Po’lat eritish uchun elektr arq pechini ayirish loyihasi - Metallurgiya - Diplom ishlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	100000UZS
Hajmi	543.7KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	19 Iyul 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Diplom ishlar
Fan	Metallurgiya

Sotuvchi

Javohirbek igamberdiyev

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2024

7 Sotish

Po’lat eritish uchun elektr arq pechini ayirish loyihasi

Sotib olish

Rossiya Federatsiyasi Ta'lim va fan vazirligi
I nomidagi Ural davlat kolleji. I. Polzunova
Tushuntirish eslatmasi
PO'LAT ERITISH UCHUN ELEKTR ARQ PECHINI AYRISH LOYIHASI.
Boshliq I.V. Bushueva
Iqtisodiyot bo'limi boshlig'i G.V. Poskotinov
O.A tomonidan ishlab chiqilgan. Saltikova
Ekaterinburg 2010 yil

T ARKIB
K IRISH ........................................................................................................................ 3
1. T EXNIK - IQTISODIY ASOSLASH ................................................................................ 4
2. J ARAYONNING NAZARIY ASOSLARI ........................................................................ 9
3. T EXNOLOGIK QISM ............................................................................................... 12
3.1 M ATERIALLAR BALANSINI HISOBLASH VA TUZISH ............................................ 12
3.1.1 Z ARYADNING RATSIONAL TARKIBINI HISOBLASH ........................................... 12
3.1.2 E RIB KETISH .................................................................................................... 15
3.1.3 O KSIDLANISH DAVRI ....................................................................................... 19
3.1.4 Q AYTA TIKLASH DAVRI ................................................................................... 23
3.2 U SKUNALARNI HISOBLASH VA TANLASH ........................................................... 32
3.3 I SSIQLIK BALANSINI HISOBLASH VA TAYYORLASH ............................................ 37
3.4 C HANGNI YIG ' UVCHI QURILMALARNI HISOBLASH .............................................. 46
4. T EXNOLOGIK JARAYONNI BOSHQARISH VA AVTOMATLASHTIRISH ...................... 52
5. M EHNATNI MUHOFAZA QILISH ............................................................................. 55
5.1 S EMINARNING ASOSIY XAVFLARI ....................................................................... 55
5.2 E LEKTR KAMON PECHLARIDA PO ' LATNI ERITISHDA XAVFSIZLIK CHORALARI . . . 56
5.3 Y ONG ' IN VA ELEKTR XAVFSIZLIGI ..................................................................... 59
5.4 S UN ' IY YORITISHNI HISOBLASH .......................................................................... 61
5.5 U STAXONADA VENTILYATSIYANI HISOBLASH ................................................... 62
6. A TROF MUHITNI MUHOFAZA QILISH ..................................................................... 65
7. I QTISODIY QISM .................................................................................................... 67
7.1 A SOSIY FONDLARNING XARAKTERISTIKALARI ................................................... 67
7.2 S AYTDAGI ASOSIY ISHCHILAR SONINI HISOBLASH ............................................. 71
7.3 S AYTNING ASOSIY ISHCHILARI UCHUN YILLIK ISH HAQI FONDINI HISOBLASH . . 76
7.4 S AYTNI ISHLAB CHIQARISH TANNARXINI HISOBLASH ........................................ 84
F OYDALANILGAN MANBALAR RO ' YXATI .................................................................. 93

K IRISH
Qora metallar - po'lat va quyma temir ko'p asrlar davomida ishlab chiqarish
asboblarini ishlab chiqarish uchun asosiy materiallar bo'lib kelgan.
Texnologiyaning rivojlanishi va takomillashtirilishi bilan qora metallarga bo'lgan
talablar ham oshdi. Shu sababli, hatto metallar metallurgiyasi uzoq vaqtdan beri
ikki yo'nalishga bo'lingan: ommaviy foydalanish uchun metall ishlab chiqarish va
ayniqsa muhim mahsulotlar uchun metall ishlab chiqarish. Shunday qilib, yuqori
sifatli metallurgiya paydo bo'ldi. [2]
Fan-texnika taraqqiyoti olimlarni yangi metallardan foydalanishga, zarur
xossalarga ega qotishmalar yaratishga undamoqda. Mashinasozlik sanoatining
jadal rivojlanishi qotishma po'latlarga bo'lgan talabning sezilarli darajada oshishiga
olib keldi. Zamonaviy transport vositalari, elektr stantsiyalari, elektr jihozlari,
metall kesish asboblari va boshqalarni qotishma po'latdan foydalanmasdan ishlab
chiqarish mumkin emas. Ushbu po'latlarga xos bo'lgan maxsus xususiyatlar ularga
nikel, marganets, kremniy, xrom, alyuminiy, titanium va boshqa elementlar bilan
qotishma orqali beriladi. Elektr pechkasi eng mos qurilma bo'lib chiqdi.
Rossiyada birinchi sanoat pechi 1910 yilda qurilgan. Obuxov zavodida.
Hozirgi vaqtda mamlakatimiz elektrometallurgiya zavodlarida turli navdagi
qotishma po‘latlar ishlab chiqarilmoqda. [1]

1. T EXNIK - IQTISODIY ASOSLASH
Ishchi oyna metall ramkadan, eshikdan ("qopqoq") va uni ko'tarish
mexanizmidan iborat. Ramka materiallarni yuklashda va metallni qo'lda
aralashtirishda derazaning yong'inga chidamli devorining ustunlari va kamarlarini
mexanik shikastlanishdan himoya qilish uchun xizmat qiladi; eshik
harakatlanayotganda hidoyat vazifasini bajaradi va ba'zi dizaynlarda korpusning
mustahkamligini oshiradi.
Ishchi oynaning dizayni uchun quyidagi talablar qo'llaniladi:
1) eshik tushirilgan pechning muhrini yaratish;
2) eshikni osonroq ko'tarish va tushirish;
3) to'xtab qolmaslik uchun eshikni ko'tarish mexanizmining mutlaq
ishonchliligi (pech ishlayotgan vaqtda ushbu mexanizmni ta'mirlash xavfsizlik
shartlari tufayli tavsiya etilmaydi);
4) ramkaning etarli darajada sovutilishi;
5) pechka ishlaydigan bo'lsa ham, deraza strukturasining alohida qismlarini
almashtirish qulayligi;
6) o'choq korpusini va qattiqlashtiruvchi halqani derazadan chiqadigan
o'choq gazlarining ta'siridan maksimal darajada himoya qilish.
Hozirgi vaqtda elektr pechining zaryadlovchi oynasining sovutish qutisi suv
bilan sovutilgan. Qutida uzunligi 80 mm bo'lgan ikkita "F ¾" trubkasi mavjud
bo'lib, ular orqali qutining bo'shlig'i suv bilan to'ldiriladi. Quti o'lchamlari
nish bilan mm: kamar radiusi 400 mm, kengligi 520 mm, balandligi
410 mm. chiziqdagi suv bosimi tushganda, yuklash oynasi qutisi qizib ketadi va
deformatsiyalanadi. Deformatsiyalanganda, quti buziladi va undan suv oqib
chiqadi. Deraza yivlaridagi deformatsiyalangan ramka panjurning erkin ko'tarilishi
va yopilishini qiyinlashtiradi. G'ishtlar qutining orqasida tushadi. Deraza tomon
kelayotgan suv shlangi yonib ketadi. Siz qutini ta'mirlashingiz yoki yangisini
qilishingiz kerak. Yuklash oynasini sovutish qutisini tayyorlash uchun ko'p vaqt va
materiallar sarflanadi.

Yuqoridagilarga asoslanib, biz yuklash oynasi sovutish qutisi dizaynini
o'zgartirishni taklif qilamiz. Yopiq qutining o'lchamlarini uzunligi 920 mm,
balandligi 700 mm, kengligi 150 mm va radiusi 400 mm bo'lsin. Yopiq qutida
o'lchamlari bo'lgan joyni yarating: uzunligi 860 mm, balandligi 600 mm, kengligi
120 mm. Qutini magniyli quyma temirdan quying va qoliplash paytida qutining
joyini shamotli g'isht bilan to'ldiring.
Taklifning amalga oshirilishi mehnat xarajatlarini, quti yasash uchun metall
va suvni tejash imkonini beradi.
Iqtisodiy hisoblash
Amalga oshirishdan oldin:
Ta'mirlash yiliga 2 marta amalga oshiriladi.
1 Ish:
Elektr jihozlarini ta'mirlash va texnik xizmat ko'rsatish bo'yicha
elektromontyor, 5-toifa - 4 soat;
6-toifali elektr gazli payvandchi - 3 soat;
2 Materiallar pnevmatik shlangi F 25 mm, uzunligi 10 m, qalinligi 10
mm St3 dan lavha temir 0,056 t
St3 dan F 20 mm doira - 0,001 t
Quvur F St3 dan - 0,003 t
Amalga oshirilgandan keyin :
Yuqorida sanab o'tilgan xarajatlar yo'q.
Amalga oshirish xarajatlari:
1 Ish:
Moulder 4-toifa - 4 soat;
Chopper 4 toifa - 1 soat;
Modelchi 4-toifa - 35,6 soat;
2 Material:
Yog'och 0,2 m3;
Cho'yan qutining og'irligi - 0,115 t;
G'isht ShB1№5 - 0,083 t.

Materialning narxi:
1) Qalinligi 10 mm bo'lgan St3 dan 1 t choyshabning narxi 1853,31 rubl;
2) Narx 1 t doira F 20 St3 dan 3501,55 rubl;
3) F quvurining 1 t narxi 3536 rubl;
4) F 25 mm pnevmatik shlangning 1 chiziqli metrining narxi 26,62 rubl;
5) 1 m3 yog'ochning narxi 1235 rublni tashkil qiladi;
6) 1 tonna g'isht narxi ShB1№5705,64 rubl.
Ta'minot bo'yicha tejashni formuladan foydalanib hisoblaymiz:
E = N (P1+P2+Q1∙Ts1+ Q2∙Ts2+ Q3∙Ts3+ Q4∙Ts4) - 0,15 (P3+P4+P5+
Q5∙Ts5+Q6 (S - P) + +Q7∙Ts7), (1 )
bu erda N - amalga oshirishdan oldin yiliga ta'mirlash soni;
P1 - 5-toifali elektr jihozlarini ta'mirlash va texnik xizmat ko'rsatish bo'yicha
elektrchining ishi uchun narx, rubl;
P2 - 6-toifali elektr gazli payvandchining ishi uchun narx, rub;
P3 - 4-toifali qolipchining ishi uchun narx, rub;
P4 - 4-sinf trimmerning ishi uchun narx, rub;
P5 - 4-toifali model ishlab chiqaruvchisi ishining narxi, rub;
T1 - choyshabning narxi, rub
C2 - pnevmatik shlangning narxi, rub;
Ts3 - F 20 mm doira narxi, rub;
C4 - F quvurining narxi mm, rub;
Ts5 - yog'och narxi, rub;
Ts6 - ShB1№5 g'isht narxi, rub;
Q1 - qalinligi 10 mm qalinlikdagi lavha temir miqdori, t
Q2 - pnevmatik shlangning miqdori F 25 mm, m
Q3 - doira miqdori F 20 mm, t
Q4 - quvurlar soni F mm, t
Q5 - yog'och miqdori, m3

Q6 - quyma temir qutining massasi, t
Q7 - g'isht miqdori ShB1№5, t
C - temir quyish narxi, rub.
P - temir quyish uchun to'g'ridan-to'g'ri xarajatlar, rub.
1-formulaga ko'ra biz tejamkorlikni topamiz:
E = 2 (43,3 + 52,9 + 10∙26,62 + 0,056∙1853,31 + 0,001∙3501,55 +
0,003∙3536) - 0,15 (47,6 + 38,7 + 37,3 + 012,5) .71 - 1857.87) + +0.083∙705.64) =
879,16 rub.
Ushbu taklifni amalga oshirishda yillik tejash 879,16 rublni tashkil qiladi.
Shakl 1 - Amalga oshirishdan oldin sovutish qutisi
elektr boshq o'choqli po'lat eritish

Shakl 2 - Amalga oshirilgandan so'ng sovutish qutisi

2. J ARAYONNING NAZARIY ASOSLARI
Oksidlanish bilan eritish jarayoni quyidagi davrlardan iborat:
1) pechkaga yonilg'i quyish;
2) zaryadni pechga yuklash;
3) zaryadning erishi;
4) oksidlanish davri;
5) tiklanish davri;
6) eritmaning chiqishi.
Eritma jarayonida qiyaliklar yasalgan material cürufda eriydi. Bu yamaqlar
qalinligining pasayishiga olib keladi. O'choqning yuqori qatlami to'ldirish vaqtida
zaryadning mexanik ta'siriga, erish davrida elektr yoylariga va qaynash davrida
suyuq metallga ta'sir qiladi, bu uning shikastlanishiga olib keladi. Shuning uchun,
to'ldirishni boshlashdan oldin, o'choqni tekshirish va to'ldirish kerak.
Pechning o'chog'i va yonbag'irlari metall qoldiqlari va shlaklardan metall
qirg'ich bilan tozalanadi. Tozalashdan so'ng, pastki va yon bag'irlarda joylashgan
chuqurliklar quruq magnezit kukuni bilan to'ldiriladi.
Yuklashdan oldin ohak va shpati o'choq tubiga metall zaryadining og'irligiga
mos ravishda 2 - 3% va 0,15% miqdorida quyiladi. Zaryadning etarli zichligini
ta'minlash va o'choqning o'tga chidamli qoplamasini yo'q qilishning oldini olish
uchun quyidagi yuklash tartibi kuzatiladi: pastki qismga metall zaryad massasining
10-15% miqdorida kichik hurda yuklanadi, so'ngra o'rta. 40 - 45% va katta hurda
35 - 40%, qolgan kichik hurdalar esa yuqori hurdada.
Zaryadning erishi maksimal kuchlanishda majburiy bo'lishi kerak. Oqim
yoqilgandan keyin 20 - 30 minut o'tgach, elektrodlar eng past holatiga etadi. Elektr
yoylari o'choq o'chog'ida hosil bo'lgan suyuq metall ko'li ustida yonadi. Quduqlarni
o'rab turgan zaryad asta-sekin eriydi va joylashadi. Suyuq metall darajasi
ko'tariladi. Elektrodlarning pozitsiyasi ham asta-sekin ortadi.
Erish bilan bir vaqtda bir qancha fizik va kimyoviy jarayonlar sodir bo'ladi.
Havo kislorodi, shuningdek zaryad tomonidan kiritilgan oksidlar metall

aralashmalarini oksidlaydi. Erish davrida kremniy butunlay oksidlanadi. Bu davrda
marganetsning 50 - 65% ga yaqini ham oksidlanadi. Eritma davrida asosiy cürufni
hosil qilish uchun o'choqqa ohak qo'shiladi. Olingan cüruf elektr yoylarining
barqarorligini oshiradi. [3]
Suyuq metallga kislorod yuborish orqali erish davrining davomiyligini
qisqartirish mumkin. Kislorod iste'moli 5 - 10 ni tashkil qiladi /T. Erish
davrining davomiyligi 10 - 20 daqiqaga qisqaradi.
Zaryadning erishi davrida temirning bir qismi bug'lanadi. Metall bug'lari
oksidlanadi va jigarrang tutun shaklida o'choqdan chiqariladi.
Oksidlanish davrining maqsadlari:
1) metall tarkibidagi fosfor miqdorini maksimal darajada kamaytirish;
2) uglerod tarkibini kerakli chegaraga kamaytirish;
3) po'lat tarkibidagi gazlarni olib tashlash;
4) metallni isitish, shuningdek, vannaning butun hajmi bo'ylab uning
haroratini tenglashtirish.
Shlakning 75% o'choqdan chiqariladi. Muayyan miqdorda ohakni yuklang.
Ohakni o'choqqa kiritish shlakdagi temir oksidi va kaltsiy oksidi miqdorini
oshiradi, bu oksidlanish jarayonlarining paydo bo'lishiga yordam beradi.
Uglerodning oksidlanish reaktsiyasi, gazlarning chiqishi (qaynatish) bilan
birga eritish jarayoniga foydali ta'sir ko'rsatadi - bu suyuq po'latda erigan vodorod
va azotni olib tashlashga yordam beradi. Bundan tashqari, qaynatish natijasida
metall va cürufni aralashtirish fosforning oksidlanish reaktsiyasini tezlashtiradi,
shuningdek, metallning isishi.
Oksidlanish davrining davomiyligi fosforning oksidlanishi, metalldan
gazlarni olib tashlash va metallni 1480 - 1520 ° S haroratgacha qizdirish
reaksiyalarini yakunlash uchun zarur bo'lgan vaqt bilan belgilanadi. Bu odatda 40-
80 daqiqa davom etadi.
Metall tarkibidagi uglerod miqdori kerakli qiymatga tushgandan so'ng,
oksidlovchi cürufni olib tashlash boshlanadi. Shlakning bir qismi o'choq yoqilgan

paytda yuklab olinadi. Qolgan cüruf o'choq o'chirilgan va elektrodlar ko'tarilgan
holda chiqariladi.
Qayta tiklash davrining maqsadlari metall tarkibidagi oltingugurt va
kislorodni olib tashlash va nihoyat metallning kimyoviy tarkibi va haroratini
sozlashdir.
Oksidlanish shlakini olib tashlaganingizdan so'ng, ferromanganets vannaga
ma'lum bir turdagi po'lat uchun zarur bo'lgan pastki chegarada metall tarkibidagi
marganets miqdorini ta'minlash uchun zarur bo'lgan miqdorda kiritiladi. Ohak va
shpatidan iborat shlak hosil qiluvchi materiallar o'choqqa kiritiladi.
Metallni pechdan chiqarish 1480 - 1520ºS haroratgacha bo'lgan suyuq cüruf
borligida amalga oshiriladi. Metall 600 - 700ºS ga qadar isitiladigan chovgumga
chiqariladi.

3. T EXNOLOGIK QISM
3.1 M ATERIALLAR BALANSINI HISOBLASH VA TUZISH
3.1.1 Z ARYADNING RATSIONAL TARKIBINI HISOBLASH
35SGML po'lat eritish uchun ishlatiladigan materiallar:
1) A2 toifali sotib olingan ikkilamchi hurda;
2) Yuklash uchun qulay bo'lgan o'lchamlarga kesilgan va iloji bo'lsa, tuproq
va novda qoldiqlaridan tozalangan o'z ishlab chiqarishimizni qaytarish;
3) PVX cho'yan - 3;
4) Ferromarganets FMG - 78;
5) Ferrosilikon FS - 45;
6) Ferromolibden FMo-60;
7) Temir rudasi, o'choq, 22-sinf;
8) Ohaktosh, birinchi nav;
9) Suyuq shisha;
10) Qoliplash qumi.
Zavod ma'lumotlariga ko'ra, eritish uchun quyidagi tarkibdagi metall zaryadi
beriladi: metall zaryadining og'irligi bo'yicha 73% miqdorida ikkilamchi sotib
olingan A2 parchalari; metall zaryadining og'irligi bo'yicha 7% miqdorida cho'yan;
metall zaryadi og'irligining 20% o'z daromadlari.
1-jadval - Metall zaryadining ratsional tarkibi, kg
Ism ∑ Fe C Mn Mo Si Cr Ni Ssuv SiO2
Al2O3
CaO
Fe2O3
moy
Ikkilamchi
qoldiq
7 6 0, 0, 0, 0, 0, 0, 0, 0, 0, 1. 0, 0, 0,
O'zini
qaytaradi
2 1 0, 0, 0, 0, 0, 0, 0, 0, 0, 0, 0, 0, 0,

Cho'yan7. 6. 0, 0, - 0, - - - 0, 0, 0, 0, 0, -
Jami:
1 9 0, 1. 0, 0, 0, 0, 0, 1. 1 1. 1 0, 0,
Hisoblash 100 kg yuklangan yuk uchun amalga oshiriladi.
Qayta ishlangan po'lat qoldiqlari:
Fe = 66,22 kg
Si = 0,58 kg
BILAN 0,25 kg
Mn = 0,95 kg
Mo = 0,21 kg
Cr = 0,37 kg
Ni = 0,37 kg
S = 0,03 kg
SiO2 = 0,73 kg
CaO = 0,73 kg
Al2O3 = 1,09 kg, Fe2O3 = 0,37 kg
H2O = 0,73 kg, Yog ' = 0,37 kg

O'z ishlab chiqarish chiqindilari:
Fe =18,14 kg, C = 0,07 kg
Si = 0,16 kg, Mn = 0,26 kg
Cr = 0,1 kg, Ni = 0,1 kg
S =0,01 kg, oy = 0,06 kg
SiO2 = 0,2 kg, Al2O3 = 0,3 kg
CaO = 0,2 kg, Fe2O3 =0,1 kg
H2O = 0,2 kg, Yog ' = 0,1 kg
Cho'yan PVX - 3:
Fe = 6,34 kg, Si = 0,03 kg
C = 0,21 kg, Mn = 0,03 kg
SiO2 = 0,07 kg, Al2O3 = 0,11 kg
CaO = 0,07 kg, Fe2O3 = 0,03 kg
H2O = 0,11 kg

3.1.2 E RIB KETISH
Eritish uchun elektrodlarning iste'moli zaryad massasining 0,14% ni tashkil
qiladi. Elektroddagi uglerod miqdori 86%, qolgan qismi temirdir.
Elektrodlar sarfini hisoblaylik:
100∙0,0014 = 0,14 kg
Ular tarkibida uglerod mavjud:
0,14∙0,86 = 0,12 kg
Boshqa apparat vositalari:
0,14-0,12 = 0,02 kg
Ohak metall zaryadiga zaryadning og'irligi bo'yicha 2,45% va temir javhari
zaryadining og'irligi bo'yicha 1,57% miqdorida qo'shiladi.
Erish davrida sizga ohak kerak bo'ladi:
100∙0,0245 = 2,45 kg
Temir rudasi miqdorini topamiz:
100∙0,0157 = 1,57 kg
Temir rudasi quyidagi tarkibga ega: 83% Fe2O3; 17% SiO2
Ruda bilan o'choqqa tushgan Fe2O3 va SiO2 miqdorini hisoblaymiz:
1,57∙0,83=1,3 kg, 1,57∙0,17=0,27 kg

Zaryad bilan ta'minlangan kremniy 4% oksidlanadi. Oksidlanishga kiradigan
kremniy miqdorini topamiz:
0,77∙0,04=0,03 kg
Si + O2→SiO2
Oksidlanish uchun sarflangan kislorod miqdorini aniqlaymiz:

=0,03 kg
Shlakga o'tgan SiO2 miqdorini aniqlaymiz:
= 0,06 kg
Zaryaddagi Mn ning 3% ga yaqini oksidlanadi va shlakga aylanadi.
Oksidlanadigan Mn miqdorini aniqlaymiz: 1,24∙0,03=0,04 kg.
2Mn + O2 →2MnO
Marganetsning oksidlanishiga sarflangan kislorod miqdorini aniqlaymiz:
=0,01 kg
Biz cürufga o'tgan MnO miqdorini aniqlaymiz:
=0,05 kg

Temir qisman oksidlanadi va shlakga aylanadi, taxminan 4%. Oksidlanishga
ketadigan Fe miqdorini aniqlaymiz: 90,70∙0,04=3,63 kg
Oksidlanish uchun ishlatiladigan kislorod miqdori:
=1,04 kg
Biz cürufga o'tgan FeO miqdorini aniqlaymiz:
=4,67 kg
Erish jarayonida metall zaryadi tarkibidagi uglerodning taxminan 14% yonib
ketadi. Oksidlanishga kiradigan uglerod miqdorini aniqlaymiz:
0,53∙0,14=0,07 kg,
C + O2 → CO2
Oksidlanish uchun sarflangan kislorod miqdorini aniqlaymiz:
=0,19 kg
Hosil bo'lgan gaz miqdorini aniqlaymiz
=0,26 kg
Erish jarayonida zaryad tarkibidagi barcha oltingugurt yonib ketadi.
S + O2 →SO2

Oksidlanish uchun sarflangan kislorod miqdorini aniqlang:
=0,04 kg
Hosil bo'lgan gaz miqdorini topamiz:
=0,08 kg
Zaryad tarkibidagi xromning taxminan 4% oksidlanadi va shlakga aylanadi.
Oksidlanishga kiradigan xrom miqdorini aniqlaymiz:
0,47∙0,04=0,02 kg
2Cr+ O2 → Cr2O3
Oksidlanish uchun sarflangan kislorod miqdorini topamiz:
=0,01 kg
Shlakga o'tgan Cr2O3 miqdorini aniqlaymiz:
=0,03 kg
Olingan shlakning massasi 12,83 kg bo'ladi.
Biz uning tarkibini % da jadval shaklida taqdim etamiz.

jadval 2 - Shlak tarkibi, kg
∑ Fe2O3 SiO2 MnO FeO Cr2O3 Al2O3 CaO
Kg 13.83 1.80 2.33 0,05 4.67 0,03 1.50 3.45
% 100.00 14.03 10.37 0,39 36.40 0,23 11.69 26.89
3.1.3 O KSIDLANISH DAVRI
Vannaning oksidlanishi metall etarli darajada qizdirilganda, o'choqdan
cürufni olib tashlash bilan boshlanadi. Uglerod quyi chegaragacha oksidlanadi:
C + O → CO
Oksidlanmaydigan kislorod miqdori:
=0,44 kg
Biz pechda hosil bo'lgan CO miqdorini aniqlaymiz:
=0,77 kg
Temir javhari zaryad og'irligining 2% miqdorida, ya'ni 2 kg, tarkibida 1,66
kg Fe2O3 va 0,44 kg SiO2 bo'lib, cürufga aylanadi. Temir oksidi oksidga
qaytariladi.
Fe2O3 + Fe = 3FeO
Oksidlangan temir miqdori:
=0,58 kg

Hosil bo'lgan azot oksidi miqdori:
=2,32 kg
Temir kislorod gazi bilan oksidlanib, taxminan 6% suyuqlik fazasini hosil
qiladi:
87,09∙0,06=5,23 kg, 2Fe + O2 → 2FeO
Oksidlanish uchun ishlatiladigan kislorod miqdori:
=1,49 kg
Hosil bo'lgan temir oksidi miqdori:
=6,72 kg
Zaryad tarkibidagi kremniy 90% oksidlanadi.
Si + O2 → SiO2
Oksidlangan kremniy miqdori:
0,73∙0,90=0,67 kg
Oksidlanish uchun ketadigan O2 miqdori:

=0,77 kg
Hosil bo'lgan SiO2 miqdori:
=1,44 kg
Marganets 50% oksidlanadi. Oksidlanish uchun ishlatiladigan marganets
miqdori:
1,2∙0,5=0,6 kg
Mn + O → MnO
Oksidlanish uchun ishlatiladigan kislorod miqdori:
=0,17 kg
Hosil bo'lgan MnO miqdori:
= 0,77 kg
Molibden ham 50% oksidlanadi. Oksidlanish uchun sarflangan molibden
miqdorini topamiz:
0,27∙0,5=0,14 kg, Mo + O → MoO
Oksidlanish uchun ishlatiladigan kislorod miqdori:

=0,02 kg
Hosil bo'lgan oksid miqdori:
=0,16 kg
Zaryad tarkibidagi Cr ning taxminan ¾ qismi oksidlanadi:
0,45∙0,75=0,34 kg
2Cr + 3O → Cr2O3
Oksidlanish uchun ishlatiladigan kislorod miqdori:
=0,16 kg
Hosil bo'lgan Cr2O3 miqdori:
=0,5 kg
Taqdim etilgan ohaktosh miqdori oksidlanish jarayonida cho'kma temir
javhari miqdoriga bog'liq va 3 nisbatga teng: 5. Shuning uchun CaO miqdori 1,2
kg ga teng bo'ladi.
Olingan shlakning massasi 13,55 kg ni tashkil qiladi. Qotishma massasi mos
ravishda 81,16 kg ga teng.
3-jadval - Shlak tarkibi, kilogrammda
∑ SiO2 MnO FeO MoO CaO Cr2O3

kg 13.55 1.88 0,77 9.04 0,16 1.2 0,5
% 100 13.87 5.68 66,72 1.18 8.86 3.69
3.1.4 Q AYTA TIKLASH DAVRI
Oksidlovchi shlakni ehtiyotkorlik bilan olib tashlaganingizdan so'ng, SiO2,
ohak va shpatning yangi shlaki taxminan 8: 2 nisbatda metallning og'irligi bo'yicha
2% miqdorida qo'shiladi. Ohak va shpatning etkazib berilgan aralashmasi miqdori
teng bo'lsin:
80,98∙0,02=1,62 kg
Shunga ko'ra, bu aralashmada 1,3 kg ohak, 0,32 kg shpati, SiO2 = 1,73 kg
bo'ladi.
Pechda yangi suyuq cüruf hosil bo'lgandan so'ng, o'choqqa hisoblangan
ferromarganets miqdori qo'shiladi.
Qotishma uchun ferromarganetsga bo'lgan ehtiyojni quyidagi formula
bo'yicha hisoblaymiz:
X= ; (2)
bu erda T - eritmaning og'irligi, kg; E - o'choqqa kiritilgan element. Tahlil
bilan ko'rsatilgan miqdorlar va vannadagi qoldiq o'rtasidagi farq bilan aniqlanadi
%;
P - ferroqotishma tarkibidagi element miqdori %.
Eritmaning og'irligini 83 kg deb olaylik.
X= =0,48 kg

Kiritilgan ferromarganets tarkibida 16% temir, 2% kremniy, 4% uglerod
mavjud.
Hammasi bo'lib ferromarganets qo'shamiz:
Fe= =0,08 kg
Si= =0,01 kg
C= =0,02 kg
Shuningdek, 1-formuladan foydalanib, biz berilgan ferromolibden miqdorini
hisoblaymiz:
X= =0,42 kg
Kiritilgan ferromolibden tarkibida 40% temir mavjud.
Hammasi bo'lib ferromolibden qo'shamiz:
Fe0,42∙0,40=0,17 kg
Keyinchalik, cüruf quruq maydalangan koks bilan deoksidlanadi.
Deoksidlanish uchun zarur bo'lgan koks miqdorini hisoblab chiqamiz.
Quyidagi reaktsiyalar yuzaga keladi:
FeO + C =Fe + CO;
MnO + C = Mn + CO;
MoO + C = Mo + CO;

Oksidlanish davridan keyin suyuq hammomdagi qoldiq kislorod miqdori
taxminan 0,19% ni tashkil qiladi. Kislorod asosan temir oksidi (0,17%) shaklida,
shuningdek marganets va molibden oksidlarida (har biri 0,01%) mavjud. Keling,
ushbu oksidlarning har birida qancha kislorod borligini hisoblaylik:
FeO uchun 80,98∙0,17/100=0,14 kg;
MnO uchun 80,98∙0,01/100=0,01 kg;
MoO uchun 80,98∙0,01/100=0,01 kg
Bo'yoq aralashmalariga asoslanib, biz ushbu oksidlarning miqdorini
hisoblaymiz:
0,14∙72/16=0,63 kg FeO;
0,01∙71/16=0,04 kg MnO; 0,01∙112/16=0,07 kg MoO;
Temir oksidi faqat yarmiga kamayadi. Temirni kamaytirish uchun zarur
bo'lgan uglerod miqdorini hisoblaymiz:
0,315∙12/72=0,05 kg.
Bu yaratdi:
Fe - 0,315∙56/72=0,25 kg;
CO - 0,315∙28/72=0,12 kg.
Marganetsni kamaytirish uchun zarur bo'lgan uglerod miqdorini
hisoblaymiz:
0,04∙12/71=0,01 kg.

Bu yaratdi:
Mn - 0,04∙55/71=0,03 kg;
CO - 0,04∙28/71=0,02 kg.
Molibdenni kamaytirish uchun zarur bo'lgan uglerod miqdorini hisoblaymiz:
0,07∙12/112=0,01 kg
Bu yaratdi:
Mo - 0,07∙96/112=0,06 kg;
CO - 0,07∙28/112=0,02 kg.
Qayta olish uchun jami 0,07 kg koks uglerod sarflandi.
Shlakni koks bilan deoksidlangandan so'ng, shlakni deoksidlanish quruq
maydalangan 45% ferrosilikon bilan davom etadi.
Quyidagi reaktsiya paydo bo'ladi:
2FeO + Si = 2Fe + SiO2
Temirni qotishmadan tiklash uchun kerakli miqdordagi kremniyni hisoblab
chiqamiz: 0,315∙28/144=0,06 kg, shuning uchun ferrosilikonni 0,06/0,45=0,13 kg
berish kerak.
Bu yaratdi:
Fe - 0,315∙112/144=0,25 kg;
SiO2 - 0,315∙60/144=0,13 kg.

1 formuladan foydalanib, qotishmani qotishma uchun zarur bo'lgan
ferrosilikon miqdorini hisoblaymiz.
X= =0,55 kg
Ferrosilikonning umumiy miqdori 0,68 kg bo'ladi. Kiritilgan ferrosilikon
tarkibida 3% uglerod va 52% temir mavjud. Hammasi bo'lib ferrosilikon hissa
qo'shadi:
Fe - 0,68∙52/100=0,35 kg;
C - 0,68∙3/100=0,02 kg.
Olingan shlakning massasi 1,75 kg ni tashkil qiladi.
Qotishmaning massasi 82,5 kg ni tashkil qiladi. Massani to'liq 83 kg qilish
uchun siz 0,5 kg kaltsiylangan quyma temir qo'shishingiz kerak.
Butun erish davridagi cürufning massasi 29,13 kg ni tashkil etdi.
4-jadval - oqimlar va qo'shimchalarning ratsional tarkibi, kilogrammda
Ism Miqdori,
kg Fe2O3 CaO SiO2 CaF2 Mn C Fe Mo Si
Temir ruda 3.57 2.96 - 0,61 - - - - - -
Laym 5.95 - 5.95 - - - - - - -
Flyorspat 0,32 - - - 0,32 - - - - -
Ferromarganets 0,48 - - - - 0,37 0,02 0,08 - 0,01
Ferrosilikon 0,68 - - - - 0,02 0,35 - 0,31
Ferromolibden 0,42 - - - - - - 0,17 0,25 -
Kola 0,07 - - - - 0,07 - - -
Quyma temir 0,5 - - - - - 0,01 0,49 - -
SiO2 1.73 1.73
Jami 13.72 2.96 5.95 2.34 0,32 0,37 0,12 1.09 0,25 0,32

Zavod ma'lumotlariga ko'ra, metall chiqindilari metall zaryadining
massasining 3,19% ni tashkil qiladi.
Komponentlarning oksidlanishi uchun sarflangan kislorod miqdori 4,37 kg
ni tashkil qiladi. Keling, ortiqcha kislorodni koeffitsient bilan olamiz =1.1.
Kislorodning amaliy massasini toping:
mO2 pr. = 4,37∙1,1=4,81kg
Ortiqcha kislorod miqdori:
mO2 amaliy - O2 haqiqiy. = O2 masalan. (3)
O2 g. = 4,81 - 4,37 = 0,44 kg.
Azot kislorod bilan massa bo'yicha keladi:
mN2= =16,1 kg
Havo massasi quyidagicha bo'ladi:
mayor. =4,81 + 16,1 = 20,91 kg.
Biz elektrodlarning yonishi uchun zarur bo'lgan kislorod miqdorini 70% CO
va 30% CO2 hosil bo'lishini hisobga olgan holda aniqlaymiz:
CO ga 0,12∙0,7=0,08 kg;
CO2 uchun 0,12∙0,3=0,04 kg.
C + 1/2O2 = CO
C + O2 = CO2

Shakllangan CO miqdori:
0,08∙28/12=0,19 kg.
Hosil bo'lgan CO2 miqdori:
0,04∙44/12 =0,15 kg.
Uglerod oksidi hosil bo'lishi uchun O2 kerak bo'ladi:
=0,11 kg.
Karbonat angidrid hosil bo'lishi uchun O2 kerak bo'ladi:
=0,11 kg.
Jami 0,22 kg kislorod talab qilinadi
mO2 pr. =0,22∙1,=0,24 kg; O2 g. = 0,24 - 0,22 = 0,02 kg.
Azot kislorod bilan birga keladi:
mN2= =0,8 kg
Kerakli havo massasi:
mayor. =0,24 + 0,8=1,04 kg.
Jami kislorod: jami mO2. =4,81 + 0,24 = 5,05 kg.

Jami azot: jami mN2. =16,1 + 0,8 = 16,9 kg.
Umumiy havo: mair. =20,91 + 1,04=21,95kg.
Haddan tashqari havo: mO2 ortiqcha. =0,44 + 0,02=0,46 kg.
5-jadval - chiqarilgan gazlarning tarkibi va miqdori, kilogrammda
Gazlar kg m3 %(m)
CO 1.13 0,90 5.97
CO2 0,41 0,17 2.17
O2 ortiqcha. 0,46 0,32 2.43
N2 16.9 13.52 89.41
SO2 0,08 0,03 0,42
Jami 18.9 14.91 100
CO egallagan hajm: =0,9 m3
CO2 hajmi: =0,17 m3
Ortiqcha O2 hajmi: =0,32 m3
N2 jild: =13,52 m3
SO2 hajmi: =0,03 m3
6-jadval - Olingan qotishma tarkibi
∑ BILAN Mn Si Cr Ni Mo Fe
Kg 83.00 0,18 0,98 1.08 0,11 0,47 0,38 79,82
% 100 0,21 1.18 1.30 0,13 0,56 0,45 96.17
Olingan ma'lumotlarga asoslanib, biz moddiy balansni tuzamiz.
7-jadval - Material balansi, kgS 0,04
- - - 0,04
- - 0,04
- 0,04

Yog '
0,47
- - - 0,47
- - 0,47
- 0,47
H2O
1.04
- - - 1.04
- - 1.04
- 1.04
N2 - - 16.9
- 16.90
- - 16.9
- 16.90
O2 0,15
0,89
5.05
- 6.09
- 3.96
1.45
0,68
6.09
CaF2
- 0,32
- - 0,32
- 0,32
- - 0,32
CaO
1.00
5.95
- - 6.95
- 6.95
- - 6.95
Al2O3
1.50
- - - 1.50
- 1.5 - - 1.50
SiO2
1.00
2.34
- - 3.34
- 3.34
- - 3.34
Fe 91.05
3.16
- 0,02
94.23
79,82
11.92
- 2.49
94.23
Ni 0,47
- - - 0,47
0,47
- - - 0,47
Cr 0,47
- - - 0,47
0,11
0,36
- - 0,47
Si 0,77
0,32
- - 1.09
1.08
- - 0,01
1.09
Mn 1.24
0,37
- - 1.61
0,98
0,64
- 0,02
1.61
Mo 0,27
0,25
- - 0,52
0,38
0,14
- - 0,52
BILA
N 0,53
0,12
- 0,12
0,77
0,18
- 0,59
- 0,77
∑ 100.00
13.72
21.95
0,14
135,81
83.00
29.13
20.49
3, 19
135,81
Ism Metall zaryad
oqimlar
Havo
Elektrodlar
Jami
Qotishma
Shlak
Gazlar
Metall bug'lari
JamiYillik dastur 5000t ekanligiga asoslanib. qotishma, biz yillik moddiy
balansni tuzamiz.

K=5000/83=60240,96
bu erda K - konvertatsiya koeffitsienti
8-jadval - yillik moddiy balans
Miqdori, tonna
K ELYAPTI
Metall zaryad
Oqimlar
Havo
Elektrodlar 6024.096
826.505
1322.289
8434
Jami: 8181.324
I STE ' MOL
Q OTISHMA
Shlak
Gazlar
Metall bug'lari 5000 000
1754.819
1234.337
192.168
Jami: 8181.324
3.2 U SKUNALARNI HISOBLASH VA TANLASH
Yillik dasturga ko'ra, uchastkada 5 ming tonna qotishma po'lat ishlab
chiqarilishi kerak.
Yillik dasturni bajarish uchun zarur bo'lgan pechlar sonini va ularning
quvvatini hisoblaylik. Bir sutkada ishlab chiqarilgan qotishma miqdori topilsin. Ish
kunlarining soni, bayram va dam olish kunlarini hisobga olmaganda, 250 kun
bo'ladi.
5000: 250=20 t/kun.
Bunday miqdordagi qotishmani eritish uchun nominal quvvati 3 tonna
bo'lgan ikkita pech kerak bo'ladi.

Keling, pechning asosiy parametrlarini hisoblaylik. Ark po'lat eritish
pechining hammomining eng keng tarqalgan shakli generatrix va konusning o'qi
orasidagi burchak 45º ga teng bo'lgan sferokonikdir.
S=3t sig‘imli pechdagi suyuq metall hajmi [4] ga teng:
V=y∙C, (4)
bu yerda V - suyuq metall hajmi, m3;
y - suyuq po'latning solishtirma hajmi, m3/t;
C - o'choqning quvvati, ya'ni.
V= 0,145∙3=0,435 m3
Metall oynaning diametri quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi:
D=2000∙S , (5)
bu erda D - metall oynaning diametri, m;
C - konvertatsiya koeffitsienti;
V - suyuq metallning hajmi, m3.
D=2000∙1,085∙ =1,64 m.
Suyuq metall vannaning chuqurligi [4]:
H=D/a, (6)
bu erda H - suyuq metall vannaning chuqurligi, m;
D - metall oynaning diametri, m;

a - oynaning diametrining vannaning chuqurligiga nisbati.
H=1,64/5=0,33 m
Biz suyuq metall hajmining 0,1V ga teng shlakning hisoblangan hajmini
olamiz [4].
Vsh. =0,1∙V, (7)
qaerda Vshl. - shlak hajmi, m3; V - suyuq metallning hajmi, m3.
Vsh. =0,1∙0,435=0,044 m3.
Biz shlak qatlamining balandligini quyidagi formuladan foydalanib
aniqlaymiz [4]:
Nshl. = ; (8)
Nshl qayerda. - cüruf qatlamining balandligi, m; Vsh. - shlak hajmi, m3; D -
metall oynaning diametri, m.
Nshl = =0,02 m.
Shlak oynasining diametri:
Dsh. = D+2Nshl., (9)
qaerda Dshl. - cüruf sirtining diametri, m;

D - metall oynaning diametri, m;
Nshl. - cüruf qatlamining balandligi, m.
Dsh. = 1,64+2∙0,02=1,68 m.
Ishchi oynaning ostonasi darajasi shlak yuzasi sathidan 40 mm balandlikda
joylashgan bo'lishi kerak va yon bag'irlari darajasi ishchi oynaning ostonasidan 65
mm yuqori bo'lishi kerak. Keyin qiyalik darajasida vannaning diametri [4] ga teng:
Nuqta. =D + 2 (Nshl + 0,04 + 0,065), (10)
bu erda Dot - qiyalik darajasidagi diametr, m;
D - metall oynaning diametri, m;
Nshl - cüruf qatlamining balandligi, m.
Nuqta = 1,64+2 (0,02+0,04+0,065) = 1,89 m.
Devor darajasida diametri:
Dst = Nuqta + 0,2, (11)
Bu erda Dst - devor darajasidagi diametr, m;
Nuqta - qiyalik darajasida diametri, m.
Dst= 1,89+0,2=2,09 m
Eritish moslamasining balandligi va astar qalinligi idishga bog'liq [4].
Npl = Nuqta∙b, (12)

Bu erda Npl - erish fazosining balandligi, m;
Nuqta - qiyalik darajasida diametri, m;
b - nishablar darajasida erish bo'shlig'ining diametrga nisbati.
Npl= 1,89∙0,5=0,95 m.
O'choq astarining qalinligi 413 mm bo'lib, 158 mm qalinlikdagi o'tga
chidamli magnezit o'rash, 65 mm qalinlikdagi shamot astar va 180 mm qalinlikdagi
dinalardan iborat.
Nishablar darajasida devorlarning qoplamasi qalinligi 408 mm bo'lgan
kremniy g'ishtdan iborat bo'lib, tosh orasidagi bo'shliq 10 mm kenglikdagi
magnezit qoplamali korpus bilan to'ldirilgan.
Korpusning ichki diametri:
Dk =Dst+2∙dot, (13)
bu erda Dk - korpusning ichki diametri, m; Dst - devor darajasida diametri,
m;
dot - qiyalik darajasida astar qalinligi, m.
Dk =2,09+2∙0,408=2,906 m.
Eritma bo'shlig'ining balandligi va qoplamaning qalinligi o'choq hajmiga
bog'liq. Tonoz 230 mm qalinlikdagi magnezit g'ishtdan qurilgan.
Pech tomining oralig'i tomning oraliq (ichki diametri) ning 15% ga teng deb
hisoblanadi.
Hsv = 0,15∙Dsv=0,15 (Dk - dsv), (14)
Bu erda NSV - kamar oralig'ining o'qi, m;

Dv - archning diametri, m;
d st - tonoz qoplamasining qalinligi, m.
Hsv = 0,15 (2,906 - 0,23) = 0,4 m.
Biz shlak hosil qiluvchi va qotishma materiallarini o'choqqa yuklash
qulayligi asosida ishchi oynaning o'lchamlarini tanlaymiz.
Deraza o'lchamlari:
b h = 640 520.
3.3 I SSIQLIK BALANSINI HISOBLASH VA TAYYORLASH
Issiqlik balansi qo'shilgan 100 kg metall zaryadiga hisoblab chiqiladi.
Issiqlikning kelishi.
Og'irligi 100 kg va harorat 20ºC bo'lgan zaryad o'choqqa kiradi. Zaryad [4]
tomonidan kiritilgan issiqlikni hisoblaymiz:
Qshx = mshx∙Sshx∙tshx, (15)
bu yerda Qshx - zaryad tomonidan kiritilgan issiqlik, kJ;
mshx - metall zaryadining massasi, kg;
Sshx - zaryadning issiqlik sig'imi, kJ/kg∙ºS;
tshx - zaryadlash harorati, ºS.
Qshx = 100∙0,410∙20 = 820 kJ
Keling, oqimlar tomonidan kiritilgan issiqlikni hisoblaylik. Oqimlarning
o'rtacha issiqlik sig'imini olaylik va 36,19 kJ/kg∙ºS ga teng.

Qfl = mfl∙Sfl∙tfl, (16)
bu erda Qfl - oqimlar tomonidan kiritilgan issiqlik, kJ;
mfl - oqimlarning massasi, kg;
Sfl - oqimlarning issiqlik sig'imi, kJ/kg∙ºS;
tfl - oqim harorati, ºS.
Qfl = 13,72 ∙ 36, 19 ∙ 20 = 9930,54 kJ
Zaryad va oqimlarning umumiy issiqlik miqdorini topamiz
Qob= Qshx+ Qfl=820+9930,54=10750,54 kJ
Elektr toki tomonidan kiritilgan issiqlikni hisoblaymiz [4]:
Qq = Wel∙3600, (17)
bu erda Qq - elektr yoylari tomonidan kiritilgan issiqlik, kJ;
Wel - elektr energiyasi iste'moli, kVt soat.
Qq =51∙3600=183600 kJ
Ekzotermik reaksiyalarning issiqligini hisoblaylik
1) [Fe] + O2 = (FeO) + 238117,7 kJ
56 238117.7
5.23 X
X = 685,9 kJ
2) [C] + O2 = CO2 + 408860 kJ.
12 408860

0,18 X
X=6132,9 kJ
3) [C] + [O] = CO + 46090 kJ.
12 46090
0,41 X
X=1574,74 kJ
4) [Si] + 2 [O] = (SiO2) +321792 kJ
28 321792
0,03 X
X=34478 kJ
5) [Mn] + [O] = (MnO) + 119834 kJ
55 119834
0,04 X
X=87,15 kJ
6) S + O2 = SO2 + 294648,2 kJ
32 294648.2
0,04 X,
X=368,31 kJ
Ekzotermik reaksiyalarning umumiy issiqlik miqdorini topamiz:
Qtot. nusxa ko'chirish =43327kJ
Umumiy issiqlik quvvati 238723 kJ
Issiqlik iste'moli. Keling, qotishma bilan issiqlik yo'qotilishini hisoblaylik.
Quyidagi formuladan foydalanib hisob-kitob qilamiz [4]:
Qspl=mspl∙Cspl∙tspl, (18)
bu yerda Qall - qotishma tomonidan olib ketilgan issiqlik, kJ;
mspl - qotishma massasi, kg;
Cspl - qotishmaning issiqlik sig'imi, kJ/kg∙ºS;

tspl - qotishma harorati, ºS
Qspl = 83∙0,440∙1600=58432 kJ
Keling, shlakdan issiqlik yo'qotilishini hisoblaylik. Quyidagi formuladan
foydalanib hisob-kitob qilamiz [4]:
Qshl = mshl ∙ Cshl ∙ tshl, (19)
bu yerda Qsl - shlak tomonidan olib ketilgan issiqlik, kJ;
mspl - cüruf massasi, kg;
Cshl - cürufning issiqlik sig'imi, kJ/kg∙ºS;
tshl - cüruf harorati, ºS
Qsh =29,13∙0,82∙1600=38218,56 kJ
Keling, chiqindi gazlar tomonidan olib ketilgan issiqlikni topaylik. Quyidagi
formuladan foydalanib hisob-kitob qilamiz [4]:
Qout. = ∙Votx. ∙i, (20)
qaerda Qout. - gazlar bilan olib ketilgan issiqlik, kJ;
Votx. - gaz komponentlarining hajmi, m3;
I - 1400ºS haroratda gaz komponentlarining entalpiyasi, kJ/m3
Qout = VCO∙iCO + VCO2∙iCO2 + VO2∙iO2 + VN2∙iN2
Qotx = 0,9∙2045,76+0,17∙3276,75 + 0,32∙2129,93 + 16,9∙2012,36 +
+0,03∙2136,13= 37152,78 kJ.

Keling, astar orqali yo'qotishlarni topaylik.
Qozon orqali issiqlik yo'qotilishi.
Arkning qalinligi dsv = 0,23 m. Kompaniyaning oxiriga kelib, astarning
aşınması 50% ni tashkil qiladi. Keling, o'rtacha eskirish tezligini 70% deb olaylik.
dsv = 0,7∙0,23=0,161 m
Pechdagi harorat t1= 1600ºS, atrofdagi havo harorati tok = 30ºS, omborning
tashqi qismining harorati t2= 320ºS. Qozonning qoplamasi xrom magnezit
g'ishtdir. Qozon orqali issiqlik yo'qotilishi quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi
[4]:
Qst = ∙Fsv∙r, (21)
bu erda Qsv - tom orqali issiqlik yo'qotilishi, kJ;
t1 - pechdagi harorat, ºS;
tok - ustaxonadagi harorat, ºS;
dsv - astar qalinligi, m;
l - issiqlik o'tkazuvchanlik koeffitsienti, Vt / m∙K;
a - issiqlik uzatish koeffitsienti, Vt/m2∙K;
Fv - ombor maydoni, m2;
r - erish vaqti, sek.
l =4,1 - 0,0016∙tav. [4]
l =4,1 - 0,0016∙ (1600 + 320) /2=2,56 Vt/m∙K.
a =1,3∙ (10 + 0,06∙t2) [4]
a =1,3∙ (10 + 0,06∙320) = 37,96 Vt/m2∙K.

Fst= , (22)
bu erda Fv - ombor maydoni, m2;
NSV - kamar oralig'i, m;
Dv - archning diametri, m.
Dst = (Dk - dst), (23)
bu erda Dk - korpusning diametri, m;
dst - devor qoplamasining qalinligi, m.
Dst = 2,906 - 0,32 = 2,59 m.
Fst = =5,39 m2.
Qst = ∙5,39∙300=21155,75 kJ
Devor orqali issiqlik yo'qotilishi.
Devorlari qalinligi 0,408 m bo'lgan silika g'ishtdan qilingan.
dst = 0,7∙0,408 = 0,286m
Pechning yuqori qismidagi harorat t2top. =350 ºS, pechning pastki qismi t2
past. =300ºS. Hisoblash uchun biz o'rtacha qiymatni olamiz.
t2av = =325 ºS.

Qst = ∙Fst∙r, (24)
bu erda Qst - devor orqali issiqlik yo'qotilishi, kJ;
t1 - pechdagi harorat, ºS;
tok - ustaxonadagi harorat, ºS;
dst - astar qalinligi, m;
l - issiqlik o'tkazuvchanlik koeffitsienti, Vt / m∙K;
a - issiqlik uzatish koeffitsienti, Vt/m2∙K;
Fst - devor maydoni, m2;
r - erish vaqti, sek.
l = 6,28 - 0,0027∙tav. [4]
l =6,28 - 0,0027∙ (1600 + 325) /2 = 3,68 Vt/m∙K
a =10 + 0,06∙t2 [4], a = 10 + 0,06∙325 = 29,5 Vt/m2∙K.
Devorlarning maydonini topamiz [2]:
Fst = Npl ∙p ∙ Dk, (25)
bu erda Npl - erish fazosining balandligi, m;
Dk - korpus diametri, m
Fst = 0,95∙3,14∙2,906=8,67 m2
Qst = ∙8,67 ∙300=29168,36 kJ
Pastki qism orqali issiqlik yo'qotilishi.

Zamin shamot va kremniy g'ishtdan qilingan, qoplama qalinligi 0,245 m
yoki 0,065 m shamot va 0,180 m kremniy g'ishtdir.
Qunder = ∙Fpod∙r, (26)
bu erda Qunder - quyi oqim orqali issiqlik yo'qotilishi, kJ; t1 - pechdagi
harorat, ºS; tok - ustaxonadagi harorat, ºS; dd - silika g'ishtining qalinligi, m; dsh -
shamot qalinligi, m; ld - silika g'ishtining issiqlik o'tkazuvchanlik koeffitsienti, Vt /
m∙K; lsh - shamotning issiqlik o'tkazuvchanlik koeffitsienti, Vt/m∙K; a - issiqlik
uzatish koeffitsienti, Vt/m2∙K; Fpod - devor maydoni, m2; r - erish vaqti, sek.
O'choqning tashqi qismining harorati t2=200 ºS. Dinas-chamotte
interfeysidagi haroratni topamiz [4]:
td - w = t2 + (t1 - t2) ∙ , (27)
bu erda t2 - o'choqning tashqi qismi, ºS;
t1 - pechdagi harorat, ºS; dd - dinas qatlamining qalinligi, m;
b - shamot qatlamining qalinligi, m.
td - w =200 + (1600 - 200) ∙ =1229 ºS
ld =6,28 - 0,0027∙ tav [4]
ld = 6,28 - 0,0027∙ (1600+1229) /2=2,46 Vt/m∙K.
lsh = 0,116 + 0,00016∙ tav [4]
lsh = 0,116 + 0,00016 ∙ (1600 + 1229) /2=0,342 Vt/m∙K.
a = 0,7∙ (10 + 0,06∙t2) [4]
a = 0,7∙ (10 + 0,06∙200) =15,4 Vt/m2∙K

Keling, o'choqning maydonini topamiz. O'choq maydoni kamar maydoniga
teng bo'lgan pastki qismdan va silindrsimon qismdan iborat.
Fpod = Fpod1 + Fpod2, (28)
bu erda Fpod - o'choq maydoni, m2;
Fpod1 - pastki qismning maydoni, m2;
Fpod2 - silindrsimon qismning maydoni, m2.
Fpod2 = , (29)
bu erda Dk - korpus diametri, m;
Npod - o'choq balandligi, m;
dp - o'choq qalinligi, m
Npod = bp + N + Nshl + 0,04 + 0,065, (30)
bu erda H - suyuq metall vannaning chuqurligi, m;
Nshl - shlak balandligi, m
Npod =0,245 + 0,33 + 0,02 + 0,04 + 0,065 = 0,7 m.
Fpod2 = 3,14∙2,906∙ (0,7 - 0,245) = 4,15 m2.
Jamg'arma = 9,44 m2.
Qunder = =7206,22 kJ
Astar orqali umumiy issiqlik yo'qotilishi.
Qft = 57530,33 kJ.

Olingan ma'lumotlarga asoslanib, biz issiqlik balansini tuzamiz.
9-jadval - issiqlik balansi, kJ
Kelish buyumlari kJ % Xarajat moddalari kJ %
Zaryad tomonidan
kiritilgan issiqlik
Yoylar orqali
kiritilgan issiqlik
Ekzotermik
reaksiyalarning
issiqligi
Oqimlar tomonidan
kiritilgan issiqlik 820.00
183600.00
43327.00
9930.54 0,35
77.25
18.23
4.18 Qotishma issiqligi
Shlakli issiqlik
Astar orqali
issiqlik yo'qotilishi
Issiqlik gazlar
tomonidan olib
tashlanadi
Hisobga
olinmagan
yo'qotishlar 58432.00
38218.56
57530.33
37152.78
46343.87 24.58
16.08
24.21
15.63
19.5
jami 237677.54 100 jami 237677.54 100
3.4 C HANGNI YIG ' UVCHI QURILMALARNI HISOBLASH
Elektr yoyli erituvchi pechning ishlashi jarayonida elektrodlar ko'tariladi va
tushiriladi, tom ko'tariladi va aylanadi, vannani egiladi va boshqa operatsiyalar
amalga oshiriladi. Shu sababli, gazlarni assimilyatsiya qilish uchun qurilma
yaratish katta dizayn qiyinchiliklarini keltirib chiqaradi. Agar maxsus choralar
ko'rilmasa, yuklash oynalari, elektrodlar va tom orasidagi bo'shliqlar va boshqa
qochqinlar orqali jarayonda chiqarilgan gazlar to'g'ridan-to'g'ri ustaxonaga kiradi, u
erdan binoning chiroqlari shamollatish orqali chiqariladi. Bunday holda, chang
asta-sekin ko'tarilgan oqimdan tushadi, o'choq tomiga, asbob-uskunalar va qurilish
inshootlariga joylashadi, bu derazalarning yorug'lik o'tkazuvchanligini pasaytiradi
va maxsus tozalash moslamalarini yaratishni talab qiladi. Ustaxonadagi gaz va
chang darajasi ko'pincha shunchalik ko'payadiki, yuqori zonada ko'rish kran
operatorlari uchun qiyin bo'ladi va ish joyida chang va gazlar kontsentratsiyasi
sanitariya me'yorlaridan bir necha baravar yuqori. Chang va gaz chiroqlar va egzoz
shaftalari orqali chiqariladi, bu esa atmosferani sezilarli darajada ifloslantiradi. Shu

sababli, pechlarning mahsuldorligi va ishlab chiqarilgan gazlar miqdori ortishi
bilan, ayniqsa, gazni tozalashdan foydalanganda, muammoning bunday yechimi
mutlaqo qabul qilinishi mumkin emas.
Bir oz yaxshiroq yechim soyabon va yordamida gazlarni so'rib olishdir
qalpoqchalar Eng oddiy holatda, pechning tuzilishiga bog'liq bo'lmagan, chang va
gaz chiqindilarining barcha joylarini qoplaydigan va o'choqqa texnik xizmat
ko'rsatishga xalaqit bermaydigan, elektrodlar ustidagi pechning tepasida soyabon
qurilgan. Katta havo oqishlari tufayli soyabon devorlaridagi gaz harorati 100 -
150ºS dan oshmaydi; soyabon oddiy po'latdan yasalgan bo'lishi mumkin, qalinligi
2-4 mm. [5]
Soyabon o'rniga ba'zan qopqoqlar tayyorlanadi, ular to'g'ridan-to'g'ri chang
va gaz chiqadigan joylarda pechka ramkasiga o'rnatiladi. Ushbu yechim yanada
samaraliroq, ammo dizaynni murakkablashtiradi, chunki davlumbazlar o'choq
bilan harakatlanadi va statsionar mo'ri bilan menteşeli ulanishlarni talab qiladi.
Assimilyatsiya qilishning samarali ishlashi uchun soyabon yoki kaputning
kirish qismidagi tezlik kamida 2 m / s bo'lishi kerak, bu esa katta havo oqishiga
olib keladi. Elektr yoyli pechlardan so'rilgan gazlarni tozalashning eng keng
tarqalgan sxemasi Venturi skrubberlarida gaz oqimining uzilishi bilan
assimilyatsiya qilishdir.
O'rnatish, qoida tariqasida, bo'yin diametri 100-150 mm bo'lgan bir nechta
nisbatan kichik Venturi quvurlaridan iborat. Bir tomondan, bu o'rnatishning
o'lchamlarini kamaytiradi, boshqa tomondan, quvurlarning bir qismini ajratib,
kerakli o'tkazuvchanlikni aniqroq tanlash imkonini beradi. [5]
So'nggi paytlarda kichik va o'rta pechlar uchun Venturi skrubberlari bilan bir
qatorda mato sumkasi filtrlari muvaffaqiyatli qo'llanildi, bu nisbatan past gaz sarfi
va filtrlarning nisbatan kichik o'lchamlari bilan osonlashdi.
Siklonni hisoblash
Tsiklonni hisoblash uning geometrik o'lchamlarini aniqlashga to'g'ri keladi:
diametri, balandligi, shuningdek, gaz tezligi va gidravlik qarshilik.
Tsiklonning gidravlik qarshiligini topamiz:

Dr = e ∙ , (31)
bu yerda Dr siklonning gidravlik qarshiligi, mm. vd. st;
e - gidravlik qarshilik koeffitsienti;
r - ish sharoitida gaz zichligi, kg/m3;
Win - siklonga kirishda gaz tezligi, m / s
Kirish joyidagi gaz tezligini aniqlash uchun Wconv shartli tezligini olamiz.
TsN-15 e=105 turdagi siklonlar uchun.
Dr = e ∙ , (32)
Bu erda Vusl - an'anaviy gaz tezligi, m / s.
=
CN 50-75 m siklonlar uchun Dr/r nisbati Dr/r=50 qiymatini olaylik.
Vusl = =3,05 m/s
Gaz harakatining shartli tezligini aniqlab, biz siklonning diametrini
aniqlaymiz:
Vg = ∙ Vusl, (33)

Bu erda Vg - ish sharoitida gazning hajmi, m3/soat;
t - pechning ishlash vaqti, s;
D - siklon diametri, m;
Wusl - an'anaviy gaz tezligi, m3 / s
Ushbu formuladan biz diametrni ifodalaymiz:
D= (34)
Keling, gazning hajmini aniqlaymiz. 100 kg qotishma eritilganda 18,9 kg
gaz yoki 14,91 m3, keyin 145 t qotishma eritilganda 3580,10 kg yoki 2824,3 m3
gaz ajralib chiqadi. Gazlar bilan bir vaqtda ustaxonadan gazlar hajmining 200%
miqdorida havo etkazib beriladi.
Vair =2∙2824,3=5648,6 m3
Havoning massasi quyidagi formula bilan aniqlanadi:
m = r∙V, (35)
bu erda m - gaz massasi, kg;
r - havo zichligi, kg/m3;
V - havo hajmi, m3
m =1,29∙5648,6=9399,84kg
Gazlarning umumiy massasi quyidagilarga teng bo'ladi:
mg =3580,10+9399,84=16560,04kg

Gazning umumiy hajmi:
Vtot = 2824,3 + 5648,6 = 8472,9 m3
Ishlash sharoitida gaz hajmi quyidagilarga teng:
Vg =V0 (1+a), (36)
bu erda Vg - ish sharoitida gazning hajmi, m3;
V0 - normal sharoitda gaz hajmi, m3
V200 = 8472,9 (1+200/273) = 14658,12 m3
Keyin D = =0,65 m
GOST 9617-67 ga binoan biz siklon diametri D = 0,8 m ni qabul qilamiz.
Tsiklonning diametrini bilib, biz siklonga kirishda gaz tezligini topishimiz
mumkin.
Formuladan biz Win ni topamiz
G'alaba = (37)
G'alaba = =3,09 m3/s
Tsiklonning gidravlik qarshiligini aniqlash uchun gaz zichligini bilish kerak.
33-formuladan biz zichlikni topamiz:
r0 =m0/V0 (38)
r0 =16560,04/8472,9=1,95 kg/m3

Oddiy sharoitlarda gazning zichligi havo zichligidan juda oz farq qiladi, bu
katta havo oqishi bilan bog'liq;
Ish sharoitida gazlarning zichligini aniqlaymiz:
r200 =r0/ (1+ a∙t), (39)
bu erda r200 - 200 ºS, kg/m3 da gazlarning zichligi;
r0 - normal sharoitda zichlik, kg/m3
r200 =1,95/ (1+200/273) =1,13 kg/m3
Biz siklonning gidravlik qarshiligini formuladan foydalanib topamiz [5]:
Dr =105∙ =19,82 mm. vd. Art.

4. T EXNOLOGIK JARAYONNI BOSHQARISH VA AVTOMATLASHTIRISH
Po'latlar erish paytida (1450-1850 ° S) katta harorat o'zgarishi bilan
tavsiflanadi. Ma'lumki, haroratni o'lchash uchun ishlatiladigan platina-platina-
rodiy termojuftlari 1600 ° S gacha bo'lgan aniq ko'rsatkichlarni beradi, volfram-
molibden termojuftlari esa, aksincha, yuqori haroratlarda aniqroqdir. Shu
munosabat bilan, pechlarni ikkala termojuft bilan bitta potansiyometr va ikkita
tarozi uchun kalit bilan jihozlash maqsadga muvofiqdir.
Bir qator parametrlarni miqdoriy hisobga olish qiyinligi sababli, quyish
paytida po'latdan maksimal darajada foydalanish uchun suyuq metallni urishdan
oldin yoki cho'chqada tortish zarurati tug'iladi. Suyuq metallni tortish uchun
asboblar ishlab chiqilgan va metallurgiya zavodlarida sinovdan o'tgan.
Kvantometrlar namunalarni kimyoviy tahlil qilishni tezlashtirish uchun keng
qo'llaniladi. Kvantometrlar namunadagi element kontsentratsiyasini namuna va
elektrod orasidagi spektral nurlarning intensivligi bilan o'lchaydi. Kvantometr 30 ta
kanalga ega va namunadagi 25 ta elementning tarkibini aniqlay oladi. Namuna
olishdan tortib kvant o'lchagich bilan tekshirish natijalarini berishgacha bo'lgan
butun operatsiya 10 daqiqadan ko'proq vaqtni oladi. Kvant o'lchagichlardan
foydalanish eritish muddatini qisqartiradi, tahlilning aniqligi tufayli nuqsonlar
miqdorini kamaytirishga yordam beradi va jarayonni to'liq avtomatlashtirish
yo'lidagi muhim qadamdir.
Ehtiyotkorlik bilan parvarish qilishni talab qilmaydigan yuqori tezlikda, jim
va ishonchli quvvat regulyatorlarini yaratish sohalarida katta istiqbollar
terrorchilarga tegishli. DSP pechi uchun VNII A. Chermet va Elektrostal zavodi
tomonidan ishlab chiqilgan STU-022 tipidagi teristorlar bo'yicha quvvat
regulyatori qo'llaniladi. Tez ishlaydigan bu regulyator 1÷10A sozlanishi tok
sezuvchanligi zonasiga va yuqori tezlikka ega.
Dvigatelning tezlashishi va sekinlashishi vaqti 0,3÷0,5 s. Elektrodlarning
harakat tezligi 4 m / min ni tashkil qiladi va 6 m / min gacha oshirilishi mumkin.

STU-022 regulyatorining tezligi oqimning ortiqcha yuklanishi paytida
o'choq transformatorining og'ish sonini sezilarli darajada kamaytirishga, o'rtacha
quvvat qiymatini oshirishga va o'choqning unumdorligini oshirishga imkon beradi.
Ark oqimi belgilangan qiymatdan chetga chiqqanda, taqqoslash davrining
chiqishida muvozanat kuchlanishi paydo bo'ladi. PA quvvat kuchaytirgichi BT-1
va BT-2 terrorchilarining tegishli bloklari uchun boshqaruv impulslarini yaratish
uchun FSUga signal beradi. Natijada, M dvigatelining armatura pallasida ma'lum
bir qiymatdagi oqim paydo bo'ladi va vosita elektrodlarni kerakli yo'nalishda
harakatga keltiradi. Dvigatel aylanganda, oqim ko'prik kuchlanishi paydo bo'ladi.
Bu kuchlanish kuchaytirgich U1 chiqishidagi kuchlanish bilan yig'iladi. tomonidan
Elektrod harakatlanayotganda, U1 kirishidagi kuchlanish 0 ga kamayadi va
vosita to'xtaydi.
STU-022 regulyatori o'choq quvvatini qo'lda masofadan boshqarishni ham
ta'minlaydi.

5. M EHNATNI MUHOFAZA QILISH
5.1 S EMINARNING ASOSIY XAVFLARI
Po'latchining kasbi qiyin va xavfli. Ish paytida u yuqori harorat, shovqin va
yorug'lik nurlanishiga ta'sir qiladi. Elektr eritish bo'limida atmosfera chang va
gazli.
10-jadval - Elektr eritish bo'limining asosiy xavflari
Zararlilik holati zararlilik Zarar klassi MPC, mg/m3
Chang SiO2
FeO, Fe2O3, Fe3O4
MnO
CrO3 4
4
2
2 4
10
0.3
1
gazlar CO
SO2 3
4 20
10
Po'lat ishchiga zararli omillarning doimiy ta'siridan u kasbiy kasalliklarni
rivojlanishi mumkin:
silikoz, SiO2 zarralarining inhalatsiyasidan;
sideroz, FeO, Fe2O3 zarralarining inhalatsiyasidan.
Do'kondagi xavflar:
isitiladigan jismlarning mavjudligi;
ustaxonada transport vositalari va kranlarning harakatlanishi;
erigan metallning sachrashi ehtimoli;
o'choq yuqori quvvat oqimida ishlaydi.
Shuning uchun ustaxonada ishlaydigan har bir kishi xavf manbalarini va
xavfsizlik choralarini bilishi kerak. Shu sababli, faqat xavfsizlik qoidalarini
o'zlashtirgan va bajarishi kerak bo'lgan ishlar bo'yicha ko'rsatmalarga ega bo'lgan
ishchilar po'latdan ishlov beruvchilar va po'latchilar yordamchilari sifatida
ishlashga ruxsat etiladi.

Ustaxonadagi ishchilar matodan tikilgan maxsus kiyim kiyishadi. Bosh va
yuz keng qirrali kigiz shlyapa bilan himoyalangan. Ishchining yuzi qalqon bilan,
ko‘zlari esa qoraytirilgan ko‘zoynaklar bilan himoyalangan.
Eritma jarayonida, asosan, namlik suyuq metallga kirganda sodir bo'ladigan
portlashlar va metall chiqindilarining oldini olishga alohida e'tibor berilishi kerak.
Shuning uchun barcha zaryadlash materiallari quruq bo'lishi kerak. Barcha asbob-
uskunalar, metallni aralashtirish uchun eshkaklar va namunalar olish uchun
belaklar quritilishi va shlaklangan bo'lishi kerak.
Ko'p miqdorda kislorod o'z ichiga olgan po'latlarni eritishda uglerodli
materiallar yuklanadi, ularning uglerodlari kislorod bilan o'zaro ta'sir qila
boshlaydi, buning natijasida metall ajralib chiqishi mumkin, shuning uchun
uglerodli materiallar kichik qismlarga yuklanadi.
Suyuq metall vannaga qo'shimcha materiallar qo'shganda, siz ularni
o'choqqa ko'proq tashlashingiz kerak va eritmadan metall va cürufning
chayqalishidan kuyib ketmaslik uchun tezda ishlaydigan derazadan uzoqlashing.
Issiqlikni chiqarishdan oldin, po'lat ishlab chiqaruvchi trubaning yaxshi
quritilishini ta'minlashi kerak. Chiqish teshigini teshayotganda, po'latdan ishlov
beruvchi himoya qalqondan foydalanishi kerak.
Pechga beriladigan kuchlanish bir necha yuz voltga etadi. Shuning uchun,
ishlaydigan pechning korpusida yoki tomida har qanday harakatlarni amalga
oshirish taqiqlanadi. [6]
5.2 E LEKTR KAMON PECHLARIDA PO ' LATNI ERITISHDA XAVFSIZLIK CHORALARI
Elektr kamonli pechlar ustidagi ishlar iste'molchi elektr inshootlarini
ishlatishda xavfsizlik qoidalariga, GOST 12.2.007.9 va ushbu Qoidalarga muvofiq
amalga oshirilishi kerak.
Elektr pechini yoqishdan oldin asbob-uskunalarning, qoplamaning va
pechning tomining xizmat ko'rsatishga yaroqliligini tekshirish kerak.

Pechni faqat boshqaruvchi operator po'lat ishlab chiqaruvchidan pechni
yoqish huquqi uchun kalit - shtampni olgandan keyin yoqish mumkin.
Quvurga deoksidlovchilarni qo'shganda, qulflash moslamasining
shikastlanishiga yo'l qo'ymaslik kerak. Quruq ferroqotishmalar va boshqa
qo'shimchalarni chovgumning pastki qismiga qo'shish uchun xavfsiz shartlar
tashkilotning ko'rsatmalarida ko'rsatilishi kerak.
Elektr pechlarida eritish paytida kuchlanishni yoqish va o'chirish elektrodlar
ko'tarilgan holda amalga oshirilishi kerak.
Elektrodlar ishonchli mahkamlangan bo'lishi kerak, sovutish tizimlari va
quvurlar yaxshi holatda bo'lishi kerak.
Elektrodlarni o'rnatish, pechni tekshirish va elektrodlar bilan bevosita bog'liq
bo'lgan boshqa ishlar, shuningdek, amortizatorlarni almashtirish kuchlanish
o'chirilgan holda amalga oshirilishi kerak.
Elektrodlarni kran yoki maxsus mexanizm yordamida o'zgartirish kerak.
Elektrodlarni almashtirganda, metall nipelning tishli qismi elektrodga to'liq
vidalanishi kerak.
Elektrodlarni uzaytirish va almashtirishda ishlatiladigan kran kancasi
elektrodning metall nipelining o'z-o'zidan tushib ketishiga yo'l qo'ymaydigan
qurilma bilan jihozlangan bo'lishi kerak.
Elektrodlarni uzaytirish elektr pechining ishlashini to'xtatgandan va elektr
kuchlanishini olib tashlaganidan keyin amalga oshirilishi kerak.
Elektr uzilib qolgan taqdirda, elektr pechlarini elektr ta'minotidan darhol
uzib qo'yish kerak.
Elektr pechining tomida, shlanglarda, egilish mexanizmida va o'choq
stendlarida ta'mirlash ishlari, shuningdek, elektr jihozlarini, cüruf va drenaj
chuqurlarini tozalash bo'yicha ishlar kuchlanishni olib tashlangandan keyin amalga
oshirilishi kerak.
Elektr pechining tomini ta'mirlashda to'g'ridan-to'g'ri ularning qoplamasida
turish taqiqlanadi.

Elektr pechining suv sovutish tizimi suvning eritilgan metall bilan aloqa
qilish ehtimolini oldini olishi kerak.
Elektr pechlarining yuklash oynalarining yonib ketgan ramkalari, qopqoqlari
va panjurlari zudlik bilan almashtirilishi kerak.
Sovutish tizimiga suv ta'minoti to'xtatilsa, kuchli suv oqishi yoki bug 'hosil
bo'lganda, isitish elementlaridan kuchlanish darhol olib tashlanishi kerak. Intensiv
bug 'hosil bo'lmasligi va mumkin bo'lgan portlashning oldini olish uchun sovutish
tizimiga suvni yana chiqarish asta-sekin amalga oshirilishi kerak. Elektrodlar
o'tadigan isitiladigan sovutilgan qismlarga sovutish suvini chiqarishdan oldin
ularni siqilgan havo bilan oldindan sovutish tavsiya etiladi.
Agar o'choq yoki o'choq devorlarining yonib ketganligi aniqlansa, eritish
paytida pech korpusining qizib ketgan joylarini faqat siqilgan havo bilan sovutish
mumkin. Suv bilan sovutish taqiqlanadi.
Ishchilarning zaryadni eritgandan keyin o'choq ostida qolishi taqiqlanadi.
Ish platformasi ostidagi va quyish oralig'idagi ishchilarni shlakni yuklab
olish yoki eritmani urish uchun pechning yaqinlashib kelayotgan egilishi haqida
xabardor qilish uchun yorug'lik va ovozli signal o'rnatilishi kerak. Signal pechning
egilishidan bir daqiqa oldin berilishi kerak.
Metall zaryadining suyuq metallga tushishiga yo'l qo'ymaslik uchun
zaryadning bo'laklarini erigan vannaga zudlik bilan tushirish choralarini ko'rish
kerak.
Yoqishdan oldin gaz-kislorod gorelkasini kislorod bilan tozalash kerak,
shundan so'ng gaz bilan ta'minlash kerak. Aralashmaning alangalanishini
ta'minlamasdan belgilangan gaz va kislorod oqimi tezligini belgilash taqiqlanadi.
Brülörü o'chirish teskari tartibda amalga oshirilishi kerak. Favqulodda vaziyatda
birinchi navbatda kislorodni o'chirish kerak.
Portativ mash'alni yoqishdan oldin, barcha ta'minot shlanglari va
mash'alning shikastlanmaganligiga va mash'alning teshiklari toza ekanligiga
ishonch hosil qiling.

Olovli pechlar - o'choq yoqilganda metallni kislorod bilan puflash uchun
ishlatiladigan tuyerlar shunday joylashtirilishi kerakki, burner va elektrod orasidagi
masofa yondirgichga yoyning qisqa tutashuvi ehtimolini istisno qiladi.
Pechni kislorod bilan ta'minlovchi ishchilarning kombinezonlari va
qo'lqoplari moy bilan ifloslanmasligini ta'minlash kerak.
Sovutish suvi bosimining favqulodda pasayishi yoki kislorod yoki gaz
ta'minoti to'xtatilgan taqdirda, o'choqni o'chirish va pechning ish joyidan olib
tashlash kerak.
Agar suv bilan sovutilgan burner yonib ketsa, uni o'chirish va pechning ish
joyidan olib tashlash kerak. Brülörün holatini nazorat qilish uchun vagonlarda
maxsus ko'rsatkichlar bo'lishi kerak.
Gaz-kislorod brülörü ishlayotganda, to'ldirish oynasining qopqog'i yopiq
bo'lishi kerak.
Tutun chiqarish moslamasi favqulodda to'xtatilganda, o'choqdan gaz
chiqarish yo'lini avtomatik ravishda o'chirishni ta'minlash kerak. [7]
5.3 Y ONG ' IN VA ELEKTR XAVFSIZLIGI
Elektr xavfsizligi uchun o'choq tanasi va elektrodlarni ko'tarish uchun
motorlar erga ulangan. Pechga oqim etkazib beradigan shinalar panjara bilan
o'ralgan va etarli balandlikda joylashgan. Pechning yuqori kuchlanishli uskunasi
(pech transformatori) maxsus xonada joylashgan. - transformator xonasi, kirish
faqat o'choqqa xizmat ko'rsatuvchi elektrchilarga ruxsat etiladi.
Elektr xavfsizligi qoidalarining talablariga muvofiq, pechning o'tkazuvchan
qismlari ishonchli tarzda izolyatsiyalanadi va o'raladi. Ularda pechning tasodifan
quvvatlangan qismlarini tezda o'chirishga imkon beruvchi qurilmalar mavjud.
Pechning o'tkazuvchan shinalari faqat kuchlanishni olib tashlanganda
tozalanadi va uskunaga va o'choq korpusiga o'rnatilgan chang siqilgan havo bilan
chiqariladi.

Pechni ishlatishda ish joyining holati va ish asboblari muhim ahamiyatga
ega: eshkaklar, namunalar olish uchun qoshiqlar kamida 2 m uzunlikdagi yog'och
tutqichlarga ega bo'lishi kerak;
Olovli boshqaruv panellari o'choqni yoqish va o'chirish uchun signal beradi.
[6]
Po‘lat eritish sexi yong‘in xavfsizligi bo‘yicha “3” guruhiga kiradi.
Yong'inni o'chirish uchun ustaxona hududida gidrantlar o'rnatilgan, 2 atm
bosimli halqali suv quvuri mavjud.
Markazlashtirilgan yong'inni o'chirish yong'in brigadasi tomonidan amalga
oshiriladi.
Ustaxona binosida asbob-uskunalar bilan yong'in panellari o'rnatilgan,
yong'in signalizatsiyasi mavjud.
Odamlarni evakuatsiya qilish uchun binoning ikkita yong'in tomonida
favqulodda chiqishlar mavjud.
O'tish joylari va favqulodda chiqish joylari har doim toza va tartibsiz bo'lishi
kerak.
Evakuatsiya rejasi ishlab chiqilib, ustaxona boshlig'i va yong'in bo'limi
vakili tomonidan tasdiqlangan.
Yong'in o'chirish moslamalari uy-joy binolariga o'rnatiladi. Elektr jihozlarini
o'chirish uchun karbonat angidridli yong'inga qarshi vositalar mavjud.
Belgilangan chekish joylarini aniqlash va u erda belgilar qo'yish kerak. [8]

5.4 S UN ' IY YORITISHNI HISOBLASH
Umumiy yoritish uchun lampalar soni aniqlanadi:
N= , (40)
bu erda N - lampalar soni;
E - ish joyining yoritilishi, LC;
S - xonaning maydoni, m2;
K - xavfsizlik omili;
Z - o'rtacha yoritishning minimalga nisbati;
F - chiroqning yorug'lik oqimi, lm;
 - yorug'lik oqimidan foydalanish koeffitsienti.
Yorug'lik oqimidan foydalanish koeffitsientini aniqlash uchun biz xona
indeksini topamiz:
i = , (41)
bu erda i - xona indeksi;
A - ustaxonaning uzunligi, m;
B - ustaxonaning kengligi, m;
Nr - lampalar suspenziyasining balandligi, m
i= =1,43
Devorlarning aks ettirish koeffitsientini 0,1, shiftini esa 0,3 deb olamiz.
 = 0,41

Yoritish uchun "oyna emitent" turidagi lampalar tanlangan. DRL-250
yozing. chiroq quvvati 250 vatt, tarmoq kuchlanishi 220 V, chiroq yorug'lik oqimi
F=10500 lyumen. Ish joyining yoritilishi 90 lyuks, xavfsizlik koeffitsienti K = 1,5
deb qabul qilinadi. o'rtacha yorug'likning minimal Z=1,4 ga nisbati.
Keling, lampalar sonini aniqlaymiz:
N= =30,43 dona.
Biz 30 ta chiroqni qabul qilamiz
Biz lampalarni har 5 metrda 5 qatorda joylashtiramiz
3-rasm - Chiroqning joylashuvi
5.5 U STAXONADA VENTILYATSIYANI HISOBLASH
Gazning ifloslanishiga, shuningdek, ortiqcha issiqlikka qarshi kurashish
uchun tabiiy shamollatishdan maksimal darajada foydalanish ta'minlanadi. Shamol
va issiqlik bosimi tufayli shamollatish amalga oshiriladi.
Haddan tashqari issiqlik asosida havo almashinuvini hisoblash.
L= , (42)
bu erda L - xonaga kiritilishi kerak bo'lgan havo miqdori, m3 / soat
Qizb - xonaga kiradigan ortiqcha issiqlik, kJ

C - havoning issiqlik sig'imi, kJ / m3

t - t2, kg/m3 da havo zichligi
t1 - kiruvchi havo harorati,  BILAN
t2 - chiqindi havo harorati,  BILAN
Keling, ustaxonaga kiruvchi ortiqcha issiqlikni topamiz. Jadvaldan biz astar
va teshiklar orqali yo'qolgan issiqlik miqdorini olamiz:
Q = 57530,33 kJ
Keling, bir soat ichida ustaxonaga kiradigan issiqlik miqdorini hisoblaylik.
100 kg metall zaryadining erish vaqti 360 s.
Ma'nosi:
57530.33-360 ,X-3600, X = =575303,3 kJ
Qizb. = 575303,3 - 57530,33 = 517772,97 kJ
0ºS da havo zichligi, =1,293 kg/m3.
25ºS haroratda havo zichligini aniqlash uchun biz quyidagi formuladan
foydalanamiz:
R25 = r0/ (1+ t) =1,293/ (1+ ) = 1,41 kg/m3 (43)
L= 517772,97/1,3∙1,41∙ (25-18) = 40353,28 m3/soat
Havo almashinuv kursini aniqlaymiz:
N = L/q, (44)
bu erda N - havo almashinuv kursi;

L - xonaga kiritilishi kerak bo'lgan havo miqdori, m3 / soat;
q - xona hajmi, m3
q = A∙B∙H, (45)
bu erda q - xonaning hajmi, m3;
A - ustaxonaning uzunligi, m;
B - ustaxonaning kengligi, m;
H - ustaxona balandligi, m.
q = 33∙21∙12=8316 m3
N=40353,28/8316 = 4,8 marta
Havo almashinuv kursi 4,8 ni tashkil etadi, ya'ni tabiiy shamollatish -
shamollatish - bu ustaxona uchun etarli.

6. A TROF MUHITNI MUHOFAZA QILISH
Atrof-muhitning energiya bilan ifloslanishi hozirda global miqyosda ustuvor
masala emas, balki faqat mahalliy epidemiyalarni keltirib chiqaradi. Ikkita
variantni ajratib ko'rsatish mumkin: birinchidan, ta'sir to'g'ridan-to'g'ri
ifloslantiruvchi moddalar oqimiga ta'sir qiladi va texnologik jarayonning o'zi
o'zgarishsiz qoladi; ikkinchisi - texnologiyaning o'ziga bevosita ta'sir qiladi,
natijada chiqindilar oqimi kamayadi.
Ifloslangan muhitdan qat'i nazar, passiv yo'nalishni amalga oshirish asosan
chiqindi oqimlarining bir yoki bir nechta komponentlarini ishlatadigan yoki zaharli
tarkibiy qismlarni toksik bo'lmaganlarga aylantiradigan ifloslantiruvchi oqimlar
yo'li bo'ylab turli tozalash inshootlarini joylashtirish orqali amalga oshiriladi.
Emissiya hajmini kamaytirish, bu oxir-oqibatda tabiiy muhitga antropogen
yukning kamayishiga olib keladi. Biroq, ko'pincha biosferaga chiqindilarni
tozalash bilan bog'liq chora-tadbirlarni amalga oshirish muammoni qisman hal
qiladi, chunki tozalash natijasida chiqindilar kichikroq hajmda va kamroq zaharli
bo'lib paydo bo'ladi, uni yo'q qilish qiyin va natijada. , ular ham ifloslantiruvchi
moddalardir, lekin atrof-muhitga kamroq zarar etkazadi.
Texnologik jarayonlardan kelib chiqadigan moddiy ifloslantiruvchi
moddalar oqimi bilan ishlashning qulayligi va imkoniyatlari nuqtai nazaridan
ularning ko'proq to'planganligi va tashkil etilganligi ma'qul. Bir qator hollarda
mustaqil korxonalar tashkil etiladi, ular uchun xom ashyo asosiy texnologiyaning
moddiy oqimlari hisoblanadi, masalan, metallurgiya ishlab chiqarishining chiqindi
gazlaridan sulfat kislota ishlab chiqarish. Bu holda sulfat kislota sexi tayyor
mahsulot ishlab chiqarish uchun atmosferaga chiqindilarni tozalashga xizmat
qiladi. Ushbu toifadagi chora-tadbirlar, shuningdek, uskunalarni muhrlash, ishlab
chiqarishni oqilona joylashtirish va uning atrof-muhitga ta'sirini kamaytirish
zanjirlarida texnologik bo'g'inlarni hududiy ajratish va boshqalarni o'z ichiga olishi
kerak.

Nazorat usullarining ikkinchi guruhi texnologiyaga ta'sirning barcha turlarini
o'z ichiga oladi, buning natijasida ifloslantiruvchi moddalar oqimi bilan bog'liq va
tabiiy muhitga yukning kamayishiga olib keladigan ta'sirlar paydo bo'ladi.
Quyidagi variantlar mumkin: texnologik jarayonni takomillashtirish; yangi
texnologik jarayonni yaratish. Texnologik jarayondan chiqadigan ifloslantiruvchi
moddalar oqimiga olingan ta'sir, odatda, chiqindilar miqdorini kamaytirishga,
ularning toksikligini kamaytirishga, qisman qayta ishlashga va chiqindisiz
texnologiyani yaratishga qadar kamayadi.
Bular, umuman olganda, atrof-muhitga sanoat chiqindilarini kamaytirish
bo'yicha ishlarning asosiy yo'nalishlari.

7. I QTISODIY QISM
7.1 A SOSIY FONDLARNING XARAKTERISTIKALARI
Rangli metallurgiyaning asosiy fondlari tarkibiga uning sanoat korxonalari,
pudrat qurilishi, ta’mirlash-qurilish tashkilotlari, transport va geologiya-qidiruv
tashkilotlari, moddiy-texnik ta’minot, savdo va umumiy ovqatlanish idoralari,
ilmiy-tadqiqot va loyiha institutlari, loyihalash va boshqa tashkilotlarga tegishli
mablag‘lar kiradi. Asosiy fondlarning 91 foizi ishlab chiqarish tashkilotlarida
jamlangan.
Maqsadlari va vazifalariga ko'ra asosiy ishlab chiqarish fondlari
quyidagi guruhlar va turlarga bo'linadi:
1) ishlab chiqarish jarayonlari va moddiy boyliklarni saqlash uchun
sharoit yaratadigan, ularni tashqi atmosfera ta'siridan himoya qiladigan binolar.
Binolar ishlab chiqarilgan materiallarga, qabul qilingan inshootlarga va qavatlar
soniga qarab turlarga bo'linadi: ishlab chiqarish maqsadlari uchun, uy-joy,
gidroelektrostantsiya binolari va boshqalar.
2) Ishlab chiqarish jarayonlarini amalga oshirish uchun zarur shart-
sharoitlarni yaratadigan yoki ishlab chiqarishga texnik xizmat ko'rsatish
funktsiyalarini bajaradigan tuzilmalar. Bunga turli xil kapital kon ishlari (shaxta
shaxtalari), turli gidrotexnik inshootlar (to g onlar, dambalar), transport va aloqaʻ ʻ
inshootlari va boshqalar kiradi.
3) Transmissiya qurilmalari, shu jumladan elektr uzatish va aloqa
qurilmalari, issiqlik tarmoqlari, quvurlar, gaz va bug'-havo va kanalizatsiya
tarmoqlari va kommunal quvurlar va boshqalar.
4) Turli sanoat tarmoqlari uchun mashina va uskunalar. Ushbu guruhga
energiya ishlab chiqaruvchi yoki energiya manbalari bo'lgan elektr mashinalari va
uskunalari, sanoatning bir qator tarmoqlarida (nasoslar, kompressorlar, kranlar,
liftlar va boshqalar) mavjud bo'lgan mashinalar va uskunalar kiradi.

5) Transport vositasi. Bunga xomashyo, materiallar, yarim tayyor
mahsulotlar, tayyor mahsulotlar va odamlarning harakatlanishini ta'minlovchi turli
xil korxonalarga tegishli avtotransport vositalari kiradi. Korxonalarning transport
vositalari o'z hududida ishlaydi va hokazo. korxonalar va stantsiyalar o'rtasida
6) Asbob. Bu guruhga ishlab chiqarish jarayonida yoki unga xizmat
ko'rsatishda ishtirok etuvchi, qo'lda va mashina-qo'lda ishlov berishda
qo'llaniladigan asboblar turlari (perforatorlar, vibratorlar) kiradi. Asbob, agar uning
xizmat qilish muddati kamida bir yil bo'lsa yoki uning narxi 100 rubldan ortiq
bo'lsa, asosiy vosita hisoblanadi. xizmat muddatidan qat'i nazar, buxgalteriya
hisobining qulayligi uchun aylanma mablag'larga tegishli.
7) 100 rubldan ortiq ishlab chiqarish yoki xizmat ko'rsatish funktsiyalarini
bajaradigan sanoat va maishiy asbob-uskunalar va aksessuarlar. yoki xizmat
muddati kamida bir yil (ish stollari va boshqalar).
8) Boshqa asosiy vositalar
Sanoatning ayrim tarmoqlaridagi ishlab chiqarish jarayonlarining tabiati va
sharoiti kapital qo’yilmalarning samaradorligiga ta’sir etuvchi asosiy fondlar
tarkibida o’z aksini topadi. Ikkinchisi asosiy vositalarning faol va passiv qismlari
o'rtasidagi munosabat bilan bog'liq.
Faol qismga mehnat predmetiga bevosita ta’sir ko‘rsatadigan va tayyor
mahsulot (mashinalar, asbob-uskunalar), ishlab chiqarish vositalari, nazorat-
boshqaruv kompleksi ishlab chiqarishni ko‘paytirishga yordam beruvchi asosiy
fondlar kiradi.
Asosiy vositalarning passiv qismi aktiv qismining normal ishlashini
ta’minlaydi. Bular binolar, yo'llar, uzatish moslamalari. Faol qismning ulushi
qancha ko'p bo'lsa, ishlab chiqarish quvvatlarini yaratishda kapital qo'yilmalar
shunchalik samarali bo'ladi.
Asosiy ishlab chiqarish fondlari tarkibiga quyidagilar ta'sir qiladi:
1) Kapital qo'yilmalarni tejash imkonini beruvchi ishlab chiqarish
kontsentratsiyasi tufayli korxonalar hajmi transport vositalari, binolar va inshootlar
ulushini kamaytiradi.

2) Ishlab chiqarishning geografik joylashuvi. Issiq va quruq iqlimi bo'lgan
hududlarda binolarning tashqarisida ochiq joylarda yoki soyabon ostida ba'zi
turdagi uskunalarni joylashtirish mumkin. Olis shimoliy hududlarda joylashgan
korxonalarda bino va inshootlar tannarxining ulushi ortib bormoqda.
3) Ishlab chiqarishning texnik darajasini oshirish, uni mexanizatsiyalash va
avtomatlashtirish asosiy fondlarning faol qismi tannarxining binolar narxiga
nisbatan ulushini oshiradi.
11-jadval - Asosiy vositalarning tannarxi va yillik amortizatsiya summasini
hisoblash
Yo'q.
p/pSaytning asosiy vositalari
ro'yxati Birliklar soni
Bir birlik uchun dastlabki
xarajatlar. ming rubl Fp. birliklar
Umumiy boshlang'ich
qiymati, ming rubl. Fp. umuman
Amortizatsiya darajasi,%
boshiga Amortizatsiya miqdori,
ming rubl. Ag
1 2 3 4 5 6 7
1 Ustaxona binosi 1 35006.32 35006.32 5.0 1750.32
2 avtomobillar va
jihozlar
2.1 Ishlaydigan
mashinalar va
uskunalar
2.1.1 DSP-3 pechkasi 2 1535.00 3070.00 6.3 193.41
2.1.2 Dag'al va silliqlash
mashinasi 1 150.00 150.00 1.2 1.8
2.1.3 Burg'ulash
mashinasi 1 163.10 163.10 1.2 1.96
2.1.4 ga teging
2.1.4.1 Magnit 1 1526.00 1526.00 2.9 44.25
2.1.4.2 Zavalochny 1 1365.00 1365.00 2.9 39.59
2.1.4.3 Shishaga quyish 1 1769.00 1769.00 2.9 51.30
2.2 O'lchash va nazorat
qilish asboblari

2.2.1 Tarozilar
2.2.1.1 Trolley 1 163.00 163.00 5.0 8.15
2.2.1.2 An'anaviy,
ferroqotishmalarni
tortish uchun 1 123.00 123.00 5.0 6.15
2.2.2 Potansiyometr KSP 2 89.00 178.00 5.0 8.9
2.2.3 Termojuft 3 3.50 10.50 5.0 0,53
2.2.4 Portativ termojuft 1 5.10 5.10 5.0 0,26
2.3 Transport vositasi
2.3.1 Mashinani uzatish 1 76.10 76.10 12.5 9.51
3 Ishlab chiqarish
uskunalari
3.1 Choynak quyish 2 135.00 270.00 6.3 17.01
Jami 19 42109.12 43875.12 - 2133.14
12-jadval - O.F.ning faol va passiv qismlarining qiymati va amortizatsiyasini
hisoblash.
Yo'q.
p/p Mehnat predmetiga ta'sir
qilish darajasi bo'yicha
asosiy vositalar guruhlari Umumiy boshlang'ich xarajat, Fp.
umuman Amortizatsiya
miqdori
ming rubl.
Agming rubl. jami %da
1 2 3 4 5
1 Asosiy vositalarning faol
qismi (Fp. ak.),
(mashinalar va
uskunalar, transport
vositalari va boshqa
mashinalar) 8868.8 20.21 382.82
2 Asosiy vositalarning
passiv qismi (Fp. pass.),
(binolar, uzatish
moslamalari) 35006.32 79,79 1750.32
jami 43875.12 100 2133.14
Asosiy vositalarning faol va passiv qismlari qiymatining ularning umumiy
qiymatidagi ulushi, foizda quyidagi formulalar yordamida hisoblanadi:
Ha = (Fp. a/∑Fp. jami) *100, (46)

Dp = (Fp. p/∑Fp. jami) *100 (47)
bu erda Ha - faol qismning ulushi, % da
Dp - passiv qismning ulushi, % da
Fp. a - O.F.ning faol qismining narxi, ming rubl.
Fp. n - OF ning passiv qismining narxi, ming rubl.
∑Fp. jami - barcha OFlarning umumiy boshlang'ich qiymati, ming rubl.
7.2 S AYTDAGI ASOSIY ISHCHILAR SONINI HISOBLASH
Korxonalardagi barcha ishchilar ikki guruhga bo'linadi: sanoat ishlab
chiqarishi va sanoat bo'lmagan xodimlar.
Sanoat ishlab chiqarish xodimlariga quyidagilar kiradi:
1. Asosiy va yordamchi ishlab chiqarish ustaxonalari ishchilari;
2. Korxonani boshqarish apparati xodimlari;
3. Korxonaning ilmiy-texnik xodimlari.
Sanoatdan tashqari xodimlarga quyidagilar kiradi:
1. Boshqa korxonalarda ishlaydigan xodimlar;
2. Maktablar, kasalxonalar va boshqalar ishchilari;
3. Mustaqil balansda bo'lgan, korxonaning o'ziga ham, boshqa tashkilotlarga
ham xizmat ko'rsatadigan transport xodimlari.
Ishlab chiqarish xodimlarining soni korxonaning har bir bo'linmasi uchun
quyidagi mezonlarga muvofiq taqsimlanadi:
1. Ishchilar;
2. Boshqaruv va muhandislik xodimlari;
3. Xodimlar (buxgalteriya, moliya xodimlari, farroshlar, farroshlar);
4. Qurolli qo'riqchi;
5. Talabalar.
Ishchilarga qo'shimcha ehtiyoj yoki ularning ortig'i rejalashtirish davrining
boshida va oxirida sanab o'tilgan ishchilar soni o'rtasidagi farq sifatida aniqlanadi.

Shu bilan birga, ular nafaqaga chiqqan, o'qiyotgan yoki Rossiya Federatsiyasi
qurolli kuchlariga qo'shilganlarni almashtirish uchun kadrlar zarurligini hisobga
oladi. va hokazo. Qo'shimcha kadrlarga bo'lgan ehtiyoj kasb va mutaxassislik bilan
belgilanadi. Qoida tariqasida, rangli metallurgiya korxonalarida ko'p hollarda
qo'shimcha ishchilarni jalb qilmasdan mahsulot ishlab chiqarishni ko'paytirish
ta'minlanadi, chunki bu siz bilishingiz kerak bo'lgan jarayon texnologiyasining
xususiyatlariga bog'liq. Yangi kadrlarni tayyorlash korxonaning o'zi tomonidan
amalga oshiriladi.
Shuningdek, ular ish joyida ham, ish joyida ham o'z malakalarini oshiruvchi
ishchilar sonini rejalashtirishadi. Har 3-4 yilda bir marta xodim o'z malakasini
oshiradi, buning natijasida mahsulot sifati oshadi va uni ishlab chiqarish vaqti
kamayadi.
Malaka oshirishning quyidagi turlari qo'llaniladi:
1) ishlab chiqarish-texnik kurslar (ortib boruvchi daraja, sinf);
2) yangi jarayonlar va uskunalarni o'rganish uchun maqsadli kurslar
13-jadval - Ish vaqti balansi (o'rtacha 1 ishchiga)
Yo'q.
p/p Ish vaqtidan foydalanish bo'yicha maqolalar Uzluksiz ishlab chiqarish: 8 soatlik
ish kuni
1 2 3
1 Kalendar vaqt fondi (Tk), kunlar 365
2 Dam olish kunlari va ishlamaydigan kunlar smena
jadvaliga muvofiq, shu jumladan:
a) dam olish kunlari
b) bayramlar 116
3 Nominal ishchilar fondi (Tn), kunlar 365 - 116= 249
4 Sabablari, kunlari bo'yicha rejalashtirilgan ishdan
bo'shatishlar:
a) muntazam va qo'shimcha ta'tillar
b) kasallik 29
5
To'liq ishdan bo'shatish 34
5 Samarali (real) ish vaqti fondi (Teff), kunlar 249 - 34 =215
Muhim ishchilar sonining o'sishi

Ishchilarning davomati, ish haqi va muntazam tarkibi mavjud.
Saylovchilar soni - bu har qanday vaqtda hozir bo'lishi va barcha ishlarni
egallashi kerak bo'lgan ishchilar soni.
Ish haqi - bu korxona ro'yxatida bo'lgan xodimlar soni, ular korxonada yoki
yo'qligidan qat'i nazar.
Xodimlar - bu dam olish kunlarida almashtirish uchun zarur bo'lgan bir
almashtirish smenasiga kelgan ishchilar sonidan ko'proq ishchilar soni.
Ishchilar sonini rejalashtirish ishlab chiqarish dasturi va pudratchining ish
vaqtining yillik balansi haqidagi ma'lumotlarga asoslanadi.
Raqamlarni aniqlash usullari:
1) xodimlar soni standartlariga muvofiq
2) xizmat ko'rsatish standartlariga muvofiq
3) ish joylarini tartibga solish
4) ishlab chiqarish standartlariga muvofiq
5) vaqt standartlariga muvofiq
Ushbu usullardan (1, 2,3) metallurgiya ishlab chiqarishining asosiy
maqsadlari uchun ishchilar sonini hisoblash uchun foydalaniladi.
Metallurgiya ishlab chiqarishida ishchilar sonini hisoblash uchun dastlabki
ma'lumotlar:
1) kadrlar me'yorlari (Nch) - bu ishchilarning standart soni, ma'lum bir kasb
va malakaga ega bo'lib, ishchi smenalarda asbob-uskunalar yoki ishlab chiqarish
maydonchasiga xizmat ko'rsatish uchun zarurdir.
2) xizmat ko'rsatish standartlari - bir ishchi (brigada) smenada xizmat
ko'rsatishi kerak bo'lgan jihozlar soni.
Ish vaqti balansi quyidagi formulalar yordamida hisoblanadi:
Cha. smenada = Nch*A, (48)
Chya qayerda? smenada - smenada mavjud bo'lgan ishchilar soni, odamlar.
Nch - standart raqam, odam-sm.

A - saytdagi bir vaqtning o'zida xizmat ko'rsatadigan birliklar soni
Cha. kuniga = Nch*A*S = Chya. smenada*S, (49)
Chya qayerda? kuniga - kuniga qatnashish soni, odamlar.
C - uzluksiz ishlab chiqarishda bir kunlik ish smenalari soni kunning
uzunligini (soatlarda) smenaning davomiyligiga (soatlarda) bo'lish yo'li bilan
aniqlanadi.
Chpcs. - kadrlar, odamlar.
O'zgarishlar = C+1 (50)
Chsp = Nch*A* (C+1) = Chsht* Chs almashishlar (51)
Chsht = Chya. smenada*Ksp1 (52)
bu erda Chsp - ish haqi to'lash raqami, odamlar.
Kst1 - ish haqi to'lashdan qatnashishga o'tish koeffitsienti
Kst1 = Tk/Tef (53)
bu erda Tk - vaqtning kalendar fondi
TEF - samarali vaqt fondi
Ish haqi fondi (Chsp) xodimlar soni (Nsht) orqali ham aniqlanishi mumkin.
Chsp = Chsht*Ksp2 (54)
Kst2 = Tn/Tef (55)
bu erda Tn - nominal ish vaqti fondi
14-jadval - Asosiy ishchilar sonini hisoblash

Ishchi kasbitushirish
Raqam standarti, odam-sm., Nh
Birliklar soni, birliklar, A
Bir smenada ishtirok etish soni,
odamlar, odamlar. smenada
Kuniga smenalar soni, C
Bir kunlik saylovchilar soni,
odamlar, odamlar. kuniga
Ish haqi nisbati, Ksp1
Hisob-kitoblarga ko'ra xodimlar
soni, odamlar, Rsp
Ishchilar soni (butun son) Rsp
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Metall quyish
moslamasi 4 1 2 1 2 2 1.16 2.32 3
Chelik ustasining
yordamchisi 5 1.7 2 2 2 3.4 1.16 3.94 4
Elektr pechining
po'lat ishlab
chiqaruvchisi 6 1.7 2 1.7 2 2 1.16 2.32 3
Yong'inga chidamli 5 1 2 1 2 2 1.16 2.32 3
Eritish zavodi 4 2 2 2 2 4 1.16 4.64 5
Elektr jihozlarini
ta'mirlash va texnik
xizmat ko'rsatish
bo'yicha elektrchi 5 1 2 1 2 2 1.16 2.32 3
jami - - - 8.7 - 15.4 - - 21
Rahbarlar, mutaxassislar va xodimlar sonini hisoblash
Rahbarlar, mutaxassislar va xodimlarning soni bo'linmaning ishlab chiqarish
tuzilmasi va uchastkaning (tsexning) shtat jadvaliga muvofiq belgilanadi.
15-jadval - Saytning mutaxassislari, rahbarlari va xodimlari soni
Lavozimlar ro'yxati
menejerlar va mutaxassislar Xodimlar soni, odamlar.
bo'lim boshlig'i 1
bosh usta 1
smena ustasi 2
jami 4

7.3 S AYTNING ASOSIY ISHCHILARI UCHUN YILLIK ISH HAQI FONDINI HISOBLASH
Ish haqi milliy daromadning bir qismi bo'lib, har bir kishi mehnatining
miqdori va sifatiga qarab ishchilar o'rtasida naqd pul shaklida taqsimlanadi va
insonning shaxsiy, moddiy yoki ma'naviy ehtiyojlarini qondirish uchun
mo'ljallangan.
Ish haqi va rag'batlantirishni (bonuslarni) rejalashtirish har bir ishchining
motivatsiyasini kuchaytirish va jamoa va butun korxonaning umumiy natijalarini
yaxshilash zarurligiga asoslanadi.
Korxonaning rejalashtirilgan mehnatga haq to'lash fondi sanoat ishlab
chiqarishi xodimlariga va ishchilarning noishlab chiqarish guruhiga tarif stavkalari,
ish haqi, ish haqi, mukofotlar bo'yicha barcha naqd pul to'lovlari summasini,
shuningdek, qo'shimcha ishdagi muvaffaqiyat uchun qo'shimcha to'lovlar va
mukofotlarni o'z ichiga oladi.
Mehnat unumdorligini oshirish natijasida rejalashtirilgan ish haqini oshirish
uchun maxsus chora-tadbirlarni joriy etish orqali erishiladi.
Xodimlarning ish haqi fondi asosiy va qo'shimcha ish haqidan iborat.
Asosiy ish haqi haqiqatda ishlagan vaqt yoki ishlab chiqarilgan mahsulot
uchun ish haqini o'z ichiga oladi.
Qo'shimcha ish haqiga mehnat qonunchiligida nazarda tutilgan ishlab
chiqarish ishining aniq bajarilishi bilan bog'liq bo'lmagan to'lovlar kiradi.
Xodimlarga ish haqini to'lash uchun quyidagi shakllardan foydalanish
mumkin:
1) parcha ishchilar uchun ish haqi bo'yicha to'lov
2) vaqtinchalik ishchi ishlagan vaqt uchun tarif bo'yicha to'lov
Soatlik ish haqining bu ikki shakli to'g'ridan-to'g'ri ish haqi deb ataladi.
3) bonuslar
4) kasblarni birlashtirish uchun qo'shimcha to'lovlar
5) tungi ish uchun qo'shimcha to'lovlar
6) jamoani boshqarish uchun qo'shimcha to'lovlar

7) talaba ta'limi uchun to'lov
Kundalik ish haqi fondiga qonun hujjatlariga muvofiq emizikli onalar va
o‘smirlarning ish vaqtining qisqarishi, bayram kunlarida ishlaganlik uchun
qo‘shimcha haq to‘lash, shuningdek, smena ichidagi ishlamay qolganlik uchun
to‘lovlar kiritiladi.
Turli jamoalar va bo'linmalarga biriktirilgan ishchilarning ish haqi fondlari
direktor tomonidan tasdiqlangan shtat jadvali, rasmiy ish haqi va rejalashtirish
davrining davomiyligi asosida har bir toifa uchun alohida belgilanadi.
Ushbu toifadagi ishchilarning ish haqi fondiga mehnat qonunchiligiga
muvofiq belgilangan qo'shimcha to'lovlar ham kiradi. Rejalashtirilgan ish haqi
fondidan foydalanish korxona rahbariyati tomonidan nazorat qilinadi.
16-jadval - Asosiy uchastka ishchilari uchun tarif stavkalari
Yo'q.
p/p Ishchi kasbi tushirish Soatlik tarif
stavkasi, rub.
Tch * soat Kunlik tarif stavkasi,
Tdn = Tch*soat* smena
davomiyligi (8 soat)
1 2 3 4 5
1 Metall quyish moslamasi 4 43.00 344.00
2 Chelik ustasining
yordamchisi 5 47,60 380,80
3 Elektr pechining po'lat
ishlab chiqaruvchisi 6 52,90 432, 20
4 Yong'inga chidamli 5 47,60 380,80
5 Eritish zavodi 4 43 344.00
6 Elektr jihozlarini
ta'mirlash va texnik xizmat
ko'rsatish bo'yicha
elektrchi 5 43.30 346.40
jami - - 2228.2
17-jadval - menejerlar, mutaxassislar va sayt xodimlarining oylik ish haqi
Lavozimlar ro'yxati Xodimlar soni, odamlar. Oylik rasmiy ish haqi, rub.
1 2 3
Menejerlar va mutaxassislar
bo'lim boshlig'i 1 20000

bosh usta 1 17500
smena ustasi 2 15000
jami 4 86000
Saytning asosiy ishchilari uchun yillik ish haqi fondini hisoblash
Ishchilarning yillik ish haqi fondi asosiy va qo'shimcha ish haqi fondlaridan
iborat.
Asosiy ish haqi fondiga quyidagilar kiradi:
1) tarif stavkalari bo'yicha to'lov (parcha stavkalar)
2) kechki va tungi smenalarda ishlaganlik uchun qo'shimcha to'lov (uzluksiz
ish uchun - tarif fondining o'rtacha 20 foizi)
3) uzluksiz ishlab chiqarishda dam olish kunlaridagi ish uchun qo'shimcha
to'lov (tarif fondining 2,7%)
4) bonuslar (korxona ma'lumotlariga ko'ra qabul qilinadi yoki tarif fondining
40-60 foizi)
Mintaqaviy koeffitsient bo'yicha qo'shimcha to'lov yuqorida ko'rsatilgan
barcha ish haqining foizi sifatida amalga oshiriladi va amalda mavjud mintaqaviy
darajada qabul qilinadi (Uralda mintaqaviy bonus 15% ni tashkil qiladi, bu
mintaqaviy koeffitsient 1,15% ga to'g'ri keladi).
Saytning asosiy ishchilarining yillik ish haqi fondini hisoblash formulalari:
Ztar = Ts. kun*D*Chsp, (56)
bu erda Ztar - tarif bo'yicha ish haqi
Shh. dn - kunlik tarif stavkasi, rub.
D - haqiqiy ish vaqti fondi
Chsp - ishchilar soni, odamlar.
Rubldagi qo'shimcha to'lovlar miqdori tarif bo'yicha ish haqini har bir
qo'shimcha to'lov miqdoridan %/100% ga ko'paytirish yo'li bilan hisoblanadi.
RKsiz ZOSN tarif ish haqi va barcha qo'shimcha to'lovlarni yig'ish yo'li
bilan hisoblanadi.

Zosn - mintaqaviy koeffitsient bilan asosiy ish haqi.
Qo'shimcha ish haqining qabul qilingan foiziga muvofiq Qozog'iston
Respublikasini hisobga olgan holda asosiy ish haqidan hisoblangan qo'shimcha ish
haqi (Zdop):
Zdop = (RK*% Zdop bilan Zosn) /100% (57)
Umumiy ish haqi fondi (GWF) RK va qo'shimcha ish haqini hisobga olgan
holda asosiy ish haqidan iborat:
Ztot = RK + Zdop bilan Zosn (58)
Har bir kasb bo'yicha va "jami" chiziq bo'yicha o'rtacha oylik ish haqi
(O'rtacha oy) jami ish haqi fondini ishchilarning ish haqi fondiga va 12 oyga
bo'lish yo'li bilan hisoblanadi.
Zsr. oy = Ztot/(Chsp*12) (59)

18-jadval - Saytning asosiy ishchilari uchun yillik ish haqi fondini hisoblash
Bir ishchiga o'rtacha oylik
ish haqi, rub 11305.09 12514.48 15203.67 12549.62 11383.97 11305.09 12376.99
Jami ish haqi fondi, rub 406983.39 600694.86 511332.04 451786.15 409822.81 678305.65 3058924.90
Qo'shimcha ish haqi, rub 36998.49 54608.62 46484.73 41071.47 37256.62 61664.15 278084.08Asosiy ish haqi fondi, rub
Qozog'iston
Respublikasi bilan
mintaqaviy
koeffitsientni
hisobga olgan
holda asosiy ish
haqi 369984.90 546086.24 464847.31 410714.68 372566, 19 616641.50 2780840.83
Jami,
RC
holda
321726.00 474857.60 404215.05 357143, 20 323970.60 536210.00 2218417.45
Mukofotlar 55470.00 81872.00 69692.25 62404.00 55857.00 92450.00 417745.25
Dam olish
kunlarida ishlash
uchun
- - - - - - -
Kechasi
44376.00 65497.60 55753.80 49123, 20 44685.60 73960.00 293457, 20

Ztar tarifiga
muvofiq ish
haqi221880.00 327488.00 278769.00 245616.00 223428.00 369800.00 1666981.00
Vaqtning haqiqiy fondi,
kunlar
Barcha
ishchilar
uchun
645 860 645 645 645 1075
Bir ishchiga, D
215 215 215 215 215 215
Ishchilar soni, odamlar
ro'yxati. Chsp. 3 4 3 3 3 5 21
Kunlik tarif stavkasi, rub.
Shh. kunlar 344.00 380,80 432, 20 380,80 346.40 344.00
Tarif toifasi 4 5 6 5 5 4
Asosiy ishchilar kasblarining
nomi
Metall quyish moslamasi
Elektr pechining po'lat
ishlab chiqaruvchi
yordamchisi
Elektr pechining po'lat
ishlab chiqaruvchisi
yong'inga qarshi vosita
Elektr jihozlarini ta'mirlash
va texnik xizmat ko'rsatish
bo'yicha elektrchi
Eritish zavodi
Jami

Saytning menejerlari, mutaxassislari va xodimlari uchun yillik ish haqi
fondini (RSS) hisoblash
Rahbarlar, mutaxassislar va xodimlarning yillik ish haqi fondi quyidagilar
asosida hisoblanadi:
1) shtat jadvali (lavozimlar ro'yxati va har bir lavozim uchun shtat birliklari
soni);
2) oylik ish haqi miqdori;
3) bonuslar to'g'risidagi qoidalar.
Barcha xodimlarning oylik ish haqi summasi shtat birliklari sonini har bir
lavozim uchun oylik ish haqiga ko'paytirish yo'li bilan hisoblanadi.
Rahbarlar va mutaxassislar uchun yiliga ish oylari soni 11, xodimlar uchun -
11,3
Ish haqi uchun yillik ish haqi fondi summasi (6-ustun = gr.4*gr.5)
Smenali xodimlar (ustalar, uchastka rahbarlari) uchun qo'shimcha to'lovlar
tungi smenalarda ishlash, shuningdek bayram kunlarida ishlash uchun (ishchilar
uchun belgilangan me'yorlar bo'yicha) hisoblab chiqiladi.
Ishning yakuniy natijalari uchun mukofotlar miqdori korxona ma'lumotlari
bo'yicha olinadi yoki (rahbarlar va mutaxassislar uchun yillik ish haqi fondining
50-60%, xodimlar uchun 40-50%); asosiy ish haqi mintaqaviy bonusdan tashqari
(gr.11=gr.6+gr.7+gr.8+gr.10)
Qozog‘iston Respublikasini hisobga olgan holda asosiy ish haqi (12-
ustun=gr.11*1,15)
Qo'shimcha ish haqi bazaviy ish haqi fondining 10% miqdorida, mintaqaviy
koeffitsientni hisobga olgan holda qabul qilinadi (13-ustun= (ustun 12*10%)
/100%)
Jami ish haqi fondi = RK + Zdop bilan Zosn (ustun 14=gr.12+gr.13)

19-jadval - Rahbar va mutaxassislarning yillik ish haqi fondini hisoblash
Jami ish haqi fondi, rub.13 347875.00
553436.75
907953.75
1809265.50
Qo'shish. Ish haqi / to'lov, rub
12 31625.00
276718.00
82541.25
390884.25
Asosiy ish haqi fondi
Qozog'iston Respublikasidan asosiy
ish haqi
o'n bir
316250.00
276718.75
825412.50
1418381.25
Jami
10 275000.00
240625.00
717750.00
1233375.00
bonus
Miqdori, rub 9 55000.00
48125.00
123750.00
226875.00
%
8 25 25 25 25
bayramlarda
7
Kechasi
6 99000.00
99000.00
Barcha xodimlarning 11 oylik ish
haqi summasi, rubl
5 220000.00
192500.00
495000.00
907500.00
Barcha xodimlarning oylik ish haqi summasi,
rub.
4 20000.00
17500.00
45000.00
82500.00
Oylik ish haqi, rub
3 20000.00
17500.00
15000.00
52500.00
Xodimlar birliklari soni
2 1 1 3 4
Lavozim
1 Bo'lim
boshlig'i
bosh usta
Shift ustasi
Jami

7.4 S AYTNI ISHLAB CHIQARISH TANNARXINI HISOBLASH
Mahsulot tannarxi korxonalarning mahsulot (ishlar, xizmatlar) ishlab
chiqarish va sotish uchun joriy xarajatlarini pul shaklida ifodalaydi.
Xarajatlarning quyidagi turlari mavjud: sex, ishlab chiqarish, to'liq.
Seminar narxi mahsulot ishlab chiqarish bilan bog'liq ustaxona xarajatlarini
ifodalaydi.
Ishlab chiqarish tannarxi do'kon xarajatlaridan tashqari, u umumiy ishlab
chiqarish va umumiy biznes xarajatlarini o'z ichiga oladi.
To'liq xarajat mahsulot ishlab chiqarish va sotish bilan bog'liq barcha
xarajatlarni aks ettiradi: u ishlab chiqarish xarajatlari va ishlab chiqarishdan
tashqari xarajatlardan (idishlar va qadoqlash xarajatlari, mahsulotlarni tashish,
boshqa xarajatlar) iborat. Alohida turdagi mahsulotlar tannarxini hisoblash uchun
korxona xarajatlari kalkulyatsiya moddalari bo'yicha guruhlanadi.
Sanoat korxonalarida mahsulot tannarxini rejalashtirish, hisobga olish va
hisoblashning asosiy qoidalari quyidagi shaklda taqdim etilishi mumkin bo'lgan
xarajatlarni hisobga olish moddalari bo'yicha xarajatlarning standart guruhini
belgilaydi:
1) xom ashyo va materiallar
2) qaytarish xarajatlari
3) uchinchi tomon korxonalari va tashkilotlarining sotib olingan
mahsulotlari, yarim tayyor mahsulotlari va ishlab chiqarish xizmatlari
4) ishlab chiqarish xodimlarining ish haqi
5) ijtimoiy ehtiyojlar uchun ajratmalar
6) ishlab chiqarishni tayyorlash va rivojlantirish xarajatlari
7) umumiy ishlab chiqarish xarajatlari
8) umumiy biznes xarajatlari
9) boshqa ishlab chiqarish xarajatlari
10) biznes xarajatlari

Dastlabki 10 ta mahsulotning jami mahsulot ishlab chiqarish tannarxini,
barcha 11 ta mahsulotning jami mahsulot tannarxini tashkil qiladi.
Uskunalarga texnik xizmat ko'rsatish va ulardan foydalanish
xarajatlarini hisoblash (RSEO)
RSEO - mahsulotlarning alohida turlari o'rtasida murakkab va bilvosita
taqsimlanadi.
Uskunani saqlash va ishlatish xarajatlari mustahkamlangan standartlarga
muvofiq hisoblab chiqiladi.
Asosiy vositalarning (mashina va jihozlar, transport vositalari, asboblar) faol
qismining amortizatsiya miqdori
Uskunalar va transport vositalarini ishlatish xarajatlarini asosiy vositalarning
faol qismining boshlang'ich qiymatining 2% miqdorida qabul qilamiz.
Zexpl = Fp. Qonun. ∙2% / 100% (60)
Joriy ta'mirlash qiymati asosiy vositalarning faol qismining boshlang'ich
qiymatining 5% ni tashkil qiladi.
Zexpl. = Fp. Qonun. ∙5% / 100% (61)
20-jadval - Uskunani saqlash va ishlatish uchun xarajatlar smetasi (RSEO)
Yo'q.
p/p Xarajatlar Miqdori, rub.
1 2 3
1 Uskunalar va transport vositalarining amortizatsiyasi
(zavodning faol qismi) 382820.00
2 Uskunalar va transport vositalarining ishlashi 177376.00
3 Avtomobillar va jihozlarni joriy ta'mirlash 443440.00
jami 1003636.00
Do'kon xarajatlarini hisoblash ( Rtseh)

Do'kon xarajatlari do'konlarni boshqarish, saqlash va saqlash xarajatlari
bilan bog'liq.
Do'kon xarajatlari murakkab va bilvosita alohida turdagi mahsulotlar
o'rtasida taqsimlanadi.
Ustaxonani boshqarish apparatini saqlash xarajatlari rahbarlar, mutaxassislar
va xodimlarning yillik ish haqi fondiga mos keladi.
Maxsus ehtiyojlar uchun ajratmalar amaldagi qonunchilikka muvofiq 26
foizni tashkil etuvchi va rahbarlar, mutaxassislar va xodimlarning yillik umumiy
ish haqi fondidan olinadigan yagona ijtimoiy soliq (UST) summasiga to‘g‘ri
keladi:
Osoc. RSS = Ztot. RSS∙26% / 100% (62)
PF ning passiv qismi (binolar, inshootlar, uzatish moslamalari, uskunalar va
boshqalar) amortizatsiya miqdori 1-bo'lim, 2-jadvalda hisoblanadi;
Biz PFning passiv qismini saqlash xarajatlarini boshlang'ich qiymatining
5,5% miqdorida qabul qilamiz (2-jadvalning 3-ustunidan PF passiv qismining
boshlang'ich narxini olamiz).
Zsod. = Fp. o'tish∙ 5,5% / 100% (63)
Binolar, inshootlar va boshqalarni joriy ta'mirlash xarajatlari. biz ularning
dastlabki narxining 2,5 foizini qabul qilamiz
Ztech. ta'mirlash = Fp. o'tish∙2,5% / 100% (64)
Biz asosiy ishchilarning umumiy yillik ish haqi fondining 10% miqdorida
mehnatni muhofaza qilish va mehnatni muhofaza qilish xarajatlarini qabul qilamiz.
Zt. b. = Jami Asosiy qul. ∙10% /100% (65)

Saytning ishlab chiqarish tannarxini hisoblash
Yillik ishlab chiqarish (Q) uchastkaning tabiiy ishlab chiqarish birliklarida
ko'rsatilgan;
Texnologik jarayonni amalga oshirish uchun xom ashyo va asosiy
materiallar, yoqilg'i, energiya, barcha turdagi iste'mol har bir material yoki yoqilg'i
uchun alohida iste'mol stavkalari bo'yicha belgilanadi, ular "ishlab chiqarish
birligiga to'g'ri keladigan miqdor" 5-ustunida aks ettiriladi. 1 tonna yakuniy
mahsulot).
Moddiy xarajatlarning ro'yxati va individual iste'mol stavkalari texnologik
jarayonning yillik va issiqlik balanslarida hisoblanadi (yoki korxona ma'lumotlari
bo'yicha olinadi);
4-ustunda - "narx" xom ashyo, materiallar, yoqilg'i va boshqalarni sotib olish
narxlarini ko'rsatadi.
Agar dastlabki xom ashyo oldingi bosqichlardan o'zimizda ishlab
chiqarilgan yarim tayyor mahsulot bo'lsa, u ishlab chiqarish tannarxi bo'yicha
baholanadi.
1 kVt soat elektr energiyasining narxi korxona ma'lumotlariga ko'ra olinadi.
Qaytariladigan (sotish) chiqindilari sotish bahosida baholanadi va xom
ashyo xarajatlaridan chegirib tashlanadi;
Bug ', siqilgan havo, suv kabi energiya tashuvchilarning narxi va iste'moli
korxona ma'lumotlariga ko'ra olinadi;
6-ustunda rubldagi miqdor bir birlik narxi bo'yicha material iste'molining
o'ziga xos tezligi mahsulotiga teng (ustun 5 * gr.4)
Har bir turdagi material miqdori, 7-ustundagi yillik dastur, material
iste'molining solishtirma ko'rsatkichini yillik ishlab chiqarish mahsulotiga (Q)
tonnada (5*Q ustun) ko'paytirish yo'li bilan hisoblanadi.
8-ustunda yillik ishlab chiqarish uchun rubldagi har bir turdagi material
uchun xarajatlar miqdori yillik dastur uchun material miqdorini birlik narxiga
ko'paytirish yo'li bilan hisoblanadi (7-ustun * 4-ustun).

Kalkulyatsiyadagi qolgan xarajat moddalari (6 dan 13 gacha) 8-ustundan
to'ldirila boshlaydi va keyin bu miqdorni yillik ishlab chiqarish hajmiga (Q)
tonnaga bo'lib, biz ustun uchun mahsulot birligiga to'g'ri keladigan miqdorni
olamiz. 6 (6-ustun = 8-ustun *Q);
Ishlab chiqarish xodimlarining asosiy ish haqi miqdori 8-jadvaldan olingan
(jami 13-ustunda)
Ijtimoiy ehtiyojlar uchun badallar (UST) ishlab chiqarish xodimlarining
asosiy va qo'shimcha ish haqi miqdorining 26% ni tashkil qiladi:
Osoc. = (Zosn. + Zdop) ∙26% / 100% (66)
8-ustun uchun asbob-uskunalarni saqlash va ishlatish xarajatlari 10-
jadvaldan (3-ustunning jami) olinadi; P - 11-jadvaldan olingan (3-ustun natijasi)
Do‘kon tannarxi (do‘kon. birliklari) quyida 6-ustunda ko‘rsatilgan barcha
hisob-kitob moddalarining yig‘indisidan 8-ustunda “qaytarilishi mumkin bo‘lgan
chiqindilar”ni ayirib tashlashdan iborat; to'g'ri hisoblash bilan:
Seminar. birlik = Bosqich. chiqarilgan yil uchun/Q va seminar. ishlab
chiqarilgan yili uchun = Seminar. birlik*Q (67)
Qayta ishlash xarajatlari ushbu qayta ishlashda qo'shimcha qiymatni aks
ettiradi, ya'ni. tashqaridan olingan xomashyo va asosiy materiallar tannarxini o'z
ichiga olmaydi.

12-jadval - Po'lat tannarxini hisoblash 35SGML Yillik tayyor mahsulot
ishlab chiqarish (Q) 5000 tonna
№№ Xarajat moddalari birli
klar
o'zg
artir
ish Narx
RUB/birlik Birlik uchun
mahsulotlar Yillik hajm uchun
miqdori Miqdori,
rub miqdori Miqdori, rub
1 2 3 4 5 6 7 8
1 xom ashyo va asosiy
materiallar
1.1 Ferromarganets Kg 11702 000 0,006 70,212 30 000 351060 000
1.2 Chelik parchalari Kg 6000 000 0,880 5280 000 4400 000 26400000000
1.3 Ferrosilikon Kg 2825 000 0,008 22 600 40 000 113 000 000
1.4 qum Kg 65 000 0,353 22 945 1765 000 114725 000
1.5 Ferromolibden Kg 970 000 0,005 4850 25 000 24250 000
1.6 Cho'yan Kg 1229 000 0,006 7374 30 000 36870 000
1.7 o'z daromadlari Kg
1.8 florspat Kg 292 850 0,004 1170 20 000 5857 000
1.9 Koksik Kg 1665.390 0,001 0,170 0,500 832,700
1.10 Grafit elektrodlari Ko
mpy
uter 28528.150 0,020 570.560 100 000 2852815 000
1.11 Temir ruda T 507 000 0,043 21 800 215 000 109005000
1-band uchun jami 6001.681 30008414.700
2 Yordamchi
materiallar
2.1 Magnezit kukuni Kg 1818 000 0,050 90 900 250 000 454500 000
2.2 xrom-magnezit g'isht Ko
mpy
uter 5051 000 0,038 191 940 190 000 959690 000
2.3 shamotli g'isht Ko
mpy
uter 705 000 0,073 51 470 365 000 257325 000
2.4 Dinas g'isht Ko
mpy
uter 680 000 0,033 22 440 165 000 112 200 000
2-modda uchun
jami 356 750 1783715 000
3 Elektr Kv/ 2.77 51 141 270 255000 706350 000

soat
4 Ishlab chiqarish
xodimlarining asosiy
ish haqi 556.17 2780840.83
5 Qo'shimcha ish
haqi/to'lov 55.62 278084.083
6 Ijtimoiy sug'urta
badallari 159 064 795320.48
7 uskunalarga texnik
xizmat ko'rsatish va
ulardan foydalanish
xarajatlari 200 730 1003636 000
8 Do'kon xarajatlari 904.230 4521161.460
Seminar narxi 8489.531 42447659.850
Qayta ishlash
xarajatlari 2487.85 12439245.15
13-jadval - Saytning texnik-iqtisodiy ko'rsatkichlari (seminar)
Yo'q.
p/p ko'rsatkichlar Birlik
o'zga
rtiris
h Ko'rsatkich qiymati
1 Yillik ishlab chiqarish hajmi T 5000
2 Asosiy vositalarning tannarxi Ming
surtis
h 43875.12
3 Asosiy ishchilar soni Chel 21
4 Rahbarlar, mutaxassislar va xodimlar
soni Chel 4
5 Bitta asosiy ishchining o'rtacha oylik ish
haqi Ishqa
lash. 12376.99
6 1t mahsulotning ustaxona narxi Ishqa
lash. 8489.531
7 1 tonna mahsulotni qayta taqsimlash
qiymati Ishqa
lash. 2487.85
Texnik-iqtisodiy ko'rsatkichlar bo'yicha hisob-kitoblardan kapital
unumdorligi yuqori emasligini va ishchilarning ish haqi ham yuqori emasligini
ko'rish mumkin.

Kamchiliklarni bartaraf etish va ishlab chiqarishni yaxshilash chora-
tadbirlari:
1) ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish:
 Asosiy ishlab chiqarish fondlarini sifat jihatidan yaxshilash;
 Yuqori samarali, energiya tejovchi texnologiyalardan foydalanish;
 Tashkilot va mehnat sharoitlarini yaxshilash;
 Barcha sohalarda ishlab chiqarishni rivojlantirish.
2) ishlab chiqarish hajmini oshirish;
3) asosiy fondlardan samaraliroq va oqilona foydalanish;
4) ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifatini oshirish;
5) foydalanilayotgan texnika va texnologiyani takomillashtirish, shuningdek,
ishchilarning bilim darajasini oshirish.
FUQARO MUDOFIYA HOQADALARI
Fuqaro mudofaasi tinchlik davrida aholini va xalq xo jaligini ommaviyʻ
qirg in qurollaridan va dushman hujumining boshqa vositalaridan himoya qilish,
ʻ
shuningdek, qutqaruv va shoshilinch favqulodda tiklash ishlarini olib borish
bo yicha amalga oshiriladigan chora-tadbirlar tizimining bir qismidir. Fuqaro
ʻ
muhofazasi shunday tashkil etilganki, uning chora-tadbirlarini amaliy amalga
oshirish barcha zarur hollarda vaziyatga mos ravishda darhol va to'liq amalga
oshirilishi mumkin.
Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar va tabiiy ofatlarni bartaraf etish
bo'yicha ishlar turlari, tabiati va amalga oshirish ko'lamining xilma-xilligi bilan
ajralib turadi. Ularni amalga oshirish uchun jalb qilingan bo'linmalar va
tuzilmalarning maxsus tayyorgarligi, ularni tabiiy ofat yoki ishlab chiqarishdagi
avariya holatlari uchun zarur bo'lgan tegishli mashinalar, mexanizmlar, uskunalar
bilan jihozlash talab etiladi.
Zarar ko'rgan hududlarda qutqaruv va boshqa shoshilinch ishlarga
quyidagilar kiradi:
lezyonni tekshirish;

yong'inlarni mahalliylashtirish va o'chirish, odamlarni yonayotgan
binolardan qutqarish;
bloklangan himoya inshootlarini qidirish va ochish, vayronalardan
jabrlanganlarni qidirish va olib chiqish;
jabrlanganlarga birinchi tibbiy yordam ko'rsatish va ularni evakuatsiya
qilish;
odamlarni sanitariya bilan davolash, transport, texnik tizimlar, binolar,
inshootlar va sanoat ob'ektlarini dezinfeksiya qilish;
sanoat ob'ektlarida shoshilinch favqulodda tiklash ishlari.
Razvedka ma'lumotlari asosida ish hajmi aniqlanadi, uni amalga oshirish
tartibi belgilanadi, qutqaruv va avariya ishlarini olib borish usullari aniqlanadi,
favqulodda vaziyat oqibatlarini bartaraf etish rejasi ishlab chiqiladi.
Qutqaruv ishlarini amalga oshirish uchun bir qator shoshilinch chora-
tadbirlar rejalashtirilgan, xususan:
kommunal xizmatlar tarmoqlaridagi avariyalarni mahalliylashtirish, energiya
va suv ta'minoti tarmoqlari va inshootlarining alohida shikastlangan uchastkalarini
tiklash;
qutqaruv ishlarini xavfsiz olib borishga xalaqit beradigan bino va
inshootlarning mustahkamlanishi yoki qulashi
Qutqaruv kuchlari sifatida o'qitilgan qutqaruv bo'linmalari va ishlab
chiqarish ob'ekti xodimlari (ob'ektning fuqarolik mudofaasi bo'linmalari)
tarkibidan bo'linmalar qo'llaniladi.
Texnik vositalar sifatida ular ham ob'ektiv jihozlardan (buldozerlar,
almashtiriladigan uskunalari bo'lgan ekskavatorlar, samosvallar, avtogreyderlar,
motorli va tirkama roliklar, pnevmatik asboblar va boshqalar) va qutqaruv
guruhlari uchun mavjud bo'lgan maxsus jihozlardan foydalanadilar.

F OYDALANILGAN MANBALAR RO ' YXATI
1. Kuzmin B.A., Samoxodskiy A.I. Metallurgiya, metallshunoslik va
konstruksiya materiallari - M.: Oliy maktab, 1980 yil
2. Stroganov A.I., Ryss M.A. Po'lat va ferroqotishmalar ishlab chiqarish - M.:
Metallurgiya, 1974 y
3. Borodulin G.M., Moshkevich E.I. Zanglamas po'latdan. - M.: Metallurgiya,
1973 yil
4. Mastryukov B. S. Metallurgiya pechlarining hisob-kitoblari - M.:
Metallurgiya, 1986 y.
5. Stark S.B. Metallurgiya ishlab chiqarishida gaz tozalash moslamalari va
qurilmalari. - M.: Metallurgiya, 1990 yil
6. Zubarev Yu.A., Piskunov V.A. Rangli metallurgiyada mehnatni muhofaza
qilish - M.: Metallurgiya, 1990 y
7. Quyma korxonalarida mehnatni muhofaza qilish bo'yicha tarmoqlararo
qoidalar POT R M-002-97 1998 yil 1 yanvar.
8. Iste'molchi elektr inshootlarini ishlatish qoidalari. - M.: Energoatomizdat,
1992 yil
9. Perederiy O.A., Mishkevich N.V. Rangli metallurgiya korxonalarida atrof-
muhitni muhofaza qilish. - M.: Metallurgiya, 1991 yil
10. Voronkova L.S. Sanoat iqtisodiyoti. - Ekaterinburg: UGK im. Polzunova,
2004 yil
11. Gratsersstern I.M., Malinova R.D. Rangli metallurgiya iqtisodiyoti, ishlab
chiqarishni tashkil etish va rejalashtirish. - M.: Metallurgiya, 1985 yil
Allbest.ru saytida e'lon qilingan

PO'LAT ERITISH UCHUN ELEKTR ARQ PECHINI AYRISH LOYIHASI.

1. Texnik-iqtisodiy asoslash

2. Jarayonning nazariy asoslari

3. Texnologik qism

3.1 Materiallar balansini hisoblash va tuzish

3.1.1 Zaryadning ratsional tarkibini hisoblash

3.1.2 Erib ketish

3.1.3 Oksidlanish davri

3.1.4 Qayta tiklash davri

3.2 Uskunalarni hisoblash va tanlash

3.3 Issiqlik balansini hisoblash va tayyorlash

3.4 Changni yig'uvchi qurilmalarni hisoblash

4. Texnologik jarayonni boshqarish va avtomatlashtirish

5. Mehnatni muhofaza qilish

5.1 Seminarning asosiy xavflari

5.2 Elektr kamon pechlarida po'latni eritishda xavfsizlik choralari

5.3 Yong'in va elektr xavfsizligi

5.4 Sun'iy yoritishni hisoblash

5.5 Ustaxonada ventilyatsiyani hisoblash

6. Atrof muhitni muhofaza qilish

7. Iqtisodiy qism

7.1 Asosiy fondlarning xarakteristikalari

7.2 Saytdagi asosiy ishchilar sonini hisoblash

7.3 Saytning asosiy ishchilari uchun yillik ish haqi fondini hisoblash

7.4 Saytni ishlab chiqarish tannarxini hisoblash

Foydalanilgan manbalar ro'yxati

Sotib olish