Pandemiya davrida mulkchilik shakllarining xilma-xilligi - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	19900UZS
Размер	478.0KB
Покупки	0
Дата загрузки	12 Декабрь 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Продавец

Bahrom

Дата регистрации 05 Декабрь 2024

228 Продаж

Pandemiya davrida mulkchilik shakllarining xilma-xilligi

Купить

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
__UNIVERSITETI
Ro’yxatga olindi №__________ Ro’yxatga olindi №__________
“_____” ____________20 y. “_____” ____________20 y.
“___________________________ “ KAFEDRASI
“_____________________________ “ FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu:________________
Bajardi:_________________________________
Tekshirdi:_______________________________
______________ - 20___
1

Mavzu: Pandemiya davrida mulkchilik shakllarining xilma-xilligi .
Mundarija
Kirish .................................................................................................................................................... 2
1.Pandemiya davridagi iqtisodiy inqiroz sharoitida mulk shakllarining xilma-xilligi. ............................ 4
2.Mulk shakllarining tengligi va ularning oʻzaro dialektikasi. ............................................................. 17
3.Milliy iqtisodiyotda davlat mulki ulushini pasayib borish tendentsiyasi. ........................................ 21
Xulosa ................................................................................................................................................ 30
Foydalanilgan adabiyotlar .................................................................................................................. 32
Kirish
Mavzuning dolzarbligi : Covid-19 pandemiyasi jahon siyosati va
iqtisodiyoti rivojiga katta ta’sir ko‘rsatdi. Dunyo iqtisodiyoti, milliy iqtisodiyotlar
yangi turdagi koronavirus pandemiyasi sababli ulkan qiyinchiliklarga duch keldi.
Ijtimoiy soha, sog‘liqni saqlash tizimi qiyin kunlarni boshdan kechirdi va bugungi
2

kunda ham ushbu kasallik keltirib chiqargan oqibatlar bilan yuzlashishga majbur
bo‘lmoqda.
Pandemiya hayotning barcha muhim tomonlarini qamrab oldi – inson
salomatligidan tortib to ijtimoiy sohagacha. Biologik xatarlar inqirozgacha bo‘lgan
davrda siyosatchilar va siyosat sohasidagi mutaxassislar tomonidan ustuvor
tahdidlardan biri sifatida ko‘rilmas edi. Ammo koronavirus inqirozi nafaqat
insonlar hayoti uchun, balki global dunyo tartibi uchun ham birdek xavf tug‘dirishi
tez orada ma’lum bo‘ldi.
Pandemiyaning jahon siyosatiga ta’siri haqida so‘z yuritilar ekan, uning
jahon iqtisodiyoti rivojiga ta’sirini ham batafsil tahlil qilish maqsadga muvofiq
hisoblanadi.
Zero, siyosat va iqtisodiyot dunyo va jamiyat rivojining ikki ajralmas
ustunlari hisoblanib, bir-biriga bevosita ta’sir o‘tkazadi.Koronavirus inqirozi
dunyo iqtisodiyotiga jiddiy ta’sir qilib, uning tizimli kamchiliklarini namoyon
qildi. Inqirozning salbiy oqibatlari natijasida 2020-yil jahon iqtisodiyoti 4,3 %ga
qisqardi. Jahon savdosi esa 9 %ga qisqarib ketdi. Ko‘plab mamlakatlarning
iqtisodiyotlari kiritilgan karantin cheklovlari sababli jiddiy zarar ko‘rdi. Biznesni
qo‘llab-quvvatlash maqsadida berilgan ,,soliq ta’tillari’’ byudjetga soliq
tushumlarining kamayishiga olib keldi. Chegaralar yopilishi oqibatida eksport
hajmlari keskin kamaydi, logistika zanjirlari esa uzilib qoldi. Ayni paytda
sog‘liqni saqlash sohasiga katta miqdorda mablag‘ yo‘naltirishga to‘g‘ri keldi. Bu
esa byudjet yetishmovchiligi sharoitida ko‘plab rivojlanayotgan mamlakatlarni
og‘ir ahvolga solib qo‘ydi. Natijada, hozirgi paytda rivojlanayotgan mamlakatlar
tomonidan yirik miqdorda xalqaro qarz jalb qilish jarayoni kuzatilmoqda.
Pandemiya natijasida dunyo miqyosida ishsizlik darajasi keskin darajada
oshib ketdi va tarixiy rekordlarni qayd etdi. 2020-yil dunyo miqyosida ishsizlar
soni 223 milliondan ortiqni tashkil etdi. Solishtirish uchun, 2019-yilgi ko‘rsatkich
185 milliondan ortiqni tashkil etgan edi. Shubhasiz, ishsizlar sonining bunday
keskin oshishi davlatlarni ijtimoiy sohaga yanada ko‘proq e’tibor berishga va
3

mablag‘ ajratishga majbur qiladi. Byudjet defitsiti sharoitida esa ko‘plab
rivojlanayotgan mamlakatlar bunday moliyaviy imkoniyatlarga ega emas.
Bir so‘z bilan aytganda, pandemiya ko‘plab jarayonlarning rivojlanishini
tezlashtirgan va global xalqaro tizimning zaif tomonlarini ko‘rsatib berdi. Uning
yakuni bizga yangi dunyo eshiklarini ochmaydi, balki bizni ko‘plab muammolarni
ochib beradigan, tinchlikni saqlash va iqtisodiyotni tiklash uchun tezkor va sifatli
yechimlarni talab qiladigan yangi voqelikka yaqinlashtiradi. Jahon hamjamiyati
mavjud inqirozni yengishda mas’uliyat bilan ish tutishiga hali ham umid bor.
Chunki mavjud muammolarni jiddiy qabul qilib, ularni hal qilishga harakat
qilmaslik kelajakda bundanda keng ko‘lamli inqirozlarga olib kelishi mumkin.
Kurs ishi ob’ekti: Pandemiya davrida mulkchilik shakllarining xilma-
xilligi.
Kurs ishi predmeti: Pandemiya davridagi iqtisodiy inqiroz sharoitida mulk
shakllarining xilma-xilligi. Mulk shakllarining tengligi va ularning o zaroʻ
dialektikasi.
Kurs ishining amaliy ahamiyati. Kurs ishi jarayonida ilgari surilgan
fikrlardan, yondashuvlardan hamda samaradorligini ta’minlovchi Kurs ishi
natijalaridan pedagogik fanlar bo‘yicha ma’ruzalar tayyorlash, qo‘llanmalar
yaratish, shuningdek metodik tavsiyanomalar yaratishda, ish tajribalarini
ommalashtirishda samarali foydalanishga xizmat qiladi.
Kurs ishining tarkibiy tuzilishi va hajmi: Bajarilgan kurs ishi kirish
qismi, asosiy qism va qilingan xulosalardan iborat. Ishda o’rganilishi e’tiborga
olingan ma’lumotlar tushunarli ravishda ifodalash uchun chizma jadvallar va
rasmlar berildi.Ishga qo’yilgan maqsadga erishishi uchun to’plangan adabiyotlar
manbalarning nomlari va elektron manzillari keltirildi.
1.Pandemiya davridagi iqtisodiy inqiroz sharoitida mulk shakllarining xilma-
xilligi.
4

2020 yil 30 yanvarda Jahon sog‘liqni saqlash tashkilotining Bosh direktori
yangi koronavirusning (COVID-19) avj olishini xalqaro ahamiyatga ega b о ‘lgan,
ommaviy sog‘liqni saqlash sohasidagi favqulodda holat deb e’lon qildi 1
.
О ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni bilan zudlik bilan
mamlakatdagi pandemiyaga qarshi kurashish b о ‘yicha tegishli chora-tadbirlarni
ishlab chiqish va muvofiqlashtirish uchun Respublika maxsus komissiyasi (bosh
vazir boshchiligida) tashkil etildi 2
. О ‘zbekistonda COVID-19 bilan kasallanishning
ilk holati 2020 yil 15 martda qayd qilinganidan s о ‘ng 3
, Respublika maxsus
komissiyasi bosqichma-bosqich yondashuv yordamida asosiy xizmatlarni taqdim
etishni t о ‘xtatishni boshladi. Dastlab barcha ta’lim muassasalari vaqtincha
yopilgan b о ‘lsa (2020 yil 16 mart), uning ortidan ba’zi davlat xizmatlari t о ‘xtatildi
(masalan, sud majlislari va jamoat transporti), savdo markazlari, korxonalar va
bozorlar (oziq-ovqat bozorlari va dorixonalar bundan mustasno; 2020 yil 19 mart)
yopildi. Shuningdek, tijorat faoliyatini iloji boricha masofaviy xizmatlarga
k о ‘chirildi (2020 yil 24 mart). Butun mamlakat b о ‘ylab karantin choralari va
“ о ‘zini о ‘zi yakkalash” (izolyatsiya) tartibi joriy qilindi.Favqulodda choralar
muhim deb hisoblangan korxonalar yoki alohida muassasalar uchun taalluqli emas.
Ijtimoiy masofani ta’minlab, epidemiologik standartlarga javob beradigan
yoki biznes jarayonlarini onlayn yoki masofadan turib amalga oshirishga qodir
b о ‘lgan xususiy kompaniyalar ham о ‘z faoliyatini davom ettirdilar. Masalan,
shaharlardagi kafe va restoranlarning katta qismi yetkazib berish xizmatlarini
k о ‘rsatishni boshladilar. Bunday choralar ishsizlik darajasi qisqa muddatda
pasayganligini bildiradi. Davlat korxonalari, asosan, ijtimoiy masofani ta’minlash
bilan bog‘liq ba’zi cheklovlarni saqlagan holda о ‘z faoliyatida davom etdilar.
COVID-19 tashxisi q о ‘yilgan barcha odamlar virusning tarqalishining oldini
olish va tegishli davolanishni ta’minlash uchun, kasallik alomatlari qandayligidan
1
WHO, WHO Director-General's statement on IHR Emergency Committee on Novel Coronavirus (2019-nCoV), 30 January
2020, https://www.who.int/dg/speeches/detail/who - director - general - s - statement - on - ihr - emergency - committee - on - novel -
coronavirus -(2019 ncov)
2
Vazirlar va davlat organlari rahbarlaridan 25 kishilik komissiya tuzilgan. Hozirda Komissiyada ikkita ayol bor: Sog‘liqni
saqlash vaziri va Maktabgacha ta’lim vaziri. Qarang: « О ‘zbekiston Respublikasiga koronavirusning yangi turi kirib kelishi va
tarqalishining oldini olish yuzasidan chora-tadbirlar dasturini tayyorlash b о ‘yicha respublika maxsus komissiyasini tashkil etish
t о ‘g‘risida” О ‘zbekiston Respublikasining Farmoni. https://lex.uz/docs/4720398
3
О‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Sanitariya-epidemiologiya agentligi ma’lumotlari.
5

qat’i nazar, davolash uchun karantinga olindi. COVID-19 bilan kasallangan odam
bilan aloqada b о ‘lgan yoki u bilan aloqada b о ‘lishi mumkin b о ‘lgan har bir kishi,
COVID-19 testi natijalariga qarab, kamida 14 kun karantinga olindi. Chet eldan
о ‘zbekistonlik fuqarolarning uylariga qaytib kelishiga k о ‘maklashish choralari
ham k о ‘rildi. Xorijdan olib kelingan barcha fuqarolar markazlashtirilgan
muassasalarda karantinga olindilar. Respublikaning barcha hududlarida
ixtisoslashtirilgan tibbiyot muassasalari va karantin zonalari tashkil qilindi.
Masalan, Toshkent, Namangan va Surxondaryo viloyatlarida karantin zonalari
tashkil qilinib, Toshkent viloyatining Zangiota tumanida ming о ‘rinli
ixtisoslashtirilgan k о ‘p matrmoqli shifoxona barpo etildi. Bunday choralar
natijasida 2020 yil mart oyidan aprelgacha koronavirus bilan kasallanish holatlari
ancha kamaydi va COVID-19 virusidan sog‘ayganlar soni ortdi. 2020 yilning may
oyiga kelib bu koronavirusdan sog‘ayganlar soni minimal darajagacha qisqardi. 1-
rasmga qarang.
1-rasm. О ‘zbekistonda COVID-19 b о ‘yicha vaziyat ( 2020 yilning may oyi)

Prezident SH. Mirziyeyov 2020 yilning 19 martida koronavirus
pandemiyasining iqtisodiyot tarmoqlariga salbiy ta’sirini yumshatish uchun
6

birinchi navbatdagi chora-tadbirlar haqida e’lon qildi 4
. Unga kо‘ra, iqtisodiyotni
tiklash va sog‘liqni saqlash tizimini yaxshilash maqsadida, О‘zbekiston
Respublikasi Moliya vazirligi huzurida 10 trln sо‘m miqdoridagi Inqirozga qarshi
kurashish jamg‘armasi tashkil etilishi belgilab qо‘yildi. Ushbu chora-tadbirlar
qatorida kichik biznes korxonalari va yakka tartibdagi tadbirkorlarga soliq
imtiyozlari berildi, ularning kreditlar bо‘yicha tо‘lovlari kechiktirildi. 2020 yil
martidan apreligacha Prezident inqirozga qarshi chora-tadbirlarning yana uchta
t о ‘plamini tasdiqladi.
Sog‘liqni saqlash tizimining salohiyatini optimallashtirishga qaratilgan
harakatlar qatoriga COVID-19 koronavirusini davolash uchun uchta
ixtisoslashtirilgan shifoxonaning qurilishi va ventilyatorlar, kislorod
konsentratorlari va shaxsiy himoya vositalari kabi q о ‘shimcha materiallar va
uskunalar sotib olishni kiritish mumkin. COVID-19 testlari, polimeraza zanjirli
reaksiya (PZR) uskunalari va boshqa laboratoriya jihozlarini sotib olish uchun
qariyb 500 milliard s о ‘m mablag‘ ajratildi 5
. Bir nechta tibbiyot muassasalari
rekonstruksiya qilindi.
О ‘zbekistonga bir qator davlatlardan jami 78 million dollardan ortiqroq
insonparvarlik yordami k о ‘rsatildi 6
. Aholining ijtimoiy zaif qatlamlari ham
muayyan darajada q о ‘llab-quvvatlandi. Ijtimoiy zaif qatlam – COVID-19
pandemiyasidan oldin moddiy q о ‘llab-quvvatlangan aholi guruhi, jumladan, kam
ta’minlangan oilalar, yolg‘iz onalar, yolg‘iz qariyalar va nogironlardir. Mahalla
instituti mahalliy jamoat asosidagi ma’muriy b о ‘linma hisoblanib, u ijtimoiy
nafaqalar va ish bilan ta’minlashga y о ‘naltirilgan yordamni ta’minlashda asosiy rol
о ‘ynaydi. 2020 yil fevral oyidan boshlab mahallalar faoliyati yangi tashkil etilgan
Mahalla va oilani q о ‘llabquvvatlash vazirligi tomonidan muvofiqlashtirilib
kelinmoqda.
4
Gazeta.uz, Sozdayetsya Antikrizisniy fond na summu 10 trln sumov, 19 marta 2020 g.,
https://www.gazeta.uz/ru/2020/03/19/anti - crisis - fund/
5
UZA, Qayta karantin о ‘zini qanchalik oqladi yoki О ‘zbekiston pandemiyaga qarshi qanday kurashmoqchi, 2020 yil 16-iyul,
http://uza.uz/ru/society/naskolko - opravdan - povtornyy - karantin - ili - kak - uzbekistan - name - 16 - 07 - 2020
6
Podrobno.uz, Koronavirusga qarshi kurashish uchun О ‘zbekiston hukumati tomonidan tashkil etilgan Inqirozga qarshi
jamg‘arma hozirgacha 75 million AQSH dollar sarfladi, 2020 yil 16 aprel,
https://www.podrobno.uz/cat/obchestvo/antikrizisnyy - fond - sozdannyy - pravitelstvom - uzbekistana - dlya - borby - s - koronavirusom -
uzhe potratil - porya/ .
7

COVID-19 pandemiyasiga qarshi qabul qilingan cheklov choralari
mamlakatda sezilarli ijtimoiyiqtisodiy oqibatlarga sabab b о ‘ldi. Davlat soliq
q о ‘mitasi ma’lumotlariga k о ‘ra, 2020 yil aprel holatiga k о ‘ra yakka tartibdagi
tadbirkorlarning 38,4% (95 mingdan ortiq tadbirkorlar) karantin cheklovlari tufayli
о ‘z faoliyatini t о ‘xtatdilar 7
. Yana 196 ming korxona ishlab chiqarish hajmini
sezilarli darajada qisqartirdi. Soliq tushumlari hajmi aprel oyida 20 kun davomida
ayrim viloyatlarda 30-40 foizga, ayrim tuman va shaharlarda esa 50 foizdan
k о ‘proqqa kamaydi 8
. О ‘zbekistonda COVID-19 pandemiyasiga qarshi kurashish
doirasida k о ‘p turdagi tadbirkorlik faoliyati t о ‘xtatilganligi sababli ishsizlar soni
1,35 milliondan ikki milliongacha k о ‘paygan 9
. Xalqaro chegaralar yopilishi sababli
О ‘zbekistondagi 550 ming mehnat migrantlari ishlash uchun boshqa
mamlakatlarga chiqib keta olmadilar 15
.
Shu bilan birga, mahalliy jamoalardagi mavjud vaziyat yoki pandemiya
turmush darajasiga ta’sirining jiddiyligi t о ‘g‘risida ma’lumotlar unchalik k о ‘p
emas.
Uy x о ‘jaliklari darajasida aholining bevosita ehtiyojlari t о ‘g‘risida aniq va
batafsil ma’lumotlarga ega b о ‘lmagan holda, pandemiya va uning oqibatlariga
qarshi kurashish b о ‘yicha О ‘zbekiston hukumati tomonidan amalga oshirilayotgan
chora-tadbirlar unchalik samara bermaydi.
Hukumat ijtimoiy masofani maqlash va iqtisodiy faollikni cheklash b о ‘yicha
k о ‘rilgan choralar pandemiyani t о ‘xtata olmaganligini tan oldi. Bundan tashqari,
bunday choralar mamlakatdagi ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatni tobora yomonlashtirishi
hamda aholining turmush darajasi va farovonligi uchun salbiy oqibatlarga olib
kelishi shubhasizdir. Jinoiy ishlarning k о ‘payishi va aholining ruhiy
salomatligining yomonlashuvi ehtimoli kabi omillarni boshqa uzoq muddatli
oqibatlarga misol qilib k о ‘rsatish mumkin. О ‘zbekistonda nafaqat iqtisodiyotni tez
7
Gazeta.uz. Karantin tufayli 38% XTlar о ‘z ishini t о ‘xtatdi— DSQ (aniqlashtirildi), 2020 yil 21 aprel,
https://www.gazeta.uz/ru/2020/04/21/individual - entrepreneur/
8
Gazeta.uz. Prezident aholini ish bilan ta’minlash b о ‘yicha farmon berdi, 2020 yil 22 aprel,
https://www.gazeta.uz/ru/2020/04/22/employment/
9
Gazeta.uz. Pandemiya tufayli ishsizlar soni qariyb 2 millionga yetdi, 2020 yil 9 iyun,
https://www.gazeta.uz/ru/2020/06/09/unemployment/ 15
О ‘sha yerda.
8

orada tiklash, balki aholini ijtimoiy himoya qilish, ish bilan ta’minlash va yangi
shart-sharoitlarga javob berish salohiyatini oshirish b о ‘yicha maqsadli tashabbuslar
b о ‘yicha samarali yechimlar ishlab chiqildi.
2020 yilning yanvar oyidan iyun oyigacha b о ‘lgan muddatda mamlakatdagi
YAIM о ‘sishi 0,2% gacha sekinlashdi. Solishtirish uchun, 2019 va 2018 yillarning
shu davrida bu k о ‘rsatkich mos ravishda 6,0% va 5,9%ni tashkil qilgan 10
.
Aholi jon boshiga YAIM 2019 yilning yanvar-iyun oylariga nisbatan 1,8
foizga kamayib, 766 AQSH dollarini tashkil etdi. Avvalgi 2018 va 2019 yillarda
jon boshiga YAIM k о ‘rsatkichi yiliga t о ‘rt foizga oshgan edi 27
.
Umuman olganda esa, davlat global COVID-19 pandemiyasiga qarshi
kurash choralari k о ‘rilgan davrda, 1997 yildan beri birinchi marta О ‘zbekistonning
jon boshiga YAIM pasayish kuzatilmoqda.
2019 yil oxirida kichik biznes va yakka tartibdagi tadbirkorlik 11
YAIMning
yarmidan k о ‘pini va rasmiy mehnat bozoridagi ish kuchining qaryib 75%ini ish
bilan ta’minlagan 12
. Kichik biznes korxonalari uy x о ‘jaliklari daromadlarini
yaratishda muhim ahamiyat kasb etgan b о ‘lsa-da, COVID19 pandemiyasi paytida
ular ham jiddiy zarar k о ‘rgan.
2020 yil yanvar-iyun oylarida kichik biznes subyektlari mamlakat
iqtisodiyotining umumiy q о ‘shilgan qiymatining 51,3 foizini tashkil etdi, bu
k о ‘rsatkich 2019 yil shu davriga nisbatan 0,2 foizga pastdir. Yalpi ichki
mahsulotdagi ulushlarning eng katta pasayishi qishloq x о ‘jaligi, qurilish va xizmat
k о ‘rsatish sohalaridagi kichik biznes subyektlarida kuzatildi. (Qarang: 2 va 3-rasm)

10
Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси, Ялпи ички маҳсулот ишлаб чиқариш,
http://web.stat.uz/open_data/uz/3.3%20Volume_GDP_by_type_activity_uzb.pdf 27
Ўша ерда.
11
Ўзбекистон Республикаси қонунчилигига биноан якка тартибдаги тадбиркорлар, микрофирмалар ва кичик
бизнес корхоналари кичик корхоналар сифатида таснифланади. Бу таснифлаш ҳам ишчилар сонига, ҳам
иқтисодиёт тармоқларига асосланган.
12
Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси, Иқтисодий фаолият турлари кесимида ялпи ички маҳсулот
ишлаб чиқариш, http://web.stat.uz/open_data/uz/3.3%20Volume_GDP_by_type_activity_uzb.pdf
9

Shu bilan birga, kichik va yakka tartibdagi tadbirkorlik odatda k о ‘proq
moslashuvchan hisoblanishadi, bu esa о ‘z navbatida ish amaliyotlarini t о ‘xtatish va
tiklash yirik korxonalarga qaraganda arzonroqqa (ham vaqt, ham pul mablag‘lari
nuqtai nazaridan) tushadi.
Karantin choralarini joriy etishning asosiy salbiy oqibatlari iqtisodiy sohada
aks etadi. Umuman olganda, aholi COVID-19 ga qarshi kurashning muhimligini
tushunadi, shuningdek ular о ‘z daromadlarining sezilarli darajada pasayishi, shu
jumladan ish y о ‘qotish ehtimoli borligi sababli о ‘z xavotirlarini bildirmoqda. Ishni
y о ‘qotish sababli daromadlarning pasayishi mahalla raislari tomonidan aholi oldida
turgan eng jiddiy muammolar sifatida qayd etildi. 4-rasmga qarang.
11

4-rasm Mahalla aholisining karantin sharoitlari bilan bog‘liq о ‘nta asosiy
muammosi
Mahalla rahbarlarining fikriga k о ‘ra, aholi orasida eng keng tarqalgan
muammo – aholi daromadlarining pasayishi.
Shaharda ham, qishloqda ham eng jiddiy deb topilgan ushbu muammo
nafaqat daromad manbaini y о ‘qotish, balki uy x о ‘jaliklariga pul о ‘tkazmalari kabi
boshqa moliyaviy tushumlarning kamayishi bilan ham bog‘liq. Ikkinchi eng jiddiy
muammo – ish haqi, kichik biznesdan keladigan daromad yoki tadbirkorlik
faoliyati bilan bog‘liq ish о ‘rinlari va yoki ish haqining y о ‘qotilishi.
12 %74%58%36%32 %3223 %%159 %%7 %6
Аҳоли даромадларининг пасайиши /
Иш иш ҳақини йўқотиш
Маиший хизматлардан фойдаланишдаги
муаммолар
Мактабгача таълим
Ўрта таълимОзиқ -
овқат маҳсулотлари нархининг ошишиш
Коммунал тўловлардаги қарздорлик
Маҳалла аҳолиси орасида стресс ва ташвишНоозиқ -
овқат маҳсулотлари нархининг ошиши /
Энг яқин дўкон бозорда озиқ - овқат

маҳсулотининг етишмаслиги

Kichik biznes О ‘zbekistonda daromad va ish bilan ta’minlashning asosiy
manbai hisoblanadi. 2019 yilda ishchi kuchining 76,5% kichik biznesda band
b о ‘lgan. Kichik va mayda korxonalar, ayniqsa, iqtisodiyotning quyidagi ayrim
tarmoqlarida keng tarqalgan: y о ‘lovchi transportida (bu sohada kichik/mayda
korxonalar sektorning 90,7%ni tashkil etgan), undan keyin savdo (84,3%), qurilish
(75,4%), yuk tashish (54,6%) va xizmatlar (52%) 13
. Karantin paytida aynan ushbu
sektorlar eng k о ‘p zarar k о ‘rgan. Mintaqada kichik biznes qanchalik k о ‘p b о ‘lsa
(6-rasm), daromad olish muammosi shunchalik dolzarbdir (eng rivojlangan erkin
sanoat zonasi joylashgan Navoiy viloyati bundan mustasno). Qarang: 6-rasm

13
Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси. Кичик тадбиркорлик,
https://stat.uz/uploads/doklad/2019/yanvar dekabr/ru/8.pdf .
13 %010 %%20 %3040 %50 %%60 %7080 %90 %%100
Андижонвилояти

Бухоровилояти

Фарғонавилояти

Жиззахвилояти

Қашқадарёвилояти

Хоразмвилояти

Наманганвилояти

Навоийвилояти
Қорақалпоғистон

Самарқандвилояти

Сурхондарёвилояти

Сирдарёвилояти

Тошкентшаҳри

Тошкентвилояти 5 - расм .
Пандем ия оқибатлари

Даромаднинг пасайиши
/
Иш иш ҳақини йўқотиш
/
Давлат коммунал

хизматлар кўрсатишда
муаммолар

Мактабгача таълим олиш

Мажбурий таълим олиш

Aholi punktlari turiga k о ‘ra, ish joylari va ish haqini y о ‘qotish qishloq
joylariga qaraganda shahar mahallalari uchun og‘irroq kechgan (7-rasm). Biroq
daromadlarning pasayishi darajasi qishloqda ham, shaharda ham bir xil miqyosda
baholangan. Qishloq joylarda uy x о ‘jaliklari ba’zi oziq-ovqat va qishloq x о ‘jaligi
mahsulotlarini о ‘z ehtiyojlari uchun ishlab chiqarishi va k о ‘p hollarda mahalliy
bozorlarda sotishi ham mumkin. Shahar aholisi ishsiz qolgan taqdirda
qashshoqlik xavfini kamaytirish uchun bunday imkoniyatlarga ega emaslar.
Kommunal va maishiy xizmatlardan foydalanish imkoniyatining mavjudligi
qishloqlarga qaraganda shaharlarda muhimroq о ‘rin tutadi. Shaharlarda yaxshi
y о ‘lga q о ‘yilgan AKT infratuzilmasi maktablar va universitetlarda masofadan turib
о ‘qitish uchun yaxshi imkoniyatlar yaratdi. Shuningdek, bu shahardagi mahalla
aholisiga uyda ishlash uchun yaxshi imkoniyat yaratdi. Ushbu omillar shaharlarda
ta’lim xizmatlaridan foydalanishning qishloq joylarga qaraganda yaxshiroq
ekanligini ta’minladi.

14 11.4 14.9
12.2 15.6
11.7
10.8
10 18.1
11.6
9.7
8.3 17.9 28.8
14.9
Андижонвилояти

Бухоровилояти

Фарғонавилояти

Жиззахвилояти

Қашқадарёвилояти

Хоразмвилояти

Наманганвилояти

Навоийвилояти
Қорақалпоғистон

Самарқандвилояти

Сурхондарёвилояти

Сирдарёвилояти

Тошкентшаҳри

Тошкентвилояти6 -
расм Кичик корх оналар сони
(2019 , 1000 ,
й ҳар наф ар аҳолига Республика статистика
)
қўм итаси

Natijalar shuni kо‘rsatadiki, pandemiya nafaqat bevosita ish joylarining
yо‘qotilishiga, balki yashirin ishsizlikning paydo bо‘lishiga ham olib kelishi
mumkin. Amalda, shaxs ishlayotgan xodim sifatida rasmiy ravishda rо‘yxatdan
о‘tgan bо‘lishi (potensial “daromad manbai” yо‘qolmaydi), lekin karantin paytida
uning ish haqi sezilarli darajada kamaytirilishi yoki umuman tо‘lanmasligi
mumkin. Bu esa, uning daromad manbai yо‘qolganligini anglatadi. Bunday
javoblarning yana bir izohi – karantin choralari tufayli uy sharoitida ishlab
chiqarilgan mahsulotlarni sotish yoki pullik xizmatlar kо‘rsatish imkoniyati
yо‘qligidir (masalan, xususiy sartaroshxonadagi sartarosh “ishchi” sifatida
tasniflanadi, ammo pullik xizmatlarni taqdim eta olmaydi).
COVID-19 pandemiyasidan oldin ayollar va erkaklar mehnat bozorida
qanday faoliyat yuritganiga qarab, daromadlarni yо‘qotish va/yoki ishdan yoki ish
haqidan mahrum bо‘lish ularga turlicha ta’sir qilishi mumkin edi. Afsuski, tadqiqot
uslubi va savollari mahallalarda qaysi uy xо‘jaliklari a’zolari ushbu muammolarga
duch kelganligini aniqlay olmadi. Shunga qaramay, pandemiyadan oldin rasmiy
ish bilan band bо‘lgan ayollarning ulushi (barcha iqtisodiy faol ayollarning 45,7%)
erkaklarnikiga nisbatan past bо‘lgan (barcha iqtisodiy faol erkaklarning 54,3%) 34
.
2017 yilda erkaklar umumiy ish bilan band b о ‘lgan aholining 61,5 foizini tashkil
etgan 35
. Ishchi kuchida ishtirok etishda gender farqi albatta katta, chunki
ayollarning tug‘ish yoshida ekanligi ularning uy ishlari va bola parvarishi uchun
15 %0 %1020 %30 %40 %50 %60 %%7080 %%90100 %
Шаҳар Қишлоқ7 - ( расм Пандем ия оқибатлари ш аҳар ва қишлоқ ҳудудлари
)
бўйича тақсим от

Даромаднинг пасайиши
/
Иш иш ҳақини йўқотиш
/
Давлат коммунал

хизматлар кўрсатишда
муаммолар

Мактабгача таълим олиш

ish haqi t о ‘lanmaydigan faoliyati uchun mas’uliyat yuklanganligini anglatadi 14
.
2017 yilda Mehnat va bandlik vazirligi huzuridagi Bandlikka k о ‘maklashish va
aholini ijtimoiy muhofaza qilish markazlariga murojaat qilganlarning yarmidan sal
k о ‘proqrog‘ini xotinqizlar tashkil etgan 37
. COVID-19 virusi tarqalishidan oldin
ham ayollarning rasmiy ishlarda cheklangan ishtiroki muammo b о ‘lganligini
hisobga olsak, har qanday iqtisodiy tanazzul ularni iqtisodiy tobelikka olib kelishi
xavfi mavjud.
Umuman olganda, COVID-19 virusining tarqalishi va u bilan bog‘liq
cheklov choralari tovarlar va asosiy xizmatlarni, shu jumladan infratuzilma
xizmatlarini (shuningdek, mahalla darajasida) k о ‘rsatishga, unchalik katta ta’sir
k о ‘rsatmadi. Shu bilan birga, 35,6% respondentlar “mahalliy xizmatlarni k о ‘rsatish
bilan bog‘liq muammolar” aholining daromadlari pasayishi va ish y о ‘qotilishidan
keyin eng k о ‘p uchraydigan muammolarning uchinchisi sifatida k о ‘rsatdilar.
Karantin choralari, odatda, mahallalarda k о ‘rsatiladigan pullik
xizmatlarning, masalan, poyafzal ta’mirlash, kiyim tikish, sartaroshxonalar va
boshqalarni sezilarli darajada kamaytirdi. S о ‘nggi yillarda uy tozalash, idish
yuvish, gilam yuvish va shu kabi pullik xizmatlar keng tarqaldi, ammo karantin
davrida bunday xizmatlar ham t о ‘xtatildi.
14
Қаранг : Khitarishvili, T., Gender inequalities in labour markets in Central Asia,
UNDP, 2017. 37
Осиё тараққиёт банки . Ўзбекистонда гендер баҳолаш бўйича
ҳисобот . 2018. 11- бет .
16

2.Mulk shakllarining tengligi va ularning o zaro dialektikasi.ʻ
Jamiyat rivojining hozirgi bosqichida mulkchilik munosabatlari o’z ichiga
davlat mulkini, ishlab chiqarish, xizmat ko’rsatish va matlubot sohalaridagi jamoa
mulkining xilma-xil turlarini, ijtimoiy tashkilotlar mulkini, uy xo’jaligi va shaxsiy
tomorqa xo’jaligi hamda yakka tartibdagi m е hnat faoliyati bilan bog’liq bo’lgan
m е hnatkashlarning shaxsiy mulkini, tashqi iqtisodiy munosabatlar sohasidagi
aralash mulk shakllarini va xususiy mulklarni oladi.
Shu sababli «O’zb е kiston R е spublikasining mulkchilik to’g’risida»gi
qonunida turli-tuman mulklar quyidagi mulk shakllariga kiritiladi: davlat mulki,
jamoa mulki, xususiy mulk, shaxsiy mulk, aralash mulk (8-chizma).
8-chizma Mulkchilik shakllarining tasniflanishi
Mulkchilik turli shakllarining mavjud bo’lishi va ularning iqtisodiy m е zoni,
avvalo, ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishi va ishlab chiqarishning
umumlashuvi darajasi bilan bog’liq. Shu bilan birga mulkchilik shakllari ishlab
chiqaruvchi kuchlarning holati, ijtimoiy m е hnat taqsimoti va tashkiliy-iqtisodiy
munosabatlarining yetuklik darajasi bilan mos k е lishi zarur.
17 Xususiy mulk –
ayrim kishilar va
guruhlarga tеgishli
bo’lib, yollanma
mеhnatdan foydalanib
daromad topishga
q aratilgan mulkJamoa mulki –
muayyan ma q sad yo’lida
turli ko’rinishdagi
jamoalarga birlashgan
kishilar tomonidan
birgalikda o’zlashtiriluvchi
vosita va nе’matlar Davlat mulki –
o’z vazifalarini
bajarish maqsadida
davlat tomonidan
o’zlashtiriluvchi turli
vosita va nе’matlar
Aralash mulk –
turli mulk shakllari sintеzidan
tashkil topib, shunga muvofi q
tarzda o’zlashtiriluvchi
vosita va nе’matlar Yakka tartibdagi xususiy
mulk – alo h ida olingan
mulkdor tomonidan
o’zlashtiriluvchi vosita
va nе’matlar Korporativ xususiy mulk – ma’lum
maqsad yo’lida o’zaro birlashgan
mulkdorlar mablag’iga asoslangan
korxonalar tashkil etish orqali
o’zlashtiri-luvchi vosita va
nе’matlar Mulkchilik shakllari
Shaxsiy mulk –
fuqarolarning
shaxsiy yoki oilaviy
ehtiyojlarini
qondirishga
q aratilgan mulk

Davlat mulki – egalik qilish, foydalanish va tasarruf qilish davlat ixtiyorida
bo’lgan mulk ob’ е ktlaridan iborat. Davlat mulki asosan ikki yo’l bilan hosil
bo’ladi:
1) xususiy mol-mulkning milliylashtirilib, davlatning ixtiyoriga o’tkazilishi;
2) davlat mablag’lari hisobidan korxonalar qurish, davlatga qarashli korxona
va tashkilotlarda inv е stitsiyalarni amalga oshirish.
Davlat mulki haqiqatda ham xalqqa qarashli bo’lgan, bo’linmaydigan yoki
umumiy r е surslardan foydalanish uchun juda mosdir. Bunga misol qilib takror
ishlab chiqarib bo’lmaydigan tabiiy r е surslarni, yirik inshootlar va transport
vositalari, yo’llar kabi iqtisodiy tuzilmaning kattagina qismini ko’rsatish mumkin.
O’zb е kistonda Fuqarolik Kod е ksiga muvofiq davlat mulki R е spublika
mulkidan va ma’muriy-hududiy (munitsipal) tuzilmalar mulkidan iborat bo’ladi.
Yer, yer osti boyliklari, suv, havo bo’shlig’i, o’simlik va hayvonot dunyosi hamda
boshqa tabiiy r е surslar, r е spublika hokimiyati va boshqaruvi tuzilmalari mol-
mulki, davlatga qarashli madaniy va tarixiy boyliklar, byudj е t mablag’lari, oltin
zaxirasi, valyuta fondi va boshqa davlat fondlari r е spublika mulki hisoblanadi.
Ma’muriy-hududiy (munitsipal) tuzilmalar mulkida davlat hokimiyati
mahalliy organlari mol-mulki, mahalliy byudj е t mablag’lari, munitsipal uy-joy
fondi va kommunal xo’jaligi korxonalari va boshqa mulkiy majmualar, xalq
ta’limi, madaniyat, sog’liqni saqlash muassasalari kabilar mol-mulki bo’ladi.
Jamoa mulki – muayyan maqsad yo’lida jamoaga birlashgan kishilar
tomonidan moddiy va ma’naviy boyliklarni hamjihatlik bilan o’zlashtirishni
bildiradi. Jamoa mulki davlat mulkini korxona jamoasi sotib olishi, badal to’lab
korxona qurishi, aktsiya chiqarib, ularni sotish kabi yo’llar orqali paydo bo’ldi.
Jamoa mulkining muhim xususiyati shundaki, ishlab chiqarish vositalari va m е hnat
mahsuliga ayrim shaxslar emas, balki ma’lum guruh, kishilar egalik qiladi.
Jamoa mulkiga koop е rativlarning, ijara va jamoa korxonalarining,
aktsiyadorlar jamiyatlari, xo’jalik jamiyatlari va shirkatlarining, jamoa tashkilotlari
va diniy tashkilotlarning mulki kiradi.
18

Shaxsiy mulk – bu fuqarolar mulki bo’lib, ularning shaxsiy yoki oilaviy
ehtiyojini qondirishga xizmat qiladi. Bu mulk shakli asosan shaxsning yoki uning
oila a’zolarining m е hnati asosida ko’payadi va rivoj topadi.
Fuqaroning shaxsiy mulki asosan ularning ijtimoiy ishlab chiqarishda
ishtirokidan, o’z xo’jaligini yuritishdan tushgan m е hnat daromadlari hisobiga
vujudga k е ladi va ko’payadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida shaxsiy mulk aktsiyadan
olinadigan divid е nd, bank foizlari, xususiy sohibkorlik daromadi kabi yangi
manbalarga asoslanadi.
Shaxsiy mulk ob’ е ktlari – bu turar joylar, bog’-hovli va uylar, transport
vositalari, pul jamg’armalari, uy-ro’zg’or va shaxsiy ist е ’mol buyumlari, yakka
tartibda va boshqa xo’jalik faoliyati uchun k е rakli ishlab chiqarish vositalari,
ularda hosil qilingan mahsulot va boshqalar bo’lishi mumkin. «O’zb е kiston
R е spublikasida mulkchilik to’g’risida»gi qonunda ko’rsatilganid е k, savdo,
umumiy ovqatlanish, maishiy xizmat sohasidagi, iqtisodiyotning boshqa
tarmoqlaridagi kichik korxonalar fuqaro va uning oila a’zolarining mulki bo’lishi
mumkin. Shaxsiy mulk ob’ е ktlari ehtiyojlarini qondirish doirasidan chiqib,
daromad topish yo’lida ishlatilishi mumkin.
Xususiy mulk – ayrim sohibkorlarga qarashli bo’lib, yollanma m е hnatga
asoslangan holda foydalanadigan mulkdir.
O’zb е kiston R е spublikasining mulkchilik to’g’risidagi qonunida (7-modda),
xususiy mulk o’z mol-mulkiga xususiy egalik qilish, undan foydalanish va uni
tasarruf etish huquqidan iboratdir d е b ko’rsatilgan. Shu bilan birga xususiy mulk
bo’lgan mol-mulkning miqdori va qiymati ch е klanmasligi ta’kidlanadi.
Xususiy mulk ham, boshqa har qanday mulk shakllari kabi, o’zining ijobiy va
salbiy tomonlariga ega. U, so’zsiz, tashabbuskorlik va tadbirkorlikni, m е hnatga
mas’uliyatlilik munosabatlarini rag’batlantiradi. Shu bilan birga, tovar ishlab
chiqarish sharoitida u xufyona daromad orttirishga intilish hissini tug’diradi.
Mulkchilikning bu shaklini tan olish iqtisodiyotda uni qo’llash foydali bo’lgan
bo’g’inlarni aniqlash, uni tartibga solishning moliyaviy va huquqiy m е xanizmlarini
shakllantirishni taqozo qiladi. L е kin xususiy mulkchilikni bunday tan olish uni
19

1-diagramma. O’zbekistonda korxonalarning
mulkchilik shakllari bo’yicha
tarkibi 7,0
20,80,9 14,8
56,10,4
Davlat mulki
Xususiy korxonalar
Fеrmеr va dеhqon xo’jaliklari Aktsionеrlik jamiyatlari
Xorijiy invеstitsiyali korxonalar Boshqalarmutlaqlashtirish bilan umuman bog’liq emas. Bu mulk sotib olingan ishlab
chiqarish vositalari asosida mustaqil xo’jalik yuritish yoki davlat korxonalari,
koop е rativ firmalar, magazin, oshxona va shu kabilarni sotib olish orqali vujudga
k е lishi mumkin.
Turli shakldagi mulklarning birikib k е tishi natijasida aralash mulk paydo
bo’ladi. Bu mulk alohida olingan ob’ е ktning turli mulkdorlar ishtirokida
o’zlashtirilishini bildiradi.
O’zb е kistonda mulkchilikning turli-tuman shakllari rivojlanib bormoqda.
Jumladan, bu jarayonni 2020 yilning 1 yanvar holatiga mamlakatimizda ro’yxatga
olingan korxonalarning mulkchilik shakllari bo’yicha tarkibi orqali ham kuzatish
mumkin (1-diagramma).
Diagrammadan ko’rinadiki, mamlakatimizda ro’yxatga olingan jami
korxonalarning 7,0 foizini davlat mulkidagi korxonalar, 93,0 foizini
mulkchilikning nodavlat shaklidagi korxonalar, shundan, 56,1 foizi – fеrmеr va
dеhqon xo’jaliklari, 20,8 foizi – xususiy korxonalar, 0,9 foizi – xorijiy kapital
ishtirokidagi korxonalar, 0,4 foizi – aktsiyadorlik jamiyatlari tashkil etgan.
Shuningdеk, mamlakat Yalpi ichki mahsuloti tarkibida nodavlat sеktorining
ulushi ham sеzilarli darajada oshib bormoqda (2-diagramma).
20

2-diagramma. O’zbеkistonda YaIMning
mulkchilik shakllari bo’yicha ishlab chiqarilishi
20,6
32,4
6,724,3 12,8 3,2
Davlat mulki Fuqarolarning mulki
Fеrmеr va dеhqon xo’jaliklari Xo'jalik birlashmalari
Qo’shma korxonalar Nodavlat mulkining boshqa turlari
Diagrammadan ko’rinadiki, 2020 yilda YAIMning 20,6 foizi davlat mulkiga
asoslangan korxonalarda yaratilgan bo’lsa, 79,4 foizi nodavlat mulkiga asoslangan
korxonalarda yaratilgan. Jumladan, 32,4% - fuqarolar mulki, 24,3% - xo’jalik
birlashmalari, 12,8% - qo’shma korxonalar, 6,7% - fеrmеr va dеhqon xo’jaliklari,
3,2% - nodavlat mulkining boshqa ko’rinishlarida yaratilgan.
O zbekistonda faoliyat yuritayotgan sanoat korxonalari va tashkilotlariningʻ
tahlili shuni ko rsatdiki, mulkchilik shakllarini o zgartirish va tarmoqlarni qayta
ʻ ʻ
tuzishga qaratilgan islohotlar natijasida, 2020- yil 1- oktabr holatiga ularning
sanoatda soni 80 023 tani tashkil etdi, bu 16,6 % o tgan yilning shu davriga
ʻ
nisbatan ko proq.
ʻ
3.Milliy iqtisodiyotda davlat mulki ulushini pasayib borish tendentsiyasi.
Bozor munosabatlariga o'tishning asosiy sharti ko'p ukladli iqtisodiyotni va
raqobat muhitini shakllantirish uchun shart-sharoitni vujudga keltirishdan iborat.
Bunda asosiysi mulkchilik masalasini hal qilishdir. Uzoq yillar mobaynida Sobiq
Ittifoq tarkibiga kirgan davlatlar qatori bizning respublikamiz iqtisodiyotida ham
umumxalq mulki deb atalgan, aslida esa davlatlashtirilgan mulk to'liq hukmronlik
qilib keldi. Nazariya va amaliyotda umumxalq mulki deb hisoblangan mulk
sub ekti sifatida davlatning chiqishi jamiyat a zolari o'rtasida bu mulkka “xech
ʼ ʼ
21

kimniki”, “davlatniki”, “birovning mulki” deb qarashlarning shakllanishiga olib
keldi. Bozor iqtisodiyotini vujudga keltirish vazifasi o'tish davrida mulkchilikda
davlat sektorining salmog’i ancha yuqori bo'lgan mamlakatlarda bu mulkning
ma lum qismini davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishni taqozo qiladi.ʼ
Shunga ko'ra, O'zbekistonda ham mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va
xususiylashtirishga muhim ahamiyat kasb etuvchi jarayon sifatida qaralib,
O'zbekiston Respublikasining «Davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish
to’g’risida»gi Qonunida (1991 yil 19 noyabr, 425-XIIson) quyidagicha ta rif
ʼ
beriladi:
Davlat tasarrufidan chiqarish-davlat korxonalarini tashkilotlarini xo’jalik
shirkatlari va jamiyatlariga, ommaviy mulk bo'lmaydigan boshqa korxonalar va
tashkilotlarga aylantirishdir. Xususiylashtirish -jismoniy shaxslarning va davlatga
taalluqli bo'lmagan yuridik shaxslarning ommaviy mulki obyektlarini yoki davlat
aksiyali jamiyatlarining aksiyalarini davlatdan sotib olishidir".
Bundan ko'rinadiki, mulkni davlat tasarrufidan chiqarish xususiylashtirishga
qaraganda ancha keng tushuncha. Xususiylashtirish davlat mulkiga egalik
huquqining davlatdan xususiy shaxslarga o'tishidir. Mulkni davlat tasarrufidan
chiqarish xususiylashtirishdan tashqari, bu mulk hisobidan boshqa nodavlat mulk
shakllarini vujudga keltirishni ham ko'zda tutadi. U bir qator yo’llar bilan amalga
oshiriladi: davlat korxonalarini aksiyadorlik jamiyatiga aylantirish, davlat
korxonasini sotib, uni jamoa mulkiga aylantirish; mulkni qiymatga qarab
chiqarilgan cheklar (vaucher) bo’yicha fuqarolarga bepul berish; mulkni ayrim
tadbirkor va ish boshqaruvchilarga sotish; ayrim davlat korxonalarini chet el firma
va fuqarolariga sotish yoki qarz hisobiga berish; davlat mol-mulkini auksionlarda
kim oshdi savdosi orqali sotish va h.k. 15

Xususiylashtirishning usullari ham turli-tuman bo'lib, ularni 3 guruhga
ajratish mumkin: 1) davlat mulkini bepul bulib berish orqali xususiylashtirish; 2)
davlat mulkini sotish orqali xususiylashtirish; 3) davlat mulkini bepul bo’lib
berish hamda sotishni uyg’unlashtirish orqali xususiylashtirish.
15
Lemeshenko P.S. Ekonomicheskiy krizis kak institusionalnaya forma i stupen otritsaniya kapitala. Jurnal
institusionalnix issledovaniy. Tom 2. № 4. 2010.URL:
22

O'zbekistonda iqtisodiy isloxotlarning xususiylashtirish dastlabki
pallasidayoq mulkchilikning hamma shakllari teng huquqli ekanligi konstitusion
tarzda e tirof etildi va davlat mulki monopolizmini tugatish hamda bu mulkniʼ
xususiylashtirish hisobiga ko'p ukladli iqtisodiyotni real shakllantirish vazifasi
qo'yildi. Avvalo mulkchilikning turli xil shakllari qaror topishi uchun teng huquqiy
me yorlar va amal qilish mexanizmlari yaratildi. O'zbekistonda mulkni davlat
ʼ
tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishga yondashuvning muhim xususiyati -
uni maxsus dasturlar asosida bosqichma-bosqich amalga oshirishdan iborat.
Respublikada xususiylashtirishning yo'naltirilganligi uning navbatdagi
manzilli xususiyatidir. Bu aholining barcha qatlamlariga mazkur jarayonlar
aniqroq va natijaliroq qatnashishi imkonini beradi. Xususiylashtirishning manzilli
yo'naltirilganligi uy - joylarning o'z egalariga imtiyozli yoki bepul berilishida,
aholining ko’proq muhtoj va zaif qatlamlarini qo’llab - quvvatlashning turli xil
dasturlari byudjet mablag’lari hisobiga qoplanishida, qishloq aholisi o'z yordamchi
xo'jaligi uchun chek yerlar olishi kabilarda ifodalanadi.
O'zbekistonda xususiylashtirishning to'lovliligi uning navbatdagi muhim
xususiyatidir. Pulni to’lash orqali davlat tasarrufidagi korxona va ob ektlarni
ʼ
xususiylashtirishda mulkni bepul taqsimlash bilan bog’lik salbiy holatlar bartaraf
etilishi bilan birga qator muammolarni hal qilish imkoniyati yaratiladi. Bulardan
asosiysi avvalo tadbirkorlikni, xususiylashtirilgan korxonalarni davlat tomonidan
qo'llab-quvvatlashning moliyaviy manbalari paydo bo'ladi, bozor infratuzilmasini
barpo etish uchun resurslar vujudga keladi va aholini ijtimoiy muhofazalash
dasturini ro'yobga chiqarish uchun mablag’lar jamlanadi. Davlat mol-mulkini
yangi mulkdorlarga sotish yo'li orqali ularni mulkchilikning boshqa shakllariga
aylantirilishi bilan birga xususiylashtirishdan olinadigan mablag’lar shu
korxonaning o'zini qo’llabquvvatlashga, yangi raqobatlashuvchi korxonalar barpo
etishga ham sarflanadi.
O'zbekistonda mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishning
birinchi bosqichini (1992-1993 yillar) o'z ichiga olib, bu bosqichda
xususiylashtirish jarayoni umumiy uy-joy fondini, savdo, mahalliy sanoat, xizmat
23

ko'rsatish korxonalarini hamda qishloq xo’jalik mahsulotlarini qayta ishlash
tizimini qamrab oldi.
Yengil, mahalliy sanoatga, transport va qurilishga, boshqa tarmoqlarga
qarashli ayrim o'rta va yirik korxonalar keyinchalik sotib olinish huquqi bilan
ko’proq ijara korxonalariga, jamoa korxonalariga, yopiq turdagi aksiyadorlik
jamiyatlariga aylantirildi. Aksiyalarning nazorat paketi davlat ixtiyorida saqlab
qolindi. Xususiylashtirishning birinchi bosqichida davlat iqtisodiy jihatdan
samarasiz bo'lgan, biroq butun mamlakatning iqtisodiy taraqqiyotida muhim rol
o'ynaydigan ayrim sektorlarni, ayrim korxonalarni saqlab turishni va mablag’
bilan ta minlash vazifalarini o'z zimmasiga oldi. Iqtisodiy isloxotlarni amalgaʼ
oshirishning birinchi bosqichi natijasida kichik xususiylashtirish amalda tugallandi,
davlat mulkini boshqarish va uni mulkchilikning boshka shakllariga aylantirish
uchun kerak bo'lgan muassasalar tizimi vujudga keltirildi. Savdo, aholiga maishiy
xizmat ko'rsatish, mahalliy sanoat korxonalari xususiy va jamoa mulki qilib berildi.
Davlat ijtimoiy dasturida belgilab berilgan ikkinchi bosqich 1994-1995 -
yillarga to’g’ri keldi. Bu bosqichda ko’plab o'rta va yirik korxonalar aksiyadorlik
jamiyatlariga aylantirildi qimmatli hamda ularning aksiyalari respublika qog’ozlar
bozorining asosini tashkil etdi. Davlat mulki aksiyadorlikka aylantirilishi bilan bir
qatorda kichik xususiy biznes korxonalarini tashkil qilish jadallashtirildi.
Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishning bu bosqichida
ochiq turdagi aksiyadorlik jamiyatlarini vujudga keltirish, davlat mulkini tanlov
asosida hamda kim oshdi savdosida sotish amaliyotga joriy qilindi. Ko’chmas
mulk va qimmatli qog’ozlar bozorining yangi muassasalari barpo etildi. Mulkni
davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishdan keladigan samara ikki
yoqlama tavsifga ega. Bir tomondan, u aholining bo'sh turgan mablag’larini o'ziga
jalb qilib, ularning bozorga tazyiqini pasaytiradi. Ikkinchi tomondan, yangi
mablag’larni ishlab chiqarishga jalb etish va tovar ishlab chiqaruvchilar o'rtasida
raqobatni yuzaga keltirish uchun sharoit yaratadi. Bu erda shuni ta kidlash lozimki,
ʼ
xususiylashtirish iqtisodiyotning davlatga qarashli bo'lmagan sektorini
shakllantirishning yagona yo'li emas. Tashabbuskorlik asosida yakka tartibdagi
24

xususiy mulkchilikka asoslangan, shuningdek, turli xil kooperativlar, shirkatlar,
mas uliyati cheklangan jamiyatlar ko'rinishidagi kichik va o'rta korxonalarniʼ
tashkil qilish - ikkinchi qudratli jarayon hisoblanadi.
Respublika iqtisodiyoti 1996 - yildan boshlab mulkni davlat tasarrufidan
chiqarish va xususiylashtirishning uchinchi boskichiga kirdi. Bu bosqich davrida
(1996-1998 yillar) xususiylashtirilmaydigan ob ektlar ro'yxatiga kirmagan barcha
ʼ
ob ekt va korxonalar (jami 3146 ta) davlat tasarrufidan chiqarildi. Natijada 1997 -
ʼ
yilda savdo-sotiq hajmi va umumiy ovqatlanish mahsulotlarining 95 foizdan
ortiqrog’i davlatga qarashli bo'lmagan sektorga to’g’ri keldi. Uy - joylarni
xususiylashtirish jarayonida ilgari davlat ixtiyorida bo'lgan bir milliondan ortiq
kvartira yoki davlat uyjoy fondining 95 foizdan ortiqrog’i fuqarolarning shaxsiy
mulki bo'lib qoldi.
Xususiylashtirish jarayonlarining to'rtinchi bosqichi (1998-2003 - yillar)ning
asosiy vazifalari sifatida davlat byudjetiga xususiylashtirishdan tushgan
mablag'larni yo'naltirish, xususiylashtirilgan korxonalarga xorijiy investisiyalarni
jalb etish, boshqaruv samaradorligini oshirish va mulkchilikning yangi
munosabatlarini to'laqonli amal qilishi uchun sharoitlar yaratish tadbirlarini amalga
oshirish belgilandi. Xususiylashtirishning to'rtinchi bosqichini amalga oshirish
mobaynida 1998-2003 - yillarda 17836 ta davlat ob ektlari xususiylashtirilib, ular
ʼ
asosida 16852 ta nodavlat mulkidagi korxonalar tashkil etilgan. Jumladan, ushbu
korxonalarning 3667 tasi (21,8%) aksiyadorlik jamiyatlari, 10138 tasi (60,2%)
xususiy korxonalar, 3047 tasi (18,1%) boshqa shakldagi korxonalardan iborat. Bu
davrda xususiylashtirishdan tushgan mablag'lar hajmi 167,3 mlrd. so'mni tashkil
etgan 16
.
O'zbekistonda davlat tasarrufidan xususiylashtirish jarayonlarining chiqarish
(2004-2016 - yillar) O'zbekiston Respublikasi Prezidentining va 2003 - yil 24 -
yanvardagi «O'zbekiston iqtisodiyotida xususiy beshinchi bosqichi sektorning
ulushi va ahamiyatini tubdan oshirish chora tadbirlari to'g'risida»gi Farmoni bilan
16
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 17-iyundagi “O zbekiston Respublikasi Moliya
ʻ
vazirligi huzuridagi Inqirozga qarshi kurashish jamg armasiga Xalqaro valyuta jamg armasidan mablag lar jalb
ʻ ʻ ʻ
qilish chora-tadbirlari to g risida”gi 388-son qarori. URL: https://static.norma.uz/ documents/2/338-20.pdf
ʻ ʻ
25

bog’lik. Mazkur Farmon asosida iqtisodiy nochor korxonalarni davlat tasarrufidan
chiqarish va xususiylashtirish jarayonini jadallashtirish, shuningdek, mazkur
korxonalarni modernizasiyalash barqaror rivojlantirish uchun to’g’ridan-to'gri
investisiyalarni jalb etish maqsadida xususiylashtirilgan ob ektlarga narx belgilashʼ
mexanizmi joriy etildi. Xususan,xususiylashtirilgan korxonalar davlat aktivlarining
boshlang’ich narxlarini sekin-asta pasaytirib borish hamda davlat, iqtisodiy nochor
korxonalarni va past likvidli ob ektlarni nol darajadagi xarid qiymati bo'yicha
ʼ
tanlov asosida investisiya majburiyatlarini qabul qilish sharti bilan investorlarga
sotish tartiblari tasdiqlandi.
Mamlakatimizda hozirda xususiylashtirish jarayonlari ham bosqichma-
bosqich davom ettirilmoqda. Ma lumotlardan ma lum bo'lishicha, 2004-2016 yillar
ʼ ʼ
davomida 6140 ta davlat obyekti xususiylashtirilib, buning natijasida tushgan
mablag’larning jami hajmi 1001,3 mlrd. so'mni tashkil etgan . Ko'pgina iqtisodiy
adabiyotlarda mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishning asosiy
besh bosqichi mavjud ekanligi ta kidlangan. Lekin vaqt o'tishi bilan amalga
ʼ
oshirilgan isloxotlar natijasida nazariyalar xam o'zgarish xususiyatiga ega bo'lar
ekan. Shundan kelib chiqqan holda xususiylashtirishning keyingi bosqichi ham
yuzaga chiqa boshladi.
Mulkni xususiylashtirish va uni yanada jadallashtirishning oltinchi bosqichi
2017 - yil va undan keyingi davrlarni o'z ichiga oladi. Buning huquqiy asosi
xisoblangan O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 - yil 17 - yanvardagi
"Tadbirkorlik maqsadlarida foydalanish uchun davlat mulki ob ektlarini sotishni
ʼ
jadallashtirish va uning tartib-taomillarini yanada soddalashtirish chora - tadbirlari
to'g'risida"gi Farmoni xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish uchun qulay shart-
sharoitlar yaratish, davlat mulki ob ektlarini sotish tartib-taomillarini yanada
ʼ
soddalashtirish va bu jarayonni jadallashtirish, ularni xususiylashtirishda
byurokratik to'siqlarni bartaraf etish, xususiy mulk qilib sotilgan ob ektlarda
ʼ
raqobatbardosh tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko'rsatishni tashkil etishga
qaratilgan. 17

17
Sh. Shodmonov, M. Raxmatov. Iqtisodiyot nazariyasi: Darslik. – T. : “Zamin nashr”, 2021 –yil
26

Shuningdek, 2017 - yil 23 - fevralida Prezidentning "Tadbirkorlarning ishlab
chiqarish maydonlaridan foydalanishlarini yanada rag’batlantirish chora-tadbirlari
to'g'risida"gi qarori qabul qilindi. Unga ko'ra, 2017 - yilgacha bo'lgan davrda
xususiylashtirilgan 39631 ta korxona va ob ekt mavjud bo'lib, ulardan 22921 tasiʼ
hozirda faoliyat ko'rsatmoqda. 12616 tasi esa turli sabablarga ko’ra ishlamaydi.
Shuningdek, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 - yil 20 - oktyabrdagi
"Davlat-xususiy sheriklikni rivojlantirishning huquqiy va institusional bazasini
yaratish bo’yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to'grisida"gi PQ-3980-sonli
Qarori ham qabul qilindi. Unga ko’ra, an anaviy ravishda davlat tasarrufida va
ʼ
boshqaruvida bo'lgan iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy sohada to'planib qolgan
muammo va kamchiliklar davlat-xususiy sheriklik tizimini joriy etishni
jadallashtirishga qaratilgan chora tadbirlarni amalga oshirish ko'zda tutilgan.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Davlat aktivlarini boshqarish,
monopoliyaga qarshi kurashishni tartibga solish tizimini va kapital bozorini tubdan
takomillashtirish chora-tadbirlari to'grisida» 2019 - yil 14 - yanvardagi PF-5630-
son Farmoni. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining «O'zbekiston Respublikasi
Davlat aktivlarini boshqarish agentligi faoliyatini tashkil etish to'grisida»gi 2019 -
yil 14 - yanvardagi PQ-4112-sonli qarori qabul qilindi.
Davlat aktivlarini boshqarish agentligining faoliyati xususiylashtirish
bo'yicha chora-tadbirlarni amalga oshirishda ochiklik, shaffoflik, davlat va
jamoatchilik nazorati. Fuqarolar ishtirokining teng huquqliligi, ularning ijtimoiy
himoyasini ta minlash va "Raqobat to'g'risida"gi Qonun talablariga rioya etishga
ʼ
qaratilgan.
Mamlakatimizda xususiylashtirish jarayoni elektron tarzda amalga
oshirilmoqda. Bunda aksiyalar bo'yicha ochiq birja savdolari va birjadan tashkari
savdolar (uzse. uz), qolgan barcha davlat aktivlari bo'yicha esa elektron onlayn
auksion savdolar (eauksion.uz), shuningdek, davlat ob ektlarini investisiyaviy va
ʼ
ijtimoiy majburiyatlarni belgilagan xolda "nol" xarid qiymatida sotish, davlat
xususiy sheriklik asosida sotish (aksiyalarni ishonchli boshqaruvga berish)dan
foydalanilmoqda.
27

Ushbu yaratilayotgan qulayliklar tadbirkorlarning nafaqat mahalliy, balki
tashqi bozorlarni ham puxta o'rganayotgani inobatga olinsa, auksion savdolarning
elektron onlayn tizimga o'tkazilishi ham qulaylik, ham kamxarjlilik jihati bilan
barcha manfaatdor tomonlarga mos keladi.
Iqtisodiyotning barqaror rivojlanishida xususisy mulk va uning asosida
rivojlanayotgan xususiy tadbirkorlikka keng e’tibor berilmoqda. e tiborʼ
berilmokda.
Qishloq xo'jaligi, qurilish, savdo, xizmat ko'rsatish sohasi singari tarmoqlar,
uyjoy fondi to’liq xususiy mulk egalari tasarrufiga o'tkazildi. Iste’mol tovarlari
ishlab chiqaradigan, oziq-ovqat, tikuvchilik mahsulotlari, to’qimachilik, charm-
poyafzal, mebel va farmasevtika sanoati tarmoqlarida davlatning ulushi anchaga
kamaytirildi.
Respublikamizda xususiylashtirish bo'yicha qo’yilgan vazifa davlat sektori
bozor iqtisodiyoti sharoitida ham sezilarli rol o’ynashini inkor qilmaydi. Chunki
iqtisodiyotning davlat korxonalari ma lum darajada saqlanib qolishi kerak bo’lgan
ʼ
sohalar ham mavjud. Bunday korxonalar uchun ularning bozor sharoitlariga
moslashuviga imkon beradigan xo’jalik yuritish mexanizmini ishlab chiqish talab
qilinadi.
Mamlakatimizda mulkni davlat tasarrufidan chiqarish, xususiylashtirish,
ulardan samarali foydalanish, umuman iqtisodiyotni isloh qilish bo'yicha 400 dan
ziyod qonun hujjatlari ishlab chiqilib, qabul qilinganligi va joriy etilganligini,
ularning barchasi iqtisodiyotimizni yanada liberallashtirish va modernizasiya
qilishda nafaqat mustahkam huquqiy asos, balki amalga oshirilayotgan bozor
islohotlarining kafolati bo’lib xizmat qilishini ta kidlamoq zarur.
ʼ
Bu ishlarni amalga oshirishdan ko'zlangan asosiy maqsad qarovsiz holda
bo'lgan bino va inshootlar negizida zamonaviy, raqobatbardosh mahsulotlarni
tayyorlovchi yangi ishlab chiqarish quvvatlarini barpo etib, qo'shimcha o’rinlarini
yaratishdir. Bu esa, o'z navbatida, bozorlarimizni xaridorgir va import o'rnini
bosuvchi ko'plab yangi turdagi tovar hamda mahsulotlar bilan boyitish, eng
muhimi, aholi bandligini ta minlash va turmush farovonligini bundanda
ʼ
28

yuksaltirishga xizmat qiladi. Davlat aktivlarini boshqarish agentligi tashkil
qilingandan so’ng o'tgan qisqa vaqt ichida muayyan ishlar amalga oshirildi. Qabul
qilingan normativ-huquqiy hujjatlar asosida davlat mulki ob ektlarini xususiyʼ
sektorga sotishda bozor islohotlariga o'tish ta minlandi, iqtisodiyotda davlat
ʼ
ishtirokini yanada qisqartirish, faol investisiya siyosatini yuritish, jamiyat va davlat
faoliyatining barcha sohalarini jadal va barqaror rivojlantirish uchun amaliy
choralar ko'rildi.
Natijada davlat mulkini xususiylashtirish jarayonida fuqarolar, tadbirkorlar,
shu jumladan, investorlar o'rtasida shaffoflik va savdolarning ochikligi ta minlandi.
ʼ
2019 - yilning birinchi yarmida jami 384 ta davlat aktivi xususiy mulkka sotilgan:
Shundan:
- 15 tasi to'lov qiymatida (obyekt va aksiya paketi (ulushi) bo'lib, 7 tasida
narxini tushirish mexanizmi qo’llangan holda 23 994,0 mln. so'm to'lov qiymatida
9 650,0 mln. so'm investisiya kiritish va 25 ta yangi ish o'rni yaratish sharti bilan;
- 293 tasi boshlang’ich narxi 1 so'm bo'lgan qiymatda o'tkazilgan savdolarda
jami 8 463.0 mln. so'm sotib olish to'lovlarini to'lash hamda 201 853,0 mln. so'm
investisiya kiritish va 3 310 ta yangi ish o'rni yaratish sharti bilan;
- 76 tasi "nol" xarid qiymatida jami 146 213,0 mln. so'm va 37 860,0 ming
AQSh dollari ekvivalentida investisiya kiritish hamda jami 2 786 ta yangi ish o'rni
yaratish sharti bilan sotilgan.
Shuningdek, joriy yilning 30 - iyun holatiga ko'ra, savdoda turgan aktivlar
soni jami 186 ta bo'lib, shundan 26 tasi to’lov qiymatida, 22 tasi "nol" qiymatda
hamda 138 tasi boshlang’ich bahosi 1 so'm bo'lgan qiymatdagi ob ektlardir.
ʼ
Bugungi kunda bajarilayotgan ishlardan biri sifatida Prezidentimiz
Sh.Mirziyoyev aytganlaridek, "Biz bo'sh turgan davlat mulki ob ektlarini o’zaro
ʼ
sheriklik asosida xususiy sektorga o'tkazish bo'yicha ishlarni davom ettiramiz.
Internet tarmog’ida elektron savdolar va auksionlar orqali yer uchastkalarini,
jumladan, tadbirkorlar uchun ajratishning yagona tartibini o'rnatish zarur. Shu
maqsadda 2018 - yildan boshlab elektron savdo maydonlari orqali davlat
aktivlarini sotish bo’yicha elektron tizim tashkil etildi.
29

2019 - yil 13 – avgustdagi «Qishloq xo’ jaligiga mo'ljallanmagan yer
uchastkalarini xususiylashtirish to'g'risida»gi Qonun va Prezidentning Farmoni
e lon qilindi. Xususiy mulkka berilgan bunday katta e tibor iqtisodiyotning turliʼ ʼ
sohalari va tarmoqlarining jadal va keng rivojlanishi, yangi ish o'rinlarining
ko’payishiga imkon yaratadi. Bugun hech kimga sir emaski, xususiy mulk va
xususiy tadbirkorlik faoliyatining amaliyoti xususiy mulkning davlat mulkiga
nisbatan har tomonlama samaradorligini ko'rsatmoqda. Chunki xususiy
korxonalarda sidqidildan mehnat qilishga undaydigan omillar va shaxsiy
manfaatdorlik darajasi va eng asosiysi, o'zining ishlab chiqarish va moliyaviy
faoliyatining yakuniy natijasi uchun mas uliyat hissi butunlay yuqori ekanligi
ʼ
hammaga ma lum.
ʼ
Xulosa
30

Jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti bir xilda va tekis kechmay, uni
turli bosqichlarga ajratish mumkin. Mazkur bosqichlarni bilishda tarixiy-
formatsion, madaniylashish (sivilizasiya) darajasi, texnika va texnologik taraqqiyot
darajasi, iqtisodiy tizimlarning o'zgarishi kabi jihatlar bo'yicha yondashuvlar
mavjud.
Iqtisodiy tizim har bir davrda va makonda amal qilayotgan iqtisodiy
munosabatlar - iqtisodiyotni tashkil qilish shakllari, xo’jalik mexanizmi va
iqtisodiy muassasalar majmuasini o'z ichiga oladi. Iqtisodiyot nazariyasida
ko'pincha iqtisodiy tizim tushunchasini ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanish
darajasi bilan bog’lab, shu asosda dunyodagi mamlakatlar iqtisodiyoti an anaviyʼ
iqtisodiyot, ma muriy buyrukbozlik iqtisodiyoti va bozor iqtisodiyoti tizimlariga
ʼ
ajratiladi.
Mulkchilik munosabatlari - shaxsiy, jamoa va davlat manfaatlarini o'zida
ifoda etib, ishlab chiqarish omillari va natijalaridan foydalanish borasida kishilar,
jamoalar, tarmoqlar, hududlar va davlat o'rtasidagi munosabatlar majmuasidir.
Mulkchilik munosabatlarining iqtisodiy mazmuni moddiy va ma naviy ne matlarni
ʼ ʼ
o'zlashtirish borasidagi iqtisodiy munosabatlarni o'zida ettiradi. Agar aks
mulkchilikning iqtisodiy mazmuni u yoki bu ob ektni o'zlashtirish va foydalanish
ʼ
borasida sub ektlar o'rtasidagi munosabatlarni bildirsa, mulkchilikning huquqiy
ʼ
mazmuni sub ektning ob ektga nisbatan bo'lgan munosabatini aks ettiradi.
ʼ ʼ
Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish - korxonalar ustav
fondida davlat ulushining qisqarishi, ularning investitsion jozibadorligini oshirish
va xorijiy investorlarni xususiylashtirish jarayoniga jalb etishni kengaytirishga
qaratilgan jarayondir.
Mulkchilikni takomillashtirishning hozirgi davrdagi xususiyatlaridan biri-
davlat va xususiy mulk sherikchiligini keng joriy qilishdir.
31

Foydalanilgan adabiyotlar
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 19-martdagi “Koronavirus
pandemiyasi va global inqiroz holatlarining iqtisodiyot tarmoqlariga salbiy ta’sirini
yumshatish bo‘yicha birinchi navbatdagi choratadbirlari to‘g‘risida” PF–5969-son
farmoni. URL: https://lex.uz/docs/- 4770761
2. Francesca Nista. Lessening the economic impact of the COVID-19 crisis.
Eastern Partnership Civil Society Forum. Brussels. July, 2020. URL: https://eap -
csf.eu/wp - content/uploads/ COVID19- Briefing - PaperLessening - economic - impact -
of - covid19 - crisis.pdf
3. «Мировой кризис 2020: вызовы для мира и ЕАЭС. Опыт выхода из
кризиса 2014/15 годов» Аналитическая записка по состоянию на 31.03.2020.
URL: http://www.eurasiancommission.org/ru/covid -19 / Documents/ 2222 .pdf
4. Yevropa Komissiyasining rasmiy web sahifasi. URL: https://ec.europa.eu
5. Марк Узан. Глобальная экономика в мёртвой точке: мировой
финансово-экономический порядок после пандемии. URL:
https://ru.valdaiclub.com/a/highlights/globalnaya - ekonomika -v- myertvoy - tochke
6. Лемещенко П.С. Экономический кризис как институциональная форма
и ступень отрицания капитала. Журнал институциональных исследований.
Том 2. № 4. 2010.URL:
7. Yevropa investitsiya fondining rasmiy statistik xabarlari. URL:
https://www.eif.org
8. Yevropa Markaziy bankining rasmiy veb sahifasi ma’lumotlari. URL:
https://www.ecb.europa.eu/press/blog/date/ 2020 /html/ecb.blog200723~c06fafabb6
. en .html
9. Xalqaro valyuta fondining rasmiy veb sahifasi ma’lumotlari. URL:
https://www.imf.org/ en /Topics/imfand - covid19/Policy - Responses - to -COVID-19
10. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 22-apreldagi
213-F-sonli farmoyishi. URL: https://www.gazeta.uz/oz/2020/04/23/fond
11. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 17-iyundagi
“O zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Inqirozga qarshi kurashishʻ
32

jamg armasiga Xalqaro valyuta jamg armasidan mablag lar jalb qilish chora-ʻ ʻ ʻ
tadbirlari to g risida”gi 388-son qarori.
ʻ ʻ URL: https://static.norma.uz/
documents/2/338-20.pdf
12. "Davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish to’g’risida"gi O'zbekiston
Respublikasi Qonuni. / O'zbekiston Respublikasi: qonunlar va farmonlar -T.
Uzbekiston, 1991. 65-b
13. Sh . Shodmonov , M . Raxmatov . Iqtisodiyot nazariyasi : Darslik . – T . : “ Zamin
nashr ”, 2021 – yil
33

Pandemiya davrida mulkchilik shakllarining xilma-xilligi

Mundarija

1.Pandemiya davridagi iqtisodiy inqiroz sharoitida mulk shakllarining xilma-xilligi. 4

2.Mulk shakllarining tengligi va ularning oʻzaro dialektikasi. 15

3.Milliy iqtisodiyotda davlat mulki ulushini pasayib borish tendentsiyasi. 19

Foydalanilgan adabiyotlar 30

Купить