi uning ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati va rivojlantirish istiqbollari. Bugungi kunda qishloq turizmi turizmning yangi va istiqbolli yo`nalishlaridan biri hisoblanib , mamlakat ichki va xalqaro turizmini rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Qishloq joylarida turizmni rivojlantirish ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyatga ega bo`lgan tadbirkorlik faoliyatining ustuvor yo`nalishlaridan biri sifatida qishloq hududlarini barqaror rivojlanishini ta‘minlashga xizmat qiladi. 6-Rasm. O`zbekistonning turizm xaritasi Xususan, qishloq joylarida infratuzilmalar faoliyatini rivojlantirishda, qishloq aholisi turmush darajasini oshirishda, mahalliy aholi daromadini o`stirishda, yangi ish o`rinlarini yaratishda, madaniy urf-odatlar va milliy an‘analarni qayta tiklashda, shuningdek, atrof-muhitni himoya qilishda qishloq turizmi muhim rol o`ynaydi. Qishloq turizm (agroturizm) bu kishilarning doimiy yashash joyidan qishloq uylariga, qo`rg`onlariga va fermer xo`jaliklariga turistik sayohatni amalga oshirishi hisoblanadi. Qishloq turizmi qishloq joylarida dam olish va mazmunli hordiq chiqarish hisoblanib, bugungi kunda insonlarning asosiy zaruriy ehtiyojiga aylanib bormoqda. Shaharning shovqin suroni, kuchli toliqib ishlash jarayoni, havoning ifloslanishi, shahar aholisini tinch, osoyishta va sof havosi bo`lgan tabiat qo`yniga chiqishga undaydi. Bunday dam olish insonning 18 tabiatga yaqin bo`lishi, yaxshi dam olishi, yangidan kuch-quvvat to`plash sharoitini berishi bilan birgalikda, mazkur joyni tarixi, madaniyati, etnografiyasi, urf-odatlari, me‘moriy yodgorliklari va hunarmandchiligi bilan yaqindan tanishish imkoniyatini beradi. SHuningdek, mahalliy aholining o`ziga xos kiyinish madaniyati, milliy taomlari, folklori, tili yoki shevasi bilan yaqindan tanishish hamda qishloq joylarini suratga olish, mevalar terish va boshqa qiziqarli mashg`ulotlar bilan shug`ullanish imkoniyatini yaratadi. So`nggi yillarda butun dunyo bo`ylab qishloq turizmiga bo`lgan qiziqish ortib bormoqda. Xususan, Yevropaning Italiya, Fransiya, Germaniya, Buyuk Britaniya kabi davlatlarida qishloq turizmi yuqori darajada rivojlangan. Ushbu davlatlarda, qishloq turizmi dengizga sayohat qilishdan keyingi ikkinchi o`rinni egallaydi. Statistik ma‘lumotlar shuni ko`rsatmoqdaki, YIning 35 foiz shahar aholisi, ta‘til davrini qishloq joylarida o`tkazishni afzal bilishar ekan. Gollandiyada esa uning ulushi ancha yuqori hisoblanib, 49 foizni tashkil qiladi. Italiya qishloq turizmi bo`yicha yangi ish o`rinlarini yaratish hamda real daromad olish bo`yicha Yevropada eng oldingi o`rinlardan birini egallab, ushbu faoliyat turidan o`rtacha yiliga 350 mln. AQSH dollari miqdorida foyda oladi. Shuningdek, qishloq turizmi atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiatni asrashda turli xil vositalarni topish imkoniyatini yaratadi. [6] Ko`pchilik davlatlarda milliy qishloq landshaftlarini yaratish va saqlashda turizmning ushbu faoliyat turi muhim ahamiyat kasb etadi. Masalan, Shveysariya go`zal Alp tog`larining yaylovlari, gollandlarning tegirmonlari va kanallari, Italiyaning eski parklari va villalarini saqlashda qishloq turizmining roli katta bo`ldi. Rivojlangan xorijiy davlatlarda qishloq turizmi “aralashi va - sofi shakllarga ajratiladi. Birinchisi, ya‘ni qishloq turizmini - aralashi shaklida chorvachilik, meva-sabzavot etishtirish bilan shug`ullanadigan fermer xo`jaliklari qo`shimcha faoliyat sifatida sayyohlarni qabul qilishadi. Fermer xo‗jaliklarining ushbu faoliyat turidan oladigan daromadi umumiy daromadning 25 foizini tashkil qiladi. Bu mablag`larning katta qismi uylar qurish, intererlar yangilash, 19 mehmonlarda sharoit yaratish uchun sarflanadi. Ikkinchisi, ya‘ni sof shaklida faqat turistlarga xizmat ko`rsatish hisoblanadi (asosan, qishloq uylarida mehmonxona xizmatlari va boshqa xizmat turlari ko`rsatiladi). Shuni alohida ta‘kidlash lozimki, qishloq turizmi birinchi navbatda, turizmning rekreatsion, madaniy, ixtisoslashgan (ovchilik, baliqchilik) kabi turlari bilan chambarchas bog`liq. Bularning barchasini qishloq turizmi o`z ichiga olib, an‘anaviy turistik mahsulotlarga bo`lgan talabni oshirishga xizmat qiluvchi kompleks turlarni tashkil qilishga asos bo`ladi. Yevropa Ittifoqi tomonidan qishloq turizmini rivojlantirishga qaratilgan siyosiy-iqtisodiy islohotlar yaqin yillar ichida o`zining samarasini berdi. Turizm industriyasini ushbu tarmog`ini yuqori sur‘atlarda rivojlantirish uchun, bir qator davlatlar agroturizm to`g`risidagi qonunlarni qabul qilgan. Jumladan, Italiyada ―Agroturizmi to`g`risidagi qonun 1985-yilda qabul qilingan bo`lib, u mamlakatda qishloq turizmini davlat tomonidan qo`llabquvvatlashga mustahkam zamin yaratgan. Qonun qabul qilingandan so`ng 10 yil ichida Italiya qishloqlarida dam oluvchi sayyohlar soni 174 3 barobarga oshgan. Shuningdek, ko`pchilik Yevropa davlatlarida agroturizmni rivojlantirish va samarali tashkil qilish bo`yicha uzoq muddatli strategik ahamiyatga ega bo`lgan dasturlar qabul qilingan. Qishloq turizmini rivojlanishida yana bir muhim bo`lgan omillardan bir agroturistik mahsulotlar, o`rta daromadga ega iste‘molchilar talabini qondirayotganligi bilan izohlanadi. Bugungi kunda ushbu iste‘molchilar Yevropa agroturizmi segmentida juda katta ulushni tashkil qiladi. Ushbu sohada yaratilayotgan turmahsulotlar nisbatan kam harajat talab qiladi. Ya‘ni, agroturizm ―baho-sifati ko`rsatkichi bo`yicha boshqa turmahsulotlar bilan bemalol raqobatlashishi mumkin. Rivojlangan mamlakatlar tajribasiga nazar tashlansa, agroturistik mahsulot quyidagilarni o`z ichiga oladi.[6] 20 3-Jadval 21 2.2. O`ZBEKISTONNING TURIZM SALOHIYATI YUQORI BO`LGAN SHAHARLAR O’zbekiston o’zining ko’plab tarixiy-me’moriy yodgorliklari, turfa xil iqlimi va tez sur’atlarda rivojlanishi bilan butun dunyo diqqatini o’ziga tortmoqda. Asrlar mobaynida O’zbekiston Buyuk ipak yo’lining savdo, savdogarlar va sayohatchilar, jo’g’rofiyashunoslar va missionerlar, isti’lochilar va zabt etuvchilarning yo’lida joylashgan edi. Ayni paytda esa, O’zbekiston tashabbuskor, madaniyat, tarix, an’ana va ekzotik mamlakatlarga qiziquvchilar uchun maftunkor sayyohlik yo’nalishlaridan biriga aylanmoqda. Meros O’zbekiston ajdodlardan bugungi kungacha saqlanib qolgan me’moriy yodgorliklari bilan faxrlanadi. Xivadagi Ichan-Qala majmuasi, Buxorodagi tarixiy markazlar, Shahrisabz va Samarqand shaharlari UNESCO ning “Butun dunyo me’rosi” ning maxsus ro’yxatiga kiritilgan. Bu shaharlardagi takrorlanmas yodgorliklar va me’moriy inshoatlar o’tmish zamonlarni o’zida aks ettirib, mamlakat tarixida katta rol o’ynaydi.[6] Toshkent Toshkent – O’zbekistonning poytaxti va Markaziy Osiyodagi eng katta shaharlardan biri. Olis o’tmishdagidek hozirgi paytda ham Toshkent o’zimizning O’zbekiston Havo Yo’llari va xalqaro aviakompaniyalar yordamida xalqaro transport yo’nalishlarining chorrahasidir.Toshkent dunyoning eng qadimiy shaharlaridan biridir. 2009-yilda u o’zining 2200 yilligini nishonladi. Bir paytning o’zida Toshkent zamonaviy ishlab chiqarish markazidir, bu yerda 500 dan ortiq kompaniyalar turli xil mahsulotlar; samolyotdan traktorgacha, televizordan to`qimachilik va oyoq kiyimlargacha ishlab chiqaradi. Toshkent tez sur`atlarda tarixiy yodgorliklar va zamonaviy osmono’par binolarning o’zaro uyg’unligida zamonaviy rivojlangan xalqaro megapolisga aylanmoqda.Bugungi 22 kunda O’zbekistonda yuzga yaqin muzeylar ishlab turibdi va ularning yarmi mamlakatning poytaxtida joylashgan. Ularning har biri o’zbek xalqining boy madaniy merosini aks ettiradi. Poytaxt markazida Temuriylar tarixi Davlat Muzeyi joylashgan bo’lib, uning ulkan ko’k gumbazi Samarqandning qadimiy gumbazini eslatadi. Uning eksponatlari O’zbekiston hududida o’rta asrlardagi davlatchilik shakllarini shakllanishidan guvohlik beradi va Amir Temur davridagi fan, madaniyat va san’atning rivojlanishini aks ettiradi. Samarqand Asrlar mobaynida O’zbekiston shaharlari Buyuk ipak yo’li va qadimiy transkontinental magistral hayotida muhim rol o’ynadi. Birgina Samarqand esa “Buyuk Ipak yo’lining yuragi” deb nom oldi. Qadim davrlarda Samarqand “Islom me’morchiligi marvaridi”, “Dunyo ko’zgusi” kabi nomlar bilan ta’riflangan. Qadimiyligi bilan Rim, Afina va Vavilonga teng bo’lgan Samarqand o’zining 2750 yilligini nishonladi. Samarqand buyuk qo’mondon va Chingizxondan keyingi markaziy Osiyoning hukmdori Amir Temur davrida Buyuk Movarounnahr davlati poytaxti etib tanlanganda o’zining eng yuqori gullab-yashnash nuqtasiga yetdi. Bu vaqtda keng qamrovdagi shaharsozlik ishlari amalga oshirildi. Buyuk hukmdor Samarqandda o’z davrining eng mohir hunarmand va ustalarini to’pladi va ular yaratgan ishlar asrlar mobaynida yashab kelmoqda. Amir Temurning nevarasi Ulug’bek bu an’analarni davom ettirdi. Bugunda Samarqandagi yodgorliklar go’zal va ulkan. Bu shaharda qadim xarobalar, madrasa, maqbara va minoralarda saqlanib qolgan qadim tarixning nafasini his etish mumkin. Afsonaviy Registon maydoni Markaziy Osiyoning takrorlanmas me’moriy yodgorligidir. Qadimda bu maydon Samarqandning savdo va ijtimoiy markazi bo’lgan. Bu yerda bir necha asrlik uch ulkan binolari Ulug’bek, Sherdor va Tillaqori madrasalari qad ko’targan. 23 Go’ri-Amir maqbarasi qadim Samarqandning yana bir marvarididir. Buyuk davlat hukmdori Amir Temur va uning ikki nevarasi jumladan sharqning buyuk olim va mutaffakiri Mirzo Ulug’bek qabrlari joylashgan. Havorang lolalarning yaproqlari tig’iz qilib joylashtirib chiqilgan g’unchaga o’xshash Go’ri-Amir maqbarasi sayyohlar uchun juda taniqli joy. Registon maydoni, Go’ri-Amir, Bibi-Honim, Shoxi-Zinda maqbaralari, Ulug’bek rasadxonasi va shuningdek bir qancha yodgorliklar shaharga tashrif buyuruvchilarni o’ziga maftun qilib kelmoqda.[6] Buxoro Qadimdan Buxoro vohaning zich aholiga ega markazi bo’lib kelmoqda. Uning yoshi 2500 da. Qulay muhut va 140 dan ortiq qadimiy me’moriy yodgorliklarni saqlab qolgan Buxoro sayyohlarning eng sevimli joylaridan biri bo’lib qolaveradi. Huddi to’r bilan qoplangan Ismoil Samoniy maqbarasi, ulkan qo’rg’on va Buxoro hukmdorining mustahkam qarorgohi Ark, Minorai Kalon, jonli labirint kabi ko’plab masjid va madrasalar, karvon-saroylar, hammom kabi yodgorliklar muqaddas Buxoroning tengi yo’q marvaridlaridan bo’lib qoladi. Xiva Buyuk ipak yo’li davridan buyon butunlay saqlanib qolgan shahar Xivadir. U “ochiq osmon ostidagi muzey” deb nomlanadi. Shahar markazidagi ko’plab me’moriy yodgorliklar joylashgan Ichan- Qala majmuasi XVIII asr oxiri XIX asrning birinchi yarmiga tegishli. Buyuk Ipak Yo’lining chorrahasida joylashganligi va bu yerdan karvon yo’li o’tganligi sababli Ichan-Qalaga dunyoning to’rt tomoniga 24 qaragan to’rtta darvozalar qurilgan. Qal’a devorining balandligi huddi haqiqiy sharq ertaklaridagi kabi shaharga maftunkor ko’rinish beradi. Minoralar osmonga yetay deydi, va ularning orasida O’zbekistondagi eng uzun minora Islom-Xo’jadir. Uylarning tekis tomlari uzra maqbara va masjidlarning charaqlagan ko’k gumbazlari viqor bilan turadi. Xivada xon saroylaridan bir qanchasi saqlanib qolgan bo’lib ulardan eng mashxuri marosimlar o’tkaziladigan, xon dam oladigan va xon xaramlari yashaydigan zal joylashgan ulkan Tosh-xovli saroyidir. Tashqi tomon va devor mozayka bezakli toshlar bilan qoplangan. Shaharning ajoyibligini bilish, tor ko’chalarini o’rganish va ”ochiq osmon ostidagi muzey” ning asl taftini his qilish uchun bir kun ham kamlik qiladi. O’zbekistonda turizm sohasi nisbatan yangi bo’lsada, u rivojlanishda ko’pgina sohalardan oldinga chiqib oldi. Xalqaro turizmni rivojlantirish uchun bizning diyor juda katta salohiyatga ega. Yigirma yil avval O’zbekistonni hech kim istiqbolli turizm hududi sifatida bilmas edi. Mustaqillikka erishilgach davlat tomonidan turizm sohasida yangi tamoyillar ishlab chiqildi. 1992 yilning 27 iyulida O’zbekiston Respublikasining Prezidenti farmoni bilan “O’zbekturizm” milliy kompaniyasi tashkil topdi. “O’zbekturizm” ning asosiy vazifasi turizm sohasida davlat siyosatini amalga oshirish va turizmni rivojlantirishning milliy modelini yaratishdan iborat. Bundan tashqari, milliy kompaniya respublikadagi barcha turistik tashkilotlarning faoliyatlarini muvofiqlashtiradi, turizmning barcha yo’nalishlarining rivoshlanishini rag’batlantiradi, kadrlar masalasi bilan shug’ullanadi, moddiy-texnika bazasini shakllantirishga va soha infrastrukturasi rivojiga investitsiya oqimini jalb qiladi. 1993 yildan buyon bizning davlatimiz “Xalqaro turizm tashkiloti” (UNWTO)ning a’zosi hisoblanadi. 2004 yildan boshlab Samarqandda – buyuk Ipak yo’lining “yuragi”da UNWTO ning transkontinental magistralda turizmni koordinatsiyasi bilan shug’ullanuvchi ofisi faoliyat yuritib kelmoqda. 25 Hukumat tomonidan turizm sohasini modernizatsiya qilish, davlatda transport va mexmonhona infrastrukturasini yaxshilash, hamda turizmda normativ- huquqiy bazani mukammallashtirish sohalarida ulkan ishlar amalga oshirilmoqda. Turizm mahsulotlarini horijda tanitish maqsadida “Mega-info-tur” – tanishuv safarlari marketing loyihasi horijiy turistik kompaniyalar va ommaviy axborot vakillari uchun amalga oshirilib kelinmoqda. Shu kabi safarlar turistik mavsumlarning kengaytirish, vatanimizga keluvchi turistlarning oqimlari muddatini optimallashtirish, hamda O’zbekistonda har bir fasl turistlar uchun o’ziga hos bo’lishini ko’rsatib berishda muhim ro’l o’ynaydi. Bundan tashqari O’zbekistonning turistik salohiyatini qo’llab-quvvatlashda UNWTOning rahnamoligida o’tadigan, Toshkentdagi xalqaro “Ipak yo’lidagi turizm” yarmarkasining ham ahamiyati juda katta. Bu yarmarkaning asosiy maqsadi turizm sohasidagi o’zbek hamda horij mutahassislarini birlashtirish, ular o’rtasida professional hamkorlikni yanada kengaytirishdan iborat. Bugungi kunga kelib bu xalqaro yarmarka Markaziy Osiyodagi eng yirik ko’rgazmalardan biri sifatida nom qozongan. Afsonaviy o’tmishi, Ipak Yo’lining tarixiy-muhandislik merosi, tabiatining ajoyib manzaralari, avloddan-avlodga o’tib keluvchi mahalliy hunarmandchilik, xalqning mehmondo’stligi va insoniy qadriyatlari bilan sayyohlarni hayratga soluvchi, mahliyo qiluvchi shu bilan birga ularni hursand etuvchi O’zbekiston barcha burchaklaridan kishilarni o’ziga jalb etadi.[14] 26 XULOSA O‘zbekistonda turizm sohasini rivojlantirishdan asosiy maqsad-jamiyat ehtiyojlarini qondirish, xizmat ko‘rsatish sifati va hajmini kengaytirilgan holda sohaga bozor iqtisodiyotining dunyo standartlari darajasidagi modeli kirib kelishini ta’minlashdir. Jamiyat ehtiyojini qondirish turistlar talabini ichki va tashqi turizm xizmatlariga aholining ekskursion xizmatlarga bo‘lgan ehtiyojlarini qondirish shu bilan xizmat importi va eksportiga bo‘lgan xalqaro talabni o‘rganish bilan bog‘liqligi masalaning nechog‘li muhimligini ko‘rsatadi. E’tirof etish kerakki, O‘zbekiston Respublikasida turizm industriyasini xalqaro talablarga mos ravishda rivojlantirish uchun xususiy turistik tashkilotlarning faoliyat doirasini yanada kengaytirish va ularning iqtisodiy samaradorligini oshirish yo‘lida muayyan siljishlarga erishilmoqda. Turizm yo‘nalishidagi kichik va xususiy biznes sub’ektlari faoliyatini har tomonlama qo‘llab-quvvatlash va rag‘batlantirishni ta’minlovchi qator me’yoriy- huquqiy hujjatlar yaratilib, amaliyotda qo‘llanilmoqda. Ayni vaqtda turizmni rivojlantirish, uning iqtisodiy samaradorligini oshirish muhim masalalardan biri bo‘lib hisoblanadi . O‘zbekiston turizm sohasining o‘rni va ahamiyatini tadqiq qilish davomida olingan natijalar quyidagi xulosalarni beradi. 1. Turizm sohasi shakllanishi jihatidan yangi istiqbolli sohalardan biri hisoblanadi. Hozirgi paytda uning YaIMdagi ulushi 2,4% ni tashkil qilib, o‘sish sur’atlari yil sayin ortib bormoqda. 2. O‘zbekistonda turizmning salohiyati katta bo‘lishiga qaramasdan undan foydalanish darajasi ancha past. 27 Mamlakatning boy tarixiy merosi, arxitektura yodgorliklari, xalqaro ahamiyatga molik arxeologik qazilmalar, tabiati, noyob o‘simlik va hayvonot dunyosiga va tabiiy yodgorliklarga boyligi bu sohani keskin rivojlantirish imkoniyatiga egaligidan dalolatdir. 3. Turizm daromad manbai, ish bilan bandlikni ta’minlash vositasi, kishilarga zavq-shavq, estetik qoniqish bag‘ishlaydigan hordiq omillardan bo‘lib hisoblanadi. 28 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 1.Mirziyoev SH.M.”Erkin va farovon demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz’T:O’zbekiston 2017 2. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 1995 yil 2 iyundagi 1162 raqamli "Buyuk Ipak yo`li"ini qayta tiklashda O`zbekiston Respublikasining ishtirokini avj oldirish va respublikada Xalqaro turizmni rivojlantirish borasidagi chora -tadbirlar to`?risidagi" Farmoni. //Xalq so`zi, 1995.3-iyun'. 3. A.F.Saidov “Turizm-tinchlik va farovonlik timsoli” 4. Birjakov M.B, Vvedenie v Turizm: Uchebnik. - Izdanie 8-e, pererabotannoe i dopolnennoe. - SPB.: "Izdatel'skiy dom Gerda", 2006. - 51-55 s. 5. Bogolyubov V.S. Э konomika turizma: Uchebnoe posobie. dlya stud. VUZov / Bogolyubov V.S., Orlovskaya V.P. - M.: "Akademiya", 2005. - 19-22 s 6. Fayzieva SH. R. "O`zbekistonda turizm rivojlanishining i?tisodiy mexanizmini takomillashtirish". Nomzodlik dissertatsiyasi. Toshkent, 2006 y 7. Domanskiy R. Ekonomicheskaya geografiya: regionalny aspekt. Per. s pol. - M.: «Novy xronograf» 2010. 8. Mironenko N. S. Vvedenie v geografiyu mirovogo xozyaystva. Mejdunarodnoe razdelenie truda. - M.: «Aspekt Press» 2006. 9. Maksakovskiy V.P. Obshaya ekonomicheskaya i sosialnaya geografiya. Kurs leksiy. Chast 1. - M.: «VLADOS» 2009. 10. Nabiev E. Kayumov A. O`zbekistonning iqtisodiy saloxiyati. - T.: «Universitet» 2000. 11. Novyvzglyad na ekonomicheskuyu geografiyu. Doklad o mirovomrazvitii. Obzor 2009. - Vashington, Vsemirny bank, 2008. 29 12. Ro`ziyev A. Abirqulov Q. O`zbekiston iqtisodiy geografiyasi. - T.:«Sharq»NMAK, 2001. 13. Saushkin Yu.G. Geograficheskoe mshlenie. - Smolensk: Oykumena, 2011. 14. Soliev А.S, Axmedov E. Maxamadaliev R.I. va b. Mintaqaviy iqtisodiyot. O`quv qo`llanma. - T.: «Universitet», 2003. 15. Soliev A., Nazarov M. O`zbekiston qishloqlari (qishlok joylar geografiyasi). — T.: “Фан ва технология”, 2009. 16. Soliev А. Nazarov M. Kurbonov Sh. O`zbekiston xududlari ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi. - T.: «МУМТОЗ СОъЗ», 2010. 17 Soliev A. Iqtisodiy geografiya: nazariya, metodika va amaliyot.- T.:«Kamalak», 2013. 18. Sosialno-ekonomicheskaya geografiya: ponyatiya i termin. Slovar- spravochnik. - Smolensk: «Oykumena», 2013. 19. Tojieva Z.N. O`zbekiston axolisi: o`sishi va joylanishi (1989-2009 yy.). Monografiya. - T.: «Фан ва технология», 2010. 20. To`xliyev N. O`zbekiston Respublikasi iqtisodiyoti. - T.: O`zbekiston Milliy ensiklopediyasi, 2008. 21. O`zbekiston Respublikasi iqtisodiy-ijtimoiy taraqqiyotining mustaqillik yillaridagi (1990-2010-yillar) asosiy tendensiya va ko`rsatkichlari xamda 2011-2015-yillarga mo`ljallangan prognozlari. - T.: «O`zbekiston», 2011. 22. Qurbonov Sh. B. Kichik xududlar ijtimoiy-iqtisodiy geografiyasi.-T .: “МУМТОЗ СОъЗ”, 2013. 23. Xasanov I.A., Gulomov P.N. O`zbekiston tabiiy geografiyasi. - T.:«O`qituvchi», 2007. 24.Internet sayti. www.interunion.ru www.e-tours.ru 30 MUNDARIJA: KIRISH…………………………………………………………………………………………3 I.BOB.O`ZBEKISTONDA TURIZMNING RIVOJLANISH TARIXI 1.1. O’zbekistonda qadimda turizmning rivojlanishi…………………………………………….5 1.2.O’zbekistonda turizmning sobiq sho’ro davrida rivojlanishi………………………………..8 1.3.Mustaqillik yillarida O’zbekistonda turizmning yuksalishi…………………………………10 II.BOB. O`ZBEKISTONNING TURIZM IMKONIYATLARI VA SALOHIYATI 2.1. O`zbekistonda qishloq turizmini rivojlantirish istiqbollari…………………………………16 2.2 . O`zbekistonning turizm salohiyati yuqori bo`lgan shaharlar……………………………….22 XULOSA………………………………………………………………………………………..27 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………………………29 31 32

“O`zbekistonning turizm salohiyati”

REJA:

KIRISH

I.BOB.O`ZBEKISTONDA TURIZMNING RIVOJLANISH TARIXI

1.1.O’zbekistonda qadimda turizmning rivojlanishi.

1.2.O’zbekistonda turizmning sobiq sho’ro davrida rivojlanishi.

1.3.Mustaqillik yillarida O’zbekistonda turizmning yuksalishi. 

II.BOB. O`ZBEKISTONNING TURIZM IMKONIYATLARI VA SALOHIYATI

2.1. O`zbekistonda qishloq turizmini rivojlantirish istiqbollari.

2.2. O`zbekistonning turizm salohiyati yuqori bo`lgan shaharlar.

XULOSA

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

Купить