Oleum mavzusini o’qitish - Kimyo - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	122.5KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	08 Sentyabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Kimyo

Oleum mavzusini o’qitish

Sotib olish

MUNDARIJA
KIRISH……………………………………………………………………………6
I-BOB. OLEUM MAVZUSINI O’QITISHNING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Oleum haqida umumiy ma’lumot…………………………………………….9
1.2. Oleum tarkibini topishga doir masalalar yechimi……………………………10
II-BOB.ASOSIY QISM
2.1. Oleum eritmasining foizini topishga doir masalalar yechimi………………24
2.2. Turli xildagi oleumga oid masalalar yechimi………………………………..29
III-BOB. XULOSA………………………………………………… …………..38
IV-BOB.FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………..41
1

KIRISH
Bugun biz yashayotgan jamiyatga yangi fikr, yangi g’oya, eng muhimi,
islohotlarni amalga oshirishga qodir bo’lgan yangi avlod kadrlari kerak. Albatta,
xalqimizning mardona mehnati, o’qituvchi va murabbiylarning jonbozligi tufayli
ta’lim sohasini tubdan modernizatsiya qilish bo’yicha ko’p ish qilindi. Barchangiz
guvohsiz, bugun zamon shiddat bilan o’zgarib, barcha sohalar qatori ta’lim
tizimi oldiga ham o’ta dolzarb va murakkab vazifalarni qo’ymoqda. Biz
dunyo miqyosidagi keskin raqobatga bardosh bera oladigan milliy ta’lim
tizimini yaratishimiz zarur. Shu maqsadda, avvalo, ta’lim maskanlarining
moddiy-texnik bazasini, kadrlar salohiyatini mustahkamlash, darsliklar va
o’quv qo’llanmalarini zamon talablari asosida takomillashtirish, o’quv
dasturlari va standartlarini optimallashtirish, soha xodimlarining ish haqini
bosqichma-bosqich oshirib borish, ularning mashaqqatli mehnatini munosib
qadrlash bundan buyon ham doimiy e’tiborimiz markazida bo’ladi.Bugun
men, avvalo, ta’lim-tarbiya sohasi fidoyilariga, barcha yurtdoshlarimizga
murojaat qilib aytmoqchiman : aziz do’stlar, birodarlar, agar intilsak, astoydil
harakat qilsak, har qanday baland marrani egallash qo’limizdan keladi. Biz
ma’rifat borasida, ta’bir joiz bo’lsa, “iligi to’q” xalqmiz. Ilm-fanga intilish
bizning qonimizda, bugungi til bilan aytganda, genimizda bor. “Eng katta
boylik – bu aql-zakovat va ilm, eng katta meros – bu yaxshi tarbiya, eng katta
qashshoqlik – bu bilimsizlikdir”. Chindan ham, bugun biz ulug’ niyatlar bilan
poydevor qo’yayotgan yangi Uyg’onish davri mamlakatimizda mana shunday
ulkan boylik yaratishga, xalqimizning hayotini farovon qilishga va kelgusi
avlodlarga o’zimizdan munosib meros qoldirishga xizmat qiladi.
Ishonamanki, o’z tarixida ne-ne buyuk ishlarni sharaf bilan amalga oshirgan
xalqimizning intellektual va ma’naviy salohiyati, kuch-qudrati va olijanob
fazilatlariga tayanib, o’z oldimizga qo’ygan ulug’ va ezgu maqsadlarimizga
albatta erishamiz
2

Kimyodan masala yechishning ta'limiy ahamiyati shundan iboratki,
o'quvchilar rnasalalar yechish jarayonida modda va jarayonlar to'g'risidagi
kimyoviy bilimlari mustahkamlanadi. Kimyoviy jarayonlaming borishi, undagi
omillar (temperatura, bosim, katalizator va h.k.)ning ahamiyati to'g'risidagi fikrlari
ortadi. Kimyoviy masalalar yechish o'qitishni ishlab chiqarish bilan bog'laydi,
mehnat tarbiyasi ko'nikmalarini hosil qiladi, ixtisoslikni egallashga yo'naltiradi,
matematika, fizika, biologiya, geologiya va boshqa falliar bilan uzviy bog'lanish
borligilli ko'rsatadi. Maqsadga intilish xususiyatini shakllantiradi. Masala
yechishning rivojlantiruvchi ahamiyati yuqori bo'lib, u o'quvchilarning kimyoviy
bilimlarini shakllantiradi va rivojlantiradi, bilimdagi formalizrnni yo'qotadi,
mustaqil fikrlashga o'rgatadi. Kimyodan masalalar yechish jarayonida muammoli
o'qitishni amalga oshirish mumkin. Metodologik jihatdan qaralganda, bu holatda
abstrakt tafakkurdan amaliyotga o'tish ta'minlanadi. Masalalar yechish kimyoni
o'qitishning asosiy vositalaridan biri bo'lib, u bilimlarni mustahkam
o'zlashtirilishini taminlaydi. Kimyoviy masalalar sifat va hisoblashga oid sinflarga
bo'linadi. Kimyo fanining mohiyati moddalarning tuzilishi, xususiyatlari, va
ulardagi harakatlarini o'rganishni o'z ichiga oladi. Oleum mavzusi kimyo fanining
asosiy konseptlari va amaliyotlari bilan bog'liq bo'lib, oleum tarkibini aniqlashning
muhim qismi hisoblanadi. Bu kurs ishi kursantlarga oleum tarkibini, o'rganish
imkoniyatini beradi. Ushbu mavzu kurs ishidagi asosiy maqsadlardan biri bo'lib,
kimyo fanini o'rganuvchilarga oleum tarkibini aniqlashda qo'llanadigan usullarni
o'rgatishga yordam beradi va o’quvchining fikrlashini o’stirishi mumkin.
Ishning maqsadi: Universitetning ta'lim yo nalishlari va magistraturaʻ
mutaxassisliklarida tahsil olayotgan talabalarda ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borish
ko nikmalarini shakllantirishda kurs ishining ahamiyati katta. Kurs ishini bajarish
ʻ
jarayonida talabalar egallagan nazariy bilimlari va mavjud me'yoriy xujjatlar,
ma'lumotnomalar va zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanib amaliy
masalalarni mustaqil ravishda echish hamda o z g oya va echimlarini jamoada
ʻ ʻ
himoya qilish ko nikmasini egallaydi. Kurs ishini bajarishdan maqsad - o quv
ʻ ʻ
3

rejasida ko zda tutilgan muayyan fan bo yicha ma'ruza va amaliy mashg ulotlardaʻ ʻ ʻ
olgan nazariy va amaliy bilimlarini mustahkamlash, chuqurlashtirish,
umumlashtirish va ushbu bilimlarni aniq ijodiy va amaliy masalalarni mukammal
echishda qo llashdir. Kurs ishini bajarish orqali talabalar murakkabroq nazariy va
ʻ
amaliy masalalarni, masalan, bitiruv-malakaviy ishini bajarishga tayyorlanadi
Shuningdek, kurs ishi talabalarda hisob-kitob ishlarini bajarish, masalalar
chizmalarini chizish, tushuntirish hisobotlarini rasmiylashtirish ko nikmalarini
ʻ
hosil qilishi lozim.
Kurs ishining vazifalari: (1) talabalarning ma'ruza va amaliy
mashg ulotlarda, mustaqil faoliyatlarda olgan nazariy va amaliy ko nikmalarini
ʻ ʻ
ijodiy masalalarni bajarishda qo llay olishini namoyish etish;(2)talabalarda
ʻ
me'yoriy, ma'lumotnoma va boshqa adabiyotlardan foydalanish ko nikmalarini
ʻ
hosil qilish;(3)mustaqil fikrlash va eng maqbul echimlarni qabul qilishga o rgatish;
ʻ
(4)axborot texnologiyalari vositasida tayyorlagan o z ishining taqdimoti
ʻ
(himoyasi)ni o tkazish, unda kurs ishini bajarish jarayonida egallagan natijalarni
ʻ
ishonchli dalillar bilan asoslash, o zini dadil tuta bilish, turli zamonaviy texnik
ʻ
vositalar va ularning dasturlaridan foydalana olish kobiliyatini ko rsatish; (4)o quv
ʻ ʻ
jarayonida shakllangan kommunikativ ko nikmalarini namoyish etish, o z nuqtai
ʻ ʻ
nazarini himoya qila olish va murosaga kelish, muloqotga qo shilish, ish bo yicha
ʻ ʻ
savollarga asoslangan javob berish, etika qoidalariga rioya qilgan holda
baxslashish, muzokaralar va davra suxbatlarida qatnashish imkoniyatini namoyish
etish.Agar o’qituvchi o’z oldiga faqat nazariy materiallarni mustahkamlash
maqsadini qo’ygan bo’lsa bunday masalalar o’quvchilarga avvaldan malum
bo’lishi kerak.Agar o’qituvchi o’z oldiga yangi tipdagi masalalarni yechish
vazifasini qo’ygan bo’lsa o’quvchilarga masala yechish metodikasini
tushuntiradi.O’qituvchi masala yechish metodikasini tushuntirishda eng
avvalobiron masalani o’zi yechib ko’rsatish kerak bo’ladi.Masala yechish darsida
o’quvchilarning masala yechishga oid bilimlarini faollashtirish lozim.Shundan
so’ng masala sharti tahlil qilinadi.Masal shartida berilgan va aniqlanish zarur
4

bo’lgan kattaliklar belgilanadi va masala yechish algoritimi tuziladi,hisoblashning
matematik usuli amalga oshiriladi.
5

I-BOB. OLEUM MAVZUSINI O’QITISHNING NAZARIY ASOSLARI
1.1.Oleum haqida umumiy ma’lumot
Oleum ( lot. Oleum ) - sulfat angidrid S O
3 ning 100% sulfat kislota
H
2 SO
4 dagi eritmasi .Oleum yopishqoq, yog'li, rangsiz suyuqlik yoki eriydigan
kristallardir, ammo ular aralashmalar mavjudligi sababli turli xil soyalarga ega
bo'lishi mumkin. Havoda u "tutun" qiladi va suv bilan reaksiyaga kirishib, katta
miqdordagi issiqlikni chiqaradi. Oltingugurt angidridining kontsentratsiyasi juda
keng diapazonda o'zgarishi mumkin: birlikdan o'nlab foizgacha. Oleum yanada
kuchli suvni olib tashlash va oksidlovchi ta'sirga ega. Oleum shuningdek,
reaktsiyalar natijasida olingan pirosulfat kislotalarni o'z ichiga oladi.
Oleum eritmaning xili. Oleumni soda qilib tushintiradigan bo’lsak,H
2 SO
4 va
ortgan SO
3 tarkib topgan modda.
Un(SO
3 )+H
2 O=Xamir(H
2 SO
4 )+ortgan un(SO
3 )
Oleum so’zining ma’nosi; moyli,moy
1.Oleum olivarum -zaytun moyi
2.Oleum persicorum-shaftoli moyi
3.Oleum amdalarum-achchiq bodom
ERITMA: 20% li eritma deganda 20%tuzni tushunamiz.100 gr eritmada 20 gr
erigan modda tuz mavjud hamda 80 gr erituvchi suv mavjud.
Agar 2mol/l eritma deganimizda 1litr eritmada 2 mol tuz erigan deb tushunamiz
Agar 2.5 mol/kg li eritma deganimizda – 1kg suvda 2,5 mol tuz eriganligini
bilishimiz mumkin.
OLEUM: 20% li oleum deganda 20% SO
3 ni tushunamiz.100 gr oleum tarkibida
20 gr SO
3 hamda 80 gr H
2 SO
4 borligini bilamiz.Agar 2 mol/l oleum deganimizda 1
litr H
2 SO
4 da 2 mol SO
3 mavjudligini bilishimiz mumkin.Agar 2.5 mol/kg li oleum
deganimizda -1 kg H
2 SO
4 da 2.5 mol SO
3 mavjudligini bilishimiz mumkin.
1.2.Oleum tarkibini topishga doir masalalar yechimi
6

1. 129 gr oleum eritmasi tarkibida 80 gr SO
3 bo’lsa,oleum tarkibini toping.
Yechish; 129-80=49(H
2 SO
4 ). H
2 SO
4 -49:98=0.5:0.5=1 SO
3 -80:80=1:0.5=2
J: H
2 SO
4 *2SO
3
2. 44.5 gr oleum eritmasi tarkibida 20 gr SO
3 bo’lsa ,oleum tarkibini toping.
Yechish;
44.5-20=24.5(H
2 SO
4 ).
H
2 SO
4 -24.5:98=0.25:025=1
SO
3 -20:80=0.25:0.25=1 J: H
2 SO
4 ×SO
3
3.Oleum tarkibida oltingugurtning massa ulushi 16/44.5 ga teng bo’lsa, oleum
tarkibini toping.
Yechish :
H
2 SO
4 ×nSO
3 16×
(98+80n)=44.5× (32+32n) 1568+1280n=1424+1424n
1280n=1568-1424 J: H
2 SO
4 × SO
3
4.Oleum tarkibida oltingugurtning massa ulushi 56/149 ga teng bo’lsa, oleum
tarkibini toping.
Yechish:
H
2 SO
4 × nSO
3
56/14= 32+32n/98+80n 56×(98+80n)=149×(32+32n)
5488+4480n=4768+4768n 4768n-4480n=5488-4768
288n=720 H
2 SO
4 ×2.5 SO
3 ×2= 2H
2 SO
4 ×5 SO
3
n=2.5 J: 2H
2 SO
4 ×5 SO
3
5. 118gr oleumni neytrallash uchun 100 gr NaOH sarflangan bo’lsa ,oleum
tarkibini aniqlang.
Yechish:
1) NaOH ning ekvivalentini toppish lozim. E=40/1=40gr/ekv
2) m
1 /m
2 =E
1 /E
2 3) H
2 SO
4 - 49 7.2 ———1
118/100=x/40 47.2
x=47.2 SO
3 - 40 1.8 ———x=0.25
7

J: H
2 SO
4 ×0.25SO
3 =4H
2 SO
4 ×SO
3
6. 54 gr suvda 300 gr SO
3 eritilsa ,necha gr SO
3 ortib qolgan.Oleum tarkibini
toping. Yechish :
1) H
2 O+ SO
3 = H
2 SO
4 otrgan SO
3 3)
H
2 O+ SO
3 = H
2 SO
4

54(H
2 O) ——— x=240(SO
3 )sarflangan 54(H
2 O) ———x= 294(H
2 SO
4 )
18(H
2 O)———80 (SO
3 ) 18(H
2 O) ———98(H
2 SO
4 )
2) 300-240=60 gr (SO
3 ) ortgan 4) H
2 SO
4 —294/98=3
, SO
3 —60/80=0.75
J: 60 gr va 3 H
2 SO
4 ×0.75SO
3
7. Necha gr suvda 320 gr SO
3 eritilishidan 383 gr oleum olinadi ? Yechish :
H
2 O+SO
3 = H
2 SO
4 . x mol———80x = 98x
. 1mol———80 = 98
ortgan SO
3 = 320-80x 320-80x+98x=383 H
2 SO
4
=98x gr 320+18x=383 . 18x=63
X=3.5 mol×18=63 gr
J: 63 gr suv qo’shish kerak
8. Tarkibida 38% SO
3 saqlagan oleum fo’rmulasini aniqlang. Yechish:
100%-38%=62%(H
2 SO
4 )
H
2 SO
4 ———62%/98=0.63 mol /0.63=1 SO
3 ———
38%/80=0.475mol/0.63=0.75
J: H2SO4×0.75SO3
9. 80 % li sulfat kislota olish uchun 200 gr 24.5% li sulfat kislota eritmasi qo’shish
lozim bo’lgan H
2 SO
4 *SO
3 tarkibli oleumning massasini aniqlang.
Yechish: 178———196gr
1- usul
H
2 SO
4 ×SO3 =2H
2 SO
4 100% ———x=110.11%
110.11% 55.5———x=370 gr
80 24.5% 30.11———200
2- usul. H
2 SO
4 ×SO
3 =2H
2 SO
4
8

178x ———196x
m (H
2 SO
4 )=200×0.245=49gr 49+196x/200+178x=0.8
X=2.07 m(oleum)=178×2.07=370 gr
10.xH
2 SO
4 ×ySO
3 tarkibli oleumni to’la neytrallash uchun 110.5 ml
(p=1.328g/ml )NaOH eritmasi sarflandi.Hosil bo’lgan 40 %li eritma tarkibida 0.55
mol erigan bo’lsa,oleumni massa nisbati qanday?
Yechish: xH
2 SO
4 ×ySO
3 m=110.5ml*1.328g/ml=146.744 gr eritma
1)xH
2 SO
4 +2NaOH=NaSO
4 +2H
2 O h 0.55
0.55
ySO
3 +2NaOH=Na
2 SO
4 +H
2 O
2) m(Na
2 SO
4 )=0.55×142=78.1 gr
3) 78.1gr———40%
192.25 =m———100%
4) 192.25-146.744=48.5gr(oleum)
Demak , xH
2 SO
4 ×ySO
3 98x+80y=48.5 б ,
x+y=0.55 *98 y=0.3
m(H
2 SO
4 )=0.25×98=24.5 gr /24=1.225 m(SO
3 )=0.3×80=24
gr/24=1 J: H
2 SO
4 ×1.225SO
3
11. 2 litr (p=1.1 g/ml) 5,5 M li sulfat kislota olish uchun 970 gramm oleum
sarflangan bo’lsa ,oleum tarkibini toping?
Yechish: 1) m=5.5×2×98=1078 gr 3) 970-X+1.225x=1078
2)H
2 SO
4 ×SO
3 0.225x=108
970-X --- X x=480 (SO3)
SO3+ H2O=H2SO
4 80———98gr
x———-1.225x 4)970-480=490gr H2SO4
n(H2SO4)=490/98=5 mol n(SO3)=480/80=6 mol
J: 5H2SO4×6SO3= H2SO4×1.2SO3
12. 300 gr 56% li kaliy gidroksideritmasi bilan oleum to’liq neytrallandi va
59.59% li eritma hosil bo’ldi.Oleum tarkibini toping?
9

Yechish: 1)m(KOH)=300×0.56=168 gr
n(KOH)=168/56=3 mol 2)H2SO4+2KOH==K2SO4+2H2O
1.5 3 1,5 SO3+2KOH==K2SO4+H2O
3)m=(K2SO4)=1.5×174=261 gr
261gr———59.59%
438gr=x———100%
4)438-300=138 gr oleum xH2SO4×1.5-x SO3
98x+(1.5-x) ×80=138 98x+120-80x=138
18x=18 x=1 H2SO4
5)1.5-1=0.5 mol SO3 J:
H2SO4×0.5SO
13. 43.8 gr H2SO4 *nH2O tarkibli oleumga O va H atomlari soni teng bo’lguncha
20.52 gr H2O qo’shildi.Oleumning fo’rmulasini toping. Yechish :
xH2SO4× ySO3 98x+80y=43.8
1) n(H2O)=20.52/18=1.14mol
Suv mol miqdorda demak SO3 to’liq sarflanib, kislota hosil qilgan suv esa ortib
qolgan. Oxirgi eritmada H2SO4 va suv qolgan.
2)SO3+H2O=H2SO4 y———y———y
n(H2SO4)=x+y n(H2O)= 1.14-y
O=Y
3) (x+y) ×4+1.14-y=(x+y) ×2+(1.14-y) ×2 4x+4y+1.14-
y=2x+2y+2.28-2y
2x+3y=1.14
4) 2x+3y=1.14 ×49 98x+147y=55.89 x=0.3/0.3=1
98x+80y=43.8 98x+80y=43.8 y=0.18/0.3=0.6
J: H2SO4×0.6SO3
14. 548.06 gr massadagi suvda 1.94 gr oleum eritilganda hosil bo’lgan eritmaning
pOH =13 ga teng bo’lsa ,oleum tarkibini toping.( p=1.25 g/ml)
Yechish:
10

1) m(eritma)=548.06 +1.94=550 gr
pOH=13 pH=1 0.1 M li
2) V=m/p=550/1.25=440ml yoki 0.44 l
3) H2SO4 = 2H +
+ SO4 2-
1———2
0.05=x———0.1 M
4) n=Cm×V/l=0.05×0.44=0.022mol Kislota miqdori
oleum miqdoriga teng xH2SO4×ySO3
5) 98x+ 80y= 1.94 x=0.01 y/x =0.012/0.01=1.2
x+y =0.022 y=0.012 J: H2SO4×1.2SO3
15. Sulfat kislotada tarkibidagi kislorod massasiga teng massada sulfat angidirid
eritilganda hosil bo’lgan oleum fo’rmulqasini toping.
Yechish : Sulfat kislotada kislarod massasi 64 gr ga teng masaada SO3 saqlagan
oleum bor ekan.
1)n(SO3)=64/80=0.8mol J: H2SO4×0.8 SO3
16. X % li sulfat kislota eritmasiga uning massasidan 3 marta ko’p massadagi x-
32,65 % li oleum qo’shilganda 84 % li eritma hosil bo’ldi. Oleum formulasini
aniqlang?
Yechimi:
1)H2SO4 eritmasini 100 g x%
Oleumni esa 300 g x-32,5% deb olamiz....
Hosil bo'lgan eritmadagi H2SO4 (m) aniqlaymiz
100+300=400 g eritma
400×0,84=336 g H2SO4
2)336 g H2SO4 uchun dastlabki moddalar necha (m) olinganini belgilab olamiz.....
Dastlabki H2SO4 (m)
H2SO4 100x/100=x g
Endi oleum tarkibini belgilab olamiz...
SO3+H2O=H2SO4
80 g 98 g
11

98/80=1,225
4)SO3 hosil bo'lgan H2SO4 aniqlaymiz (m)
300/100=3 deb olamiz
(x-32,5)×3×1,225
5)Oleum tarkibidagi H2SO4( m) aniqlab olamiz...
(100-(x-32,5))×3
6)Endi umumiy tenglama tuzamiz...
336=x+(100-(x-32,5))3+(x-32,5)3×1,225
x=34,6
H2SO4•xSO3=1+xH2SO498 +80 x
300 = 98 +98 x
336 −34.6
x=0,0259
H2SO4×0,0259 SO3
1:0,0259. |4
4:0,104 J: 4H2SO4×0,1SO3
17. Massasi 3539,4 g suvda 15,6 g oleum eritilib 5 A tok bilan 57900 sekund
davomida elektroliz qilingandan so’ng hosil bo’lgan eritmaning (ρ=1,05 g/ml) pH
qiymati 1 ga teng bo’ldi. Oleum formulasini aniqlang.
Yechimi:
I×E×t 5×9×57900
1)m=———— = ————=27 g suv
. F. 96500
2) Em=3539,4+15,6-27=3528 g
Ev = 3528:1,05=3360 ml
3) pH=1. [H^+] ant =0,1 mol/l
4) 2H^+=H2SO4
2 mol--------1 mol
0,1 mol------x=0,05 mol/l
12

5)1000 ml-------0,05 mol
3360 ml---------x=0,168 mol
6)H2SO4(m) 0,168×98=16,464 g
H2SO4•xSO3=1+xH2SO4
7) 98+80x. 98+98x
————= ————
15,6. 16,464
x=0,4
J: H2SO4×0,4SO3
18.Tarkibi qanday bo'lgan oleumga 0,2 mol suv qo'shilganda sp2 va sp3 orbitallar
soni 5:2 nisbatda bo'lgan 103,2 g oleum olindi oleum tarkibini toping.
Yechimi:
1)H2SO4 sp3=4×3=12 ta (x), sp2 =2×3=6 ta (x)
SO3 da sp3=0, sp2=4×3=12 ta (y)
98x+80y=103,2
6x+12y. 5
———— = ————
12x. 2
x=0,4. y=0,8
2)SO3 + H2O = H2SO4
1 mol————1 mol ————1 mol
0,2=x————0,2————x=0,2
H2SO4 0,4-0,2=0,2 mol————1
SO3 0,8+0,2=1 mol————x=5 J: 5SO3×H2SO4
19. H2SO4•xSO3 oleumga sp³ va sp² orbitallar tenglashguncha 4,5 mol SUV
qo'shildi va 820,8 g oleum hosil bo'ldi. Oxirgi oleumning tarkibini aniqlang.
Yechimi:
H2SO4 sp3=4×3=12 ta , sp2 =2×3=6 ta
xSO3 da sp3=0, sp2=4×3=12 ta
13

6+12x=12 x=0,5 J: H2SO4×0.5SO3
20. X % li sulfak kislota eritmasiga Shunday massali x-18,4%li ileum qo'shilganda
72.43% li eritma xosil bo'ldi. Oleum formulasini aniqlang.
1)100+100=200
200×0,7243=144,86
100x+100(x-18,4)×1,225
—————————— =144,86
100
x=75,24
2) SO3(m) 75,24-18,4=56,84 g
56,84/80=0,7 mol
100-56,84=43,16 g H2SO4
43,16/98=0,44 mol
3) 0,44————0,7
1————x=1,6 J: H2SO4×1,6SO3.
21. Tarkibi H2SO4•xSO3 oleumga 1,8 mol H2O qo'shilganda sp^3 va sp^2
orbitalarining soni tenglashdi, bunda 332,2 g oleum olindi. Oleumni tarkibini
aniqlang.
Yechimi:
1)H2SO4•xSO3 2) H2SO4×0,5SO3 Mr=138g
12=6+12x 331,2:138=2,4
12x=6 3) 2,4H2SO4×1,2SO3
x=0,5 H2SO4×SO3
4) 1.2+1.8=3
2.4-1.8=0.6
n=3/0.6=5
J : H2SO4×5SO3
22. 22,8 g xH2SO4•ySO3 tarkibli oleumga 10 g SO3 qo'shilganda yH2SO4•xSO3
olindi. Boshlang'ich oleumni tarkibini aniqlang.
14

Yechimi:
n(SO3)10:80=0,125 mo 98x
22.8-80x
98x 22.8-80x ———— =
————
22.8-80x 98X+12.25
x=0,1 SO3
m(SO3)0,1•80=8 g
22,8-8=14,8 g H2SO4
n(H2SO4)14,8:98=0,15 mol
0,15:0,1 * 20=3;2 chiqadi J: 3 H2SO4×2 SO3
Masalani 2-yechimi:
22.8
98 x + 80 = 32.8
98 x + 80
x=1,5 y=1 J: 1,5 H2SO4×SO3
23. Tarkibida 36.12×10^23 ta atomi bo’gan SO3 Suvda ertilganda tarkibida
45.15*10^23 ta atom tutgan oleum ertmasi xosil boldi. Oleum tarkibini toping
Yechimi:
1,5 mol SO3, qo'shilgan suv 0,5 mol, demak, J: H2SO4•2SO3
24. 100 g X% li sulfat kislota eritmasi bilan 100 g X% li oleum eritmasi qo'shildi,
natijada 74,5% li sulfat kislota eritmasi hosil bo'ldi. Oleumni tarkibini toping
Yechimi:
100+100=200 g eritma 60/98=0.6122448
H2SO4(m) 200•0,745=149 g 40/80=0.5
SO3(m) 149-100=49 g 0.6122448/0.6122448=1
98x=49 0.5/0.6122448=0.81667
x=0,5×80=40 g SO3 J: H2SO4×0,81667 SO3
100-40=60 g H2SO4
J: H2SO4×0,81667 SO3
15

25. 200 g 6,2% li K2HPO4 eritmasiga 1,78 g oleum qo'shildi. Bunda olingan
eritmadagi fosfat kislotaning nordon tuzlari massa ulushlari tenglashdi. Oleumni
tarkibini aniqlang
Yechimi:
1)K2HPO4+H2SO4=KH2PO4+KHSO4
K2HPO4————>KH2PO4
174 g————136 g
1,279x————x
6,2-x=1,279x
x=2,72
6,2-2,72=3,48 g K2PO4 reaksiyaga kirishgan!!!
2,72 g K2PO4 ortib qolgan!!!
2,72 g KH2PO4 hosil bo'lgan!!!
2)K2HPO4+H2SO4----->
174 g ————98 g
3,48 g————x=1,96 g kis
H2SO4•xSO3---->1+xH2SO4
98+80x 98+98x
———— = ————
1,78 1,96
x=1 J:H2SO4×SO3
26. 18 g suvga H2 va O2 atomlari nisbati 1:1,2 bo'lguncha 65 g oleum qo'shilganda
82,65% li eritma hosil bo'ldi. Oleum tarkibini aniqlang.
Yechimi:
1-usul !!!!
xH2SO4•ySO3+H2O
2 x + 2
4 x + 3 y + 1 =1
1.2
98x+80y=65
16

x=1 y=0,4
J:H2SO4×0,4SO3
27. 600 ml (p=1,19 g/ml) 70% li H2SO4 olish uchun 462 g oleum sarflangan
bo'lsa, oleum tarkibini aniqlang.
Yechimi:
1)Em 600 g•1,19 g/ml=714 g
H2SO4(m) 714•0,7=499,8 g
2)H2SO4•xSO3--->1+xH2SO4
98+80x 98+98x
———— = ————
. 462 499,8
x=0,7
J:H2SO4×0,7SO3
II-BOB.ASOSIY QISM
2.1.Oleum eritmasining foizini topishga doir masalalar yechimi
1. 54 gr suvga necha gr SO3 eritilganda 44% li oleum eritmasi hosil bo’ladi ?
Yechish:
240=x————54
SO3 + H2O=H2SO4
80————18
44%———— (x-240) 100%———— (x+54)
44(x+54)=100(x-240) 44x+2376=100x-24000
100x-44x=24000+2376 56x=26376
x=471 J: 471 gr
17

2.144 gr suvga 976 gr SO3 qo’shilganda necha % li oleum eritmasi hosil bo’ladi.
Yechish: m
3 =144 +976 =1120 gr eritma
H2O+SO3=H2SO4 18————80
144————x=640 (SO3) 976-640= 336(SO3)
C%=m
1 ×100%/m
3 =336×100%/1120=30% J: 30%
3. Tarkibida H2SO4×0.4 SO3 bo’lgan oleumning foizini aniqlang.
Yechish: H2SO4×0.4SO3
m
2 =98 gr m
1 =80×0.4=32 m
3 =98+32=130 gr C%=m
1 /m
3
C%=32×100%/130 =24.6% J=24.6%
4. 60% li 100 g oleum 10 g suv bilan aralashtirilsa, necha foizli oleum hosil
bo'ladi?
Yechimi:
Demak oleumda kislota erituvchi SO3 esa erigan modda bo'ladi!!!!
100 g eritmada 60 g SO3 bor ekan.
SO3+H2O=H2SO4
80 g ————18 g suv
44,44=x————10 g
SO3 ort(m) 60-44,44=15,56 gr SO3(%)= 15.6×100%/110=14.18% J:14.18%
5. Bir xil massadagi H2SO4 eritmasini neytrallash uchun 6mol,oleum ni netrallash
uchun 6,9 mol NaOH sarflandi,H2SO4 va oleum aralashtirilganda
H2SO4×0,29SO3 hosil bulsa, dastlabki oleum % qancha
Yechish: 1-usul;
1)3 mol H2SO4
3,45mol oleum
6,45 mol H2SO4×0,29SO3
6,45————1,29
5=x————1 (H2SO4)
1,45=y————0,29 (SO3)
18

2)5*98+1,45*80=606gr 303grdan
303-3×98=9gr suv 0,5mol
3)(1,45×80+0,5×80)/303=0,5148
0.5148×100%=51.48% J; 51.48%
2-usul:
1)2NaOH+H2SO4=Na2SO4+H2O
(1,45×80+0,5×80)/303=0,5148
2 mol————1 mol
6 mol————x=3 mol
6,9/2=3,45 mol
3,45+3=6,45 mol mol oleum
2)H2SO4×0,29SO3
1+0,29=1,29 mol
1,29 ————121,2 g 6,45
————x=606 g/2=303 g dan
3) 303-3×98=9gr suv 0,5mol
y=1,95×80/303•100=51,48%
6. 169 g H2SO4×3SO3 tarkibli oleumga necha gr suv ta'sir ettirib 70% li eritma
olinadi.
Yechimi:
H2SO4•3SO3=4H2SO4
338 g ————392 g
169 g————x=196 g
0.7 = 196
169 + x
118,3+0,7x=196
0,7x=77,7 x=111 J: 111 gr suv
7. 200gr 30% li oleumga 60 gr SO3 qo’shildi.Hosil bo’lgan oleum necha foizli.
Yechish:
19

200————100% 60=x————30%(SO3)
m
1 (SO3)=60+60=120 gr umumiy
m
3 =200+60=260 umumiy massa
C%=m
1 /m
3 =120/260×100%=46.15% J: 46.15%
8. 320 gr SO3 ga 45 gr suv qo’shildi.Hosil bo’lgan eritmaning massa ulushini
toping ?
Yechish:
SO3 + H2O = H2SO4 + SO3 (ortgan)
1)45(H2O) ————x(H2SO4)=245
18(H2O) ————98(H2SO4)
2) 45(H2O) ————x(SO3)=200 gr sarflangan SO3
18(H2O) ————80gr(SO3)
3) 320
(SO3 umumiy) -200
(SO3 sarflangan) =45 gr ortgan SO3
4) m
3 =45+245 =365 gr umumiy massa
5) C%=m
1 /m
C%=45/365×100%=32.88%
9. 400 gr 82 % li sulfat kislota eritmasiga 500 gr sulfat angidirid shimdirilganda
hosil bo’ladigan oleum konsentratsiyasini toping ?
Yechish:
1)400————100% 2)400-328=72 (H2O)
328 = x————82%
328————328
H2SO4————H2SO4
72 gr---x=320————x=392 180gr
H2O + SO3 = H2SO4 + SO3 (ortgan )
18gr————80gr————98gr
4) 500-320=180 (ortgan SO3)
5) 328+392+180=900 umumiy massa
6) 180/900×100%=20% J:20%
20

10. 75% li oleum eritmasini necha gr miqdorin15 % li 1700 gr sulfat kislota
eritmasiga yuttirilganda eritmani konsentratsiyasi 2 marta ortadi ?
Yechish:
(100-75 )+75×1.225=116.875 gr
116.875 15————x=293.5 gr
30
15 86.875————1700 J: 293.5 gr
2.1.Turli xildagi oleumga oid masalalar yechimi
1. 50% H2SO4 olish uchun 400 g suv qo'shish lozim bo'lgan H2SO4•0,5SO3
tarkibli oleumning massasini (g) aniqlang.
Yechish:
1)H2SO4×0,5SO3+0,5H2O= 1.5H2SO4
147x
2)0,5= ————
. 400+138x
78x=200
x=2.564 2.564×138=353.85 gr J : 353.85 gr
2. 8xH2SO4×2ySO3 oleumga 1.8gr suv qushildi 5yH2SO4•2xSO3 oleum olindi
boshlangich eritmada S ning massa ulushi qanday bulgan
Yechimi:
8x=5y-0.1 X=0.05×8=0,4/0,2=2
2y=2x+0.1 Y=0.1×2=0,2/0.2=1 8x-5y=-0.1
2H2SO4×SO3 2y-2x=0.1
3S 96
w(S)= ———— = ————= 0,3478
. 2H2SO4×SO3 276 J: 34.78%
3. 100% li sulfat kislotada erigan sulfat angidiridning 20% li eritmasini hosil qilish
uchun 1000 gr 94.6 % li sulfat kislotada qanday hajimdagi (l. n.sh )sulfat
angidiridni eritish kerak?
21

Yechimi:
H2SO4=80% SO3= 20%
SO3 + H2O = H2SO4 2) 94.6% 18————1000
1)80-————98 104.5%
20%————x=24.5% 122.5% 9.9———x=550
80+24.5=104.5% li olingan
3)80 gr SO3-------------22.4 l
550 gr --------------x= 154 l J: 154 l
5. 80% li sulfat kislota olish uchun 200 gr 24.5 % li sulfat kislota eritmasiga
qo’shish lozim bo’lgan H2SO4 ×SO3 tarkibli oleum massasini aniqlang.
Yechish:
H2SO4 ×SO3==2H2SO4
178 gr————196 gr
100————x =110.11%
24.5 30.11————200 gr
80
110.11 55.5————x =370 J: 370 gr
2-usul
H2SO4×SO3==2H2SO4
178x----------------196x
m(H2SO4)= 200×0.245=49
0.8 = 49 + 196 x
200 + 178 x
X=2.07
200+178x =200+178×2.07 =370 J: 370 gr
6. x H2SO4*ySO3 tarkibli oleumni to’la neytrallash uchun 110.5 ml (p=1.328
g/ml) NaOH eritmasi sarflandi.Hosil bo’lgan 40% li eritma tarkibida 0.55 mol
erigan modda bo’lsa, oleumni massa nisbati qanday.
Yechish:
22

1)xH2SO4×ySO3
m=110.5×1.328=146.744 gr eritma
x H2SO4 + 2 NaOH ==Na2SO4 + 2H2O
0.55 0.55
ySO3 + 2 NaOH==N2SO4 + H2O
2)m (Na2SO4)=0.55×142=78.1 gr
78.1 gr————40%
195.25=m————100%
195.25-146.744=48.5 gr oleum
Demak, xH2SO4*ySO3
98x+80y=48.5 x= 0.25
x + y = 0.55 ×80 y=0.3
m(H2SO4)=0.25×98=24.5 gr
m(SO3)=0.3×80=24 gr
24.5 /20=1.225
20/20=1 J: 1.225;1
7. 65 gr H2SO4 × 0.4 SO3 tarkibli oleumga kislorod va vodorod atomlari soni teng
bo’lguncha suv qo’shildi. Hosil bo’lgan eritmadagi kislorod atomlari sonini
toping ?
Yechimi:
H2SO4 × 0.4 SO3 H2SO4 SO3
130————1 mol————0.4 mol
63————x=0.5 mol-————x=0.2 mol
+ y mol suv qo’shildi
SO3 + H2O ===H2SO4
0.2————0.2————0.2
n(H2SO4)=0.5+0.2=0.7 mol
Ortgan suvni X mol deb olsak 0.7 H2SO4 *x H2O
O=H
23

0.7x*4+ x= 0.7 *2 + 2x
X= 1,4
Y= x+ 0.2=1.4+0.2=1.6 mol( H2O)
H2SO4 1 mol————4 (O)
0.7mol————x= 2.8 ta (O)
H2O 1 mol————1 ta (O) 4.2 ta (O)
1.4 mol————x=1.4ta (O)
4.2×6.02×10 23
=25.28×10 23
ta kislarod mavjud J: 25.28×10 23
ta
8. H2SO4×1.5 SO3 tarkibli oleum eritmasiga 0.4 mol H2SO4×0.8SO3 tarkibli
oleum eritmasi qo’shildi. Olingan eritmaga 0.92 mol suv qo’shilganda 100% li
sulfat kislota hosil bo’lsa , dastlab oleum erimasining massasini aniqlang?
Yechimi:
X mol (H2SO4 ×1.5 SO3)
X mol ===H2SO4 1.5x mol=SO3 0.4 mol (H2SO4×0.8 SO3)
n(H2SO4)= x+0.4
n(SO3)==1.5x+0.32
SO3 + H2O ==H2SO4
1.5 x+0.32—1.5x+0.32----1.5x +0.32
Suvning moli SO3 nikiga teng
1.5x +0.32 =0.92
1.5 x=0.6
X=0.4 0.4 ( H2SO4×1.5 SO3)
m(oleum)=0.4×218=87.2 gr J: 87.2 gr
9. Oleumga 318 gr Suv qo’shilganda 10 molyalli sulfat eritmasidan 594 gr olingan
bo’lsa , dastlabki oleum tarkibidagi sp 2
– gibrid orbitallar sonini aniqlang.
Yechish:
10 molyalli;
1)10×98=980 gr (H2SO4) 3) 2H2SO4×1 SO3
980+ 1000 gr =1980 gr erituvchi 2 H2SO4 ————sp 2
=2 ta
24

1980 gr————10 mol 2×2×3==12 ta orbital bor
594gr————x=3 mol 1 SO3————sp 2
= 4 ta
2) 594-318 (H2O)=276 gr oleum 1×4×3==12 ta orbital bor
xH2SO4× (3-x)SO3 4) Umumiy orbitallar 12+12= 24
98x+240-80x=276 gr x=2 J: 24 Na
10. Oleumga o’zining massasidan 3 marta kam suv qo’shilganda 77.7% li H2SO4
eritmasi hosil bo’ldi. Oleum tarkibidagi SO3 ning massa ulushini toping ?
Yechish :
1) 300 gr oleum desak ,3 marta kam ya’ni 100 gr suv qo’shilgan.
m=300+100=400 gr
400 gr ————100%
311=x————77.7% H2SO4
2) 300-x=H2SO4, X gr SO3
SO3 + H2O ===H2SO4
80-————98
X————1.225x
3) 300-x+1.225x=311
0.225x=11
X=49
4)300gr ————100%
49gr————x=16% J: 16%
11. Tarkibi H
2 SO
4 ×0.6 SO
3 bo’lgan 657 gr oleum olish uchun vodorod hamda
kislorod atom sonlari nisbatlari 1.5: 1 bo’lganda sulfat kislota eritmasiga (p=1.25)
necha gr oltingugurt (VI)oksiddan qo’shish kerak?
Yechish:
H
2 SO
4 * x H
2 O
H
O = 2 + 2 x
4 + x = 1.5
1
6+1.5x=2+2x
25

0.5x=4
X=8
H
2 SO
4 +8 H
2 O + SO
3 =9 ( H
2 SO
4 × 0.5SO
3 )
1072 gr ———— 1314 gr
536=x ———— 657 J:536 gr
12. 80 gr SO
3 suvga qo’shilganda olingan oleum tarkibidagi SO
3 ning kislorod
atomlar sonining sulfat kislota tarkibidagi kislorod atomlar soninig nisbati 1;4
bo’lsa ,oleumdagi kislota massasini toping ?
Yechish:
n(SO
3 )=80/80=1 mol
SO
3 ortib qolgan
SO
3 + H
2 O=H
2 SO
4
x ———— x ———— x
n(H
2 SO
4 )=X mol n(SO
3 )=(1-x) mol (1− x)∗3
4x = 1
4

X= 3-3x
4x=3
X=0.75
m(H
2 SO
4 )=98 × 0.75=73.5 gr J: 73.5
13. H
2 SO
4 × 3SO
3 tarkibli oleum eritmasini hosil quilish uchun 3 litr suvda undan 3
barobar kam bo’lgan massada SO
3 gazi eritilishidan hosil bo;lgan eritmaga 90% li
oleum erutmasidan necha kg qo’shish kerak ?
Yechish :
H
2 SO
4 × 3SO
3 =4 H
2 SO
4 5)
30.625 120.25
1)338 ———— 392 115.97
100 ———— x=115.97% 4.28 85.35
2)3000+1000=4000 4000- ———— x=79.76
3)1000/80 × 98=1225
26

4)4000 ———— 1225 J: 79.7
100 ———— x=30.625
14. 11 mol suvda 22.4 l (n,sh ) SO
3 eritilishidan olingan eritmani necha gr
miqdoriga 71% li 135.2 gr oleum eritmasi qo’shilganda eritmada vodorod va
kislorod atomlari tenglashadi?
Yechish:
1)198+80=278 gr
278 ———— 98
100 ———— x=35.25%
2) (100-71)+71*1.225=115.975%
3) H
2 SO
4 × nH
2 O 4) H
2 SO
4 × 2H
2 O
2+2n=4+n 98 ———— 36 ———— 134
n=2 73.13%=x ———— 100
5)115.975 35.25 ———— 135.2
73.13
37.88 42.84 ———— x=152.9 gr
15. 100 g X% li sulfat kislota eritmasi bilan 100 g X% li oleum eritmasi qo'shildi,
natijada 74,5% li sulfat kislota eritmasi hosil bo'ldi. X ni toping .
Yechimi:
100+100=200 g eritma
H2SO4(m) 200•0,745=149 g
SO3(m) 200-149=49 g
98x=49
x=0,5•80=40 g SO3
100-40=60 g H2SO4
Oleum ushun X%
. 40 g SO3
27

X%= ————×100=40%
. 40+60
J: 40%
XULOSA
Oleum bu sulfat kislota va ortib qolgan oltingugurt (VI) oksididan tashkil
topgan murakkab modda hisoblanadi. Biz oleum mavzusini o’quvchilarga
tushuntirishdan oldin oleumning nazariy qismini to’lliqligich a yoritib berishimiz
kerak.Mavzuni yoritib berayatganimizda o’quvchilar tushunadigan qilib yetgazib
berishimiz kerak hisoblanadi. Asosan hayotga bog’lab tushuntirganimizda
o’quvchining ongida tezroq va onson qoladi.Oleumni o’zini ham hayotga
bog’laydigsn bo’lsak ,oleum o’zioltingugurt (VI) oksidiga suvning qo;shilishidan
hosil bo’lgan sulfat kislota vaortib qolgan oltingugurt(VI) oksididan tashkil
topgan.Hayotga bog’laydigan bo’lsak,oltingugurt(VI)oksidini un deymiz.Unni
suvga solsak xamir hosil bo’ladi va ortgan un ham hosil bo’ladi.Bundan tashqari
oleumning hayotimizdagi o’rni haqida ham malumot berib o’tish kerak.Oleumni
suvda eritib ,har qanday konsentratsiyali juda toza sulfat kislota olish mumkin.
Bo yagichlar, portlovchi moddalar va boshqalar ishlab chiqarishdaʻ
ishlatiladi. Oleumga doir masalalarni ishlash eng avvalo o’quvchining fikirlash
qobiliyati hamda matematika fanlarini yaxshi bilish ham talab etiladi.Oleum
masalalarini ishlashda oleum bilan eritmaning ham farqini ham bilib ketish talab
etiladi.Eritmada erituvchi suv erigan moddda tuz yoki boshq moddalar oksidlar
bo’lishi mumkin.Oleumda esa erituvchi sulfat kislota ,erigan modda esa
oltingugurt(VI)oksidi hisoblanadi.Bundadan tashqari oleum masalalarini ishlashda
shuni ham sedan chiqarmaslik kerak,oleumda foizni oltingugurt (VI)oksidi
beradi.30% li oleum deyilsa oleum tarkibining 30%ini SO
3, 70%ini esa H
2 SO
4
28

tashkil qiladi.Oleum masalalarini ishlashda oleum tarkibini topishga doir masalalar
ham mavjud.Bunday masalalarni ishlashda avvvalo,oleumning umumiy
massasidan ,hamda SO
3 massasidan foydalangan holda sulfat kislotaning va ortib
qolgan SO
3 massasini aniqlab olishimiz kerak bo’ladi.Shundan keyin H
2 SO
4 va
SO
3 massalarini nisbat qilib tarkibini topishiiz mimkin.Oleumning umumiy
fo’rmulasiq quydagicha bo’ladi: H
2 SO
4 *xSO
3 yoki x H
2 SO
4 *ySO
3 bo’ladi.
Oleum mavzusini biz universitetda o’tiladigan maruza darslarida katta
o’qituvchilardan oleum mavzusini yechishning birnecha xil usullarini
o’rganishimiz orqali,masalalar yechesh fanidan amaliy darslarimizda maruzada
o’rgangan usullarimiz orqali masalalarni ishlaymiz.Bu orqali bixz o’zimizning
masalalarni ishlashning turli usullarini o’rganishimizga sababchi bo’ladi.
Universitetda o’rgangan bilimlarimiz orqali,maktablarda bemalol o’quvchilarga
oleum masalalarini o’rgatishimiz mumkin bo’ladi.Darslar davomida biz ko’pgina
adabiyotlardan masalalar yechish to’plamlaridan, optima savollaridan hamda DTM
test savollaridagi oleumga doir masalalarni ishlash orqali ham tajriba;larimizni
orttiramiz.Kimyoda fanida masalalarni to’g’ri yechishning 50% ini masala shartini
to’g’ri o’qish va masalani fikrlab ishlash tashkil etadi.Biz qanchalik yangi
qo’llanmalardan turli xil oleumga doir masalalarni ishlash orqali fikirlash
qobiloiyatimizni ham oshirishimiz mumkiun bo’ladi.Maruza darsllari hamda
amaliy darslar orqali o’rgangan turli xildagi masalalarni yechish usullarini
umumlashtirgan holda fan yuzasidan kurs ishlarimizni himoya qilamiz. Kurs
ishlariga tayyyorlanishimizda ko’proq kitopblardan hamda axborot
texnalogiyalaridan foydalanish orqali ham ko’proq malumotlarga ega
bo’lamiz.Ko’proq malumotlarga ega bo’lishimiz orqali biz kurs ishimizni himoya
qilganimizda o’qituvchilarning bergan savolllariga bemalol javob berishimiz
mumkin. Davra suxbatlarida ham ,kimyo kechalarida ham ko’proq malumotlar
aytishimiz mumkin.Darslarda masalalarni ishlashimizda ko’proq guruh bo’lib
ishlashimiz orqali fikirlashimiz oshishi hamda masalalarni ishlashning turli xil
usullarini o’rganishimiz mumkin.Guruh bo’lib masalalarni ishlaganimizda juda
29

ko’p baxslar bo’ladi.Har bir talabadan masalani ishlashning turli xil usullari
bo’ladi.Moddalarning elementlarning bir biri bilan tasirlashganda ularda yuz
beradigan kimyoviy xodisalarni ham bilib olib bir birimiz bilan fikr almashishimiz
mumkin. Kurs ishini sifatli bajarishning muhim shartlaridan biri tanlab olingan
mavzu bo yicha mavjud maxsus adabiyotlarni chuqur o rganish hisoblanadi. ʻ ʻ
Agar o'qituvchi o'z oldiga faqat nazariy materiallarni mustahkarnlash maqsadini
qo'ygan bo'lsa, bunday masalalar o'quvchilarga avvaldan ma'lum bo'lishi kerak.
Agar o'qituvchi o'z oldiga yangi tipdagi masalarni yechish vazifasini qo'ygan
bo'lsa, o'quvchilarga masala yechish metodikasini tushuntiradi. O'qituvchi
masalalar yechish metodikasini tushuntirishda avval biron masalani o'zi yechib
ko'rsatishi kerak. Masalalar yechish darsida o'quvchilarning masala yechishga oid
bilimlarini faollashtirish lozim. Shundan so'ng masala sharti tahlil qilinadi. Masala
shartida berilgan va aniqlanishi zarur bo'lgan kattaliklar belgilanadi va masala
yechish algoritmi tuziladi, hisoblashlarning matematik va fizik usullari amalga
oshiriladi. Yangi tipdagi masalalami yechish usullarini o'rgatishda avval masalani
yechish algoritrni aniq qilib tuziladi, ularni o'quvchilar yozib oladilar va u masala
yechishning qaysi tipiga kirishi tushuntiriladi. O'qituvchi masalani yechib
ko'rsatadi, so'ngra doskaga a'loehi o'quvchilardan birini ehiqarib, unga yeehllgan
masalaga o'xshash masala yeehishni taklif qiladi. Shundan so'ng sinfdagi
o'quvchilar shunga o'xshash masalani yeehadilar. Murakkab masalalarni yechish
bilimdon o'quvchilarga beriladi. Murakkab masalalarni yechish sinfdan tashqari
mashg'ulotlarda olib borilishi maqsadga muvofiqdir.Kimyo chuqurlashtirilib
o'qitiladigan akademik litseylarda umumiy kimyo fanlarini o'qitilishiga yetarli soat
ajratilgan bo'lib, ularda olimpiada masalalarini yechish ham olib boriladi.
Olimpiada masalalarini yechishda aralashmalarga oid masalalar, algebraik usulda
yechiladigan masalalarga oid hisoblashlar o'quvchilarga tushuntiriladi va bu
haqdagi bilimlari rivojlantirib boriladi. Hisoblashlarga oid masablarni yechishda
fIzika va matematika fanlari bilan kimyo fani orasidagi fanlararo uzviy bog'lanish
borligi aniq misollar bilan tushuntiriladi. Misol uchun kimyoviy masalalarni
30

yechishda fIzika fanida qo'llaniladigan graftk usulidan foydalanish mumkinligi
aytib o'tiladi. Masala yechishda kimyoviy qonuniyatlarning matematik ifodalari
tenglamalaridan foydalanib, ularga son qiymatlarini qo'yib hisoblashlar amalga
oshiriladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.Kimyo noldan mavzulashtirilgan testlar to’plami. Sohibjon
Boboyev.Toshkent -2023. Smart books
2. Kimyo noldan II qism.Mavzulashtirilgan testlar to’plami.
Sohibjon Boboyev.Toshkent-2023.Smart books
3.Kimyo optima 1996-2020.
4.Mega kimyo 2010-2022
5.Kimyodan masalalar yechish usullari.
6.Kimyogarlar maktabi-telegram kanal. https://t.me/Kimyogarlar_maktabi
7.Kimyo sinov 2024.Variant testlari.Sohibjon Boboyev.
8.Kimyo-Boysun.Tayyorlov kursi.telegram kanali. https://t.me/Kimyo_Boysun
9.Kimyo kitoblar olami.Telegram kanali. https://t.me/KimyodanKitoblarOlami
10.Oleum masalalarini ishlash usullari.youTube. https://www.youtube.com
11.Oleum.DTM testlarini ishlash namunasi. https://www.youtube.com
12.Kimy o’qitish metodikasi N.G’.Raxmarullayev, H.T.Omonov.
31

Oleum mavzusini o’qitish

Sotib olish