Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 57.2KB
Покупки 1
Дата загрузки 23 Сентябрь 2023
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Социология

Продавец

Bohodir Jalolov

Oilada va ayollarga nisbatan zo’ravonlik. Zo’ravonlik holatlarida shaxsni ijtimoiylashtirish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI М IRZO ULUG’BEK N ОМ IDAGI O ’ Z Б B Е KIS ТО N М ILLIY UNIVERSITETI IJТIМОIY FАNLAR FАКULТЕТI IJТIМОIY ISH КАFЕDRАSI BOLALAR VA YOSHLARNING IJTIMOIY TA’MINOTI FАNIDAN КURS ISHI Mavzu: Oilada va ayollarga nisbatan zo’ravonlik. Zo’ravonlik holatlarida shaxsni ijtimoiylashtirish Bajardi : Qabul qildi : Тошкент Mundarija Kirish 1.BOB. Oilada zo’ravonlik: sabab va oqibatlari 1.1. O’zbekistonda maishiy zo’ravonlik keltirib chiqaruvchi omillar  1.2. Xotin-qizlarga nisbatan qayd etilgan zo’ravonlik holatlarining kelib chiqish sabablari va oqibatlari  II.BOB. O’zbekistonda zo’ravonlikka qarshi kurash, xalqaro tajriba  2.1. Himoya orderi oiladagi zo’ravonlikning oldini olish vositasi sifatida  2.2. Zo’ravonlik holatlarini oldini olish hamda kamaytirish chora- tadbirlarini tatbiq etishda xalqaro tajribalarni o’rganish va nazariyalaridan foydalanish  Xulosa  Foydalanilgan adabiyotlar Kirish Oiladagi zo’ravonlik bu er-xotin yoki boshqa yaqin munosabatdagi kishilardan birining ikkinchisiga nisbatan jismoniy, ruhiy, jinsiy yoki moliyaviy zo’ravonlik ko’rsatishidir. Odatda, bu turdagi zo’ravonlik ostida bir tomonning oiladagi boshqa a’zolar hayoti ustidan nazoratni ushlab turishga bo’lgan intilishi yotadi. Oilaviy zo’ravonlik qurboni ko’pchilik hollarda ayol kishi yoki yosh bolalar bo’ladi, ammo erkaklar hamda qariyalar orasida ham jabrlanuvchilar yo’q emas. Oilaviy zo’ravonlikning keng tarqalgan ayrim ko’rinishlarini sanab o’tamiz: Erning xotinini urishi, ruhiy kamsitishi, uning nasl-nasabini oilaviy sharoiti yoki ota-onasi yoki qarindoshlari qilgan ishlar tufayli ayblab haqoratlashi, erning xotinini jinsiy zo’rlashi, jinsiy ehtiyojini g’ayritabiiy usullar orqali qondirishga majburlashi yoki jinsiy kamsitishi (fiziologik holatini haqoratlashi, kamsitishi, jinsiy aloqada bo’lmaslik, o’zga ayollar bilan yurishi), moliyaviy jihatdan cheklash, pul bermaslik, ayolning o’qishiga yoki ishlashiga qarshilik ko’rsatish va hokazo. Ma’muriy javobgarlik to’g’risidagi kodeksda ham, Jinoyat kodeksida ham oiladagi zo’ravonlikka oid hech qanday modda mavjud emas. Ya’ni, bu tushuncha qonunchilikda alohida qonunbuzarlik sifatida tilga olinmagan va natijada unga nisbatan biror jinoiy jazo belgilanmagan. Oilaviy mojarolarni hal etish, ularda zo’ravonlik alomatlari qay darajada bo’lishidan qat’i nazar, odatda, mahallalardagi o’zini o’zi boshqarish organlariga havola etiladi. Bunday holatlarda jabrlanuvchilarning to’g’ridan tog’ri militsiyaga yoki sudga shikoyat qilishi amaliyotda kam uchraydi. Oilalarni saqlab qolish hamda ajrashishlar sonini kamaytirishga qaratilgan siyosat oqibatida zo’ravonlikdan shikoyat qilib kelgan ayollarni ortga qaytarish, hatto ularning ajrashishni so’rab sudga yozgan arizalarnini qanoatlantirmaslik holatlari ko’p uchraydi. Natijada bunday oilalarda ayollar va bolalarning yana zo’ravonlikka yuz tutishi holatlari davom etadi. Odatda, oiladagi zo’ravonlik natijasida jabrlanuvchiga og’ir shikast yetkazilgan yoki u vafot etgan taqdirdagina, zo’ravonlik uchun jinoiy ish ochiladi. Shu o’rinda oiladagi zo’ravonlikni alohida modda yoki qonunbuzarlik sifatida kodekslarga kiritish shartmi, axir, badanga shikast yetkazish yoki jinsiy erkinlikka qarshi jinoyatlar kabi zo’ravonlik holatlarini qamrab oluvchi moddalar bor-ku, degan tabiiy savol tug’iladi. To’g’ri, agar er xotiniga nisbatan zo’ravonlik qilsa, bu ish xatti-harakat oqibatiga qarab qasddan badanga yangil (o’rtacha, o’g’ir) shikast yetkazish (109-modda), qiynash (110-modda), o’ldirish yoki zo’rlik ishlatish bilan qo’rqitish (112-modda); ayolning o’limiga sabab bo’lsa, odam o’ldirish (97-modda), o’zini o’zi o’ldirish darajasiga yetkazish (103-modda); jinsiy zo’ravonlik qilsa, nomusga tegish (118-modda), jinsiy ehtiyojni zo’rlik ishlatib g’ayritabiiy usulda qondirish (119-modda), ayolni jinsiy aloqa qilishga majbur qilish (121-modda) yoki boshqa holatlarda tuhmat (139-modda), haqorat qilish (140-modda), ayolni erga tegishga majbur qilish yoki uning erga tegishiga to’sqinlik qilish (136-modda) kabi jinoyatlar bilan malakalanishi mumkin. Ammo oiladagi zo’ravonlik shunday huquqbuzarlik (jinoyat) turiki, uning o’ziga xos subyekti, obyekti, subyektiv tomoni va obyektiv tomoni bor. Bu to’rt element boshqa jinoyat elementlari bilan to’la mos tushmaydi. Bundan tashqari, yuqorida sanab o’tilgan jinoyat tavsifida bunday qilmishni jabrlanuvchining yaqin qarindoshlari, eri, otasi, aka yoki ukasi va h.k.lar sodir etsa nima bo’lishi haqida hech nima aytilmagan. Natijada ko’plab oiladagi zo’ravonlik shakllari jazoga tortilmay, bunday zo’ravonlikdan jabr ko’rganlar himoyasiz qolib ketadi. Oiladagi zo’ravonlik alohida motiv ostida sodir etilishi, sharoiti, usullari bilan o’ziga xos jinoyat turi darajasiga yetgan va shu bois uni MJTK va Jinoyat kodeksiga alohida qonunbuzarlik sifatida kiritish o’rinli bo’ladi, deb hisoblaymiz. O’zbekiston Respublikasi 1995-yilda ,, Xotin-qizlar huquqlarining kamsitilishiga barham berish" to’g’risidagi Konvensiyani ratifikatsiya qilgan. Shundan beri O’zbekiston BMT qoshidagi Inson huquqlari Qo’mitasiga ushbu Konvensiyada ko’tarilgan masalalarni amalga oshirish yuzasidan uch marta hisobot bergan. Har uch hisobot yuzasidan ham Inson huquqlari qo’mitasi O’zbekistonda ayollarning notenglikka yuz tutishi, patriarxal stereotipning mavjudligi hamda ko’plab ayollar oilada zo’ravonlik qurboni bo’lishini ta’kidlab, hukumatdan bularga qarshi choralar ko’rishni so’ragan. Mamlakat rasmiylarining hisobotda bergan ma’lumotiga ko’ra, O’zbekistonda ayol va erkaklar uchun teng huquq va imkoniyatlarning kafolatlari to’g’risida yangi qonun loyihasi tayyorlangan, ammo u haligacha qonun sifatida qabul qilinmadi. Inson huquqlari qo’mitasining oiladagi zo’ravonlik holatlariga oid so’ragan savollariga javoban, O’zbekiston, asosan, ayollarga nisbatan (oiladagi zo’ravonlik emas) sodir etilayotgan jinoyatlar haqida hisobot berish bilan cheklangan. Mavzuning dolzarbligi 24-noyabr dunyo bo’ylab ayollarga qarshi zo’ravonlikka barham berish kuni nishonlandi. Internetning o’zbek tilidagi ijtimoiy tarmoqlarida esa oiladagi zo’ravonlik qurboni bo’lgan bir o’zbekistonlik ayol haqida shov-shuvli xabar paydo bo’ldi. Ayolning o’z og’zidan yozib olingan bu hikoyada aytilishicha, farzandlariga aliment so’rab sudga murojaat qilgani uchun sobiq eri uning uyiga bostirib borib, vahshiylarcha 42 joyiga pichoq urgan. Voqea ayolning ikki yosh farzandi va nogiron otasi ko’z o’ngida sodir bo’lgan. Ayol mo’jiza tufayli tirik qolgan, ammo shifokorlar uning bir qo’li va oyog’ini kesib tashlashga majbur bo’ladi. Voqea bugungi zamonda, ayol va erkak huquqlari tengligiga erishilgani barilla tarannum etilayotgan bir davrda yuz bergan. Uni o’qib o’tirib, bu mudhish voqeaning sodir bo’lishiga olib borgan sabab va uning yuz berish jarayoni bilan tanishib, baxtsiz hodisaning oldini olish mumkin edi, degan fikr tug’iladi. Oilada erkak kishining zo’ravonligi va buning jamiyatda ayrimlar tomonidan tabiiy hol sifatida qabul qilinishi, shuningdek, mahalla va militsiya xodimlarining yordam so’rab qilingan shikoyatlarga e’tiborsizlik bilan qarashi yosh bir ayolning baxtini zomin qildi. Afsuski, bu kabi hodisalarning kelajakda yana takrorlanmasligiga hech kim kafolat bera olmaydi… Oilada zo’ravonlik tushunchasi o’zbek tiliga huquqiy istiloh sifatida endi kirib kelayotgan yangi atama hisoblanadi. Ammo muammoning o’zi xalqimizga qadimdan tanish desak xato bo’lmaydi. U patriarxal tushuncha asosida jamiyat hayotiga va ayrim insonlar ongiga chuqur singib ketgan yashirin illatlardan biridir. Erkaklarning ayollardan ustun ekani haqidagi nosog’lom tushuncha asosiga qurilgan nuqtai nazarga ko’ra, xotin kishi har doim o’zini eridan past ko’rishi kerak hamda er kishining so’zini ikki qilmay, ursa ham, so’ksa ham, jim bosh egib o’tirishi kerak. Bunday qarash hatto ayrimlarning hayot aqidasiga aylangan. Xotinini urmagan er erkakmi, degan maqolning keng tarqalgani ham shundan. Mazkur kurs ishini ayollarga nisbatan oilada ko’p uchraydigan zo’ravonlik holatlari tahliliga bag’ishlashni niyat qildik. Bu masalaga qonuniy va huquqiy jihatdan yetarli e’tibor berilganmi? Huquqiy himoya bilan ta’minlash borasidagi mavjud muammolarni bartaraf etish uchun nimalar qilish lozim? Quyida shu savollarga javob izlaymiz. Kurs ishining maqsadi . Oilada zo’ravonlikka uchrayotgan : ayollar, bolalar keksalar va oilaning boshqa a’zolariga nisbatan sodir etiladigan jinoyatlar oldini olish mexanizmlarini ko’rib chiqish Kurs ishining Vazifasi. Milliy qonunchilikda amal qiladigan zo’ravonlikning oldini olish va uning qonuniy jazolarini ko’rib chiqish, taxlil etish. Kurs ishining Obyekti. Oilada zo’ravonlik qurboni bo’lgan aholining turli qatlamlari. Kurs ishining Predmeti . Xotin-qizlarni tazyiq va zo’ravonlikdan himoya qilish to’g’risida O’zbekiston Respublikasi qonuni Kurs ishimizning Metodologik asoslari. Mutaxassis bilim darajasini amaliyotga oid mukammal ko’nikmalar bilan birlashtirgan holda zo’ravonlikka uchragan ayollar va bolalar, hamda oiladagi boshqa shaxslar bilan doimiy terapevtik hamkorlik o’rnatish va tegishli nazariyalarni qo’llash. Kurs ishining tuzilishi. Mundarija, kirish, 2 bob, 4 paragraf, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat. Ishning umumiy hajmi __30_ betdan iborat.  1.BOB. Oilada zo’ravonlik: sabab va oqibatlari 1.1. O’zbekistonda maishiy zo’ravonlik keltirib chiqaruvchi omillar So’nggi yillarda kun tartibiga ko’p yillar mobaynida muhokama qilinmagan keskin savollar chiqmoqda. Xususan, maishiy zo’ravonlik masalasi. 2018 yil sentyabrida jamoat fikrini bilish uchun maishiy zo’ravonlikni oldini olish to’g’risida qonun loyihasi taqdim etildi. Qonunning maqsadi maishiy zo’ravonlikni oldini olish masalalarini tartibga solish. O’tgan yilning 2 iyulida O’zbekiston Prezidenti ijtimoiy reabilitatsiya va moslashuv tizimini takomillashtirish, shuningdek, maishiy zo’ravonlikni oldini olish chora-tadbirlari to’g’risida qaror qabul qildi. O’zbekiston Respublikasida jabrlanuvchilarni reabilitatsiya qilish hamda o’z joniga qasd qilishning oldini olish respublika markazi tashkil etildi. 2018 yilning oktyabrida Toshkentda zo’ravonlik qurbonlari bo’lgan ayollar uchun reabilitatsiya markazi (shelter) ish boshladi. Zo’ravonlik qurbonlarini reabilitatsiya qilish markazlari butun mamlakat bo’ylab tashkil etiladi. Ayni paytda 130dan ortiq markaz tashkil etilgan. Tadqiqot maishiy zo’ravonlik bo’yicha qabul qilingan choralarning mantiqiy davomi bo’ldi. So’rovda 1000 dan ortiq respondent ishtirok etdi. Maishiy zo’ravonlik ishlatish deganda, kundalik turmushda birga yashayotgan bir yoki bir necha shaxslarning boshqa shaxsga nisbatan, uning hayoti, sog’ligi, erkinligi, jinsiy daxslizligi, sha’ni, nomusi va hokazoga tajovuz qilishga qaratilgan harakati (harakatsizligi) tushuniladi. Zo’ravonlik ishlatish jismoniy tajovuz, ruhiy holatga ta’sir qilish, jinsiy tajovuz yoki pul mablag’lari, moddiy boyliklarni jiddiy cheklash yoki yuqorida sanab o’tilganlarning hammasining birgalikda tahdid solishi bo’lishi mumkin. So’rovning tahliliy natijalari: 1. Maishiy zo’ravonlikning guvohi yoki qurboni bo’lganlar, qayerga xabar berishlari va kimga murojaat qilishlari kerakligini bilishmagan (60% ishtirokchilar). 2. Ishtirokchilarning yarmidan ko’prog’i (54%) oilani saqlab qolish uchun kaltaklashlar, kamsitishlar va haqoratlarga chidash mumkinligi, chunki har bir holat vaziyatga bog’liq deb hisoblashadi. Shunday javob berganlarning 74%i erkaklardir. 3. Ishtirokchilar maishiy zo’ravonlikning asosiy sabablari deb odamlar o’rtasidagi o’zaro hurmat, mehr-oqibat yo’qolayotgani va yetarli ma’lumotga ega bo’lmaslik deb hisoblashadi. Bizda maishiy zo’ravonlik muammosi bormi degan savol yuzasidan olingan ma’lumotlarga ko’ra, deyarli 83% ishtirokchilarimiz ijobiy javob berishgan. Bulardan yarmi miqyosini bilmasligini aytgan bo’lsa, ikkinchi yarmi ‘jamiyat sukut saqlaydi’ deb javob bergan. 8% ishtirokchilar ushbu muammo mavjud emas deb hisoblashadi, va qolgan 9% ishtirokchilar esa bu savolga javob berishga qiynalishdi. Shuni ta’kidlash joizki, ‘Ha’ deb javob berganlar qatorida ayollarning qariyb 52%i ushbu muammo haqida jamiyatda sukut saqlanishini aytishgan. Ishtirokchilarning sal kam yarmi (48%) maishiy zo’ravonlik guvohi bo’lganliklarini bildirishdi. 52% ishtirokchilarimiz esa maishiy zo’ravonlik guvohi bo’lmaganliklarini aytishdi. Tanishlari, yaqinlari o’rtasida maishiy zo’ravonlikni oldini olish uchun yordam berganliklarini ishtirokchilarimizning 55%i aytib o’tishdi: shulardan 72% erkaklar va 28% ayollar. Biroq, ishtirokchilarning deyarli uchdan bir qismi (32%) bunday vaziyatlarda nima qilish kerakligini bilishmagan, va 13% ishtirokchilarimiz esa aralashmaslikni ma’qul topishgan. Berilgan javoblardan shu ma’lum bo’ldiki, 60% ishtirokchilarimiz maishiy zo’ravonlikning guvohi yoki qurboni bo’lganlarida qayerga murojaat qilishni bilmasliklarini e’tirof etdilar. Ularning 66%ni ayollar tashkil etishdi. Maishiy zo’ravonlikning qurboni yoki guvohi bo’lganda, qayerga murojaat qilishni biladiganlardan (40%), ushbu holat yuzasidan qayerga murojaat qilish kerakligini so’radik va quyidagi javoblarni oldik: 1. Davlat huquqni muhofaza qiluvchi organlar: militsiya, prokuratura, mahalla posboni (profilaktika inspektorlari). 2. Ishonch telefon raqamlariga: Xotin qizlar qo’mitasi, “Istiqbolli Avlod” markazi, shuningdek javoblarning orasida “ Немолчи ” tashkilotiga murojaat qilish variant ham uchradi. 3. Mahalla qo’mitasi. Respublika reabilitatsiya va moslashtirish markazi, Ichki ishlar vazirligi akademiyasi, Mirzo Ulug’bek tuman ichki ishlar organlari faoliyatini muvofiqlashtirish boshqarmasi hamkorligida o’tkazilgan tadbir maishiy zo’ravonlikning salbiy oqibatlari va unga qarshi kurashish masalalariga bag’ishlandi. Ochiq muloqotda aytib o’tilganidek, maishiy zo’ravonlik insonning hayoti, sog’ligi, sha’ni va erkinligini tahqirlash oqibatida jamiyatni tanazzulga olib keluvchi illat sanaladi. U bir mamlakat yoxud mintaqaning emas, aksincha butun dunyo hamjamiyatining dolzarb muammosiga aylandi. Xalqaro statistik ma’lumotlar ushbu illatdan jabr ko’rayotganlar sonining ortib borayotganini ko’rsatmoqda. O’zbekiston Respublikasining “Xotin-qizlarni tazyiq va zo’ravonlikdan himoya qilish to’g’risida” hamda “Xotin-qizlar va erkaklar uchun teng huquq hamda imkoniyatlar kafolatlari to’g’risida”gi qonunlari bu borada amalga oshirilishi lozim bo’lgan ishlarning huquqiy asoslarini mustahkamladi. Aytish kerakki, bu bilan O’zbekiston ayollarni tazyiq va zo’ravonlikdan himoya qilishni qonunchilik bilan belgilagan kam sonli davlatlar qatoridan joy oldi. Tadbirda so’zga chiqqanlar oilaviy-maishiy zo’ravonlikning mudhish oqibatlari, bu borada xalqaro miqyosda amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar, milliy qonunchiligimizning mazmun- mohiyati haqida batafsil to’xtalib o’tdilar. SHuningdek, ichki ishlar organlarining oilaviy va shaxslararo munosabatlarda qonuniylikni ta’minlash borasidagi asosiy vazifalari yuzasidan tushuntirishlar berildi. Yuqoridagi qonunlarning qabul qilinishi jamiyatimizda oila institutini yanada mustahkamlash barobarida, milliy ma’naviyatimizga yot sanalgan fuqarolarning sha’ni va qadr-qimmatini kamsitishga olib keluvchi har qanday illatlarga barham berishi alohida ta’kidlandi. Akademiya kursantlari o’zlarini qiziqtirgan savollar yuzasidan mutaxassislardan javob olishdi. Qadim zamonlarda zo’ravonlik eng ta’sirli ta’sir uslubi sanalib, insonni bir kishining boshqasidan ustun bo’lishiga majbur qildi. Zo’ravonlik nima? Nima uchun bu zamonaviy jamiyatda bu ta’sir kuchsizlanmoqda? Psixologiya savollarga batafsil javob olish uchun yordam beradi. Kontseptsiyaning o’zi nafaqat jismoniy, balki salbiy tabiatning ruhiy va ma’naviy ta’sirini ham o’z ichiga oladi. Zo’ravonlik - insonning ongli xatti-harakati:  Boshqa shaxsga kuch va nazorat qilish;  O’zining mavqeini, jamiyatdagi mavqeini (oila, jamoa) tasdiqlash. Inson o’z maqsadlariga erishish va rejalashtirgan narsani amalga oshirish uchun har qanday salbiy ta’sirlardan foydalanishi mumkin. Zo’ravonlikning eng keng tarqalgan shakllari quyidagilardir: 1. Jismoniy. U o’z-o’zidan jarohat va jarohatlar shaklida namoyon bo’ladi, bu ko’pincha o’lim sababidir. Ba’zi shaxslar o’z manfaatlarini himoya qilish yoki har qanday harakat uchun majburlash uchun foydalanadilar. 2. Jinsiy aloqa. Ko’p navlari bor. Jinsiy zo’ravonlikning asosiy yo’nalishi jinsiy aloqaga majburlashdir. 3. Ruhiy (ma’naviy, hissiy). U doimiy og’zaki tahdidlar, haqoratlar, jabrlanuvchini depressiv, tashvishli davlatga olib boradi va o’zining axloqiy tamoyillari va tamoyillariga qarshi harakatga keltirib chiqaradi. 4. Siyosiy. Insonlarni hokimiyatga, avtoritarizmga majbur qilish. Siyosiy zo’ravonliklarning kuchayishi genotsidga aylanishi mumkin. 5. Bosh sahifa. Oiladagi zo’ravonlik - bu shaxsning boshqasiga salbiy ta’sirining eng keng tarqalgan shakllaridan biri. Ko’p hollarda qurbonlar ayollar va bolalardir - jamiyatning zaif a’zolari. 6. Bolalarga nisbatan zo’ravonlik. O’zini boshqa shakllarda namoyon qilishi mumkin (jismoniy, hissiy, jinsiy). 7. Ma ’ lumot ( televizor ). Televizion dasturlarda , shuningdek , onlayn - jamiyatlarda zo ’ ravonlik qo ’ llanilgan zo ’ ravonliklar . Bunga turli mavzulardagi filmlar va noto ’ g ’ ri , noto ’ g ’ ri ma ’ lumot beriladigan yangiliklar dasturlari kiradi . 8. Qurolli zo’ravonlik. Har qanday qurolga tahdid soladigan shaxsga ta’sir. Texnologik taraqqiyotning kelib chiqishi bilan insonning ibtidoiy g’arizalari hech qaerga ketmadi - mojarolar, ayrim kishilarning agressivligi ba’zan ortdi. Tadqiqot natijalariga ko’ra, bu internet va televideniyadan olingan ma’lumotlarning ta’siriga bog’liq. Zo’ravonlik va zo’ravonlik, har xil dasturlarda ochiq namoyon bo’ladi, odamlarni bu xulq-atvorni o’zini o’zi tushuntirishga majburlaydi. O’ldirish, ayolni yoki bolani kaltaklash, odamni biror narsa qilishga majburlash - bu jamiyat uchun normal va qabul qilinadi. Zo’ravonlik nima? Bu axloqiy tamoyillarga, boshqalarning ehtiyojlariga hurmatsizlik, o’z manfaatlarini hamma narsadan ustun qilishning namoyonidir. Zo’ravonlik har qanday yoshdagi odamlarga salbiy ta’sir ko’rsatadi, jamiyatni normal rivojlanishiga to’sqinlik qiladi, doimo uni qayta tashlaydi. Zo’ravonlik xarakatlari, bolaga nisbatan hujum qilish yoki nafratlanish, zaif shaxsiyatning shakllanishiga hissa qo’shishi, o’z manfaatlarini himoya qila olmaydigan va o’zini himoya qila olmaydigan harakatlar. Shuningdek, bunday bolaning kattalarga aylanishiga imkon beradigan zo’ravonlik qo’llaniladi va kelajakda uni bolaligida qiynoqqa solgan tajovuzkorlik modelini qo’llay boshlaydi. Avtoritar rejim shaklida namoyon bo’lgan siyosiy zo’ravonlik, zulm, urushlar va inqiloblarni keltirib chiqaradigan xalq tomonidan g’azabga sabab bo’ladi. Jismoniy zo’ravonlik hayotning barcha jabhalarida sodir bo’ladi. Uning namoyon bo’lishiga eng ko’p moslashuvchan, ruhiy kasalliklarga chalingan insonlar kabi beqaror emotsional holatlarga ega bo’lgan o’smirlar kiradi. Bugungi kunda zo’ravonlik harakatlari uchun hech qanday asosiy shartlar mavjud emas, biroq insonga ta’sir qiluvchi va unga salbiy ta’sir ko’rsatadigan muayyan psixologik va ijtimoiy omillar mavjud. Bunga quyidagilar kiradi:  Ta’limning o’ziga xos xususiyatlari (agar ota-onalar sadist bo’lsa, u holda bolaning tajovuzkor xatti-harakatlari ko’payishi mumkin).  Insonning muhitini ( aloqa doirasi shaxsiyatning shakllanishiga kuchli ta ’ sir ko ’ rsatadi ).  Alkogolizm va giyohvandlik.  Ruhiy kasalliklarga bo’lgan genetik nosozlik.  Etakchilik mavqeini egallashga tug’ma tug’ma istak, noto’g’ri, etakchilik tushunchasini buzish Bu salbiy ta’sirning bir nechta turlari zo’ravonlikning bir nechasini birlashtiradi: jismoniy, hissiy, jinsiy, bolalarga qarshi zo’ravonlik. Ushbu ta’sir oila a’zolaridan biri yoki sheriklarining biriga muntazam ravishda zarar etkazishi mumkin. Statistikaga ko’ra, jamiyatning eng zaif a’zolari - bolalar, ayollar va qariyalar - oiladagi zo’ravonliklardan ko’proq azob chekishadi. Bu salbiy ta’sirning bir nechta turlari zo’ravonlikning bir nechasini birlashtiradi: jismoniy, hissiy, jinsiy, bolalarga qarshi zo’ravonlik. Ushbu ta’sir oila a’zolaridan biri yoki sheriklarining biriga muntazam ravishda zarar etkazishi mumkin. Statistikaga ko’ra, jamiyatning eng zaif a’zolari - bolalar, ayollar va qariyalar - oiladagi zo’ravonliklardan ko’proq azob chekishadi. 1.2. Xotin-qizlarga nisbatan qayd etilgan zo’ravonlik holatlarining kelib chiqish sabablari va oqibatlari. Oilaviy maishiy zo’ravonlik - bu oila a’zolari tomonidan bir shaxsga iqtisodiy, ruhiy, jismoniy yoki jinsiy zo’ravonlikni amalga oshirish yoki amalga oshirish bilan tahdid qilish tushuniladi. Victim blaming (inglizchadan) esa zo’ravonlik qurbonini ayblash, ya’ni zo’ravonlik sodir etilganda aybi borligini aytish, psixologik bosim o’tkazishdir. Shaming - bu uyaltirish. Markaziy Osiyo davlatlarida uyaltirish madaniyati juda kuchli. Agar qiz bola yoki ayol kishi jinsiy yoki jismoniy zo’ravonlik qurboni bo’lsa, uni uyaltirish holatlari ham bo’ladi. Oiladagi zo’ravonlikka chidashni xohlamasa ham uyaltiriladi. Markaziy Osiyo, xususan, O’zbekistonda zo’ravonlik “madaniyati” shakllanib ulgurgan. Oilada sodir bo’ladigan har qanday zo’ravonlikka uy ichidagi muammo, oilaviy masala sifatida qaraladi. Nafaqat jamiyat, qo’shnilar yoki qarindoshlar, balki mahalla, huquq-tartibot organlari ham zo’ravonlikni oilaviy masala sifatida ko’rishadi. Nima uchun oilaviy zo’ravonlik jamiyatda normal holat deb qabul qilinadi? Uning ildizlari qayerda? Xotin-qizlarga nisbatan tazyiq va zo’ravonlikdan himoya qilish to’g’risida"gi Qonun bor. Unda zo’ravonlikning 4 ta turi: jismoniy, jinsiy, ruhiy va iqtisodiy zo’ravonlik keltirilgan. Lekin oilaviy-maishiy zo’ravonlik degan tushuncha berilmagan. Afsuski, jismoniy zo’ravonlikka uchragan shaxslarda javobgarlik masalasi ham "oilaviy zo’ravonlik" tushunchasi yo’qligi, javobgarlik belgilanmaganligi tufayli Ma’muriy javobgarlik to’g’risidagi Kodeksda tahqirlash, tuhmat qilish yoki yengil tan jarohati yetkazish moddasi bilan kvalifikatsiya qilinib, zo’ravon jarima to’lash bilan cheklanadi yoki himoya orderi bilan ayolidan 30 kunga uzoqlashtiriladi. Zo’ravonlikni amalga oshirayotgan shaxs o’zining javobgarlikka tortilmasligini biladi. Jamiyat ham zo’ravonlik qilayotgan shaxsni oqlashga harakat qiladi. Bunday holatda ayol kishi zo’ravonlik haqida xabar bermasligi yoki uning atrofidagilari, oila a’zolari tomonidan chidash kerak, turmushning mushti bo’ladi, farzandlaring uchun chidagin, qabilida ish tutiladi. Qiz va o’g’il bola tarbiyasida ham ota-onalar ikki xil yo’nalishni tanlashadi. Qizlarga asosan bo’lajak kelin, ona sifatida qaraladi. Yigitlarga esa bo’lajak oila boquvchisi deb qaraladi. Ularga nisbatan bo’lgan talab har doim ham adolatli bo’lavermaydi. Qizlarning esa ta’lim olish, mehnat qilish huquqi cheklanadi. Oila qurganda uyda nima gap bo’lgan taqdirda ham tashqariga olib chiqmaslik, sabr qilish odati shakllantiriladi, tadqiqot olib borganim uchun gender.stat.uz saytida oilaviy zo’ravonlik qurbonlari haqida hech qanday ma’lumot yo’q. Bu nima degani? Biz real muammo ko’lamini bilmaymiz. "Himoya orderining 1 oylik muddati juda kamlik qiladi" Himoya orderi zo’ravonlikka uchragan ayolga 1 oy muddatga beriladi. Order nusxasi zo’ravonlikni sodir etgan shaxs – erga beriladi va 30 kun davomida zo’ravonlikdan profilaktika o’tashi kerak. Lekin bu yerda katta savol turibdi: himoya orderi olgan ayolga nisbatan sodir etilgan zo’ravonlikning oldini olish uchun nima qilindi, zo’ravonlik qilgan shaxs bilan psixolog yoki mahalla faoli ishladimi, 30 kun muddatda zo’ravon er ayoliga nisbatan munosabatini o’zgartirdimi, ular yarashtirildimi va qanday asosga ko’ra? Bular haqida jamoatchilikka ma’lumot to’liq yetkazilmagan. Mutasaddilar oldida o’zini yaxshi tutgan er uyda yana zo’ravonlik qilmasligiga kim kafolat bera oladi? Xalqaro standartlar bo’yicha himoya orderi 1-2 yil muddatga beriladi. Bizning amaliyotda 1 oylik muddat juda kam. Zo’ravon er bir oy ichida o’zgarishi qiyin. Zo’ravonlik sodir etayotgan erkaklar nima uchun bu ishni qilishini o’rganish va asosiy e’tiborni shunga qaratish kerak. Nima uchun erkak o’z jahlini jilovlay olmaydi? So’rov ishtirokchilariga shunday savol berdim: ba’zida er xotinining qilayotgan ishlaridan asabiylashadi yoki g’azablanadi. Sizningcha, agar er xotini bilan janjallashsa, u xotinini turtish yoki urishga haqlimi? U o’z harakatlari uchun oqlanishi kerakmi? 500dan ortiq respondentlar qatnashdi. Ularning aksariyat qismi oqlanishi mumkinmas, degan javoblarni bergan. Ayrimlar o’ldirishgayam haqqi bor, degan. Bundan dahshatga tushish mumkin. Nima uchun erkak o’z jahlini jilovlay olmaydi? Bu oilaviy muhitga borib taqalyapti. O’g’il va qiz bolaga ikki xil yondashuv sabab bo’lyapti. O’g’il bola urishsa, kimdir bilan mushtlashsa, bu normal holat. Bu jasorat, mardlik sifatida qabul qilinadi. Qizlarga esa muloyim, jahli chiqsayam jim o’tirishi, tobe bo’lishi kerakligi uqtiriladi. Yigitlar esa rag’batlantiriladi. Muttasil ruhiy bosimdan chiqish yo’li bormi? Ayollar psixologga murojaat qilishi, to’g’ri maslahat bera oladigan odamni topa olishlari kerak. Ijtimoiy tarmoqda ham ko’ngilli yordam beruvchi kanallar bor. Facebook’da Sukut saqlama (NeMolchi.uz) loyihasini misol qilib keltira olaman. U yerda yordamga muhtojlarga ko’mak beruvchi ko’ngilli psixolog, yuristlar ham bor. 1146 qisqa raqami ham bor. Tadqiqotim doirasida ushbu qisqa raqamni – 103, 102 raqamlarini bir-biriga integratsiya qilishni taklif qilganman. Murojaat qilganlar holatga qarab yo’naltiriladi. Buning uchun yetarli mutaxassislarni tayyorlay olishimiz kerak. "2016 yilgacha oilaviy zo’ravonlik O’zbekistonda borligi haqida o’ylab ko’rmaganman" 2016 yilgacha bizda oilaviy zo’ravonlik bor, deb o’ylab ko’rmagan ekanman. Chunki gender tengligi, oilaviy zo’ravonlik haqida hech qayerda gapirilmagan. Biz oilaviy zo’ravonlik oilaviy masala sifatida ko’rilgan jamiyatda o’sganmiz. Chidash va sabr qilish kerak, deb jamiyat bosimiga chidab kelingan. Aslida, buni bosim deb ham qabul qilmaganmiz. OAVda jinsiy kamsitilish targ’ib qilinishi stereotiplarning yanada ildiz otishiga sabab bo’ladi. Unda muammosi bilan kelgan ayolga psixolog (!) baqirib, nima uchun ayb qilgansiz, deb do’q qiladi. Bunda victim blaming holati kuzatilyapti. "Mening qaynonam general" ko’rsatuvida esa ayollar kelin, qaynona rolida targ’ib qilinadi, hamma narsaga ulgurishi kerakligi va konkurs darajasida o’tkazilib, kelin barcha talablarni bajarsa, u g’olib bo’lishi ko’rsatiladi. Ko’rsatuvning bir sonida hatto, oilaviy zo’ravonlikni oqlab chiqqan holati bo’lgan. Unda shunaqa deyilgan: "Turmush degani bu to’rtta musht. O’zingiz ham shu mushtdan yeganmisiz, deb so’rasa, ha, bo’lgan, oilada bo’lib turadi, deyilgan. Televideniye orqali oilaviy zo’ravonlikni normal holat sifatida qabul qilish targ’ib qilinyapti. telekanalida namoyish etilayotgan "Yor-yor" ko’rsatuvida kuyov va kelin qarindoshlari ishtirok etishadi, o’zaro savol-javoblar orqali bir-birlari haqida ma’lumotga ega bo’lishga harakat qilishadi. Unda boshlovchilar kelin tarafga quyidagi mazmundagi savollar bilan murojaat qiladi: Kelinlikka nomzod ovqat qilishni biladimi? Uyni yaxshi tozalaydimi? Bolalarni yaxshi ko’radimi? Telefon ishlatadimi? Ijtimoiy tarmoqlardan foydalanadimi? Eri ishni tashlaysan, uyda o’tirasan, deyishsa, kelinlikka nomzod bunga ko’nadimi? To’ydan keyin farzandli bo’lgach, ham uy, ham bola parvarishlariga ulgura oladimi? Kuyovlikka nomzodlarga esa oilani boqish qo’lidan kelishi, turmush o’rtoqlikka qanday talablari borligi so’raladi, xolos. Ushbu ko’rsatuvda xotin-qizlarning mustaqil shaxs sifatida o’z fikriga ega bo’lmagan, doim o’zini boshqa oila a’zolariga tobe hisoblashi kerak bo’lgan, har doim “xo’p” deb turadigan uy bekasi, uy tozalovchi sifatida namoyon etilishi ayollar qadr-qimmati kamsitilishi, huquqini poymol qiladi, deb baholash mumkin. Filmlarga keladigan bo’lsak, ko’p tanqid ostiga olinuvchi Ahad Qayum rejissyorligida olingan filmlarning nomlanishidan ham bilsak bo’ladi. Hammasida ayollarga bo’lgan nafrat, ular yomon obrazda targ’ib qilinadi. Bunday filmlarda mezoginiya (ayollardan nafratlanish) hissi kuchli. "Sotilgan nomus", "Suyuqoyoq", "Ayol makri", "Xiyonatkor kelin”. Ro’yxatni yana uzoq davom ettirishim mumkin. Bunday filmlar jamiyatda gender stereotiplarini targ’ib qilishda katta rol o’ynamoqda. Psixologlar ayollarga oiladagi zo’ravonliklarning oldini olish emas, balki bunday harakatlarga moyil bo’lgan shaxslardan qochish uchun maslahat berishadi. Potentsial tajovuzkorni quyidagicha tavsiflovchi xususiyatlarga ko’ra boshqarish mumkin:  Inson hayvonlarga shafqatsizdir;  Hech qanday tanqidni qabul qilmaydi;  Tanish odamning oldida uchrashgan ayollarni kamsitadi;  O’zaro munosabatlarning dastlabki bosqichlarida u ayollarning muloqot doirasini butunlay cheklaydi. Hujum va zo’ravonlik shaklida zo’ravonlikdan foydalanish qonun bilan jazolanadi, va turmush o’rtog’i uchun uzrli sabablar izlashi kerak emas. Vaqt tajovuzning namoyishini to’xtata olmasa, kelajakda ayollar va qo’shma bolalar uchun hayot xavfi sezilarli darajada oshadi.  II.BOB. O’ zbekistonda zo’ravonlikka qarshi kurash: xalqaro tajriba va yechim 2.1. Himoya orderi oiladagi zo’ravonlikning oldini olish vositasi sifatid a Jahonning ko’pgina mamlakatlarida xotin-qizlarga nisbatan zo’ravonlik holatlari alohida toifaga kiritiladi. Chunki bunday holatlarning oldini olish ham, ularning oqibatlarini bartaraf etish ham o’ziga xos farqli jihatlarga ega. Ekspertlarning fikricha, uy sharoitidagi zo’ravonlik va xarassment (tegajog’lik) – bu noxush vaziyatlarning shunday bir turiki, ularga ayollar erkaklarga nisbatan ko’proq duch keladilar. Boisi oddiy – ular aynan ayol bo’lganliklari uchun ko’p hollarda zo’ravonlik qurbonlariga aylanadilar… Mamlakatimiz bo’ylab 25-noyabr kuni start olgan “Zo’ravonlikka qarshi birgalikda kurashamiz!” shiori ostidagi “Gender zo’ravonlikka qarshi 16 kunlik faol harakatlar” kampaniyasi ham aynan mana shu, global miqyosda murakkab muammo deb tan olingan mavzuga bag’ishlandi. Aslida, ushbu keng ko’lamli tadbir yurtimizda keyingi besh yilda gender tenglikni ta’minlash sohasida amalga oshirilayotgan izchil va samarali ishlarning ifodasi bo’lmoqda. Vaholanki, bu marraga yetib kelgunimizcha O’zbekistonda bir qarashda ko’zga tashlanmaydigan juda katta ishlar amalga oshirildi. Gender tenglik demokratik qadriyatlarning bir qismi sifatida: qonunchilik asosini takomillashtirish davom etmoqda Har qanday rivojlanayotgan mamlakat, yetakchilar qatoriga qo’shilishni maqsad qilib olgan ekan, xalqaro demokratik hamjamiyat tomonidan o’rnatilgan ma’lum standartlarga rioya qilishi, o’z qonunchiligi va taraqqiyot dasturlarini ham ularga moslashi zarur bo’ladi. Shu ma’noda Yangi O’zbekiston qurilishining ilk kunlaridayoq, ya’ni besh yil avval, gender tenglikka erishish haqiqiy demokratik qadriyatlarning ajralmas qismi sifatida eng ustuvor maqsadlarimiz qatoriga qo’yildi va bu jihat mamlakatimizning yangi taraqqiyot yo’lini belgilab bergan barcha dasturiy hujjatlarga ham kiritildi. Agar avvallari bu yo’nalish “milliy mentalitet” kabi bahonalar bilan to’sib qo’yilgan bo’lsa, Yangi O’zbekistonda bunday sun’iy vaj-korsonlardan butunlay voz kechildi. Zero, hatto eng konservativ jamiyatlar ham gender tenglikning zaruratini tan olayotgan bugungi kunda bu omil taraqqiyotimiz, shu jumladan iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishimizning zaruriy shartiga aylandi. Bunda xotin-qizlarga nisbatan kuch ishlatish, ayniqsa oiladagi zo’ravonlikni bartaraf etish eng muhim vazifalar qatoriga qo’yildi. Zero, xalqaro huquq ham davlatlarga bu borada aniq majburiyatlar yuklaydi. Jumladan, joriy yilning o’zida mamlakatimizda oiladagi zo’ravonlikning oldini olish tizimini takomillashtirish bo’yicha 8 ta normativ huquqiy hujjat ( 2 ta qonun, 1 ta O’zbekiston Respublikasi Prezidenti qarori va 5 ta Hukumat qarori) qabul qilindi. Xususan, “Og’ir ijtimoiy ahvolda qolgan xotin-qizlar huquqlari kafolatlarini ta’minlash bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar qabul qilinganligi munosabati bilan O’zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga qo’shimcha va o’zgartishlar kiritish to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi qonuni davlat rahbarining 2021-yil 19-maydagi tegishli qarori ijrosi yuzasidan ishlab chiqildi. Qonun bilan O’zbekiston Respublikasining “Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari to’g’risida”gi, “Xotin-qizlarni tazyiq va zo’ravonlikdan himoya qilish to’g’risida”gi va “Aholini ro’yxatga olish to’g’risida”gi qonunlariga qo’shimcha va o’zgartishlar kiritildi. Mohiyatan ushbu qonun 2019-yilda “ Xotin- qizlarni tazyiq va zo’ravonlikdan himoya qilish to’g’risida ”gi qonunning qabul qilish bilan asos solingan me’yoriy huquqiy bazani tubdan takomillashtirishga xizmat qiladi. Ushbu qonun xotin-qizlarni zo’ravonlikdan himoya qilishga jalb etilgan tuzilma va idoralarning vazifalarini aniqlashtirib, ularning o’zaro muvofiqlashgan faoliyatini takomillashtirishga zamin hozirladi. Unda nazarda tutilgan eng muhim o’zgarishlardan biri – bu fuqarolar yig’inlarining vakolatlari kengaytirilishi bo’ldi. Jumladan, unga ko’ra, fuqarolar yig’inining tazyiq va zo’ravonlikka uchragan xotin-qizlarni himoya qilishga doir chora-tadbirlarni belgilashi, shuningdek mazkur faktlar to’g’risida tegishli ayollarni reabilitatsiya qilish va moslashtirish markazlari hamda ichki ishlar organlarini zudlik bilan xabardor qilishi nazarda tutilgan. Bu juda muhim, chunki ayollarga nisbatan zo’ravonlik holatlari ko’proq oilada qayd etiladi, oila esa mahallaning bir qismi. Hattoki taraqqiyot har soniyada ilgarilab borayotgan 21 asrda ham o’zbek jamiyatida mahallaning roli oshsa oshdiki, lekin o’z ta’sir kuchini yo’qotgani yo’q. Qolaversa, zo’ravonlikka qo’l urgan shaxs va bunday holatlar qayd etilgan oila, hattoki ularning ajdodlari haqida aynan mahalla fuqarolar yig’inlarida ishonchli ma’lumotlar bo’ladi. Kezi kelganda hattoki huquq-tartibot organlarining choralaridan ko’ra mahalla ahlining munosabati zo’ravon xulqini o’zgartiruvchi asosiy omil bo’lishi mumkin. Shu jihatdan tegishli normalarning yangi qonunga kiritilishi ayollarga nisbatan oiladagi zo’ravonlikni bartaraf etish borasidagi sa’y- harakatlarning ta’sirchanligini oshiradi. Sohadagi yangi tuzilmalar – tegishli qonunchilikka rioya qilish va belgilangan vazifalarni amalga oshirishning ishonchli vositasi Gender tenglikni ta’minlashga nisbatan hozirda mamlakatimizda qo’llanilayotgan yangi yondashuvning o’ziga xos jihati institutsionalizatsiya jarayonining jadallashuvi bilan bog’liq. Bu bejiz emas, chunki bu o’rinda gender sohasida aniq vazifalar yuklatilgan yangi tuzilmalarni shakllantirish barqaror faoliyat yurituvchi va o’z oldiga qo’yilgan muhim maqsadlarni og’ishmay, izchil amalga oshiruvchi institutlarning butun bir yaxlit tizimga birlashishiga olib keladi. Shu jihatdan mamlakatimizda so’nggi besh yilda O’zbekiston Respublikasi Gender komissiyasi, parlament yuqori palatasi huzurida tegishli qo’mitaning tashkil etilishi, qolaversa, Respublika xotin-qizlar jamoatchilik kengashi tuzilishi sohada olib borilayotgan ishlarning samaradorligini sifat jihatdan yangi bosqichga olib chiqdi. Endilikda aynan shu tuzilmalarning natijaga yo’naltirilgan faoliyati tufayli qonunchilikni takomillashtirishdan tortib, barcha sohalarda ayollarni qo’llab-quvvatlash, va eng asosiysi – zo’ravonlikdan himoya qilish borasida keng ko’lamli ishlar olib borilmoqda. Jumladan, Respublika xotin- qizlar jamoatchilik kengashi tomonidan joriy yilning aprel oyida oilada zo’ravonlikni oldiniolish va oilaviy zo’ravonlikdan jabr ko’rganlarga amaliy ko’mak ko’rsatish yuzasidan “Yo’l xaritasi” tasdiqlandi. Uning ijrosini ta’minlash maqsadida Bosh prokuror o’rinbosari rahbarligida vakolatli davlat idoralari rahbarlari darajasidagi Ishchi guruh faoliyati yo’lga qo’yildi. Kengash bilan hamkorlikda Sog’liqni saqlash vazirligi, Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirliklari tomonidan “Tazyiq va zo’ravonlikdan jabrlanuvchilarga tibbiy ruhiy yordam ko’rsatish bo’yicha” o’quv qo’llanma yaratildi, Adliya vazirligi tomonidan xotin- qizlarning huquqiy ongi va madaniyatini oshirish bo’yicha maxsus onlayn kurslar ishlab chiqildi va “ kurslar.huquqiyportal.uz ” elektron platformasiga joylashtirildi. Bu – aynan hozirda qilinayotgan ishlarning ro’yxati va uni hali uzoq davom ettirishimiz mumkin. Muhimi – ularning har biri kundalik hayotimizda xotin-qizlar maqomining o’zgarayotgani, o’ziga bo’lgan ishonchi ortayotgani bilan ahamiyatli. Himoya orderi oiladagi zo’ravonlikning oldini olish vositasi sifatida Shu o’rinda xotin-qizlarga nisbatan zo’ravonlikning oldini olishga qaratilgan amaliy mexanizm haqida to’xtalsak. Mamlakatimizda himoya orderi joriy qilinganida bizda bundan hech kim foydalanmasa kerak deb o’ylaganlar ko’pchilikni tashkil qilgandi. Chunki o’zbek ayollari o’z muammolarini uydan nariga chiqarishni istamasliklari hammaga ma’lum. Bundan tashqari, ayollarga nisbatan zo’ravonlikka qarshi ta’sirli mexanizmlar ham yo’q edi. Raqamlarga e’tibor qaratsak, 2020-yilda 14 ming 774 nafar ayolga himoya orderi berilgan bo’lsa, 2021-yilning 10 oyida esa 32 ming 154 nafar ayol bunday orderdan foydalandi va o’z huquqlarini himoya qildi. Himoya orderidan foydalangan ayollar sonining oshishi muammolar ko’payganligini anglatmaydi. Aksincha, bu jamiyatimizda ayollar orasida huquqiy madaniyatning oshib borayotgani va joylarda profilaktika inspektorlari samarali faoliyat yuritayotganidan darak beradi. Galdagi vazifa – bu mexanizmning yanada samarali ishlashini ta’minlash. 2.2. Xalqaro miqyosdagi hamkorlik Shunisi e’tiborliki, mamlakatimiz BMTning shartnoma organlari, BMT Xotin- qizlar tuzilmasi, BMT Taraqqiyot dasturi va BMTning Aholishunoslik jamg’armasi bilan gender mavzusidagi bir qator masalalar, shu jumladan, gender zo’ravonlikka qarshi kurashish bo’yicha faol hamkorlik qilib kelmoqda. Joriy yilning iyun-iyul oylarida O’zbekiston “Tenglik avlodi” global Parij forumida faol ishtirok etdi. Unda biz qabul qilgan majburiyatlardan biri – gender zo’ravonlikka barham berishga qaratilgan, majburiyatlarning yana 2 tasi – reproduktiv salomatlik va xotin- qizlarning iqtisodiy huquqlarini kengaytirishdan iborat. “Tenglik avlodi” global forumi doirasida o’tkazilgan “ Dunyo yog’dusi ” grantlar tanlovida O’zbekistondan 4 ta NNT (“ Nihol ”, “ Qalb nuri ” (Jizzax), “ Istiqbolli avlod ” (Xorazm), “ Fuqarolik tashabbuslarini qo’llab-quvvatlash markazi ” (Farg’ona)) grant sohibi bo’ldi. Hozirgi kunda mazkur NNTlar xotin-qizlarni zo’ravonlikdan himoya qilish bo’yicha manzilli ishlar olib bormoqda. Xorijda qanday? Albatta, har qanday sohani takomillashtirishda xorijiy tajribani o’rganish va uni mahalliy sharoitlarimizga moslashtirgan holda samarali tatbiq etish muhim ahamiyat kasb etadi. Gender tenglik ham bundan mustasno emas. Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti ma’lumotlariga ko’ra, dunyo bo’yicha xotin-qizlar umumiy sonidan 35 foizi, ya’ni har uchinchisi zo’ravonlikka duch kelmoqda. Bu degani, ushbu muammo jahondagi hech bir mamlakatni chetlab o’tmagan, u xoh rivojlangan, xoh rivojlanayotgan yoki uchinchi dunyo davlati bo’lsa ham. Shunga yarasha, bu muammoni bartaraf etish yo’nalishida ko’pgina mamlakatlar o’ziga xos tajriba to’plaganlar. Bunda asosiy tamoyil – davlat va nodavlat tuzilmalarining jamoatchilik bilan doimiy aloqada bo’lishidan iborat. Chunki zo’ravonlik, har qanday jinoyat kabi, ogohlik va shaffoflikdan “qo’rqadi”, zo’ravonning xatti-harakatlari jamiyat tomonidan qoralanishi esa uni to’xtatishning eng samarali yo’li. Shu jihatdan O’zbekiston ham turli mutasaddi tuzilmalar va jamoat tashkilotlar hamda keng jamoatchilikning bu yo’nalishdagi hamkorlik aloqalarini mustahkamlash borasidagi xorijiy tajribasidan foydalanmoqda. Bu ayniqsa tegishli yo’nalishda qabul qilinayotgan me’yoriy- huquqiy hujjatlarning ustida ishlashda yaqqol namoyon bo’lmoqda. Shuningdek, xotin-qizlarning huquqiy savodxonligini oshirish yo’nalishida ham yangi tajribalar qo’llanilmoqda. Bu ham juda muhim, chunki xuddi o’sha himoya orderi yoki boshqa imkoniyatlardan foydalanish uchun ham zo’ravonlikka duch kelayotgan xotin-qizlar ular haqida bilishlari lozim. Shundagina ular o’z huquqlarini ro’yobga chiqara oladilar. Ayollarni reabilitatsiya qilish markazlari – ilg’or xorijiy tajribaning mamlakatimiz amaliyotiga integratsiya qilinishiga misol . 2018-yildan boshlab bizning hayotimizga “shelter” tushunchasi kirib keldi. Bu atama avval boshida Zo’rlik ishlatishdan jabr ko’rgan ayollarni reabilitatsiya qilish va moslashtirish markazlariga nisbatan qo’llaniladi. Hozirda ular Ayollarni reabilitatsiya qilish markazlari deb yuritilmoqda. Prezidentimizning 2021-yil 19- maydagi “Zo’rlik ishlatishdan jabr ko’rgan xotin-qizlarni reabilitatsiya qilishga oid qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida” gi qarori zo’ravonlikka uchragan ayollarga yordam tizimini yaratish, oilaviy-maishiy zo’ravonlikning oldini olish va uning mudhish oqibatlariga barham berishga qaratilganligi bilan ahamiyatli. Uning asosida Mahalla va oilani qo’llab-quvvatlash vazirligi huzurida 29 ta shunday markazlar tashkil etildi. Shu paytgacha reabilitatsiya markazlari NNT tarzida faoliyat yuritib kelgan bo’lsa, endilikda ularning faoliyati to’liq davlat byudjeti hisobidan moliyalashtiriladi. Bu esa, tazyiq va zo’ravonlikdan jabrlangan, o’z joniga suiqasd qilgan yoki qasd qilishga moyil bo’lgan shaxslar bilan ishlash sifat jihatdan yangi darajaga olib chiqiladi, degan so’z. Shu o’rinda statistikaga murojaat qilaylik. 2021-yilning 10 oyida “Zo’rlik ishlatishdan jabr ko’rgan shaxslarni reabilitatsiya qilish va moslashtirish markaz” lariga 7226 nafar fuqarolar murojaat qilgan. Murojaat etgan shaxslarning 6515 nafari ayollar, 272 nafari ularning farzandlaridir. Murojaat qilganlarga markazlar tomonidan 2784 nafariga huquqiy, 3323 nafariga psixologik, 75 nafariga birinchi tibbiy yordam ko’rsatish, 165 nafariga tibbiyot muassasaga yuborish, 861 nafariga boshqa masalalarda ko’maklashildi va amaliy yordam ko’rsatildi, 172 nafariga himoya orderini olib berishda amaliy yordam ko’rsatildi. Demak, hozirda har bir viloyatda faoliyati yo’lga qo’yilgan bunday markazlar zo’ravonlikka duch kelgan xotin- qizlarga shoshilinch amaliy yordam ko’rsatish, demakki, ruhiy va jismoniy salomatligini, ayrim hollarda hatto hayotini saqlab qolishga xizmat qilmoqda. Aslini olganda bir qarashda olamshumul ko’rinmagan bu holat gender tenglikni ta’minlash sohasida olib borilayotgan ishlarimizning katta natijasi. Chunki aynan shu markazlarning samarali faoliyati endilikda ko’plab jabrdiydalarga shunchaki yordam ko’rsatish emas, balki ularning hayotini tubdan yaxshi tomonga o’zgartirishni ta’minlaydi. Chunki ularda ayollar nafaqat ko’mak oladi, balki yangi bilimlar, hattoki kasblarni o’zlashtirish yoki o’z biznesini boshlash imkoniga ega bo’ladilar. Shu jihatdan ushbu tizimni rivojlantirish va takomillashtirish zo’ravonlikka qarshi kurashda muhim ahamiyat kasb etadi. Gender zo’ravonlikka qarshi 16 kunlik faol harakatlar:jamoatchilik e’tiborini jalb qilishning samarali shakli Demak, 25- noyabrdan boshlab keyingi 16 kun davomida biz turli tadbirlar o’tkazish orqali jamoatchilik e’tiborini gender zo’ravonlik muammosiga qaratib kelmoqdamiz. Keng ko’lamli jarayon doirasida mamlakatimizning turli hududlarida anjumanlar, taqdimotlar, seminar treninglar, targ’ibot tadbirlari o’tkazilmoqda. Shuningdek, turli videoroliklar, ma’rifiy materiallar tayyorlanib, ijtimoiy tarmoqlar va internet resurslar, OAV orqali tarqatilmoqda. Albatta, 16 kunlikning o’tkazilishi keng jamoatchilik orasida katta rezonansga sabab bo’lmoqda. Eng asosiysi, mana shu vaqt davomida ko’plab xotin-qizlar o’z huquqlarini tanib, ular himoyasiga butun bir davlat va jamiyat otlanganini tushunadilar. Zo’ravonlikka qo’l urishi mumkin bo’lgan shaxslar esa har qanday nojo’ya harakat jazosiz qolmasligini anglab yetadilar. Eng asosiysi, zo’ravonlikka duch kelingan har qanday vaziyatda ham yechim topilishiga ishonch kuchayadi. Shunga qaramay, yilning qolgan qismida, har kuni va hammamiz bu illatga qarshi kurashishimiz mumkin. Bu ishga har birimiz munosib hissa qo’sha olishimizni doimo esda tutaylik. Aslida biz sanab o’tgan va maqola hajmi ixchamligini ta’minlashga intilganimiz bois, “kadr ortida ” qolgan ko’plab ishlarimiz – bu kundalik jarayon, har kuni, har soatda amalga oshirilayotgan aniq va zarur choralardir. Ularning ro’yobi nafaqat bugungi kunda opasingillarimizni har tomonlama qo’llab-quvvatlash orqali taraqqiyotimizni kuchaytirishga, balki kelgusida bir necha avlod, balki o’nlab avlodlarning chindan-da farovon va nurli hayotiga zaminni mustahkamlamoqda. Britaniya hukumati xotin-qizlarga qarshi maishiy zo’ravonliklarning oldini olish uchun yangi rejaga qo’l urmoqchi. Yangi rejaga muvofiq, hatto ayblarini isbotlash uchun dalillar yetarli bo’lmasa ham, zo’ravonlar vaqtinchalik hibsga olinishadi. Britan hukumatining yangi rejasi Xalqaro Maishiy zo’ravonliklarga qarshi kurash kuni munosabati bilan e’lon qilingan. Bu maishiy zo’ravonliklarga barham berolmayotgan har qanday hukumat qo’yishi kerak bo’lgan qadamdir. Ya’ni, ayollarni maishiy zo’ravonliklardan himoya qilish uchun zo’ravonlar ikki sutkadan to’rt haftagacha uylarini tushlarida ko’rishlari mumkin bo’ladi.Britan hukumatining ayrim tanqidchilariga ko’ra, lozim bo’lgan dalillarsiz ish tutish politsiyaga haddan ziyod vakolat berib yuboradi. Biroq britan hukumatining aytishicha, bu kabi tashabbuslar Avstriya, Olmoniya, Polьsha va Shveytsariyada allaqachon ish bergan va bu kabi xavotirlarga asos yo’qdir. Actionaid International xalqaro tashkilotining bugun e’lon qilgan raqamlariga ko’ra, har uch ayoldan bittasi o’z umrlari davomida jinsiy yoki jismoniy zo’rlanishadi. Xalqaro tashkilotning aytishicha, maishiy zo’ravonliklar nafaqat ayollarning jarohat olishlari yoki o’limi bilan yakunlanadi. Balki qizlarni maktabga borish, ayollarni pul topish va o’z ovozlariga ega bo’lishlaridan ham mahrum etadi. Xalqaro tashkilotga ko’ra, barcha inson huquqlari orasidan ayollarga nisbatan maishiy zo’ravonliklar eng muntazam tus olganidir. Va hukumatlarning qat’iyat ko’rsatib, maishiy zo’ravonliklarga birato’lasiga barham berishlarining vaqti yetgan. Maishiy zo’ravonlik hollari O’zbekistonda ham keng ildiz otgan. O’zbekistonda ayollar orasida yuz berayotgan suiqasd hollariga ham asosan maishiy zo’ravonliklar sabab bo’lishi aytiladi. Ayrim xalqaro tashkilotlar esa, O’zbekistonda xotin-qizlarning himoyasi uchun, hatto, maxsus qonunning ham yo’qligiga e’tibor qaratishadi. Xulosa Ijtimoiylashuv eng avvalo odamlar o rtasidagi muloqot va hamkorlikda turliʻ faoliyatni amalga oshirish jarayonini nazarda tutadi. Tashqaridan shaxsga ko rsatilayotgan ta sir oddiy, mexanik tarzda o zlashtirilmay, u har bir shaxsning ʻ ʼ ʻ ichki ruhiyati, dunyoni aks ettirish xususiyatlari nuqtayi nazaridan turlicha subyektiv tarzda idrok etiladi. Shuning uchun ham bir xil ijtimoiy muhit va bir xil ta sirlar odamlar tomonidan turlicha harakatlarni keltirib chiqaradi. Bir so’z bilan ʼ aytganda shaxsning ijtimoiylashuvida tashqi va ichki omillar kuchli ta’sir ko’rsatadi. Ayollarga nisbatan tajavuzkorlik va zo’ravonlikning oldini olishda ijtimoiylashuv muhum rol o’ynaydi. Shaxsni bolaligidan to’g’ri tarbiya berish, yetarli ko’nikmalarni berib borish orqali shaxsni ijtimoiylashuviga erishish mumkin. Yoshlarning sotsializatsiyasini barcha asosiy turlaridan ajratib turadigan asosiy o’ziga xos xususiyat bu yosh xususiyatlaridir. Aslida, yosh odam va uning sotsializatsiyasi birlamchi sotsializatsiyadan ikkinchi bosqichga - mos ravishda ikkilamchi sotsializatsiyaga o’tish davri. Boshlang’ich sotsializatsiyaning o’ziga xos xususiyati - bu shaxs tomonidan normalar va qadriyatlar, qoidalar va an’analarning dastlabki assimilyatsiyasi. Shunday qilib, individual, shimgich singari, barcha umumiy qadriyatlarni oila doirasidagi muloqot jarayonida, shuningdek do’stlaridan va o’zlaridan bir necha pog’ona yuqoriroq bo’lgan boshqa muhim odamlar bilan (yosh xususiyatlari va ma’lum darajada to’plangan ijtimoiy tajriba tufayli) o’zlashtiradi. ... Ushbu bosqichda shaxs o’z tanlovini qilish huquqiga ega emas, chunki u uchun bu tanlovni boshqalar qiladi: ota-onalar. Ikkilamchi sotsializatsiya birlamchi kishidan tubdan farq qiladi, chunki shaxs uchun uning muhiti, qolganlari singari, o’zini birlamchi sotsializatsiya paytida anglaganidan farqli o’laroq, boshqa xususiyatlarida namoyon bo’ladi. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. Ganiyeva M.X., Latipova N.M., Alekseyeva V.S., Ismailova B.X. Abduraxmanova M.M. “Bolalar va yoshlar ijtimoiy ta minoti va himoyasi”.O’quv qo llanma. ‟ ‟ Toshkent: 2019 yil. 2. Латипова Н.М., Нарбаева Т.К., Холбеков А. Д. Социология молодежи. Учебное пособие. Ташкент: Университет. 2019 – 284 с. 3. Mirziyoev. SH.Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak.T.:”O’zbekiston” 2017. Internet saytlari. 1. www.ziyo.uz – O’zbekiston elektron axborot sayti 2. www.pedagog.uz – O’zbekiston pedagogik axborotlar sayti 3. www.Lex.uz – O’zbekiston huquqiy xujjatlar jamlanmasi 4. https://gendermadad.uz/oz/document/2469 5. https://iiv.uz/news/himoya-orderi-haqida-bilasizmi .

Oilada va ayollarga nisbatan zo’ravonlik. Zo’ravonlik holatlarida shaxsni ijtimoiylashtirish

Купить