Информация о документе

Цена 50000UZS
Размер 103.2KB
Покупки 0
Дата загрузки 06 Июнь 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Психология

Продавец

ISROILJONOVLAR

Дата регистрации 31 Май 2024

7 Продаж

Oshqozon ichak kasallilari rivojlanishi, kechishi va davolanishi

Купить
Oshqozon ichak kasallilari rivojlanishi , kechishi va davolanishi M U N D A R I J A KIRISH I BOB OSHQOZON ICHAK KASALLIKLARI VA ULARNING KELIB CHIQISHI 1.1. Oshqozon ichak kasalligining yuzaga keltiruvchi omillar 1.2. Oshqozon ichak kasalligi-Penkreatin va uning klinik belgilari 1 Bob yuzasidan xulosa II BOB OSHQOZON ICHAK KASALLIKLARI UNING KECHISHI VA DAVOLANILISHI 2.1. Ichak kasaliklarini kechishi , uni oldini olish usullari 2.2. Oshqozon ichak kasalliklari va ularni davolash 2 Bob yuzasidan xulosa XULOSA VA TAVSIYALAR FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI ILOVALAR 1 KIRISH Mavzuning dolzarbligi. Hozirgi paytda oshqozon ichak kasalliklari tushunchasi keng tarqalgan atama bo’lib u tibbiyot, meditsina va klinik psixologiya soxasida qo’llaniladi. Qanday muammolar oshqozonga ta'sir qilishi mumkin? Kasalliklar ko'pincha onkologiya sohasiga yo'naltiriladi. Bu holatda, oshqozon saratoni haqida gapirish odatiy holdir, bu esa barcha saraton kasalliklarining taxminan 40% ni tashkil etadi. Kasallik sababi hali fanga ma'lum emas. Biroq, shifokorlarning taxminiga ko'ra, taxminan 15% erkaklar, shuningdek, keksalar va spirtli ichimliklardagi oshqozon saratoni ehtimoli ko'proq. Yana bir sabab merosxo'r omil bo'lishi mumkin. Asosiy simptomatologiya: 1. Birinchi bosqich. Bemorda zaiflik, befarqlik, charchoq kuchayadi. Oshqozonda og'irlik va vazn yo'qotishi ham paydo bo'lishi mumkin. 2. Ikkinchi bosqich. Hozir allaqachon og'riq, ko'ngil aynishi va qusish bor. Qushqanda qonning aralashuvi bo'lishi mumkin. Ushbu bosqichda gastrik qon ketish ham xarakterlidir. Ko'p vazn yo'qotish, ko'p isitma bo'lishi mumkin. 3. Uchinchi bosqich. Og'riq dosh berolmaydi va oziq-ovqat uchun nafrat ham paydo bo'lishi mumkin. Tibbiyotda oshqozon ichak kasalliklari uning kishilar hayoti bilan bog’liqligi borasidagi tushunchalar respublikamizda global muammo sifatida e’tirof etilgani mavzuimizning dolzarbligini yaqqol isbotlab beradi. Statistik ma’lumotlarga ko’ra, bu kasallikdan dunyo aholisining 14 foizi aziyat chekadi. Ko’pincha, oshqozon yarasi 20 yoshdan 40 yoshgacha bo’lgan erkaklarda tashxis qilinadi — 70% ga yaqin hollarda. Katta yoshlilarda kasallik biroz kamroq aniqlanadi — taxminan 20% hollarda. So’nggi vaqtlarda ayollar orasida kasallikning ko’payishi tendentsiyasi kuzatilmoqda. Kasallikning kuzatilishi chastotasi yosh va jinsgagina emas, balki shaxsning kasbiy faoliyatiga ham bog’liq. Shunday qilib, oshqozon shikastlanishi xavfi bilan ishlaydiganlar, masalan, kosiblar, shuningdek muntazam ravishda suyuq oziq-ovqatlarni iste’mol 2 qilish imkoniga ega bo’lmaganlar, masalan temir yo’lchilar bu kassallikdan ko’proq aziyat chekishadi. Bundan tashqari, bir mamlakatning turli hududlarida oshqozon yarasi turli xil chastotalarda uchraydi, bu mahalliy aholi ovqatlanishining o’ziga xos xususiyatlari bilan bog’liq. Bu kabi statistic ma’lumotlarning mavjudligining o’zi mavzuning naqadar dolzarbligini bildiradi. Kurs ishining o’rganilganlik darajasi: Oshqozon-ichak sistemasining psixogen buzilishlari Ruhiy siqilishlarda oshqozon-ichak faoliyatining buzilishi (ko‘ngil aynish, qayt qilish, ich ketish, qorindaog‘riqlar) Gippokrat davridan buyon m a’lum. Tanada kechadigan har qanday jarayon miya ishtirokisiz bo‘lmasligi Gippokrat, Galen va Dekart asarlaridaqayd qilingan. Galen va Ibn Sino «qora o‘tning» o‘t pufagida ko‘payib ketishi ipoxondriyagaolib kelishini aytib o'tishgan. Ibn Sino «Tib qonunlari» asarida oshqozon-ichak sohasida asab buzilishlari sababli uchraydigan turli belgilar va ularni davolash usullari haqida yozib qoldirgan. «Vujud ruh amriga voojibdir» degan edi Ibn Sino. Hozirgi davrda o‘tkir va surunkali asab buzilishlaridan keyin rivojlanadigan oshqozon-ichak sohasidagi buzilishlarga ta’rif berish uchun turli atamalar taklif qilingan: «abdominal ipoxondriya», «abdominal depressiya», «psixogen gastrointestinal sindrom», «somatogen depressiya» va hokazo. Kurs ishining maqsadi: Oshqozon ichak kasalliklari , kechishi va davolanilishi nazariy o’rganish. Kurs ishining vazifalari : 1. Muammoning o‘rganilganlik darajasini aniqlash. 2. Mavzuga oid tibbiy va psixologik adabiyotlarni tahlil qilish. 3. Natijalarni miqdoriy va sifat tahlil qilish asosida xulosa va tavsiyalar ishlab chiqish. Kurs ishining predmeti: oshqozon ichak kasalliklarini klinikasi. 3 Kurs ishining ob’ekti: Farg’ona shahar shoshilinch tez tibbiy xizmat markazida davolanayotgan bemorlar . Kurs ishining metodlari: - kuzatish; - suhbat; Kurs ishining ilmiy va amaliy ahamiyati. Kurs ishida keltirilgan ma’lumotlar tibbiyot psixologiyasi va meditsina soxalarini nazariy bo’yishiga xizmat qiladi . Kurs ishida oshqozon ichak kasalliklari haqida keltirilgan ma’lumotlar insonlarning umri davomida sihat – salomatligini muxofaza qilish va mustahkamlashda, yaxshi samara bo’lib xizmat qiladi bu uning amaliy ahamiyatini belgilaydi. Kurs ishning tuzilishi va hajmi. Kurs ishi kirish, 2 ta bob, 4 bo’lim bob yuzasidan xulosa , xulosa va tavfsiyalar, adabiyotlar ro’yxatidan iborat. 4 I BOB OSHQOZON ICHAK KASALLIKLARI VA ULARNING KELIB CHIQISHI 1.1. Oshqozon ichak kasalligining yuzaga keltiruvchi omillar Oshqozon ichak kasalliklari bu qorinda og‘riqlar kuzatiladigan, y о ‘g‘on ichakning funksional buzilishidir.Shu bilan birga ichak devorlarining tuzilishida hech qanday о ‘zgarishlar sodir b о ‘lmaydi. Bemorlarning о ‘rtacha yoshi 20-40 yoshni tashkil qiladi,ayollarda bu patologiya 2 marta k о ‘proq uchraydi. TIS bu nima Ta’sirlangan ichak sindromi (TIS) quyidagi turdagi og‘riqlar bilan, namoyon b о ‘ladi:  ich kelgandan s о ‘ng kamayadi  ich kelishi sonining о ‘zgarishi bilan uyg‘unlashadi;  suyuq ich kelishi yoki qabziyat bilan uyg‘unlashadi. Shuning uchun kasallikning xos raqami KXT (K 58) b о ‘yicha ichburug‘li (K58.0) va ichburug‘siz (K58.9) TISni о ‘z ichiga oladi.Dunyoda bu patologiya bilan xastalanish holatlarini uchratish darajasi 23% ni tashkil qiladi. Yiliga aholining taxminan 1% ta’sirlangan ichak sindromi bilan kasallanadi. Ich buzilishi bilan bog‘liq b о ‘lgan, qorindagi har qanday og‘riq ham,bu patologiyaning namoyon b о ‘lishi deb hisoblanmaydi. Shikoyatlar bemorni olti oydan k о ‘p vaqt bezovta qilishi, hamda qorindagi «og‘riq-ich kelishi-og‘riq bosilishi» о ‘zaro bog‘liqligining alomatlari, oxirgi 3 oyning har bir oyida,uch kundan kam b о ‘lmagan muddat davomida kuzatilishi kerak. Bu kasal bilan og‘rigan bemorlarning 2/3 qismidan ortig‘i,tibbiy yordam k о ‘rsatilishi uchun murojat qilishmaydi va muammoni о ‘z kuchlari bilan hal qilishga harakat qilishadi.Bu harakatlar nafaqat surunkali ichak kasalligining kech aniqlanishiga, biroq davolanmagan TIS sharoitida hayot faoliyati sifatining pasayishiga olib kelishi mumkin. Bu patologiyani rivojlantiruvchi bevosita sabablar no’malum. Lekin kasallika chalinish ehtimolini oshiruvchi,xavfli omillar mavjud:  20-39 yoshdagi odamlar; 5  Ayol larda , shuni ta’kidlab о‘tish kerakki odatda ayollarda tis ichburug‘ bilan kechadi, erkaklarga esa kо‘proq qabziyat xosdir; uzoq muddat kechish holatlarida,50 yosh va undan katta bо‘lgan erkak va ayollarda kasallik bilan zararlanish holatlarining soni bir hil bо‘ladi;  yomon va sifatsiz oziqlanish;  yaqin qarindoshlardan biri,bu kasal bilan og‘rigan b о ‘lsa, bu tis bilan kasallanish ehtimolini 3 baravarga oshiradi;  siqilish,bezovtalanish, tushkunlik holati, о ‘tmishdagi psixologik jarohatlar;  boshdan kechirilgan z о ‘ravonlik, bir hisobda “oilaviy” z о ‘ravonlik ham;  boshdan kechirilgan gastroentrit. 45 yoshgacha b о ‘lgan, ichaklarning jiddiy kasalliklaridan,masalan xavfli о ‘simta borligidan, shubhalanishga sabablar b о ‘lmagan odamlarda, tashhis faqat alomatlarga asoslangan holda q о ‘yiladi.TIS bilan kasallanganda ich kelishi oralig‘ining о ‘zgarishi, qorindagi og‘riqlar,ich ketishi yoki qabziyatdan tashqari yana boshqa alomatlar ham kuzatiladi:  ichaklarning shishishi;  haftasiga 3 martadan kam yoki kun davomida 3 martadan k о ‘p ich kelishi;  kuchanishga ehtiyoj borligi;  zudlik bilan Defekatsiyaga (ich kelishi) qistovlar;  ichak y о ‘llarining oxirigacha b о ‘shanmaganlik hissi;  alomatlarning siqilish va ovqatlangandan keyin kuchayishi;  bezovtalik,tushkunlik. Bu kasallik bilan og‘rigan bemorlar uchun kо‘p sonli shikoyatlar, kasallikning uzoq kechishi va umumiy holatning ijobiy bо‘lishiga qaramay, uzun kо‘riklar tarixi odatiy holdir. Hayot faoliyatining sifati ish tartibi va uyquning buzilishi,hamda о ‘z sog‘lig‘idan havotirlanish tufayli zarar k о ‘radi. K о ‘pincha 6 bunday bemorlarda, TISning k о ‘rinishlarini og‘irlashtiruvchi, hamroh holatlar paydo b о ‘ladi:  fibromialgiya- kelib chiqish tabiati aniq b о ‘lmagan,mushaklarda tarqalgan muntazam og‘riq bilan namoyon b о ‘ladigan kasallik;  surunkali toliqish sindromi;  chakka-pastki jag‘ b о ‘g‘imidagi artroz;  kichik tos suyagi sohasidagi uzoq muddatli og‘riqlar. Ta’sirlangan ichak sindromi yosh bolalarda kam qayd etiladi.Bunday yoshda k о ‘proq funksional dispepsiya, seliakiya, laktaza yetishmovchiligi, ichakning anatomik tuzilishidagi g‘ayritabiyliklar kabi kasalliklar uchraydi. Kasallikni aniqlash usullari Bir tomondan, ta’sirlangan ichak sindromi yosh kishilarda,hazm qilish a’zolaridagi kasallik belgilarisiz uchraydi.Boshqa tomondan,bu istisno qilish y о ‘li bilan aniqlanadigan kasalliklir.Shu sababli aniq bir vaziyatdan kelib chiqqan holda, tashhisni aniqlashtiruvchi tekshiruvlar quyidagi testlardan ba’zilarini о ‘z ichiga olishi mumkin:  qorin b о ‘shlig‘ining uttdan о ‘tkazish;  axlatning yashirin qon, gijja tuxumlari va boshqa parazitlarni aniqlash uchun tahlili;  laktoza bilan murosasizlikka test (yosh bolalarda). 50 yoshdan oshgan bemorlarning barchasida,50 dan yoshroq b о ‘lgan bemorlarda esa bezovtalanish kuzatilganda kolonoskopiya о ‘tkaziladi.Shuningdek y о ‘g‘on ichakni chuqur tekshirish ishlari, yaqinda shikoyatlari paydo b о ‘lgan keksa odamlarda,hamda ichak saratonining urug‘li hollarida tayinlanadi. Ichburug‘ uzoq davom etgan holatlarda k о ‘pincha,quyidagilarni о ‘z ichiga oluvchi kompleks tekshiruv о ‘tkazish kerak b о ‘ladi:  qon tarkibidagi sianakobalamin, ferritin, foliy kislotasi, albumin,kalsiyning miqdorini aniqlash; 7  TTG va qalqonsimon bezning gormonlarini tekshirish;  axlatni mikroskop yordamida tekshirish;  t о ‘g‘ri ichak devorlarining biopsiyasi;  ichakni bariy moddasi yordamida ranglash (farqlantirish) y о ‘li bilan, rentgenologik tekshirish va y о ‘g‘on ichak yallig‘lannishini istisno qilish uchun kolonoskopiyani о ‘tkazish. Davolashning muvvafaqiyati k о ‘p jihatdan bemorning,shifokor bergan tavsiyalarga qanchalik amal qilishiga bog‘liqdir. Barcha bemorlarga parhez tavsiya qilinadi:  muntazam tarzda, shoshilmasdan,televizor va ishga chalg‘imasdan ovqatlanish;  kun davomida orasida uzoq tanaffuslarsiz 5-6 marta ovqatlanish;  chekishni chegaralash,spirtli va gazlangan ichimliklardan voz kechish;  qorin shishgan paytda eriydigan tolalar(b о ‘tqalar), qabziyat paytida esa-t о ‘qimali va kepak mahsulotlarini iste’mol qilish;  suyuq ich ketishi vaqtida, ichakga ta’sir qilayotgan mahsulotlar,masalan yangi meva va sabzavotlar iste’molini chegaralab,gaz va suyuqliklarni bog‘lovchi “filtrum” preparatini ichish tayinlanadi;  meteorizm paytida hayvon yog‘lari, karam,sut,pishiriqlarni iste’mol qilishni chegaralash. Muhim: qabul qilishdan oldin q о ‘llanma bilan tanishib chiqing yoki davolovchi shifokor bilan maslahatlashing. Ichak faoliyati buzilishini z о ‘raytiruvchi mahsulotlarni aniqlash uchun,ozuqaviy kundalik yozib borish yaxshi fikrdir. TIS bilan og‘rigan bemorlar kuniga bir mahal,30 daqiqadan m о ‘tadil jismoniy faoliyat bilan shug‘ullanishlari kerak (tez yurish, suzish).Ozgina dam olish maqsadga muvofiqdir,kun davomida q о ‘l-oyoqning chigilini yozish kerak. 8 Davolash protokolida dori-darmon vositalaridan quyidagilar ishlatiladi:  spazmolitiklar;  ichburug‘ga qarshi vositalar;  ich yurgizadigan vositalar;  birikmalashtirilgan vositalar;  probiotiklar;  antidepressantlar;  bosh miyadagi qayt qilish markazining faoliyatini susaytiruvchi preparatlar;  asab t о ‘qimalaridagi moddalar almashinuviga ta’sir qiluvchi, ba’zi bir migren (bosh og‘rig‘i)ga qarshi vositalar;  ichak shirasi ishlab chiqarilishini jaddalashtiruvchi va axlat moddalarining ichak y о ‘lidan yurishini tezlashtiruvchi vositalar. Bemorlarga psixoterapiya yaxshi yordam beradi. Ta’sirlangan ichak sindromi rivojlanishini oldini olish b о ‘yicha choralar,patologiya xavfini tug‘diruvchi omillarni y о ‘qotish asosida shakllanadi.Shu sababli hazm qilish tizimidagi buzilishlarni oldini olish b о ‘yicha profilaktika, q о ‘yidagi choralarni о ‘z ichiga oladi:  k о ‘proq suv ichish (kuniga 1,8-2 litrgacha);  parhez tarkibiga ichak faoliyati uchun foydali tirik mikroorganizmlar(probiotiklar), hamda bu mikroblarning rivojlanishi uchun ijobiy muhitni yaratib beruvchi prebiotiklarni q о ‘shish;  gazlarni keltirib chiqaruvchi mahsulotlar iste’molini kamaytirish (karam,qora non, uzum, gazlangan ichimliklar);  yog‘liq mahsulotlarni kamroq iste’mol qilish;  tarkibida kofein, alkogol mavjud b о ‘lgan ichimliklar,hamda kolani iste’mol qilmaslik; 9  k о ‘p ovqat yeb q о ‘ymaslik, oziqlanish miqdorini kun davomida bir meyorda taqsimlash;  ovqatni yaxshilab chaynab, shoshilmay tannovul qilish;  tarkibida sorbitol va fruktoza bor mahsulotlarni iste’mol qilmaslik;  hayajonli holatlaridan saqlanish. Kо‘pchilik bemorlarda, о‘tkazilayotgan davolash ishlariga qaramay,patologiya alomatlari saqlanib qoladi,lekin ularning shiddatliligi о‘smaydi.Ularning 1-2 yil ichida yо‘q bо‘lish ehtimoli 38% ni tashkil qiladi. Qorindagi noqulayliklarni yо‘qotish ehtimolini pasaytiruvchi, omillar:  suyuq ich kelishining ustunligi;  tо‘liqligicha davolanish uchun xohish yoki imkoniyatning yо‘qligi;  ichakning jiddiy kasalliklaridan q о ‘rqish;  uzoq muddat kechayotgan kasallik;  patologiyaning bemorning kundalik faoliyatiga sezilarli ta’siri;  muntazam siqilish, hayajolnlanish;  psixik og‘ishlarning mavjudligi. 10 1.2. Oshqozon ichak kasalligi- Pankreatit va uning klinik belgilari Shunday qilib, oshqozon (gastrointestinal kasalliklar - bu biroz muhokama qilinadi) inson hazm qilish tizimining eng muhim organidirOshqozonning asosiy ishi u erga tushadigan oziq-ovqat hazm qilishdir (me'da shirasi tufayli). Bundan tashqari, oshqozon qobig'ining villi tufayli oziqa moddalarining qisman emishi kuzatiladi. Bundan tashqari, birinchi navbatda qorin bo'shlig'i holatining eng xil belgilarini ko'rib chiqishingiz kerak. Agar bemorda oshqozon yarasi mavjud bo'lsa, gijjalar ovqatdan keyin 15 minutdan keyin boshlanishi mumkin. Agar oshqozon kasalligi kabi muammolar haqida gapiradigan bo'lsak, nima sababdan to'xtatilishi kerak. Yana bir keng tarqalgan muammo - peptik yara kasalligi. Surunkali shaklga ega. Ushbu kasallik bilan oshqozon devorlariga yaralar hosil bo'ladi, ular hech qanday shifo bermaydi va hech qaerda yo'qolmaydi. Aniqlanish davrida va kasallikning bosqichiga qarab, ular og'riq, qon ketishi, noqulaylikka olib kelishi mumkin. Peptik yaraning asosiy simptomologiyasi: 1. Oshqozon ichidagi og'riqlar. Ular odatda bo'sh qoringa va ovqatlanishdan taxminan 2-3 soat o'tgach paydo bo'ladi. 2. Kusma. 3. Bulantı. 4. Kabızlık. 5. Oshqozon yonishi. Oshqozon yarasini qanday tashxis qila olaman? Bunday holda, shifokor bemorga mukoza yoki endoskopiyaning rentgenogrammasini beradi. Va shuning uchun 11 mevsimlik alevlenmemesi uchun, bemor to'g'ri ovqatlansin (albatta, shifokorning belgilangan dietine rioya qiling). Agar oshqozon og'riyapti, nima deb o'ylash mumkin? Ushbu alomatni keltirib chiqaradigan kasalliklar o'tkir va surunkali gastrit hisoblanadi. Muammo yuzaga keladigan simptomlar: 1. Agar bu o'tkir gastrit bo'lsa, bemor har xil og'riqlar his qiladi (bosh og'rig'i, oshqozon chuqurida og'riq). 2. Surunkali gastritda bemorda ko'ngil aynishi, qusish, ko'ngil aynishi, og'riq, yurakdagi og'riq va qorinning og'irligi bo'ladi. Ushbu kasalliklarni tashxislash usullari: fibrogastroskopiya (muhim biyopsi joylar shilliq qavatida), burg'ulash. Bunday bemorlar uchun juda muhim ahamiyatga ega. Agar kishi qorinni tashvishga solsa, bu tanaga ta'sir qilishi mumkin bo'lgan kasalliklar ham bo'lishi mumkin: 1. Gastroptoz yoki gastrik bo'shatish. Asosiy simptomologiya: oshqozonda ishtahani tushirish, davriy ko'ngil aynish, og'irlik. 2. Oshqozonning hiper sekretsiyasi. Faqat sokootdeleniya emas, balki uning kislotaligini ham oshiring. Tez-tez bu kasallik aniq belgilari yo'q va u rentgenografiya yordamida tashxislanadi. 3. Oshqozon Achiliya. Gastrik sekretsiya bu zo'ravonlik. 4. Pnevmoz. Bu oshqozonda gazning shakllanishi oshadi. Bunday holda quyidagi belgilar kuzatilishi mumkin: tez-tez og'riq, organga bosim, oshqozon og'irligi. Shunday qilib, oshqozon barcha asosiy kasalliklarini qisqacha ko'rib chiqdik. Davolash - bu sizni to'xtatishingiz kerak bo'lgan narsadir. Bu erda kasallikdan qutulish usuli har bir alohida holatda boshqacha bo'ladi deb aytish kerak. Hammasi shifokorning tashxisiga bog'liq. 12 1. Oshqozon kasalliklarini davolashda ovqatlanish juda muhimdir. Xullas, agar kishi bu organ bilan muayyan muammolarga duch kelsa, u butun hayotini shifokorning qat'iy belgilangan qoidalariga muvofiq yashashi kerak. 2. Og'riqorlarni qabul qilish. Agar biror kishi oshqozon og'rig'idan azob cheksa, bu holda siz behushlik qilishingiz mumkin. "No-shpa" yoki "Spazmalgon" kabi dori bo'lishi mumkin. 3. Bundan tashqari, oshqozon mikroflorasining normallashishi ham muhimdir Shilliq qavatni bezovta qiladigan barcha omillarni butunlay chiqarib tashlash juda muhimdir . Bu chekish, spirtli ichimlik, baharatlı ziravorlar va issiq ovqat. 4. Shifokor tomonidan tavsiya etilgan dori-darmonlarni qabul qilish. Hamma narsa shifokorning tashxisiga bog'liq bo'ladi. Bundan tashqari , " oshqozon kasalligi : semptom va davolash " mavzusini ko ' rib chiqamiz . Agar bemorga oshqozon muammosi bo ' yicha shifokorning yordamiga muhtoj bo ' lmasa yoki xohlamasa , an ' anaviy tibbiyot yordamida turli kasalliklarga duch kelishi mumkin . Agar bemorda surunkali oshqozon kasalligi bo ' lsa , masalan , oshqozon yarasi bo ' lsa , siz quyidagi dorilar yordamida ularni bartaraf etishingiz mumkin : 1. Teng bo ' linmalarda siz shifokor Valeriyani , Seynt Jonning ziravorini , romashka rangi va o ' lmasligini , quyuq ildizni va yalang ' och yiringni olishingiz kerak . Har bir narsa qaynoq suv bilan to'kilgan, turib oldi. Ovqatdan oldin kuniga uch marta yarim kubok kerak bo'lgan dori oling. 2. Oddiy zararli urug'lardan taxminan 10 gramm olinishi, bir stakan suv quyib, past haroratda qaynatilishi kerak. Keyin har bir narsa ikki soat davomida talab qilinadi va suziladi. Preparat kuniga 3 marta ovqatlanishdan oldin 20 gramm uchun olinadi. 13 Oshqozon yarasi (lot. Ulcus gastrica ) — oshqozon shilliq qavatida trofik buzilishlar sodir bo’ladigan surunkali kasallik. Oshqozon yarasi ko’pincha 20-50 yoshli erkaklarda kuzatiladi. Kasallik bahor va kuz fasllarida tez-tez qaytalanishii bilan tavsiflanadi. Oshqozon yarasi sababi, odatda, odamning asab tizimini kuchlantiradigan stresslar bo’lib, u o’z navbatida oshqozon-ichak trakti mushaklarining va qon tomirlarining spazmlarini keltirib chiqaradi. Natijada oshqozonning qon bilan ta’minlanishi buziladi va oshqozon sharbati shilliq qavatga salbiy ta’sir ko’rsata boshlaydi, bu me’da yaralari paydo bo’lishiga olib keladi. Ammo oshqozon yarasining asosiy sababi Helicobacter pylori bakteriyalari va oshqozonning himoya mexanizmlari va agressiv omillar o’rtasidagi muvozanat buzilishidir, ya’ni oshqozon ajratadigan shilliq pepsin (oqsillarni hazm qilish uchun javob beradigan ferment) va xlorid kislotaga qarshi bardosh bera olmaydi. Rivojlanayotgan patologik jarayonning asosiy alomatlarini bilish yordam uchun shifokorga tezroq uchrashish va natijada kasallikning erta tashxislanishini ta’minlaydi, bu esa jarrohlik aralashuvisiz ham terapevtik ta’sirning muvaffaqiyatli bo’lishini kafolatlaydi. Ammo, ba’zida oshqozon yarasi o’zini namoyon qilmaydi, bu esa muntazam tekshiruvdan o’tib turish kerakligini ko’rsatadi. Odatda, me’da yarasining asimptomatik kechishi 25-28% hollarda kuzatiladi va yara bemor o’limidan so’ng aniqlanadi. Oshqozon yarasini quyidagi alomatlarga ko’ra payqash mumkin:  Qorinning yuqori qismida joylashgan og’riq hissi . Ushbu alomat 75% hollarda namoyon bo’ladi. Bemorlarning yarmi intensiv bo’lmagan og’riq hissidan shikoyat qiladilar, qolgan 50% da alkogolli ichimliklar yoki achchiq oziq-ovqatlarni iste’mol qilish paytida, ovqatlanishlar oralig’i uzoq vaqt bo’lganida va jismoniy mashqlar bajarish paytida ko’proq kuchayadigan og’riq kuzatiladi;  Jig’ildon qaynashi . Bu hissiyot oshqozonning agressiv muhitga ega bo’lgan kislotali sharbati qizilo’ngachning bo’shlig’iga tushib, uning devorlarini qo’zg’atishi sababli paydo bo’ladi. Ushbu alomat tez-tez kuzatiladi va 14 bemorlarning 80 foizida aniqlanadi. Jig’ildon qaynashi odatda ovqatlanishdan keyin 1-2 soat davomida paydo bo’ladi;  Ba’zan qayt qilish bilan birga kechadigan ko’ngil aynishi hissi . Ushbu belgi oshqozon motorikasining buzilishidan kelib chiqadi. Oshqozon yarasida qayt qilish ovqatdan keyin 1,5-2 soat o’tgach kuzatiladi va oshqozon bo’shatilishi sayin yengillik hissi kela boshlaydi. Shuning uchun ko’pincha bemorlar qusishni ixtiyoriy ravishda chaqirishadi;  Ishtahaning pasayishi oshqozon yarasi kasalligida odamning ovqatlanishdan keyin og’riqni boshdan kechirishidan xavfsirash yoki oshqozon-ichak tizimi motorikasi buzilishi sabab kuzatilishi mumkin;  Og’iz bo’shlig’iga me’da shirasining nazoratsiz ravishda ko’tarilishi bilan tavsiflanadigan kekirish . Bunday holda, bemor og’zida achchiq yoki nordon ta’mni his qiladi;  Gaz hosil bo’lishining oshishi ;  Ovqat qabul qilishdan keyin kuzatiladigan qorindagi og’irlik hissi ;  Tezda to’yib qolish tuyg’usi ; Oshqozon yarasining tashqi belgilaridan biri tilda kulrang karash borligidir, bu alomat deyarli doimo oshqozon-ichak trakti bilan bog’liq muammolar mavjudligini ko’rsatib turadi. Bemorda kaftlarning ortiqcha terlashi va epigastral hududga bosib ko’rilganda og’riq hissi paydo bo’lishi ham kuzatilishi mumkin. Oshqozon yarasida og ’ riqning tabiati asosan shikastlanishning lokalizatsiyasiga bog ’ liq . Bemorlarning shikoyatlariga qarab , shifokor oshqozonning bu yoki boshqa qismida yara mavjudligiga shubha qila oladi . 15 1 Bob yuzasidan xulosa Hozirgi vaqtda oshqozon yarasi Helicobacter pylori bakteriyasi bilan zararlanishdan kelib chiqishi isbotlangan (75% hollarda). Bu bakteriya spiralsimon bo’lib, oshqozonning agressiv muhitiga moslashgan va xlorid kislotasini neytrallashtirish qobiliyatiga ega. Ushbu bakteriyalar hayotiy faoliyati mahsulotlarining ta’siri ostida oshqozon shilliq qavatining hujayralari nobud bo’ladi, bu esa oshqozon yarasining rivojlanishiga olib keladi. Ushbu bakteriyani yuqtirib olish qiyin emas, manbai uning tashuvchisidir, u so’lak, zararlangan ovqat va suv, dezinfektsiya qilinmagan tibbiy asboblar, iflos idishlar orqali, shuningdek onadan homilaga yuqadi. Oshqozon yarasining rivojlanishiga olib keladigan boshqa sabablar orasida quyidagilarni ajratish mumkin:  Dori vositalarini qabul qilish . Birinchidan, kasallikning rivojlanishiga NYQP (aspirin, indometatsin, diklofenak, butadion, ketoprofen, ibuprofen) ta’sir ko’rsatadi. Bemorning yoshi 65 yoshdan oshganida, shuningdek, me’da-ichak yo’lidan qon ketish hollari aniqlangan bo’lsa, agar dorilarni katta dozalarda qabul qilish talab etilsa, agar davolash antikoagulyantlar yoki glyukokortikoidlarni qo’llash bilan birga olib borilsa kasallanish xavfi ortadi. Yaralar paydo bo’lishiga olib kelishi mumkin bo’lgan boshqa dorilar orasida sitostatiklar, kaliy preparatlari va antigipertenziv dorilar mavjud; 16  Boshqa kasalliklar natijasi, jumladan sil , qandli diabet , Kron kasalligi, giperparatireoz, o’pka saratoni, gepatit, jigar sirrozi , pankreatit , sifilis va boshqalar;  Oshqozon jarohatlanishi , qonning infekstiyalanishi, har qanday shok holatlari, tananing katta yuzalari kuyishi va muzlashi; II BOB OSHQOZON ICHAK KASALLIKLARI UNING KECHISHI VA DAVOLANILISHI 2.1. Ichak kasaliklarini kechishi , uni oldini olish usullari Oshqozon yarasi rivojlanishiga olib keladigan omillar juda ko’p, ammo quyida ulardan eng keng tarqalganlari keltiriladi:  Chekish (nafaqt sigareta, balki sigara va chilim ham);  Alkogolli ichimliklarni suiiste’mol qilish;  Tez-tez va yuqori dozalarda kofein saqlovchi gazlangan va boshqa ichimliklarni ichish;  Tartibsiz ovqatlanish;  Oshqozon shilliq qavatiga zarar yetkazishi mumkin bo’lgan juda sovuq yoki juda issiq ovqatlarni iste’mol qilish;  Yallig’lanishga qarshi preparatlarni doimiy qabul qilish (masalan, ibuprofen); Oshqozon yarasi jiddiy asoratlarning rivojlanishi bilan xavfli bo’lib, ularning aksariyati o’limga olib kelishi mumkin. Yaraning eng xavfli oqibatlari orasida quyidagi patologiyalarni ajratish mumkin: 17  Penetratsiya . Bunday holda oshqozon devorining vayron bo’lishi kuzatiladi, oshqozon yarasining tubi esa oshqozon ostiga joylashgan a’zo bo’lib qoladi. Ko’pincha bundan me’da osti bezi aziyat chekadi, ammo ba’zida bu jarayon kichik charvi, o’t pufagi, ichak yoki jigarga ham o’z ta’sirini o’tkazishi mumkin. Oshqozon tomonidan ishlab chiqarilgan xlorid kislota me’da osti bezini parchalay boshlaydi va o’tkir destruktiv pankreatitning rivojlanishiga olib keladi. Bemorda penetratsiya mavjudigi o’rab oluvchi tabiatli o’tkir og’riqlar, tana haroratining kiritik darajalargacha ko’tarilishi va qondagi alfa-amilaza darajasining oshishi bilan namoyon bo’ladi. Yallig’lanishning barcha belgilari kuzatiladi, ovqatlanish yoki mavsumdan qat’iy nazar, oshoqozondagi og’riqlar muntazam ravishda mavjud bo’ladi. Penetratsiya mavjudligini aniqlash uchun oshqozonni rentgenologik tekshiruvi va FGS o’tkazish zarur;  Oshqozonning perforatsiyasi , bunda oshoqozon devorlari vayron bo’lishi oqibatida uning tarkibi qorin bo’shlig’iga tushadi. Oshqozon devorining perforatsiyasiga turtki bo’ladigan omillarga kuchli jismoniy zo’riqishlar, achchiq oziq-ovqat mahsulotlar, shuningdek, alkogolli ichimliklar qabul qilishni ko’paytirilishi kiradi. Bunday holda, bemor qorin bo’shlig’idagi kuchli og’riqlardan, umumiy zaiflik hissidan shikoyat qiladi, tananing zaharlanishi belgilari mavjud. To’satdan yuzaga kelgan teshilish og’riqli shokka olib kelishi mumkin, 10 soatdan keyin bemorda peritonit rivojlanadi. Bunday holatda FGS taqiqlanadi, oshqozonni rentgen qilish kerak;  Oshqozondan qon ketishi . Aynan ushbu asorat ko’pincha o’limga olib keladi va oshqozon yarasi holatlarining 20 foizi ga to’g’ri keladi. Ko’pincha penetratsiya bilan birga kuzatiladi. Bunday holatda, bemor qayt qiladi, qayt massasi qahva quyqasiga o’xshash bo’ladi, qon yo’qotishning umumiy belgilari mavjud.  Malignizatsiya , bunda yara oshqozon saratoniga aylanadi, ammo bu juda kam uchraydi va bemorlarning 3 foizida qayd qilinadi. O’n ikki barmoqli 18 ichakning yaralari deyarli hech qachon saraton o’smalariga aylanmaydi. Agar oshqozon yarasining transformatsiyasi sodir bo’lsa, bemor tezda vazn yo’qotadi, oziq-ovqat, ayniqsa go’shtli taomlar qabul qilishdan bosh tortadi. O’sma jarayoni rivojlanishi bilan bemor isitmadan aziyat chekadi, qayt qiladi, ko’pincha qon bilan. Tibbiy yordamga murojaat qilinmasa, organizm o’limga olib kelishi mumkin bo’lgan to’liq holdan toyganlik holiga keladi. Agar oshqozon yarasining saratonga aylanganligiga shubha qilinadigan bo’lsa, o’z vaqtida FGS va uch nuqtali biopsiya (materiallar yaraning devorlaridan, tubi va chetlaridan olinadi) bajarilishi kerak;  Me’da chiqish qismining stenozi — a’zoning pilorik qismida, ya’ni oshqozonning eng tor qismida joylashgan oshqozon yarasining xavfli asoratidir. Oshqozon yarasi qanchalik ko’p retsidivlansa, bu asorat rivojlanishi xavfi shunchalik yuqori bo’ladi. Pilorik bo’limning torayishi ovqatning ichakka o’tishi bilan bog’liq qiyinchiliklar tufayli oziq-ovqatning oshqozonda ushlanib qolishiga olib keladi. Jiddiyligidan kelib chiqqan holda, bir necha darajali stenozni ajratish qabul qilingan: 1. Kompensatsiyalangan bosqich , uning davomida nordon ta’mli kekirish, oshqozonda og’irlik va to’lib ketish hissi kuzatiladi. Ammo bemor o’zini qoniqarli his qiladi; 2. Subkompanatsiyalangan bosqichda hatto kichik hajmdagi taomlar tanovul qilganda bemor to’yib ketish va oshqozonda og’irlikni his qila boshlaydi, bu hol bemorning qayt qilishdan so’ng yengillashadi. Bemir ovqatlanishdan qo’rqishni boshlaydi va shuning uchun undan bosh tortadi, natijada tez vazn yo’qotadi; 3. Stenozning dekompensatsiyalangan bosqichi haqida quyidagi alomatlar dalolat berishi mumkin: ovqatlanishdan so’ng darhol ko’p miqdorda qayt qilish, suvsizlanish va vazn yo’qotish, mushaklar tortishishi. Shu bilan birga, 19 oshqozonga kiradigan oziq-ovqat endi ichakka o’ta olmaydi, chunki oshqozonning chiqish qismi nihoyatda toraygan bo’ladi. Oshqozon yarasini aniqlash maqsadida bemorni tashxisga jo’natish sababi ovqatlanish jarayoni bilan bog’liq og’riqlardan shikoyat hisoblanadi. Og’riq qusish yoki ko’ngil aynish bilan birga kechsa, shifokorga murojaatni kechiktirmaslik kerak. Tashxis bir necha bosqichdan iborat:  Avvalo, bemor umumiy tahlil uchun qon, siydik va axlat (jumladan yashirin qon uchun ham) namunasini topshirishi kerak. Umumiy qon tahlili kamqonlik mavjudligini, ECHT`ning o’sishi fonida qizil qon hujayralari sonining kamayishini ko’rsatadigan bo’lsa, bu yallig’lanish jarayonining mavjudligidan dalolat beradi;  FEGDS, bunda shifokor oxirida kamerasi bo’lgan maxsus naycha yordamida oshqozon shilliq qavatini yaxshilab tekshiradi. Shu bilan bir vaqtning o’zida biopsiya uchun namuna olishi ham mumkin;  Oshqozon-ichak traktini UT tekshirish (oshqozon, o’t pufagi, jigar va oshqozon osti bezi);  Kun davomida me’da shirasining pH qiymati monitoringi va pH-metriya. Bu juda og’riqlidir, chunki u invaziv usulni nazarda tutadi. Ushbu tahlil me’da shirasining oshqozon qavatining shilliq qavatiga bo’lgan agressivligini Bugungi kunda oshqozon yarasi bo’lgan bemorga maksimum ikkita antibakterial terapiya kursi buyuriladi. Ular quyidagilarni o’z ichiga olishi mumkin:  Penitsillinlar, asosan, Amoksitsillin;  Tetratsiklin;  Makrolidlar, xususan Klaritromitsin; 20  Nitromidazol unumlari. Oshqozon yarasi bilan og’rigan bemorlarda oshqozonni qoplab turuvchi shilliq qavat himoya qilinishi kerak. Buning uchun shifokorlar quyidagi preparatlarni buyurishadi:  Yaraning tubida himoya qoplamini hosil qilish uchun Sukralfat;  Oshqozon shilliq qavatining qayta tiklanishi jarayonlarini tezlashtirish uchun natriy karbenoksolon, xususan, Kaved-s, Biogastron, Ventroksol;  Oshqozon devorida qobiq hosil qilish, shuningdek Helicobakteriyalarni yo’q qilish uchun vismutning kolloid subsitrati ishatiladi, masalan De-nol preparati;  Shikastlangan hujayralarda tiklanish jarayonlarini rag’batlantirish va shilliq ishlab chiqarishni ko’paytirish uchun Enprostil buyuriladi. Yallig’lanishni kompleks davolashda antisekretor preparatlardan foydalanmasdan bo’lmaydi. Bunga quyidagilar kiradi:  Antatsidlar — yallig’lanishga qarshi ta’sir bilan birgalikda oshqozonni qoplab oluvchi xususiyatga ega va xlorid kislotaning korroziv xususiyatlarini neytrallashtirishga yordam beradi. Antasidlarga Maaloks, Almagel, Keal, Sukralfat, Antareyt preparatlari kiradi.  Bemor protonli pompa blokatorlari qabul qilishi kerak (Omez, Omeprazol, Rabelok, Rabeprazol, Neksium va boshqalar). Ular oshqozonda xlorid kislota hosil bo’lishining ko’payishiga to’sqinlik qiladi va protonli nasosni blokada qiladi;  H2-gistamin retseptorlari blokatorlari — (Kvamatel, Famotidin, Erinit, Ranitidin). Ushbu dorilar gistaminning birlashishini bartaraf qiladi va me’da shirasining ishlab chiqarilishini oshiradi. Shuni ta’kidlash kerakki, so’nggi 21 yillarda H2-gistamin retseptorlarining blokatorlari buyurilmay qo’yilgan. Buning sababi shundaki, ularni qabul qilish to’xtatilganidan keyin oshqozon yarasining alomatlari to’liq qaytalanadi;  M-xolinoretseptorlarning blokatorlari , xususan, Pirenzepin va Gastrosepin. Ushbu preparatlar xlorid kislota ishlab chiqarishni kamaytirishga qaratilgan bo’lib, shuningdek og’riq va og’izda quruqlikni bartaraf etishga yordam beradi;  Prostaglandin E1`ning sintetik analoglari , xususan Mizoprostol va Saytotek. Ushbu preparatlar shilliq va bikarbonatlar ishlab chiqarilishni oshiradi, shuningdek, xlorid kislota hosil bo’lishini kamaytiradi. BOSHQA PREPARATLAR Oshqozonning yarasi bilan og’rigan bemorlarga qo’shimcha dori-darmonlar kerak bo’lishi mumkin, masalan:  Og’riqni va oshqozon devorlarining spazmini bartaraf etishga yordam beruvchi spazmolitiklar (No-shpa, Drotaverin, Mebeverin);  Ovqat hazm qilish tizimining motor funktsiyalarini yaxshilaydigan va oziq- ovqatlarni oshqozonda juda uzoq vaqt davomida ushlanib qolishiga to’sqinlik qiluvchi prokinetiklar (Motilium, Itoprid, Domperidon va boshqalar);  Antibakterial moddalar qabul qilingan hollarda probiotiklar (Bifiform, Lineks va boshqalar);  Tenoten va valerian kabi tinchlantiruvchi preparatlar ;  Antidepressantlar — Amitriptilin va trankvilizatorlar, jumladan Tazepam va Elenium. Patologik jarayonning og’irlik darajasi va mavjud nuqsonning o’lchamiga qarab oshqozon yarasini davolash 2 haftadan 1,5 oygacha davom etadi. 22 2.2. Oshqozon ichak kasalliklari va ularni davolash Ba’zida oshqozon yarasini faqat konservativ davo bilan bartaraf etib bo’lmaydi. Bunday holatda bemorga operatsiya ko’rsatiladi. Jarrohlik aralashuvi faqat aniq ko’rsatmalar mavjud bo’lganda amalga oshirilishi mumkin. Xususan, agar dori- darmonlar kerakli natijalarga olib kelmasa, shuningdek dori-darmonlarni qabul qilishda asoratlar xavfi yuqori bo’lsa. Mutlaq ko’rsatmalar orasida quyidagilar mavjud bo’lishi mumkin:  Oshqozon yarasining perforatsiyasi;  Qon ketishi rivojlanishi;  Uchinchi darajadagi stenoz;  Yara jarayonining saratonga aylanishi. Nisbiy ko’rsatmalarga:  Penetratsiya jarayoni;  Shakllangan chandiqlar bilan oshqozonning deformatsiyasi;  Kasallikning qaytalanishi hollari ko’payishi;  Stenozning ikkinchi darajasi; 23  Kallyoz yara;  Uzoq vaqt davomida yarani tuzalmasligi. Jarrohlik aralashuvi uchun ko’rsatmalar mavjud bo’lsa, uni oldini olish yoki kechiktirish kerak emas. Har qanday favqulodda o’tkazilgan operatsiya rejalashtirilgan operatsiyadan ko’ra ko’proq xavfga ega ekanligini hisobga oling. Bundan tashqari, favqulodda aralashuv har doim ham samarali emas va ehtimolli bo’lgan asoratlar bemorning hayoti va sog’lig’iga xavf tug’diradi. Shuning uchun, agar shifokor jarrohlik aralashuvi haqida gapirsa, konservativ vositalar bilan davolanishni davom ettirish tavsiya etilmaydi. Oshqozon yarasi bo’lgan bemorlar o’ziga xos ovqatlanishlari kerak. Birinchidan, parhezga ikkita asosiy talab qo’yiladi: mahsulotlar oshqozon shilliq qavatini ta’sirlantirmasligi, lekin ayni paytda ular organizmning ehtiyojlarini to’liq ta’minlashi kerak. Kuniga kamida besh marta ovqatlanish kerak, lekin bemor a’zoni kengaytirib yubormaslik uchun ovqatni qismlar bilan iste’mol qilish kerak. Tayyorlangan ovqat juda sovuq yoki issiq bo’lmasligi kerak, taomlarni qovurish tavsiya etilmaydi. Tayyorlashning eng afzal usuli — bug’da. Bemorga quyidagilar ruxsat etiladi:  Yorma, manka, guruch va sulidan suyuq sho’rvalar;  Yog’i kam navlardagi go’sht (tovuq, kurka yoki buzoq);  Suyuq pyuresimon kashalar;  Omlet shaklida yoki yumshoq qaynatilgan tuxum;  Kisel, kompotlar;  Desert sifatida asaldan foydalanish mumkin;  Sut mahsulotlaridan tvorog va qaymoqqa afzallik berish kerak, ammo ularning yog’ miqdori past bo’lishi talab etiladi. RATSIONDAN NIMANI CHIQARIB TASHLASH KERAK? 24  Alkogol;  Barcha qovurilgan, dudlangan va yog’li mahsulotlar;  Un (non va non mahsulotlari);  Cheklovlar ostida meva va sabzavotlar ham qoladi, lekin barchasi emas, balki oshqozoni ta’sirlantiradiganlari. Ular pomidor, dukkaklilar, karam, turp, xurmo, sitrus mevalari;  Souslar, konservalar, achchiq ziravorlardan bosh tortish kerak;  Qahva, kakao, kuchli go’shtli bulyon tavsiya etilmaydi. Kasallik rivojlanishining oldini olishga qaratilgan profilaktik chora-tadbirlar quyidagilardan iborat:  Helicobacter pylori bakteriyalari bilan zararlanishdan himoyalanish. Buning uchun shaxsiy gigiena qoidalariga rioya qilish, shuningdek, shaxsiy jihozlar va idishlarni ishlatish va yaqin jismoniy kontaktlarni cheklash talab etiladi. Ayniqsa, bu qoidalar yaqin atrofda oshqozon yarasi bilan og’rigan odam bo’lsa muhim bo’ladi;  O’z sog’lig’ingizni kuzatib borish va oshqozon yarasiga olib kelishi mumkin bo’lgan kasalliklarni tezda bartaraf etish muhimdir;  Yomon odatlardan voz kechish va immunitetning pasayishiga olib keladigan barcha odatlarni tashlash;  To’g’ri ovqatlanish muhim profilaktik chora hisoblanadi. Termik ishlov berilgan oziq-ovqatlarni iste’mol qilish, tez-tez va kichik qismlarda ovqatlanish, achchiq va qovurilgan taomlarni minimallashtirish kerak;  Barcha dori-darmonlarni, ayniqsa, oshqozon yarasining rivojlanishiga hissa qo’shadigan vositalar, shifokor nazorati ostida va dozaga qat’iy rioya qilingan holda qabul qilinishi kerak; 25  O’zingizni stressli vaziyatlarga tushib qolishdan himoya qilishingiz kerak. Agar buning iloji bo’lmasa, shifokor bilan maslahatlashgandan keyin tinchlantiruvchi vositlarni qabul qiling;  Minimal jismoniy mashqlarni unutmang. Organizmni ortiqcha yuklamaslik, to’laqonli dam olish va jismoniy tayyorgarlikka mos keladigan mashqlarni bajarish muhimdir;  Kunning tartibiga to’liq rioya qilish va kamida 8 soat uyquga ega bo’lish — bu ko’pchilik kasalliklarning, jumladan oshqozon yarasini oldini olish uchun asosdir. Bundan tashqari, kasallik aniqlanib bo’lgan bo’lsa, ikkinchi darajali profilaktika choralari ham mavjud. Ular kasallikning takrorlanish holatlarini oldini olish va uning asoratlanishiga yo’l qo’ymaslikka qaratilgan. Buning uchun davolovchi shifokor bilan muntazam ravishda uchrashib turish va uning tavsiyalariga amal qilish muhimdir. Kasallikning kuchayishida, ayniqsa bahor va kuzda terapevtik kurslarni o’tash kerak. Bemor parhezga amal qilish va taqiqlangan ovqatlarni iste’mol qilmasligi muhim ahamiyatga ega. Ochiq havoda uzoq sayr qilish, sanatoriylarda davolanish ham foydali. Shifokorning tavsiyasiga ko’ra, antisekretor dori-darmonlarning davomli kursi belgilanishi mumkin. Agar oshqozon yarasining uch yil yoki undan ortiq vaqt davomida hech qanday kuchayishlari kuzatilmasa, kasallikning to’liq remissiyasi haqida gapirish mumkin. Tuzalib ketish prognoziga kelsak, bu kasallik o’z vaqtida aniqlanganida ijobiy bo’ladi. Shunigndek adekvat terapiya va kerak bo’lganda bemorning jarrohlik aralashuviga roziligi ham muhim o’rin tutadi. Kasallik asoratlarni keltirib chiqarganda prognoz salbiy bo’ladi. Oshqozon va о ‘n ikki barmoqli ichak yara kasalligi Oshqozon va о ‘n ikki barmoqli ichak yara kasalligi – surunkali, qaytalanuvchi, q о ‘zish va remissiya davrlari almashinib keluvchi kasallik b о ‘lib, uning morfologik asosi – shilliq qavatda yara hosil b о ‘lishi hisoblanadi. 26 Etiologiyasi va patogenezi : oshqozon va о ‘n ikki barmoq ichak yara kasalligining kelib chiqishi polietiologik b о ‘lib, unda nasliy, ruhiy, alimentar, mexanik, helicobacter pylori bakteriyasi, zararli odatlar va ayrim dorilarni nazoratsiz uzoq muddat qabul qilish muhim ahamiyatga ega. Ushbu qayd etilgan etiologik sabablar ta’sirida ?-rasmda keltirilgan agressiv va himoya omillari о ‘rtasidagi muvozanatning buzilishi oqibatida yara kasalligi rivojlanadi. Shuningdek asabiylashish, stress, chekish, not о ‘g‘ri ovqatlanish (shilliq qavatga salbiy, eroziyaga olib keluvchi va oshqozon shirasi ishlab chiqarilishini kuchaytiruvchi achchiq, dudlangan, xamirli taomlar, pishiriqlar, quruq va sovuq ovqatlar, ovqatlanish muntazamligini b о ‘zilishi, rafinirlangan mahsulotlar, kaxva va boshqalar), biologik tug‘ma nuqsonlar ham kasallik yuzaga kelishiga sabab b о ‘lishi mumkin. Lekin keyingi k о ‘zatuvlar natijasida mikrob sog‘lom insonlarda ham piloroduodenal yarali bemorlarda ham aniqlandi. Demak uning mavjudligi bevosita yara kasalligi yuzaga kelishiga sabab b о ‘lmaydi. Xelikobakter pilori odatda oshqozon tanasi va tubi devorlarida juda kam va antrum qism shilliq qavatlari hujayralari orasida esa k о ‘p miqdorida topiladi. Ular ta’sirida semiz xujayralarda gistamin sekretsiyasi kuchayadi va oqibatda mikrotsirkulyatsiya jarayoni buziladi. Bu о ‘z navbatida yara paydo paydo b о ‘lishiga olib keladi (? rasm). Ammo xelikobakter pilori ta’sirida kasallik rivojlanishida yuqorida qayd etilgan agressiv omillarni himoya omillariga nisbatan ustunligi hal qiluvchi ahamiyatga ega va shuningdek u jarayonni surunkali kechishiga olib keladi. Yara k о ‘proq gastritiga chalingan bemorlarda kuzatilib, odatda sog‘lom va о ‘zgargan shilliq qavatlar chegarasida joylashadi. Uning paydo b о ‘lishida turli tashqi va ichki omillar ta’sirida bosh miya p о ‘stloq qavati va pustloq osti tuzilmalari о ‘rtasidagi muvofiqlashtiruvchi xususiyatlarning buzilishi ham ma’lum ahamiyatga ega. Bunday о ‘zgarish adashgan nerv yadrolarining ikkilamchi turg‘un q о ‘zg‘alishiga sabab b о ‘ladi. Uning tonusini oshishi oshqozonda xlorid kislota va pepsin miqdorining shuningdek, oshqozon motorikasining oshishiga olib 27 keladi. Adashgan nervdan chiqqan kuchli impulslar ta’sirida steroid gormonlar sintezi kuchayadi, bu esa о ‘z navbatida oshqozon bezlariga ta’sir etib uning shilliq qavati chidamliligini pasaytiradi. Shuningdek, nasliy, konstitusional va tashqi muxit omillari ham yara kasalligini kelib chiqishida ma’lum ahamiyatga ega alkogolning bevosita ulserogen xususiyati isbotlanmagan, ammo u juda kuchli sokogen ta’sirga ega. Oshqozon yarasi diffuz pangastrit yoki oshqozon tanasi gastriti fonida rivojlanadi. Bunda yallig‘lanish oqibatida susayib qolgan shilliq qavatga xlorid kislotaning meyoriy sekretsiyasi ham salbiy ta’sir k о ‘rsatadi. Tasnifi. Amaliy tibbiyotda yara kasalligini etiologiyasi, kechish xususiyatlari, joylashishi va asoratlari inobatga olingan va quyida keltirilgan tasnifidan (? 3- jadval) foydalanish maqsadga muvofiq. 3- jadval Oshqozon va о ‘n ikki barmoqli ichak yara kasalligi tasnifi Etiologiyasiga kо‘ra – H. pylori bilan assotsiirlangan – H. pylori bilan assotsiirlanmagan Joylashishiga kо‘ra Oshqozon yarasi: – tanasi; – kardial qismi: – subkardial; – pilorik qismi; – antral qismi. О ‘n ikki barmoqli ichak yarasi: 28 – 12 b.ichakni piyozchasida; – 12 b.ichakni devorida. Yaralar turiga kо‘ra – yakka; – kо‘p. О‘lchamiga kо‘ra – kichik – diametrli 0,5 sm gacha; – о ‘rta – diametrli 0,5 dan – 1,0 sm gacha; – katta – diametrli 1,1 dan – 2.9 sm gacha. – gigant diametrli 3,0 sm dan katta oshqozon uchun, 2,0 sm va undan katta 12 barmoqli ichak uchun. Klinik kechishi buyicha Tipik Atipik: – simptomsiz; – og‘riqsiz; – atipik og‘riq sindromi bilan. Oshqozon sekretsiyasiga kо‘ra – oshgan; – meyorida; – kamaygan. – ilk bor aniqlangan; 29 Kechish xususiyatiga kо‘ra – qaytalanuvchi; – kam avj olishlar bilan (2-3 yilda bir marotaba); – har yilgi avj olishlar bilan; – tez-tez avj oluvchi (1 yilda ikki va undan k о ‘p). Kasallik bosqichlariga kо‘ra – avj olish – remissiyalar: – klinik; – anatomik – epitilizatsiya, chandiqlanish; – funksional. Asoratlarning mavjudligiga kо‘ra: – qonash; – perforatsiya; – penetratsiya; – stenoz; – malignizatsiya; – perivisserit. Klinikasi.   Kasallikning klinik manzarasi yaraning joylashishi, о‘lchamlari, chuqurligi, oshqozonning sekretor faoliyati, bemor yoshiga bog‘lik holda turli- tuman bо‘ladi va asosiy belgisi og‘riq simtomi hisoblanadi. Oshqozonning orqa devori va kardial qismi yaralarida og‘riq ovqat iste’mol qilgandan keyin yuzaga keladi va xanjarsimon о‘siq asosida joylashadi (musbat Mendel simptomi). Og‘riqlar simillovchi, tumtoq xarakterda bо‘lib, kо‘p hollarda 30 tо‘sh ortiga va yurak sohasiga uzatiladi. Kichik egrilik yarasi uchun ovqatdan sо‘ng 15-60 daqiqa о‘tgach yuzaga keladigan epigastral sohadagi og‘riqlar xos. Bemorlarda kо‘proq kо‘ngil aynishi va jig‘ildon qaynashi kuzatiladi, qayt qilish esa nisbatan kam uchraydi. Antral yaralarda aniq davriylik va “och qoringa” yuzaga keladigan og‘riqlar kuzatiladi. Bunda barcha bemorlarda oshqozon sekretor faoliyatining oshishi qayd etiladi va kasallik qonashga moyillik bilan kechadi. Oshqozonning yuqori qismi yaralarida og‘riqlar tez-tez kuzatilib, tо‘sh ortida yoki undan chaproqda joylashadi va xarakteriga kо‘ra stenokardiya og‘riqlariga о‘xshab ketadi. О‘n ikki barmoqli ichak yarasi uchun asosan kechki (ovqatdan 1,5-3 soat о‘tgach), och qoringa, tungi ovqat iste’molidan keyin paydo bо‘luvchi va antatsidlar qabulidan keyin о‘tib ketuvchi og‘riqlar xos. Ular о‘ng yonbosh sohasida, ayrim hollarda kindik atrofida, qorinning yuqori о‘ng kvadratida joylashadi va ba’zan belga, tо‘sh sohasiga uzatiladi. Og‘riqlar asosan kesuvchi, sanchuvchi, ba’zan tо‘mtoq xarakterga ega bо‘ladi. Piyozchadan tashqarida joylashgan yaralarda (kardial va subkardial qismlar) og‘riqlar prekardial sohaga, chap kо‘krakka, umurtqaning kо‘krak qismiga, о‘n ikki barmoqli ichak piyozchasi (ayniqsa orqa devorida) va piyozcha orti qismi yaralarida esa og‘riq bel, о‘ng kо‘krak orti, kuraklararo oraliq va ayrim hollarda о‘ng yonbosh sohaga uzatilishi mumkin. Ayrim bemorlarda (24-28 %) yara kasalligi atipik kechadi va og‘riqsiz yoki boshqa kasalliklarni eslatuvchi og‘riqlar bilan namoyon bо‘ladi. Yara kasalligining boshqa bir muhim belgisi uning avj olish chuqqisida qayt qilishning kuzatilishidir. Odatda qayt qilgandan s о ‘ng bemorlar о ‘zlarida yengillik sezadilar. Dispeptik buzilishlardan eng k о ‘p uchraydigani jig‘ildon qaynashi hisoblanib, ayrim hollarda u kasallikning yagona belgisi b о ‘lishi mumkin. Shuningdek taom iste’mol qilgandan keyingi kekirish ham ushbu kasallikka xos b о ‘lgan belgilardan biri hisoblanadi. Odatda bemorlarda ishtaha buzilmagan, qabziyatga moyillik va kasallikning mavsumiy avj olishlari (bahor va kuz) kuzatiladi. Xurujlar uzoq davom etganda bemorlarda kup hollarda tana vazni 31 kamayishi kuzatiladi. Bu taom qabul qilganda qilganda og‘riq yuzaga kelishidan q о ‘rkib (sitofobiya fenomeni) ovqatni kam miqdorda va uzoq muddat ba’zan esa umuman iste’mol qilmaslik bilan bog‘lik. Qorindagi kuchli og‘riq vaqtida bemorlar quyidagi majburiy xolatni egallaydilar. Osmonga qarab yoki yonbosh yotgan holda q о ‘llari bilan og‘riq sohasini ushlab bukilgan tizzalarini qoringa yaqinlashtirgan holda yotadilar. Bunday holat qorin ichi bosimini kamaytirib bemor ahvolini yengillashtiradi. Ayrim bemorlarda, oshqozon va о ‘n ikki barmoq ichak yara kasalligi birga q о ‘shilib keladi. Bunda og‘riq xususiyati ikki t о ‘lqinli b о ‘lib 40- 60 daqiqa davom etadi va ular 1,5 – 2,0 soatdan keyin yana kuchayib uzoq muddat saqlanadi. Ayrim ma’lumotlarga k о ‘ra erkaklarda q о ‘shimcha sut bezining mavjudligi yara kasalligining genetik markeri hisoblanadi. Yuqorida ta’kidlanganidek oshqozondagi dispeptik buzilishlar va ichak faoliyatidagi о ‘zgarishlar yara kasalligiga xos muhim belgilardan xisoblanib u quyida keltirilgan ayrim xulosalarni chiqarish imkonini beradi. Oshqozondagi dispeptik buzilishlar:  taom iste’mol qilgandan keyin tezda yoki 2 – 3 soat о‘tgach jig‘ildon qaynashi og‘riq simptomining ekvivlenti bulishi mumkin;  kekirish ( kо‘p xollarda xavo bilan) oshqozon yarasiga hos bо‘lib, uning qо‘lansa xidli bо‘lishi stenoz belgisi hisoblanadi;  k о ‘ngil aynashi – antral yaralar uchun, qayt qilish – funksional yoki organik privratnik stenozi uchun xos belgi;  ishtaxaning saqlanishi yoki yuqori b о ‘lishi о ‘n ikki barmoqli ichak yara kasalligi uchun xos, ammo, ularda «sitofobiya» kuzatiladi. Ichak faoliyatidagi о‘zgarishlar:  о‘n ikki barmoq ichakning piyozcha qismidagi yarada 3 – 5 kun davom etuvchi kabziyatlar kuzatiladi; 32  axlatni “q о ‘y qumalogi” k о ‘rinishida b о ‘lishi va yug‘on ichakning spastik diskineziyalari aniqlanadi; Ba’zi bemorlardagi markaziy asab tizimidagi о ‘zgarishlar, xususan uyquning b о ‘zilishi, ta’sirchanlik, emotsional labillik – k о ‘proq 12 barmoq ichak yarakasalligi uchun xos belgi hisoblanadi. Yuqoridagilardan tashqari amaliyoda ishlayotgan shifokorlar quyida keltirilgan ayrim belgilarga e’tibor berishlari muxim axamiyatga ega.Chunki ular oshqozon va о ‘nikki ichak yara kasalligini erta tashhislash (yara oldi xolati) imkonini yaratadi. Oshqozon yara kasalligi oldi xolati:  meyoridagi yoki yukori sekretsiyali surunkali gastrit ayniksa uning 35 – 40 yoshdagi aholi orasida uchrashi;  og‘riq sindromining yakkol namoyon b о ‘lishi va kuchayib borishi;  nordon saqlamali qayt qilish, jig‘ildon qaynashi va undan s о ‘ng og‘riqlarni kamayishi. О ‘n ikki barmoqli ichak yara kasalligi oldi xolati:  Bemor naslida yara kasalligining mavjudligi (k о ‘pincha 35 –40 yoshdagi ozg‘in, vegetativ asab tizimi ta’sirchan b о ‘lgan insonlar);  Yaqqol namoyon b о ‘lgan dispeptik sindrom – jig‘ildon qaynashi (odatda yara kasalligi boshlnishdan 1 – 2 yil oldin), yog‘li, sh о ‘r, quyuq taomlar iste’mol qilgandan s о ‘ng 1 – 2 soat о ‘tgach paydo b о ‘luvchi og‘riqlar va oshqozon shirasida kislota k о ‘rsatgichlarini yuqoriligi. Oshqozon va о ‘n ikki barmoqli ichak yara kasalligi klinik kechishi, oqibati va asoratlarni kuzatilishi turlicha b о ‘lganligi sababli ularni bir – biridan farqlash ya’ni taqqoslama tashhis о ‘tkazish muxim amaliy ahamiyatga ega Simptomatik yaralar odatda ba’zan о ‘tkir, k о ‘p hollarda yuzaki joylashib va yashirin kechib qon ketishlar bilan asoratlanishi mumkin . Biroq oshqozon va о ‘n ikki barmoqli ichak 33 yaralaridan farqli о ‘larok keltirib chiqargan asosiy sabab bartaraf etilishi bilan tezda bitish jarayoni kuzatiladi. 2 Bob yuzasidan xulosa Ezofagogastroduodenoskopiya yordamida tekshirish (k о ‘rsatmalar b о ‘lganda biopsiya olish bilan) oshqozon va о ‘n ikki barmoqli ichak yara kasalligini tashhislashda hal qiluvchi ahamiyatga ega. U yuqori axborotli usul xisoblanib 98% xollarda yara mavjudligini (uning joylashishi, о ‘lchamlari, yuzaki va chuqurligi va asoratlari) aniqlash, biopsiya olish hamda davo samaradorligini baxolash imkonini beradi. Ayrim hollarda bariy sulfati ichirilib о ‘tkaziladigan rentgenoskopiya yoki rentgenografiya yordamida oshqozonning motor – evakuator disfunksiya, pilorospazm, deformatsiya kabi yara oldi holatlari (ular atropin yuborgandan keyin yukolishi mumkin) va yaraga xos tokcha sindromi aniqlanadi. Rentgen yoki endoskop yordamida tekshirish yuqorida ta’kidlanganidek yaraning aylana, oval, kemtik, chiziqli, о ‘tkir uchli va not о ‘g‘ri k о ‘rinishda b о ‘lishini aniqlash imkonini beradi. Rentgenda kontrast suyuqlik yara ichini t о ‘ldirib “tokcha” belgisini paydo qiladi va odatda ikki mm dan chuqur b о ‘lgan yaralar aniqlanadi. Davolash tamoyillarini tanlashda xelikobakter pilorini aniqlash (invaziv – bakteriologik, gistologik va noinvaziv – serologik, nafas sinamasi usullari) muhim amaliy ahamiyatga ega va shu sababli ushbu tekshirish usulini barcha bemorlarda о ‘tkazish maqsadga muvofiq. Ularni aniqlash surunkali gastritga bag‘ishlangan mavzuda batafsil yoritilgan. 34 Xulosa va tavsiyalar Oshqozon va о ‘n ikki barmoq ichak yara kasalligida qon ketish, perforatsiya , penetratsiya, stenoz va malignizatsiya kabi asoratlar kuzatiladi. Ularni о ‘z vaqtida tashhislash va boshqa mutaxassislar bilan xamkorlikda davo choralarini qullash muxim axamiyatga ega. Shu sababli quyida yuqoridagi asoratlarni tashhislashga qisqacha t о ‘xtalib о ‘tamiz. 1. Yaradan qon ketish . Qon ketish xolatlari bemorlarning 10 – 15% da kuzatiladi. Aksariyat hollarda qon ketishning asosiy sababi yara tubida joylashgan va bir muncha kutarilib turgan, anevrizma oqibatida kengaygan hamda eroziyaga uchragan tomirlar devoridagi о ‘zgarishlar hisoblanadi ( rasm 11.3 roytbergr). Ushbu о ‘zgarishlarga yallig‘lanish jarayonlari, tomirlardagi о ‘zgarishlar, turli ulsirogen dori vositalari ta’siri, shuningdek spirtli ichimliklar, nosvoy va sigaret chekish sabab b о ‘ladi. Qon ketish k о ‘proq yara oshqozonning kichik egriligida va о ‘n ikki barmoqli ichak piyozchasi orqa devorining pastki qismida joylashganda kuzatiladi va qaytalanishga moyil buladi. Qon ketishga shubxa b о ‘lgan bemorlarni obyektiv k о ‘rganda odatda teri qoplamlari rangpar, q о ‘l va oyoqlari sovuq, 35 gemodinamika kursatkichlari nostabil, teri osti venalari bujmaygan, qon bosimi pasaygan, yurak urishlari tezlashgan va ayrim hollarda aritmiya aniqlanadi. Qon ketishning klinik namoyon b о ‘lishi turlicha b о ‘lib, bu uning xususiyatiga, tezligiga ( о ‘tkir yoki surunkali), yaraning joylashishiga, y о ‘qotilgan va organizmda aylanib yurgan qon hajmiga, yondosh kasalliklarga, bemor yoshiga hamda qator boshqa omillarga bog‘liq. Asariyat bemorlarida qon ketishi quyidagi uchta klinik belgilar bilan namoyon b о ‘ladi:  Qon aralash qayt qilish;  Melena;  Qon ketishning umumiy belgilari (gemorragik shok sindromi). Qon aralash qayt qilish oshqozon yarasiga xos b о ‘lgan belgi hisoblansa ham kam hollarda о ‘n ikki barmoqli ichak yarasida ham kuzatiladi. K о ‘pincha qayd etilgan oshqozon saqlamasi “kahva quyqasi”ni eslatib jigarrang k о ‘rinishda b о ‘ladi va undan oldin bemorlar k о ‘ngil aynishiga shikoyat qiladilar. Quyqaning jigarrang b о ‘lishiga sabab xlorid kislota ta’sirida gemoglobinni nordon xlorid gematinga aylanishi hisoblanadi. Ba’zan k о ‘p miqdorda qon ketganda uning xlorid kislotasi bilan uzoq muddat aralashmasligi oqibatida qayd etilgan saqlanma rangi alvon yoki t о ‘q qizil rangida b о ‘lishi mumkin. “Kahva quyqasi” ni eslatuvchi massa bilan qayt etish aksariyat hollarda qon ketgandan bir necha soat о ‘tgach kuzatiladi. Bemordagi mavjud og‘riq sindromining y о ‘qolishi qon ketishga xos belgilardan biri hisoblanadi. Melena – k о ‘p hollarda yumshoq, shakllanmagan, qora rangli badbuy xidli, k о ‘mir yaltiratishini eslatuvchi najas. U oshqozon – ichak tizimining (qizil о ‘ngach, oshqozon, о ‘n ikki barmoqli ichak va ingichka ichakni proksimal qismi) yuqori qismidan qon kelishiga xos belgi hisoblanadi. Ingichka ichakda qon proteolitik 36 fermentlar ta’sirida hazm b о ‘lib о ‘ziga xos qora rangga kiradi. Qon oqsil maxsulotlarining parchalanishi ichak shilliq qavatini qitiqlab uning peristaltikasini oshiradi va oqibatda ularda ximus xarakati tezlashadi. Bunda suv s о ‘rilishining b о ‘zilishi oqibatida najas suyuq va b о ‘tqasimon k о ‘rinishga ega b о ‘ladi. Melena qon ketgandan bir necha soat о ‘tgach kuzatiladi. Shu о ‘rinda haqiqiy melenani ayrim dori vositalari (vismut, temir preparatlari va boshqalar) va mevalar (yagodq cherniki,yejeviki, cheremuxi, qizil lavlagi va boshqalar) qabul qilganda kuzatiladigan yolg‘on melenadan ajratish kerak. Najasda t о ‘q qizil rangdagi qon b о ‘lishi chambar ichakning distal , alvon rangdagi qon b о ‘lishi esa uning tug‘ri ichakdan kelayotganligidan dalolat beradi. oshqozondan qon ketishi .   Bemorlarni davolash dorilarsiz va dorilar yordamida amalga oshiriladi. Tarkibi yaxshilab maydalangan va iliq ovqatlarni kunda 5-6 marta iste’mol qilish va yangi sog‘ilib, pasterlangan sut tavsiya etiladi. Kasallikning quzish davrida iste’mol qilinadigan taomlar oshqozon shilliq qavatiga mexanik, kimyoviy va termik ta’sir qilmasligi lozim. Shu maqsadda ularga oshqozon shilliq qavatiga agressiv ta’sir k о ‘rsatuvchi tuzli, dudlangan, yog‘li, qovurilgan, achchiq taomlar, tarkibida q о ‘pol о ‘simlik kletchatkalari saqlovchi sabzavod va mevalar, konservalar, gazli ichimliklar, qaxva, shokoladlar iste’mol qilish shuningdek, spirtli ichimliklarni ichish man qilinadi. Bemor axvoli yaxshilanib dispeptik shikoyatlar kamayib borgan sari ovqat ratsionini kengaytirish mumkin . Yara kasalligi duodenogastral reflyuks bilan birga kechganda va utkir yaralarda yuqorida qayd etilgan davo choralari kompleksi bilan birga asosi alyumin tuzlari va oktasulfat saxarozadan iborat b о ‘lgan sukralfatni ( alsukral, sukrat) 1,0 g dan kunda 3 marta 30-60 daqiqa ovqatdan va uyqudan oldin 4-6 xafta davomida buyurish yaxshi samara beradi. Yara kasalligining rivojlanish mexanizmga ta’sir etuvchi va yaqqol gastroprotektiv ta’sirga ega b о ‘lgan dori vositalardan misoprostol hisoblanadi. Preparat bikarbonatlar va shilliq sintezini hamda epiteliyalar proliferatsiyasini kuchaytiradi. Kasallikning birlamchi va ikkilamchi profilaktikasiga ovqatlanish tartibiga rioya qilish, mexanik, kimyoviy, 37 termik noj о ‘ya ta’sirga ega ya’ni oshqozon shilliq qavatiga q о ‘zg‘atuvchi hamda salbiy ta’sir k о ‘rsatuvchi taomlar va ichimliklarni (birinchi navbatda spirtli) iste’mol qilmaslik, shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qilish, og‘iz b о ‘shlig‘i sanatsiyasi va boshqalar kiradi. Kasb bilan bog‘liq b о ‘lgan zararli ta’sirlarni bartaraf etish, sigareta chekishdan voz kechish ham shular jumlasidandir. Oshqozon shilliq qavatiga salbiy ta’sir etadigan dorilarni q о ‘llash man etiladi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. Ibadullayev Z.R. Dominant va subdominant yarim sharlarning o'tkir ishemik zararlanishlarida xotira buzilishining neyropsixologik tahlili / / «Umumiy amaliyot vrachi» jurnali. 2001. 3. 71-74 b. 2. Ибадуллаев 3.P., Асадуллаев М .М . История нейропсихологических открытий (к 100- летию А.Р. Л ури я)// Ж урнал Неврология. 2002. 1. С.48-51. 3. Ибадуллаев З.Р. Нейропсихологический анализ расстройства памяти при кровоизлияниях в область зрительного бугра / / Журнал «Ученые записки» им. И .П.Павлова. 2002.2. С. 125-127. 4. Ибадуллаев З.Р. М ежполуш арная функциональная асимметрия и нейропсихологические синдромы при церебральных инсультах, пути их коррекции. Д и сс.... докт. мед. наук. Т. 2005. 5. Изард Е.Е. Психология эмоций. — СПб.: Питер.М. 2000. 6. Карвасарский Б.Д. Клиническая психология. М ., 1990. 7. Karimova V.M. Psixologiya. Т., 2003. 8. Лурия А.Р. Основы нейропсихологии. М., 2002. 9. Мажидов Н .М . О нервной системе в трудах Абу Али ибн Сины / Журнал Неврология. 2001. 1. С .2-3 10. Olimov Х . О ., Olimov U.X. Psixiatriya klinikasining muqaddimasi. T. 1997. 11. Дмитриева Т.Б. Клиническая психиатрия: Рук-во для врачей и студентов. М. 1999. 12. Корвасарский Б.Д. Психотерапия. СПб.: Питер. 2000. 38 13. С ах ак и ан У .С . Т е х н и к а к о н с у л ь т и р о в а н и я и психотерапия. Пер с англ. М.: 2000. www.ziyouz.com kutubxonasi 14. Хомская Е .Д ., Ахутина Т.В. М еждународная кон ференция памяти А..Лурия: Сборник докладов. М.: 1998. 15. Яхно Н .Н., Штульман Д.Р. Болезни нервной системы: Рук-во для врачей. М.: 2001. 16. Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии: В 2 т. - Спб.: Питер, 2002. 17.. Семенович А.В. Нейропсихологическая диагностика и коррекция в детском возрасте. М.: 2002. 18.Солсо К. Когнитивная психология. М.:2002. 19. Сукиасян С.Г. Соматизированные психические наруш ения //Ж урнал неврологии и психиатрии. 2001. 2. С. 57-61. 20 Хомская Е.Д. Нейропсихология. СПб.: Питер 2005. — 496 с. 21. Хомская Е.Д. Батова Н.Я. Мозг и эмоции. М .: МГУ , 1998. 22. Xo‘jayeva N .I., Shoyusupova A.U. Psixiatriya. Toshkent. 0 ‘quv adabiyoti. 1995. 23. Ergashev SH.B. Abu Ali Ibn Sino buyuk merosi va zamonaviy fan yutuqlari. Т ., 2000. 24. Qodirov A.A. Tibbiyot tarixi. Т ., 1994. 25. Qosimov E.Y. Shifokoming nutq madaniyati va bemor bilan muloqot san’ati. T. 2001. Internet saytlari: 1. http://textshare.tsx.org 2. http://www.mgimo.ru/fileserver/ 3. http://www.ssu.runnet.ru/... 4. http://www.philol.msu.ru/~rlc2001/ru/sch_14.htm 5. http://www.voppsy.ru 6. http://flogiston.ru/arch 7. http://psychol.ras.ru 8. http://psyberia.ru 39 40

KIRISH

I BOB OSHQOZON ICHAK KASALLIKLARI VA ULARNING KELIB CHIQISHI  

1.1.  Oshqozon ichak kasalligining yuzaga keltiruvchi omillar 

1.2. Oshqozon ichak kasalligi-Penkreatin va uning klinik belgilari 

1 Bob yuzasidan xulosa 

II BOB  OSHQOZON ICHAK KASALLIKLARI  UNING KECHISHI VA DAVOLANILISHI 

2.1.   Ichak kasaliklarini kechishi , uni oldini olish usullari 

2.2.  Oshqozon ichak kasalliklari va ularni davolash 

2 Bob yuzasidan xulosa 

XULOSA VA TAVSIYALAR

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI

ILOVALAR

Купить