Ona tilidan integratsiyalashgan darslarni tashkil qilish metodikasi - Педагогика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	9000UZS
Размер	50.5KB
Покупки	16
Дата загрузки	25 Август 2023
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Педагогика

Ona tilidan integratsiyalashgan darslarni tashkil qilish metodikasi

Купить

Ona tilidan integratsiyalashgan darslarni tashkil
qilish metodikasi
Reja:
Kirish
I BOB. Ona tili o’qitishda integrativ yondashuvning ilmiy-metodik asoslari
1.1. Ona tili o’qitishda integrativ yondashuv muammosining ilmiy-metodik
adabiyotlarda yoritilishi
1.2. Integrativ yondashuv imkoniyatlari yuzasidan umumiy o’rta
maktablarning ona tili va adabiyot fanlari dastur va darsliklari tahlili
II BOB. Ona tili darslarini fanlararo integratsiyalash asosida tashkil qilish
metodikasi
2.1. Ona tili fanini fanlararo integratsiyalab o’qitishning mazmuni
2.2. Ona tili fanini fanlararo integratsiyalab o’qitish usullari
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati

Kirish
Mavzuning dolzarbligi. Hozirgi kunda mustaqil respublikamizda ta’lim
sohasi o’ziga xos rivojlanish davrini boshdan kechirmoqda. Bu o’ziga xoslik, eng
avvalo, ta’lim-tarbiya mazmunini milliylashtirish, ya’ni o’zimizning juda boy
o’tmishimiz tariximiz, madaniyatimiz, fanimiz, tilimizda o’z mohiyati bilan
yuksak insoniy-axloqiy mazmuniga ega bo’lgan jarayonda yosh avlodni o’qitishga
baxtiga muyassar bo’ldik. Davrimizning hayotiy ehtiyojlari maktablarda ta’lim-
tarbiya ishlari darajasini yuqori bosqichga kо’tarishni, har tomonlama puxta bilim
olgan, fan va texnika asoslari bilan qurollangan kelajak avlodni tarbiyalab voyaga
yetkazishni talab qiladi. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev “Bizning vazifamiz –
to’plangan tajriba va ilg’or xalqaro amaliyotga suyangan holda, o’zimizning
taraqqiyot va yangilanish modelimizni qat'iy amalga oshirishdan iborat. Shu
borada yaqin va o’rta muddatga belgilangan marralarga erishish uchun qat'iyat
bilan harakat qilishimiz zarur” 1
deb ta’kidlaganlari bejiz emas. Negaki,
taraqqiyotga erishishda mamlakat jtimoiy tizmining barcha sohalari faol
bo’lmoqliklari shart.
Umumta’lim maktablarining asosiy vazifasi о’quvchilarning fikrlash
salohiyatini, aqliy rivojlanishini, mantiqiy tafakkurini о’stirish; ularni о’z-о’zini,
moddiy borliqni tilning ifoda vositalari yordamida anglashga hamda о’z fikri va
his-tuyg’ularini ona tilining keng imkoniyatlari doirasida bayon eta olish, ma’lum
fanlar yuzasidan turli bilim va malakalarni hosil qilish, tо’la savodxonlikni
ta’minlash, ularda zamonaviy dunyoqarashni shakllantirishdan iborat 2
. Bu vazifani
amalga oshirishda о’qituvchi hal qiluvchi rol о’ynaydi. Biroq о’quvchilarni ongli,
yuksak saviyali, g’oyaviy siyosiy jihatdan yetuk qilib tarbiyalashda о’qituvchining
bilimi yoki undagi tо’plangan tajribaning о’zi yetarli emas.
Yuksak axloqiy sifatlarni tarbiyalash, avvalo, bu sifatlarni o’zimizda
mujjasamlashtirishni talab qiladi. Shu bilan birga ta’lim tarbiyaga yangicha
yondashish, yangicha uslub va mazmun, shakl va vositalardan foydalanishni ham
1
Mirziyoyev Sh. M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. – Toshkent:
O‘zbekiston NMIU, 2016
2
Umumiy o rta ta limning davlat ta lim standarti va o quv dasturi // O zR Xalq ta limi vazirligining axborotnomasi.ʼ ʼ ʼ ʼ ʼ ʼ
№1. – Toshkent. 47-bet

taqazo qiladi. O’quv jarayonini tashkil etishdagi asosiy vazifa pedagogik
texnologiyadan samarali foydalanish ekanligi isbot talab qilmaydigan haqiqatdir.
Ammo shu kunga qadar pedagogik texnologiyaning aksariyati nazariy
muammolarga bag’ishlangan bo’lib, amaliyotga ta’siri kamroq sezilmoqda. Buning
uchun zamonaviy texnologiyalarni tezroq amaliyotga joriy etish usullarini ishlab
chiqish talab etiladi.
Integratsiya-ayrim bo’laklarning yoki elementlarning bir-biriga qo’shilishi,
bir butunga aylanishi, yaxlitlanishidir 3
. “Integratsiya” tushunchasi XVIII asrdayoq
Spenser tomonidan izohlangan edi. Biz ham integratsiyani tafakkur o’stirish omili
sifatida qarab, uni fanlararo aloqa hamda ta’lim shakllarini sintezlash tarzida talqin
etishga harakat qildik.
Integratsiya – “butun” degan ma’noni bildiradi, demak, bu tafakkur o’sishi
jarayonining turli qism va elementlarini bitta butunga birlashtirish bo’lib
hisoblanadi. Ona tili ta’limiga integrativ yondashuv uning sifatini yanada
oshirishga xizmat qiladi. Biz mazkur bitiruv malakaviy ishimizda ona tili ta’limida
integratsiyaning roli va uning ahamiyati xususida so’z yuritmoqchimiz. Mazkur
masalaning metodik jihatlarini tahlil qilish va integratsiyaga asoslangan darslarni
ta’lim jarayonida qo’llashning uslubiy taraflarini o’rganish ushbu ishimiz
mavzusining dolzarbligini belgilaydi.
Ishning maqsadi ona tili darslarini integratsiyalashga oid metodikani
takomillashtirish.
Ishning vazifasi quyidagilardan iborat:
- fanlararo integratsiya haqidagi ilmiy-metodik adabiyotlarni o’rganib chiqish;
- ona tili darslarida integratsiyadan foydalanish bo’yicha ta’lim metodlarini
aniqlash;
- fanlararo integratsiyalab o’qitish usullarini ishlab chiqish va
takomillashtirish;
- integratsiyaga asoslangan yangi pedagogik texnologiyalar asosida o’qitishga
yo’naltirilgan dars ishlanmalar tayyorlash.
3
O zbek tilining izohli lug ati. –T.: I - M.: ʼ ʼ Русский язык , 1981.-B. 380.

Ishning obyekti . Ta’lim bosqichlarining ona tili darslarida integrativ
yondashuv asosidagi dars jarayoni.
Ishning predmeti . Ona tilini o’qitishda integrativ yondashuvning mazmuni,
usullari hamda uslubiy tavsiyalar.
Ishning tarkibi . Kurs ishi kirish, ikkita bob, xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro’yhati.

I BOB. ONA TILI O’QITISHDA INTEGRATIV
YONDASHUVNING ILMIY-METODIK ASOSLARI
1.1. Ona tili o’qitishda integrativ yondashuv muammosining ilmiy-
metodik adabiyotlarda yoritilishi
Ma’lumki, o’quv fanlari miqdorini oshirish, albatta, har doim ham ijobiy
natija beravermaydi. Chunki bugungi zamonaviy texnologiya son orqasidan quvish
emas, balki sifat o’zgarishlarining ham bo’lishini taqozo etmoqda. Bu jihatdan
rivojlangan davlatlarning tajribasiga tayanmoq lozim. Ularning 70 foizi ta’lim
tizimida integrativ xarakterdagi o’quv dasturlari va darsliklardan
foydalanmoqdalar. Jumladan, Buyuk Britaniya ta’lim tizimida asosan integrativ
fanlar joriy qilingan bo’lsa, Koreya va Shveysariyada integratsiyalashgan fanlar,
Vengriyada madaniyat yo’nalishidagi o’quv fanlari, Irlandiyada fan va texnika
kabi bloklarda barcha o’quv fanlari mujassamlashtirilgan holda o’qitiladi 4
.
A. G’ulomov hamda H. Ne’matovlar ta’kidlashicha, boshqa fanlardan
olingan ma’lumotlardan foydalanib, o’quvchilarni nutq uslublari bilan tanishtirish
imkoniyatiga ega bo’lmoq lozim. O’quvchilar badiiy uslubni adabiyot, ilmiy
uslubni biologiya, kimyo, fizika, matematika, ish qog’ozlari uslubini huquq
asoslari fanlaridan olingan materiallar asosida o’rganishlari zarur 5
.
Ta’lim samaradorligini oshirish uchun integratsiya holatidagi dastur va
darsliklar yaratilishi lozim.
Pedagog U.Musayev integratsiyaning quyidagicha turli darajalarini taklif
etadi 6
. Mavzularni ketma-ket taqdim etish asosidagi integratsiya; bunda o’quv
materiallarini bayon qilishda konsentrizm prinsipiga amal qilinadi, ya’ni oldingi
o’quv-materiali keyingisini to’ldiradi.
Integratsiya fanlarning mexanik birlashishi emas, bu sintez, yangi
narsaning kelib chiqishi, kashfiyotdir. Alohida sistemalarning yaqinlashishi,
bog’lanishi va yagona bir yangi narsaning yaratilishidir.
Integratsiya – differensiatsiyaning aksi bo’lib, unga teskari bo’lgan
jarayondir. Uni quyidagi yo’nalishlarda tatbiq etish maqsadga muvofiq:
4
Ta lim taraqqiyoti. -T.: Sharq, 1999.-B. 48ʼ
5
G ulomov
ʼ А ., Ne matov H. Ona tili ta lim mazmuni.-T.: O qituvchi, 1995.-B. 38. ʼ ʼ ʼ
6
Musaev U. Integratsiya darajalari // Xalq ta limi. – 2002. - № 6.-B. 5-6.
ʼ

a) o’quv predmetlari va fanlar doirasidagi mazmunni integratsiyalab
o’rganish;
b) turli o’quv predmetlaridan tahsil beruvchi shaxslarning faoliyatlarini
integratsiyalash;
v) ta’lim-tarbiya ishini tashkil etish shakllari yoki o’quv
kunini integratsiyalash.
Tadqiqotchi B.S.Abdullayeva ham fanlararo aloqadorlikni quyidagi
turlarga ajratadi: 1) mazmunli; 2) operatsion; 3) metodik; 4) tashkiliy 7
. B.
Abdullayeva ta’kidlaganidek, ko’nikma, malakalar fikrlash operatsiyalari orqali
o’quv-tarbiya jarayonini tashkil etadi.
Integratsiya Farididdin Attorning quyidagi fikrlariga hamohangdir: bu ro’yi
zaminda mayda narsaning o’zi yo’q, hamma narsa bir-biriga bog’liq va bir-birini
to’ldiradi 8
. Dars faqat ta’limiy bo’lib qolmasdan, o’quvchilarni insonparvarlik
jihatlarini tarbiyalashga qaratilgan bo’lishi kerak.
Mavzuni mazmunidan kelib chiqqan holda, tabiat, jamiyat, inson tafakkuri,
taraqqiyoti haqidagi ilmiy bilimlar, o’quv respublikamiz kelajagiga ishonch va
e`tiqodni shakillantirishga qaratilgan bo’lishi kerak.
Umuman olganda integratsiya darsi bir-biriga mos kelishi (mavzu jihatdan)
va puxta reja asosida tuzilgan bo’lishi kerak.
Maktablarda o’qitish va tarbiyalash integratsiyasi muammolari nazariy va
amaliy jihatdan hozirgi zamon nuqtayi nazardan juda muhim bo’lib, yangi ijtimoiy
talablar asosida yanada dolzarblik kasb etadi. Bugungi kunda fan rivoji va ishlab
chiqarishdagi ulkan o’zgarishlar tufayli kelib chiqayotgan talablar maktab ta'limi
oldiga yangi vazifalarni qo’ymoqda.
Hozirgi zamon ilm berish sistemasi yuqori darajada fan asoslarini
o’rnatishga, tafakkurni rivojlangan, olamni bir butunlikda anglashga va tasavvur
etishga, tevarak atrofda bo’layotgan voqealarni to’g’ri anglashga, ularni mohiyatini
anglab oladigan yoshlarni tarbiyalashga yo’naltirilgan.
7
А bdullaeva B.S.Fanlararo aloqadorlik turlari xaqida // Uzluksiz ta lim. –2005. -.№1. - B.14ʼ
8
Ro zimuhammad B. Buyuk shaxslar silsilasi // Ma rifat. - 2002. -№26. -B.6.
ʼ ʼ

Maktablarda o’rgatiladigan fanlarning tarqoqligi maktab bitiruvchisida bir
ko’rinishli (fragmentar) dunyoqarashni keltirib chiqaradi. Hozirgi zamon ilm-
fanida esa iqtisodiy, siyosiy va madaniy fanlari integratsiyasiga moyillik yuqori
turadi.
Maktab umumta’lim fanlarining tarqoq holda o’rgatilishi, ularni bir-biriga
uzviy bog’liqlikda o’rgatilmasligi o’quvchilar bilimini to’la bo’lishi va butun
borliqni bir butun holda anglashlariga to’sqinlik qilib, o’quvchilarda qiyinlik
uyg’otadi.
Olimlarimizning fikricha, integratsiya didaktik prinsiplar qatoriga kiradi va
ular orasida yetakchi o’rin egallaydi.
Bunday tushuncha ta’lim tizimida integratsiya masalasini, fanlararo
uzviylik va bog’liqlik masalasini yana bir bor ko’rib chiqish zaruratini yuzaga
keltiradi.
Ta’lim sistemasiga integratsiyani kiritish maktab va jamoatchilik o’rtasida
turgan ta’lim va tarbiyaga oid vazifalarni hal etishda asosiy vosita bo’lishi
mumkin.
Integratsiyalashtirilgan darslar bolalar dunyoqarashida bir butunlikni,
voqealar uzviyligini tushunishini tabiatan anglab yetishga o’rgatadi. Shuni alohida
hisobga olish kerakki, maktablardagi boshlang’ich sinflarda darslarning
integratsion bog’lanishlari ilmiy jihatdan kam ishlab chiqilgan. Mavjud turli fiklar
va qarashlar esa bir-biriga zid va uzviy bo’lmaganligi sababli integratsiya
muammosi hamon olimlarimiz o’rtasida bahsli masalalardan biri bo’lib qolmoqda.
O’qitish jarayonida integratsiyani qo’llash nazariyasi taraqqiyoti ilmiy
pedagogik tushunchalar rivoji, asosiy va muhim ahamiyatga ega. Integratsiya
differensiya bilan uzviy bog’liqdir. Bu uzviylik o’quvchilarda olayotgan
bilimlarini anglashga bo’lgan intilishlari sistemasini barpo qilishlarida yaqqol
namoyon bo’ladi.
Integratsiya – bu fanlarning differensial jarayon davomida yaqinlashuvi va
bog’liqligidir. Integratsiya jarayoni fanlar orasidagi aloqani yangi, yuqori sifatda
bir-biriga bog’lash bosqichi bo’lib, o’zini yuqori ko’rinishda namoyon etadi. Shuni

alohida qayd etish kerakki, integratsiya jarayoni asoslari uzoq o’tmishdagi xalq
pedagogikasi va ilmiy pedagogikaga asoslangan. Integratsiya fanlararo
bog’liqlikdir. Fanlararo bog’liqlik asoslari tabiatni to’la holda o’quv darsliklarda
ko’rsatish va tushuntirish zaruratidan paydo bo’lgan.
Zamonaviy ta’lim tizimida o’quv jarayonini umumiy o’quv predmetlari
mazmuni va maqsadlarini ma’lum uzviylikda va o’zaro mantiqiy bog’langan holda
tashkil qilish ta’limni sifat va samaradorligini oshirish bilan bir qatorda o’quvchi
yoshlarni dunyoqarashini kengaytirib, ularni fikrlash olamini yorqin obrazlar bilan
boyitishga xizmat qiladi. Ta’lim mazmuni va ko’lamini optimallashtirish, o’quv
jarayonini zamonaviy pedagogik texnologiyalar va axborot kommunikatsiya
texnalogiyalari bilan boyitish, ta’lim mazmunini o’quvchi yoshlar ongi va
tafakkurida hayotiy obrazlar vositasida gavdalantirishda ham predmetlararo
aloqaning imkoniyatlari cheksiz.
Ona tili darslarini har bir mavzu doirasida o’zaro turdosh va boshqa fanlar
bilan bog’langan holda tashkil etish, o’quv jarayonining mazmunli bo’lishini
ta’minlaydi. Axborotlar ko’lamining kengayishi, o’quvchilar bilishi zarur bo’lgan
bilim va ko’nikmalar hajmining oshishi, integratsion jarayonlarning optimal
variantlarini ishlab chiqishni taqozo etmoqda. Bu kabi keng qamrovli jarayonlarni
tashkil etish, boshqarish va yo’naltirish uchun esa, albatta, o’qituvchidan tinimsiz
ravishda o’z ustida ishlash va intellektual salohiyatni talab qiladi. Ona tili fanini
o’qitishda integratsiya o’zaro turdosh va boshqa fanlar bilan tarkibiy bog’lanishni
mustahkamlab, ularni umumlashtirib, o’quvchilarning tabiat va jamiyat haqidagi
yaxlit tasavvurlarini yanada boyitish uchun xizmat qiladi. Bu jarayon
o’qituvchining qanday usul va vositalardan samarali foydalanishiga bog’liq. Shu
o’rinda birinchi galda DTS va o’quv dasturlarini predmetlararo bog’lanish
imkoniyatlarini aniqlay olishga e’tibor qaratish lozim. Taqvim mavzu rejalar tuzish
jarayonida har bir mavzu mazmunidan kelib chiqib, bog’lanish mumkin bo’lgan
fanlarni aniqlay olishi muhim ahamiyat kasb etadi. Ona tili fanini o’zaro
a’loqadorlikda o’rganishda o’quvchilarning yoshi, psixologik xususiyatlarini
hisobga olib, yangi o’quv-metodik majmualar mazmuni va zaruriy bog’lanishlarni

o’rgatish kabi bir qator tadbirlarni amalga oshirish bu borada samarali natijalarga
erishishni kafolatlaydi.

1.2. Integrativ yondashuv imkoniyatlari yuzasidan umumiy
o’rta maktablarning ona tili va adabiyot fanlari dastur va
darsliklari tahlili
Ona tili va adabiyot fanlari dastur va darsliklarini tahlil qilar ekanmiz,
umumta’lim tizimida o’qitiluvchi barcha fanlar xronologiyasi bir-biriga mutanosib
ekanligini kuzatdik. Bu esa o’z navbatida o’qitishga yangicha yondashuvni tatbiq
etishga monanddir. Ona tili va adabiyot fanining uzviy aloqadorligi bois
o’qitilayotgan mavzular ham mutanosib bo’lishi lozim. Davlat ta’lim standarti
talabiga ko’ra umumiy o’rta ta’lim maktablarida ona tili fanidan o’quvchilar
egallashi lozim bo’lgan bilim, ko’nikma va malakalar uch yo’nalishdagi
ko’rsatkichlar asosida tekshiriladi va aniqlanadi.
Birinchi ko’rsatkich o’qish texnikasi bo’lib, bu orqali o’quvchining
notanish matnni ifodali o’qiy olish ko’nikmasi aniqlanadi.
Ikkinchi ko’rsatkich o’zgalar fikrini va matn mazmunini anglash malakasi
bo’lib, bu talab bolaning og’zaki bayon qilinayotgan fikrni hamda yozma matn
mazmunini anglay olish darajasini aniqlash maqsadida kiritilgan.
Uchinchi ko’rsatkich esa fikrni yozma shaklda bayon etish malakasidir.
Ta’kidlash lozimki, ona tili ta’limining maqsadi shu yo’nalishda mujassamlashadi.
Darsni darslikka asoslanib tashkil etish degani darslikda berilgan o’quv topshiriq-
laridangina foydalanishni anglatmaydi, albatta. O’qituvchi darslikdan ijodiy
foydalanishi, ya’ni zarurat tug’ilganda mashq shartiga qo’shimcha shartlar kiritishi,
berilgan shartni yangi shart bilan almashtirishi, lozim topsa, darslikdagi mashq
o’rnida o’zi tuzgan mashqdan foydalanishi mumkin.
Darslik materialiga yordamchi vosita sifatida turli jadvallardan, rasmli
albomlar va tarqatma materiallardan, diapozitiv va diafilmlardan, ovozni yozib
olish vositalaridan foydalanish mumkin 9
.
Ta’lim jarayonida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish
hozirgi davrda muhim ahamiyat kasb etishi barchaga yaxshi ayon. Ammo dars
jarayonida kompyuter texnikasidan hamma vaqt ham foydalanish imkoniyati
9
Uzviylashtirilgan Davlat ta’lim standarti va o‘quv dasturi Ona tili Adabiyot O‘zbek tili (5 – 9 sinflar). – Toshkent,
2010.

bo’lavermaydi va bu metodik jihatdan to’g’ri ham emas. Shunga ko’ra ona tili fani
to’garak mashg’ulotlarida o’quvchilarning dars jarayonida o’zlashtirgan nazariy
bilimlarini mustahkamlashda, og’izaki va yozma nutqlarini rivojlantirishda o’quv-
chilarning xohish-istaklari bilan kompyuter texnikasidan ijodiy foydalanish katta
samara beradi. Ta’kidlash joizki, DTS va o’quv dasturlari uzviylik hamda
uzluksizlik nuqtayi nazaridan tahlil qilinib, optimallashtirilganidan amaliyotchilar
xabardor. Xususan, ona tili fani bo’yicha 10 soat hajmdagi 10ta mavzu
optimallashtirilgan edi. Shundan 5-sinfda 4 soat, 8-sinfda 1 soat hajmdagi mav-
zular murakkab deb topilib, ularga takrorlash darslaridan 1 soatdan qo’shib
berilgan. 9-sinfda esa 5 soat hajmdagi 5ta mavzu murakkab deb topilib, kasb-hunar
ta’limi dasturiga o’tkazilgan. Optimallashtirilgan mavzular bo’yicha tayyorlangan
tavsiyalar risola holida hamda elektron nusxada joylarga yetkazilgan.
Adabiyot murakkab va ko’p qirrali o’quv fanidir. U o’quvchilarni hayot
bilan tanishtiradi, ularda atrof-muhit va inson xarakterining murakkabligini
tushunish qobiliyatini, Vatanga, xalqiga sadoqatli bo’lish tuyg’usini rivojlantiradi.
Adabiyot fanidan darsliklarga diqqat qiladigan bo’lsak, keyingi yillarda darsliklar
ancha takomillashtirildi. Jumaladan, J. Jabborov she’rlari dasturida berilmagani
tufayli darslikdan chiqarilib, optimallashtirilgan o’quv dasturida berilgan
H.Olimjonning “O’zbekiston” she’ri kiritildi. E. Vohidovning “Nido” dostoni 5-
sinfga o’tkazilgani tufayli, uning o’rniga shoirning “O’zbegim” qasidasi darslikka
kiritildi.
A.Nurmonov boshchiligidagi mualliflar guruhi tomonidan yozilgan
“Hozirgi o’zbek adabiy tili” 10
darsliklarida ham mavzular o’rta maktab dasturlarida
berilgan materiallarni kengaytirgan holda, shuningdek, boshqa fanlar bilan aloqada
o’rgatishga mo’ljallangan. Bizningcha, til ta’limida fanlararo bog’lanish
(integratsiya) tamoyilini ijobiy hal etish uchun dastur hamda darsliklarda berilgan
materiallarning amaldagi tizimini alohida ishlab chiqish lozim.
10
Нурмонов А. ва бошқалар. Ҳозирги ўзбек адабий тили. Академик лицейларнинг 1-босқичи учун дарслик. –
Т.: Ўзбекистон, 2001; Нурмонов А., Собиров А., Юсупова Ш. Ҳозирги ўзбек адабий тили. Академик
лицейларнинг 2-босқич учун дарслик. –Т.: Шарқ, 2002; Nurmonov A . va b . Hozirgi o ‘ zbek adabiy tili .
Akademik litseylarning 3-bosqich talabalari uchun darslik. –Т.: A.Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti, 2010

Yuqoridagilardan xulosa qilib shuni aytish mumkinki, hozirgi o’zbek
adabiy tili darslarini adabiyot, milliy istiqlol g’oyasi, odobnoma, shuningdek, rasm,
chizmachilik fanlari bilan bog’lab o’qitish uchun modulli dars texnologiyalariga
amal qilmoq joiz. Chunki bunday darslar o’quvchilarni ijod qilishga, mustaqil
fikrlashga o’rgatadi.
O’qituvchining ijodkorligi shundaki, ular fan uchun ma’lum, ammo
o’quvchi bilmaydigan tomonlarni, avvalo, o’zi loyihalaydi va o’quvchilarini ham
shunga undaydi. Modomiki, shunday ekan, akademik litsey o’quvchilarida
tafakkur o’stirish uchun modul darslarini tashkil qilish orqali integratsiyani amalga
oshirish samarali usul hisoblanadi.
Integratsiya go’yoki bilim berishda zarur emasga o’xshaydi, biroq u
insonning dunyoni kengroq tushunishi uchun bir yo’l bo’lib, u orqali o’quvchilar
dunyoqarashi kengayadi: til, san’at, tarix, musiqa, adabiyotning qonuniyatlarini
chuqur anglaydi, aloqadorlikni bilib oladi. O’quvchilarni ijod qilishga o’rgatish,
izlanishga yo’naltirish, tasavvur, fantaziyani hosil qilish, o’qitishning zamonaviy
usullariga kiradi. Jumladan, o’qituvchi darsga kirib, o’quvchilarni munozaraga
chorlaydi. Adabiyot fanidan berilgan she’rlarni til o’qitish darslarida
modullashtirish mumkin. Biz modul darslarini integratsiya asosida qanday olib
borish kerakligi yuzasidan fikr-mulohazalarimiz bilan o’rtoqlashdik. Integratsiyali
darslarni tashkil qilish uchun o’qituvchi darsga tayyorgarlik ko’rishda
o’quvchilarda faollikni oshirish yo’llarini, mavzuni o’tish modellarini, mashg’ulot
jarayonida foydalanish lozim bo’lgan vositalarni, usullarni aniqlab oladi. Bu
ishlarni amalga oshirishda mavzuga oid izchil talablar qo’yilishi lozim. Buning
uchun o’qituvchi darsning kengaytirilgan rejasini tuzib, shu reja asosida ish olib
boradi. O’quvchilar mustaqil fikrlash orqali individual ravishda izlanadilar,
natijada tafakkur qobiliyatlari rivojlanadi.
Metodist B. Ziyomuhammadov va Sh. Abdullaevalar o’quv jarayoni
texnologiyasi alohida olingan bitta darsga, bitta mavzuga yoki o’quv predmetining
bir qismiga, butun o’quv predmetiga tuzib chiqilishi lozimligini ta’kidlab, uning 5
ta tamoyili borligini ko’rsatadi.

Birinchisi - muayyan dars, mavzu, qism, o’quv predmetidan kutilgan asosiy
maqsadni shakllantirib olish; ikkinchisi-darsni yoki o’quv predmetini modullarga
ajratib, har bir moduldan kutilgan maqsad va modullar ichida hal qilinishi lozim
bo’lgan masalalar tizimini aniqlab olish; uchinchisi - modul ichida test savollarini
tuzib chiqish; to’rtinchisi - maqsadlarga yetish usullarini aniqlash, beshinchisi – bir
butunlik tamoyiliga asoslanib, dars qismlari orasidagi zaruriy bog’liqliklar va
fanlararo aloqalarga alohida e’tibor qaratish hisoblanadi 11
.
Integratsiya tafakkur o’stirish uchun imkoniyat, sharoit yaratib beradi.
Integratsiya-o’quvchi bilan individual ishlash va uni faollashtirishning muhim
vositasi.
Fanlararo aloqani darslarda tashkil qilish natijasida o’quv fanlarining soni
kamayib, samarasi puxta bo’ladi, tahsil oluvchilarni mustaqil ishlashga jalb etish
oson kechadi.
Integrativ darslarni tashkil qilish orqali munozara qildirish, fantaziya qila
olishga o’rgatish, guruhlararo musobaqa, savol-javoblar tashkil qilish mumkin.
Bunday zamonaviy dars turlarini qo’llashdan asosiy maqsad o’quv jarayonida
tinglovchilar faoliyatini faollashtirish, o’quv materialini o’zlashtirishning yuqori
darajasiga erishishdan iborat. Ana shunday texnologiya o’quvchilarda dunyoni
o’zgacha tasavvur qilishga o’rgatadi, amaliyotni hayot bilan bog’lashga, nazariy
qoidalarni so’zma-so’z yodlamaslikka, shaxs va jamiyat uyg’unligini anglashga,
fikrlar rang-barangligiga erishishga, nostandart tafakkur qilishga, shuningdek, o’z-
o’zini rivojlantirish yo’llarini tushunishga imkon yaratadi.
Ta’lim samaradorligini oshirish uchun integratsiya holatidagi dastur va
darsliklar yaratilishi lozim.
Pedagog U.Musaev integratsiyaning quyidagicha turli darajalarini taklif
etadi 12
. Mavzularni ketma-ket taqdim etish asosidagi integratsiya; bunda o’quv
materiallarini bayon qilishda konsentrizm prinsipiga amal qilinadi, ya’ni oldingi
o’quv-materiali keyingisini to’ldiradi.
11
Ziyomuhammadov B., А bdullaeva Sh. Ilgʼor pedagogik texnologiya.-T.: А bu А li ibn Sino, 2001.-B. 24-25.
12
Musaev U. Integratsiya darajalari // Xalq taʼlimi. – 2002. - № 6.-B. 5-6.

A. Nurmonov boshchiligidagi mualliflar guruhi tomonidan yozilgan
“Hozirgi o’zbek adabiy tili” darsliklarida ham mavzular o’rta maktab dasturlarida
berilgan materiallarni kengaytirgan holda, shuningdek, boshqa fanlar bilan aloqada
o’rgatishga mo’ljallangan.
Integratsiyali darslarni tashkil qilish yuzasidan yuqorida bildirilgan fikr-
mulohazalardan quyidagicha xulosalarga kelish mumkin:
1. O’quv dasturlarida o’zaro uyg’unlashgan nuqtalarni vujudga
keltirishga asoslangan integratsiya, ya’ni mavzulararo uyg’unlikni ta’minlash.
Tarix va adabiyot, milliy istiqlol g’oyasi, botanika faniga oid mavzu va matnlarni
ona tili darslarida berilishi maqsadga muvofiqdir.
2. Modullashgan integratsiyada turdosh o’quv fanlariga oid bilim va
tushunchalar bir tizimga solingan holda beriladi.
3. Mavzulararo integratsiya: bunda ayni bir kurs doirasida beriladigan
o’quv materiallari boshqa bir kurs doirasidagi mohiyatan yaqin bo’lgan o’quv
materiallari bilan uyg’unlashtiriladi.
Tajribadan shu narsa ma’lum bo’ldiki, o’quv fanlari
va mavzularni integratsiyalashning ilmiy, pedagogik asoslarini ishlab chiqish
natijasida ta’lim samaradorligi oshadi hamda ortiqcha kuch, zo’riqish
sarflanishlarining oldi olinadi. Bugundagi ta’limning maqsadi barcha
imkoniyatlarini yuzaga chiqara oladigan ijodkor shaxsni tarbiyalashdan iborat. Ana
shu maqsadni amalga oshiradigan-tizim ichida o’zgarishlar qilishni taqozo
etadigan «innovatsion» tushunchadir.
Bu tushuncha “yangilik” ma’nosini bildirib, ta’lim islohotlarida nazarda
tutilgan ta’limda totalitarlikdan demokratik ta’lim tizimiga o’tish, shaxsning
qiziqishlari, qobiliyatini hisobga olish, ta’limni insonparvarlashtirish, ta’lim
tizimini jamiyatning iqtisodiy sharoitlarga moslashtirish, bilimlarni chuqur
o’zlashtirishni ta’minlaydigan ta’lim tizimini shakllantirishga sharoit yaratish
kabilarni hisobga olish zarur 13
.
13
Yoʼldasheva D. Taʼlim maqsadiga muvofiq keladigan taʼlim mazmunini belgilash imkoniyatlari //Uzluksiz taʼlim.
Toshkent, 2007 № 2. 7-bet

Ta’lim uslublari o’quvchilarning qobiliyatini namoyon etishga, zehnini
o’tkirlashga, tafakkurini rivojlantirishga xizmat qilmog’i zarur. Shu maqsadda
she’riy san’atdan foydalanish, o’rganilyotgan mavzularni sharhlash va izohlash
kabilardan foydalanish maqbul yo’l hisoblanadi. Bu uslublar o’quvchini
rag’batlantirish, uning o’qishga bo’lgan qiziqishini oshirish va qobiliyatini
namoyon etishga xizmat qiladi. Shu bois biz muammo yechish san’atlaridan
bo’lmish “Botanika” fanidan 5-sinfda o’rganilishi lozim bo’lgan mavzularni
she’rga soldik. Chunki ta’lim sohasida “Innovatsiya” ta’lim-tarbiya maqsadi,
mazmuni, shakli va metodlarini, umuman olganda, pedagogik jarayonni tashkil
etishda yangiliklar kiritishni nazarda tutadi hamda o’quvchilarda ilmiy xulosalar
chiqarishga yordam beradi.
Ta’lim jarayonining ta’lim maqsadiga mos kelishini ta’minlash uchun
quyidagilarga erishish talab etiladi:
1. Ijtimoiy talab va ta’lim maqsadidan kelib chiqqan holda ta’lim
mazmuniga asoslangan yangi o’quv modellarini o’qitish jarayoniga tatbiq etish.
Bunda o’quv-biluv jarayonida o’quvchining faolligini ta’minlash asosiy
maqsadlardan biri bo’lishi lozim. Shu bilan bir qatorda ta’lim maqsadiga
mutanosib bo’lgan ta’lim mazmunining shaxsga yo’naltirilganligini ta’minlovchi
yo’nalishlarini kengaytirish hamda fanlararo aloqadorlikni ta’minlashdan
iboratdir 14
. Haqiqatdan ham ta’limda maqsad va mazmun birligi o’z aksini
topmog’i kerak, ya’ni:
a) borliqni his qildirishga o’rgatish; b) o’qituvchilarning o’qitishning
zamonaviy usullaridan foydalanish mahoratini ta’lim maqsadlari va mazmuniga
mos tarzda rivojlantirib borish; v) ehtiyoj tufayli bilim olishga odatlantirish; g)
o’quvchilarni mustaqil bilim olishini to’g’ri tashkil etishdan iboratdir.
O’quvchilar topshiriqlarni bajarish jarayonida voqea va hodisalarni,
ularning izohi, isbotini yagona bir tizimga soladi, xulosa chiqaradi,
umumlashtiradi, xayol va fantaziya qila oladi. O’quvchilar mustaqil fikr
yuritish, mustaqil so’zlashga o’rgatish uchun ma’lumotlarni qabul qilish
14
Yoʼldasheva D. Taʼlim maqsadiga muvofiq keladigan taʼlim mazmunini belgilash imkoniyatlari //Uzluksiz taʼlim.
Toshkent, 2007 № 2. 25-bet

darajasiga ko’ra aniqlash mumkin. Buning uchun o’quvchi shaxsini
rivojlantirishga qaratilgan topshiriqlar berish o’rinlidir:
1. She’r tarkibidan atamalarni aniqlash, ularning xususiyatlarini
ta’riflash.
2. She’rni tashkil etuvchi qismlar orasidagi bog’lanishlarni anglab yetish.
3. She’rda aks ettirilgan, ammo o’quvchiga ma’lum bo’lgan obye’ktlar
orasidagi bog’lanishni aniqlash.
4. She’rni nasriy yo’l bilan bayon etish, ilmiy xulosalar chiqarish kabilar
talab etilishi lozim. Bunday topshiriqlar o’quvchi shaxsiga yo’naltirilgan ta’lim
jarayonini to’g’ri tashkil etish uchun imkoniyat yaratadi. Nazariy tahlil, amaliy
kuzatishlar amalga oshadi.
O’quvchilar topshiriqlarni bajarish jarayonida voqea va hodisalarni,
ularning izohi, isbotini yagona bir tizimga soladi, xulosa chiqaradi,
umumlashtiradi, xayol va fantaziya qila oladi.
Ma’lumki, har qanday fan o’ziga yaqin bo’lgan fanlarning ta’sirida yuzaga
keladi va ular bilan birgalikda rivojlanadi. Ona tili bosqichlarda to’plangan
bilimlarni o’ziga xos ravishda jamlagan falsafa fanidan keyinchalik, xususan,
uyg’onish davrida, insoniyat bilimlarining rivojlangan sharoitida mustaqil fan
tarmoqlari ajralib chiqa boshlagan, natijada fanlarni tabaqalashtirish jarayoni
boshlanib, bu, o’z navbatida, maktab o’quv predmetlari orasida, shuningdek,
olamning predmet va hodisalarning o’rtasidagi mavjud bo’lgan tabiiy dialektik
aloqalarni ham buza boshladi. Bu esa tabiatdagi narsa va hodisalarning o’zaro
bog’liqligi va o’zaro munosabatlari haqidagi o’quvchilar tasavvurini toraytirish
kabi sxolastik bilimlarga olib keladi.
Tizimli (sistematik) bilim, tushuncha va dunyoqarash g’oyalarni
shakllantirish uchun fanlararo aloqa bog’lash zarur bo’ladi. Fanlararo aloqa
bog’lash predmetlar uchun umumiy bo’lgan faktlar, tushuncha va g’oya, o’qish
mehnatining ko’nikma va malakalarini shakllantirish bo’yicha o’rnatilishi kerak.
Shuning uchun har bir maktab (dars) predmetlarining faktik va nazariy
materiallarning boshqa predmetlarga to’g’ri keladigan tomonlarini hisobga olish

lozim. Mamlakatimizdagi uzluksiz ta’limni fan, ishlab chiqarish hamda jahon ilm-
fani va ta’limi bilan integratsiyalashuvi ro’y berayotgan hozirgi sharoitda o’quv
predmetlariga integratsion yondashish muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Ona tili o’qituvchisi predmetlararo ichki bog’lanishda birinchi navbatda
uzviylikni ta’minlashi lozim. Predmet mavzulari o’zaro uzviy bog’lanib, oddiydan
murakkabga, osondan qiyinga qarab borish tamoyili asosida yangi mavzuni oldin
o’tilgan mavzular bilan bog’lab olib borishdir. Bu tadbirlar fanlararo
bog’lanishning ma’lum bo’lgan uch turi, ya’ni yangi mavzuni o’tishdan oldin,
yangi mavzuni o’rganish jarayonida va yangi mavzuni o’tib bo’lgandan so’ng
bog’lash usullaridan foydalanib amalga oshiriladi.
Ona tili ta’limidagi tashqi bog’lanish esa uning boshqa turdosh va turdosh
bo’lmagan sohalar va fanlar bilan bo’lgan o’zaro bog’lanishni bildiradi. Bu borada
ona tili fani adabiyot, ona tili, geografiya, vatan tuyg’usi, milliy istiqlol g’oyasi va
manaviyat asoslari, davlat va huquq asoslari, informatika, fizika, matematika,
kimyo, biologiya, iqtisodiy bilim asoslari fanlari bilan o’zaro bog’lanadi va mavjud
bilimlar umumlashgan holda tasniflanadi.
O’quvchilarda milliy tafakkurni shakllantirishda va rivojlantirishda
fanlararo integratsiyani amalga oshirishda quyidagilarga e’tibor qaratish maqsadga
muvofiqdir:
- O’qituvchi sinfda (qaysi sinfda dars berishiga qarab) o’qitiladigan
barcha fanlar darsliklaridagi materiallarni atroflicha o’rganib chiqishi, ulardagi
bog’lanish obyektlarini aniqlab olishi:
- Fan darsliklaridagi mazkur materiallarni o’zaro bog’lanish nuqtalarini
aniqlab olishi:
- Dars jarayonida fanlararo bog’lanish nuqtalarining yechimiga olib
keluvchi shart-sharoitlar yaratishga e’tibor qaratish:
- Fanlararo integrasiyani amalga oshirishning faol yo’l va usullarini va
vositalarini oldindan tanlash, ishlab chiqish va dars jarayonida mohirona
foydalanish:

- Fanlararo integrasiyani amalga oshirishda yetarlicha adabiyotlarni
to’plash va ulardan ko’rgazmali vosita sifatida dars jarayonida foydalanish:
- Turli fanlarni bir xil obyektlarni o’rganishga qaratilgan turdosh
mavzularini aniqlab olish:
- Bir fan usullaridan boshqa bir fan obyektlarini o’rganishda qo’llay
olish:
- Turli fanlarda ba’zi obyektlarni o’rganishda bir xil nazariyadan
foydalanish nuqtalarini belgilash va uni amalga oshirish:
- biror voqelikni aks ettirishda sahna ko’rinishi orqali jarayonni
jonlantirish, shu o’rinda o’quvchida adabiy nutq madaniyatini shakllantirish:
Bu tadbirlarni to’liq amalga oshirishda faqat birgina ona tili fani
o’qituvchisini sa’y-harakatlari kamlik qiladi. Bunga barcha fan o’qituvchilari fan
uslubiy birlashmalarida va maktab metodik kengashlarida muhokama qilinib,
yagona ishchi dastur ishlab chiqilishi hamda o’zaro hamjihatlikda faoliyat yuritishi
bu boradagi muvaffaqiyatni kalitidir.
Bu borada yana quyidagilarga a’lohida e’tibor qaratish maqsadga muvofiq:
1. Har bir o’qituvchi o’zining mutaxassislik fani bo’yicha integratsion
dasturlarni ishlab chiqadi.
2. Metodik kengashda ko’rib chiqilgach, barcha fan dasturlari
umumlashtirilib yagona ishchi dastur ishlab chiqiladi.
3. O’qituvchi o’zining taqvim-mavzu rejasiga fanlararo bog’lanish nomli
ustunni kiritish orqali bog’lanadigan fan va mavzular kiritiladi va foydalanish
usullari ko’rsatiladi.
Yuqoridagi misollar asosida bir necha o’quv predmetlari yoki o’quv
fanlariga oid mavzularni uyg’unlashtirgan integrativ dasturlar, asosida o’quv
muhitini tashkil etish o’zlashtirish samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
Ona tili darslarida integratsion aloqalardan kengroq va unumliroq
foydalanish, voqelikni obrazli qilib tasvirlash o’quvchilar tomonidan
o’zlashtiriladigan bilimlar uzviyligini ta’minlab, ona tili ta’limining barcha

maqsadlarini, davlat talablari va DTS ning to’laqonli sifatli va samarali
bajarilishini ta’minlaydi.

II BOB. ONA TILI DARSLARINI FANLARARO
INTEGRATSIYALASH ASOSIDA TASHKIL QILISH
METODIKASI
2.1. Ona tili fanini fanlararo integratsiyalab o’qitishning mazmuni
Maktabda o’qitiladigan har qanday fandan beriladigan bilim, tarkib
toptiriladigan ko’nikma va malakalarning shakllantirilishida turdosh o’quv
fanlarning o’zaro uyg’unlikdagi imkoniyatlaridan yetarlicha fodalanishning
ahamiyatini chuqur anglab yetmog’imiz har bir pedagog va tarbiyachi o’zining
kundalik pedagogik faoliyatini o’z fani doirasida fanlararo aloqani amalga
oshirishga yo’naltirish zarur va muhim masalalar tarkibiga kiradi.
Ulug’ didaktik Yan Amos Komenskiy ta’kidlashicha: “Bir-biri bilan
bog’liq bo’lgan hamma narsa, huddi shunday holda o’rganilishi kerak”.
Fanlararo bog’liqlik g’oyasiga keyinchalik juda ko’p pedagoglar
yondoshib, uni rivojlanishi va umumlashtirilishiga hissa qo’shdilar. D.Lokk
g’oyasiga ko’ra: “Ta’lim mazmuning aniqlanishida bir fan boshqa fanlar
elementlari va faktlari bilan to’ldirilishi kerak”.
I. V. Pestalossi o’zining didaktik maqolasida o’quv darsliklaridagi
bog’liqlik masalasiga keng to’xtalib o’tar ekan: “Bir-biri bilan bog’liq fanlari
ongiga keltir, ularni tabiatdagi uzviy bog’liqlik holatida ekanini angla” -deydi.
Pestalossi bir fanning boshqa bir fandan uzoqlashuvi hatto havfliligini ta'kidlaydi.
O’tmish pedagogikasida didaktik ta’sirining ruhiy-pedagogik xususiyati
hamda psixologik-pedagogik bog’liqlik to’g’risida K. D. Ushenskiy shunday
deydi: “Har qanday fan tomonidan xabar qilinayotgan bilim va g’oya dunyo va
xayotga keng nigoh va yorituvchan holatda berilishi lozim”.
Fanlararo bog’liqlik nazariyasining ishlab chiqishda K. D. Ushenskiy juda
katta ta’sir ko’rsatdi. Ushbu metodika rivojida X. V. Stoyunin, N. F. Bunakov, V.
I. Vodovozov va boshqa pedagoglar samarali ish olib bordilar. Fanlararo aloqa va
bintegratsiyaning maktablarda o’qitish va tarbiyalashdagi ahamiyati juda ko’p
pedagog olimlar tomonidan ko’rib chiqiladi.
Pedagog olimlardan D. Zvernov, A. Danilov, N.Maksimova, P.Baranov,
M.Skatkin; ruhshunos olimlar Y.Kabanova-Miller, M.Polizina, A.Samarin,

I.Vergelis; Metodist olimlar R.Lvov, G.Goreskiy, N.Svetlovskaya, M.Kolyagina,
N.Pristupa va boshqalar.
Bir qator ilmiy ishlar boshlang’ich maktablarda fanlararo va fanlar ichidagi
bog’liqliklar muammosiga bag’ishlangan bo’lib, o’quv qo’llanmalari
integratsiyasini asta-sekin yaratib, yo’lga qo’yish masalalariga qaratilgan masalan:
T. Ramzayev, G. N. Akvilev, N. Vinelkin, G.Beltyukov va boshqalar.
Integratsiya jarayoni o’rganishda I. Boguslovskiyning “Go’dakdan-olamga,
olamdan-go’dakka” maqolasining ahamiyati katta. Unda aytilishicha: Bolalarning
atrof-muhitni his qilish, unga o’rganish va maktab ta’limida bu muhitni turli
fanlarga sun’iy ravishda bo’linishi turli xil qarama qarshiliklarga sabab bo’ladi.
Bunday qarashlar XIX asrning o’rtalaridayoq olimlarimiz tomonidan e’tirof
etilgan edi. G’arbiy Yevropaning bir qator mamlakatlarida (ayniqsa Germaniyada)
umumlashtirilgan dasturlar tuzila boshlandi. Bu dastur mualliflari o’rganilayotgan
hodisalarni mo’ayyan bir o’zak atrofiga jipslashtirishga harakat qiladilar.
Ko’pincha bu o’zak atrof muhitni o’rganishdan iborat bo’lib, mehnat jarayoni va
madaniyatini ham o’ziga biriktirgan edi.
XIX asr va XX asr boshlarida integratsiya g’oyasi ilg’or g’oyalar qatori
qadrlanadi. Nomdor ta’lim islohotchisi J. Dyun farzandni quyosh qatori qo’yib, uni
pedagogika markazi deb, o’quv dasturlarini takomillashtirishning yangi
prinsiplarini ilgari surdi.
Bunga “Go’dakdan-olamga, olamdan-go’dakka”, tezisi misol bo’la oladi.
Keyinchalik markazlashtirilgan fanlar o’ziga bolaning ongini
kengaytiruvchi mavzular paydo bo’ldi. Bola ulg’aygan sari uning dunyoqarashi
kengayib, ongida oila maktab tuman shahar mamlakat insoniyat koinot kabi
tushunchalar paydo bo’la boshlaydi va ilm darajasi ham o’sib boradi.
XX asr boshlarida pedagogika yo’nalishida bir nechta qiziqarli ishlar
bilimlarni integratsiyalash yo’lida olib borildi. Bu yo’nalishda ayniqsa
boshlang’ich ta'lim sohasida ilg’or siljishlar ro’y berdi.
Masalan: Pedagog-navator N. I. Papov rahbarligida ochilgan “Moskva
shahri o’qituvchilari to’garagi” (1910-1915). Samarali ish olib bordi. Bu

o’qituvchilar o’zlarining ish dasturlarini ishlab chiqdilar. Unda iloji boricha
ko’proq fanlarni birlashtirib, integratsiyalash imkoniyatlarini kengaytirish g’oyasi
ilgari surildi. Bu holatda boshlang’ich maktablarda asosiy o’rinda ikki fan
yo’nalishi turishi ko’zda tutilgan.
1. Tabiatshunoslik.
2. Jamiyatshunoslik
Bu fanlar bolalarda atrof-muhit bilan tanishish, odamlar, jamiyat,
tashkilotlar hamda o’zining vazifalari bilan tanishishga yo’l ochib beradi.
Gumanitar va tabiiy fanlar bo’lmish tarix, geografiya, tabiatshunoslikni bir-
biri bilan chuqur va keng bog’liqliklari qayt etib o’tiladi.
Grammatika va arifmetika fanlari esa boshqa fan materiallari orqali
birlashtirilishi ko’zda tutildi.
Bu bilan boshlang’ich ta’lim maktablarida o’z ichiga ko’p fanlarni
mujassamlashtirgan bita fan–olamshunoslik (dunyoshunoslik) fanini o’qitish
g’oyasi o’rtaga tashlanadi. Bu fan ta’lim-tarbiya yo’nalishida integratsiya yo’lini
tugan asosiy fan hisoblanadi.
O’quv materiallarini integratsiyalash, fanlararo uzviylikni mustahkamlash
va maktab islohati hususida 1915-16-yillarda xalq ta’limi yo’nalishida samarali
ishlar olib borilgan.
Shu davrda o’quvchilarni atrof-muhit xayoti materiallarini o’zlashtirish va
kuzatishaga mo’ljallangan “Vatanshunoslik” kursini qo’llash nazarda tutilgan.
Bunda tabiat, xayvonot olami, inson kabi tushunchalarni o’z ichiga olgan keng
dastur mo’ljallangan. Birlashtiruvchi o’zak sifatida maktab ko’cha qishloq shahar
viloyatlar olindi.
Lekin integratsiya muammosi o’zining yuqori pedagogik darajasiga 1920-
yillarda yetdi.
Davlat olimlar kengashi fanlarni asosan uchta bloka ajratdilar. Bu bloklar
bilimlar mazmunini yo’naltirishda katta ahamiyatga ega edi. Ular:
1. Jamiyatshunoslk.
2. Mehnatshunoslik.

3. Tabiatshunoslik.
Bunday holatda o’quv darslari integratsiyaga kirishib, o’zlarining
xususiyatlarini yo’qotishadi yoki o’rta zvenoda qolib ketardi. Lekin o’zining
mazmuni va jihatlari bilan umumlashgan mavzu: shahar kolxoz fabrika
tushunchalarini o’zlashtirishda qatnashadi.
Bunday integratsiya yo’nalishi hamma fanlar uchun bir xil bo’lmadi. 1927-
yilgacha tarix, geografiya va adabiyot fanlari jamiyatshunoslik faniga qo’shib
yuborilgan edi.
Lekin 1930-yillar boshlarida bunday novoshirlik, pedagogik izlanishlarga
chek qo’yildi.
Maktab tizimi an’anaviy alohida fanlar ta’limi sistemasiga qaytdi. Albatta,
ba’zi ba’zida oldingi kurslar va fanlararo bog’liqliklarga qaytishga chaqiriqlar
bo’lib turdi.
Adabiyot darsida o’qituvchi L. Tolstoyning “Urush va tinchlik” asarini
o’qitish jarayonida 1912-yilgi Ulug’ Vatan Urushini L. Tolstoy o’ylab topmagan
desa, shuning o’zi kifoya qilardi. Tarix o’qituvchisi esa ushbu voqealarga
qiziqqanlarga asarni o’qib chiqishni maslahat beradi.
Fanlararo integratsiyaning yuqori cho’qqisi deb jamiyatshunoslik darsidagi
“Materiya” mavzusini tarix, fizika va Kimyo fanlari o’qituvchilari bilan o’tkazish
hisoblanadi.
Huddi shunday konyuktor-ideologiya integratsiyasi sanoat ishlab chiqarish
korxonalarida, qishloq xo’jaligida nazariy bilimni ishlab chiqarishdagi mehnat va
texnologik jarayonlarni amalga oshirishda qo’llanadi.
80-yillarning yarmidan maorif tizimida integratsiya masalasiga
yondoshuvlar yana rivojlandi. Bunda asosan 4 ta yo’nalishga e’tibor qaratildi.
Ularni birlashtirishda mazmun jihatdan integratsiya manbalarini alohida fanlar
tashkil etadi.
Integrativ manbada hamma fanlar rivojlanayotgan ijod mahsuli sifatida hal
qilinishi, texnologik integratsiya asosga umumta’lim jarayoni kompyuterlashtirish
yo’nalishiga o’tish, dars jarayonida hamma o’qituvchilar uchun aktiv bo’lgan

usulda o’qitish usullarini va sintetik harakterga (Dunyo badiiy madaniyatiga) ega
bo’lgan darslar hamda sun’iy ravishda barpo etilgan metopredmetlar (belgi, son,
simvol) bo’lishi nazarda tutilgan.
Maktab ta’limi bolalarni fan asoslari bilan qurollantirishga qaratilgan.
Barcha o’quv predmetlari yagona maqsadga – barkamol insonni etkazib
chiqarishga da’vat etilgan. Bu ta’limning umumiy maqsadi hisoblanadi. Ta’lim
jarayonining umumiy maqsadi nazariy bilimlar, malakalar o’quvchining aqliy
taraqqiyoti, tafakkuri, dunyoqarashi kabi uzvlardan tashkil topadi.
Ta’lim jarayonining umumiy maqsadini tashkil etgan uzvlar o’zaro uzviy
bog’langan. Nazariy bilimlarni o’rganmasdan, malakalar hosil qilmasdan
o’quvchilarni aqliy jihatdan taraqqiy ettirish mumkin emas. O’quvchilarni aqliy
jihatdan taraqqiy ettirmasdan, ularning tafakkurini o’stirmasdan, bolalarda
dunyoqarashni shakllantirib bo’lmaydi. Tafakkur - jarayon, xotira uning
mahsulidir. Shunday bo’lgach, o’quv jarayonida o’rganiladigan bilim o’quvchining
o’z tafakkuridan qancha ko’p o’tsa, o’rganilayotgan mavzu ustida bolalarning faol
aqliy faoliyati qancha ko’proq tashkil etilsa, o’rganilgan bilim xotirada shuncha
ko’p va uzoq muddat saqlanadi.
Ta’lim jarayoni maqsadini tahlil qilishni yana davom ettirsak, xususiy
maqsadni, xususiy maqsadni amalga oshirishda rioya qilinadigan juz’iy maqsadni,
juz’iy maqsadning uzvlari yoki yaqin didaktik maqsadni ajratib olish mumkin.
Ta’lim jarayonining xususiy maqsadi alohida olingan bir o’quv predmetini
o’rgatishdan ko’zlangan maqsaddir. Ta’lim jarayonining juz’iy maqsadi deganda,
ma’lum bir o’quv materialini o’rganishdan ko’zlangan maqsadni tushunamiz.
Juz’iy maqsad o’quv materialiga ko’ra belgilanadi. Masalan, “Ravishlarning ma’no
jihatdan turlari” mavzusini o’tishning maqsadi o’quvchilarga holat, payt, o’rin,
daraja-miqdor ravishlarini ajrata olishni, ularning o’zaro farqlari, o’ziga xos
xususiyatlarini, ma’nolarini singdirishdir. Ta’lim jarayonidagi juz’iy maqsadlarni
amalga oshirish yo’li bilan o’quvchilar bo’lakdan butunga qarab boradilar. O’quv
predmeti to’liq o’rganilgach, ularda shu o’quv predmetiga oid ma’lum tushuncha

hosil bo’ladi. Demak, ta’lim jarayonining juz’iy maqsadi o’quv predmetining
mazmuni, o’quv materialining xususiyatlari ko’ra belgilanadi.
Shunday qilib o’quv materiallarini integratsiyalashga bo’lgan intilish butun
Dunyo va bizning maorif tizimimizda asosiy e’tiborda turgan muammolardan
biridir.
Hozirgi vaqtda ham integratsiya muammosiga alohida e’tibor
qaratilmoqda.
Hozirgi vaqtda maktablarda integratsiya deganda biz yangi aktiv pedagogik
izlanishlarni, pedagogic jamoada ijodiy o’sishni, o’quvchilarga foydali, o’quvchilar
ongiga singdirishning qulay usullarini qo’llash mahoratini tushunamiz.
Integratsiya–tarqoq, bo’lak–bo’lak, ayrim–ayrim xoldagi narsalarni bir butun,
yaxlit, tizimlashgan holatga keltirish. Integratsiya–turli fanlarga oid bilimlarni
yagona maqsadni hal etishga yo’naltirishdan iboratligini anglash S. L. Rubinshteyn
integratsiya masalasini yechishda fikrlash xodisani bog’liqlik yo’llarini analiz
qilishdan va keyingi boskichda sintezlashdan iborat deb ko’rsatadi. shaxs sifatida
shakllanishi, uzoq umr ko’rishinining sabablari inson psixikasining rivojlanishiga
bog’liq. Bu borada buyuk ajdodlarimiz Abu Rayhon Beruniy “O’tmishdan kolgan
yodgorliklar” asarida odamning uzoq umr ko’rishini biologik va irsiy omillar bilan
bog’laydi. K. D. Ushinskiy bolani faqat o’zi qiziqtirgan narsa bilan emas, tevarak
atrofga ongli qarashga o’rgatishni, ta’lim jarayonida o’quv materiallarining
ma’nosini, mohiyatini, ilmiy asoslarini eslab qolishi va esga tushirish orqali
mantiqiy xotira takomillashishini asoslab bergan.
Integratsiya kurslarining sinflarga bo’linishini turli asoslarda qilish
mumkin:
- maqsad va muammolar asosida; maktab tabiiy-ilmiy tizimidagi
vazifalari asosida;
- qo’shiluvchi fan tarmoqlari asosida;
- integratsiya usullari va yo’llari asosida;
- o’quv rejasidagi o’rni asosida; kursni o’rganishga sarflangan vaqt
asosida;

- o’quvchilar uchun qiyinlik darajasi asosida va hokazo.
Shuni e’tiborga olamizki, bu kurslarning mualliflari odatda o’z oldilariga bir
necha maqsad va muammolarni yechish masalasini qo’yadilar, shu sababli kurslar
ko’p maqsadli, turli vazifali bo’ladi. Ko’p miqdordagi dasturlar va ularni tadbiq
etishga urinishlarni ko’rib chiqib, biz bu kurslar qurilishining asosiy yo’nalishlarini
ajratishimiz va ularni mohiyatiga qarab sinflarga bo’lishimiz mumkin.
2.2. Ona tili fanini fanlararo integratsiyalab o’qitish usullari
Ona tili fanini integratsiya asosida o’qitishning ko’plab usullari mavjud.
Masalan, 6-sinf darsligida berilgan “Atoqli va turdosh otlar” mavzusini geografiya
o’quv fani bilan bog`lab o’tgan dars ishlanmasi bilan tanishaylik. Men darsda
O’zbekiston Respublikasi xaritasidan foydalandim. O’tgan darsda o’quvchilarni
“Atoqli va turdosh otlar” mavzusi bilan tanishtirgan edim. Shu bois o’tilgan
mavzuni mustahkamlash va yangi mavzuga zamin tayyorlash maqsadida darsni
“Zanjir” grammatik o’yini bilan boshlashni ma’qul ko’rdim. Bunda o’quv-
chilardan biri shahar nomini aytadi, qolgan o’quvchilar esa shu shahar nomining
oxirgi harfi bilan boshlanadigan boshqa shahar nomini topadilar.
O’yinda quyidagi shaharlarning nomlari keltirildi:
Andijon -- Do’stlik Namangan -- Kogon Nukus -- Nishon Sirdaryo --
Navbahor Yorkent -- Rishton Toshkent -- Nurobod Toshovuz -- Dang`ara
Zafarobod -- Asaka Do’stobod -- Angor
Dehqonobod -- Romiton
O’quvchilarning ayrimlaridan shaharlarning nomini yozib ko’rsatishni
talab qildim. Masalan: Dehqonobod, Do’stobod shaharlarining nomlarini yozib
ko’rsatish ularning imlo savodxonligini oshirishga yordam beradi. ....
... ...
... ...
... ...
daryo, ko’l, suv omborlari nomini aniqlash topshirig`ini berdim. (Har bir
o’quvchi topshiriqni o’z viloyati misolida beradi).

Bu o’yindan keyin o’quvchilarga savol-topshiriqlar yozilgan kartochkalar
tarqatdim.
So’ng g’olib guruhni aniqlab, darsda faol ishtirok etgan o’quvchilarni
baholadim.
Ushbu darsda o’quvchilar joy nomlarini lotin alifbosi asosidagi yangi
yozuvda bexato yozish va geografiya darslarida olgan bilimlarini
mustahkamlashga muvaffaq bo’ldilar.
Demak, “Turdosh va atoqli otlarni o’tishda toponim so’zlardan
foydalanish” mavzusidagi dars o’quvchilarning og`zaki va yozma nutq
malakalarini o’stirish, erkin fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish hamda ularning til
va geografiya bo’yicha nazariy bilimlarini yanada kengaytirishda yordam beradi.
Ona tili darslari boshqa o’quv predmetlaridan alohida, mustaqil yashay
olmaydi. Aksincha u ta’lim bosqichlarida o’rganiladigan xilma-xil o’quv
predmetlari, xususan, adabiyot, matematika, fizika, informatika, xorijiy tillar bilan
o’zaro aloqadorlikda o’rganilsa, o’z samarasini beradi. Chunki ta’lim tizimida
fanlararo aloqadorlik – integratsiya darslarini tashkil etisho’quvchilarning mavzuni
tez va oson anglashiga olib keladi. Ona tili darslari asosida so’z va matn turgani
uchun ham bu imkoniyat yanada kengayadi. Chunki matn vazifasini istagan o’quv
fani materiali bajara oladi. Umuman olganda, fanlararo aloqalarni amalga
oshirishning turli xil usullari mavjud. Ona tili darslarida badiiy matnning til
xususiyatlarini, uslublarini o’rganish, shu orqali o’quvchilarning nutq madaniyatini
rivojlantirishda bajariladigan ish turlaridan biri undan biror til hodisasi yoki
uslubini aniqlash va izohlash, bunda o’quv fanlararo integratsiyalashdan
foydalanishdir. Mazkur ish usuli mohiyatan hosil qilinayotgan bilimlarni
mustahkamlash jarayonini ifoda etadi. Dastlab o’qituvchi uslublar haqida umumiy
ma’lumot beradi va o’quvchilarga kerakli manbaalarni yozdirib o’tadi. Mavzu
tushintirib berilgan keyin, bevosita boshqa fanlar bilan bog’laydi. Ta’lim
bosqichlarida, xususan, dars jarayonida “Uslubiyat” mavzusini o’tishda
qo’shimcha manbalardan foydalanish maqsadga muvofiq bo’ladi. Buning uchun
o’qituvchi o’quvchilar qo’liga har-xil turdagi matnlar aks etgan tarqatma

materiladan foydalanashi mumkin. Bu bilan o’qituvchi darsning qiziqarli o’tishi va
shu bilan bir qatorda o’quvchining faol bo’lishiga imkon yaratadi. Masalan,
quyidagi materiallardan foydalanishimiz mumkin:
- Yaxshi ham boshqa bolalar bilishmadi, dedi Gulchehra xo’rsinib. –
bilishganda, bittasi emas, bittasi aytib qo’yardi.
-Ha, rozi bo’ldi Abdulla, rosa to’polon bo’lardi.
-Men amakidan qo’rqaman. Ko’zi yomon.
Gulchehra Dadavoy amakining ko’zlarini ko’rsatmoqchi bo’lib olaydi,
o’xshata olmadi. Abdulla kulib yubordi.
(O’. Umarbekov. “Odam bo’lish qiyin” asaridan)
Qalandarovning hovlisi kattagina ekan. Bir tomonda uncha did bilan
solinmagan bo’lsa ham, kattagina imorat, sirkor ayvon: uning ro’parasida hovuz,
chog’roq shiypon, sim tortib ko’tarilgan tok, bog’cha, poliz… lekin bularning
hammasi hovli egasining havasi zo’ru, hafsala va didi yo’qligini ko’rsatib turar edi:
tokning bir necha novdasi simga o’z holicha tirmashibdi- yu, qolgani yerda
yotibdi; meva daraxtlarining ostini, polizini sho’ra va g’umay bosib ketibdi.
(A. Qahhor. “Sinchalak” qissasidan)
-Vatan, istiqlol, ma’naviyat… bu so’zlar inson ongidagi eng buyuk
tushunchalarni ifodalashda pur hikmat so’zlardir. Agar insonda shu so’zlarning
birortasi yo’q bo’lsa, hayotning qayeridir kemtik bo’lib turaveradi.
(Gazetadan)
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI QONUNI
Lotin yozuviga asoslangan o’zbek alifbosini joriy etish to’g’risida
Ushbu qonun O’zbekiston Respublikasi Konsititutsiyasiga asoslanib va
o’zbek yozuvining lotin alifbosiga o’tilgan 1929-1940-yillardagi ijobiy tajribasidan
kelib chiqib, jamoatchilik vakillari bildirgan istak-xohishlari inobatga olingan
holda respublikaning har taraflama kamol topishi va jahon kommunikatsiya
tizimiga kirishni jadallashtiruvchi qulay sharoit yaratishga xizmat qiladi.
Ozbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimov Toshkent shahri, 1993-
yil 2-sentabr

Yomg’ir-suyuq tomchi holidagi atmosfera yog’ini. Tomchining diametri
0,5-0,6mm bo’ladi. Yomg’ir bulutlardagi mayda suv zarralarining qo’shilib
yiriklashuvidan hosil bo’ladi. Yomg’ir ikki xildir: jala yomg’ir, shivalama yomg’ir.
Jala yomg’ir to’p-to’p bulutlardan yog’adi, ko’p vaqt o’tmay to’xtaydi, tomchilari
yirik bo’ladi.
(Darslikdan)
Matnlardan ko’rinib turibdiki, har bir uslubni o’quvchiga tushuntirishda
boshqa fanlar bilan bog’langan. O’quvchilar qo’lidagi matnlar jamlanmasini
o’qituvchi bilan birgalikda kuzatib boradilar va bu uning ko’z o’ngida qolishiga
yordam beradi. O’qituvchi tushintishni boshlaydi: birinchi matn badiiy asardan
olingan bo’lib, so’zlashuv uslibiga, aynan, badiiy so’zlashuv uslubiga xosligini va
so’zlashuv uslubiga xos belgilarni ko’rsatib o’tadi. Ikkinchi gapda esa, badiiy
uslub ishtirok etganini va bu uslubni yoritish uchun badiiy asarga yuzlanganini
aytadi. Uchinchi gapda publitsistik uslubning yozma shaklini aytib, bu uslubning
muhim xususiyati axborot berish va ta’sir etish bo’lib, soddalilik, tushunarlilik,
adabiy til me’yorlariga qattiy amal qilishi ekanligi eslatilib o’tib ketiladi.
To’rtinchi matn rasmiy uslubida yozilganligini tushuntish bilan bir qatorda rasmiy
uslub turlariga yana bir marotaba to’xtab, quyida berilgan matn rasmiy uslubning
sof qonunchilik uslubida yozilganligini sharhlab o’tadi. Va nihoyat, beshinchi
matnda o’qituvchi ilmiy uslubni organish uchun fizika faniga murojat etganligini
aytib o’tadi va ilmiy uslubni yana bir bor takrorlab o’tadi. O’qituvchini bu usul,
yani uslubiyat mavzusini boshqa predmetlarga murojat etish yo’li bilan o’rganish
o’quvchi tez va oson organishini va mavzuni yana bir bor takrorlanishini
ta’minlaydi. Integratsiya uslubidan foydalanib bo’lgandan so’ng o’qituvchi
quyidagi “Charxpalak” metodini qo’llab, o’quvchining mavzuni qay darajada
o’rganganligini tekshirish mumkin.
CHARXPALAK
GAPLAR So’zlashuv Badiiy Publitsistik Rasmiy Ilmiy
1. Bahor… bu kun

olam uyg’onmoqda!
2. Atomlar kimyoviy
bo’linmaydigan zarralardir
3. Zargarov qiyqirab kuldi, chapak chaldi va bunga ham qanoat qilmay
o’rnidan turib o’yinga
tushdi
4. -Nimalar qilyapsan?
-Imtihonga tayyorlanyapman. O’zingchi?
-Kitob mutola qilyapman.
5. Istiqlol tig’ini zabardast qo’llarda ushlab uni mustahkamlash,
vatan ravnaqi uchun kurashish
oliy saodat.
6. Hakim Salimovich Olimov haqiqatdan ham Xiva tumanidagi 10-
umumiy o’rta ta`lim maktabining 9-sinfida
o’qiydi.
7. Bozor iqtisodiy
kategoriyasi sifatida
takror ishlab
chiqarishning ayirboshlashini tushunish kerak.
8. Martning oxirgi kunlari ko’k yuzida suzib yurgan bulut parchalari
oftobni bir zumda yuz
kuyga solyapti.
9. Tobe so’zning hokim so’z talabi bilan ma’lum kelishik qo’shimchalari
yoki ko’makchi bilan kelishiga boshqaruv
deyiladi.
10. Siyosiy tutqunli og’ir, lekin milliy o’lim- millatning butkul
halokatidur.

Xulosa
Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki, ona tili darslarini adabiyot bilan
uyg’unlikda olib borish, о’quvchilarning badiiy-estetik dunyoqarashlarini yanada
boyishiga olib keladi. Aynan ona tilida biron bir nazariy ma’lumot о’rganilayotgan
bir paytda о’quvchilarga aynan shu damda adabiyotdan о’tilayotgan hikoya,
asardan parchalardan misollar topib kelish, ruboiy, g’azallardagi sо’zlarni til
nuqtayi nazaridan tahlil qilishga о’rgatib borilsa maqsadga muvofiq bо’ladi. Bu
keyinchalik ularning ilmiy salohiyatlarini yanada oshirishga, oliy ta’limda tahlil
yuzasidan bilim, kо’nikma, malakalar bо’yicha mustahkam bilimga ega bо’lib, til
bо’yicha nazariy ma’lumotlarini mustahkamlab borishda yordam beradi.
Ona tili — millat tafakkurini ifodalovchi, shakllantiruvchi hamda
rivojlantiruvchi eng asosiy vositadir. O’tkaziladigan har bir mashg’ulot tilimizning
beqiyos go’zalligi, joziba va qudratini o’rganishga qiziqish uyg’otishi, uning keng
qonuniyatlari bilan tanishtirishi zarurki, bu zamonaviy ta’limni yo’lga qo’yishda
eng asosiy va muhim omillardan biridir.
Umumiy o’rta ta’lim maktablarining ona tili Davlat ta’lim standartlari
talablariga ko’ra o’quvchilar egallagan bilim, ko’nikma va malakalar uch
yo’nalishdagi ko’rsatkichlar asosida tekshiriladi va aniqlanadi.
Birinchi ko’rsatkich — o’qish texnikasi orqali o’quvchining notanish
matnni ifodali o’qiy olish ko’nikmasi aniqlanadi.
Ikkinchi ko’rsatkich – o’zgalar fikri va matn mazmunini anglash malakasi
bo’lib, bolaning og’zaki bayon qilinayotgan fikrlarni hamda yozma matn
mazmunini anglay olish darajasini aniqlash maqsadida kiritilgan.
Uchinchi ko’rsatkich – fikrni yozma shaklda bayon etish malakasi
hisoblanadi. Ona tili ta’limining maqsadi shu yo’nalishda mujassamlashadi.
Maktabda o’qitiladigan ona tili fanining maqsadi, ta’lim-tarbiyaviy
vazifalarning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi o’qitishning mazmuniga, uning
g’oyaviy-siyosiy va nazariy jihatdan pishiq bo’lishiga bog’liq bo’lganidek,
o’quvchilarning ona tili fanining o’zlashtirish darajasi ham, o’z navbatida,
o’qitishning amaliy-ilmiy asosda maqsadga muvofiq tashkil qilinishiga,

o’qituvchining o’rganiladigan mavzuning maqsadi, ta’lim-tarbiya vazifalari va
mazmuniga mos keladigan ta’lim shakllari, usullari hamda vositalaridan foydalana
olishiga bog`liqdir. Shuningdek, o’qitishning natijalari ham o’qituvchining,
o’qitishning ko’zlangan maqsadi, uning ta’lim-tarbiyaviy vazifalarini aniq belgilab
olishiga kursning mazmuniga mos tarzda amalga oshirishga yordam bera oladigan
metod va usullaridan ilmiy asosda foydalana bilishga bog’liqdir. Ona tili o’qitish
jarayonining tarkibiy qismlari o’rtasidagi bu o’zaro dialektik bog’lanish natijasida
ular bir-biriga uzluksiz ta’sir ko’rsatib boradi. Ona tili o’qitishda ana shu
qonuniyatlarga suyanmasdan, ularni e’tiborga olmasdan turib yaxshi natijalarga
erishib bo’lmaydi.

Foydalanılgan adabıyotlar ro’yxatı
1. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – T.: Ma’naviyat,
2. Mirziyoyev Sh. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga
quramiz. – T.: O’zbekiston, 2017.
3. Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Алишер Навоий номидаги
Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетини ташкил этиш
тўғрисида” ги ПФ-4797 сонли Фармони. 2016 йил 13 май.
4. Mirziyoyev Sh. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt
taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. – T: O’zbekiston, 2017.
5. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublikasini
yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi 2017- yil 7-
fevraldagi farmoni.
6. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Oliy ta’lim tizimini yanada
rivojlantirish chora-tadbirlari” to’g’risidagi qarori. – Xalq so’zi, 2017-yil, 21-
aprel.
7. Ўзбекистон Республикасининг K онституцияси. – T .: O ’ zbekiston ,
2014.
8. Ўзбекистон Республикасининг «Давлат тили ҳақида» ги Қонуни
//Ўзбекистоннинг янги Қонунлари: Тўплам. –Т., 1996. – Б. 20-30.
Elektron sayt materiallari:
1. http://uza.uz/oz/documents/alisher-navoiy-nomidagi-toshkent-davlat-zbek- tili-
va-adabiye-13-05-2016
2. http://navoiy-uni.uz/uz-l/content/ozbek-tili-va-adabiyoti-boyicha-malakali-
mutaxassislar-tayyorlashning-yangicha-tamoyillari
3. http://www.ziyonet.uz/
4. http://www.pedagog.uz/
5. www.forum.uz
6. www.ref.uz
7. www.ilm.uz

Ona tilidan integratsiyalashgan darslarni tashkil qilish metodikasi

Купить