“ Psixoanalizda shaxs muammosi” - Psixologiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	35000UZS
Hajmi	42.1KB
Xaridlar	5
Yuklab olingan sana	21 Aprel 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Psixologiya

Sotuvchi

Sobirov Azizbek

Ro'yxatga olish sanasi 21 Aprel 2024

33 Sotish

“ Psixoanalizda shaxs muammosi”

Sotib olish

O’ZBEKSTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
“PSIXOLOGIYA
VA IJTIMOIY FANLAR” FAKULTETI

“ UMUMIY PSIXOLOGIYA” FANIDAN

KURS ISHI
Mavzu: “ Psixoanalizda shaxs muammosi”
Bajardi:
Ilmiy raxbar :
Topshirgan sana:
Himoya qilingan sana:
Baho:

Mavzu: Psixoanalizda shaxs muammosi
Reja:
Kirish
I.bob. Psixoanalizda psixik simptomlarning anglash
1.1. Psixologiyada psixoanaliz
1.2.Psixoanalizning paydo bo'lish tarixi
II.bob. Shaxs nazariyalarini psixodinamik yo’nalishi
2.1. Psixodinamik yo‗nalishga qisqacha tavsifnoma.
2.2..Z.Freyd bo’yicha psixikaning tuzilishi.
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi. “Umumiy psixologiya” fani bo’yicha tuzilgan
dastur talabalarning olam, jamiyat va insonning urganishi psixologik bilimlarga
zaruratning mavjudligi; ularning dunyokarashini boyitish va rivojlantirishda
psixologik konuniyatlarni o’rganish ehtiyojining mavjudligi; inson
psixologiyasining umumiy psixologik konuniyatlarini, shaxs va voqyelik, shaxs va
jamiyat, shaxs va predmetlar olami orasidagi munosabat, vokelikni anglashi,
olamni psixologik tahlili, psixologik hodisalarning kechishi, psixologiyaning
tarixiy va nazariy rolini jamiyatda olib borilayotgan ishlar orqali amalga oshirishga
qaratilanligi xarakterlaydi.
Kurs ishi mavzusining o’rganilganlik darajasi. Talabalarda umumiy psixologik
bilimlarni shakllantirish, voqelik va jamiyatdagi voqea-xodisalarning, shaxsni
o’zida kechadigan jarayonlar va psixologik bilimlarni shakllantirish, ularni jamiyat
hayotida umumiy psixologik hodisalar, holatlar va jarayonlarning mohiyatini tahlil
etishga, shaxsning kamoloti va unga ta’sir ko’rsatuvchi omillar, uning individual
psixologik xususiyatlari, Emotsional va irodaviy sifatlarini tahlil etishga
o’rgatishdan iborat.
Kurs ishi mavzusining maqsadi. Shaxsning pravoslav psixoanalizi yoki freydizm
Z. Freydning asosiy usullariga asoslanadi. Hozirgi bosqichda, uning sof shaklida,
terapiyada kamdan-kam qo'llaniladi, asosan, bu neofreydizm - turli yo'nalishdagi
usullarning sintezi. Klassik psixoanalizning maqsadi erta yoshda shakllangan ichki
ziddiyatlarni, komplekslarni hal qilishdir. Freydizmning asosiy usuli erkin
uyushmalar oqimidir
Kurs ishi mavzusining obyekti: O quvchilarining ta’lim-tarbiya jarayonida ona ʻ
tili va o’qish savodxonligi darslarida lug’at ustida ishlash asoslarini o’rganishdir
Kurs ishining tuzilishi: Mazkur kurs ishi 2 bob, 4 fasl, xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar majmuasidan iborat.

I.bob. Psixoanalizda psixik simptomlarning anglash
1.1. Psixologiyada psixoanaliz
Psixoanalizning gullab-yashnashi davrida (XIX - XX asr boshlari) terapiya bir
necha yil davom etdi va hamma uchun hamyonbop bo'lmagan, zamonaviy
psixoanaliz nisbatan qisqa muddatli (haftasiga 15 - 30 seans 1 - 2 rubl) usul. Ilgari
psixoanaliz nevrozlarni davolash uchun faqat tibbiy muassasalarda (psixiatrik
orientatsiya) qo'llanilgan bo'lsa, bugungi kunda ushbu usul yordamida turli xil
psixologik muammolar bilan ishlash mumkin.
Psixoanalizning asosiy qoidalari:
Shaxsning xatti-harakati ko'pincha rivojlanishning dastlabki bosqichida
(bolalikning travmatik vaziyatlari) kelib chiqadigan ongsiz irratsional harakatlarga
asoslanadi;
Bu drayverlarni bilish qarshilikning mudofaa mexanizmlarini ishga tushiradi;
Ongli va repressiya qilingan material o'rtasidagi ongsiz holatga to'qnashuv
nevrozga, depressiyaga olib keladi;Ongsizda sodir bo'layotgan voqealardan
xabardor bo'lish, psixoterapevt yordami bilan bemorni ongsiz material ta'siridan
xalos qiladi va tiklanishiga olib keladi.
Freydning psixoanalizi
Bemorlarini ko'p yillik kuzatish natijasida Z.Freyd bostirilgan ongsizlik insonning
ruhiy holati va xatti-harakatlariga qanday ta'sir qilishini ta'kidladi. Freyd 1932
yilda psixikaning sxematik tuzilishini ishlab chiqdi va unda quyidagi tarkibiy
qismlarni ajratib ko'rsatdi:Id (bu) hayot va o'limga behush harakatlarning maydoni.
Ego (I) - ongli fikrlash, himoya mexanizmlarini rivojlantirish).
Superego (Super-I) - bu o'z-o'zini kuzatish sohasi, axloqiy tsenzura (ota-ona
qadriyat tizimini kiritish).Freydning psixoanaliz usullari dastlabki bosqich ongsiz
mexanizmlarni ochish uchun gipnozdan foydalanishlari kerak edi, keyinchalik
psixiatr ulardan voz kechdi va zamonaviy psixoanalizda muvaffaqiyatli
qo'llaniladigan boshqalarni ishlab chiqdi: bemorning erkin uyushmalari orqali
xulq-atvor motivlarini o'rganish;Talqin qilish;

"qarshilik" va "o'tkazish" tahlili,O'rganish.Jungning psixoanalizi,Jung
psixoanalizi yoki analitik psixologiya K.G. Yung (Z. Freydning sevimli shogirdi, u
bilan psixoanalizga qarashlar tufayli og'riqli tanaffus bo'lgan) quyidagi
tamoyillarga asoslanadi:Oddiy holatdagi odamning ongsizligi muvozanatda.
Muammolar nomutanosiblik tufayli yuzaga keladi, bu salbiy hissiy zaryadni
ko'taruvchi komplekslarning paydo bo'lishiga olib keladi, bu psixika tomonidan
ongsizlikka majburlanadi.Individualizatsiya - bemorning o'ziga xosligini anglash
jarayoni va (shifo topishga yordam beradi), "o'ziga yo'l", psixoanalitik yordamida
amalga oshiriladi.
Lakan psixoanalizi Jak Lakan - fransuz psixoanalitiki, psixoanalizdagi
munozarali shaxs. Lakan o'zini freydchi deb atagan va Freyd ta'limoti to'liq
ochilmaganligini va uning g'oyalarini tushunish uchun uning asarlarini doimiy
ravishda qayta o'qib chiqish muhimligini doimo ta'kidlagan. J. Lakan
psixoanalizdan og'zaki, seminarlarda dars berishni afzal ko'rdi. Lakan "Xayoliy -
Simvolik - Haqiqiy" sxemasini asosiy deb hisobladi:
Xayoliy - shaxsning o'zini o'zi aniqlash (oyna bosqichi);
Ramziy - ramziylikni o'z ichiga olgan boshqa qiyofaning boshqa tomonidagi
farqlar va xabardorlik;
Haqiqiy - Lacan haqiqiy bilan uchrashish travma orqali mumkinligiga ishongan.
Ekzistensial psixoanaliz
Klassik psixoanaliz - asosiy g'oyalar frantsuz faylasufi va yozuvchisi J.P.
Ekzistensial psixoanaliz asoschisi Sartr tanqid qilgan va Freydning libidosi asl
tanlov bilan almashtirilgan. Ekzistensial tahlilning asosiy ma'nosi shundan iboratki,
inson ma'lum bir ma'noga ega, har daqiqada borliq bilan bog'liq holda o'zini
tanlashni amalga oshiradigan yaxlitlikdir. Tanlov shaxsiyatning o'zi. Tanlovlar
taqdirni belgilaydi.
Psixoanaliz usullari
Zamonaviy psixoanaliz bemorlarni boshqarishda ham, qo'llaniladigan terapiya
turlarida ham o'zgarishlarga duch keldi, ammo asosiy usullar muvaffaqiyatli
qo'llanilishida davom etmoqda:

Erkin uyushmalar usuli. Bemor divanda yotadi va xayoliga kelgan barcha
fikrlarni aytadi.
Tushlarni talqin qilish usuli. Z. Freydning sevimli usuli, u haqida u tushlar
ongsizlikka olib boradigan qirollik yo'lidir, deb aytdi.
Talqin qilish usuli. Ushbu uslub ongsiz jarayonlarni ong darajasiga olib chiqish
imkonini beradi. Bemor (tahlil qiluvchi) gapiradi, psixoanalitik esa ma'noni tahlil
qiladi va etkazadi, bu yo tasdiqlanadi va ma'no bilan bog'liq bo'lgan har qanday
hodisalar esda qoladi yoki bemor tomonidan qabul qilinmaydi.
Klassik psixoanaliz
Shaxsning pravoslav psixoanalizi yoki freydizm Z. Freydning asosiy usullariga
asoslanadi. Hozirgi bosqichda, uning sof shaklida, terapiyada kamdan-kam
qo'llaniladi, asosan, bu neofreydizm - turli yo'nalishdagi usullarning sintezi.
Klassik psixoanalizning maqsadi erta yoshda shakllangan ichki ziddiyatlarni,
komplekslarni hal qilishdir. Freydizmning asosiy usuli erkin uyushmalar oqimidir:
Bemor mantiq ishtirokisiz uning xayoliga kelgan hamma narsani, hatto uyatga
sabab bo'ladigan narsalarni aytishga taklif qilinadi;
Terapevt ongsizning hosilalarini hal qiladi va tushunarli shaklda bemorga haqiqiy
ma'noni etkazadi.
Guruh psixoanalizi
Guruhdagi psixoanaliz psixoanalitik usullardan foydalanadigan samarali terapiya
turidir. Guruh psixoterapiyasi quyidagilarga yordam beradi:
O'z og'rig'i va psixologik jarohatlarini baham ko'radigan guruhning boshqa
a'zolari bilan empatiya orqali rivojlanish;
Ruhiy shifo;
O'z-o'zini qabul qilish.
Guruh psixoanalizi - kontseptsiyani psixoanalitik T. Barrou 1925 yilda kiritgan.
Zamonaviy guruh psixoterapiyasi haftada bir marta 1,5 - 2 soatlik uchrashuvlardir.
Tahlil guruhlari maqsadlari:
Guruh a'zolari o'z tashvishlari haqida erkin gapirishlari uchun xavfsiz maydon
yaratish;

Yashirin haqiqiy ta'sirlarni ochib berish;
Aloqa chuqurligi, ichki qarama-qarshiliklar va nizolarni hal qilish orqali.
Tizim vektor psixoanalizi
Shaxsning zamonaviy psixoanalizi vaqt o'tishi bilan o'zgarishlarga uchraydi.
Sovet psixologi V.A. Ganzen idrokning tizimli matritsalarini ishlab chiqadi,
buning asosida uning shogirdi V.K. Tolkachev psixikaning 8 vektorini (turini)
ishlab chiqadi. Bugungi kunga qadar Yu.Burlan ushbu yo‘nalishda ish olib
bormoqda. Tizim-vektorli psixoanalizga asoslanib, har bir odamda 8 vektordan biri
ustunlik qiladi:
Psixoanaliz ongidagi chuqur jarayonlarni yoki unga faol ta'sir ko'rsatadigan
odamni o'rganish bilan shug'ullanadi, garchi bemorning o'zi bir qator sabablarga
ko'ra buni bilmasligi mumkin.
Psixoanalizning asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat:
insonning xulq-atvori, tajribasi va bilimi asosan ichki va mantiqsiz harakatlar
bilan belgilanadi;
bu drayvlar asosan ongsizdir;
bu drayvlardan xabardor bo'lishga urinishlar himoya mexanizmlari shaklida
psixologik qarshilikka olib keladi;
shaxsning tuzilishiga qo'shimcha ravishda, individual rivojlanish erta bolalik
davridagi voqealar bilan belgilanadi;
voqelikni ongli idrok etish va ongsiz (repressiya qilingan) material o'rtasidagi
ziddiyatlar nevroz, nevrotik xarakter xususiyatlari, qo'rquv va boshqalar kabi
psixo-emotsional kasalliklarga olib kelishi mumkin;
ongsiz material ta'siridan xalos bo'lishga uni anglash orqali erishish mumkin
(masalan, tegishli professional yordam bilan).
Keng ma'noda zamonaviy psixoanaliz insonning aqliy rivojlanishining 20 dan
ortiq tushunchalarini o'z ichiga oladi. Psixoanalitik terapevtik davolanishga
yondashuvlar nazariyalarning o'zlari kabi farq qiladi. Bu atama shuningdek, bolani
rivojlantirish usulini ham anglatadi.

Freydning klassik psixoanalizi"tahlilchi" (tahlilchi bemor) o'z fikrlarini, shu
jumladan erkin assotsiatsiyalar, fantaziyalar va orzularni og'zaki ifodalaydigan
terapiyaning o'ziga xos turini bildiradi, ulardan tahlilchi bemorning alomatlari va
xarakteri muammolarining sabablari bo'lgan ongsiz nizolar haqida xulosa
chiqarishga harakat qiladi va sharhlaydi. ularni bemor uchun, muammolarni hal
qilish yo'llarini topish. Psixoanalitik aralashuvlarning o'ziga xosligi odatda
bemorning patologik himoyasi va istaklarini qarama-qarshilik va aniqlashtirishni
o'z ichiga oladi.
Psixoanalizning eng muhim sohalari
Shaxsning birinchi va eng ta'sirli nazariyalaridan biri bo'lgan inson xulq-atvori
nazariyasi - shaxsiyatga ham qarang. Odatda Zigmund Freyd tomonidan yaratilgan
klassik psixoanalizga, shuningdek, ular "neopsixoanaliz" atamasi bilan belgilashni
afzal ko'rgan Yungning analitik yoki Adlerning individual psixologiyasi kabi har
qanday hosilalarga (hatto undan juda farq qiladigan nazariyaga) ishora qiladi.
Inson xulq-atvorining asosiy motivlari usullari. Psixoanalizni o'rganishning asosiy
predmeti buzilishlarga olib keladigan yashirin ongsiz motivlardir. Ular bemorning
erkin assotsiatsiyalari orqali aniqlanadi.
Yuqoridagi tahlilga asoslangan ruhiy kasalliklarni davolash usuli va usullari,
ongsizlik, ko'chirish va qarshilik ko'rinishlari, izohlash va qayta ishlash usullari
orqali. Psixoanalistning maqsadi bemorga o'zini psixikada ziddiyatlarni keltirib
chiqaradigan yashirin mexanizmlardan, ya'ni istaklarini amalga oshirishda va
jamiyatga moslashishda mos kelmaydigan yoki o'ziga xos ziddiyatlarni keltirib
chiqaradigan odatiy naqshlardan xalos bo'lishiga yordam berishdir.
Tahlil qilish usullari va bosqichlari
Materiallar to'planishi:
Erkin assotsiatsiya usuli (yoki "psikanalizning asosiy qoidasi")
"Tushlarning talqini"
Interpretatsiya - konfliktlarning asosiy manbalarini talqin qilish
"Qarshilik" va "o'tkazish" tahlili
O'qish - Yakuniy bosqich(va u bilan psixikani qayta qurish mexanizmi)

Psixoanaliz ishining texnikasi va ruhiy kasalliklarni davolash Freydning beshta
asosiy klinik holatida keltirilgan.
Psixoanaliz qanday va kim tomonidan amalga oshiriladi?
Psixoanaliz jarayoni shaxsni o'rganish va qayta tashkil etishdan iborat; bu shaxs
o'z tarangliklarini bo'shatish vaqti kelguniga qadar kamroq qiyinchilik bilan
saqlashi uchun amalga oshiriladi. Vijdon ostini ongli holatga keltirish va
qoniqarsiz taranglikni kuzatish kerak. Ushbu jarayonni to'liq amalga oshirish
uchun u kamida bir yil davom etishi va haftada uchdan oltitagacha sessiyalar
bo'lishi kerak, ularning har biri taxminan bir soat davom etadi. Agar u bir yildan
kam davom etsa yoki mashg'ulotlar soni haftada uchdan kam bo'lsa, jarayonni
samarali amalga oshirish deyarli mumkin emas.
Psixoanalitik seansni o'tkazish uchun bemor divanda yotadi va tahlilchi ko'zdan
uzoqda bo'lishi uchun boshiga o'tiradi. Buning yordamida bemorning ruhiyati
chalg'imasdan ishlashi mumkin. O'z navbatida, bu usul shifokorni keraksiz
taranglikdan xalos qiladi: doimiy nazorat ostida bo'lmasdan, u bemorning
aytganlariga yaxshiroq e'tibor qaratishi mumkin.
Deb atalmish erkin assotsiatsiya usuli. Demak, g‘oyalarning erkin oqimining
erkin ifodasi ongning odatiy tsenzurasi (odob, uyat, o‘z-o‘zini hurmat qilish
g‘oyalari) bilan cheklanmaydi va o‘zgartirilmaydi.
Erkin assotsiatsiya holatida bemorning psixikasi ko'pincha istaklar, his-tuyg'ular,
ta'nalar, xotiralar, xayollar, hukmlar va yangi qarashlar bilan to'lib-toshgan bo'lib,
bularning barchasi bir qarashda butunlay tartibsizlikda namoyon bo'ladi. Biroq,
ko'rinib turgan chalkashlik va nomuvofiqlikka qaramay, har bir bayonot va har bir
imo-ishora u yoki bu qoniqtirilmagan keskinlik bilan bog'liq holda o'z ma'nosiga
ega. Soatma-soat, kundan-kunga ma’nolar, bog‘lanishlar xaotik fikrlar to‘ridan
chiqa boshlaydi.
Uzoq vaqt davomida ma'lum bir markaziy mavzular asta-sekin rivojlanishi
mumkin, ular erta bolalikdan beri qoniqarsiz bo'lgan, uzoq vaqt davomida
ko'milgan va ongli ravishda tanib bo'lmaydigan, bemorning shaxsiyat tuzilishining

asosini tashkil etuvchi, uning barcha xususiyatlarining manbai bo'lgan bir qator
keskinliklar bilan bog'liq. alomatlar va assotsiatsiyalar.
Tahlilchining bemorga nisbatan pozitsiyasi qat'iy neytral bo'lishi kerak. Uy
vazifasi analitik, ma'lum bir ma'noda, bemorga har safar o'zini aldaganida aytadi;
shuning uchun shifokor har doim o'zini tanqidiy pozitsiyasini saqlab turishi kerak,
bemorga hamdardlik va g'azablanishning har qanday ko'rinishini istisno qiladigan,
bu unga shifokorni va o'zini aldash imkoniyatini beradi. Tahlilchining bemorga
nisbatan istalmagan emotsional munosabati kontrtransfersiya deb ataladi.
Ko'pincha savol tug'iladi, psixoanaliz hech kimga zarar etkazishi mumkinmi?
Analitik uning haqiqiy holatini bilmasa, psixoz yoqasida bo'lgan bemorni davolash
eng katta xavf hisoblanadi. Tahlilchi nevrozlarni miyaning ayrim kasalliklari va
gormonal kasalliklardan ajratishda ham ehtiyot bo'lishi kerak.
Bundan tashqari, bu ta'sir hozirgi vaqtda to'xtamaydi. Psixoanaliz - bu o'rganish
usuli aqliy jarayonlar ular boshqa yo'l bilan mavjud emas. Shuningdek, ushbu
tadqiqot asosida nevrotik kasalliklarni davolash nazarda tutilgan. Xususan,
psixoanaliz natijasida vujudga kelgan va keyinchalik alohida ilmiy fanga aylangan
bir qancha psixik tushunchalarni nazarda tutadi.
Psixoanaliz nima? Ma'lumki, Freydning ko'plab g'oyalari qayta ko'rib chiqilgan
va o'zgartirilgan, ammo asosiy qoidalar bir xil. Psixoanaliz nima? Bu psixikaning
asosiy qismi, garchi u insonga hal qiluvchi ta'sir ko'rsatsa ham, inson uchun
yashirin bo'lib qolishi kashfiyoti.
Psixoanaliz ongsiz to'qnashuvlarning hamma joyda mavjudligini, shuningdek,
boshqalar bilan muloqot qilishda inson erta bolalikdan olingan naqshlardan
foydalanishini, bu vaziyatlarni haqiqiy hayotga o'tkazishini tushunadi.
Psixoanaliz aqliy hayotda jinsiy aloqaning markaziy rolini tan oladi va ularni
qo'yadi tanqidiy jihatlari bolalikda uchraydi. Psixoanaliz turli kontekstlarda,
jumladan, san'at, siyosat, sotsiologiya va adabiyotda qo'llaniladi.
Psixoanaliz psixologik yordam usuli sifatida ushbu fikrga asoslanadi, sevgining
dastlabki tajribalari, yo'qotish, o'limni tushunish, jinsiy hayotni boshdan kechirish

va hokazolar katta rol o'ynaydi. Bularning barchasi psixikaga ta'sir qiluvchi ongsiz
vakillikning shakllanishiga yordam beradi.
Bu omil rivojlanishni to'sib qo'yadigan ziddiyat manbai bo'lishi mumkin.
Psixoanaliz nimani anglatadi, u bemorga qanday imkoniyatlarni beradi? Bu odam
bir qator ongsiz ko'rinishlarni amalga oshirishi, ularga tushuntirish topishi mumkin
bo'lgan amaliyotdir.
Psixoanaliz orqali bemorga chuqurroq tushunish imkoniyati beriladi, uning
hayotida bo'sh munosabatlarni shakllantirgan yoki paydo bo'lgan tashvishli ongsiz
kuchlar ochiladi. Psixoanaliz psixikaning strukturasini tuzatishga qaratilgan bo'lib,
bunda nafaqat ma'lum alomatlardan xabardor bo'lishga, balki ularni chuqur
o'rganishga ham e'tibor beriladi.
Psikanalistning vazifasi bemorni hukm qilish, tashxis qo'yish yoki maslahat
berish emas. Maqsad, eng avvalo, insonning o'zini anglashiga yordam berish,
ijtimoiy stereotiplarni yo'q qilish, asossiz o'zini-o'zi tanqid qilish, har xil noto'g'ri
tushunchalardan xalos bo'lishdir. Bemor hayotni to'liq his qilishni, ichki erkin
bo'lishni o'rganishi muhimdir.
Avvalo, psixoanalitik psixoterapiya psixoanaliz shaxsiy hayot va do'stlikka
xalaqit beradigan hayotiy maqsadlarni amalga oshirishga to'sqinlik qiladigan
doimiy ravishda yuzaga keladigan psixologik muammolar tufayli umidsizlikni his
qiladigan odamlar uchun zarurdir.
Kayfiyatning o'zgarishi, tormozlanish va tashvish - umumiy simptomlar ichki
ziddiyatlar. E'tibor berilmagan holda, ular shaxsiy tanlov va professional
qarorlarga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Odatda bunday muammolarning ildizlari
ongsiz hududda joylashgan bo'lib, ularni psixoterapevtik usullardan
foydalanmasdan hal qilish mumkin emas.
Mutaxassis bemorga muammolarning ongsiz qismini tushunish uchun yangi
usulda yordam beradi. Tinch muhitda psixoanalitik bilan suhbat orqali bemor
elementlardan xabardor bo'ladi. ichki dunyo ilgari unga kirish imkoni bo'lmagan.
Bu uning xotiralari, orzulari, shuningdek, his-tuyg'ulari va fikrlarini anglatadi.
Shunday qilib, ruhiy og'riq olib tashlanadi, o'z-o'zini anglash ta'minlanadi.

Bularning barchasi bemorga o'zining ishonchini beradi hayotiy maqsadlar
erishiladi. Psixoanalizning ijobiy ta'siri bilan shaxsiy o'sish faol rivojlanmoqda.
Bundan tashqari, bu psixoanaliz tugagandan keyin uzoq vaqt davom etadi.
Professional psixoanaliz nima? Psixoterapevtga murojaat qilishdan oldin, odam
o'z muammosi bilan yolg'iz qolishga, izlashga majbur bo'ladi turli yo'llar bilan
yechimlar, o'rganish. Agar uning bu yo'nalishdagi barcha sa'y-harakatlari kerakli
natijalarni bermasa, o'zini oqlamasa yoki hatto muammoni yanada kuchaytirmasa,
u holda mutaxassisdan yordam so'rash to'g'risida qaror qabul qilinadi.
Dastlab, ikki yoki to'rtta uchrashuv davomida mijoz psixoanalitik bilan tanishadi,
odamni tashvishga soladigan muammoni birlamchi o'rganish mavjud. Ikkala tomon
ham ish shakli bo'yicha kelishuvga kelishadi. Bu tahlil yoki psixoanalitik terapiya
bo'lishi mumkin.
Ushbu bosqich tahlilchining bemor haqida maksimal ma'lumot olishini, uning
hayot tarixini o'rganishini anglatadi. Bu har bir holatda eng foydali bo'lgan keyingi
harakatlar to'g'risida qaror qabul qilish uchun asos bo'lib xizmat qiladi.
Agar psixoanalistning ishi erkin assotsiatsiyadan boshlangan bo'lsa, tahlilning
boshida mijoz haftasiga besh martagacha mutaxassisga tashrif buyuradi. Odam
divanda joylashgan va ma'lum bir vaqtda xayoliga kelgan hamma narsani aytadi.
Bu uning tajribalari, taassurotlari, shuningdek, psixoanaliz haqidagi fikri. Bemor
bilan birgalikda mutaxassis bemorning xulq-atvor usullari, munosabati va
harakatlarining asosi bo'lgan ongsiz faktlarni izohlaydi.
Depressiya psixoanalizga murojaat qilishning juda keng tarqalgan sababidir.
Psixoanaliz nima ekanligini tushunib, ko'p odamlar o'zlarini tushunishga,
hayotning normal ritmiga qaytishga yordam beradigan bu usul ekanligini
tushunishadi.
G'amgin holat, tushkunlik va chuqur umidsizlik - bu hamma uchun tanish
tuyg'ular. Ammo ba'zida depressiya intensivlik va haddan tashqari miqyosga ega
bo'lib, odamni tom ma'noda o'ziga singdiradi. Bundan tashqari, psixoanalizga
murojaat qilib, og'riq va tashvishlarni bartaraf etish, odamning qiyinchiliklar va
qiyinchiliklarni boshdan kechirish qobiliyatini oshirish mumkin.

Bizning psixikamiz qanday sirlarni yashiradi? Nega ular "barchamiz bolalikdan
kelganmiz" deyishadi? Nega biz o'jarlik bilan bir xil tirgakni bosib o'tamiz va
bizga mos kelmaydigan munosabatlarning shafqatsiz doirasidan chiqa olmaymiz?
Orzular qayerdan keladi va ular bizga nimani aytmoqchi?
20-asrning boshlarida yaratilgan va ong psixologiyasiga putur etkazadigan
psixoanaliz insonning ruhiy hayotiga oid ushbu va boshqa ko'plab savollarga javob
beradi.
20-asr boshidagi ajoyib olim Zigmund Freydning inqilobiy qarashlari nafaqat
psixologiya fanini ostin-ustun qilib qo ydi, balki butun G arb madaniyatiga hamʻ ʻ
katta ta sir ko rsatdi. Ayni paytda, Freyd keyinchalik faqat buyuk iste'dodlarga xos
ʼ ʻ
bo'lgan barcha ishtiyoq bilan shug'ullanadigan faoliyat sohasini tanlash u
tomonidan ongli ravishda qilingan deb aytish mumkin emas.
Zigmund Freyd (1856 yilda tug'ilgan) kambag'aldan chiqqan yahudiy oilasi, va
shuning uchun, hatto Venadagi gimnaziyani a'lo darajada tugatgan bo'lsa ham, u
tibbiyot va huquqdan boshqa hech narsa qilish imkoniyatiga ega emas edi - bu
o'sha davrlarning so'zsiz antisemit qoidalari edi. Freyd Vena universitetining
tibbiyot fakultetini tanladi. U boshidanoq ko'proq narsani qilishni xohladi ilmiy
tadqiqot, ammo moliyaviy qiyinchiliklar uni amaliyotni boshlashga majbur qildi.
Freyd ham jarroh, ham terapevt, ham oilaviy shifokor sifatida ishlashga muvaffaq
bo'ldi, ammo u psixiatriya va nevropatologiyani tanladi.
Freyd nihoyatda mehnatkash edi: uning merosi 24 jildlik ilmiy asarlardan iborat.
U doimiy ravishda o'z qarashlarini rivojlantirdi va qayta ko'rib chiqdi, o'z
taxminlari va tushunchalarining haqiqatini amaliy tadqiqotlar bilan qizg'in
tasdiqladi va tasdiqladi. Freyd atrofida yosh shifokorlar doirasi to'plandi, ularning
ko'plari keyinchalik o'zlarining g'oyalarini ishlab chiqdilar va o'zlarining
psixologik fikr maktablarini yaratdilar. U bilan til topishish oson bo‘lmadi – u
zolimlarcha o‘z sheriklaridan sadoqat va sadoqatni talab qildi va uning nazariyasini
tanqid qilishga jur’at etganlarni yoki Freydning fikricha, psixikaga nisbatan
noto‘g‘ri qarashlarni taklif qilishga jur’at etganlarni o‘zboshimchalik bilan haydab
chiqardi. Ehtimol, uni avtomatik ravishda quyi tabaqa odamiga aylantirgan

yahudiy kelib chiqishi va o'z fikrini himoya qilish zarurati Freydda yoshligidan
"jangovar" fazilatlarni va ko'pchilikka qarshilik ko'rsatish qobiliyatini tarbiyalagan.
Umrining so'nggi yillarida Freyd jiddiy kasallik - yuz saratoni tufayli kelib
chiqqan doimiy og'riq bilan kurashdi. 15 yil davomida u o'ttiz uchta operatsiyani
o'tkazdi, lekin ishlashni to'xtatmadi: tadqiqot, ma'ruzalar, nashriyot ishlari. Uning
qarashlari qanchalik mashhur bo'lsa, unga nisbatan tanqidlar shunchalik ko'p
eshitilardi va Freyd o'z raqiblarining dalillarini ko'proq kuch bilan qaytardi. 1933
yilda natsistlar uning bir dasta kitoblarini yoqib yuborishdi, Freyd hazil bilan
munosabatda bo'lib, bu taraqqiyot ekanligini, O'rta asrlarda uni o'zi yoqib
yuborishlarini ta'kidladi. 1938 yilda Avstriya fashistlar tomonidan bosib
olingandan so'ng, Freydga Angliyaga ketishga ruxsat berildi va u erda bir yil o'tib
vafot etdi.
1.2.Psixoanalizning paydo bo'lish tarixi
Psixoanalizning paydo bo'lish tarixi
Faoliyatining boshida Zigmund Freydga mashhur yevropalik fiziolog Ernst
Bryuk, muvaffaqiyatli gipnoz shifokori Jozef Breyer va mashhur nevrolog Jan-
Martin Sharko kabi taniqli olimlar bilan hamkorlik qilish baxtiga muyassar bo'ldi.
(Ha, ha, xuddi shu Charcot, uning nomi dush bugungi kunda nevropsikiyatrik
kasalliklarni davolash uchun ishlatiladi). Bundan kelib chiqqan ba'zi g'oyalar va
fikrlar boshlang'ich davr faoliyati, keyinchalik Freydning ilmiy ishlarida
rivojlanishni topdi.
Jumladan, yosh olim va amaliyotchi shifokor Zigmund Freydning e'tiborini
isteriya bilan og'rigan bemorlarda namoyon bo'ladigan ba'zi alomatlarni fiziologiya
nuqtai nazaridan hech qanday tarzda tushuntirib bo'lmasligi o'ziga tortdi. Masalan,
odam tanasining bir qismida "sezgini yo'qotdi", garchi qo'shni hududlarda asab
o'tkazuvchanligi sog'lom bo'lib qoldi. Yana bir misol, psixikada sodir bo'ladigan
barcha jarayonlarni reaktsiya bilan izohlab bo'lmaydi asab tizimi yoki inson
ongining harakati, gipnozga duchor bo'lgan odamlarning xatti-harakatlarini
kuzatish edi. Endi hamma tushunadiki, gipnoz holatidagi odamga ma'lum
harakatlarni bajarish buyrug'i berilishi mumkin va odam uyg'onganidan keyin

ongsiz ravishda buyruqni bajarishga intiladi. Agar siz odamdan nima uchun bu
harakatni amalga oshirishni xohlayotganini so'rasangiz, u juda mantiqiy asoslar
beradi. Ya'ni, psixikaning o'zi, bu harakatlarga ob'ektiv ehtiyoj bo'lmasa ham,
harakatlar uchun tushuntirishlar bilan "kelib chiqadi". Freyd davrida insonning
ongli harakatlarini ongdan yashirin sabablar bilan boshqarish mumkinligini
tushunish haqiqiy kashfiyot edi. Freyddan oldin "ongsiz" yoki "ongsiz"
tushunchalari umuman mavjud emas edi! Bu kuzatishlar psixoanalizning
rivojlanishiga turtki bo'lib xizmat qildi - ya'ni inson psixikasini uning
harakatlantiruvchi kuchlari, sabab va oqibatlari, oldingi tajribaning keyingi hayoti
va neyropsik salomatligiga ta'siri nuqtai nazaridan tahlil qilish.
Psixoanaliz asoslari
Psixoanalizning butun nazariyasi Freydning aqliy (ruhiy) hayot tabiatida
uzilishlar va nomuvofiqliklar yo'q degan fikriga asoslanadi. Har bir fikr, istak, his-
tuyg'u yoki harakatning o'z sababi bor - ongli yoki ongsiz niyat. Oldingi voqealar
va tajribalar keyingi voqealarga ta'sir qiladi. Hatto ba'zi hissiy tajribalar, insonning
fikriga ko'ra, hech narsa bilan oqlanmasa ham, bir ongli hodisani boshqasi bilan
o'rnatadigan yashirin aloqalar mavjud.
Shuning uchun inson psixikasini uch sohaga bo'lish mumkin: ong, ongdan
oldingi, ongsiz.
Ongsizlik sohasi hech qachon ongli bo'lmagan va unga hech qachon erishib
bo'lmaydigan instinktiv elementlarni o'z ichiga oladi. Shuningdek, "tsenzuradan"
o'tmagan, ya'ni odam tomonidan taqiqlangan, iflos, yashashga huquqi yo'q deb
qabul qilingan tajribalar, his-tuyg'ular va fikrlar bu erda ongdan chiqib ketishga
majbur bo'ladi. Ongsizlik vaqtga bo'ysunmaydi. Erta bolalik xotiralari, agar ular
to'satdan ongiga qayta kirsa, ular paydo bo'lgan paytdagidek yorqin bo'lib qoladi.
Oldindan ong - bu ongga osonlik bilan kirishi mumkin bo'lgan ongsizlikning bir
qismi.
Ong hayotimizning har bir daqiqasida biz biladigan narsalarni o'z ichiga oladi.
Psixikaning asosiy faol kuchlari, Freydning fikricha, instinktlar - tanani ma'lum
bir maqsad sari yo'naltiradigan keskinliklardir. Ikkita asosiy instinkt mavjud:

Libido (lotincha "istak" dan) - hayot energiyasi;
Agressiv energiya yoki o'lim instinkti.
Psixoanalitik nazariyada asosan jinsiy tabiatga ega bo'lgan "libido" ko'rib
chiqiladi. Libido - bu tirik energiya bo'lib, uning paydo bo'lishi, miqdori, harakati
va tarqalishi insonning xatti-harakati, fikrlari va tajribalarida kuzatilgan ruhiy
kasalliklar yoki xususiyatlarni tushuntirishi mumkin.
Bu (Id) boshidanoq insonga xos bo'lgan hamma narsa - irsiyat va instinktlar. Id
mantiq qonunlariga bo'ysunmaydi, undagi hamma narsa tartibsiz va tartibsizdir.
Biroq, id, shubhasiz, ego va superegoga ta'sir qiladi. Hayit – qudrati cheksiz,
ammo o‘z irodasini amalga oshirishda qo‘l ostidagilarga tayanishga majbur
bo‘lgan ko‘r podshohdir.
Men (Ego) - bu boshqalar bilan bevosita aloqada bo'lgan shaxsning bir qismi. Ego
iddan rivojlanadi, chunki bola o'zini shaxs sifatida anglaydi. Ego hayit sharbatlari
bilan oziqlanadi, qobig'i daraxtni himoya qilganidek, uni himoya qiladi. Ego va
Idning o'zaro ta'siri jinsiy ehtiyoj misolida ifodalanishi mumkin: Id bu ehtiyojni
to'g'ridan-to'g'ri jinsiy faoliyat orqali chiqaradi, Ego qachon va qanday sharoitlarda
bunday faoliyat maqsadga muvofiqligini hal qilish uchun chaqiriladi. Ego
instinktiv identifikatorni cheklaydi yoki yo'naltiradi, bu shaxsning jismoniy va
ruhiy salomatligi va xavfsizligini ta'minlaydi.
II.bob. Shaxs nazariyalarini psixodinamik yo’nalishi
2.1. Psixodinamik yo ’ nalishga qisqacha tavsifnoma.
Z.Freyd hayoti haqida Zigmund Freyd 1856 yilda Freyburgda, o’sha paytdagi
Avstriya Vengriya imperiyasining hozirgi kunda Chex respublikasiga taaluqli
qismida tug`ildi. U tibbiyotni Venada o‘rgandi va shu erda Avstriyani natsistlar
1938 yilda anneksiya qilgunlariga qadar yashadi.
YAhudiy sifatida u vatanini tashlab ketishga majbur bo‘ldi va Londonga borib
o‘rnashdi, o‘sha erda 1939 yilda vafot etdi.
Uzoq yillar davomida u bedavo saraton kasalligi bilan kurashib yashadi. Uning
eng mashhur asarlari quyidagilar: ―Tushlarning ta`biri , ―Psixoanalizga kirish‖
bo‘yicha ma`ruzalar , ―Lazzat tamoyili ortida , ―Bir illyuziyaning kelajagi ,
‖ ‖ ‖

―Madaniyatdan norozilik , ―Muso va monoteizm Ontogenezda rivojlanish‖
psixikasi tushunchasiga psixoanalitik yondashuv asoslari Z.Freyd tomonidan
kiritilgan. Psixik rivojlanish psixoanalizida qiziqishlar, motivlar va tuyg`ular
sohasini murakkablashishi jarayoni bilan shaxs rivojlanishi hamda uni tuzilishi va
funktsiyalarini takomillashishi bilan tenglashtiriladi.
Z.Freyd inson psixikasini 3 bosqichga ya`ni psixik jarayonlarni printsipial
anglash imkoniyati mezoni bo‘yicha ong, ongosti va ongsizlikka ajratadi. Uning
ilmiy qiziqishlari birinchi navbatda jinsiy va agressiv qiziqishlarini majmuasiga
qaratilgan. Aynan ongsizlik birinchi bo‘lib jamiyatga qarshi turadi. Freyd shaxs
rivojlanishini individni tashqi ijtimoiy dunyoga moslashishi sifatida kiritgan hamda
unga begona lekin juda ham zarur debhisoblaydi.
Inson shaxsi Z.Freyd bo‘yicha o‘z tarkibiga tuzilmaviy komponentlarni qamrab
oladi: U Men Oliy Men U (Id)-shaxsning primitiv yadrosi u tug`ma xarakterga ega,
ongsizlik joylashgan va qoniqish tamoyiliga bo‘ysunadi. Idda tug`ma impulsiv
qiziqishlar mavjud (hayot instinkti Eros va o‘lim instinkti Tanatos) va psixik
rivojlanishni 36 energetik asosini tashkil etadi.
Himoya mexanizmi atamasi 1894-yilda dastlab Z.Freyd tomonidan fanga kiritildi.
Keyinchalik mazkur sohadagi tadqiqotlarning miqdorini ortib borishi natijasida
uning amaliy va nazariy ahamiyati ham ortib bormoqda. Psixologik himoya – bu
shaxsni salbiy kechinmalardan himoya qilishga yo‘naltirilgan anglanmagan psixik
jarayondir. Aynan psixologik himoya mexanizmlari qarshilik ko‘rsatish jarayonlari
asosida yotadi. Shaxsning himoya mexanizmlari uning psixikasida ilk bolalik
davrida paydo bo‘ladi va butun hayoti mobaynida davom etadi.
Psixologik himoya mexanizmlari odamni yoqimsiz emotsional kechinmalardan
himoya qiladi, psixologik komfortni saqlab berishga yordam beradi. Psixologik
himoyani funktsional vazifani va maqsadi, ongsizlikni instinktiv impulslari va
tashqi ijtimoiy muhit talablarini o‘zlashtirishi oila va jamiyatning qoida va
normalarini o‘zlashtirish o‘rtasidagi ziddiyatlar bilan shartlangan ya`ni shaxsni
ichki nizolarini (havotirlik,siqilish) engillashtirishdan iborat.

Psixologik himoya mexanizmlari bu nizolarni engillashtiradi, inson xulq-atvorini
himoya qiladi va uni moslashuvchanligi va psixikasini barqarorligini oshirgan
holda boshqaradi.Psixologik himoyalanganlikni ta`minlovchi asosiy mexanizm
sifatida shaxsning barqarorlashtiruvchi maxsus boshqaruv tizimi yuzaga chiqadi.
Ular nizoni anglash bilan bog`liq bo‘lgan havotir tuyg`ularini bartaraf qilish yoki
minimumigacha keltirishgacha yo‘naltirilgan.
Bu yondashuv bilan bog`liq holda uning asosiy funktsiyasi sifatida ong muhitini
negativ shaxsni jarohatlovchi kechinmalardan ―to‘sish ko‘rib chiqiladi. Keng‖
ma`noda ―psixologik himoya atamasi psixologik diskomfortni bartaraf etish
‖
natijasida yuzaga keladigan negativizm kabi shaxs xislatlari faolligini
chalkashtiruvchi ―yolg`onlar paydo bo‘lishi, shaxslararo munosabatlar tizimini
‖
o‘zgartiruvchi har qanday xarakatlarni tushuntirishda qo‘llaniladi. Tor ma`noda esa
psixologik himoya bir qator himoya mexanizmlarini funktsiyalashuvi natijasida
ong tarkibini o‘ziga xos tarzda o‘zgarishiga olib keluvchi tushunchani anglaymiz.
Ular tushkunlik, rad etish, proektsiya, identifikatsiya, regressiya, izolyatsiya,
ratsionalizatsiya, konversiya va boshqalarda. Bu himoya mexanizmlarini faoliyati
insonning axborot-yo‘nalganlik harakatlari asosini va uning sub`ektiv, shaxsiy
munosabatlar tizimini adekvatligini oshirmasdan uni mosligini xatto tushirishi xam
mumkin.
Himoya mexanizmi – bu xatar yoki xavotir manbaini buzib ko‘rish rad etish yoki
qochish mumkin bo‘lgan har qanday jarayon. Himoya mexanizmlari, shuningdek,
bizning ―Men ligimizni ideallashtirilgan obrazini tartibga solishga hamda
‖
o‘zimizni qabul qilishimiz qulay bo‘lishi uchun yordam beradi. Zigmund Freyd
birinchilardan bo‘lib, himoyaning ko‘p turlarini identifikatsiyalangan va bu
mexanizmlar ongsiz tarzda harakat qilishini taxmin qilgan. Himoya
mexanizmlarini juda ko‘p qo‘llovchi insonlar yaxshi moslashmay qoladilar, chunki
ular emotsional energiyalarining ko‘pini xavfni nazorat qilish va o‘zi haqidagi
yolg`on tasavvurlarini saqlab qolishga harakat qiladi. Shunga qaramay himoya
mexanizmlarini foydasi mavjud.

Ular ko‘pincha xavfni engib o‘tishga yordam beradi. Bizda xavfdan samarali
qutilish va muammoga diqqatni qaratishga vaqt paydo bo‘ladi. Agar siz bizning
aytganlarimizdan o‘zingizga 38 taalluqliligini olgan bo‘lsangiz, bu siz o‘zingizni
faqatgina himoya qilaverasiz degani emas. Avval ta`kidlaganimizdek hamma ham
himoya mexanizmlarini qo‘llab turadi.
Himoya mexanizmlarining ikkita asosiy tavsifnomalari mavjud: 1.Reallikni rad
etish yoki buzish. 2.Ongsiz darajadagi faoliyat. Ko‘pincha odamlar himoya
mexanizmlarini bitta turini emas, balki ularni kompleks tarzda qo‘llashni ma`qul
ko‘radilar.
Bundan tashqari ko‘pchilik insonlarda bitta mexanizmlarni boshqasidan afzal
ko‘rish moyilligida, ya`ni xuddi ularning qo‘llanilishi odat tusiga aylangandek
tuyuladi. Psixologik himoya mexanizmlarini turlari. 1.Siqib chiqarish – bu
yoqimsiz fikr, istak yoki tuyg`ularni ongsiz, beixtiyor ravishda chiqarib tashlash
jarayoni. Z.Freyd motivatsion unutish orqali himoya mexanizmini to‘liq ifodalab
bergan. U simptomlarni shakllanishida muhim rol` o‘ynaydi. Bu mexanizmni
faoliyati xavotirlikni kamaytirish jarayonida etarli bo‘lmaganda xamda siqib
chiqarilgan ma`lumotni buzilgan holda anglashga yordam beruvchi boshqa himoya
mexanizmlari ishga tushadi. Ma`lumki, psixologiya fanida himoya mexanizmlarini
ikkita kombinatsiyasi keng tarqalgandir: A)siqib chiqarish+siljish. Bu
kombinatsiya faollik reaktsiyalarini yuzaga kelishiga yordam beradi. Siqib
chiqarish va siljish mexanizmlari tarkibida bo‘lgan bolaga nisbatan dushmanlikka
qarshi himoyani ifodalaydi. B)siqib chiqarish+konversiya – bu kombinatsiya
isterik reaktsiyalarni asosini tashkil qiladi. Tushkunlik mexanizmining mohiyati –
ongdan jarohatlovchi voqea mohiyati va u bilan bog`liq emotsiyalarni chiqarib
tashlashdir. Tushkunlik qo‘rquv emotsiyalarini ushlab turish uchun rivojlanadi.
Ularning paydo bo‘lishi o‘zini ijobiy idrok qilish uchun noma`qul shuningdek,
agressorga bog`liq bo‘lib qoladi.
Qo‘rquv real stimulni unutish oqibatida qo‘rquvni keltirib chiqaruvchi,
shuningdek, u bilan bog`liq bo‘lgan assotsiativ ob`ektlar, faktlar vaziyatlarning 39
barchasi yig`iladi. Regressiya. Muammoli vaziyatda avvalgi yoki bolalikdagi istak

va xarakatlarni qoniqish shakliga qaytishdir. Regressiya qisman to‘liq yoki
simvollik bo‘lishi mumkin. Muammoni yordam so‘rash oqibatida hal qilish
―regressiya sinfiga shuningdek, ―xarakat faolligi mexanizmiga kiradi.‖ ‖
SHuningdek, xavotirlikni kamayishini talab qilish mumkin bo‘lmagan istak orqali
kelib chiqqan. Regressiv xulq-atvor ko‘p hollarda kattalar tomonidan taqdirlanadi
xamda simbiotik emotsional munosabatlarni talab qiladi. Proektsiya – bu individ
o‘zining ongli darajasida rad qiluvchi fikr, tuyg`u, motiv va istaklarni boshqa shaxs
yoki ob`ektga o‘tkazish mexanizmi.
Mexanizm o‘zini va atrofdagilarni ular tomonidan emotsional rad etilishi sifatida
qabul qilmaslik tuyg`usini ushlab turish uchun rivojlanadi. Proektsiya o‘zini qabul
qilmaslik qo‘rquvi bilan kurashishni uddalay olish uchun boshqalarning rad
etuvchi xarakatiga nisbatan chaqirilgan. Proektsiya atrofdagilarga ularni qabul
qilmasliklarining ratsional asosi sifatida turli negativ sifatlarni ularning fonida
o‘zini qabul qilish uchun yo‘naltirishdir. ―Agar yomon odam meni rad etsa,
demak men yaxshiman yoki yomon odamning fikri men uchun ahamiyatli emas .
‖
Proektsiyani noaniq shakllarini kundalik hayotda uchratish mumkin.
Ko‘pchiligimiz o‘z kamchiliklarimizga e`tibor bermay, boshqalarda ularni
osonlikcha sezamiz. Biz atrofdagilarni o‘z tashvishlarimizda ayblashga moyilmiz.
Proektsiya zararli bo‘lishi xam mumkin, chunki reallikni noto‘g`ri anglashga olib
keladi. Bu mexanizm kshpincha anglamaydigan va xafa bo‘luvchi shaxslarda
namoyon bo‘ladi. Introektsiya – inson yoki ob`ektni simvolik internalizatsiyasi
(o‘ziga kiritishi). Mexanizm xarakati proektsiyaga qarama-qarshidir. Introektsiya
yordamida sevgi ob`ektlari va o‘zining shaxsi o‘rtasidagi farqlar bartaraf etiladi.
Ba`zida boshqa odamlarga nisbatan jaxl yoki agressiya o‘rniga yo‘q qiluvchi
tuyg`ular, o‘zini o‘zi tanqid qilishga, o‘zini qadrlamaslikka aylanadi,
chunkiayblanuvchida introektsiya sodir bo‘lgan.
Bunday vaziyat ko‘pincha depressiya holatida kuzatiladi. 40 Ratsionallashtirish –
aslida mumkin bo‘lmagan fikr, tuyg`u, xulq-atvorlarini oqlashga ishonchli
sabablarni topuvchi himoya mexanizmi. Ratsionallashtirish – psixologik
himoyaning eng keng tarqalgan mexanizmi, chunki bizning xulqatvorimiz ko‘plab

omillar orqali aniqlanadi va biz uni o‘zimiz uchun ma`qul bo‘lgan yo‘l bilan
tushuntirganimizda ratsionallashtirgan bo‘lamiz. Ratsionallashtirishni ongsiz
mexanizmini to‘qib chiqarilgan yolg`on, firib yoki mug`ombirlik bilan aralashtirib
bo‘lmaydi. Intellektualizatsiya – bu ximoya mexanizmi emotsional xis-tuyg`u va
kechirmalarnin bartaraf etish maqsadida namayon bo‘ladi. Intelektual zaxiralarni
katta miqdorda qo‘llashni taqozo etadi. Kompensatsiya yoki sublimatsiya bu real
yoki hayotiy kamchiliklarni ongsiz tarzda bartaraf etish xarakati. Kompensatorlar
xarakat universialdir, chunki statusini egallash deyarli barcha insonlarning
istagidir. Kompensatsiya ijtimoiy yaroqli (ko‘zi ojizning musiqachiga aylanishi) va
yaroqsiz (bo‘yi past insonni) agressivlik va xokimlikka intilishi bilan
kompensatsiyalash nogironlikni qo‘pollik va nizolashuvchanlik bilan
kompensatsiyalash bo‘lishi mumkin. SHuningdek, to‘g`ri kompensatsiya (yutuqsiz
yutuqqa erishib bo‘lmaydigan sohada omadga intilish) va bavosita
kompensatsiyaga (o‘zini o‘zi boshqa muhitda tasdiqlashga intilish) ajratiladi.
Reaktiv tuzilmalar himoya mexanizmini anglash uchun to‘g`ri kelmaydigan mayl,
istak va tuyg`ularni, ayniqsa, jinsiy va agressiv ma`no jixatdan unga qarama qarshi
munosabat yoki xarakatlarni rivojlantirish yoki urg`u berish yo‘li bilan
almashtiradi. Bu himoya mexanizmini rivojlanishi inson oliy ijtimoiy (axloqiy)
qadriyatlarni o‘zlashtirishi bilan bog`laydilar. Reaktiv tuzilish xursandchilik
emotsiyalarini ushlab turish uchun qo‘llaniladi. Bu mexanizm xarakatdagi
qaramaqarshi ustanovkalarni amalga oshirishni taqozo etadi. SHu jumladan,
qarashlarning mustaxkam belgilanganligi, uyatchanlik, muruvvat hamda raxmdillik
va boshqalar.
Himoya ikki bosqich xarakterga ega. Avval mumkin bo‘lmagan istak siqib
chiqariladi, so‘ng uning antitezasi kuchayadi. Masalan, xaddan tashqari vasiylik
rad etilganlik hissini xaddan ziyod ijobiy va muloyim xulq dushmanlikni
berkitishlari mumkin va boshqalar. Reallikni rad etish bu anglanilgan vaziyatda
og`riqli bo‘ladigan o‘y-fikr, tuyg`u, istak, talab yoki reallikni rad etuvchi
mexanizm. Rad etish atrofdagilarning befarqligi va rad etilishini ko‘rsatsalar,
ularni qabul qiluvchi emotsiyalarni ushlab qolish maqsadida rivojlanadi.

Xarakatlaridan xuddi muammolari yo‘qdek tuyuladi. Rad etish mexanizmining
ko‘p miqdori bolalar uchun xarakterlidir. Kattalar rad etish mexanizmini inqirozli
vaziyatlarda qo‘llaydilar
2.2 Z.Freyd bo’yicha psixikaning tuzilishi.
Shaxsni barqarorlashtiruvchi maxsus boshqaruv tizimi psixologik himoyani
ta'minlovchi asosiy mexanizm sifatida maydonga chiqadi. Ular mojaroni tushunish
bilan bog'liq tashvish hissiyotlarini yo'q qilish yoki kamaytirishga qaratilgan.
Ushbu yondashuv bilan bog'liq holda, uning asosiy vazifasi ong muhitini salbiy
shaxsga zarar etkazadigan tajribalardan "to'sib qo'yish" hisoblanadi.
Keng ma'noda "psixologik himoya" atamasi psixologik noqulaylikni bartaraf etish
natijasida yuzaga keladigan negativizm kabi shaxsiy xususiyatlarning faolligini
chalkashtirib yuboradigan "yolg'on" ko'rinishini va tizimni o'zgartiradigan har
qanday xatti-harakatni tushuntirish uchun ishlatiladi. shaxslararo munosabatlar.
Tor ma’noda biz psixologik himoyani bir qator mudofaa mexanizmlari faoliyati
natijasida ong tuzilishining o‘ziga xos tarzda o‘zgarishiga sabab bo‘ladigan
tushuncha sifatida tushunamiz.
Bular tushkunlik, inkor etish, proyeksiya, identifikatsiya, regressiya, izolyatsiya,
ratsionalizatsiya, konversiya va boshqalar.
Ushbu himoya mexanizmlarining faoliyati hatto insonning axborotga
yo'naltirilgan harakatlarining asosini va unin subyektiv, shaxsiy munosabatlar
tizimining muvofiqligini kamaytirishi mumkin.
Himoya mexanizmi - bu xavf yoki tashvish manbasini buzish, rad etish yoki
undan qochish mumkin bo'lgan har qanday jarayon. Himoya mexanizmlari,
shuningdek , ideallashtirilgan o'z imidjimizni tartibga solishga yordam beradi va
o'zimizni qabul qilishni osonlashtiradi. Zigmund Freyd birinchilardan bo'lib
ko'plab himoya turlarini aniqlagan va bu mexanizmlar ongsiz ravishda ishlaydi deb
taxmin qilgan.
Juda ko'p himoya mexanizmlarini ishlatadigan odamlar noto'g'ri sozlangan,
chunki ular hissiy energiyasining katta qismini xavfni nazorat qilish va yolg'on

o'zini tasavvur qilish uchun sarflaydi. Shunga qaramay, himoya mexanizmlarining
afzalliklari mavjud. Ular ko'pincha xavfni engishga yordam beradi. Xavfdan
samarali qochish va muammoga e'tibor qaratish uchun vaqtimiz bo'ladi. Agar siz
bizning aytganlarimizni sizga tegishli deb bilgan bo'lsangiz, bu faqat o'zingizni
himoya qilishingiz mumkin degani emas. Yuqorida aytib o'tganimizdek, hamma
himoya mexanizmlarini qo'llab-quvvatlaydi.
Himoya mexanizmlarining ikkita asosiy tavsifi mavjud:
1. Haqiqatni inkor etish yoki buzish.
2. Ongsiz darajadagi faoliyat.
Ko'pincha odamlar faqat bitta turdagi himoya mexanizmlarini qo'llashni emas,
balki ularni kompleks tarzda qo'llashni afzal ko'radilar. Bundan tashqari, ko'pchilik
odamlarda bir mexanizmni boshqasidan afzal ko'rish tendentsiyasi mavjud, ya'ni
ulardan foydalanish odat tusiga kirgandek tuyuladi.
Psixologik himoya mexanizmlarining turlari.
1. Bostirish - yoqimsiz fikrlar, istaklar yoki his-tuyg'ularni ongsiz va ixtiyoriy
ravishda tashqariga chiqarish jarayoni. Z. Freyd himoya mexanizmini motivatsion
unutish orqali to'liq ifoda etdi. Semptomlarning shakllanishida muhim rol o'ynaydi.
Xavotirni kamaytirish jarayonida ushbu mexanizmning faolligi etarli bo'lmaganda,
xom ashyoda siqib chiqarilgan ma'lumotni tushunishga yordam beradigan boshqa
himoya mexanizmlari faollashadi. Ma'lumki, psixologiyada mudofaa
mexanizmlarining ikkita kombinatsiyasi keng tarqalgan:
A) siljish + siljish. Bu kombinatsiya faollik reaktsiyalarini boshlashga yordam
beradi. Ejeksiyon va sirpanish mexanizmlari uning tarkibidagi to'pga nisbatan
dushmanlikdan himoya qiladi.
B) siljish + konversiya - bu birikma isteriya reaktsiyalarining asosini tashkil
qiladi.
Depressiya mexanizmining mohiyati travmatik hodisaning mohiyatini va u bilan
bog'liq his-tuyg'ularni ongdan chiqarib tashlashdir. Depressiya qo'rquv
hissiyotlarini o'z ichiga olish uchun rivojlanadi. Ularning tashqi ko'rinishi ijobiy
o'zini o'zi anglash uchun noqulay va tajovuzkorga bog'liq. Qo'rquv haqiqiy

qo'zg'atuvchini unutish natijasida yuzaga keladi, shuningdek, assotsiativ ob'ektlar,
unga bog'liq faktlar va vaziyatlar to'planadi.
Regressiya. Muammoli vaziyatda bu avvalgi yoki hozirgi istaklar va
munosabatlarni qondirish shakliga qaytishdir. Regressiya qisman to'liq yoki ramziy
bo'lishi mumkin. Yordam so'rash natijasida muammoni hal qilish "regressiya"
sinfiga, shuningdek, "zararni faollashtirish" mexanizmiga tegishli. Xavotirni
kamaytirishning imkonsiz istagi tufayli kelib chiqadi. Regressiv xatti-harakatlar
ko'pincha kattalar tomonidan mukofotlanadi va simbiotik hissiy munosabatlarni
talab qiladi.
Proyeksiya - bu shaxs ongli darajada rad etadigan fikrlar, his-tuyg'ular, motivlar
va istaklarni boshqa shaxsga yoki ob'ektga o'tkazish mexanizmi. Mexanizm o'zini
va boshqalarni ular tomonidan hissiy rad etish sifatida qabul qilmaslik tuyg'usini
saqlab qolish uchun rivojlanadi. Proyeksiya boshqalar tomonidan rad etilishi
qo'rquvini engish uchun chaqiriladi. Proyeksiya - turli salbiy sifatlarni ularni qabul
qilmaslik uchun oqilona asos sifatida atrof-muhitga o'tkazish. "Agar mening
yomon odamim meni rad etsa, men yaxshi yoki yomon odamning fikri men uchun
muhim emas".
Proyeksiyaning noaniq shakllarini kundalik hayotda uchratish mumkin.
Ko'pchiligimiz o'z kamchiliklarimizga e'tibor bermaymiz, lekin boshqalarda ularni
osongina sezamiz. Biz tashvishlarimiz uchun boshqalarni ayblashga moyilmiz.
Proyeksiya zararli bo'lishi mumkin, chunki u haqiqatni noto'g'ri tushunishga olib
keladi. Bu mexanizm kshpincha tushunmaydigan va xafa bo'lgan odamlarda
namoyon bo'ladi.
Introyeksiya - shaxs yoki ob'ektni ramziy ravishda ichkilashtirish. Mexanizmning
harakati proektsiyaga qarama-qarshidir. Introyeksiya yordamida sevgi ob'ektlari va
o'z shaxsiyati o'rtasidagi farqlar yo'q qilinadi. Ba'zida, boshqa odamlarga nisbatan
g'azab yoki tajovuz o'rniga, buzg'unchi tuyg'ular o'zini-o'zi tanqid qilish va o'zini
o'zi qadrlashga aylanadi, chunki ayblanuvchida introyeksiya mavjud. Bu holat
ko'pincha depressiyada kuzatiladi.

Ratsionalizatsiya - bu haqiqatda imkonsiz bo'lgan fikrlar, his-tuyg'ular va xatti-
harakatlarni oqlash uchun ishonchli sabablarni topadigan himoya mexanizmi.
Ratsionalizatsiya psixologik himoyaning eng keng tarqalgan mexanizmidir, chunki
bizning xatti-harakatlarimiz ko'plab omillar bilan belgilanadi va biz buni o'zimizga
qulay tarzda tushuntirsak, uni oqilona qilamiz. Ratsionalizatsiyani yolg'on, yolg'on
yoki ongsiz mexanizm tomonidan o'ylab topilgan til biriktirish bilan aralashtirib
yubormaslik kerak.
Intellektualizatsiya - bu kimyoviy mexanizm hissiy tuyg'ularni va kechirimlilikni
yo'q qilish uchun mavjud emas. Bu katta miqdorda intellektual zaxiralardan
foydalanishni talab qiladi.
Kompensatsiya yoki sublimatsiya - bu haqiqiy yoki hayotiy kamchiliklarni ongsiz
ravishda bartaraf etish harakati. Kompensatorlar tabiatan universaldir , chunki bu
deyarli barcha odamlarning o'z maqomini olish istagi. Kompensatsiya ijtimoiy
foydali bo'lishi mumkin (ko'zni musiqachiga aylantirish) va noqulay (qisqa odam)
tajovuzkorlik va hukmronlik, nogironlikni qo'pollik va moslashuvchanlik bilan
qoplash. Shunday qilib, u to'g'ridan-to'g'ri kompensatsiya (muvaffaqiyatsiz
muvaffaqiyatga erishib bo'lmaydigan sohada muvaffaqiyatga intilish) va bilvosita
kompensatsiyaga (boshqa muhitda o'zini o'zi tasdiqlashga intilish) bo'linadi.
Reaktiv tuzilmalar, ayniqsa, jinsiy va tajovuzkor ma'noda, ayniqsa, unga qarshi
munosabat yoki xatti-harakatlarni rivojlantirish yoki ta'kidlash orqali himoya
mexanizmini tushunishga mos kelmaydigan moyillik, istak va his-tuyg'ularni
almashtiradi. Ular ushbu himoya mexanizmining rivojlanishini yuksak ijtimoiy
(axloqiy) qadriyatlarni egallash bilan bog'laydilar. Reaktiv tuzilma quvonch
hissiyotlarini ushlab turish uchun ishlatiladi. Ushbu mexanizm qonunning qarama-
qarshi qoidalarini amalga oshirishni talab qiladi. Ular orasida qarashlarning
qat'iyligi, uyatchanlik, mehribonlik va rahm-shafqat va boshqalar
Himo ikki bosqichli xususiyatga ega. Birinchidan, imkonsiz istak siqib
chiqariladi, keyin uning antitezi kuchayadi. Masalan, haddan tashqari ijobiy va
yumshoq xatti-harakatlar rad etish, dushmanlik va boshqalarni kuchaytirishi
mumkin.

Haqiqatni rad etish - bu idrok etilgan vaziyatda og'riqli bo'ladigan fikr, his-tuyg'u,
istak, talab yoki haqiqatni rad etish mexanizmi. Rad etish, agar ular
atrofidagilarning befarqligi va rad etilishini ko'rsatsa, qabul qiluvchining his-
tuyg'ularini ushlab turish uchun rivojlanadi. Uning haqoratlari bilan hech qanday
muammo yo'qdek tuyuladi. Rad etish mexanizmining aksariyati bolalarga xosdir.
Kattalar inqirozli vaziyatlarda rad etish mexanizmidan foydalanadilar.
Siljish (pozitsiya o'zgarishi) - kuchliroq, kattaroq va muhimroq mavzu bilan
ziddiyatli vaziyat yuzaga kelganda , u o'zining tajovuzkorligi va g'azablangan his-
tuyg'ularini bo'shatganda, bu xavfga aylanadi.
"Psixologik himoya" va "mudofaa mexanizmlari" atamalari Z. Freyd tomonidan
jinsga kiritilgan. Keyin u davom ettirildi va talqin qilindi , o'zgartirildi va
modernizatsiya qilindi. Shuningdek, buni turli davrlardagi psixoanalitik
yo'nalishlar va psixoterapevtlarning tadqiqotlarida, shuningdek, boshqa psixologik
yo'nalishlar - ekzistensial psixologiya, gumanitar psixologiya, gestalt psixologiyasi
va boshqalarning tadqiqotlarida ko'rish mumkin. Himoya mexanizmlari
terminologik nuqtai nazardan birlikka ega emasligi, uning nomenklaturasi
boshqacha va shaxsiydir. Biroq, insonda himoya mexanizmlarining mavjudligi
eksperimental tarzda isbotlangan.
Psixoanalitik yo'nalishda psixologik himoya mexanizmlarini Z.Freyd, A.Freyd,
E.Fromm, K.Xorni va boshqalar o'rgandilar. Z.Freyd birinchi marta «hemoya»
atamasini «Hemoyaviy nevropsikozlar» (1894) asarida ishlatgan. Keyinchalik u
o'zining "Isteriya etiologiyasi" (1896) qo'llanmasida foydalangan. Z.Freyd bu
asarlarida mudofaa mexanizmining maqsadi va mazmunini to`liq ifodalagan. U
ongsizning instinktiv impulslari va tashqi muhitning ichkilashtirilgan talablari
o'rtasidagi qarama-qarshiliklar bilan shartlangan bo'lib, intropsik konfliktni
bo'shatish uchun ijtimoiy hamkorlik natijasida yuzaga keladi. Keyinchalik
“Tushkunlik tushunchasi”, “Relaksatsiya tamoyilining boshqa tomonida”,
“Ommaviy psixologiya” va “Me tahlili”, “Men” va “U” maqolalarida davom etdi.
“Himoya” nomi Z.Freyd tomonidan “Tushkunlik” nomi bilan almashtirilgan.

Z.Freyd o‘zining “Depressiya – alomat va xavotir” asarining ilovasida o‘zining
eski mudofaa tushunchalariga ham to‘xtalib o‘tgan. ilmiy adabiyotlarda hozirgacha
qo llanilgan boshqa himoya mexanizmlariga maxsus tushunchalar olib keldi. Shuʻ
tarzda fenomenologiyaning maqsadi va psixologiyaning predmeti aniqlanadi.
Z.Freydning “To‘liq va cheksiz tahlil” maqolasida bu muammo bo‘yicha bir
qancha fikrlarni uchratishimiz mumkin. Ushbu maqolada dialektika mudofaa
mexanizmini rivojlantirish va o'zlashtirish jarayoni sifatida qayd etilgan bo'lib, u
umumiy ichki-tashqi ziddiyatlarni bartaraf qiladi va individual xatti-harakatlarni
boshqaradi (barcha mexanizmlarning umumiy nomi sifatida). A.Freydning so nggi
ʻ
asarlarida Z.Freydning qarashlaridan deyarli farq qilmaydi.Uning tadqiqotlari
mudofaa mexanizmlarining umumiy nazariy tizimini yaratishga harakat
qilgan.1936-yilda nashr etilgan fundamental monografiyasida u mudofaa
harakatlarining turli uslublari haqida gapirgan.
A.Freydning fikricha, mudofaa mexanizmlari ikki turdagi reaksiyaga asoslanadi:
1. Impulslarning to‘g‘ri yo‘nalishda namoyon bo‘lishini bloklash;
2. Ularni shunday darajada bezovta qilish kerakki, reaksiyaning intensivligi
yetarli darajada kamayishi yoki u ketadi. boshqa yo'nalishda.A.Freyd
himoya mexanizmlarini tasniflashning bir qancha mezonlarini ajratib ko'rsatadi.
Masalan, "Men" xavfining lokalizatsiyasi, ontogenezdagi bilish vaqti ,
konstruktivlik darajasi , uning keyingi rivojlanishining qo'pol ko'rinishidagi oxirgi
mezoni, himoya mexanizmlari birlamchi va ikkilamchi, ibtidoiy va rivojlangan,
qulaylik yoki ko'proq tushunilgan moslashuvchan va moslashtirilmagan
bo'linmalar. UZ Freydning asosiy himoya usullari va tegishli nevrozlar o'rtasidagi
bog'liqlik haqidagi g'oyasini ishlab chiqdi va norma va patologiyada individual
rivojlanish rolini aniqladi.
Nihoyat, A. Freyd mudofaa mexanizmlari tushunchasini belgilaydi. Himoya
mexanizmlari - bu "O'z" ning faoliyati bo'lib, unga tahdid soladigan "Men" haddan
tashqari faol bo'lishi yoki tegishli ta'sirlarga duchor bo'lishi mumkin. Ular ong
bilan kelishmasdan ishlaydi. Ushbu kontseptsiyada biz avtomatizm deb
nomlanuvchi himoyani ongsiz hodisalarning tegishli turiga etkazishning muhim

g'oyasini ilgari surdik. Shunga muvofiq ravishda himoya jarayonlarini tashkil
etishda huquqni noto'g'ri bilan solishtirish masalasini qo'yish maqsadga
muvofiqdir. Subyektiv jihatdan imkonsiz bo'lgan har qanday ma'naviy tarkibni,
hatto u o'zgarishi yoki yo'q qilinishidan oldin qisqa vaqt ichida bo'lsa ham,
shunday tushunish kerak. Shundan so'ng oddiy aqliy operatsiya hal qilinadi,
mustahkamlanadi va shartli refleksli barqaror avtomatik xarakterga ega bo'ladi.
A.Freyd ontogenetik strukturaning vaqt manbasining qiymatlari va moslashuvini
aniqlashdan tashqari, himoyaning ongsizligi va himoya jarayonining ongsizligiga
ta'sir qiluvchi aqliy materialning ongsizligini farqladi.
A.Freyd himoyani Z.Freydga qaraganda kengroq tushunadi va u nafaqat
manfaatlarga, balki xavf tug‘diruvchi hamma narsaga qarshi ham qo‘llanilishi
mumkinligini ta’kidlaydi. U taklif qilgan tasnif otasi tomonidan taklif qilingan 10
ta himoya mexanizmiga asoslanadi. Ulardan birinchi beshtasi repressiya,
regressiya, reaktsiyalarning shakllanishi, izolyatsiya va yo'q qilishdir. Z. Freyd
tomonidan qo'shimcha nevrozlarda qo'llaniladigan mudofaa usullari sifatida
ko'rilgan: introyeksiya va proyeksiya "nevrotik mexanizmlar" deb ta'riflanadi -
hasad, paranoyya va gomoseksualizmga asoslangan nosog'lom o'zgarishlarda
"men" tomonidan qo'llaniladigan mudofaa usullari: O'z-o'zidan kurashish va
murojaat qilish , tushuntirildi. "instinkt o'zgarishi" sifatida sublimatsiya yoki
instinktiv maqsadlarni almashtirish nevrozlar emas, balki me'yorlarni o'rganish
uchun mos himoya usuli hisoblanadi. Anna Freyd qayd etilgan o'nta mudofaa
usuliga unchalik ahamiyatli bo'lmagan va shaxs rivojlanishining o'ziga xos davri
bilan bog'liq bo'lgan 5 ta xususiyatni qo'shdi, ya'ni tajovuz, identifikatsiya,
asketizm, intellektualizatsiya, "men" ni cheklash, fantaziya.
Z.Freyddan boshlab, mutaxassislarning keyingi faoliyatida normal sharoitda
himoya qilishni o'rganayotgan shaxsning xom psixologik himoya mexanizmlari,
o'ta og'ir, tanqidiy bosim, hayot sharoitlarida mustahkamlanish qobiliyati bilan
xom holda mustahkamlangan himoya shaklini oladi. , bir necha bor ta'kidlangan.
Bu odamning ichki ziddiyatlarini qo'zg'atish uni va uning atrofidagilarni ongsiz

ravishda norozilik manbaiga aylantirishi mumkin, shuningdek, Z.Freyd tomonidan
engish deb ataladigan maxsus mexanizmlarning paydo bo'lishiga imkon beradi.
"Himoya" va "Kurashish" ning maxsus psixologik mexanizmlari unga yoqimsiz
his-tuyg'ular va xotiralardan xalos bo'lishga yordam beradi. U ularni ongdan, ya'ni
tashvish va stressdan tashqarida ushlab turadi va ongsiz ravishda kompensatsiyani
amalga oshiradi. Psixologik himoya - bu shaxsning o'zgarishiga to'sqinlik qiluvchi
mexanizmlardan biri.
Psixologiyaning turli vakillari shaxsning har tomonlama va yaxlit xususiyati
tushunchasiga shaxsni himoya qilish mexanizmlarini kiritsalar ham, zarar
keltiruvchi konfliktlarning manbasiga qarashlarida ularni turlicha yondashuvlarga
ajratadilar. Agar Z.Freydning «U», «Odam» va «Superinson» kontseptsiyasida
qarama-qarshiliklar ichki konflikt deb qaralsa, K.Yung shaxsning himoya
vositalarini tashqi muhit va asosiy tipologik institutlar talablariga mos kelmasligi
bilan bog'laydi. shaxsning; A. Adler - to'liq bo'lmagan kompleks bilan bog'lanadi,
bu esa yaxshilanishga to'sqinlik qiladi.
K.Xorni shaxsning odamlarga nisbatan tajovuzkorlik ko'rsatish istagi va
bo'ysunmaslik istagini mos kelmaydigan nevrotik talablar bilan bog'laydi.
G. Sallivan - murakkab shaxslararo munosabatlarni ziddiyatli talablar bilan
bog'lagan. Keling, yuqorida keltirilgan asosiy tushunchalarga qisqacha to'xtalib
o'tamiz.
Psixolog KGYUngning fikricha, ongsizlikning asosiy kuchlari «kollektiv
ongsizlik» arxetiplaridir: xususan,
- birinchidan, umumiy axborot makonining elementi sifatida;
-ikkinchidan, individuallik instinkti.
K.Yung shaxsiy himoyaning namoyon bo'lishini tashqi muhit va shaxsning asosiy
tipologik institutlari talablariga mos kelmasligi bilan bog'laydi.
A.Adler o'z nazariyasining asosiy tamoyilini "individual psixologiya" va faoliyat
va rivojlanish tamoyili deb atadi. A.Adler ikki ongsiz qarama-qarshi tendentsiya
o'rtasidagi qarshilikni, ya'ni to'liqlik hissi va hukmronlik istagini himoya
mexanizmlariga zarar etkazuvchi konfliktlarning manbai deb biladi.

Xulosa qilib aytganda
, K. Xorni ongsizning yetakchi roli haqida psixoanalizning asosiy hodisalarini
ajratar ekan, tabiiy va ijtimoiy ontogenez va shaxs shakllanishiga ta’sir etuvchi
ijtimoiy muhitga e’tibor qaratdi. Nevrozning asosi sifatida u "bazal nevroz" ni har
qanday nevrozning o'zagi sifatida ko'rdi. Bu konfliktning boshida individning
boshqa odamlar bilan munosabati ta’sir qiladi va vaqt o’tishi bilan butun insonga
ta’sir qiladi.
Insonning ikkita asosiy istaklari, xavfsizlikka intilish va o'z tajribalarini qondirish
istagi o'rtasidagi ziddiyat psixologik himoya mexanizmlarini buzadi. K.Xorni bazal
bahsni keltirib chiqaradigan 3 ta uslubni ajratadi. Birinchi usul - asosiy
tajribalarning ziddiyatini ularni bostirish orqali hal qilish, ya'ni ongdan impuls yoki
ta'sirni chiqarib tashlash, shundan so'ng odam ularning mavjudligini anglamaydi.
Shaxs tomonidan asosiy ziddiyatni bartaraf etishning navbatdagi usuli bu ijtimoiy
xulq-atvorning ma'lum strategiyalari. Bu o'zi va boshqa odamlar o'rtasida shunday
masofani o'rnatishdirki , natijada nizolar paydo bo'lmaydi. Uchinchi usul -
shaxsning ijodiy imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda, lekin haqiqatdan ozmi-
ko'pmi uzoqda bo'lgan shaxs tomonidan ideallashtirilgan tasvirni yaratish.
Boshqa bir amerikalik psixolog va psixiatr G.Sallivanningning fikricha,
konfliktlarning asosiy manbai talablarning ularni qondirish usullariga mos
kelmasligi, shuningdek, shaxsning o‘z xavfsizligi haqida qayg‘urishi bolaga o‘tadi
va rivojlanadi. nosog'lom shaxslararo vaziyatlarda. Himoyaning asosiy mexanizmi
sifatida shaxsning alohida holatlari, o'zini o'zi boshqarish tizimi, xarakterning
ma'lum naqshlarini yo'naltiruvchi va to'sqinlik qiladi.

Xulosa
Men “Asab va ruhiyat” nomli kitobimda shu davrgacha (o‘ylaymanki, bundan
keyin ham) o‘zining psixoanaliz ta’limoti bilan bilan butun dunyo ilm ahlini
hayratga solib kelayotgan buyuk mutafakkir olim Zigmund Freyd haqida qisqacha
ma’lumot berayotganimdan hursandman. Mening maqsadim bu olim haqida kitob
yozish edi. Bu fikr 1997 yili qo‘limga “Psixologiya bessoznatelnogo” kitobi tushib
qolgandan so‘ng paydo bo‘lgandi. Zigmund Freydning psixoanaliz ta’limotini
o‘qidimu, u meni o‘ziga rom etdi. Uning ishlarini o‘zbek tiliga tarjima qilib
kichikroq bir kitob yozmoqchi bo‘ldim. Biroq bu ishlarim qolib ketdi.
Menda Z. Freydning psixoanaliz ta’limotini “Tibbiyot psixologiyasi” darsligiga
kiritish va uni talabalarga o‘qitib boshlash fikri paydo bo‘ldi. Balkim uning
ta’limoti Respublikamizning psixologiya kafedralari bor boshqa institutlarda
o‘qitilar deb qiziqib ko‘rdim. Biroq psixoanaliz ta’limoti hech joyda o‘qitilmas edi.
Men Z. Freydning psixoanaliz ta’limotini institumizning (u paytda 2-chi ToshMI)
o‘quv dasturiga kiritshga muvaffaq bo‘ldim. Z. Freyd ta’limoti bo‘yicha alohida
ma’ruza tayyorladim va uni barcha fakultetlarda o‘qitib boshladim. Amaliy
mashg‘ulotlarda bu ta’limotni talabalarga o‘rgatib boshladik. Ayniqsa psixoanalitik
davolash usullari talabalarda katta qiziqish uyg‘otdi. O‘sha paytlari gipnoz bilan
ham shug‘ullanib talabalar va bemorlarga gipnoterapiya ham o‘tkazar edim. Biroq
psixoanalitik terapiya meni shu qadar o‘ziga rom etdiki, men gipnoz bilan
shug‘ullanishni to‘xtatib qo‘ydim. Qiziqqan talabalarga ham psixoanalitik
davolash usullarini darsdan keyin o‘rgatib boshladim. Bu talabalarda katta qiziqish
uyg‘otdi va juda ko‘p talabalar “Freyd hayoti va ijodi”, “Psixoanaliz ta’limoti”,

“Psixonalitik terapiya” mavzularida ilmiy to‘garaklarida dokladlar qilib
boshlashdi.
Men mamnuniyat bilan aytamanki, Z.Freydning psixoanaliz ta’limoti haqidagi
ma’ruzamizni eshitishga boshqa institutlar, xususan 1-ToshDavTI talabalari ham
kelishardi. Nizomiy nomidagi Toshkent pedagogika universiteti amaliy psixologlar
tayyorlash kafedrasi tinglovchilari va pedagoglari ham ushbu ma’ruzani tinglashga
kelib turishgan.
Vaqtlar o‘tib ba’zi ta’limotlar inqirozga uchraydi va unut bo‘ladi. Ch. Darvinning
“Turlarning kelib chiqishi” haqidagi ta’limotini bunga misol qilib ko‘rsatish
mumkin. Z. Freydning psixoanaliz ta’limoti ham o‘z vaqtida juda ko‘p tandiqlarga
uchragan. Biroq bu tanqidlar ostida uning nazariyasi o‘zgarib, yangi tusga kirib va
insonlarga yanada yaqinroq bo‘lib boraverdi, uning mohiyati yanada yuksalaverdi.
Z.Freyd ta’limoti nafaqat tibbiy fanlar va psixologiyada, balki falsafa, etika,
estetika, deontologiya, etnologiya, yuridik fanlar, jamiyatshunoslik kabi o‘ndan
ortiq yirik fanlar ichiga kirib bordi. Fikrimizcha, nafaqat jamiyatda bo‘layotgan
voqealarni, balki ikkala inson orasida ro‘y beradigan har qanday munosabatlarni
Freyd ta’limotiga asoslanib tushuntirib berish mumkin. Men Zigmund Freydning
“Psixonaliz ta’limoti” ni insoniyat oldidagi mohiyati bo‘yicha buyuk
Eynshteynning “Nisbiylik nazariyasi” bilan bemalol taqqoslagan bo‘lur edim. Agar
Nobel mukofoti oluvchilar ro‘yxatida psixologlar ham bo‘lganiida edi, bu
mukofotni hech ikkilanmay Freydga taqdim qilishgan bo‘lur edi. Xuddi buyuk
fiziolog I.P. Pavlovga: “Sizning analizatorlar haqidagi ta’limotiningiz Nobel
mukofotiga arzigulik. Biz Sizga ushbu mukofotni bermoqchimiz” deganlaridek,
Freydga ham xuddi shu so‘zlar bilan murojat qilishgan bo‘lur edi. Umuman
olganda o‘sha paytlari Nobel mukofoti bugungidek mashxur emas edi. Shuning
uchun ham ba’zi buyuk olimlar bu mukofotdan voz kechishgan yoki beriladigan
pulga qiziqib mukofotni olishga rozi bo‘lishgan. Shular ichida Pavlov ham bor edi.
Nobel mukofoti obro‘sini oshirish maqsadida uni butun dunyoga mashxur
shaxslarga berishadi. Natijada Nobel mukofoti juda mashxur bo‘lib ketadi.

Bu erda keltirilgan ma’lumotlar har bir o‘quvchida “Men Z. Freydni o‘rganishim
kerak!” degan fikrni uyg‘ota oladi, degan fikrdaman. Chunki Freyd ta’limotidan
zavqlanib ketgan bir olim: “Agar Freyd bo‘lmaganda edi, uni o‘ylab topish kerak
bo‘lardi” deb xitob qilgan. To‘g‘ri! Freydni jamiyatning o‘zi yaratdi. Freyd va
uning ta’limotisiz psixologiyani tasavvur qilish qiyin!
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Амонашвили Ш.А. Обучение. Оценка. Отметка. - М.,1980.
2. Ананьев Б.Г. Избранные психологические труды. В 2 т.- М., 1980. Т 2.
3. Бернс Р.В. Развитие Я — концепции и воспитание. -М., 1986. (Я
концепция учителя). С. 169—224. С.302—332.
4. Братусь Б.С. Психологические аспекты нравственногоразвития личности.
- М., 1977. С.21-64.
5. Выготский JI . C . Педагогическая психология. — М.,1991. (Психология и
учитель: С.358—372).
6. Davletshin M.G. va boshqalar. «Yosh davrlar va va pedagogik psixologiya».—
Т.: TDPU. 2009.
7. Davletshin M.G. Zamonaviy maktab o‘qituvchisining psixologiyasi.
«Pedagogika va psixologiya» (ilmiy ommabop seriya).- Т ., Nizomiy nomidagi
TDPU, 1999/1.
8. Зимняя И.А. Педагогическая психология: Учебник для вузов. Изд. второе,
доп., испр. и перераб. — М.: Логос, 2002.- 384 с.
9. Кан-Калик В.А. Учителю о педагогическом общении.- М ., 1987. С.155—
176.
10. Karimova V.M., Sunnatova R.I., Tojibayeva R.N. Mustaqil fikrlash. - Т .:
Sharq. 2000. - 111 b .
11. Кон И.С. Психология ранней юности. — М., 1989.

12. Кон И.С. Психология юношеского возраста. - М.,Просвещение. 1979. —
173 с.

KURS ISHI DOC,PDF

Sotib olish