Ota – onalar jamoatchiligi va ularning ish faoliyati - Huquqshunoslik - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	172.2KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	10 Mart 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Huquqshunoslik

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

96 Sotish

Ota – onalar jamoatchiligi va ularning ish faoliyati

Sotib olish

OTA – ONALAR JAMOATCHILIGI VA ULARNING ISH FAOLIYATI.
Mundarija
K irish ………………………………………………………………… 2-3
I. BOB . Maktabgacha ta'lim tashkiloti va oila hamkorligi
1.1Oila - davlat va jamiyat ardog'ida …………………………….….5-8
1.2 Bola tarbiyasida oilaning o'rni haqida mutafakkirlar ta'limoti...9-18
II Maktabgacha ta'lim tashkilotining ota-onalar bilan hamkorlikdagi ishining
mazmuni va usullari.
2.1. Tarbiyachining oilani borib ko'rishi ………………….…………..19-28
2.2. MTTning ota-onalar bilan ishining yillik rejasi umumiy majlislar ….29-
30
Xulosa va takliflar ……………………………………………………… ........... . 31
Foydalanilgan adabiyotlar ……………………………………………..… 32-33
1

Kirish
Mavzuning dolzarbligi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Sh.M.Mirziyoevning 2017 yil 30 sentyabrdagi “Maktabgacha ta’lim tizimi
boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5198-sonli
Farmoni hamda 2017 yil 9 sentyabrdagi “Maktabgacha ta’lim tizimini tubdan
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-3261-sonli Qarori qabul
qilindi. Shuningdek, Maktabgacha ta’lim vazirligining 2018 yil 18 iyundagi 1-MH
sonli “O‘zbekiston Respublikasining Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar
rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talablari”, “Ilk qadam” maktabgacha ta’lim
muassasasi Davlat o‘quv dasturi va boshqa me’yoriyhuquqiy hujjatlarda
belgilangan vazifalarni amalga oshirishga oid ushbu me’yoriy hujjatlar o‘ziga xos
ahamiyat kasb etsada, bola avvalo, oilada sog‘lom ijtimoiy-ma’naviy muhitda
shakllanib tarbiya topadi. Sog‘lom ijtimoiy muhitda tarbiyalangan yosh avlod
Vatan ravnaqi uchun o‘z hissasini qo‘sha oladigan, jamiyat manfaatini o‘z
manfaati bilan mutanosib olib boradigan inson bo‘lib yetishadi. Buning uchun esa,
o‘sha sog‘lom avlodni tarbiyalaydigan, har jihatdan sog‘lom, mustahkam bo‘lgan
oilani vujudga keltirish kerak. Ana shunday oilalarda bolalarni ma’naviy barkamol
qilib tarbiyalashda milliy va umuminsoniy qadriyatlarimizni o‘rni beqiyosdir.
O‘zbek xalqining ana shunday umuminsoniy qadriyatlar xazinasiga qo‘shadigan
hissasi o‘z madaniyatiga xos xususiyatlarini muntazam ravishda takomillashtirib
borish bilangina amalga oshiriladi. Ma’lumki, “oila” va “maktabgacha ta’lim”
tushunchalari bir-biri bilan uzviy bog‘liqdir. Bu bog‘liqlik maktabgacha ta’limning
2

oilalarsiz mavjud bo‘lmasligini hamda o‘z navbatida oilaning jamiyat tarkibida
vajudga kelishida va yashovchanligida ko‘rinadi. Oila hamda maktabgacha ta’lim
o‘rtasidagi ijtimoiy munosabatlar ikki tomonlama aloqadorlik munosabatiga ega.
Maktabgacha ta’lim taraqqiyotining rivoji ham ana shu oilalarning ijtimoiy-
iqtisodiy va ma’naviy qiyofasining shakllanganlik darajasiga bog‘liqdir. O‘sib
kelayotgan yosh avlodni barkamol hamda komil inson etib tarbiyalash
xalqimizning azaliy orzusi bo‘lib, farzandlarni ma’naviy-axloqiy, milliy, madaniy,
tarixiy an’analariga hamda umumbashariy qadriyatlariga asoslanib, zamonaviy
insonni shakllantirish maktabgacha ta’lim tizimida, ota-onalar oldida turgan eng
asosiy ma’suliyatli vazifalardan biri sanaladi. Oila bu – sharqona turmush
tarzimizning o‘ziga xos tizimidir. Bu – insonning jamiyat hayotiga uzviy singib,
ijtimoiy munosabatlar ishtirokchisiga aylanishda muhim vositadir. Oila –
jamiyatning muqaddas tarbiya makonidir. Insonning oilada shakllangan iymon-
e’tiqodi, odobi, mahalla muhitida yanada yuksalib, xalq irodasi, o‘zaro totuvlik va
hamkorlik rishtalari bilan uyg‘unlashib, maktabgacha ta’lim tizimi jamiyatda
sog‘lom munosabatlardagi muhim bog‘lovchi vosita bo‘lib xizmat qiladi.
Tarbiyalashga xolisona yondashish, ulardan ijtimoiy, tarbiyaviy masalalarni hal
etishda samarali foydalanish, maktabgacha ta’lim tizimida sog‘lom turmush tarzini
shakllantirish va unda yoshlarning ishtirokini ta’minlash hozirgi kunda ko‘plab
dolzarb muammolarni hal etib, shubhasiz yoshlarni mustaqil O‘zbekistonga
munosib fuqarolar bo‘lib voyaga yetishiga yordam beradi. Maktabgacha ta’lim
tashkiloti va tarbiya sohasiga e’tiborni kuchaytirish, bu borada hukumatimiz
3

tomonidan qabul qilingan qonun va hujjatlar hamda normativ ko‘rsatmalarni
samarali bajarish uchun oila va Maktabgacha ta’lim tashkiloti hamkorligi faoliyati
o‘ziga xos pedagogik tizim, uslub va shakllarga ega bo‘lishi zarur.
Kurs ishining maqsadi. Ota – onalar jamoatchiligi va ularning ish faoliyatini
o’rganish .
Kurs ishining vazifasi:
1. Mavzuga oid ilmiy xuquqiy - normativ manbalarni o’rganish taxlil q ilish va
umumlashtirish .
2.. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarda Ota – onalar jamoatchiligi va ularning ish
faoliyatini qay tarzda tashkil etishni kuzatish.
3. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarda Ota – onalar jamoatchiligi va ularning ish
faoliyatining nazariy-amaliy jixatlarini o‘rganish.
4.Kurs ishi materiallari doirasida tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishining predmeti: Ota – onalar jamoatchiligi va ularning ish faoliyatini
o’rganish .
Kurs ishining metodlari: Mavzuga oid normativ meyoriy , xujjatlarni o’rganish ,
pedagogik taxlil q ilish , so’rov , anketa .
Kurs ishining obyekti :. Denov tumani 19-sonli maktabgacha ta’lim tashkiloti
4

Kurs ishining metadalogik asoslari: O‘zbekiston Respublikasi prezentining
“2017-2021 yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-2707-sonli Qaror, “Maktabgacha ta’lim tizimi
boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5198-sonli
Farmoni , “O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi faoliyatini
tashkil etish to‘g‘risida”gi PQ-3305-sonli qaror .
5

I.BOB. Maktabgacha ta'lim muassasasi va oila hamkorligi
1.1Oila - davlat va jamiyat ardog'ida
Darhaqiqat, shaxs shakllanishida oilaning roli katta. Aqlan yetuk, axloqan
pok, jismonan baquvvat farzandlar namunali oilalarda kamol topadilar. Shuning
uchun ham oilada sog'lom muhitni vujudga keltirish va uni mustahkamlash
umumdavlat ahamiyatga molik masaladir. Chunki ijtimoiy hayotda yuz beradigan
barcha o'zgarishlar, ya’ni undagi yetuk va kamchiliklar, murakkabliklar va
ziddiyatlar oilada o'z aksini topadi. Shunga ko'ra oila va oilaviy tarbiya masalalari
har doim ham dolzarb muammo bo'lib kelgan va shunday bo'lib
qoladi.Respublikamizda 1998-yil - "Oila yili" deb e'lon qilinishi munosabati bilan
qabul qilingan Davlat dasturini hayotga joriy etish natijasida oilaviy
munosabatlarning huquqiy asoslari takomillashtirildi, "Oila kodeksi"ning yangi
tahriri, bir qator qonunchilik va me’yoriy hujjatlar qabul qilindi. Oilaning moddiy
farovonligini ta'minlashga qaratilgan zarur shart- sharoitlar yaratildi. Kam
ta'minlangan, serfarzand oilalarni qo'llab-quvvatlash ishlarini davlat o'z zimmasiga
oldi. 1999 yil mamlakatimizda "Ayollar yili" deb e’lon qilinishi munosabati bilan
jamiyatda xotin-qizlarning mavqeyini yanada oshirish, turmush sharoitlarini
yaxshilash uchun barcha davlat va nodavlat tashkilotlarni birlashtirildi. Shu yildan
boshlab (1999) ayollarga ularning istaklariga binoan hamda qonunda belgilangan
mehnat staji bo'lgan taqdirda 54-yoshdan pensiyaga chiqish huquqi
berildi.3yoshgacha bolasi bo'lgan ayollar byudjet hisobidan moliyalashtirilgan
muassasa va tashkilotlarda ishlayotgan bo'lsalar, ular uchun ish haqining to'liq
6

miqdori saqlangan holda ish vaqtini haftasiga 35 soatdan oshmaydigan muddati
belgilandi. Ayollar yili munosabati bilan qabul qilingan davlat dasturi
mamlakatimizda yashayotgan ayolning hayotiga ijobiy ta’sir ko'rsatmoqda.
Respublikamizda 2000-yil "Sog'lom avlod” yili deb e'lon qilindi. 2000-yilda
amalga oshiriladigan ishlar "Oila”, "Ayollar yili"dagi chora-tadbirlarining mantiqiy
davomi bo'lib, onalar va bolalar salomatligini mustahkamlash, sog'lom avlodni
shakllantirish yuzasidan ko'plab ijobiy natijalarga erishildi.
yoshlarni turmush qurishdan avval tibbiy ko'rikdan o'tkazish amaliyoti hayotga
joriy qilindi.nogironlikning oldini olish maqsadida respublikamizning barcha
hududlarida homilador ayollar va chaqaloqlarni skrining ko'rigidan o'tkazish yo'lga
qo'yildi.bolalar organizmida yod tanqisligi oqibatida kelib chiqadigan kasalliklarni
oldini olish bo'yicha chora-tadbirlar ishlab chiqildi va amalga
oshirilmoqda.Respublikada yosh avlodni ma’naviy jihatdan barkamol qilib voyaga
yetkazish maqsadida turli mazmunlarda ko'rik- tanlovlar o'tkazilib
kelinmoqda.Birinchi chaqiriq O'zbekiston Respublikasi Oliy majlisining XI
sessiyasida qabul qilingan "Oila kodeksi” sharqona va umuminsoniy axloq
normalari mushtarakligida shakllangan, farovon oilalarning manfaatlarini
ta’minlashda muhim huquqiy poydevor bo'ladi. Konstitutsiyaga binoan, "Onalik va
bolalik davlat tomonidan muhofaza qilinadi (65-modda).Bolaga oilada yaxshi
tarbiya berish bola hayotining dastlabki davrlaridan boshlaboq, ota-ona oldida
turgan asosiy maqsad va vazifalardir. Ya'ni ota-ona uchun ham qarz, ham farzdir,
oila bolaga ta’sir ko'rsatadi, uni atrofidagi hayotga moslaydi.Jamiyatda esa tarbiya
7

faqat ota-onaning shaxsiy ishigina bo'lib qolmasdan, balki ularning ijtimoiy burchi
hamdir. Ma'lumki shaxsning qadriyati uning jamiyatdagi tutgan o'rni bilan
belgilanib, ko'p jihatdan uning tarbiyasiga bog'liq bo'ladi. Shu sababli ota-ona o'z
bolalarining tarbiyachisi hisoblanadi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida ota-
onalarning ishtiroki o‘qituvchi va bolalar uchun ham juda yaxshi natijani olib
keladi. Maktablarning qo‘shma boshqaruvidan ota-onalar bir-birining farzandlarini
huddi o‘zinikiday his qilishadi. Ota-onalar har bir sohalarda qatnashishi,
boshqaruv, tashkiliy ishlar malakali o‘qituvchilar tomonidan qo‘llab-quvvatlanadi.
Ushbu qo‘llab quvvatlash maktabgacha bo‘lgan bolalarni hayotning har bir jabha-
larida zehnli, bilimga kuchli qilib tarbiyalashda yordam beradi. Maktablarda fanlar
bolalarni o‘zlarining akademik bilimlarini ijtimoiy, ruhan va jismonan sinfonalarda
oshirib borish uchun mo'ljallangan. Bu esa kichik yoshdan, ya'ni 1 yoshdan 5
yoshgacha bo‘lgan bolalar uchun imkoniyatdir. O'qituvchi ularga sa’nat, mahorat,
musiqa va boshqa fanlarni o‘rgatadi. Maktabgacha ta’lim o‘quvchilari o'zlarining
qiziqishlariga qarab xatolarni to‘g‘rilash va hissiyotlari bilan o‘zlarini so‘zlari
orqali bog‘lanish o'rgatiladi.
8

1.2 Bola tarbiyasida oilaning o'rni haqida mutafakkirlar ta'limoti
Qadimgi yunon faylasuflari Aflotun va Arastu bola tarbiyasini jamiyat o'z
ixtiyoriga olishi, tarbiya jarayonidagi barcha zarur ishlarni davlat bajarishi lozim
degan g'oyani ilgari surgan edilar. Bu g'oya fransuz hayoliy sotsalistlari Sen
Semon, Shari Fure asarlarida keyinchalik rivojlantirildi. Ular bola tarbiyasi bilan
asosan davlat shug'ullanishi kerak, degan g'oyani ilgari surganlar. Ammo sharq
mutafakkirlari bola tarbiyasi bilan asosan ota-ona shug'ullanishi kerak, degan
xulosaga kelganlar. Bu bilan ular oilaviy tarbiyaning roliga katta e'tibor berganlar.
Rizouddin ibn Fahriddinning “Oila” nomli risolasida bola tarbiyasi yomon niyat va
qo'pollik bilan emas, balki sabr-toqat, matonat, mehribonlik, chidamlilik, shafqat-u
sezgirlik bilan bo'lishi kerak. Zarar bilan foydani ayira olmagan yosh go'dakni
nazoratsiz tutish ulug' xatolikdir. Balki uni qattiqlik bilan yumshoqlik o'rtasida
adolat bilan tarbiya qilmoq kerakligi haqida fikrlar berilgan Ma'lumki, bola 2-3
yoshidan boshlab, o'z ehtiyojlari, fikr va talablarini birmuncha aniq ifoda etadigan
bo'lib qoladi. U ko'ziga ko'ringan, aqli yetgan narsalarni so'ray va ularni
sinchkovlik bilan tekshira boshlaydi. Ota-onalar milliy fazilatlarimizga muhabbat
bilan qarash, razolatlardan nafrat qilish yo'llarini bolalarga o'rgatadilar. Xalqimiz
orasidagi buyuk odamlarning kamolotlari to'g'risida so'zlab beradilar. Bolalarni
kamtarlik va donolikka o'rgatishda buyuk o'zbek mutafakkiri Abu Ali ibn Sino
kabi olimlarimizning hayot namunalari va bizga meros qilib qoldirgan durdona
fikrlarini asos qilib olish foydalidir. U manmanlik, maqtanchoqlik va o'zidagi
bilimga ortiqcha baho berish kabi xususiyatlarni kishining axloqi past ekanligini
9

ko'rsatuvchi belgilar deb ta’kidlaydi. Uning fikricha oilada bola yoshligidan
boshlab faqat yaxshi odatlarga o'rgatilishi kerak. Bu esa unda mustahkam xarakter
shakllanishiga zamin yaratadi. Ibn Sino yosh bolalarni
yaxshi axloqli jismoniy sog'lom qilib yetishtirishda ko'pgina foydali usullarni
ko'rsatib beradi. U tarbiya jarayonida shaxsiy na’muna bo'lish usuli g'oyat katta
ahamiyatga ega ekanligi qayta-qayta uqtirib o'tgan. Ibn Sino oilaviy tarbiya
to'g'risidagi fikrlarning chuqur mazmunini va amaliy ahamiyatini uning quyidagi
so'zlaridan bilib olish mumkin. Bolaning xulqini mo'tadillikda saqlashga alohida
e'tibor berish kerak. Unga
esa bolalarni qattiq g'azablanishdan, qo'rqish, xafalik, uyqusizlikdan saqlash orqali
erishiladi. Bolani xohlagan va foydali narsasini darhol topib berishga hamda
sevmagan
narsasini ko'zdan uzoqlashtirishga doim tayyor bo'lib turish kerak. Bu ishning ikki
xil foydasi bor. Bir tomondan bolaning ruhiga foyda qiladi, bola eng yosh
chog'idanoq xushhulq odam bo'lib qoladi. Ikkinchi tomondan, bolaning tanasiga
foyda qiladi. Chunki yomon xulq turli mijoz buzilishlariga sabab bo'ladi.
Shuningdek, agar yomon hulq odatga kirib qolsa, u mijoz buzilishini keltirib
chiqaradi. Ibn Sino o'zining "Tadbirul manozil" asarining katta bir bobini oilaviy
tarbiya masalalariga bag'ishlagan. U bu asarida kishilarning oilaviy
munosabatlarning deyarli hamma tomonlarini ko'rib chiqadi. U oila boshlig'i
oldiga katta talablar qo'yadi, u oilaviy tarbiyani ham amaliy, ham nazariy
10

tomondan yaxshi bilish zarurligini uqtiradi. Mutafakkir olim Abu Rayhon Beruniy
o'z asarlarida ota- onalar va tarbiyachilar obro'yining bolaga ta'sir kuchi haqida
ham fikr yurgizadi. Bu esa hozirgi talablarga ham javob beradi. U ota-onalarning
bolalarga tarbiyaviy ta'sirining bor kuchi obro'ga asoslanadi, deydi. Biroq bu obro'
tabitan berilmaydi, sun'iy ravishda yaratilmaydi, qo'rquv, qo'rqitish, zo'rlik bilan
erishilmaydi, balki ota-onaga nisbatan mehr oqibatdan kelib chiqadi, deb
ta'kidlaydi.
Buyuk bobokalonimiz Alisher Navoiy xalqimiz rasm- rusumlari va milliy odatlarni
juda nozik tushunar edi. Shu sababli inson xulq-atvori, madaniyatining hatto eng
oddiy masalalar ham uning diqqatidan chetda qolmadi. A.Navoiy tarbiyada
xatolikka yo'l qo'yish mumkin emasligini uqtiradi. Haqiqatdan ham bolani
tarbiyalshda shunday xatoliklar uchraydiki, ular faqat oilaning hayotida emas,
balki jamiyat hayotida ham aks
ettiradi. Oilada bolani tarbiyalashda uchraydigan xatoliklar turli-tumandir. Ular
orasida keng tarqalganlardan biri ota- onalarning haddan tashqari hukmronlikka
intilishlaridir; bolaning erka bo'lishi ularga nisbatan biror talabning yo'qligi bilan
bog'liq; ota-ona, buvilar tomonidan tarbiyada yagona talablarning yo'qligidir;
oilaviy tarbiyadagi barqaror xatolar oilaning tuzilishi va oilaviy munosabatlar
bilan, kattalarning o'z fuqarolik burchlarga munosabati, ularning g'oyaviy
yo'nalishi, mehnatga munosabati bilan bog'liq munosabatlar bilan, kattalarni o'z
fuqarolik burchlariga munosabati, ularni g'oyaviy yo'nalishi, mehnatga munosabati
bilan bog'liq. Bu belgilarga ko'ra oilaning bir necha turini ajratish mumkin.
11

Tarbiyachilarga oila turlarini bilish va u bilan o'ziga xos holda ishlash va
munosabatda bo'lish uchun zarur. Oila turlari Rizouddin Ibn Faxriddinning "Oila"
nomli risolasida ko'rsatilgan.
Birinchi turi. Tinch oilalar mehnat ijtimoiy, siyosiy va madaniy hayotda faol
ishtrok etayotgan ko'pchilik oilalar kiradi. Bu turdagi oilaga ota-onalar va bolalar
o'rtasida ma'naviy yaqinlik, aqlli va me'yordagi talablar bolaning ijtimoiy
munosabati me'yorlarini muvaffaqiyatli o'zlashtirishi xosdir.
Ikkinchi turi, Yuzaki tinch oilalar. Bu turdagi oilalarga oila a’zolari tomonidan
bolalarga qo'yiladigan talablar bir xilda bo'lmasdan, stixiyali tarzda bo'ladi. Bunda
bolanig imkoniyatlari hisobga olinmaydi. Bolaning hayoti noto'g'ri tashkil etiladi.
Tarbiyaning bu turida ota-onaga nisbatan hurmatsizlik, ularning talabini
bajarmaslik kabi holatlar rivojlanishi mumkin. Yuzaki tinch oilalar bilan ishlashda
tarbiyachi ota-ona diqqat-e'tiborini oiladagi psixologik vaziyatni, ota-onalar
o'rtasidagi munosabat yo'nalishini o'zlashtirishga qaratadi.
Uchinchi turi. Notinch oilalar. Bunday turdagi oilalarda ma'naviy qiziqishlar kam
bo'Iadi. Bunday oilalarga ishlab chiqarish, oilaviy vazifalarga befarq munosabatda
bo'lish, oilaviy an’analarga e'tibor bermaslik, uy ishlariga loqayd munosabatda
bo'lish xos bo'Iadi. Bola qo'rs, qo'pol, urishqoq bo'lib qoladi. Kattalar va jamoa
tartiblariga bo'ysunmaydi. “Tarbiyasi og'ir” bolalarning ko'p qismi ana shunday
oilalarda yetishadi. Zamonaviy sharoitlarda notinch oila muammosi eng dolzarb
muammolardandir. Oila - maktabgacha ta'lim yoshidagi bola uchun birinchi
ijtimoiy muhitdir. Agar u notinch bo'lsa, bolaning sog'Iig'iga ham, uning xulqiga
12

ham salbiy ta'sir ko'rsatadi. Bu xildagi oilalarning bolalari taqdiriga ular
qatnaydigan maktabgacha ta'lim tashkiloti befarq qaramasligi kerak. Tarbiyachi
bolalarning salomatligi, xulqi o'z tengdoshlari bilan munosabatini doimo kuzatib
boradi va kichik insonlar qalbiga qanday kechinmalar yuz berayotganini sezadilar.
To’tinchi turi.To'liqmas oilalar. Bu turdagi oilada ota-onadan biri bo'lmaydi.
Bunday oilalarda ota-onalardan birining yo'qligini bildirmaslik uchun oila
a'zolaridan har birining bolaga ta'sirini kuchaytirish, bola o'zaro munosabatlarda
kamchilik sezmasligi uchun bola tarbiyasiga oiladan ketgan a'zoni boshqa
qarindoshlarini jalb qilish muhimdir.
Shunday qilib maktabgacha ta'lim tashkilotlarida oila bilan ishlash o'ziga xos
xususiyatga ega bo'lib, oilaning turiga bog'liq holda o'tkaziladi. Maktabgacha
ta'lim tashkilotining oila bilan ishlash tizimida aniq maqsad, mazmun bo'lishi
kerak. Ota-onalar bilan hamkorlik borasida avval erishilgan yutuq va tajribalarning
natijalarini tahlil qilib, xilma-xil va o'zaro bog'liq bo'lgan shakl va usullar
yordamida rejali ishlar olib borish maqsadga muvofiq bo'Iadi.
Maktabgacha ta’lim tashkilotining ota-onalar bilan ishlashining jamoa tarzida va
yakkama-yakka holda ishlash shakllarini mohirlik bilan qo'shib olib borish, keng
aholi orasida pedagogik tashviqot ishlarini tashkil etish tufayli bolalarni
tarbiyalashda ijobiy natijalarga erishish mumkin. Maktabgacha ta’lim tashkiloti
xodimlarini ota-onalar va oila bilan hamkorlikdagi ishlarining eng keng tarqalgan
shakllaridan bir qanchasini keltiramiz:
13

- Ota-onalar bilan yakkama-yakka ishlash. Ilg'or pedagogik tajribalarning
ko'rsatishicha, ishning bu turi katta ahamiyatga ega. Bunda tarbiyachi oila va
bolaning shaxsiy xususiyatlarini o'rganib ularni o'zining tarbiyaviy ishida hisobga
oladi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarimiz tajribasida ota-onalar bilan yakkama-
yakka olib boriladigan ishlarning turli xil shakllari aniqlangan;
- Oilaga tarbiyachining borishi. Ota-onalar uchun suhbat o'tkazish, ularga
maslahatlar berish, ota-onalarning Maktabgacha ta’lim tashkilotini hayoti bilan
tanishishlari.
- Ota-onalar bilan jamoa tarzida tashkil qilinadigan ishlar. Bular ota-onalarning
guruhiy va umumiy majlisi, ota-onalar maktabi, anjumanlar, shanbaliklar, savol-
javob kechalari.
- Ko'rsatmali ishlar. Ishning bu turi ko'rgazmali, bolalarning ishlarini namoyish
qilish, ochiq eshiklar kuni, pedagogik axborot stendlari, ota-onalar uchun
kutubxona oilaviy tarbiyaning barcha masalari bo'yicha materiallar solingan papka.
- Ota-onaga pedagogik ta'lim berish va boshqalarni ko'rsatish mumkin. Qadimgi
yunon faylasuflari Aflotun va Arastu bola tarbiyasini jamiyat o'z ixtiyoriga olishi,
tarbiya jarayonidagi barcha zarur ishlarni davlat bajarishi lozim degan g'oyani
ilgari surgan edilar.Bu g'oya fransuz xayoliy sotsalistlari Sen Semon, Shari Fure
asarlarida keyinchalik rivojlantirildi. Ular bola tarbiyasi bilan asosan davlat
shug'ullanishi kerak, degan g'oyani ilgari surganlar. Ammo sharq mutafakkirlari
bola tarbiyasi bilan asosan ota-ona shug'ullanishi kerak, degan xulosaga kelganlar.
Bu bilan ular oilaviy tarbiyaning roliga katta e’tibor berganlar.Rizouddin ibn
14

Fahriddinning "Oila” nomli risolasida bola tarbiyasi yomon niyat va qo'pollik bilan
emas, balki sabr-toqat, matonat, mehribonlik, chidamlilik, shafqat-u sezgirlik bilan
bo'lishi kerak. Zarar bilan foydani ayira olmagan yosh go'dakni nazoratsiz tutish
ulug' xatolikdir. Balki uni qattiqlik bilan yumshoqlik o'rtasida adolat bilan tarbiya
qilmoq kerakligi haqida fikrlar berilgan (Rizouddin ibn Faxriddin. Oila. - Т.:
Mehnat, 1991).Ma’lumki, bola 2-3 yoshidan boshlab, o'z ehtiyojlari, fikr va
talablarini birmuncha aniq ifoda etadigan bo'lib qoladi. U ko'zi- ga ko'ringan, aqli
yetgan narsalarni so'ray va ularni sinchkovlik bilan tekshira boshlaydi. Ota-onalar
milliy fazilatlarimizga muhabbat bilan qarash, razolatlardan nafrat qilish yo'llarini
bolalarga o'rgatadilar. Xalqimiz orasidagi buyuk odamlarning kamolotlari
to'g'risida so'zlab beradilar.Bolalarni kamtarlik va donolikka o'rgatishda buyuk
o'zbek mutafakkiri Abu Ali ibn Sino kabi olimlarimizning hayot namunalari va
bizga meros qilib qoldirgan durdona fikrlarini asos qilib olish foydalidir. U
manmanlik, maqtanchoqlik va o'zidagi bilimga ortiqcha baho berish kabi
xususiyatlarni kishining axloqi past ekanligini ko'rsatuvchi belgilar deb ta’kidlaydi.
Uning fikricha oilada bola yoshligidan boshlab faqat yaxshi odatlarga o'rgatilishi
kerak. Bu esa unda mustahkam xarakter shakllanishiga zamin yaratadi. Ibn Sino
yosh bolalarni yaxshi axloqli jismoniy sog'lom qilib yetishtirishda ko'pgina foydali
usullarni ko'rsatib beradi. U tarbiya jarayonida shaxsiy namuna bo'lish usuli g'oyat
katta ahamiyatga ega ekanligi qayta-qayta uqtirib o'tgan. Ibn Sino oilaviy tarbiya
to'g'risidagi fikrlarning chuqur mazmunini va amaliy ahamiyatini uning quyidagi
so'zlaridan bilib olish mumkin. Bolaning xulqini mo'tadillikda saqlashga alohida
15

e’tibor berish kerak. Unga esa bolalarni qattiq g'azablanishdan, qo'rqish, xafalik,
uyqusizlikdan saqlash orqali erishiladi. Bolani xohlagan va foydali narsasini darhol
topib berishga hamda sevmagan narsasini ko'zdan uzoqlashtirishga doim tayyor
bo'lib turish kerak. Bu ishning ikki xil foydasi bor. Bir tomondan bolaning ruhiga
foyda qiladi, bola eng yosh chog'idanoq xushhulq odam bo'lib qoladi. Ikkinchi
tomondan, bolaning tanasiga foyda qiladi. Chunki yomon xulq turli mijoz
buzilishlariga sabab bo'ladi. Shuningdek, agar yomon hulq odatga kirib qolsa, u
mijoz buzilishini keltirib chiqaradi. Ibn Sino o'zining "Tadbirul manozil” asarining
katta bir bobini oilaviy tarbiya masalalariga bag'ishlagan. U bu asarida kishilarning
oilaviy munosabatlarning deyarli hamma tomonlarini ko'rib chiqadi. U oila
boshlig'i oldiga katta talablar qo'yadi, u oilaviy tarbiyani ham amaliy, ham nazariy
tomondan yaxshi bilish zarurligini uqtiradi.Mutafakkir olim Abu Rayhon Beruniy
o'z asarlarida ota- onalar va tarbiyachilar obro'yining bolaga ta’sir kuchi haqida
ham fikr yurgizadi. Bu esa hozirgi talablarga ham javob beradi. U ota-onalarning
bolalarga tarbiyaviy ta’sirining bor kuchi obro'ga asoslanadi, deydi. Biroq bu obro'
tabitan berilmaydi, sun’iy ravishda yaratilmaydi, qo'rquv, qo'rqitish, zo'rlik bilan
erishilmaydi, balki ota-onaga nisbatan mehr oqibatdan kelib chiqadi, deb
ta’kidlaydi.Buyuk bobokalonimiz Alisher Navoiy xalqimiz rasm-
rusumlarivamilliyodatlarnijudanoziktushunaredi.Shusabab li inson xulq-atvori,
madaniyatining hatto eng oddiy masalalar ham uning diqqatidan chetda qolmadi.
A.Navoiy tarbiyada xatolikka yo'l qo'yish mumkin emasligini uqtiradi. Haqiqatdan
ham bolani tarbiyalshda shunday xatoliklar uchraydiki, ular faqat oilaning hayotida
16

emas, balki jamiyat hayotida ham aks ettiradi. Oilada bolani tarbiyalashda
uchraydigan xatoliklar turli-tumandir. Ular orasida keng tarqalganlardan biri ota-
onalarning haddan tashqari hukmronlikka intilishlaridir; bolaning erka bo'lishi
ularga nisbatan biror talabning yo'qligi bilan bog'liq; ota-ona, buvilar tomonidan
tarbiyada yagona talablarning yo'qligidir; oilaviy tarbiyadagi barqaror xatolar
oilaning tuzilishi va oilaviy munosabatlar bilan, kattalarning o'z fuqarolik
burchlarga munosabati, ularning g'oyaviy yo'nalishi, mehnatga munosabati bilan
bog'liq munosabatlar bilan, kattalarni o'z fuqarolik burchlariga munosabati, ularni
g'oyaviy yo'nalishi, mehnatga munosabati bilan bog'liq. Bu belgilarga ko'ra
oilaning bir necha turini ajratish mumkin. Tarbiyachilarga oila turlarini bilish va u
bilan o'ziga xos holda ishlash va munosabatda bo'lish uchun zarur. Oila turlari
Rizouddin Ibn Faxriddinning "Oila” nomli risolasida ko'rsatilgan.Birinchi turi.
Tinch oilalar mehnat ijtimoiy, siyosiy va madaniy hayotda faol ishtrok etayotgan
ko'pchilik oilalar kiradi. Bu turdagi oilaga ota-onalar va bolalar o'rtasida ma'naviy
yaqinlik, aqlli va me'yordagi talablar bolaning ijtimoiy munosabati me'yorlarini
muvaffaqiyatli o'zlashtirishi xosdir.Ikkinchi turi. Yuzaki tinch oilalar. Bu turdagi
oilalarga oila a’zolari tomonidan bolalarga qo'yiladigan talablar bir xilda
bo'lmasdan, stixiyali tarzda bo'ladi. Bunda bolanig imkoniyatlari hisobga
olinmaydi. Bolaning hayoti noto'g'ri tashkil etiladi. Tarbiyaning bu turida ota-
onaga nisbatan hurmatsizlik, ularning talabini bajarmaslik kabi holatlar rivojlanishi
mumkin. Yuzaki tinch oilalar bilan ishlashda tarbiyachi ota-ona diqqat-e’tiborini
17

oiladagi psixologik vaziyatni, ota-onalar o'rtasidagi munosabat yo'nalishini
o'zlashtirishga qaratadi.
To'liqmas oilalar. Bu turdagi oilada ota-onadan biri bo'lmay- di. Bunday oilalarda
ota-onalardan birining yo'qligini bildir- maslik uchun oila a’zolaridan har birining
bolaga ta’sirini kuchaytirish, bola o'zaro munosabatlarda kamchilik sezmas- ligi
uchun bola tarbiyasiga oiladan ketgan a’zoni boshqa qa- rindoshlarini jalb qilish
muhimdir. Shunday qilib maktabga¬cha ta'lim muassasalarida oila bilan ishlash
o'ziga xos xususi- yatga ega bo'lib, oilaning turiga bog'liq holda o'tkaziladi.
Mak¬tabgacha ta'lim muassasining oila bilan ishlash tizimida aniq maqsad,
mazmun bo'lishi kerak. Ota-onalar bilan hamkorlik borasida avval erishilgan yutuq
va tajribalarning natijalarini tahlil qilib, xilma-xil va o'zaro bog'liq bo'lgan shakl va
usullar yordamida rejali ishlar olib borish maqsadga muvofiq bo'ladi
18

II Maktabgacha ta'lim muassasining ota-onalar bilan hamkorlikdagi ishining
mazmuni va usullari.
2.1. Tarbiyachining oilani borib ko'rishi
Maktabgacha ta’lim tashkilotining ota-onalar bilan ishlashining jamoa tarzida va
yakkama-yakka holda ishlash shakllarini mohirlik bilan qo'shib olib borish, keng
aholi orasida pedagogik tashviqot ishlarini lashkil etish tufayli bolalarni
tarbiyalashda ijobiy natijalarga erishish mumkin. Maktabgacha ta’lim tashkiloti
xodimlarini ota-onalar va oila bilan hamkorlikdagi ishlarining eng keng tarqalgan
shakllaridan bir qanchasini keltiramiz:
- Ota-onalar bilan yakkama-yakka ishlash. Ilg'or pedagogik lajribalarning
ko'rsatishicha, ishning bu turi katta ahamiyatga ega. Bunda tarbiyachi oila va
bolaning shaxsiy xususiyatlarini o'rganib ularni o'zining tarbiyaviy ishida hisobga
19

oladi. Maktabgacha ta’lim tashkilotilarimiz tajribasida ota-onalar bilan yakkama-
yakka olib boriladigan ishlarning turli xil shakllari aniqlangan; oilaga
tarbiyachining borishi, ota-onalar uchun suhbat o'tkazish, ularga maslahatlar
berish, ota-onalarning Maktabgacha ta’lim tashkiloti hayoti bilan tanishishlari.
Bola yashab turgan oilani o'rganish ota-onalar bilan yaqin aloqa o'rnatish va ularga
yordam, maslahatlar berishning samarali yo'llaridan biridir. Tarbiyachi oilaga
tekshiruvchi sifatida emas maslahatchi, do'st va bola tarbiyasiga yordam beruvchi
shaxs sifatida boradi. Tarbiyachining oilaga borishidan asosiy maqsad bola
yashayotgan sharoitni ko'rish va zarur bo'lsa, ota-onalarga yordam ko'rsatishdir.
Oilani borib ko'rish va ota-onalar bilan suhbatlashish katta pedagogik odat bilan
o'tkazilishi kerak. Ota-onalar bilan suhbatda bolaning eng yaxshi tomonlari ochib
berilsa, ota-onalarning tarbiyachiga bo'lgan hurmati va ishonchi ortadi. Tarbiyachi
bolaning uyida ko'rganlarini qayd qilish bilan bir qatorda ularni tahlil qiladi, ota-
onalar majlislarida oilaviy tarbiyadagi ijobiy va salbiy tomonlar haqida gapiradi.
Ularga o'zining maslahatlarini beradi. Oila tarbiyasidagi ijobiy ishlarni ota-onalar
uchun tashkil etilgan testlarda aks ettirish ham mumkin. Oilani borib ko'rgandagi
taassurotlarini tarbiyaviy ishlarni hisobga olish ustuniga yozib qo'yishi kerak
Oilaga kamida yiliga 2 marta borib ko'riladi. Tarbiyachining oilaga borishi ota-
onalarda pedagogik madaniyatni oshiradi.
Ota-onalar bilan shaxsiy suhbatlar. Oila bilan shaxsan ishlashning eng keng
tarqalgan usuli sifatida qo'llanadigan suhbat bolalarni ertalab qabul qilish va
kechqurun kuzatish vaqtida o'tkazilishi mumkin. Ular tarbiyachilar bilan ota-
20

onalarni bir-biri bilan yaqinroq tanishishlariga yordam beradi. Tarbiyachining ota-
onalar bilan ertalab o'tkazadigan suhbatlari qisqa muddatli bo'ladi, shuningdek
uning yaqinlarida yaxshi kaiyfiyat, tarbiyachiga ishonch hissi paydo bo'lishida
katta .iliamiyatga ega.
Ota-onalardan bola kechqurun qanday kayfiyatdabo'lganini, qanday uxlaganini,
bola o'zini qanday sezishni so'rash foydali. Tarbiyachi ota-onalarga bolalarni
bugun guruhda nimalar kutishi haqida qisqacha axborot beradi. Bu narsa bolani
kayfiyatini ko'taradi, ota-onani xotirjam qiladi. Ota-onalar bilan kechki suhbatlar
ham vaqt jihatidan cheklangan, ota- onalar bilan kechki suhbat vaqtida tarbiyachi
bolaning tashqi ko'rinishiga taalluqli kamchiliklar aytilishi mumkin. Bolani
guruhda kunni qanday o'tkazgani, nimalar bilan mashg'ul bo'lgani, o'zini qanday
tutgani, nimaga e'tibor berish kerakligi haqida axborot beradi. Ota-onalarni bola
tarbiyasida yo'l qo'ygan biror kamchilik va xatosini tahlil qilish uchun ular bilan
yanada mufassal suhbat o'tkazish zarurati tug'ilganda vaziyatni tuzatish uchun
malakali maslahat hamda tavsiya berish kerak bo'lganda maslahatlar o'tkaziladi.
Guruhiy maslahatlar va majlislar
Agar tarbiyachiga aynan bir masala bir nechta ota-onani < liziqtirayotgani ma’lum
bo'lsa, ular uchun umumiy maslahatlar I ashkil etadi. Pedagog maslahatga oldindan
tayyorlanadi: zarur .adabiyotlarni va ko'rsatmali materiallarni tanlaydi. Maslahat
o'tkaziladigan aniq vaqt haqida ota-onalarini ogohlantiradi. Hunday maslahatlar
onda-sonda va muntazam o'tkazilishi mumkin. Ota-onalarning guruhiy majlislari
zaruriyatiga qarab у i I choragida bir marta o'tkaziladi. Bunday majlislardan
21

maqsad ota-onalarni aniq pedagogik masalalar bilan tanishtirishdir. Ularda mazkur
guruhdagi bolalarni tarbiyalash masalalari muhokama qilinadi, guruh ishi bilan
bog'liq tashkiliy masalalar qarab chiqiladi, ota-onalarning bayramda ishtirok
etishlari haqida gapiriladi.
Ota-onalar bilan maktabgacha ta’lim tashkiloti xodimlarini birgalikdagi faoliyatini
tashkil etish va uning mazmuni maktabgacha ta’lim tashkilotidagi sharoitlarga
bog'liq- dir. Birgalikdagi faoliyat kerakli darajada amalga oshiriladigan joyda
o'zaro yordam, bir-birini tushunish, topshirilgan ishga javobgarlik holati vujudga
keladi. Ota-onalar maktabgacha ta’lim tashkiloti maydonini ko'kalamzorlashtirish,
xonalarni qish mavsumiga tayyorlash, sog'lomlashtirish ishlarini o'tkazishda
yordam ko'rsatishlari, bolalarga bayram kostyumlari tayyorlashda, bolalarni
sayohatga kuzatib borishda ishtirok etishlari mumkin. Agar ota-onalar orasida
fotosuratchilar, tikuvchilar, rassomlar bor bo'lsa, ular maktabgacha ta’lim
tashkilotiga bevosita yordam ko'rsatishlari kerak. Ota-onalarning ishi ijtimoiy
xarakterga ega va ixtiyoriylikka asoslangan bo'lishi kerak.
Birgalikdagi ishni to'g'ri tashkil etish uchun yillik reja tuziladi va ko'rinadigan
joyga ilib qo'yiladi. Ota-onalardan qaysi kunlari maktabgacha ta’lim tashkilotiga
kelib yordam berishlari mumkinligini so'rash lozim.
Ochiq eshiklar kuni ota-onalar bilan ishlashning samarali shaklidir. Ochiq eshiklar
kuni jamoaning o'z kalendar yillik rejasi bo'yicha har bir yosh guruhning ma'lum
rejimi bo'yicha odatdagi mehnat kunidir. Bunday kunlarni yiliga 1-2 marta
o'tkazish tavsiya qilinadi. Ochiq eshiklar kunini o'tkazish zarur. Ya’ni ota-onalarga
22

bolalarni jismoniy chiniqtirish, ovqatlantirish, mashg'ulotning borishi, sayr haqida
ko'pgina narsalarni ko'rish imkoniyatiga ega ekanliklari haqida ma'lum qilinadi.
Ota-onalarga esa quyidagilar eslatiladi: bolalar bilan oddiy munosabatda bo'lish,
ularning faoliyatida imkon boricha ishtirok etish, tarbiyachiga xalaqit bermaslik,
farzandiga tanbeh bermaslik (mashg'ulotlar o'tkazilayotganda).
Ochiq eshiklar kunini o'tkazishga tayyorlanayotganda fotosuratchini taklif etish,
keyinchalik esa «Ota-onalar bizning mehmonimiz», «Bizda ochiq eshiklar kuni»
mavzusida foto ko'rgazma tashkil etish mumkin. Bu ochiq eshiklar kunida
qatnasha olmagan ota-onalarda qiziqish uyg'otadi.
Ota-onalar qo'mitasi va jamoachilik bilan ishlash
Har bir maktabgacha ta’lim tashkiloti sida ota-onalar qo'mitasi bo'lib
"Maktabgacha ta'lim muassasasi nizomi" bo'yicha tashkil etiladi. Ota-onalar
qo'mitasi ishning vazifalari va mazmuni uning huquqlari, hisoboti va ish yuritishi
Ota-onalar qo'mitasi haqidagi "Nizom"da aks ettiriladi. Bu qo'mita ota-onalarning
umumiy majlisida bir yil muddatga saylanadi. Uning tarkibiga har bir guruhdan 1-
2 vakil kiradi. Ular orasidan rais va kotib saylanadi. maktabgacha ta’lim tashkiloti
rahbari va pedagogik jamoa ota-onalar qo'mitasiga faol tarbiya masalalarida uzoq
bo'lmagan kishilar tarafdoridir. Tarbiyachilar u yoki bu oila qanday ota-onalar
qo'mitasiga a’zo bo'lganda so'ng maktabgacha ta’lim tashkilotiga ota yoki ona
qanday yordam berishi mumkin, ular jamoa tarbiyasi hayoti bilan qiziqishadimi,
maktabgacha ta’lim tashkilotida bo'lish kerakligi haqidagi mashg'ulotlar tartibini
23

kuzatish, sayr qilishda ishtirok etish haqidagi taklifga labbay deb javob
berishadimi, degan savollarga javob berishlari kerak. Ota-onalar qo'mitasini unda
ishlashni xohlovchi ota-onalardan ham saylash mumkin. Bunday ota-onalar odatda,
samarali qiziqib ishlaydilar. Ota-onalar qo'mitasi ota-onalarning umumiy majlisiga
hisob beradi, unga avval qabul qilingan qarorlarning bajarilishi haqida hisobot
beradi. Ota-onalarning umumiy majlisiga hisob beradi. Ota-onalar qo'mitasining
faoliyati maktabgacha ta’lim tashkilotining yillik rejasiga mos holda rejali ravishda
olib borilishi kerak. Qo'mita ishini mudiri boshqarib boradi. Uning majlislari
kamida ikki oyda bir marta o'tkazilishi kerak.
1.Ota-onalar bilan yakkama-yakka ishlash.
Ilg'or pedagogik tajribalarning ko'rsatishicha, ishning bu turi katta ahamiyatga ega.
Bunda tarbiyachi oila va bolaning shaxsiy xususiyatlarini o'rganib ularni o'zining
tarbiyaviy ishida hisobga oladi. maktabgacha ta’lim tashkilotilarimiz tajribasida
ota-onalar bilan yakkama-yakka olib boriladigan ishlarning turli xil shakllari
aniqlangan.
2. Ota-onalar uchun suhbat o'tkazish: -ularga maslahatlar berish, ota-onalarning
maktabgacha ta’lim tashkiloti hayoti bilan tanishishlari.ota-onalar bilan jamoa
tarzida tashkil qilinadigan ishlar. Bular ota-onalarning guruhiy va umumiy majlisi,
ota-onalar maktabi, anjumanlar, shanbaliklar, savol-javob kechalari.
24

ko'rsatmali ishlar. Ishning bu turi ko'rgazmali, bolalarning ishlarini namoyish
qilish, ochiq eshiklar kuni, pedagogik axborot stendlari, ota-onalar uchun
kutubxona oilaviy tarbiyaning barcha masalari bo'yicha materiallar solingan papka.
3. Tarbiyachining oilani borib ko'rishi.
Bola yashab turgan oilani o'rganish ota-onalar bilan yaqin aloqa o'rnatish va ularga
yordam, maslahatlar berishning samarali yo'llaridan biridir. Tarbiyachi oilaga
tekshiruvchi sifatida emas maslahatchi, do'st va bola tarbiyasiga yordam beruvchi
shaxs sifatida boradi. Tarbiyachining oilaga borishidan asosiy maqsad bola
yashayotgan sharoitni ko'rish va zarur bo'lsa, ota-onalarga yordam ko'rsatishdir.
Oilani borib ko'rish va ota-onalar bilan suhbatlashish katta pedagogik odat bilan
o'tkazilishi kerak. Ota-onalar bilan suhbatda bolaning eng yaxshi tomonlari ochib
berilsa, ota-onalarning tarbiyachiga bo'lgan hurmati va ishonchi ortadi. Tarbiyachi
bolaning uyida ko'rganlarini qayd qilish bilan bir qatorda ularni tahlil qiladi, ota-
onalar majlislarida oilaviy tarbiyadagi ijobiy va salbiy tomonlar haqida gapiradi.
Ularga o'zining maslahatlarini beradi. Oila tarbiyasidagi ijobiy ishlarni ota-onalar
uchun tashkil etilgan testlarda aks ettirish ham mumkin. Oilani borib ko'rgandagi
taassurotlarini tarbiyaviy ishlarni hisobga olish ustuniga yozib qo'yishi kerak
Oilaga kamida yiliga 2 marta borib ko'riladi. Tarbiyachining oilaga borishi ota-
onalarda pedagogik madaniyatni oshiradi.
4.Ota-onalar bilan shaxsiy suhbatlar. Oila bilan shaxsan ishlashning eng keng
tarqalgan usuli sifatida qo'llanadigan suhbat bolalarni ertalab qabul qilish va
kechqurun kuzatish vaqtida o'tkazilishi mumkin. Ular tarbiyachilar bilan ota-
25

onalarni bir-biri bilan yaqinroq tanishishlariga yordam beradi. Tarbiyachining ota-
onalar bilan ertalab o'tkazadigan suhbatlari qisqa muddatli bo'ladi, shuningdek
uning yaqinlarida yaxshi kaiyfiyat, tarbiyachiga ishonch hissi paydo bo'lishida
katta .iliamiyatga ega.
Ota-onalardan bola kechqurun qanday kayfiyatdabo'lganini, qanday uxlaganini,
bola o'zini qanday sezishni so'rash foydali. Tarbiyachi ota-onalarga bolalarni
bugun guruhda nimalar kutishi haqida qisqacha axborot beradi. Bu narsa bolani
kayfiyatini ko'taradi, ota-onani xotirjam qiladi. Ota-onalar bilan kechki suhbatlar
ham vaqt jihatidan cheklangan, ota- onalar bilan kechki suhbat vaqtida tarbiyachi
bolaning tashqi ko'rinishiga taalluqli kamchiliklar aytilishi mumkin. Bolani
guruhda kunni qanday o'tkazgani, nimalar bilan mashg'ul bo'lgani, o'zini qanday
tutgani, nimaga e'tibor berish kerakligi haqida axborot beradi. Ota-onalarni bola
tarbiyasida yo'l qo'ygan biror kamchilik va xatosini tahlil qilish uchun ular bilan
yanada mufassal suhbat o'tkazish zarurati tug'ilganda vaziyatni tuzatish uchun
malakali maslahat hamda tavsiya berish kerak bo'lganda maslahatlar o'tkaziladi.
5.Guruhiy maslahatlar va majlislar
Agar tarbiyachiga aynan bir masala bir nechta ota-onani < liziqtirayotgani ma’lum
bo'lsa, ular uchun umumiy maslahatlar I ashkil etadi. Pedagog maslahatga oldindan
tayyorlanadi: zarur .adabiyotlarni va ko'rsatmali materiallarni tanlaydi. Maslahat
o'tkaziladigan aniq vaqt haqida ota-onalarini ogohlantiradi. Hunday maslahatlar
onda-sonda va muntazam o'tkazilishi mumkin. Ota-onalarning guruhiy majlislari
zaruriyatiga qarab у i I choragida bir marta o'tkaziladi. Bunday majlislardan
26

maqsad ota-onalarni aniq pedagogik masalalar bilan tanishtirishdir. Ularda mazkur
guruhdagi bolalarni tarbiyalash masalalari muhokama qilinadi, guruh ishi bilan
bog'liq tashkiliy masalalar qarab chiqiladi, ota-onalarning bayramda ishtirok
etishlari haqida gapiriladi.
Ota-onalar bilan maktabgacha ta’lim tashkiloti xodimlarini birgalikdagi faoliyatini
tashkil etish va uning mazmuni maktabgacha ta’lim tashkiloti dagi sharoitlarga
bog'liq- dir. Birgalikdagi faoliyat kerakli darajada amalga oshiriladigan joyda
o'zaro yordam, bir-birini tushunish, topshirilgan ishga javobgarlik holati vujudga
keladi. Ota-onalar maktabgacha ta’lim tashkiloti maydonini ko'kalamzorlashtirish,
xonalarni qish mavsumiga tayyorlash, sog'lomlashtirish ishlarini o'tkazishda
yordam ko'rsatishlari, bolalarga bayram kostyumlari tayyorlashda, bolalarni
sayohatga kuzatib borishda ishtirok etishlari mumkin. Agar ota-onalar orasida
fotosuratchilar, tikuvchilar, rassomlar bor bo'lsa, ular maktabgacha ta’lim tashkiloti
ga bevosita yordam ko'rsatishlari kerak. Ota-onalarning ishi ijtimoiy xarakterga
ega va ixtiyoriylikka asoslangan bo'lishi kerak.
Birgalikdagi ishni to'g'ri tashkil etish uchun yillik reja tuziladi va ko'rinadigan
joyga ilib qo'yiladi. Ota-onalardan qaysi kunlari maktabgacha ta’lim tashkilotiga
kelib yordam berishlari mumkinligini so'rash lozim.
Ochiq eshiklar kuni ota-onalar bilan ishlashning samarali shaklidir. Ochiq eshiklar
kuni jamoaning o'z kalendar yillik rejasi bo'yicha har bir yosh guruhning ma'lum
rejimi bo'yicha odatdagi mehnat kunidir. Bunday kunlarni yiliga 1-2 marta
o'tkazish tavsiya qilinadi. Ochiq eshiklar kunini o'tkazish zarur. Ya’ni ota-onalarga
27

bolalarni jismoniy chiniqtirish, ovqatlantirish, mashg'ulotning borishi, sayr haqida
ko'pgina narsalarni ko'rish imkoniyatiga ega ekanliklari haqida ma'lum qilinadi.
Ota-onalarga esa quyidagilar eslatiladi: bolalar bilan oddiy munosabatda bo'lish,
ularning faoliyatida imkon boricha ishtirok etish, tarbiyachiga xalaqit bermaslik,
farzandiga tanbeh bermaslik (mashg'ulotlar o'tkazilayotganda).
Ochiq eshiklar kunini o'tkazishga tayyorlanayotganda fotosuratchini taklif etish,
keyinchalik esa «Ota-onalar bizning mehmonimiz», «Bizda ochiq eshiklar kuni»
mavzusida foto ko'rgazma tashkil etish mumkin. Bu ochiq eshiklar kunida
qatnasha olmagan ota-onalarda qiziqish uyg'otadi.
Ota-onalar qo'mitasi va jamoachilik bilan ishlash
Har bir maktabgacha ta’lim tashkilotida ota-onalar qo'mitasi bo'lib "Maktabgacha
ta'lim muassasasi nizomi" bo'yicha tashkil etiladi. Ota-onalar qo'mitasi ishning
vazifalari va mazmuni uning huquqlari, hisoboti va ish yuritishi Ota-onalar
qo'mitasi haqidagi "Nizom"da aks ettiriladi. Bu qo'mita ota-onalarning umumiy
majlisida bir yil muddatga saylanadi. Uning tarkibiga har bir guruhdan 1-2 vakil
kiradi. Ular orasidan rais va kotib saylanadi. maktabgacha ta’lim tashkiloti rahbari
va pedagogik jamoa ota-onalar qo'mitasiga faol tarbiya masalalarida uzoq
bo'lmagan kishilar tarafdoridir. Tarbiyachilar u yoki bu oila qanday ota-onalar
qo'mitasiga a’zo bo'lganda so'ng maktabgacha ta’lim tashkilotiga ota yoki ona
qanday yordam berishi mumkin, ular jamoa tarbiyasi hayoti bilan qiziqishadimi,
maktabgacha ta’lim tashkilotida bo'lish kerakligi haqidagi mashg'ulotlar tartibini
28

kuzatish, sayr qilishda ishtirok etish haqidagi taklifga labbay deb javob
berishadimi, degan savollarga javob berishlari kerak. Ota-onalar qo'mitasini unda
ishlashni xohlovchi ota-onalardan ham saylash mumkin. Bunday ota-onalar odatda,
samarali qiziqib ishlaydilar. Ota-onalar qo'mitasi ota-onalarning umumiy majlisiga
hisob beradi, unga avval qabul qilingan qarorlarning bajarilishi haqida hisobot
beradi. Ota-onalarning umumiy majlisiga hisob beradi. Ota-onalar qo'mitasining
faoliyati maktabgacha ta’lim tashkilotining yillik rejasiga mos holda rejali ravishda
olib borilishi kerak. Qo'mita ishini mudiri boshqarib boradi. Uning majlislari
kamida ikki oyda bir marta o'tkazilishi kerak.
2.2. MTTning ota-onalar bilan ishining yillik rejasi umumiy majlislar
Ota-onalar bilan axloqiy va jismoniy tarbiya masalalarida olib boriladigan
ish.
«Bolalarning tabiat qo'ynidagi mehnati - axloqiy tarbiyaning vositasidir» degan
mavzuga alohida e'tibor berish.
1. Ota-onalarni maktabgacha ta’lim tashkiloti ishiga yaqinlashtirish, ularni
maktabgacha ta’lim tashkilotidagi tarbiyaviy ishlar bilan keng tanishtirish.
Quyidagilar ota-onalar e'tiborida bo'lmog'i kerak:
a) navbatchilikni tashkil etish;
b) shanbaliklar uyushtirish;
v) ochiq mashg'ulotlarda qatnashish;
g) guruh majlislarida qatnashish;
d) individual suhbatlar, maslahatlar.
29

2. Oilalarni borib ko'rilganda bolalar mehnat faoliyatlariga alohida e'tibor berish
(bola yoshiga mos holda).
Umumiy majlislar
1. Maktabgacha ta’lim tashkiloti va oilada bolaning axloqiy tarbiyasi. Mavzu
bo'yicha ota-onalar chiqishlarini tayyorlash.
2. Bola tarbiyasida ota-onalar obro'yi. Ma'ruza mavzusi bo'yicha tayyorlangan ota-
onalar chiqishlari.
3. a) Yoz paytida maktabgacha ta’lim tashkilotini hovlisida tarbiyaviy ishlar
(bunda mehnat tarbiyasi masalalariga alohida e'tibor beriladi).
b) Yoz sharoitida sog'lomlashtirish tadbirlari (shifokor axboroti).
v) Bolalarni ekskursiyaga olib chiqish bilan bog'liq tashkiliy masalalar.
4. a) Bolalar bilan o'tkazilgan yozgi sog'lomlashtirish ishlarining yakuni.
b) Ota-onalar qo'mitasi ishining hisoboti va boshqalardan iborat bo’ladi.
. Oila tarbiyasida tarbiyalanuvchilarni aqliy jihatdan tarbiyalash ham muhim o‘rin
tutadi. Eng muhimi, ota-ona tomonidan tarbiyalanuvchilarning qiziqish va
ehtiyojlarini ko‘ra bilish asosida tasavvur, idrok, tafakkur, xotira hamda diqqatni
takomillashtirishga yordam beruvchi mashg‘ulotlarga jalb etishdan iborat.
Shuningdek, ma’lum yo‘nalishlar bo‘yicha o‘quvchilarda qiziqishni uyg‘ota olish,
uni rivojlantirib borish ham talab etiladi. Oila muhitida o‘quvchilarning aqliy
jihatidan tarbiyalab borishda konstruktorlik o‘yinlari (kubiklar yordamida uylar
qurish, kesmalar asosida fano (tasvir)lar hosil qilish va boshqalar), fikr doirasini
kengaytirishga yordam beruvchi sport o‘yinlari (shaxmat, shashka)ni tashkil etish,
30

turli mavzulardagi krossvord, chaynvord va rebus topishmoqlarini hal qilish, teatr,
muzey va ko‘rgazmalarga tashrif buyurish, ilm-fan, texnika, texnologiya rivojiga
oid suhbatlarning uyushtirilishi bu borada o‘zining ijobiy samarasini beradi.
XULOSA
Xulosa sifatida shuni ta’kidlash joizki, oiladagi sog‘lom muhit, oila a’zolarining
psixologik jihatdan o‘zaro yaqinliklari, ehtiyoj, qiziqish va hayotiy yondashuvlaridagi
umumiylik, bir - birlarini har qanday vaziyatda qo‘llab-quvvatlay olishlari, ota-onalar
tomonidan barcha farzandlariga nisbatan qo‘yilayotgan talablar, ularga ko‘rsatilayotgan
e’tiborning bir xil bo‘lishi oila tarbiyasida ijobiy natijalarga erishishning omillari
sanaladi. Bolaga oilada yaxshi tarbiya berish bola hayotining dastlabki davrlaridan
boshlaboq, ota-ona oldida turgan asosiy maqsad va vazifalardir. Ya'ni ota-ona uchun
ham qarz, ham farzdir, oila bolaga ta'sir ko'rsatadi, uni atrofidagi hayotga moslaydi.
Jamiyatda esa tarbiya faqat ota-onaning shaxsiy ishigina bo'lib qolmasdan, balki
ularning ijtimoiy burchi hamdir. Ma’lumki shaxsning qadriyati uning jamiyatdagi
tutgan o'rni bilan belgilanib, ko'p jihatdan uning tarbiyasiga bog'liq bo'ladi. Shu sababli
ota-ona o'z bolalarining tarbiyachisi hisoblanadi.
Takliflar
1.Maktabgacha ta’lim tashkilotilar bilan oila o’rtasida doimiy hamkorlik ishlarni
olib borish.
31

2.Guruh kesimda ota-ona yig’ilish bo’yicha o’tkazish bo’yicha yillik yaxlit tizim
joriy qilish.
3.Har oyda bolalarni jismonan va aqlan rivoj bo’yicha ota-onalar bilan tarbiyachi
va psixolog o’rtasida suhbatlar tashkil etlish.
4.Guruh tarbiyachlar tomon ota-onalar bilan o’tkazilgan yig’lish va tadbirlar
bo’yicha oylik va yillik hisobot tayyorlash va taqdim etish.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati
1. Sh.M Mirziyoyev “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy
javobgarlik- har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak”.T.:
O‘zbekiston 2017.
2. Sh.M Mirziyoyev “ Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan
birga quramiz.T.:O‘zbekiston, 2017
3. O‘zbekiston Respublikasining “ Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun. 2020-yil.
4. O‘zbekiston Respublikasi davlat maktabgacha ta’lim muassasasi to‘g‘risidagi
Nizom. T: 2017
5. “2017-2021 yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish
chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-2707-sonli Qaror
6. “Maktabgacha ta’lim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5198-sonli Farmon
32

7. O’zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini 2030-yilgacha
rivojlantirish konsepsiyasi PQ-4312son
8. Ezopova S.A. Maktabgacha ta'limdagi menejment Yangi maktab 2009 y
9. B.R.Djurayeva, H.M.Tojiboyeva, G.M.Nazirova .maktabgacha ta’lim
yoshidagi bolalarga ta’lim-tarbiya berishning zamonaviy tendensiyalari.
Toshkent, O‘zPFITI nashriyoti – 2015 yil
10. Turg’unov S.T, Ahmadjonova N.M Maktabgacha ta’lim muassasalarida
boshqaruv faoliyat algoritmi T.2017
11. Turg’unov S.T, va boshqalar “Pedagogik jarayonlarni tashkil etish va
boshqarish texnologiyalari” T. 2019
12. R.X Djuraev, S.T Turg’unov ta’lim menejmenti toshkent «voris-nashriyot»
2006
13. Sharifxujaev M., Abdullaev YO. Menejment. T.," O’q ituvchi”, 2001 yil,
Elektron ta’lim resurslari:
www . tdpu
www . pedagog . uz
www . ziyonet . uz
www . edu . uz
33

OTA – ONALAR JAMOATCHILIGI VA ULARNING ISH FAOLIYATI

Sotib olish