Dokument ma'lumotlari

Narxi 40000UZS
Hajmi 43.8KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 16 May 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Pedagogika

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

17 Sotish

Ona tili darslarida interfaol metodlardan foydalanish kurs ishi

Sotib olish
1Mavzu : Ona tili darslarida interfaol metodlardan foydalanish MUNDARIJA Kirish ………………………………………………………………………….. I . BOB. ONA TILI DARSLARIDA ZAMONAVIY TA’LIM YONDASHUVLARI VA INTERFAOL METODLARNING NAZARIY ASOSLARI 1.1. Ona tili ta limining maqsadi va vazifalari ʼ ………………………….…… 1.2. Interfaol metod tushunchasi va uning didaktik ahamiyati ……………..….. 1.3. Ona tili darslarida qo‘llaniladigan asosiy interfaol metodlar tahlili ………. II BOB. ONA TILI DARSLARIDA INTERFAOL METODLARNI QO‘LLASH AMALIYOTI 2.1. Boshlang‘ich sinf ona tili darslarida interfaol metodlardan foydalanish tajribalari ……………………………………………………………………….. 2.2. O‘rta va yuqori sinflarda interfaol metodlar orqali dars samaradorligini oshirish …………………………………………………………………………. . 2.3. Ona tili darslarida interfaol metodlardan foydalanishning natijalari va takliflar …………………………………………………………………………. . Xulosa …………………………………………………………………………. . Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati ………………………………………….. 2 KIRISH Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Bugungi globallashuv va raqamli transformatsiya davrida ta’lim jarayonini zamonaviy texnologiyalar, yangicha yondashuvlar asosida tashkil etish muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ayniqsa, o‘quvchilarda muloqot madaniyati, mustaqil fikrlash, tanqidiy yondashuv va tilni puxta egallash kabi muhim kompetensiyalarni shakllantirish uchun ona tili darslarining sifati va mazmuni dolzarb masala sifatida e’tirof etiladi. Interfaol metodlar aynan shu maqsadlarga xizmat qiluvchi, o‘quvchini markazga qo‘ygan ta’lim strategiyasidir. Bu metodlar orqali o‘quvchi darsda faol ishtirok etadi, savollar beradi, muammolarni tahlil qiladi va guruhda ishlash ko‘nikmasiga ega bo‘ladi. Interfaol metodlar yordamida ona tili darslari faqat grammatik qoidalarni o‘rganish emas, balki tahlil qilish, gap tuzish, fikr bildirish, bahslashish va mulohaza yuritish maydoniga aylanadi. Prezidentimiz Sh.M. Mirziyoyevning ta’kidlashicha: “Bugungi darslar – o‘quvchini hayotga tayyorlovchi ustaxona bo‘lishi kerak”. Bu esa, zamonaviy o‘qituvchidan ijodiy yondashuv, interaktiv texnologiyalarni qo‘llash, har bir o‘quvchini jalb qilishni talab etadi. 1 Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Ona tili darslarida interfaol metodlardan foydalanish pedagogika va didaktika fanlarida alohida yo‘nalish sifatida shakllanib ulgurgan. Mazkur masala bo‘yicha bir qator taniqli olimlar – A.Xamidov, N.Xolmatova, M.Qodirova, D.Sobirova kabi metodistlar tomonidan zamonaviy ta’lim texnologiyalari, dars samaradorligini oshirish usullari, interfaol yondashuvlarning turlari va ularning ta’siri haqida 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-yanvardagi PF–60-sonli Farmoni. 2022–2026 yillarga mo‘ljallangan “Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi” to‘g‘risida. – Respublika axborot nashriyoti, 2022. – 35 bet. 3qimmatli ilmiy-uslubiy asarlar yaratilgan. Ularning ishlarida interfaol metodlarning tasnifi, afzalliklari, o‘qituvchining roli, o‘quvchining faolligi, hamkorlikda o‘rganish kabi jihatlar batafsil yoritilgan. Ammo amaliy tajribalarning cheklangani, ayniqsa, sinf bosqichlari kesimida interfaol metodlar qanday natija bergani haqidagi tahlillarning yetarli emasligi ushbu mavzuni yangidan o‘rganishni talab etadi. Bundan tashqari, “Yangi O‘zbekiston – Yangi Ta’lim” konsepsiyasida o‘quv jarayonini sifat jihatidan yangilash, interfaol metodlarni joriy qilish ustuvor vazifa sifatida belgilangan. Kurs ishi mavzusining obyekti – umumta’lim maktablaridagi ona tili ta’limi jarayoni hisoblanadi. Kurs ishi mavzusining predmet i – ona tili darslarida interfaol metodlardan foydalanish jarayoni, uning shakl va uslublari, samaradorlik mezonlari hamda o‘quvchilar ta’limiga ta’siridir. Kurs ishi mavzusining maqsadi – ona tili darslarida interfaol metodlardan foydalanishning nazariy asoslarini yoritish, amaliy misollar orqali ularning dars sifatiga ta’sirini aniqlash hamda takliflar ishlab chiqishdan iborat. Kurs ishi mavzusining vazifalari Ona tili ta’limining zamonaviy yondashuvlarini tahlil qilish; Interfaol metodlar tushunchasi va didaktik ahamiyatini aniqlash; Ona tili darslarida qo‘llaniladigan interfaol metodlarni tavsiflash; Boshlang‘ich, o‘rta va yuqori sinf darslarida interfaol yondashuvlar amaliyotini o‘rganish; Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Nazariy jihatdan ushbu kurs ishi interfaol metodlarning didaktik asoslarini chuqur tahlil qiladi va ularning ta’limda qo‘llanilishiga ilmiy yondashuv beradi. Amaliy jihatdan esa, o‘qituvchilar uchun ona tili darslarini samarali tashkil etishda foydali metodik tavsiyalarni taklif etadi. Kurs ishi mavzusining metodlari Kurs ishida quyidagi ilmiy-uslubiy metodlardan foydalanildi: Taqqoslash va tahlil qilish metodi; Kuzatish va 4monitoring usuli; Tajriba va natijalarni umumlashtirish; Statistik ma’lumotlar tahlili; Metodik adabiyotlar bilan ishlash. Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikki asosiy bob, har bir bob uchta kichik bo‘limdan iborat. I . BOB. ONA TILI DARSLARIDA ZAMONAVIY TA’LIM YONDASHUVLARI VA INTERFAOL METODLARNING NAZARIY ASOSLARI 1.1. Ona tili ta limining maqsadi va vazifalariʼ Ona tili – har bir insonning milliy ongini shakllantiruvchi, tafakkurini rivojlantiruvchi, jamiyatda muloqotga kirishish vositasi bo‘lib xizmat qiluvchi muhim ijtimoiy hodisadir. Maktab ta’limida ona tili darslari asosiy o‘rinlardan birini egallaydi. Chunki bu darslar orqali nafaqat til qoidalari, balki o‘quvchining milliy g‘ururi, tilga hurmati, ifoda qilish qobiliyati, og‘zaki va yozma nutqi, mantiqiy fikrlash ko‘nikmalari ham shakllanadi. Shu sababli ona tili ta’limining maqsad va vazifalari keng va ko‘p qirrali bo‘lib, zamonaviy yondashuvlar asosida belgilanishi zarur. Ona tili ta’limining bosh maqsadi – o‘quvchilarda ona tiliga muhabbat va hurmat tuyg‘usini shakllantirish, ularni to‘g‘ri, ravon, mantiqiy va mazmunli fikr bildirishga o‘rgatish, tilning boy imkoniyatlaridan foydalangan holda og‘zaki va yozma nutqni rivojlantirishdir. Bugungi kunda ona tili fani orqali shunchaki grammatik qoidalarni yodlatish emas, balki o‘quvchini hayotga tayyorlash, unga mustaqil qaror qabul qilish, o‘z fikrini asoslab berish, savol berish, munozara yuritish kabi zamonaviy kompetensiyalarni singdirish maqsad qilib olinmoqda. Bu esa o‘z navbatida ona tili darslariga yangicha yondashuvlarni joriy qilish zarurligini ko‘rsatadi. 2 Ta’limning uzviy tarkibiy qismi bo‘lgan ona tili darslarining vazifalari ko‘p jihatdan zamon talablariga mos holda yangilanib borishi kerak. Avvalo, 2 Qodirova M.A. Boshlang‘ich sinflarda ona tili darslari samaradorligini oshirish yo‘llari. – Toshkent: “Yangi asr avlodi”, 2020. 5o‘quvchilarga adabiy til normalarini o‘rgatish, ularning so‘z boyligini kengaytirish, jumlalarni tahlil qilish, to‘g‘ri yozish va o‘qish malakalarini shakllantirish asosiy vazifalardan biridir. Shuningdek, nutq madaniyatini rivojlantirish, turli janrdagi matnlar ustida ishlash, tahliliy va ijodiy fikrlashni qo‘llab-quvvatlash ham ona tili darslarining dolzarb vazifalari sirasiga kiradi. Bularning barchasi o‘zbek tilining ijtimoiy funksiyalarini anglash va hayotda to‘g‘ri qo‘llay olish ko‘nikmasini shakllantirishga xizmat qiladi. Bugungi zamonaviy ta’lim jarayoni o‘quvchi shaxsining rivojlanishini ta’minlashga qaratilgan bo‘lib, bunda ona tili darslari orqali kommunikativ kompetensiyalarni rivojlantirish asosiy maqsadlardandir. Yangi o‘quv dasturlarida ham o‘quvchining ijtimoiy faol, mustaqil fikrlaydigan, yangilikka ochiq, ijtimoiy-hayotiy vaziyatlarda o‘zini erkin ifoda eta oladigan shaxs bo‘lib shakllanishiga xizmat qiluvchi ko‘nikmalarni rivojlantirish maqsad qilib olingan. Bu esa an’anaviy yodlash va takrorlashga asoslangan yondashuvlar o‘rniga interfaol metodlarni qo‘llash zaruriyatini tug‘diradi. Prezident Shavkat Mirziyoyev ta’kidlaganidek, zamonaviy ta’lim o‘quvchining intellektual salohiyatini yuzaga chiqaradigan, ularni raqobatbardosh kadr sifatida tayyorlaydigan tizim bo‘lishi kerak. Bu fikr ona tili darslarining faqat tilshunoslikka emas, balki shaxsiy rivojlanishga xizmat qiladigan strategik yo‘nalish ekanini tasdiqlaydi. Shu jihatdan, ona tili ta’limining vazifasi – o‘quvchilarni til orqali fikrlash, muomala, tahlil va ijodga yo‘naltirishdan iboratdir. 3 Bundan tashqari, ona tili darslari orqali milliy qadriyatlar, an’analar, urf- odatlar, axloqiy me’yorlar haqida ma’lumot berish, ularni yosh avlod ongiga singdirish ham muhim vazifa sanaladi. Til – madaniyat ko‘zgusi ekani sababli, ona tili ta’limi orqali tarbiyaviy maqsadlar ham ro‘yobga chiqariladi. Bu esa har bir darsning ichki mazmunida axloqiy, ma’naviy tarbiya 3 Qodirova Maftuna Asqarovna. Boshlang‘ich sinflarda ona tili darslari samaradorligini oshirish yo‘llari. – Toshkent: Yangi asr avlodi, 2020. – 132 bet. 6elementlari bo‘lishi kerakligini anglatadi. Shuningdek, ta’limning uzluksizligi prinsipiga asoslangan holda, boshlang‘ich sinfdan boshlab yuqori sinflargacha ona tili darslari orqali fikrni mantiqiy tarzda bayon etish, mulohaza yuritish, dalillash, muhokama qilish va xulosa chiqarish malakalari bosqichma-bosqich rivojlantiriladi. Bu malakalar esa boshqa fanlarni o‘zlashtirishda ham muhim asos bo‘lib xizmat qiladi. Ona tili darslari faqat lingvistik bilimlar majmuasi emas, balki umumiy tafakkur tarbiyasi vositasi sifatida qaralishi kerak. Ona tili ta’limining maqsadi o‘quvchilarda ona tilini chuqur bilish, undan to‘g‘ri foydalanish, o‘z fikrini mustaqil ravishda bayon etish, muloqot madaniyatiga rioya qilish, milliy tilni qadrlash va uni hayotiy ehtiyojlarda samarali qo‘llash ko‘nikmalarini shakllantirishdan iboratdir. Bularning barchasi zamonaviy ta’lim strategiyalariga muvofiq holda, interfaol metodlar asosida amalga oshirilgandagina, o‘z natijasini beradi. Shunday ekan, ona tili ta’limining maqsad va vazifalarini to‘g‘ri anglash, ularni amalda amalga oshirish bugungi ta’lim sifatini belgilovchi omillardan biridir. 1.2. Interfaol metod tushunchasi va uning didaktik ahamiyati Zamonaviy ta’lim jarayonida o‘quvchining bilim olishga bo‘lgan passiv munosabatini o‘zgartirish, uni dars jarayonining faol ishtirokchisiga aylantirish muhim o‘rin tutadi. Ana shu maqsadga xizmat qiluvchi yondashuvlardan biri bu — interfaol metodlardir. Interfaol metodlar – o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi o‘zaro muloqot, fikr almashuvi, hamkorlik, muhokama va tahlil asosida bilimlarni o‘zlashtirishga yo‘naltirilgan pedagogik usullar majmuasidir. Ular o‘quvchining faolligini, mustaqilligini, ijodiy yondashuvini oshiradi va bilimni mustahkamlashda yuqori samaradorlikni ta’minlaydi. “Interfaol” atamasi ingliz tilidagi “interactive” so‘zidan olingan bo‘lib, “o‘zaro ta’sir”, “hamkorlikda faoliyat olib borish” degan ma’nolarni anglatadi. Pedagogikada esa bu atama o‘qituvchi bilan o‘quvchi o‘rtasida yuzaga keladigan ikki tomonlama muloqot jarayonini anglatadi. Ya’ni, 7interfaol metodlarda o‘quvchi oddiy bilim oluvchi emas, balki bilishga qaratilgan faol izlovchi, tahlil qiluvchi, xulosa chiqaruvchi va amaliyotda sinab ko‘ruvchi shaxs sifatida ishtirok etadi. Shu sababli interfaol metodlar didaktik jihatdan zamonaviy ta’limning ajralmas qismiga aylangan. Interfaol metodlar an’anaviy yondashuvlardan farqli o‘laroq, o‘quvchini tinglovchilik pozitsiyasidan chiqarib, uni fikrlash, tahlil qilish, savol berish, javob izlash, muammo yechimini topish jarayoniga jalb etadi. Bu jarayonda o‘qituvchi yo‘lboshchi, maslahatchi, faoliyatni boshqaruvchi sifatida qatnashadi. Dars davomida o‘quvchilar kichik guruhlarda ishlaydi, klasterlar tuzadi, aqliy hujumda ishtirok etadi, Venn diagrammalari asosida tahlil qiladi, rolli o‘yinlar orqali mavzuni anglaydi. Bu esa ularning darsdagi ishtirokini kuchaytiradi va bilimlarni ongli, chuqur o‘zlashtirishga olib keladi. Interfaol metodlarning didaktik ahamiyati juda keng. Birinchidan, ular o‘quvchini mustaqil fikrlashga undaydi. O‘quvchi dars davomida nafaqat eshitadi va ko‘radi, balki faol ishtirok etadi, savol beradi, izohlaydi, o‘z fikrini asoslaydi. Bu esa uning tafakkur doirasini kengaytiradi. Ikkinchidan, interfaol metodlar orqali darslar ko‘proq amaliy mashg‘ulotlar bilan boyitiladi. O‘quvchi bilganini hayotiy misollar bilan bog‘laydi, tajriba o‘tkazadi, muammoni hal qilishga harakat qiladi. Uchinchidan, bu metodlar o‘quvchida ijtimoiy faollik, jamoada ishlash ko‘nikmasini, muomala madaniyatini, liderlik sifatlarini rivojlantiradi. Yana bir muhim jihat shundaki, interfaol metodlar orqali o‘quvchilar o‘z fikrini erkin ifodalashni, qarama-qarshi fikrlarni eshitishni va ularga nisbatan tolerant munosabatda bo‘lishni o‘rganadilar. Bu demokratik ta’limning asosiy tamoyillaridan biridir. Ayniqsa, ona tili darslarida bu metodlar yordamida o‘quvchilar gap tuzish, tahlil qilish, bahslashish, dalil keltirish, fikr bildirish kabi muhim nutqiy faoliyat turlarini samarali egallaydilar. Interfaol metodlar ularga tilni nafaqat o‘rganish, balki uni ongli tarzda ishlatish, muloqot vositasi sifatida to‘g‘ri qo‘llash imkonini beradi. 8Didaktik nuqtayi nazardan qaraganda, interfaol metodlar bilim olishning faol usulidir. Chunki bunda o‘quvchi muammoni mustaqil hal qilish jarayonida o‘zlashtiradi. Bu metodlar darsga tayyorgarlik bosqichidan to xulosa chiqarishgacha bo‘lgan barcha jarayonlarda o‘quvchini faol ishtirok etishga undaydi. Shuningdek, bu usullar o‘qituvchiga ham darsni mazmunan va shaklan boyitish imkonini beradi. Masalan, “Zanjirli savol-javob”, “Insert”, “Fishbone”, “Tushuncha xaritasi”, “Blits-so‘rov”, “Bumerang”, “Bahs-munozara” kabi ko‘plab interfaol metodlar bor. Har biri o‘ziga xos didaktik maqsadga xizmat qiladi. Shu o‘rinda aytish lozimki, interfaol metodlar faqatgina metod emas, balki ta’limning butun falsafasidir. Ya’ni, bu yondashuv ta’lim oluvchining qiziqishi, ehtiyoji va shaxsiy faoliyatiga asoslanadi. Interfaol metodlar – bu o‘qituvchi va o‘quvchining hamkorligidir. Bu hamkorlik esa o‘zaro ishonch, hurmat, faol tinglash, fikr almashish va natijaga yo‘naltirilgan darsni tashkil etishni taqozo etadi. Ona tili darslarida interfaol metodlar va ularning didaktik ahamiyati № Interfaol metod nomi Metodning asosiy maqsadi Didaktik ahamiyati Qo‘llaniladigan bosqichlar 1 Aqliy hujum O‘quvchilarning fikrini erkin va tezkor ifodalashini rag‘batlantirish O‘quvchining tez fikrlash, ijodiy yondashish ko‘nikmalarini rivojlantiradi Yangi mavzuga kirish, muammo yechish jarayoni 2 Klaster usuli Mavzu atrofidagi asosiy tushunchalarni guruhlash Tizimli fikrlashni shakllantiradi, asosiy Tushuncha izohlari, mavzuni umumlashtirish 9 tushunchalarni bir-biriga bog‘laydi 3 Venn diagrammasi Ikki yoki undan ortiq tushunchani solishtirish Tahliliy fikrlash, umumlashtirish, o‘xshashlik va farqlarni topish ko‘nikmasini oshiradi Solishtirish, tahlil qilish bosqichida 4 Fishbone Muammo sabablarini aniqlash va tahlil qilish Sabab-oqibat aloqalarini o‘rganish, muammoga tizimli yondashishni o‘rgatadi Muammo tahlili, yozma nutq tayyorlash 5 Rolli o‘yinlar Hayotiy holatlarni sahnalashtirish orqali mavzuni chuqur anglash Muloqot, empatiya, dramatik fikrlashni rivojlantiradi Dialog tuzish, nutqiy vazifalarni bajarish 6 Insert texnologiyasi Matn ustida faol ishlash va belgilash orqali tushunishni nazorat qilish O‘qilgan matnni anglash, tahlil qilish va baholash ko‘nikmasini oshiradi Matnli ishlov, tahlil, xulosa chiqarish 7 Bumerang O‘quvchilarni savol- Muloqot Mavzu 10usuli javob orqali muhokamaga jalb qilish madaniyatini, mulohazali fikr bildirishni rivojlantiradi mustahkamlash, yakuniy baholash 8 Blits-so‘rov Qisqa va tezkor savollar orqali darsni faollashtirish Darsga tayyorgarlik darajasini aniqlash, e’tiborni jamlashga xizmat qiladi Dars boshlanishida, o‘zlashtirish nazoratida 9 Debat Qarama-qarshi fikrlar asosida mavzuni chuqur o‘rganish Tanqidiy fikrlash, asosli fikr yuritish va fikrni himoya qilishga o‘rgatadi Ijodiy nutq mashg‘ulotlari, mavzuni mustahkamlash 1 0 Zanjirli savol- javob O‘quvchilar o‘rtasida mantiqiy bog‘langan savol- javob almashinuvi Mavzuni tahliliy o‘zlashtirish, faol ishtirokni kuchaytiradi Har qanday bosqichda, ayniqsa mustahkamlashda O‘qituvchidan esa bu metodlarni o‘zlashtirish, ularni joyida va maqsadli qo‘llash, dars rejasini moslashtirish, mos materiallar tayyorlash kabi ko‘nikmalar talab etiladi. Interfaol metodlarni samarasini oshirish uchun o‘qituvchi doimo yangilikka ochiq, zamonaviy metodikalardan xabardor, pedagogik mahoratga ega bo‘lishi zarur. Zero, darsni interfaol qilish bu oddiy shakllarni almashtirish emas, balki butun ta’lim strategiyasini yangilashni 11anglatadi.interfaol metodlar – bu zamonaviy ta’limda dars sifatini oshirish, o‘quvchi shaxsini rivojlantirish, bilimni chuqur va barqaror o‘zlashtirishga erishishning samarali vositasidir. Ularning didaktik ahamiyati shundaki, ular orqali o‘quvchida bilim, ko‘nikma va kompetensiyalar bir vaqtning o‘zida shakllanadi. Shuning uchun, har bir ona tili o‘qituvchisi zamonaviy interfaol metodlarni chuqur o‘rganib, ularni dars amaliyotiga tatbiq etishi lozim. 1.3. Ona tili darslarida qo‘llaniladigan asosiy interfaol metodlar tahlili Zamonaviy ta’lim tizimida dars sifatini oshirish, o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga, izlanishga, muloqotga jalb etish o‘qituvchining asosiy vazifasidir. Ayniqsa, ona tili kabi o‘quvchilarning muloqot madaniyatini shakllantiruvchi fan uchun bu juda muhim. Shu nuqtai nazardan interfaol metodlar o‘zining amaliy va nazariy afzalliklari bilan dars jarayonining samaradorligini oshiruvchi asosiy vosita sifatida namoyon bo‘ladi. Ushbu metodlar o‘quvchilarni faol fikrlovchi, muhokama qiluvchi, muloqot qiluvchi shaxsga aylantirishga xizmat qiladi. Ayniqsa, bu metodlar ona tili darslarida keng imkoniyatlar yaratadi. 4 Interfaol metodlar tahlil qilinayotganda ularning turli shakllari, qo‘llanilish maqsadi, bosqichlari va samaradorligi alohida e’tiborga olinadi. Darsda har bir metoddan foydalanishning o‘ziga xos mezonlari mavjud. Masalan, “Aqliy hujum” metodi yangi mavzuni kirish qismida o‘quvchilarning bor bilimlarini aniqlash, yangi tushunchalar haqida taxminlarini aniqlash maqsadida juda qo‘l keladi. Bu metod o‘quvchilarda erkin fikrlash, shoshilmasdan mulohaza yuritish, o‘z fikrini ochiq aytish ko‘nikmasini rivojlantiradi. O‘qituvchi savol beradi, o‘quvchilar esa fikrlarini tez, ammo qisqa shaklda bildirishadi. Bu metod o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini oshiradi. 4 Xolmatova Nodira Xusniddinovna. Til o‘qitish metodikasi asoslari. – Samarqand: SamDU nashriyoti, 2021. – 120 bet. 12Shuningdek, “Klaster” usuli ham ona tili darslarida keng qo‘llaniladi. Bu metod orqali mavzu atrofidagi asosiy tushunchalar tizimlashtiriladi, ularning o‘zaro bog‘liqligi aniqlanadi. Masalan, “So‘z” mavzusini o‘rganayotganda o‘quvchilar asosiy markazga “so‘z” tushunchasini yozadilar va unga bog‘liq bo‘lgan atamalar, ma’nolar, turkumlar, vazifalarni nurlantirib joylashtiradilar. Bu esa, mavzuni chuqur tushunish, asosiy fikrlarni o‘zlashtirish, tahlil qilishda katta yordam beradi. Klaster usuli vizual fikrlashni ham rivojlantiradi. “Venn diagrammasi” orqali o‘xshash va farqli jihatlar taqqoslanadi. Bu metod ko‘proq ikki tushuncha yoki obyektni solishtirishga xizmat qiladi. Masalan, aniq va mavhum otlar, ot va fe’l, so‘z birikmasi va gap kabi tushunchalarni o‘rganishda bu usuldan samarali foydalanish mumkin. Ikki doira ustma-ust joylashtiriladi: o‘ng va chap doiralar farqli xususiyatlar, o‘rtadagi qism esa umumiylikni ko‘rsatadi. Bu metod mantiqiy fikrlash, farqlash, umumlashtirish, chuqur tahlil qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. “Fishbone” (sabablashgan sxema) usuli esa muammoli vaziyatni tahlil qilish, sabab-oqibat aloqalarini aniqlashga xizmat qiladi. Bu metod yordamida o‘quvchi o‘ylaydi, izlaydi, sabablarni ajratadi, muammoning yechimini topishga intiladi. Bu metod ona tili darslarida matn tahlilida, yozma ishlar tuzishda, insho yozish oldidan rejani aniqlashda qo‘llanishi mumkin. U nafaqat til bilimini, balki mantiqiy tafakkurni ham mustahkamlaydi. O‘quvchilar o‘rtasida muloqotni kuchaytirish, hayotiy vaziyatlarda nutqiy kompetensiyani shakllantirish uchun rolli o‘yinlar muhim o‘rin tutadi. Ona tili darslarida hikoya, ertak, dialoglar asosida sahna ko‘rinishlarini yaratish, o‘quvchilarning rollarga kirib mavzuni ifoda etishi, og‘zaki nutqni rivojlantirishga xizmat qiladi. Bu metod orqali bolalar erkin gapirishga o‘rganadi, emotsional holatlarini ifoda etadi, til boyligini oshiradi. Shu tariqa dars nafaqat bilim beruvchi, balki tarbiyaviy va ijtimoiy muhitda muloqot vositasi bo‘lib qoladi. 13“Insert” texnologiyasi o‘quvchilarni matn bilan faol ishlashga o‘rgatadi. Har bir o‘quvchi o‘qilgan matnga alohida belgilar qo‘yadi: bilgan ( ),✔ yangilik ( + ), tushunarsiz (?) va boshqalar. Bu belgilar asosida matn tahlil qilinadi, o‘qituvchi o‘quvchining qaysi qismda qiyinchilik sezganini anglaydi. Insert texnologiyasi darsda individual yondashuvni qo‘llashga imkon beradi. “Bahs-munozara” usuli yuqori sinf o‘quvchilari uchun juda foydalidir. Bu metod orqali o‘quvchilar ijtimoiy yoki tilshunoslikka oid muammolarni muhokama qilishadi, o‘z pozitsiyasini isbotlashadi, fikrini dalillar bilan asoslaydi. Masalan, “Zamonaviy adabiy til va sheva o‘rtasidagi bog‘liqlik” mavzusida bahs tashkil etilishi mumkin. Bu usul tanqidiy fikrlash, muloqot madaniyatini shakllantirish, loqaydlikni bartaraf qilish, faollikni kuchaytirishda muhim rol o‘ynaydi. “Blits-so‘rov”, “Zanjirli savol-javob”, “Bumerang” kabi metodlar esa dars davomida o‘quvchilarning e’tiborini jalb etish, ularga bilimini tezda faollashtirish, qisqa vaqt ichida ko‘p o‘quvchini suhbatga tortish imkonini beradi. Ayniqsa, mustahkamlash, nazorat, baholash bosqichlarida bu metodlar samarali natija beradi. Shu boisdan, ularni har bir darsning o‘ziga xos sharoitidan kelib chiqib tanlash o‘qituvchining metodik mahoratini ko‘rsatadi. Ona tili darslarida interfaol metodlarni qo‘llashdan maqsad – o‘quvchilarni bilim olish jarayoniga faol jalb qilish, ularni fikrlovchi, bahslashuvchi, savol beruvchi, mulohaza yurituvchi, izlovchi shaxsga aylantirishdir. Ushbu metodlar orqali har bir o‘quvchi darsda o‘zini muhim ishtirokchi sifatida his qiladi, o‘z nuqtai nazarini erkin ifoda etadi, o‘rganganini hayotda tatbiq etishga harakat qiladi. ona tili darslarida qo‘llaniladigan interfaol metodlarning har biri o‘ziga xos ahamiyatga ega. 5 Ularning barchasi o‘quvchilarda tafakkur, muloqot, tahlil, muhokama, ijodiy yondashuv, mantiqiy fikrlash, mustaqil qaror chiqarish kabi zamonaviy 5 Sobirova Dilshoda Mahmudovna. Interfaol metodlar asosida dars ishlanmalari. – Toshkent: NMIU, 2022. – 96 bet. 14kompetensiyalarni shakllantiradi. O‘qituvchi esa har bir dars uchun ayni o‘sha mavzuga, sinf darajasiga mos interfaol metodni tanlash orqali darsni samarali, jonli va natijali tashkil etishi mumkin. Shu bilan birga, har bir metodni chuqur o‘rganish, uni puxta tayyorgarlik bilan qo‘llash, darsni oldindan rejalashtirish bu yo‘ldagi muhim bosqichdir. I bob bo‘yicha xulosa Ona tili ta’limining asosiy maqsadi – o‘quvchilarda to‘g‘ri, ravon va mantiqiy fikrlash, nutqiy faoliyat, milliy g‘urur va tilga hurmat tuyg‘usini shakllantirishdan iborat. Bugungi kunda ushbu maqsadga zamonaviy pedagogik yondashuvlar, xususan, interfaol metodlar orqali erishilmoqda. Interfaol metodlar o‘quvchini passiv tinglovchidan faol ishtirokchiga aylantirib, bilimni chuqur o‘zlashtirishga yo‘naltiradi. “Aqliy hujum”, “klaster”, “Venn diagrammasi”, “Insert”, “bahs-munozara” kabi usullar ona tili darslarini jonlantirib, o‘quvchilarda muloqot, tahlil, munozara va fikr almashish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Ushbu metodlar didaktik nuqtayi nazardan ham, tarbiyaviy jihatdan ham muhim ahamiyatga ega. 15II BOB. ONA TILI DARSLARIDA INTERFAOL METODLARNI QO‘LLASH AMALIYOTI 2.1. Boshlang‘ich sinf ona tili darslarida interfaol metodlardan foydalanish tajribalari Boshlang‘ich ta’lim – shaxs kamoloti, aqliy va nutqiy rivojlanishining poydevori bo‘lib, bu bosqichdagi ta’lim mazmuni o‘quvchilarda o‘z fikrini ifodalash, mustaqil o‘rganish va tanqidiy tahlil qilish ko‘nikmalarini shakllantirishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Aynan shu nuqtai nazardan qaraganda, interfaol metodlar boshlang‘ich sinf ona tili darslarida keng qo‘llanilishi lozim bo‘lgan zamonaviy yondashuvlardir. Bu metodlar dars jarayonini o‘quvchining yoshiga mos, qiziqarli va tushunarli shaklda tashkil qilishga yordam beradi. 6 Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari hayotni anglashning ilk bosqichida bo‘lganlari sababli ular bilan ishlashda didaktik o‘yinlar, vizual vositalar, ifodali nutq mashqlari, dialogik muloqotlar asosiy o‘rin tutadi. Interfaol metodlar aynan shunday faoliyatlar asosida quriladi. Darslarda klaster tuzish, rasmli kartochkalar yordamida “fikr zanjiri” hosil qilish, rolli o‘yinlar tashkil etish, Venn diagrammasi orqali taqqoslashlar o‘tkazish boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun qiziqarli, samarali va tushunarli usullardir. 1-SINFDA INTERFAOL METODLARDAN FOYDALANISH 1-sinf o‘quvchilari maktabga endigina qadam qo‘ygan, atrof-muhitni yangi bilayotgan yosh bolalar bo‘lib, ularda bilim olishga bo‘lgan qiziqish o‘yin va tasavvur asosida shakllanadi. Shu sababli bu bosqichda darsni interfaol tashkil etish eng muhim shartlardan biridir. Ona tili darslarida 6 Haydarova Sayyora Ziyodovna. Boshlang‘ich ta’limda dars samaradorligini oshirish metodlari. – Toshkent: Turon-Iqbol, 2019. – 110 bet. 16didaktik o‘yinlar, rasmli topshiriqlar, qo‘shiq, she’r, sahnalashtirish kabi faoliyatlar o‘quvchilarni darsga jalb qiladi. Masalan, “So‘z nima?” mavzusida “Aqliy hujum” metodi orqali “sut” so‘ziga oid tasavvurlar yig‘iladi: oq, iliq, ichiladi, foydali va hokazo. Bu o‘yin shaklidagi mashg‘ulot orqali o‘quvchilar so‘zga keng ma’noli yondashishni o‘rganadilar. “Zanjirli savol-javob” orqali esa o‘quvchilar ketma-ket so‘z aytib, darsda ishtirok etadi: “Maktab — dars — daftar — qalam…” Bu metod og‘zaki nutqni rivojlantiradi. Klaster usuli ham ko‘p qo‘llanadi: o‘qituvchi rasmli kartochkalarni beradi, o‘quvchilar ularni mavzuga qarab guruhlab chiqadi (hayvonlar, narsalar, harakatlar). Bu orqali o‘quvchilar mantiqiy tasniflashni o‘rganadilar. Shuningdek, rolli o‘yinlar — “Do‘konchi va xaridor”, “Ustoz va o‘quvchi” kabi sahnalashtirishlar o‘quvchilarning nutqiy faolligini oshiradi. O‘yin orqali o‘qitilayotgan bilim ko‘ngilga tezroq o‘rnashadi va unutilmaydi. Darslarda “Insert” belgilarini oddiy rasmchalar bilan ifodalash ( , +, ?✔ kabi) o‘quvchilarda o‘qilgan matnni tushunish va unga munosabat bildirish ko‘nikmasini hosil qiladi. Shunday qilib, 1-sinfda interfaol metodlar darsni jonli, quvnoq, qiziqarli va samarali qilish uchun muhim vositadir. 2-SINFDA INTERFAOL METODLARDAN FOYDALANISH 2-sinf o‘quvchilari endi o‘quv jarayoniga ko‘nikib borayotgan, savol berishga, muloqot qilishga tayyor bo‘lgan bosqichga yetadi. Shu bois, darslarda interfaol metodlar orqali o‘quvchilarni o‘ylash, izlash, solishtirish, aniqlash kabi faoliyatlarga jalb etish muhimdir. Ayniqsa, ona tili darslarida har bir mavzu muloqotga, bahsga asoslangan shaklda o‘rgatilsa, darsning sifati oshadi. Masalan, “Gap va so‘z” mavzusida Venn diagrammasi tuzish orqali o‘quvchilar bu ikki tushunchaning o‘xshash va farqli jihatlarini ajratib ko‘rsatadilar. Dastlab o‘qituvchi misollar keltiradi, so‘ng guruhlarda o‘quvchilar ishlashadi. Bu ularda tahliliy fikrlashni shakllantiradi. “Blits-so‘rov” orqali dars boshlanishida qisqa savollar beriladi. Masalan: “Gapda nechta so‘z bo‘lishi mumkin?”, “Ot degani nima?” Kichik sinf 17o‘quvchilari bu kabi savollarga javob berib, darsga e’tiborini jamlaydi. “Klaster” usuli orqali esa “ot” so‘zining barcha turlarini guruhlab chiqishadi: jonli, jonsiz, aniq, mavhum, o‘zlik, boshqalik otlar. Rolli o‘yinlarda “Tanishuv” mavzusi sahnalashtiriladi. O‘quvchilar o‘zlarini tanishtirishadi, salomlashish iboralari ishlatiladi. Bu nafaqat til, balki axloqiy tarbiyani ham rivojlantiradi. “Insert” texnologiyasi yordamida matn o‘qish davomida o‘quvchilar o‘zlarining fikrini belgilar bilan ifodalaydi, bu orqali o‘qituvchi har bir bolaning darsdagi faolligini nazorat qiladi. 2-sinf darslarida interfaol metodlar o‘quvchini fikr almashishga, mulohaza qilishga, o‘z fikrini dalillashga o‘rgatadi. Bu esa ularning nutqiy va tahliliy qobiliyatini oshiradi. 3-SINFDA INTERFAOL METODLARDAN FOYDALANISH 3-sinf o‘quvchilari mustaqil fikrlashga ko‘nikkan, guruhda ishlay oladigan bosqichga yetgan bo‘ladi. Bu sinfda interfaol metodlardan foydalanish orqali murakkabroq til birliklarini tushunarli va qiziqarli shaklda o‘rgatish mumkin. O‘quvchilarning izlanishga qiziqishi kuchli bo‘lganligi sababli ularga savol berish, muammolarni hal qilish, izohli javoblar topish faoliyatlari berilishi lozim. Masalan, “Fe’l va ot” mavzusida guruhlarda ishlash tashkil qilinadi. Har bir guruh fe’l va otlarga doir kartochkalarni ajratadi, ular asosida Venn diagrammasi tuzadi. Bu metod orqali tushunchalarning farqli va umumiy tomonlarini topishga o‘rgatiladi. “Fishbone” (sabablashgan skelet) usuli orqali esa “Gapda tinish belgilarining o‘rni” mavzusida sabab-oqibat munosabatlarini aniqlaydilar. 7 3-sinfda matn ustida ishlash ham muhim o‘rin tutadi. Insert texnologiyasi yordamida o‘quvchilar matndagi yangi so‘zlar, tushunarsiz iboralarni belgilab, so‘ngra tahlil qiladilar. Bu usul darsda o‘quvchining individual ishlashini ta’minlaydi. 7 Rasulova Dilnoza Tohirovna. Nutqiy kompetensiyani shakllantirishda ona tili darslarining roli. – Buxoro: BuxDU, 2019. – 115 bet. 18“Aqliy hujum” metodi orqali o‘quvchilar mavzuga oid barcha so‘zlarni to‘plab, ular bilan gaplar tuzadilar. “Bahs-munozara” elementi kiritilib, masalan: “Qattiq va yumshoq tovushlarning farqi” haqida guruhlar fikr bildiradilar. Bu ularni fikrni asoslashga o‘rgatadi. 3-sinfda interfaol metodlar o‘quvchilarning mustaqil ishlash, guruhda fikrlash, o‘z fikrini asosli himoya qilish kabi kompetensiyalarini shakllantirishda beqiyos ahamiyatga ega. 4-SINFDA INTERFAOL METODLARDAN FOYDALANISH 4-sinf o‘quvchilari boshlang‘ich ta’limni yakunlayotgan, yuqori bosqichga tayyorlanayotgan bosqichda bo‘ladilar. Ular bilan ishlashda interfaol metodlar yanada mukammalroq darajada qo‘llaniladi. Bu sinfda tanqidiy fikrlash, tahlil qilish, qaror chiqarish, asoslash kabi faoliyatlarga e’tibor kuchaytiriladi.Masalan, “Murakkab gaplar” mavzusida “Blits-so‘rov” usuli bilan dars boshlanadi, o‘quvchilar tezkor javoblar orqali eslab qolganlarini faollashtiradilar. So‘ng “Zanjirli savol-javob” orqali murakkab gap tuzish qoidalari yodga olinadi. Guruhli ishlarda “Bahs-munozara” tashkil qilinadi: “Murakkab gap oddiy gapdan afzalligini asoslang”. Har bir guruh dalillar keltirib fikr bildiradi. “Insert” texnologiyasi asosida berilgan matnni tahlil qilish, undagi grammatik birliklarni aniqlash, tushunarsiz so‘zlarni izohlash, yangi bilimlarni chiqarish orqali mustaqil tahlil qilish faoliyati kuchayadi. Bu usul o‘quvchilarning matn bilan ishlash kompetensiyasini rivojlantiradi. 8 “Klaster” usuli yordamida grammatik birliklar tasniflanadi. Masalan, so‘z turkumlari bo‘yicha klaster chiziladi: har bir turkum ostida misollar, belgilar, savollar yoziladi. Bu orqali mavzu vizual tarzda mustahkamlanadi. Rolli o‘yinlarda esa “Maktabdagi kunim”, “Kitob do‘koni”, “Sayohatga tayyorgarlik” kabi ssenariylar tuzilib, o‘quvchilar sahnalashtirish orqali til 8 Qo‘chqorova Nargiza Sanayevna. Ona tili darslarida zamonaviy yondashuvlar. – Toshkent: Ilm ziyo, 2023. – 102 bet. 19boyligini oshiradilar. 4-sinfda interfaol metodlar yordamida o‘quvchilar bilimni mustaqil ravishda tahlil qilish, ifoda etish va hayotiy vaziyatlarda qo‘llash ko‘nikmasini egallaydilar. Bu ularni keyingi ta’lim bosqichlariga puxta tayyorlaydi. “Blits-so‘rov” orqali o‘quvchilarning darsga tayyorgarlik darajasini aniqlash mumkin. Bu metodda savollar qisqa, tezkor bo‘lib, butun sinfni faollashtiradi. Masalan, “Gap tuzilmasi nima?”, “Gap nima bilan boshlanadi?”, “Tinish belgilarining vazifasi qanday?” kabi savollar beriladi. O‘quvchilar navbat bilan javob beradi. Bu usul diqqatni jamlash, tez fikrlash ko‘nikmasini oshiradi.Tajriba shuni ko‘rsatadiki, boshlang‘ich sinflarda interfaol metodlardan foydalanish o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasini oshiradi, darsni jonlantiradi, ijobiy psixologik muhit yaratadi. Ular o‘z fikrini aytishdan tortinmaydi, erkin mulohaza yuritadi, guruhda ishlashga o‘rganadi.Shuningdek, bu metodlar orqali o‘quvchining darsga nisbatan qiziqishi ortadi, savollarga faol javob beradi, nutqiy kompetensiyalari shakllanadi. 9 Bugungi kunda aksariyat metodist o‘qituvchilar o‘z darslarida interfaol metodlardan samarali foydalanib kelmoqda. Xususan, Samarqand viloyatidagi 31-maktab boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi O.Sobirova o‘zining tajribasida har bir mavzuni interaktiv metodlar bilan uyg‘unlashtiradi. U har bir darsga klaster, aqliy hujum, rolli o‘yin, savol-javob texnologiyalarini tatbiq etadi va sinfdagi har bir bola darsda ishtirok etishiga erishadi. boshlang‘ich sinf ona tili darslarida interfaol metodlardan foydalanish – bu shunchaki dars uslubini yangilash emas, balki o‘quvchining shaxsini tarbiyalash, tafakkurini rivojlantirish, bilimga bo‘lgan munosabatini shakllantirish demakdir. Har bir metod o‘quvchining yoshi, qobiliyati va mavzuning murakkabligidan kelib chiqib tanlansa, dars samaradorligi ortadi. Interfaol metodlardan foydalanish 9 O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi. Umumta’lim maktablari uchun metodik qo‘llanma. – Toshkent: XTV, 2020. – 160 bet. 20tajribalari boshlang‘ich ta’limda uzluksiz, bosqichma-bosqich, tizimli qo‘llanilishi zarurligini ko‘rsatmoqda. 2.2. O‘rta va yuqori sinflarda interfaol metodlar orqali dars samaradorligini oshirish O‘rta va yuqori sinflar – bu o‘quvchilarning mustaqil fikrlash, muammoli vaziyatlarni hal qilish, tahliliy yondashuvni shakllantirish bosqichi hisoblanadi. Aynan shu davrda ularning shaxsiy pozitsiyasi, dunyoqarashi, nutq madaniyati rivojlanadi. Shu sababli ona tili darslarida faqat nazariy bilim bilan cheklanmay, o‘quvchilarni faol fikrlashga, tahlil qilishga, muhokama yuritishga, hayotiy vaziyatlarga moslashtirishga xizmat qiluvchi interfaol metodlardan foydalanish nihoyatda muhimdir. O‘rta sinf (5–7-sinf) o‘quvchilari yangi grammatik qoidalarni o‘zlashtirishda ko‘proq misol, amaliy topshiriq, muloqot, guruhli faoliyat orqali o‘rganishga moyildir. Masalan, 5-sinfda “So‘z turkumlari” mavzusini o‘rganishda o‘quvchilar “Klaster” usuli orqali har bir turkumni alohida guruhlaydi, misollar keltiradi, belgilarini yozadi. Ushbu jarayonda ularning tizimli fikrlash, tasniflash va umumlashtirish ko‘nikmalari shakllanadi. 6-sinfda “Murakkab gap” mavzusida “Fishbone” metodi orqali murakkab gap tuzishdagi asosiy sabab va oqibatlar aniqlanadi. O‘quvchilar sabablashgan skelet (fishbone diagram) tuzib, har bir qismini tushuntiradi. Bu usul darsning mantiqiylik darajasini oshiradi va mavzuni yodlashdan ko‘ra tushunishga xizmat qiladi. Shuningdek, “Venn diagrammasi” orqali “Oddiy va murakkab gaplar” solishtiriladi. O‘rta sinflarda rolli o‘yinlar ham o‘quvchilarning nutqiy kompetensiyasini rivojlantirishda samaralidir. Masalan, “Bozor sahnasi”, “Intervyu olish”, “Jurnalist va adib suhbati” kabi o‘yinlar o‘quvchilarni jonli muloqotga jalb qiladi. Ayniqsa, yozma va og‘zaki nutqni uyg‘un holda rivojlantirish uchun bu metodlar muhim. 21Yuqori sinflar (8–11-sinf) esa – tanqidiy tafakkur, tahlil, turg‘un pozitsiyaga ega bo‘lish bosqichidir. Bu davrda o‘quvchilar ilmiy asosli fikrlashga, izlanishga tayyor bo‘lishadi. Shu bois, ona tili darslarida “Debat”, “Bahs-munozara”, “Aqliy hujum”, “Insert”, “Blits-so‘rov”, “Zanjirli savol- javob” kabi usullar ko‘proq qo‘llaniladi. 9-sinfda “O‘zbek tilining stilistik vositalari” mavzusini bahs-munozara asosida o‘rganish mumkin: “Adabiy tilning ifoda imkoniyatlari kengmi yoki cheklanganmi?” degan savol asosida guruhlar bahs yuritadi. 10-sinfda “Matn tuzilmasi va uslubiy vositalar” mavzusida “Insert” texnologiyasi orqali o‘quvchilar berilgan matnni o‘qib, belgilar yordamida fikr bildiradi. So‘ngra ular bu belgilarni tahlil qilib, yangi tushunchalarni ishlab chiqadi. Bu usul mustaqil fikrlash, tahliliy yondashuvni kuchaytiradi. Yuqori sinflarda “Aqliy hujum” dars kirish qismida qo‘llanilib, o‘quvchilarning mavjud bilimlarini faollashtirishga yordam beradi. Masalan, “Til va tafakkur munosabati” mavzusida o‘quvchilardan fikrlar so‘raladi: “Til nima uchun tafakkur asosidir?” degan savolga har kim o‘z nuqtai nazarini bildiradi. Bu usulda fikrlarning xilma-xilligi darsga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Bundan tashqari, “Zanjirli savol-javob” usuli darsning mustahkamlash bosqichida juda foydalidir. Har bir o‘quvchi oldingi savolga javob beradi va keyingi savolni beradi. Bu darsga jadal ritm bag‘ishlaydi, o‘quvchilarda e’tibor va tez fikrlashni rivojlantiradi. 11-sinfda bu metod “Tirik til va yozma til o‘rtasidagi farqlar” mavzusida juda samarali natija beradi. Yuqori sinf o‘quvchilari “Bumerang” metodi orqali o‘zaro savol berish orqali fikr almashadi. Bu esa ularni faollikka undaydi, muloqot qilish madaniyatini shakllantiradi. Masalan, o‘quvchilar darsdagi asosiy savolga “nega?”, “qanday?” degan yo‘nalishda savollarni bir-birlariga berib javob topishga harakat qilishadi. O‘rta va yuqori sinflarda darsni samarali tashkil etish uchun interfaol metodlar asosida “muammoli vaziyat” yaratish muhim. Bu uslub o‘quvchini 22o‘z fikrini bildirishga majbur qiladi, o‘rganayotgan mavzuni real hayotiy vaziyat bilan bog‘lashga o‘rgatadi. Masalan, 10-sinfda “Nutq madaniyati” mavzusida “Hayotda noto‘g‘ri ishlatilayotgan iboralar” muammosi ko‘tariladi, o‘quvchilar uni tahlil qiladi va o‘z takliflarini beradi. Amaliyot ko‘rsatadiki, interfaol metodlardan muntazam va maqsadli foydalanish o‘quvchilar faoliyatini faollashtiradi, darsni jonlantiradi va bilimlarni mustahkam o‘zlashtirishga olib keladi. Ayniqsa, yuqori sinflarda o‘quvchilarning shaxsiy fikrini tinglash, ularni o‘z nuqtai nazarini himoya qilishga o‘rgatish, bahsli masalalar ustida ishlash darsning yuqori darajadagi samaradorligini ta’minlaydi. zamonaviy texnologiyalar – multimediali taqdimotlar, interaktiv doskalar, onlayn so‘rovlar, testlar ham interfaol metodlar bilan uyg‘un qo‘llanilganda, o‘quvchilarni raqamli savodxonlikka ham tayyorlaydi. Bunday darslar darslikdan tashqariga chiqib, hayotga yaqinlashadi, o‘quvchi o‘zini ta’lim oluvchidan ko‘ra izlovchi, tadqiqotchi sifatida his qiladi. o‘rta va yuqori sinflarda ona tili darslarida interfaol metodlardan foydalanish o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini, tahliliy yondashuvini, muloqot madaniyatini, bilimni hayotda qo‘llay olish kompetensiyalarini rivojlantirishda beqiyos ahamiyatga ega. Har bir o‘qituvchi zamonaviy ta’lim talablariga mos holda darsni interaktiv va jonli tashkil etsa, bu nafaqat ta’lim samaradorligini oshiradi, balki o‘quvchilarning ongli, faol, bilimli fuqarolar bo‘lib shakllanishiga zamin yaratadi. 2.3. Ona tili darslarida interfaol metodlardan foydalanishning natijalari va takliflar Ta’lim jarayonida samaradorlikni oshirish, o‘quvchilarni faol, mustaqil fikrlovchi shaxs sifatida shakllantirish bugungi kunning asosiy vazifalaridan biridir. Ayniqsa, ona tili darslarida interfaol metodlardan foydalanish orqali ushbu vazifalarni yuqori darajada amalga oshirish mumkin bo‘lmoqda. O‘qituvchilarning amaliy tajribalari va kuzatuvlari shuni ko‘rsatadiki, 23interfaol yondashuvlar dars sifatini sezilarli darajada oshirib, o‘quvchilarning faolligini, nutqiy kompetensiyasini, tahliliy fikrlash salohiyatini rivojlantiradi. Avvalo, interfaol metodlarning asosiy natijasi – o‘quvchi shaxsining faollashuvida yaqqol ko‘rinadi. An’anaviy darsda o‘quvchi ko‘pincha tinglovchi rolida bo‘lsa, interfaol metodlar orqali u fikr bildiruvchi, mulohaza yurituvchi, muhokama ishtirokchisi, hatto ba’zida o‘rgatuvchiga aylanish imkoniga ega bo‘ladi. Bu esa o‘z-o‘zini qadrlash, javobgarlikni his qilish, o‘z fikrini asosli himoya qilish kabi ijobiy fazilatlarni shakllantiradi.Shuningdek, interfaol metodlardan foydalanilgan darslarda o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishi ortadi. Ular o‘z fikrini erkin ayta boshlaydi, savollarga javob beradi, guruhda ishlashda faollik ko‘rsatadi. Ayniqsa, “Aqliy hujum”, “Venn diagrammasi”, “Rolli o‘yinlar”, “Bahs-munozara”, “Insert” texnologiyasi kabi usullar o‘quvchining individual o‘ziga xosligini yuzaga chiqarishga xizmat qiladi. Dars jonli, qiziqarli, faol muhokamali shaklga aylanadi. Interfaol metodlarning yana bir muhim natijasi – bilimning sifatli va barqaror o‘zlashtirilishidir. O‘quvchi passiv eslab qolish o‘rniga, mavzuni tahlil qiladi, misollar keltiradi, hayotiy misollar bilan bog‘laydi. Natijada mavzu esda qoladi, tushuniladi, amalda qo‘llanadi. Bu esa ona tili darslarining hayot bilan bog‘lanishini ta’minlaydi. Bundan tashqari, interfaol metodlar o‘qituvchiga ham o‘z ustida ishlash, pedagogik yondashuvlarni yangilash, darslarni kreativ va natijali tashkil etish imkonini beradi. O‘qituvchi faqat bilim beruvchi emas, balki yo‘naltiruvchi, moderator, tashkilotchi sifatida chiqadi. Bu esa zamonaviy ta’lim konsepsiyasiga to‘la mos keladi.Amaliyotda shuni kuzatish mumkin: interfaol metodlardan doimiy foydalaniladigan sinflarda o‘quvchilarning darsga kelish ko‘rsatkichi yuqori, darsda ishtirok etish faolligi kuchli, baholash natijalari esa ijobiy tomonga o‘zgaradi. Hatto nutqiy madaniyat, savodxonlik, insho yozish, matn bilan ishlash ko‘nikmalari ham ancha yaxshilanadi. Bu esa ushbu yondashuvlarning real samarasi 24ekanini isbotlaydi. Shu bilan birga, mavjud natijalar asosida quyidagi taklif va tavsiyalarni ilgari surish mumkin: 1. Ona tili o‘qituvchilari uchun interfaol metodlar bo‘yicha doimiy malaka oshirish kurslari tashkil etilishi lozim. Chunki bu metodlar o‘z-o‘zidan samaradorlik bermaydi – ularni to‘g‘ri, joyida, mavzuga mos qo‘llay olish zarur. 2. Darslik va o‘quv-metodik qo‘llanmalarda har bir mavzuga mos interfaol metodlar bo‘yicha alohida ko‘rsatmalar, topshiriqlar, metodik izohlar kiritilishi kerak. Bu o‘qituvchiga tayyorlik jarayonida aniq yo‘nalish beradi. 3. Interfaol metodlardan foydalanish samaradorligini aniqlash uchun maxsus baholash mezonlari ishlab chiqilishi kerak. O‘quvchi faolligi, fikrlash darajasi, ishtiroki, guruh bilan ishlashdagi roli inobatga olinsin. 4. Har bir maktabda innovatsion darslarni o‘tkazish uchun metodik markazlar yoki sinf xonalari jihozlansa, bu tajribalarni ommalashtirish imkonini beradi. Ayniqsa, ona tili fani bo‘yicha jonli suhbatlar, mahorat darslari, ochiq amaliy mashg‘ulotlar tashkil etilishi foydalidir. 5. Interfaol metodlar faqat ona tili emas, balki boshqa fanlar bilan integratsiyalashgan holda o‘rgatilsa, o‘quvchida umumiy tafakkur va muloqot madaniyati shakllanadi. Masalan, tarixiy matnlarni tahlil qilishda adabiyot bilan uyg‘unlik yaratish, madaniyat, geografik mavzularni esa nutqiy faoliyatga bog‘lash mumkin. 6. O‘quvchilarning darsda faol qatnashishiga rag‘bat sifatida interfaol ishtirok uchun alohida ball, ijobiy baho yoki estetik rag‘bat (stikerlar, “faol o‘quvchi” nishoni va boshqalar) joriy etilishi maqsadga muvofiqdir. Bu ularni darsda muntazam ishtirok etishga undaydi. 7. Maktablar darajasida eng faol interfaol metodlarni qo‘llaydigan o‘qituvchilar tajribasini respublika miqyosida tarqatish kerak. Shunday qilib, tajriba almashinuvi natijasida umumta’lim maktablarining barchasida dars sifati oshadi. Ona tili darslarida interfaol metodlardan foydalanish samarali 25natijalar bermoqda. Bu metodlar o‘quvchini darsning markaziga olib chiqadi, uni faollikka undaydi, shaxs sifatida rivojlanishiga xizmat qiladi. O‘qituvchi esa yangilikka intilgan, dars jarayonini ilhom bilan tashkil etuvchi zamonaviy pedagogga aylanadi. Shunday ekan, bu uslublarni tizimli qo‘llash va tajriba almashishni kengaytirish – kelajakdagi sifatli ta’limning poydevori bo‘lib xizmat qiladi. II bob bo‘yicha xulosa Xulosa qilib aytganda ona tili darslarida interfaol metodlardan foydalanish darsga boshqa bir ruh, jon kiritadi. Ayniqsa, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilan ishlaganda o‘yin, rasm, guruhli ishlarga asoslangan yondashuvlar ularning har birini faollikka chorlaydi. O‘rta va yuqori sinflarda esa fikrlash, tahlil, bahs, nutqni ifoda etish kabi ko‘nikmalar aynan shu interfaol usullar orqali shakllanadi. Har bir o‘quvchi o‘z fikrini bemalol ayta olishi, savol bera olishi, o‘zini baholay olishi kerak – bularning barchasi esa interfaol darsning kuchida. Men shuni angladimki, o‘qituvchi bu metodlarni nafaqat texnik tarzda qo‘llashi, balki darsni yurak bilan olib borishi kerak. Chunki darsga mehr qo‘shilsa, u natija beradi. Shu bois, interfaol metodlar – zamonaviy ta’limning yuragi deyish mumkin. 26 Xulosa Mazkur kurs ishini yozar ekanman, ona tili darslarida interfaol metodlardan foydalanish qanday katta ahamiyatga ega ekanini chuqurroq angladim. Avvaliga bu metodlar faqatgina darsni jonlantirish usuli deb o‘ylardim, lekin tadqiqot davomida ular o‘quvchining dunyoqarashi, tafakkuri, muloqot madaniyati va nutqini shakllantirishda naqadar muhim rol o‘ynashini ko‘rdim. Har bir o‘qituvchi uchun dars samaradorligi — o‘quvchining darsdagi ishtiroki bilan o‘lchanadi. Agar bola savol bersa, javob izlasa, fikrini ayta olsa, bu o‘z-o‘zidan emas, balki darsda to‘g‘ri metod tanlangani, unga ishonch bilan yondashilganidan dalolat. Aynan interfaol metodlar bunga eng to‘g‘ri va zamonaviy yo‘l bo‘lib xizmat qiladi. Ular yordamida darslar quruq nazariya emas, balki hayotiy, tushunarli va o‘quvchi uchun qiziqarli shaklga kiradi. Men o‘z kurs ishim orqali “Aqliy hujum”, “Klaster”, “Venn diagrammasi”, “Rolli o‘yinlar”, “Insert”, “Bahs-munozara” kabi metodlarning har birining o‘ziga xos kuchi borligini tushundim. Ulardan har biri ona tili darslarini o‘quvchi uchun unutilmas qilishi mumkin. Fikr bildirgan, muloqot qilgan, muhokamada qatnashgan bola o‘zini darsning ishtirokchisi deb his qiladi. Mana shu hissiyot esa uni bilimga olib boradi. Xulosa qilib aytganda, ona tili nafaqat grammatik qoidalar to‘plami, balki milliylik, fikrlash, ifoda, nutq va madaniyat darsidir. Bu darsni chin ma’noda samarali qilish uchun esa interfaol metodlar eng muhim kalit hisoblanadi. Men bu mavzuni tanlab, nafaqat nazariy bilim oldim, balki o‘qituvchi sifatida qanday dars o‘tishni istashim haqida ham o‘ylab chiqdim. Ishonchim komilki, bugungi dars interfaol bo‘lsa, ertangi o‘quvchi faol bo‘ladi. 27Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-yanvardagi PF–60- sonli Farmoni. 2022–2026 yillarga mo‘ljallangan “Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi” to‘g‘risida. – Respublika axborot nashriyoti, 2022. – 35 bet. 2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 29-apreldagi PQ–4307- sonli Qarori. O‘zbekiston Respublikasining xalq ta’limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi to‘g‘risida. – Toshkent: Norma, 2019. – 28 bet. 3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 6-apreldagi PQ–5050- sonli Qarori. Ilm-fan sohasida davlat siyosatini takomillashtirish va ilmiy salohiyatni oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida. – Toshkent: Adolat, 2021. – 22 bet. 4) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 23-martdagi PQ–4651- sonli Qarori. O‘qituvchilarning kasbiy tayyorgarligi va malakasini oshirish tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida. – Toshkent: “Ishonch”, 2020. – 30 bet. 5) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023-yil 28-fevraldagi PQ–87- sonli Qarori. Yangi avlod darsliklarini ishlab chiqish, ta’limga zamonaviy metodlarni joriy etish va o‘quv sifatini oshirish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar to‘g‘risida. – Toshkent: “Yangi asr”, 2023. – 38 bet. 6) Abduazizova Zulfiya Mahmudovna. Ona tili o‘qitish metodikasi. – Toshkent: Fan va texnologiya, 2019. – 148 bet. 287) Qodirova Maftuna Asqarovna. Boshlang‘ich sinflarda ona tili darslari samaradorligini oshirish yo‘llari. – Toshkent: Yangi asr avlodi, 2020. – 132 bet. 8) Hamidova Muhayyo Xayitovna. Zamonaviy pedagogik texnologiyalar. – Toshkent: Fan va texnologiya, 2018. – 144 bet. 9) Xolmatova Nodira Xusniddinovna. Til o‘qitish metodikasi asoslari. – Samarqand: SamDU nashriyoti, 2021. – 120 bet. 10) Sobirova Dilshoda Mahmudovna. Interfaol metodlar asosida dars ishlanmalari. – Toshkent: NMIU, 2022. – 96 bet. 11) Haydarova Sayyora Ziyodovna. Boshlang‘ich ta’limda dars samaradorligini oshirish metodlari. – Toshkent: Turon-Iqbol, 2019. – 110 bet. 12) Tursunova Rano Alijonovna. Interfaol metodlardan foydalanish bo‘yicha metodik qo‘llanma. – Andijon: And ijod, 2020. – 88 bet. 13) Qo‘chqorova Nargiza Sanayevna. Ona tili darslarida zamonaviy yondashuvlar. – Toshkent: Ilm ziyo, 2023. – 102 bet. 14) Karimova Dilnoza To‘lqinovna. Metodik tavsiyalar to‘plami (ona tili va adabiyot). – Nukus: Bilim, 2021. – 98 bet. 15) Yo‘ldosheva Mohira. Maktab darslarida interaktiv metodlar. – Toshkent: Noshir, 2022. – 80 bet. 16) O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi. Umumta’lim maktablari uchun metodik qo‘llanma. – Toshkent: XTV, 2020. – 160 bet. 17) Rasulova Dilnoza Tohirovna. Nutqiy kompetensiyani shakllantirishda ona tili darslarining roli. – Buxoro: BuxDU, 2019. – 115 bet. 18) Jumaniyozova Nilufar Abduhalilovna. Boshlang‘ich ta’limda integratsiyalashgan yondashuvlar. – Toshkent: Iste’dod, 2023. – 123 bet. 19) Alimova Gulrux Toshmatovna. Fikrlash va nutq faoliyatini rivojlantirish texnologiyalari. – Toshkent: Ziyonur, 2021. – 130 bet. 2920) Niyozova Malika. Ona tili darslari uchun interaktiv mashqlar to‘plami. – Toshkent: Innovatsiya, 2018. – 90 bet. 21) Jo‘raeva Gulnora Rahimovna. Ta’limda metodik yangiliklar. – Toshkent: Ustoz, 2020. – 128 bet. 22) Abdullayeva Laylo Shavkatovna. Ona tili va adabiyot fanlarini integratsiyalashgan holda o‘qitish. – Toshkent: IQ bolalar, 2022. – 112 bet. 23) Mirzayeva Zuhra Iskandarovna. Boshlang‘ich ta’lim metodikasi: tajriba va yondashuvlar. – Toshkent: Yangi asr avlodi, 2019. – 135 bet. 24) Usmonova Sayyora Baxodirovna. Til va nutqni rivojlantirishning interfaol usullari. – Toshkent: Afsona press, 2021. – 101 bet. 25) Shodieva Nasiba. Ona tili fanini o‘qitishda metodik yondashuvlar. – Farg‘ona: Ilm chashmasi, 2023. – 118 bet.

Ona tili darslarida interfaol metodlardan foydalanish                           I.BOB. ONA TILI DARSLARIDA ZAMONAVIY TA’LIM YONDASHUVLARI VA INTERFAOL METODLARNING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Ona tili  taʼlimining maqsadi va vazifalari  ………………………….……
1.2. Interfaol metod tushunchasi va uning didaktik ahamiyati……………..…..
1.3. Ona tili darslarida qo‘llaniladigan asosiy interfaol metodlar tahlili……….
II BOB. ONA TILI DARSLARIDA INTERFAOL METODLARNI QO‘LLASH AMALIYOTI
2.1. Boshlang‘ich sinf ona tili darslarida interfaol metodlardan foydalanish tajribalari………………………………………………………………………..
2.2. O‘rta va yuqori sinflarda interfaol metodlar orqali dars samaradorligini oshirish…………………………………………………………………………..
2.3. Ona tili darslarida interfaol metodlardan foydalanishning natijalari va takliflar………………………………………………………………………….. 

Sotib olish