Piperidin

O‘ZBEKISTON   RESPUBLIKASI
  OLIY   VA   O‘RTA   MAXSUS   TA’LIM  VAZIRLIGI
FARG‘ONA   DAVLAT   UNIVERSITETI
TABIIY   FANLAR   FAKULTETI
Kimyo   kafedrasi   kimyo   yo‘nalishi   3-   kurs   20.6 2 -guruh   talabasi 
Erkinov Jamshidbekning
“ Organik  kimyo”   fanidan
“ Piperidin ”   mavzusidagi
KURS   ISHI
Qabul qildi:                                                      ________________________
1 Reja :
     Kirish…………………………………………………………………………3
     I.BOB. Asosiy qism.   Geterosiklik birikmalar…..….………………………5
1.1.Geterosiklik birikmalar haqida tushuncha ……………… … ………….….5
1.2. Piridin guruhi va piperidin ……………………………………………...18
     1.3.  Tarkibida piperidin bo’lgan moddalar ishtirokida reaksiyalar………….. 22
1.4.Piperidin hosilalari………………………...…………………………….. 24
Xu losa……………………………………………………………………......30
Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………………….....31
2 KIRISH 
Hozirgi   ilm-fan,   texnika,   sanoat   jadal   rivojlanayotgan   bir   paytda
ta`lim   jarayonida   ta`lim   mazmuning   yangi   loyihasi   ilg’or   pedagogik
texnologiyalarni   qo`llash   zarurati   vujudga   keldi.   Ta`lim   jarayoniga   o`qitishning
yangi   texnika   vositalari,   eng   so`nggi   kompyuterlar,   axborotlarning   kirib   kelishi
nafaqat   ta`lim   oluvchilar,   balki   ta`lim   beruvchilarning   ham   o`z   ustida   muntazam
ishlashi,   pedagogik   bilim   saviyasi,   malaka   va   ko`nikmalarini   doimiy   ravishda
oshirib borishi zarurligini ko`rsatmoqda.
O‘zbekiston   Respublikasi   qonunlariga,   2017-2021-   yillarga   mo‘ljallangan
O‘zbekiston   Respublikasini   yanada   rivojlantirish   bo‘yicha   harakatlar   strategiyasi,
O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   Sh.M.Mirziyoyevning   ―   Pedagog   kadrlarni
tayyorlash,   xalq   ta’limi   hodimlarini   qayta   tayyorlash   va   ularning   malakasini
oshirish   tizimini   yanada   takomillashtirish   chora-tadbirlari   to‘g‘risidagi   qaroriga
muvofiq,   ta’lim   bosqichlarining   uzluksizligi   va   izchilligini   ta’minlash,   ta’limning
zamonaviy   metodologiyasini   yaratish   hamda   ular   asosida   pedagog   hodimlarini
qayta   tayyorlash   va   ularning   malakasini   oshirish   mazmunini   yanada
takomillashtirishni   taqozo   etadi.       Kadrlar   tayyorlash   milliy   dasturining
vazifalaridan biri ta`lim jarayoniga   ilg’or pedagogik texnologiyalarni olib kirishdan
iborat. 
Har   bir   dars   o`quvchilarning   bilimga   qiziqishlarini   va   mustaqil   ravishda
ishlash   ko`nikmalarini   rivojlantirishga   yordam   berishi   uchun   yangi   pеdagоgik
tехnоlоgiyalar dan   foydalangan   holda   –   o`qitish   samaradorligini   va   ish   sifatini
to`xtovsiz oshirish hozirgi kunning  dоlzarb  vazifalaridan biri  hisоblan adi.
Ta’lim   tехnоlоgiyalarini   ishlab   chiqish   va   kimyo   fani   bo`yicha
mashg’ulоtlarda yangi pеdagоgik tехnоlоgiyalarni qo`llash dоlzarb ilmiy muammо
sifatida maхsus tadqiqоtlar оlib bоrishni ko`zda tutadi.
Ushbu kurs ishi organik kimyo fanining alkenlar mavzusini o’qitishda grafik
organayzerlarning   usul   va   vositalaridan   foydalanishga   bag’ishlangan   bo’lib,   shu
3 bo’yicha   qilingan   ilmiy   tadqiqot   ishlari   natijalari,   dars   ishlanmalari   va   tavsiyalar
keltirilgan. 
Kurs   ishining   maqsadi   va   vazifalari:   Talabalar   ongida   grafik
organayzerlarning   usul   va   vositalarini   qo’llagan   holda   Pirimidin   bilan   bog’liq
tushunchalar,   atamalar,   qonunlar,     nazariyalarni   shakllantirish   va   rivojlantirish
orqali   organik   kimyoga   oid   bilimlarni   puxta   o’zlashtirish   va   ulardan   amaliyotda
foydalanish   ko’nikma   va   malakalarini   tarkib   toptirishning   ilmiy-metodik   asosini
yaratishdan iboratdir. 
Organik   kimyo   fanining   “ Piperidin ”   mavzusini   o’qitishda   grafik
organayzerlarning   usul   va   vositalaridan   foydalanish   bo’yicha   qilingan   ilmiy
tadqiqot ishlari natijalari, dars ishlanmalari va tavsiyalar keltirilgan.
Kurs ishining dolzarbligi:   Piperidin   va uning hosilalarini o’rganish, sanoat
miqyosida   qanday   maqsadlarda   foydalanish,   uning   biologik   hususiyatlarini
o’rganish kurs ishini dolzarbligi hisoblanadi. 
Kurs   ishining   tuzilishi:   kurs   ishi   31   betdan   iborat   bo’lib,   kirish   1   ta   bob,
xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.
4 I.BOB Getero halqali birikmalar
1.1  Geterosiklik birikmalar   haqida tushuncha
Geterosiklik birikmalar   — molekulasida halqa saqlaydigan va bu halqada
ugleroddan   tashqari   bir   yoki   bir   nechta   boshqa   elementlarning   atomlari
(geteroatomlar)ni   tutadigan   organik   moddalar.   Halqasida   azot   (N),   kislorod   (O),
oltingugurt   (S)   tutadigan   geterosiklik   birikmalar   katta   ahamiyatga   ega   bo lib,ʻ
ularga   nuklein   kislotalar,   oqsillar   va   b.   molekulalari   tuzilishida   ishtirok   etadigan
alkaloidlar,   vitaminlar,   antibiotiklar   va   tabiiy   pigmentlar   kiradi.   Xalqaro
nomenklaturaga   asosan   muhim   Geterosiklik   birikmalarning   trivial   nomlari
saqlanib qolgan. Masalan: pirrol, furan, tiofen. Halqasida 3 tadan 10 tagacha atom
tutgan monotsiklik  geterosiklik birikmalarning nomlari  ulardagi  geteroatomlar  (N
— aza, O — oksa, S — tia, P — fosfa va h.k.)ni, a zolarining sonini, halqalarning	
ʼ
to yingan yoki to yinmaganligini e tiborga olgan holda tuziladi. Masalan: aziridin,	
ʻ ʻ ʼ
tiren,   tiyet,   1,3-dioksolan,   pergidropirimidin.   5   va   6   a zoli   to yinmagan	
ʼ ʻ
geterosiklik   birikmalar   aromatik   xossaga   ega   bo lganligi   sababli   geteroaromatik	
ʻ
birikmalar   deb   ataladi.   Ular   (mas,   tiofen,   pirrol,   piridin)ning   kimyoviy   xossalari
benzol   va   uning   hosilalariga   o xshashdir.   Geterosiklik   birikmalarga   ko pchina	
ʻ ʻ
moddalar,   mas,   furan   guruhiga   furfurol   (plastmassa   i.ch.da   ishlatiladigan   xom
ashyo),   pirrol   hosilasiga   o simliklar   xlorofili   va   qon   gemini   kiradi.   Geterosiklik	
ʻ
birikmalar   o simlik   va   tirik   organizm   hayot   faoliyatida   muhim   ahamiyatga   ega.	
ʻ
Tibbiyotda   qo llaniladigan   doridarmonlarning   deyarli   yarmi   Geterosiklik	
ʻ
birikmalardan iborat.
5 6 Nomenklaturasi.   Geterohalqali   birikmalarning   nomlari   ancha   murakkab
bo’lgani   uchun,   ular   ratsional,   sistematik   va   tasodifiy   nomenklatura   bo’yicha
nomlanadilar. Ratsional nomenklatura bo’yicha   nomlashda asos qilib furan, tiofen,
pirrol,   piridin   va   hokazolar   olinadi.   Besh   va   olti   a'zoli   geterohalqali   zanjirdagi
getero va uglerod atomlari   quyidagicha raqamlanadi:
O’rinbosarlaming holati  sonlar  yoki  grekcha harflar  bilan   belgilanadi. Besh  a'zoli
geterohalqada   2   va   5-holatlami   a   va   a'   bilan,   3   va   4-holatlarni   p   va   P’   bilan
belgilanadi. Olti a'zoli geterohalqada esa 2 va  6  -   holatlar  a, a'  bilan, 3 va 5-holatlar
p, 5' bilan, 4-holat esa  у  bilan  belgilananadi. Masalan: 
Furan.
1. Furankarbon kislotani dekarbokisllab olinadi.
 (1)
7 2. Natron o h ak ustidan 350-360 da yoki maydalangan nikelo ustidan 200 dan 
furfural o’tkazilib  olinadi .
 (1)
3. Sliz kislotodan   - furankarbon kislota olinadi.
 (1)
4. 1,4 Diketon va dialdegidlarni degidratlab olish.
 (1)
Pirrol.
Pirrol quyidagi usullar bilan olinadi:
1. Furanga ammiak ta'sir ettirib.
 (5)
2. Amoniy saxaratning gliserindagi eritmasini  q izdirib.
 (4)
3. 1,4 diketonlarga ammiak yoki birlamchi aminlar ta'sir ettirib.
8  (1)
4. Kislorodli gidridlangan pirrol  h osilalarini  q aytarib.
 (1)
5. Ammiak va 1,4-butindiol bu g’ i 300 da Al
2 O
3  va toriy oksid aralashmasi ustidan 
o’tkazilib olish.
 (1)
Ti o fen.
Tiofen quyidagi usullar bilan olinadi:
1. Furan bo’ g’ ini H
2 S bilan birga 450 da Al
2 O
3  ustidan o’tkazish or q ali.
 (5)
2.  Q aynab turgan S ga divinil yoki izopren  ta’sir ettirish  or q ali.
 (5)
3. Qa h rabo kislotaning natriyli tuziga fosfor (III) sulfid ta'sir ettirib.
9  (1)
4. Sanoatda butan va oltingugurt bu g’ idan olinadi.
 (1)
5. 300 0
C  gacha  q izdirilgan Temir kolchedani ustidan asetilen o’tkazib.
 (1)
6. Aldegidlar bilan H
2 S aralashmasi  q izdirilgan Al
2 O
3  ustidan o’tkazib.
 (1)
Kimyoviy xossalari.
Furan.
1. Suyultirilgan xlorid kislota bilan  q izdirilganda gidrolizlanadi.
2. Malein angidridiga birikish (dien sintezi).
 (4)
10 3. G a logenlar ta'siri.
 (1)
4. Nitr o lanish reaksiyasi.
 (1)
5. Simob (II) xlorid ta'siri.
 (1)
6. Kompleks  h osil  q ilish reaksiyasi.
 (1)
7. Asillanish reaksiyasi.
 (1)
8. Trifenilmetil natriy ta'siri.
9. Vodorod birikishi.
11  (1)
10. Mineral kislotalar ta'sirida parchalanishi.
 (1)
Pirrol.
1. Oksidlovchilar ta'siri.
 (4)
2. Ish q or ishtirokida formaldegid ta'sir ettirilsa, ikki atomli spirt  h osil bo’ladi.
 (4)
3. Pirrolga kaliy yoki suvsiz o’yuvchi kaliy ta'sir ettirilsa uning kaliyli tuzi hosil 
bo’ladi.
 (1)
4. Gologenlanish reaksiyasi.
 (1)
5. Pirrol xloroform va ish q or bilan reaksiyaga kirishib aldegid  h osil  q iladi.
12  (1)
6. Pirrol  h osilalari sianid kislota yoki nitrillar va xlorid kislota ta'sirida aldegid 
h amda 
ketonga aylanadi.
 (1)
7. Azot atomida alkil gruppasi bo’lmagan pirrol birikmalari magniy - organik 
birikmalar  
bilan reaksiyaga kirishib pirrol magniygologanidlarni  h osil  q iladi.
 (1)
8. Vodorod ta'sirida tetragidropirrol-tirrogidik  h osil bo’ladi.
 (1)
9 .   Malein angidridni biriktirib, 2-pirril  q a h rabo kislotaga aylanadi.
 (1)
10. Pirrol  h osilalari gidroksilaminning spirtdagi eritmasi ta'sirida 1,4 
diketanlarning 
dioksimiga aylanadi.
13  (1)
11. Alkilpirrollar qizdirilgan nay orqali o’tkazilsa, qayta gruppalanib piridin 
halqasi hosil 
bo’ladi.
 (1)
1 2 . Pirrol azonlanganda imindisirka kislota  h osil bo’ladi.
 (1)
Tiofen.
1. Tiofen, xlor bilan reaksiyaga kirishadi.
 (1)
2. Tiofenning sulfat kislota bilan reaksiyasi.
 (1)
3. Nitrolanish reaksiyasi.
14  (1)
4. Alkillash reaksiyasi.
 (1)
5. Asillanish reaksiyasi.
 (1)
6. Tiofenni xlormetillash.
 (1)
7. Tiofenni simoblanishi.
 (1)
8. Biriktirib olish reaksiyasi.
 (1)
Olinishi.
Piridin.
15 1. Akr o l e in ammiak bilan kondensatlanganda    - pikolin  h osil bo’ladi.
 
 (1)
2.  To’yingan aldegidlarga ammiak ta'sir ettirib olish  .
 (1)
3.  Asetilen va ammiakdan 2-metil - 5 - etilpiridin xosil  q ilish mumkin.
 (1)
 - piron.
1.   Xelidon   (  -piron-2,6-dikarbon   kislotasi)   kislotani   dekarboksillash   yo’li   bilan
olish mumkin.
 (4)
Kimyoviy xossalari.
Piron.
1.    - piron ishqorlar ta ’ sirida parchalanadi.
16  (1)
2. Piroksan tuzining  h osil bo’lishi .
 (1)
1. Pironning metilyodid bilan reaksiyasi  .
 
 (1)
Bir necha geteratomli geter o sikllarning olinishi
1. Aset a mid va    - bromasetofenonlarning o’zaro ta'siridan oksazol  h osilalari  h osil
bo’ladi.
17  (1)
2.   Benzoilaminoasetofenonning   q ayta   guruxlanishidan   xam   oksazol
xosilalari xosil bo’ladi .
 (1)
2. Tiazollar   tioamidlarga   xlorketanlarni   yoki      -   xloraldegidlarni   ta'sir   ettirib
olinadi .
 
 (1)
4.  Pirazol dizometan va asetilendan  q uyidagi reaksiya bo’yicha olinadi .
 (1)
5.  Imidazollar 1,2 - dikarbonil birikmalarga ammiak va aldegidlar ta'sir ettirib 
olinadi .
 (1)
18 Kimyoviy xossalari
1. Imidazolning galogenlar bilan reaksiyasi.
 (2)
2.  Imidazalning nitrolanishi.
 (2)
3.  Gistidinning dekarboksillanishi.
 (2)
1.2 Piridin guruhi va piperidin
Piridin va lining gomologlari asosan toshko‘mir smolasi tarkibida   uchraydi.
Piridin   toshko‘mir   smolasi,   yog^och   va   torfni   quruq   haydash   mahsulotlaridan
olinadi.   Piridin   (C
5 H
5 N,   pyridine)   —   kuchli   noxush   hidli   rangsiz   suyuqlik,
suyuq.T.   -42°C;   qayn.T.   115.6°C;   d=0.982.   Piridin   benzol   kabi   6ta   n-elektronlar
sistemasidan   iborat   aromatik   birikma.   Ammo   uning   elektronlari   N   atomining
elektronakseptorlik   ta’siri tufayli notekis taqsimlangan. Natijada a- va y-holatlarda
electron   zichlik kam, ß-holatlarda esa yuqori bo’ladi:
19 Shu sababli piridinda elektrofil almashinish reaksiyalari benzolga        nisbatan    
qiyin borib, ß-holatda sodir bo’ladi.
Kuchli kislotali muhitda piridiniy C
5 H
5 NH +
 kationining hosil bo’lishi
ham   elektrofil   almashinishni   qiyinlashtiradi.   Boshqa   aromatik
birikmalardan farqli ravishda piridin nukleofil   almashinish   reaksiyalariga
kirishadi.   Nukleofil   reagent   elektron   zichligi   kam   bo’lgan   α
-   va   γ -
holatlarga   hujum   qiladi:
Piridinning   natriy   amidi   (Chichibabin   reaksiyasi)   yoki   KOH   bilan
reaksiyalarining mexanizmi nukleofil almashinishdir:
20 21 Piridin   molekulasidagi   azot   atomi   juft   elektronlari   pirroldan   farqli
o‘laroq   aromatik   sistemada   qatnashmaydi   va   u   halqadan   tashqarida   yotadi.
Shuning uchun piridin va uning gomologlari asosli xossa   namoyon qilib, kislotalar
bilan tuzlar hosil qiladi:
Bunday tuzlar oson gidrolizlanadi.   Elektron juftlari hisobiga piridin aproton
kislotalar   bilan   komplekslar   hosil   qiladi.   Masalan,   uning   SO
3   bilan   kompleksi
pirrol va   furanni “yumshoq” sulfolovchi agent hisoblanadi.
Alkil   va   atsilgalogenidlar   ta’sirida   piridin   N-alkil   va   N-atsilpiridiniy
tuzlarini   hosil   qiladi.   N-Atsilpiridiniy   tuzlari   aminobirikmalarva   spirtlar   uchun
samarali   atsillovchi   agentlardir.   Piridinni   C   atomiho‘yicha   alkillash   alkillitiy
reagentlari   ta’sirida   amalga   oshiriladi   (Sigler   bo‘yicha   alkillash).   Reaksiya
birikish-ajralish   mexanizmida   boradi   va   oraliq   birikmaiarni   ajratib   olish   imkoni
bo‘ladi.
Piridin   benzolga   nisbatan   oson   gidrogenlanadi.   Uni   spirtda   natriy
metali ishtirokida qaytarish natijasida piperidin  hosil bo’ladi:  
 
22 Piperidin -  o‘tkir ammiak hidli, rangsiz suyuqlik, suv va organik erituvchilar
bilan aralashadi, suyuq.T.-10.5°C; qayn.T. 106°C; d=0.861. Uning asoslik xossasi
piridinnikidan yuqori va alifatik aminlarga o‘xshash bo’ladi. 
Anabazin,   koniin,   lobelin   alkaloidlari   tarkibida   piperidin   halqasi   mavjud.
Koniin   teri   innervatsiyasida   ishtirok   etadigan   harakat   va   sezgi   nervlarining
oxirlarini   falajlaydi.   U   birinchi   inarta   sintez   qilingan   alkaloid   hisoblanadi
(Ladenburg,   1886y.)-   Koniin   2ta   stereoizomerga   ega:   (£)-(+)-koniin   va   (7?)-(-)-
koniin.   Lobelin   |X-(-)2-benzoilmetil-6-   (2’-gidroksi-2’-feniletil)-l   metilpiperidin]
va unga o‘xshash tuzilishdagi alkaloidlar tibbiyotda gidroxloridlar shaklida nafasni
stimullovchi preparatlar sifatida ishlatiladi.
A.P.   Orexov   tomonidan   kashf   etilgan   va   o‘rganilgan   anabazin   [ß-   (a   ’-
piperidil)piridin] alkaloidi qishloq xo‘jaligida zararkunandalargaqarshi  insektitsid.
tibbiyotda   esa   xlorgidrat   holida   chekishga   qarshi   vosita   sifatida   qo’lIaniladi.
Tropan   pirrolidin   va   piperidin   halqalaridan   iborat   bitsiklik   birikma   bo‘lib,   uning
hosilalari bo‘lgan   atropin   va  kokain   tibbiyotda ishlatiladi.   Atropin   [(±)-ß-gidroksi-
oc   fenilpropion   kislotasining   tropin   efiri]   ko‘z   amaliyotida   qorachiqni
kattalashtiruvchi,   kokain   (benzoilekgonin   metil   efiri)   esa   mahalliy   og‘riq
qoldiruvchi   (anestetik)   va   narkotik   vosita   sifatida   qo‘llaniladi.   Uning   sintetik
analoglari p-aminobenzoy kislota hosilalari bo‘lib, narkotik ta’sirga ega emas:  
Piridin   vodorod   yodid   bilan   qizdirilganda   aromatik   halqa   ochiladi   va
to‘yingan uglevodorod - n-pentan hosil bo’ladi.
 
23 Monometilpiridinlar   —   pikolinlar   dimetilpiridiiilar   —   lutidinlaa   va
trimetilpiridinlar —  kolidinlar  deb ataladi. Pikolinlaming 3 ta izomeri:  
1.3 Tarkibida piperidin bo’lgan moddalar ishtirokida reaksiyalar:
24 25 1.4 Piperidin hosilalari
 
Fentalin                                                   Remifentalin
26  
Piperidin   muhim   geterotsiklik   tizim   va   dori   vositalarini   ishlab   chiqarishda
asosiy   poydevor   hisoblanadi.   Piperidinning   qo'shimcha   mahsulotlari   bir   nechta
muhim   farmakoforik   xususiyatlarga   ega   va   turli   xil   terapevtik   dasturlarda
qo'llaniladi.
Piperidin   hosilalari   saratonga   qarshi,   virusga   qarshi,   bezgakka   qarshi,
mikroblarga   qarshi,   antifungal,   antihipertenziv,   og'riq   qoldiruvchi,   yallig'lanishga
qarshi, Altsgeymerga qarshi, antipsikotik va / yoki antikoagulyant vositalar sifatida
turli usullarda qo'llaniladi.
Geterotsiklik   birikmalar,   asosan,   azotli   birikmalar   tabiatda   va   dori
vositalarida ham mavjud. Ularning aksariyati inson tanasida muhim rol o'ynaydi va
katta biologik fazilatlarga ega.
Piperidin   (Geksahidropiridin)   organik   heterotsiklik   amin   bo'lib,   organik
birikmalarni,   jumladan,   dorivor   mahsulotlarni   sintez   qilishda   qurilish   bloki   va
reagent sifatida keng qo'llaniladi.
Piperidin   hosilalari   azotli   heterotsiklik   birikmalarning   asosiy   va   keng
toifasini   ifodalaydi.   Piperidin   qismi   bo'lgan   birikmalar   turli   xil   biologik   faollikni
ko'rsatadi.   Piperidin   dorilar   ishlab   chiqarishda   muhim   asosdir.   Ushbu   azotli
heterotsiklik   halqa   tizimi   va   uning   qo'shimcha   mahsulotlari   bir   nechta   muhim
xususiyatlarga   ega   va   saratonga   qarshi,   mikroblarga   qarshi,   og'riq   qoldiruvchi,
27 yallig'lanishga   qarshi   va   antipsikotik   vositalar   sifatida   turli   usullarda   qo'llaniladi.
Piperidin   va   piridin   komplekslari   FDA   tomonidan   tasdiqlangan   dorilarda   mavjud
bo'lgan eng keng tarqalgan ikkita geterotsiklik fragmentlarni tushunadi.
Piperidin asosidagi tabiiy birikmalar
Piperin   (N-atsilpiperidin)   -   Piperaceae   oilasiga   mansub   o'simliklarda
uchraydigan   piperidin   qismiga   ega   haqiqiy   alkaloid;   erkin   radikallarni   to'sqinlik
qilish   yoki   bostirish   qobiliyati   tufayli   kuchli   antioksidant   ta'sir   ko'rsatadi.
Piperinning   farmatsevtika   qiymati   uning   saraton,   yallig'lanish,   gipertoniya   va
astmaga   qarshi   faolligi   tufayli   kengdir   .   Piperin   surunkali   engil   stressli
sichqonlarga   berilganda   antidepressantga   o'xshash   ta'sirga   ega   ekanligi   aniqlandi.
Boshqa tomondan, Piperinning ta'sir qilish mexanizmi hali ham to'liq aniq emas.
Piperi
n
28 Tabiiy o'tlardan ajratilgan bir nechta piperidin alkaloidlari in vitro va in vivo
kabi saratonning turli turlariga antiproliferatsiya va antimetastatik ta'sir ko'rsatishi
aniqlandi, masalan, Piperin , Evodiamine , Matrin , Berberin  va Tetrandine. 
Matrin
Barbarin
29 Tetrandine
Piperidin   hosilalari   saratonga   qarshi   vositalar   sifatida   Saraton,
hujayralarning   nazoratsiz   o'sishi,   butun   dunyo   bo'ylab   sog'liq   uchun   muammo
bo'lib,   inson   aholisining   asosiy   qismiga   ta'sir   qiladi.   Saratonning   ushbu   uchta
xavfli   xususiyati   ularni   o'z-o'zidan   chegaralanadigan,   invaziyaga   uchramaydigan
yoki   metastaz   bermaydigan   yaxshi   o'smalardan   ajratib   turadi.   Saratonni   davolash
so'nggi   yillarda   rivojlandi.   Hozirgi   vaqtda   saratonni   davolash   jarrohlik,
kimyoterapiya,   radioterapiya   va   zamonaviy   yondashuvlarni,   ya'ni   interventsion
radiologiya,   gormon   terapiyasi   va   immunoterapiyani   o'z   ichiga   oladi.   Saratonga
qarshi   dorilar   ta'sir   mexanizmiga   ko'ra   alkilatlovchi,   antimetabolitlar,   o'simtaga
qarshi   antibiotiklar,   topoizomeraz   ingibitorlari   va   mikronaychalarni   bog'lovchi
moddalarga   bo'linadi.   Tibbiyot   tomonidan   tasdiqlangan   yuzdan   ortiq
kimyoterapevtik   dorilar   mavjud.   Biroq,   ko'pchilik   saratonga   qarshi   dorilarning
toksikologik   ma'lumotlari   ularning   antiproliferativ   vositalar   sifatida   tibbiy
qo'llanilishini   cheklab   qo'ydi.   So'nggi   yillarda   kimyoterapiyada   erishilgan   katta
yutuqlarga   qaramay,   an'anaviy   kimyoterapevtik   dorilar   va   yangi   maqsadli
terapevtik   vositalarga   qarshilik   hali   ham   saraton   kasalligini   davolashda   muhim
muammo bo'lib qolmoqda va ko'pchilik nükslarning sababidir. Shu sababli, yangi
ta'sir   mexanizmlari,   yuqori   kuch   va   kam   yon   ta'sirga   ega   yangi   saratonga   qarshi
vositalarni tadqiq qilish kimyogarlar uchun juda muhimdir. Antikanser dorilarning
30 normal   hujayralarga   salbiy   ta'sirini   kamaytirish   uchun   bugungi   kunda   maqsadli
saraton   terapiyasi   qo'llaniladi   .   Maqsadli   dorilar   normal   hujayralarga   ta'sir
qilmasdan   saratonning   ko'tarilishi,   rivojlanishi   va   kengayishida   ishtirok   etadigan
maxsus molekulalarga aralashib, saratonning o'sishi va tarqalishini bloklaydi. Ba'zi
kimyoterapevtik   vositalar   o'z   tarkibida   piperidin   qismiga   ega,   birinchi   navbatda,
vinblastin va raloksifen.
31 Xulosa
1. Piperidinning   kimyoviy   xossalari   qanday   moddalar   bilan   reaksiyaga
kirishishi va boshqa hossalarini o’rgandim.
2. Uning   dolzabligi   qanday   maqsadlarda   ishlatilishi   farmokologik
hususiyatlarini o’rgandim.
3. Kurs   ishi   tayyorlash   davomida   kompyuter   tehnologiyalari   va   internet
saitlar turli xil ilmiy adabiyotlar bilan ishladim.
4. Eng muhimi shu mavzu bo’yicha chuqur izlandim.
32 Foydalanilgan adabidotlar
1. А.Ф.Бочков, В.А.Смей.  “Органический синтез ” М. “Наука” 1987.
2. Н.К.Кочетнов, Г.В.Кондратова. “Тонкий органический синтез, его 
значения, особенности развития”. М. “Знание”. 1984.
3. О.С.Чижов, А.О.Чижов. “Рациональное планирование сложного 
органического синтеза”, М. “Знание” 1988.
4. Ч.Лейн, Л.Пейт. “Как выбрат путь синтеза органического соединения”. М. 
“Мир”. 1973.
5. К.Вюллер, Д.Пирсон. “Органические синтезы” М. “Мир”. 1973.
6. А.Н.Несмеянов. «Начало органической химии». М. 1974.
7. Гауптман З., Грефе Б., Реманс Х. «Органическая химия». М.: Мир. 1979.
8. Моррисон Р., Бойд Р. «Органическая химия». М.: Мир. 1974.
9. Аҳмедов Қ.Н., Йўлдошев Ҳ.Й. «Органик киме усуллари». Т.: 
«Университет». 1998 – 2003.
10. Аҳмедов Қ.Н., Абдушукуров А.К., Тожимуҳамедов Х.С., 
Йўлдошев А.М. «Органик Киме умумий курсидан маърузалар матни». Т.:    
«Университет». 2000.
33

Piperidin

Reja:

    Kirish…………………………………………………………………………3

     I.BOB. Asosiy qism. Geterosiklik birikmalar…..….………………………5

1.1.Geterosiklik birikmalar haqida tushuncha …………………………….….5

1.2. Piridin guruhi va piperidin ……………………………………………...18

     1.3. Tarkibida piperidin bo’lgan moddalar ishtirokida reaksiyalar…………..22

1.4.Piperidin hosilalari………………………...……………………………..24

Xulosa……………………………………………………………………......30

Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………………….....31