Ommaviy-huquqiy shartnomaning haqiqiy emasligi - Huquqshunoslik - Dars ishlanmalar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	10000UZS
Hajmi	723.2KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	24 Fevral 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Dars ishlanmalar
Fan	Huquqshunoslik

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

80 Sotish

Ommaviy-huquqiy shartnomaning haqiqiy emasligi

Sotib olish

Ommaviy-huquqiy shartnomaning haqiqiy emasligi
Reja: Ommaviy-huquqiy shartnomaning haqiqiy emasligi
Kirish
Asosiy qism
1. Ommaviy-huquqiy shartnomaning haqiqiyligi tushunchasi:
2. Ommaviy-huquqiy shartnomaning haqiqiy emasligi sabablari:
2.1. Shakl va mazmun bo‘yicha qonunbuzarliklar:
2.2. Shartnoma tomonlarining vakolatsizligi:
2.3. Shartnoma mazmunining noqonuniyligi:
2.4. Shartnoma tuzish jarayonidagi xatolar:
3. Haqiqiy emaslikni aniqlash tartibi va oqibatlari:
4. Ommaviy-huquqiy shartnomalarni haqiqiy emaslikdan himoya qilish choralari:
Xulosa
Kirish
Ommaviy-huquqiy shartnoma tushunchasi va uning huquqiy mohiyati

Ommaviy-huquqiy shartnoma — bu davlat organlari yoki boshqa vakolatli jamoat
subyektlari va fuqarolar yoki yuridik shaxslar o‘rtasida tuzilgan, ommaviy manfaatlarni
ta’minlashga qaratilgan shartnomadir. Ushbu shartnoma davlat boshqaruvida muhim
vosita bo‘lib, uning asosiy vazifasi ijtimoiy ehtiyojlarni qondirish va davlat
funksiyalarini samarali bajarishdan iborat.
Asosiy xususiyatlari:
 Tomonlarning huquqiy maqomi: Davlat organlari va fuqarolar o‘rtasidagi
munosabatlar, odatda, teng huquqli emas, davlat tomoni ko‘pincha ustuvor
vakolatga ega bo‘ladi.
 Ommaviy manfaatlarga xizmat qilish: Shartnoma jamoatchilik tartibini
saqlash, ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash va davlatning iqtisodiy yoki ijtimoiy
funksiyalarini amalga oshirishga yo‘naltirilgan.
 Maxsus huquqiy tartib: Ushbu shartnomalar odatda fuqarolik-huquqiy emas,
balki ma’muriy huquq doirasida tartibga solinadi.
Ommaviy-huquqiy shartnomalar davlatning fuqarolar bilan o‘zaro munosabatlarida
barqarorlik va qonuniylikni ta’minlash vositasi sifatida ahamiyatlidir.
Ommaviy-huquqiy shartnomaning haqiqiyligi talablari va ahamiyati
Ommaviy-huquqiy shartnomaning haqiqiy bo‘lishi uchun u quyidagi talablarga javob
berishi kerak:
 Qonunchilikka muvofiqlik: Shartnoma tuzishda amaldagi qonunlar va normativ
hujjatlarga qat’iy rioya qilinishi shart.
 Tomonlarning vakolatliligi: Shartnomani tuzgan davlat organlari yoki
jismoniy/yuridik shaxslar tegishli huquqiy vakolatlarga ega bo‘lishi kerak.
 Mazmunning qonuniyligi: Shartnoma mazmuni davlat manfaatlariga va
jamoatchilik tartibiga zid bo‘lmasligi kerak.
 Shakliy talablar: Shartnoma qonun hujjatlarida belgilangan shaklda
rasmiylashtirilishi zarur (masalan, yozma shakl yoki notarial tasdiqlash).
Haqiqiylikning ahamiyati:
 Davlat manfaatlarini himoya qilish: Haqiqiy bo‘lmagan shartnomalar davlat
manfaatlariga zarar yetkazishi va jamoatchilik tartibini buzishi mumkin.

 Fuqarolar huquqlarini himoya qilish: Haqiqiy bo‘lmagan shartnomalar
fuqarolarning huquq va erkinliklariga putur yetkazishi mumkin.
 Huquqiy barqarorlikni ta’minlash: Qonunchilik talablariga muvofiq keladigan
shartnomalar davlat boshqaruvi tizimining shaffofligi va ishonchliligini
ta’minlaydi.
Ommaviy-huquqiy shartnomalarning haqiqiyligini ta’minlash davlat boshqaruvi
tizimining samaradorligini oshirish va fuqarolar bilan davlat organlari o‘rtasidagi
munosabatlarni huquqiy muvozanatda saqlashda muhim o‘rin tutadi.
Ommaviy-huquqiy shartnomaning haqiqiyligi tushunchasi
1. Shartnoma haqiqiyligi uchun qo‘yiladigan huquqiy talablari
Ommaviy-huquqiy shartnomaning haqiqiyligi, uning qonuniy kuchga ega bo‘lishini
anglatadi. Shartnomaning haqiqiy deb hisoblanishi uchun quyidagi asosiy huquqiy
talablarga rioya qilinishi lozim:
 Qonunchilikka muvofiqlik:
Shartnoma amaldagi qonunlar va normativ hujjatlar talablariga muvofiq tuzilishi
kerak. Bu davlat manfaatlarini himoya qilish va qonuniylikni ta’minlash uchun
zarur.
 Tomonlarning huquqiy vakolatliligi:
Shartnomani tuzuvchi tomonlar (davlat organlari va fuqarolar yoki yuridik
shaxslar) tegishli huquqiy vakolatlarga ega bo‘lishlari shart. Davlat organlari
qonun bilan belgilangan vakolatlaridan tashqariga chiqmasligi kerak.
 Shartnoma mazmunining qonuniyligi:
Shartnomaning mazmuni davlat manfaatlari va jamoatchilik tartibiga zid
bo‘lmasligi lozim. Shartnoma taraflarning huquq va majburiyatlarini aniq
belgilashi kerak.
 Shartnoma shaklining qonunchilik talablariga mosligi:
Ommaviy-huquqiy shartnomalar ko‘pincha yozma shaklda tuziladi va ayrim
hollarda notarial tasdiqlanishi yoki davlat reyestriga kiritilishi talab etiladi.
 Erkinlik va rozilik tamoyili:
Tomonlar shartnomani majburlovsiz va ixtiyoriy ravishda tuzishlari kerak.

Yolg‘on, firibgarlik yoki bosim ostida tuzilgan shartnomalar haqiqiy emas deb
topiladi.
Haqiqiy emaslikning huquqiy asoslari
Ommaviy-huquqiy shartnoma quyidagi hollarda haqiqiy emas deb topilishi mumkin:
2.1. Shakliy qonunbuzarliklar:
 Shartnoma qonunchilikda belgilangan shaklda rasmiylashtirilmagan (masalan,
yozma shaklda tuzilmagan yoki notarial tasdiqlanmagan).
 Shartnoma davlat ro‘yxatidan o‘tmagan hollarda.
2.2. Mazmunning qonunga zidligi:
 Shartnoma mazmuni davlat manfaatlariga, jamoatchilik tartibiga yoki huquqiy
normalarga zid bo‘lsa.
 Shartnoma davlatning muayyan vakolatlariga kirmaydigan masalalarni tartibga
solishga qaratilgan bo‘lsa.
2.3. Tomonlarning vakolatsizligi:
 Davlat organi o‘z vakolatidan tashqariga chiqib shartnoma tuzgan hollarda.
 Fuqaro yoki yuridik shaxsning shartnoma tuzishda huquqiy layoqati bo‘lmagan
hollarda.
2.4. Shartnoma tuzish jarayonidagi qonunbuzarliklar:
 Shartnoma taraflardan birining roziligisiz yoki bosim ostida tuzilgan bo‘lsa.
 Yolg‘on ma’lumotlar yoki firibgarlik asosida shartnoma tuzilgan hollarda.
2.5. Davlat manfaatlarini buzish:
 Shartnoma davlat byudjetiga zarar yetkazadigan yoki ijtimoiy manfaatlarga zid
bo‘lgan holatlarni o‘z ichiga olsa.
 Jamoatchilik ehtiyojlarini qondirishga mos kelmagan hollarda.
Ommaviy-huquqiy shartnomalarning haqiqiyligi qonunchilik talablari va tomonlarning
huquqiy maqomiga bog‘liq. Haqiqiy bo‘lmagan shartnomalar davlat boshqaruvida
huquqiy muvozanatni buzadi va jamoatchilik manfaatlariga zarar yetkazishi mumkin.
Shu sababli, ommaviy-huquqiy shartnomalarning haqiqiyligini ta’minlash davlat
boshqaruvi va huquqiy barqarorlikning ajralmas qismidir.
Shakl va mazmun bo‘yicha qonunbuzarliklar

1. Qonunchilikda belgilangan shaklga rioya qilmaslik
Ommaviy-huquqiy shartnomaning shakliga rioya qilish uning qonuniyligini
ta’minlashda muhim ahamiyatga ega. Qonunchilikda shartnomani tuzish shakli aniq
belgilangan bo‘lib, ushbu talablarni buzish shartnomaning haqiqiy emas deb topilishiga
olib kelishi mumkin.
Shakliy talablarning buzilishi quyidagilarda namoyon bo‘lishi mumkin:
 Yozma shaklga rioya qilmaslik:
Ommaviy-huquqiy shartnomalar odatda yozma shaklda tuziladi. Yozma
shaklning yo‘qligi shartnomaning haqiqiyligini inkor etadi.
 Notarial tasdiqlashning yo‘qligi:
Ayrim hollarda qonun shartnomaning notarial tasdiqlanishini talab qiladi. Bu
talab bajarilmagan shartnoma haqiqiy emas deb topiladi.
 Davlat reyestriga kiritmaslik:
Agar qonunda shartnoma davlat reyestriga kiritilishi belgilangan bo‘lsa, bu
jarayon bajarilmagan holda shartnoma yuridik kuchga ega bo‘lmaydi.
 Shartnoma shaklining boshqa huquqiy hujjatlarga mos kelmasligi:
Shartnoma qonunchilik talablariga mos shaklda tuzilmasa (masalan, kerakli
qismlar yoki rekvizitlar ko‘rsatilmasa), haqiqiy emas deb topilishi mumkin.
Oqibatlari:
 Shartnoma tomonlar uchun majburiy kuchga ega bo‘lmaydi.
 Davlat organi yoki fuqarolar o‘rtasida nizolar yuzaga keladi.
 Shartnoma qonunchilik asosida bekor qilinadi.
2. Shartnomaning davlat manfaatlariga yoki jamoatchilik tartibiga zid kelishi
Ommaviy-huquqiy shartnomalar davlat manfaatlarini himoya qilish va jamoatchilik
tartibini saqlashga qaratilgan bo‘lib, uning mazmuni ushbu tamoyillarga muvofiq
bo‘lishi shart. Mazmundagi qonunbuzarliklar shartnomaning haqiqiy emas deb
topilishiga olib keladi.
Mazmuniy qonunbuzarliklar quyidagicha namoyon bo‘ladi:
 Davlat manfaatlariga zid kelish:

o Shartnoma davlat byudjetiga zarar yetkazadigan yoki davlat resurslaridan
noqonuniy foydalanishga olib keladigan shartlarni o‘z ichiga olsa.
o Shartnomaning mazmuni davlat suvereniteti yoki xavfsizligiga tahdid
solsa.
 Jamoatchilik tartibiga zid kelish:
o Shartnoma ijtimoiy adolat tamoyillariga zid keladigan yoki fuqarolar
huquqlarini buzadigan qoidalarni o‘z ichiga olsa.
o Atrof-muhitga zarar yetkazadigan, jamoat mulkini noqonuniy boshqarishga
yo‘naltirilgan bo‘lsa.
 Qonunga zid shartlar:
o Qonunchilikda man qilingan faoliyatni amalga oshirishga yo‘l ochuvchi
shartlar.
o Davlat organining vakolatidan tashqariga chiqqan shartlar.
Misollar:
 Davlat mulkini shaxsiy foyda olish uchun noqonuniy ijaraga berish.
 Jamoatchilik talablariga zid bo‘lgan yer ajratish yoki tabiiy resurslardan
foydalanish bo‘yicha shartnoma tuzish.
 Atrof-muhitni muhofaza qilish qonunlarini buzadigan bitimlar.
Oqibatlari:
 Shartnoma haqiqiy emas deb topiladi va uning huquqiy oqibatlari bekor qilinadi.
 Javobgar tomonlarga ma’muriy yoki jinoiy javobgarlik choralarini qo‘llash
ehtimoli mavjud.
 Davlat organlari tomonidan yetkazilgan zarar qoplanishi talab etiladi.
Ommaviy-huquqiy shartnomalarning shakl va mazmun talablari qonunchilik asosida
aniq belgilangan bo‘lib, bu talablarga rioya qilinmasligi shartnomaning haqiqiy emas
deb topilishiga olib keladi. Shakliy va mazmuniy qonunbuzarliklarni oldini olish davlat
boshqaruvida shaffoflikni ta’minlaydi va fuqarolar bilan davlat o‘rtasidagi ishonchni
mustahkamlaydi.
Shartnoma tomonlarining vakolatsizligi

Shartnoma tuzgan shaxslarning qonunchilikda belgilangan vakolatlarga ega
emasligi
Ommaviy-huquqiy shartnoma qonuniy bo‘lishi uchun uni tuzuvchi tomonlarning
huquqiy maqomi va vakolatlari qonunchilikka muvofiq bo‘lishi zarur. Agar shartnoma
tuzgan tomonlardan biri vakolatlarga ega bo‘lmasa yoki o‘z vakolatlarini oshib yuborsa,
shartnoma haqiqiy emas deb topilishi mumkin.
Vakolatsizlik sabablari
1. Davlat organlari yoki vakolatli shaxslarning cheklangan vakolatlari:
o Vakolat doirasidan chiqish: Davlat organi qonunchilikda belgilangan
vakolatidan tashqaridagi masalalar bo‘yicha shartnoma tuzsa, bu shartnoma
haqiqiy emas hisoblanadi.
Misol: Mahalliy davlat organining faqat markaziy hokimiyatning roziligi
bilan ruxsat beriladigan yer uchastkasini mustaqil tarzda ajratishi.
o Noto‘g‘ri vakil tayinlash: Shartnoma davlat nomidan vakolatga ega
bo‘lmagan shaxs tomonidan tuzilgan bo‘lsa.
2. Fuqarolar yoki yuridik shaxslarning layoqatsizligi:
o Huquqiy layoqatning yo‘qligi: Shartnoma tuzgan fuqaro yoki yuridik
shaxs qonuniy vakolatga ega bo‘lmasa (masalan, voyaga yetmagan shaxs
yoki tugatilgan yuridik shaxs).
o Ruxsatnomasiz faoliyat: Ayrim shartnomalarni tuzish uchun oldindan
tegishli davlat organidan ruxsatnoma yoki litsenziya talab etiladi.
Misol: Atrof-muhitga ta’sir qiluvchi faoliyat bo‘yicha kelishuvni ruxsatsiz
amalga oshirish.
3. Vakolatlarning noqonuniy delegatsiyasi:
o Agar vakolatli organ o‘z huquqlarini boshqa shaxs yoki organlarga
noqonuniy tarzda topshirsa va ular shartnoma tuzsa.
Vakolatsizlikning huquqiy oqibatlari

 Shartnoma haqiqiy emas deb topiladi:
Shartnoma tuzish uchun vakolatning yo‘qligi uning yuridik kuchini yo‘qqa
chiqaradi. Bunday holatda tomonlarning huquqiy majburiyatlari bekor qilinadi.
 Yetkazilgan zarar uchun javobgarlik:
Vakolatsiz shartnoma tuzgan shaxslar yoki organlar kelib chiqqan zarar uchun
javobgar bo‘lishlari mumkin.
Misol: Noqonuniy yer ajratish oqibatida atrof-muhitga zarar yetkazilishi.
 Davlat manfaatlariga zarar yetkazilishi:
Bunday shartnomalar davlat manfaatlariga jiddiy zarar yetkazgan bo‘lsa,
javobgarlik kuchaytiriladi (ma’muriy yoki jinoiy javobgarlik).
Vakolatsizlikni oldini olish yo‘llari
1. Qonuniy vakolatlarni aniq belgilash:
Qonunchilikda davlat organlari va ularning vakillarining aniq vakolat doirasini
belgilash orqali noto‘g‘ri shartnomalar tuzilishini oldini olish.
2. Shartnoma tuzuvchilarni tekshirish:
Shartnomaga kirishdan oldin tomonlarning huquqiy maqomi va vakolatlari
tekshirilishi lozim.
3. Nazorat va monitoring:
Shartnoma tuzish jarayonini davlat organlari tomonidan monitoring qilish va
shaffoflikni ta’minlash.
Shartnoma tomonlarining vakolatsizligi ommaviy-huquqiy shartnomaning haqiqiy
emasligi uchun muhim asos hisoblanadi. Bunday holat qonunchilikka zid bo‘lib, davlat
va jamiyat manfaatlariga zarar yetkazishi mumkin. Vakolatsiz shartnomalar oldini olish
uchun tomonlarning huquqiy maqomi va vakolatlarini qat’iy nazorat qilish, qonunchilik
talablariga rioya qilish muhim ahamiyat kasb etadi.
Shartnoma haqiqiy emasligi sabablari: qonunga zidlik va firibgarlik
Shartnomaning qonun va normativ hujjatlarga zid kelishi
Ommaviy-huquqiy shartnoma qonun va normativ hujjatlarga mos bo‘lishi shart. Agar
shartnoma mazmuni, shartlari yoki tuzilishi amaldagi qonunchilik va normativ hujjatlar
talablariga zid bo‘lsa, u haqiqiy emas deb topiladi.

Zidlikning sabablari:
 Normativ-huquqiy talablarning buzilishi:
o Shartnoma mazmuni joriy qonunchilikka yoki normativ-huquqiy aktlarda
belgilangan talab va tamoyillarga mos kelmasa.
o Misol: Davlat mulkini noqonuniy tarzda xususiylashtirish bo‘yicha
shartnoma.
 Davlat manfaatlariga zarar yetkazish:
o Shartnoma davlatning iqtisodiy, ijtimoiy yoki ekologik manfaatlariga
qarshi yo‘naltirilgan bo‘lsa.
o Misol: Davlat resurslaridan noqonuniy foyda olishga imkon beruvchi
shartnoma.
 Jamoatchilik tartibiga zidlik:
o Shartnoma ijtimoiy adolat tamoyillariga zid keladigan yoki umumiy
manfaatlarni cheklaydigan qoidalarni o‘z ichiga olsa.
o Misol: Shahar infratuzilmasini rivojlantirish loyihalariga qarshi keladigan
kelishuv.
Oqibatlari:
 Shartnoma yuridik kuchga ega emas.
 Davlat yoki tomonlar yetkazilgan zararlarni qoplash majburiyatini oladi.
 Javobgar tomonlar huquqiy javobgarlikka tortiladi (ma’muriy yoki jinoiy).
2. Firibgarlik yoki bosim ostida tuzilgan shartnomalar
Shartnoma tuzishda firibgarlik yoki bosim mavjud bo‘lsa, u haqiqiy emas hisoblanadi.
Bu holatlar taraflarning erkinligi va rozilik tamoyillariga zid bo‘lgan harakatlarni o‘z
ichiga oladi.
Firibgarlik:
Firibgarlik shartnoma tuzishda boshqa tomonni noto‘g‘ri ma’lumot bilan chalg‘itish
yoki aldash orqali amalga oshiriladi.
 Aldash: Shartnoma tuzuvchi taraf maqsadga erishish uchun boshqa tomonni
noto‘g‘ri ma’lumot bilan chalg‘itadi.

Misol: Davlat mulki qiymatini ataylab past ko‘rsatish orqali uni foydasiz shartlar
asosida xususiylashtirish.
 Ma’lumotlarni yashirish: Shartnoma shartlari haqida ataylab to‘liq ma’lumot
bermaslik yoki asosiy shartlarni yashirish.
Misol: Atrof-muhitga zarar yetkazuvchi kelishuvni ijobiy tarzda ko‘rsatish.
Bosim ostida tuzilgan shartnoma:
Tomonlarning roziligini olishda tahdid, bosim yoki zo‘ravonlik ishlatilgan hollarda
shartnoma haqiqiy emas hisoblanadi.
 Jismoniy yoki psixologik bosim: Tomonlardan biri o‘z roziligini majburiy
sharoitda bergan bo‘lsa.
Misol: Davlat organi tomonidan noqonuniy bosim orqali fuqaro yoki tashkilotni
shartnoma tuzishga majburlash.
 Qaror qabul qilishda erkinlikning cheklanishi: Shartnoma sharoitlari haqida
so‘zlashuv imkoniyatining yo‘qligi yoki bir tomonning noroziligiga qaramasdan
tuzilgan shartnomalar.
Oqibatlari:
 Firibgarlik yoki bosim bilan tuzilgan shartnoma yuridik kuchini yo‘qotadi.
 Firibgarlik sodir etgan tomon qonunchilikka muvofiq javobgarlikka tortiladi.
 Bosim o‘tkazgan tomonning harakati ma’muriy yoki jinoiy javobgarlikni keltirib
chiqaradi.
Shartnomaning qonun va normativ hujjatlarga zid kelishi yoki firibgarlik, bosim bilan
tuzilishi uning haqiqiy emasligiga sabab bo‘ladi. Bunday holatlar davlat va jamoat
manfaatlariga jiddiy zarar yetkazishi mumkin. Firibgarlik va bosimni oldini olish uchun
shartnoma tuzish jarayonida huquqiy ekspertiza, tomonlarning roziligini tekshirish va
qonunchilikka qat’iy rioya qilish muhim ahamiyatga ega. Shunday yondashuv
shartnomalarning qonuniyligini va davlat boshqaruvida adolatni ta’minlaydi.
Shartnoma haqiqiy emasligi sabablarining izohi: muvofiqlikning yo‘qligi va
noto‘g‘ri ma’lumotlar
1. Tomonlar o‘rtasida muvofiqlikning yo‘qligi

Shartnoma taraflari o‘rtasidagi huquqiy munosabatlar tenglik va kelishuv tamoyillariga
asoslanadi. Agar tomonlar o‘rtasida o‘zaro muvofiqlik bo‘lmasa, bu shartnomaning
haqiqiy emas deb topilishiga sabab bo‘ladi.
Muvofiqlikning yo‘qligi quyidagi hollarda namoyon bo‘ladi:
 Rozilikning yo‘qligi: Shartnoma tomonlardan biri o‘z roziligini bermagan holda
tuzilgan.
Misol: Shartnoma bir tomonning imzosiz yoki vakolatini tasdiqlovchi hujjatsiz
tuzilgan bo‘lsa.
 Asosiy shartlarda kelishmovchilik: Shartnoma tomonlari bitimning asosiy
shartlari bo‘yicha kelishuvga erishmagan.
Misol: Tomonlar shartnoma qiymati, muddatlari yoki bajarilishi lozim bo‘lgan
majburiyatlar haqida turlicha qarashga ega bo‘lishi.
 Bir tomonning ustunlikdan foydalanishi: Shartnoma tomonlardan biri o‘zining
kuchliroq huquqiy yoki iqtisodiy holatidan foydalangan holda boshqa tomonning
manfaatlariga zid keladigan shartlarni kiritgan bo‘lsa.
Misol: Davlat organi shaxsiy manfaatlar uchun fuqaro yoki tashkilotga noqulay
shartlarni majburlab kiritadi.
Oqibatlari:
 Shartnoma haqiqiy emas deb topiladi.
 Tomonlar bir-biriga yetkazilgan zararlarni qoplash majburiyatiga tortiladi.
2. Xato yoki yolg‘on ma’lumotlar asosida shartnoma tuzilgan holatlar
Shartnoma tomonlari o‘rtasida tuzilayotgan kelishuvning mazmuni va shartlari to‘liq va
aniq tushunilishi zarur. Agar tomonlardan biri xato yoki yolg‘on ma’lumotlar asosida
qaror qabul qilgan bo‘lsa, shartnoma haqiqiy emas deb topilishi mumkin.
Xato asosida tuzilgan shartnoma:
 Tuzatib bo‘lmaydigan xatolar: Tomonlardan biri shartnoma mazmuniga oid
muhim jihatlarda xatoga yo‘l qo‘ygan bo‘lsa.
Misol: Shartnoma predmeti (masalan, sotilayotgan mulkning xususiyatlari yoki
joylashuvi) noto‘g‘ri ko‘rsatilgan.

 Texnik yoki huquqiy noto‘g‘ri tushunchalar: Shartnomada texnik yoki
huquqiy jihatdan noto‘g‘ri ma’lumotlar berilgan.
Misol: Yer uchastkasining huquqiy maqomi haqida noto‘g‘ri tushuncha asosida
kelishuvga erishilgan.
Yolg‘on ma’lumotlar asosida tuzilgan shartnoma:
 Ataylab aldash: Tomonlardan biri boshqa tomonning qaroriga ta’sir qilish
maqsadida ataylab noto‘g‘ri ma’lumot bergan.
Misol: Sotilayotgan ob’ektning huquqiy maqomi yoki iqtisodiy ahamiyati haqida
yolg‘on axborot berish.
 Muvofiqlikni buzadigan yashirin ma’lumotlar: Tomonlardan biri o‘zi uchun
foydali, biroq boshqa tomon uchun zararli bo‘lgan muhim ma’lumotni ataylab
yashiradi.
Misol: Tabiiy resurslarni ishlatish bo‘yicha kelishuvda atrof-muhitga zarar
yetkazish xavfi haqida axborot berilmasligi.
Oqibatlari:
 Shartnoma haqiqiy emas deb topiladi.
 Yolg‘on ma’lumot bergan tomon qonunchilik asosida javobgarlikka tortiladi.
 Yetkazilgan moddiy va ma’naviy zarar qoplanishi talab etiladi.
Tomonlar o‘rtasida muvofiqlikning yo‘qligi yoki shartnoma noto‘g‘ri ma’lumotlarga
asoslangan holda tuzilishi uning haqiqiy emasligiga olib keladi. Bunday holatlar nafaqat
tomonlar o‘rtasidagi huquqiy munosabatlarni izdan chiqaradi, balki davlat boshqaruvida
adolatsizlik va ishonchsizlikni keltirib chiqaradi. Bu muammolarni oldini olish uchun
shartnoma tuzish jarayonida tomonlarning huquqiy maqomi, axborotlarning
haqqoniyligi va o‘zaro roziligi qat’iy nazorat qilinishi lozim.
Haqiqiy emaslikni aniqlash va uning oqibatlari
Haqiqiy emaslikni aniqlashda vakolatli organlar (sud, ma’muriy organlar) roli
Haqiqiy emas deb hisoblangan shartnomalar yuridik kuchini yo‘qotadi. Bunday
shartnomalarni haqiqiy emas deb topish va tegishli chora-tadbirlarni amalga oshirishda
sud va ma’muriy organlar muhim rol o‘ynaydi.

Vakolatli organlarning roli:
 Sudlar:
o Shartnomani haqiqiy emas deb topish: Agar tomonlardan biri shartnoma
haqiqiy emasligini talab qilsa, sud shartnomaning qonuniyligini tekshiradi
va zarurat tug‘ilganda uni haqiqiy emas deb topadi.
o Nizolarni hal qilish: Shartnoma haqiqiy emas deb topilganda tomonlar
o‘rtasidagi moddiy va huquqiy nizolarni ko‘rib chiqadi.
o Javobgarlikni belgilash: Haqiqiy emas shartnomani tuzishda aybdor
tomonlar uchun qonuniy javobgarlik choralarini belgilaydi.
 Ma’muriy organlar:
o Shartnomani tekshirish: Ma’muriy organlar o‘z vakolatlari doirasida
ommaviy-huquqiy shartnomalarni qonunchilikka muvofiqligini nazorat
qiladi.
o Shartnomani bekor qilish: Agar shartnoma qonunga zid bo‘lsa yoki
davlat manfaatlariga zarar yetkazayotgan bo‘lsa, ma’muriy organ uni
haqiqiy emas deb topish tashabbusini ko‘tarishi mumkin.
o Jarimalar va sanktsiyalar qo‘llash: Vakolatli organlar qonunbuzarlik
holatlarida ma’muriy javobgarlik choralarini qo‘llaydi.
Misol: Shahar hokimiyati yer ajratish bo‘yicha noqonuniy kelishuvni haqiqiy emas deb
topish va uning oqibatlarini bartaraf etish maqsadida sudga murojaat qilishi.
2. Haqiqiy emas deb topilgan shartnomaning yuridik oqibatlari
Haqiqiy emas deb topilgan shartnomaning yuridik kuchi yo‘q bo‘lib, uning quyidagi
oqibatlari yuzaga keladi:
 Shartnoma majburiyatlari bekor qilinadi: Shartnoma tomonlari uchun hech
qanday huquq va majburiyatlarni yuzaga keltirmaydi.
o Misol: Noqonuniy yer ijarasi shartnomasi bekor qilingandan so‘ng
tomonlar yerga oid hech qanday huquq yoki majburiyatlarga ega
bo‘lmaydi.

 Moliyaviy yoki moddiy javobgarlik: Shartnoma asosida yetkazilgan zararlar
qoplanadi. Aybdor tomon moddiy va ma’naviy zararlarni qoplashga majbur
bo‘ladi.
o Misol: Firibgarlik bilan tuzilgan shartnoma tufayli davlat byudjetiga
yetkazilgan zarar.
 Nizoli mulk yoki resurslar qaytariladi: Haqiqiy emas deb topilgan shartnoma
asosida o‘tkazilgan mulk yoki resurslar qonuniy egasiga qaytariladi.
3. Tomonlarning huquqiy holati va javobgarligi
Haqiqiy emas deb topilgan shartnoma tomonlari turli huquqiy oqibatlarga duch keladi.
Tomonlarning holati va javobgarlik darajasi ularning qilmishlariga va shartnomani
tuzishdagi roligiga bog‘liq.
Tomonlarning huquqiy holati:
 Aybdor tomon:
o Agar shartnoma taraflaridan biri qonunbuzarlik sodir etgan bo‘lsa
(masalan, yolg‘on ma’lumot bergan yoki firibgarlik qilgan bo‘lsa), u
qonunchilikda belgilangan tartibda javobgarlikka tortiladi.
o Ma’muriy yoki jinoiy jazoga tortilishi mumkin.
 Aybsiz tomon:
o Haqiqiy emas deb topilgan shartnoma tufayli zarar ko‘rgan tomon o‘zining
huquqlari va zararlarini sud yoki ma’muriy organlar orqali himoya qilishi
mumkin.
o Zarar qoplashni talab qilish huquqiga ega.
Javobgarlik turlari:
 Ma’muriy javobgarlik: Qonunchilikka zid ravishda tuzilgan shartnoma uchun
jarima yoki boshqa ma’muriy chora ko‘riladi.
 Jinoiy javobgarlik: Agar shartnoma firibgarlik, bosim yoki boshqa noqonuniy
usullar bilan tuzilgan bo‘lsa, javobgar tomon jinoiy jazoga tortiladi.
 Moliyaviy javobgarlik: Aybdor tomon boshqa tarafga moddiy yoki ma’naviy
zararlarni qoplash majburiyatini oladi.

Haqiqiy emas deb topilgan shartnomalar davlat va jamiyat manfaatlariga zarar
yetkazmasligi uchun sud va ma’muriy organlar muhim rol o‘ynaydi. Shartnomani
haqiqiy emas deb topish yuridik oqibatlarni yuzaga keltiradi, jumladan, shartnoma
bekor qilinadi, yetkazilgan zararlar qoplanadi va aybdor tomon javobgarlikka tortiladi.
Bu jarayon davlat boshqaruvida qonuniylik va adolatni ta’minlashning ajralmas qismi
hisoblanadi.
Shartnoma haqiqiyligini ta’minlash va qonunbuzarliklarni oldini olish choralari
1. Shartnoma tuzishda qonuniylikni ta’minlash choralari
Ommaviy-huquqiy shartnoma qonuniy bo‘lishi uchun uning tuzilish jarayoni quyidagi
tamoyillarga asoslanishi lozim:
1. Qonunchilikka moslikni ta’minlash:
o Shartnoma tuzish jarayonida davlat qonunchiligida belgilangan barcha
talab va normalarga rioya qilish shart.
o Misol: Yer ajratish shartnomasi tegishli davlat organining ruxsati bilan
amalga oshirilishi kerak.
2. Vakolatlarni tekshirish:
o Shartnomani imzolashda tomonlarning huquqiy maqomi va vakolatlari
oldindan tekshiriladi.
o Misol: Davlat organining vakolatlari qonunda aniq belgilangan bo‘lishi
shart.
3. Shaffoflikni ta’minlash:
o Shartnoma tuzish jarayoni ochiq va jamoatchilik nazoratiga ochiq bo‘lishi
kerak.
o Misol: Davlat resurslari bo‘yicha tenderlar va shartnomalarni ochiq e’lon
qilish.
4. Shartnoma mazmunining qonuniyligini nazorat qilish:
o Shartnomada ko‘rsatilgan barcha shartlar qonunga mos kelishi va
jamoatchilik manfaatlariga xizmat qilishi lozim.
o Misol: Atrof-muhitga zarar yetkazadigan shartlarni shartnomaga
kiritmaslik.

2. Huquqiy ekspertiza va monitoring
Shartnoma tuzish va ijro etish jarayonida huquqiy ekspertiza va monitoring tizimini
joriy qilish uning qonuniyligini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega.
1. Huquqiy ekspertiza:
o Shartnoma tuzilishidan oldin vakolatli huquqiy organlar tomonidan uning
mazmuni va shakli qonunchilikka mosligi tekshiriladi.
o Misol: Yirik loyihalar bo‘yicha davlat-xususiy sheriklik shartnomalarini
huquqiy baholash.
2. Monitoring tizimi:
o Shartnoma ijro etilishida tomonlarning majburiyatlarini bajarishi ustidan
doimiy nazorat amalga oshiriladi.
o Misol: Yer ijarasi bo‘yicha shartnoma doirasida ijarachining yer
resurslaridan qonuniy foydalanishini kuzatish.
3. Hisobot va audit:
o Shartnoma ijrosi bo‘yicha davriy hisobot va audit talab qilinadi.
o Misol: Shartnoma bo‘yicha davlat mulkidan foydalanish natijalari haqida
hisobot tayyorlash.
3. Haqiqiy emaslik sabablarini oldini olish bo‘yicha profilaktik tadbirlar
1. Kadrlar tayyorlash va huquqiy bilimni oshirish:
o Davlat organlari va boshqa ishtirokchilar uchun huquqiy bilimlarni oshirish
bo‘yicha o‘quv dasturlari tashkil etiladi.
o Misol: Shartnoma tuzish jarayonida xodimlar huquqiy qoidalar va talablar
haqida to‘liq ma’lumotga ega bo‘lishlari kerak.
2. Normativ-huquqiy bazani takomillashtirish:
o Ommaviy-huquqiy shartnomalarni tuzish va ijro etishni tartibga soluvchi
qonunlar va me’yoriy hujjatlarni zamonaviy talablar asosida yangilash.
o Misol: Davlat-xususiy sheriklikni tartibga soluvchi qonunlarning
takomillashtirilishi.
3. Shaffoflikni oshirish:

o Ommaviy-huquqiy shartnomalarni tuzishda korrupsiya va boshqa
qonunbuzarliklarni oldini olish uchun ochiqlik tamoyilini joriy etish.
o Misol: Shartnoma bo‘yicha barcha muhim axborotlarni jamoatchilikka
taqdim etish.
4. Nizolarni hal qilish mexanizmlarini kuchaytirish:
o Shartnoma bilan bog‘liq nizolarni hal qilish bo‘yicha tezkor va samarali
mexanizmlar ishlab chiqish.
o Misol: Shartnoma tomonlari o‘rtasida kelishmovchilik yuzaga kelganida
arbitraj yoki maxsus sud tizimidan foydalanish.
5. Texnologiyalardan foydalanish:
o Shartnoma tuzish va monitoring jarayonlarini raqamlashtirish orqali
qonuniylikni nazorat qilish.
o Misol: Elektron shartnoma tizimini joriy qilish va shartnoma
ma’lumotlarini yagona davlat reyestriga kiritish.
Ommaviy-huquqiy shartnomalarning haqiqiyligini ta’minlash qonuniylik, shaffoflik va
adolat tamoyillariga asoslanadi. Huquqiy ekspertiza va monitoring jarayonlarini joriy
qilish, shartnoma ishtirokchilarini tayyorlash, normativ-huquqiy bazani
takomillashtirish kabi tadbirlar shartnomalar bilan bog‘liq qonunbuzarliklarni oldini
olishda muhim rol o‘ynaydi. Ushbu choralarning amalga oshirilishi davlat boshqaruvi
samaradorligini oshirish va jamoatchilik manfaatlarini himoya qilishga xizmat qiladi.

Xulosa
1. Ommaviy-huquqiy shartnomalarning qonuniyligi va shaffofligi davlat va
jamiyat manfaatlari uchun muhim ahamiyatga ega
Ommaviy-huquqiy shartnomalar davlat va jamiyat o‘rtasidagi huquqiy munosabatlarni
tartibga soluvchi asosiy vositalardan biridir. Ularning qonuniyligi va shaffofligi
quyidagilarni ta’minlaydi:
 Davlat manfaatlarini himoya qilish: Shartnomalar orqali davlat resurslari
samarali boshqariladi, ijtimoiy ehtiyojlar qondiriladi va jamoat tartibi saqlanadi.
 Jamiyat ishonchini mustahkamlash: Shaffof va adolatli shartnomalar tuzish
jarayonlari jamiyatning davlat boshqaruviga bo‘lgan ishonchini oshiradi.
 Huquqiy tartibni ta’minlash: Shartnomalarning qonuniyligi davlat
boshqaruvining barqarorligini va huquqiy tizimning samaradorligini ta’minlaydi.
2. Haqiqiy emaslik sabablarini o‘z vaqtida aniqlash va bartaraf etish ommaviy-
huquqiy munosabatlarning barqarorligini ta’minlashga xizmat qiladi
Haqiqiy emas shartnomalar davlat va jamiyat manfaatlariga jiddiy zarar yetkazishi
mumkin. Shu sababli:
 Qonunbuzarliklarni aniqlash: Vakolatli organlar tomonidan shartnomalarning
qonunchilikka mosligi muntazam ravishda tekshirilishi lozim.
 Zararlarni bartaraf etish: Haqiqiy emas shartnomalar tufayli kelib chiqqan
huquqiy va moddiy zararlar o‘z vaqtida qoplanishi zarur.
 Nizolarni hal qilish: Haqiqiy emas shartnomalar bilan bog‘liq nizolarni sud va
ma’muriy organlar orqali hal qilish tartiblarini takomillashtirish muhim
ahamiyatga ega.
3. Kelajakda ommaviy-huquqiy shartnomalar haqiqiyligini ta’minlash uchun
huquqiy tizimni rivojlantirish va shartnoma tuzish jarayonini takomillashtirish
zarur
Shartnomalarning haqiqiyligini ta’minlash uchun quyidagi yo‘nalishlarda ishlash zarur:
 Normativ-huquqiy bazani takomillashtirish: Ommaviy-huquqiy shartnomalar
tuzish va ijro etishni tartibga soluvchi qonun va me’yorlarni yangilash va
zamonaviy talablar asosida rivojlantirish.

 Shaffoflikni oshirish: Shartnomalarni tuzish va monitoring qilish jarayonlarini
raqamlashtirish va jamoatchilik nazoratiga ochiq qilish.
 Kadrlarni tayyorlash: Shartnoma tuzishda ishtirok etadigan xodimlarning
huquqiy bilimlarini oshirish va malakalarini rivojlantirish.
 Nizolarni hal qilish tizimini takomillashtirish: Shartnomalar bo‘yicha kelib
chiqadigan nizolarni tez va adolatli hal etishga yo‘naltirilgan maxsus
mexanizmlar joriy qilish.
Ommaviy-huquqiy shartnomalarning qonuniyligi va haqiqiyligi davlat boshqaruvida
qonuniylik, adolat va samaradorlikni ta’minlashning muhim tarkibiy qismidir.
Shartnomalar qonunchilikka mos ravishda tuzilganida, ular davlat va jamiyat
manfaatlariga xizmat qiladi, huquqiy barqarorlikni ta’minlaydi va jamoatchilik
ehtiyojlarini qondirishda samarali vosita sifatida namoyon bo‘ladi. Kelajakda huquqiy
tizimni rivojlantirish va shartnoma jarayonlarini takomillashtirish orqali bu sohada
yanada yuqori samaradorlikka erishish mumkin.

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1. Asosiy normativ-huquqiy hujjatlar
1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi.
o O‘zbekiston Respublikasining asosiy qonuni, davlat va jamiyat o‘rtasidagi
huquqiy munosabatlarni tartibga soladi. Toshkent: “O‘zbekiston”, 2021.
2. O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi.
o Shartnomaviy huquqning umumiy qoidalari va haqiqiy emas
shartnomalarga oid normalar. Toshkent: “Adolat”, 2022.
3. O‘zbekiston Respublikasi Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksi.
o Ma’muriy qonunbuzarliklar va haqiqiy emas shartnomalarga oid
javobgarlik qoidalari. Toshkent, 2021.
4. “Davlat-xususiy sheriklik to‘g‘risida”gi Qonun.
o Davlat va xususiy sektor o‘rtasidagi shartnomalarning huquqiy asoslari.
Toshkent, 2019.
5. “Davlat mulkidan foydalanish to‘g‘risida”gi Qonun.
o Davlat mulkidan foydalanishda shartnomalar tuzish tartibi va qonunchilik
talablari. Toshkent, 2018.
2. Kitoblar va ilmiy qo‘llanmalar
6. Axmedov M. “Ma’muriy huquq asoslari” .
o O‘zbekiston Respublikasida ma’muriy huquq tizimi va shartnomaviy
munosabatlar. Toshkent: TDYU nashriyoti, 2021.
7. Norqulov A. “Davlat boshqaruvida ma’muriy shartnomalar” .
o Ma’muriy shartnomalar, ularning xususiyatlari va qonuniyligi. Toshkent:
Adolat, 2020.
8. To‘raqulov T. “Shartnomalarning haqiqiy emasligi: nazariya va amaliyot” .
o Haqiqiy emas shartnomalarning huquqiy asoslari va amaliy oqibatlari.
Toshkent: Yuridik adabiyotlar, 2021.
9. Jo‘raqulov Sh. “Davlat va jamiyat o‘rtasidagi huquqiy munosabatlar” .
o Ommaviy-huquqiy munosabatlarni tartibga soluvchi qonunlar va
me’yorlar. Toshkent: Fan va texnologiya, 2022.

10. Islomov O. “Shartnomaviy huquqning nazariy va amaliy jihatlari” .
o Shartnoma tuzish jarayonida qonuniylikni ta’minlash masalalari. Toshkent:
O‘zbekiston Yuridik nashriyoti, 2020.
3. Ilmiy maqolalar va tahliliy manbalar
11. “Ommaviy-huquqiy shartnomalarning qonuniyligini ta’minlash” – TDYU ilmiy
jurnali, 2021.
12. “Haqiqiy emas shartnomalar: sabablar va oqibatlar” – “Huquq va jamiyat”
jurnali, 2022.
13. “Ma’muriy shartnomalarning qonunchilik bazasi va muammolar” – “Ijtimoiy
fanlar” jurnali, 2020.
14. “Shartnomaviy munosabatlarning shaffofligi va davlat nazorati” – “Adolat
nashrlari”, 2021.
15. “Shartnomalarni huquqiy ekspertiza qilishning ahamiyati” – “O‘zbekiston
Yuridik ilmiy nashrlari”, 2022.
4. Internet resurslari
16. Lex.uz – O‘zbekiston Respublikasining normativ-huquqiy hujjatlar bazasi.
Havola: www.lex.uz
17. Norma.uz – Qonun yangiliklari, sharhlari va huquqiy maqolalar.
Havola: www.norma.uz
18. Adliya.uz – O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huquqiy ma’lumotlari.
Havola: www.adliya.uz
19. UNDP Governance and Public Administration – Davlat boshqaruvi bo‘yicha
xalqaro tadqiqotlar.
Havola: www.undp.org
20. World Bank Governance Reports – Davlat boshqaruvi va huquqiy tizimlar
haqida xalqaro hisobotlar.
Havola: www.worldbank.org

Ommaviy-huquqiy shartnomaning haqiqiy emasligi

Sotib olish