Psixologik maslahatning maxsus muammolari - Psixologiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	50000UZS
Hajmi	177.0KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	17 Yanvar 2025
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Psixologiya

Sotuvchi

Lola Mamurova

Ro'yxatga olish sanasi 25 Sentyabr 2024

12 Sotish

Psixologik maslahatning maxsus muammolari

Sotib olish

MAVZU: “Psixologik maslahatning maxsus muammolari ”
KURS ISHI
1

MUNDARIJA:
KIRISH…………………………………………………………………………….3
I BOB. PSIXOLOGIK MUAMMOLAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA
1.1.Psixologik muammo tasnifi............................................................................5
1.2. Psixologik konsultasiyaning maxsus muammolari..........................................9
II BOB. PSIXOLOGIK MASLAHAT ISHLARINI TASHKIL ETISH
2.1.Psixologik maslahat ishini tashkil etishi...................................................23
2.2. Psixolog-maslahatchining boshqa mutaxassis maslahatchilar bilan o‘zaro
aloqasi...............................................................................................................27
XULOSA……………………………………………………………………........31
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………..34
2

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi: Insonlarga psixologik yordam ko‘rsatish ildizi
uzoq tarixga borib taqaladi. Bu yumushlarni qadimda aynan psixologlar
bo‘lmasa-da, kohinlar, diniy arboblar, faylasuflar bajargan. Diniy ullamolar
odamlarga ruhiy jihatdan ko‘mak berishda maxsus psixologik metodlardan
foydalanmagan bo‘lsa-da, uning elementlarini o‘z faoliyatlarida aks ettirishgan.
Ya’ni insonlarni qiynayotgan muammolarini eshitganlar, taskin berganlar.
Psixologik xizmatning aynan mutaxassislar, xususan, psixologlar tomonidan
amalga oshirilishni boshlanish XIX asrning boshlariga to‘g‘ri keladi. Xususan,
psixologik xizmat АQShda 1800-yillardan boshlab rivojlana boshladi.
АQShning birinchi amaliyotchi psixologlari o z-o zini tarbiyalash muammosiniʼ ʼ
o rgangan eksperimental psixologlar edilar. Bugungi kunga kelib, psixologik
ʼ
xizmatni 3 nuqtai nazardan qarab chiqish mumkin:
- ilmiy nuqtai nazardan;
- tashviqot nuqtai nazardan;
- amaliy nuqtai nazardan.
Faqat mana shu nuqtai nazarlarning birligigina psixologik xizmat
predmetini tashkil etadi.
Ilmiy nuqtai nazar psixologik xizmatning metodologik muammolarini
ishlab chiqishni nazarda tutadi. Bu yo nalish ijrochilarining asosiy funksiyasi
ʼ
psixologik xizmat ishida psixodiagnostik, psixokorrektsion va rivojlantiruvchi
metodlarni ishlab chiqish va nazariy asoslashga bag ishlangan ilmiy
ʼ
tadqiqotlarni o tkazishdan iborat.
ʼ
Kurs ishining maqsadi : Kurs ishi shaxsning har tomonlama shakllanishi,
rivojlanishi, samarali ijtimoiylashuvi va moslashuvi, rivojlanishining barcha
yosh davrlarida psixologik salomatligini muxofaza qilish uchun psixologik-
pedagogik shart-sharoit yaratishdan iborat.
Kurs ishining vazifalari:
3

- har bir shaxsning individual xususiyatlari, qiziqishlari, layoqat va
qobiliyatlariga muvofiq rivojlanishida uning psixologik imkoniyatlaridan yuqori
darajada foydalanish;
shaxsning intelektual, shaxsiy, ijtimoiy rivojlanishidagi og ishlarni o z ʼ ʼ
vaqtida aniqlash, tuzatish va oldini olish;
- odamlarning shaxsiy qiziqishlari, moyilliklari, qobiliyatlari,
salomatligini inobatga olgan holda psixologik yordam ko rsatish;
ʼ
- oilalarda sog lom psixologik iqlimni saqlash, kelib chiqishi mumkin
ʼ
bo lgan nizolarning eng maqbul yechimlarini topish;
ʼ
- shaxsning oilada va jamiyatda moslashuvi, ijtimoiylashuvi
muammolari bo yicha ota-onalar yoki qonuniy vakillarning samarali
ʼ
hamkorligini ta minlash;
ʼ
- shaxsni ijtimoiy reabilitatsiya qilish bo yicha tadbirlarni amalga
ʼ
oshirish, ularning huquq va manfaatlarini ximoya qilish;
- joylarda sog lom psixologik muhitni tarkib toptirish maqsadida
ʼ
psixologik kuzatish va qo llab-quvvatlash.
ʼ
Kurs ishining obyekti: Fanning dolzarb mavzusi va muammolari chuqur
o‘rganiladi. Kurs ishi ustida ishlash jarayonida talaba tanlagan mavzuni chuqur
o‘rganib tahlil qiladi.
Kurs ishning tuzilishi: mazkur kurs ishi kirish, 2 bob, 4 fasl, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar majmuasidan iborat.
4

I BOB. PSIXOLOGIK MUAMMOLAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA
1.1.Psixologik muammo tasnifi
Psixologik muammoni yaxshiroq anglash uchun, avvalo, muammo nima
degan savolga javob berish lozim. Muammo – muayyan yechim talab qiladigan
chigallik. Muammo grekcha “problema” so‘zidan olingan bo‘lib, (zadacha)
vazifa dedgan ma’noni anglatib muammoli vaziyat orqali subyekt faoliyatida
o‘zgarishlarga olib kelgan natijalardan biri bo‘lib, mavjud tajribalar orqali uni
hal etish imkoniyati yo‘qligini anglatadi. Psixologik muammo ichki muammolar
bo‘lib, ular ro‘y-rost ratsional asosga ega bo‘lmaydi.
Bugungi kunda psixologik muammoni xarakterlovchi 3ta belgi hisobga
olinadi: 1. Normal hayot faoliyatidagi qiyinchiliklarning jiddiy manbai yoki
noadekvat xulq-atvor sababli muammoning mavjud bo‘lishi;
2. Muammoning mohiyatini tashkil etuvchi jarayon mo‘ljallanmagan yoki
ratsional asosga ega emas.
3. Muammoning manbai tashqi shart-sharoitlarga emas, balki insonni
ichki olamidagi qarama-qarshiliklardir.
Yuqoridagi diagrammada psixologik muammoning asosiy xususiyatlari aks
etgan.
Bugungi kunda psixologik muammolarning bir qator turlari sanalib o‘tiladi.
Albatta, ushbu muammolar birinchi navbatda insonning ruhiy holati bilan bog‘liq
5Psixologik muammo
Insonning ichki olami
bilan bog’liq Ratsional asosga ega
emas

bo‘lgan muammolar hisoblanadi. Shu boisdan ham psixologik amaliyotda quyidagi
psixologik muammolar bo‘yicha maslahat tashkil etiladi.
Erkaklar va ayollar:
-Xiyonat va rashk
-Yaqin kishisiga emotsional tobe bo‘lib qolish
-Sevgi uchburchagi
-Tanlagan insonini yoqimsiz xulq-atvorga ega bo‘lishi
-Shaxslararo munosabatlarning umumiy masalalari Psixologik travmalar va
yo‘qotishlar
-O‘lim
-Ota-ona va bola muammolari
-Jinsiy faoliyat bilan bog‘liqlar
-O‘smir va o‘spirinlar muammosi
-Shaxslilik muammolari
-Qo‘rquv
-Depressiya
-Yo‘lg‘izlik (guruhdan ajralish, baxti ochilmaslik)
-O‘z o‘rnini aniqlash
-Yaqinlarining psixologik muammolari
-Ta’lim jarayonidagi muammolar
-Karera, marketing bilan bog‘liq muammolar
-Profkonsultatsiya masalalari (Kasb tanlash bilan bog‘liq muammo)
Shunga ko‘ra, psixologiyada muammolarning bir necha modellari mavjud.
Ushbu modellardan biri N.I. Kazlov modelidir. Uning modeliga ko‘ra
muammolar sababi 3ga ajratiladi. 1

1. Sababi ochiq oydin muammolar
2. Sababi yashirin muammolar
3. Sababi chuqur yashirin muammolar
1
Nishonova Z., Asomuddinova Sh. Psixologik maslahat. T.: O‘zb. Faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti, 2010. - 56b.
6

Yaqin kishinisini yo‘qotgan odamning depressiya holatiga tushib
qolganligi sababi ochiq oydin ko‘rinib turgan muammoga misol bo‘lsa, kichik
maktab yoshidagi bolaning o‘z-ozidan tinmay yig‘lab injiqlik qilishi noaniq
sababli psixologik muammoga misol bo‘lishi mumkin. Psixologik
muammoning asl sababini to‘g‘ri aniqlash uning yechish uchun qo‘yilgan
birinchi qadam bo‘ladi. Bu esa psixolog konsultantda yetarli malaka talab etadi.
Psixologik muammolarni hal qilishda bugungi kunda konsultativ psixologiya
amaliyotida turli maktab yondashuvlardan foydalaniladi. Ularga misol qilib,
psixoanaliz, geshtalt, kognitiv yondashuv kabilarni kiritish mumkin. Psixologik
maslahat jarayonida shaxsni qiynayotgan muammolarga yechimtopishda
foydalaniladigan metod hamda yondashuvlar psixologik muammo xarakteri
hamda psixolog mahoratiga bog‘liq.
7 Sababi ochiq
oydin
muammolar Sababi
yashirin
muammolarSababi chuqur
yashirin
muammolar

Psixologik maslahat o‘tkazish murakkab jarayon bo‘lib, psixolog
konsultantga katta mas’uliyat yuklaydi. Shu bois ham konsultativ
psixologiyada ko‘plab olimlar psixolog consultant shaxsiga qo‘yiladigan asosiy
talablarni tadqiq ilishga intilishgan. Quyida ular orasida bir nechtasi ko‘rib
chiqamiz.
Foster va Guy konsultant shaxsiga qo‘yiladigan talablarni quyidagilarga
ajratadi.
a) Bilimga chanqoqlik, harakatchanlik
Ushbu sifatlarga ega bo‘lgan odamlar boshqa insonlarga samimiy qiziqa
oladi.
b) eshita olish qobiliyati
c) muloqatga kirishishda yengillik fikr almashishda qoniqish hissi his
qildira olish
d) empatiya va tushunish psixolog patsient o‘rniga hatto boshqa jinsdagi
bo‘lsa ham o‘zini qo‘ya olishi
e) introspeksiya har bir konsultant o‘zining ichki holatini his qila olishi
f) fidoyilik kerakli vaqtda patsient boshqa insonni eshita olish hamda
uning muammolarini hal qila olish
g) emotsionallik
h) iliq munosabat o‘rnata olishkonsultant uchun patsient bilan emotsional
yaqinlik munosabatini o‘rnata olish muhimdir.
i) Boshqarishidagi komfortlik konsultant boshqalarning mustaqilligini
sqlagan holda konsultatsiya jarayonini boshqarib turishi muhim.
j) Hazil-mutoyiba hissi. Hayotda sodir bo‘lgan ba’zi bir voqealarni kulgili
tomonini ko‘rsata olish ham psixolog konsultantning malaka talablariga kiradi. 2
Bundan tashqari Pattersen va Velfel (1994-y) psixolog konsultant faoliyatining
muvaffaqiyatli bo‘lishida unda quyidagi sifatlar: stressga chidamlilik, maqsadga
inltiluvchanlik bo‘lishi lozimligini ta’kidlagan.
2
Schneider K. Therapist's personal maturity and therapeutic success' how strong is the link// the psychotherapy Patient. 1992.
Vol. 8. N 3-4 p
8

Kormier (1998-yil) muvaffaqiyatli konsultantda quyidagi shaxsiy sifatlar
borligni bildiradi.
1. Intelektual (aqliy kompetentlik) ya’ni o‘rganishga bo‘lgan xohish va o‘z
ustida ishlash layoqati
2. G‘ayratlilik
3. Moslashuvchanlik (konsultatsiya jarayonida patsientning to‘satdan
berilgan savollariga javob bera olish layoqati)
4. Jonbozlik ko‘rsata olish layoqati ya’ni konsultantning patsient qaror
qabul turtki bo‘la olishi kerakli yordam va o‘ziga bo‘lgan ishonchni bera
olishi
5. Irodalilik
6. O‘ziga bo‘lgan ishonch.
Psixolog konsultant shaxsiga qo‘yiladigan talablar turli olimlar tomonidan
turlicha talqin qilingan bo‘lsa-da, barchasini birlashtiradigan umumiylikni guvohi
bo‘lishimiz mumkin. Bu sifatlar qatoriga malakaviy kompetentlik, o‘ziga bo‘lgan
ishonch, irodalalilikni kiritish mumkin. O‘z ishini yaxshi olib boruvchi
psixolog konsultant esa psixologik maslahat jarayonining muvaffaqiyati
garovidir.
1.2. Psixologik konsultasiyaning maxsus muammolari
Psixologik maslahat murakkab jarayon bo‘lib, psixologdan o‘ziga yarashat
tajriba, malaka hamda ko‘nikmalar talab etadi. Psixolog amaliy faoliyati
jarayonida turli tipdagi mijozlar bilan ishlashiga to‘g‘ri keladi. Psixologik
maslahatni samarali tashkil etishda psixolog mijoz tiplari hamda ularning
o‘ziga xos psixologik xususiyatlarini bilgan holda ish olib borishi ayni
muddaodir. Quyida turli tipdagi mijozlar hamda ularning o‘ziga xos
xususiyatlarini ko‘rib chiqamiz.
Yig‘loqi mijoz bilan konsultatsiya o‘tkazish texnikalari
Konsultant- psixolog faoliyatida turli toifadagi mijozlar bilan konsultatsiya
olib borishiga to‘g‘ri keladi. Konsultatsiyaning muvaffaqiyatli kechishida
psixoolog patsientning psixologik holatini hisobga olishi hamda shunga
9

muvofiq munosabatda bo‘lishi lozim. Quyida biz turli toifaga mansub
mijozlarning o‘ziga xos xususiyatlari hamda ular bilan konsultatsiya jarayoni
samarali bo‘lish uchun e’tibor qaratilishi lozim bo‘lgan xususiyatlar haqida
ma’lumotlar beramiz.
a)yig‘loqi mijoz
Ushbu toifadagi mijozlarga quyidagi xususiyatlar xos:
-Ruhiy beqarorlik
- Hayotiy muammolarni bartaraf etishga nisbatan ojizlik
-Ruhiy zo‘riqishlarni yig‘lash bilan ifoda etishga moyillik
-Muammolari sababining tub mohiyatini anglamay emotsiyalarga
beriluvchanlik
Tabiiyki, yig‘loq mijozlarda mavjud yuqorida sanab o‘tilgan kamchililar
konsultantga ular bilan ishlashda bir qator qiyinchiliklarnin keltirib chiqaradi.
1. Ko‘z yosh konsultatsiya jarayonida muloqotni tashkil etishga halaqit
berishi mumkin;
2. Mijoz emotsiyalari natijasida psixolog o‘zini aybdordek his qilib
qolishi mumkin;
3. Ba’zan esa konsultatsiya oxiriga yetmay qolishi mumkin. Shu kabi
holatlarni oldini olish uchun psixolog mijozga ortiqcha tasalli berib yubormasligi ,
shu bilan birga mijoz o‘ziga kelib olguncha kutib turishini aytishi lozim. bundan
tashqari psixolog yig‘i asosan qanday holatda kuzatilayotganiga e’tibor
qaratishi mijozga kerakli psixologik yordamni berishda qo‘l keladi.
b) isterik shaxslar bilan konsultatsiya Isterik shaxslarga xos xususiyatlar
insonda ilk bolalik davridan namoyon bo‘ladi. bunday xususiyatlarga quyidagilarni
kiritish mumkin:
-Psixolog ko‘z o‘ngida yoqimtoy, qiziqarli ko‘rinishga intilishga
intiluvchanlik
-Psixolog-konsultant sifatida qarama qarshi jins vakilini tanlashlik;
-Psixolog ko‘z o‘ngida kuchsiz, qaram inson qiyofasida gavdalanishga
urinish;
10

-Atrofdagi insonlarga yoqishni uddasidan chiqac olmagan taqdirda, bor kuchi
bilan turli rollarning o‘ynashga qodirligi yoxud istalgan niqobni taqishga
moyillik;
-Psixolog bilan mumoloqatda ham erotik xarakterdagi gaplarni gapirishlik
Umuman isterik shaxs bolishning ilk ildizlari ularni bolalikdagi
tarbiyaning xatolariga borib taqaladi. Isterik shaxslar go‘dak paytida mehr,
e’tibor yetishmasligi sabab diqqatni tortish uchun bor kuchlari bilan
intilganlar. Ushbu intilish bolalikdagi harhasha, yig‘i, baqir-chaqirda o‘z
aksini topgan. Ularga e’tibor qatilmagani sari bu harhashalar yana ham
balandlashgan. Natijada isterik shaxsiga xos xususiyatlar shakllana borgan.
Shunday ekan, psixolog isteriklar bilan samarali konsultatsiya olib borishi uchun
uzoq vaqt talab etiladi.
Kompulsiv mijozlar bilan konsultatsiya osonroq aytganda istalmagan fikrlar
yoki harakatlardir. Bunday odamlar odatda eshikni qulflagani, chiroqni
o‘chirgani haqida shubha qiladi, har doim nimanidir tekshirdi, yog‘ochni
taqillatadi, irimlarga ishonadi, kanalizatsion lyuk qopg‘og‘ini bosishdan qo‘rqadi.
Odamlarga yoki xo‘jalik buyumlariga teginishdan haddan ziyod qo‘rqish
holatlari ko‘p uchrab turadi. Bunday fikrlar (obsessive) xavotir paydo qiladi,
takrorlanaveradi va reallikday qabul qilinishni boshlaydi. Odamning hayoti
qo‘rqinchi tushga aylanadi. Masalan, bir patsient tushlik vaqtigacha
infeksiyanmaslik uchun 60marta qo‘lini yuvishi, lekin baribir qo‘rqib
ovqatlanmasligi mumkin. Ushbu toifadagi mijozlar o‘zlari ixtiyor etmagan
holda turli o‘y-fikrlarga bog‘lanib qolishadi. E’tibor qaratish lozim bo‘lgan
jihati shuki, ular bu fikrlardan iroda kuchi sarflab mustaqil ravishda qutula
olamydilar. Kompulsiv mijozlarni quyidagiga o‘xshash holatlar bezovta qiladi:
1. Nohush tuyg‘ularga berilib qolishi natijasida ortiqcha diskomfort kelib
chiqadi.
2. Hech qanday amaliy ehtiyojlarga bog‘liq bo‘lmagan holdagi
vaziyatlarga nisbatan bog‘lanib qolish yuzaga keladi;
11

3. Nohush fikr hamda xatti-harakatlar natijasida inson organizmida
somatic buzilishlar paydo bo‘ladi.
Xorijiy psixologlarlardan Nayl kompulsiv shaxslarga xos bo‘lgan bir qator
xususiyatlarni keltiradi:
4. Kognitiv rigidlik. Ya’ni kompulsiv mijozlar hayotni real idrok etishda
qiyinchilikka duch keladilar shuning uchun ham olam haqidagi qarashlarida
dogmatik xarakter mavjud bo‘ladi.
5. Dam olish, xotirjamlikka erisishlari mushkul bo‘ladi. har doim
o‘zlarini ortiqcha zo‘riqishlar qurshovida his etadilar;
6. Doimiy ravishda ish bilan band bo‘lishga intilishadi. Chunki bandlik
ularga nohush o‘y-xayollardan qochish imkonini beradi;
7. Qaror qabul qilishda ishonch hissi yetishmaydi;
8. Ko‘p holatlarda asosiy voqelikdan yanglishadilar.
Psixolog konsultant shu toifadagi shaxslar bilan ishlayotganda, 2 asosiy
jihatga alohida e’tibor qaratishi lozim:
9. Mijozning kechinmalarini to‘liq ifoda etishiga ko‘mak berishi;
10. Psixolog aynan mijoz uchun tajriba sinov vazifasini o‘tovchi
subyekt bo‘lishi talab etiladi.
Yo‘qotishni boshidan kechirgan shaxslar bilan konsultatsiya .
Psixolog konsultant biror kishisini yo‘qotgan shaxslar bilan bo‘ladigan
konsultatsiyani turli xil usullarda tashkil etishiga to‘g‘ri kelishi mumkin.
Chunki bunday kechinmalar hamma insonda turlicha namoyon bo‘ladi. shu
boisdan ham ba’zi mijozlar ushbu holatni haddan tashqari chuqur kechirganliklari
uchun ham karaxt bo‘lib qolishadi. 3

Fobiyasi mavjud mijozlar bilan konsultatsiya
Fobiyasi mavjud mijozlar bilan psixokonsultatsiya jarayonida nimalar
e’tibor qaratish lozimligi, ularga qanday yordam berish mumkinligi haqida
ma’lumot berishdan oldin fobiya o‘zi nima, u qanday kelib chiqadi, qo‘rquvdan
3
Роджерс К. Консультирование и психотерапия. Новейшие подходы в области практической работы. М.: ЭКСМО-пресс,
2000, с. 280-286 c
12

qanday farqi bor kabi savollarga javob berish kerak bo‘ladi. Qo‘rquv insonga xos
his bo‘lib, organizm yashashi, tirik qolishi hamda o‘zini himoya qilishi uchun bu
his juda zarur. Fobiya - bu boshqarib bo‘lmaydigan qo‘rquv bo‘lib, uning
o‘ziga xos xususiyati insonning hech qanday xavf tug‘dirmaydigan narsa-
hodisalardan qo‘rqishi bilan xarakterlidir. Fobiyada kishi qo‘qrqishi mumkin
bo‘lgan obyekt yoki narsalar oldida emasligini, ayni damda hech qaynday
xavf tug‘dirmasligini bilsa-da u haqida o‘y yuzaga kelishi bilan ratsional
asosga ega bo‘lmagan qo‘rquv yuzaga keladi. Lekin psixologlar fobiyani tadqiq
qilganda, uning kelib chiqishiga biror voqea yoki vaziyatlar asos bo‘lishini
ta’kidlashgan. Masalan, onasi hayotdan ko‘z yumayotganda, og‘zidan ko‘p
miqdorda qon kelganini ko‘rgan farzandda qondan qo‘rqish fobiyasi
(gematofobiya) paydo bo‘lgan bo‘lishi mumkin.
Bugungi kunga kelib, fobiyalarning 350 dan ortiq turi mavjud bo‘lib,
ularni umumiy ravishda 3 katta guruhga ajratish mumkin:
1. Maxsus fobiyalar. Ular aniq bir predmet yoki hodisa bilan
chegaralangan bo‘ladi. Hayvonlar va hasharotlarning ma'lum bir turidan,
balandlikdan, qorong‘ulikdan, momaqaldiroqdan, samalyotda parvoz qilishdan,
qondan qo‘rqish kabi fobiyalar kiradi.
2. Sotsiofobiya. Bunda odam kishilar bilan muloqotni talab qiluvchi
vaziyatlardan qo‘rqadi. Ya’ni shaxs fobiyasi jamiyat bilan bog‘liq bo‘ladi.
Omma oldida nutq so‘zlash, telefonda notanish odam bilan suhbatlashish,
bazmlarda qatnashish, xorijiy tildagi so‘zlarni xato talaffuz qilishdan qo‘rqish
kabilar vahima uyg‘otishi mumkin. Sotsial fobiyaning asosida kamsitilishdan
qo‘rqish va uyatli vaziyat sodir bo‘lishidan qochish qo‘rqish yotadi.
Sotsiofobiya shaxslararo munosabatlar o‘rnatish, ishlash va o‘qish jarayonida
kuchli to‘siq bo‘lishi mumkin. shuning uchun ham sotsiofobiyasi mavjud
odam psixologga murojaat etib, o‘zidagi qo‘rquvni yengib o‘tishi foydadan holi
bo‘lmaydi.
3. Agarofobiya. Bunda odamlar uyidan chiqishdan qo‘rqadilar. Ya’ni o‘z
uyidan boshqa hamma joyda o‘zini xavfsiz his qila olmaydilar. Ushbu
13

fobiyaga chalinganlar ommaviy joylar, transportlarda bo‘lish, yolg‘iz sayohat
kabilardan vahimaga tushadilar. Odam fobiyani boshidan kechirayotgan chog‘ida
uning organizmida fiziologik o‘zgarishlar ham kuzatiladi. Ularga quyidagilarni
kiritish mumkin:
-Yurakning tez urishi (taxikardiya);
- Bosh aylanishi;
- Tremor (qaltirash);
- Terlab ketish;
- Qorin yo boshda og‘irlik his qilish;
- Og‘iz va tomoqning qurib ketishi;
- Bosh og‘rig‘i.
Shunday vaziyatlar bo‘ladiki, inson fobiyasi uning normal hayot
kechirishiga halaqit berishi mumkin. Shunday vaziyatlarda patsient
psixokonsultatsiyaga ehtiyoj sezadi. Psixokonsultatsiyada fobiyali mijozlar
bilan ishlashda “Tizimli desenzibilizatsiya” metodi keng qo‘llanadi. Masalan,
kimningdir biror hayvonga nisbatan fobiyasi bor. Avval unga o‘sha
hayvonning suratlari va videolarini ko‘rishga o‘rgatiladi. Keyin uzoqdan turib
tomosha qilish malakasi shakllantiriladi. Asta-sekinlik bilan shu hayvonga
yaqinlashish va undan qo‘rqmaslik malakasi hosil qilinadi. Boshqa turdagi
fobiyalarda ham aynan shu uslubdan foydalaniladi. Masalan, omma oldida
gapirishdan qo‘rqadigan odamga, avval oyna oldida keyin yaqin insonlari
qarshisida ma’ruza qilish malakasi shakllantiriladi. Sekin-astalik bilan
tinglanadigan auditoriya kengaytirib boriladi. Shu tariqa bosqichma-bosqich
ravishda sotsiofobiyadan xalos etiladi.
Bizda ong ba’zan umuman ko‘rishni yoki tan olishni istamaydigan juda ko‘p
his-tuyg‘ularga ega. Psixoterapevtlar buni repressiya deb atashadi. Ong unga
noqulaylik keltiradigan hamma narsani siqib chiqarishga harakat qiladi:
-yomon xotiralar;
-tajribalar;
-salbiy his-tuyg‘ular;
14

-qo‘rquv va dahshat.
Inson ma’lum bir vaziyatda nima uchun bunday harakat qilishini
tushunmaydi, chunki u qachon tanaga salbiy ta’sir ko‘rsatganini eslay olmaydi. Va
tanada salbiy ta'sir tajribasi saqlanib qoldi. Ushbu ko‘rinish doimiy qo‘rquv deb
ataladi. Barcha bostirilgan his-tuyg‘ular kasallik orqali qaytishga harakat qiladi.
Ko‘pgina jismoniy kasalliklar asabiy buzilish tufayli yuzaga keladi. Qo‘rquv
yashaydigan joyda kasalliklarning simptomatik rasmi paydo bo‘la boshlaydi.
Shunday qilib, tana odamga uning qo‘rquviga e’tibor berish uchun signal yuboradi.
Psixologik davolash usullari qo‘rquvni rad etishga emas, balki uni qabul qilish va
amalga oshirishga asoslangan.
Qo‘rquv bir necha shaklda bo‘lishi mumkin.
Qo‘rquvning astenik shakli U passiv-mudofaa reaktsiyasi orqali o‘zini
namoyon qiladi, tana barcha kuchlarini parvoz yoki jangga safarbar qiladi.
Stenik shakl. U o‘zini to‘liq stupor yoki tajovuzkorlikda namoyon qiladi, bu
esa individual zavq bag‘ishlaydi. Bu ekstremalning harakatlarini tushuntiradi.
Ijobiy his-tuyg‘ular salbiy tajribalarni bartaraf etishdan kelib chiqadi, bu esa o‘z
navbatida eyforiya holatini keltirib chiqaradigan opiatlar ishlab chiqarishni
faollashtiradi. 4
Biroq, qo‘rquv har doim ham odamga najot topishga yordam bermaydi.
Bedavolik, titroq, oyoq-qo‘llarda titroq, konvulsiyalar, noto‘g‘ri xatti-harakatlarga
olib keladigan maxsus vaziyatlarning fobiyalari boshqa tizimli kasalliklarning
paydo bo‘lishiga olib keladi.
Xavotirli mijozlar konsultatsiyasi
Xavotirlilik qo‘rquvdan farqli ravishda tasavvurdagi, noma’lum xavfga
reaktsiyani o‘zida aks ettiradi. Xavotirlilik asosida shaxsning ichki nizosi yotadi.
Xavotirlilikka vaqtda cho‘zilish, doimiy takrorlanish yoki uzluksiz bo‘lish xosdir.
Fiziologik nuqtai nazardai xavotirlilik reaktiv holat hisoblanadi. U organizmni
kurashga - chekinish yoki qarshilik ko‘rsatishga tayyorlovchi fiziologik
o‘zgarishlarni chaqiradi. Xavotirlilik uchta darajada namoyon bo‘ladi:
4
Barotov Sh.R. Ta'limda psixologik xizmat. – Buxoro, 2007. 89-b
15

nevroendokrin, psixik va somatik. Psixologik himoyaning mijozlar foydalanishi
mumkin bo‘lgan qator mexanizmlari mavjud, psixologiyada himoyaning bu
mexanizmlari ixtiyorsiz darajada, avtomatik tarzda ishlaydi. Ulardan ba’zilarini
ko‘rib chiqamiz:
1.Siqib chiqarish. Bu ixtiyorsiz, nomaqbul fikrlar, istaklar yoki tuyg‘ularni
beixtiyor yo‘q qilish jarayoni.
2.Regressiya. Istakni qondirishga imkon beruvchi moslashuvning ancha erta
darajasida anglanmagan ko‘ngilchanlikni amalga oshirish. Ko‘pchilik hissiy
muammolari regressiv chiziqqa ega.
3.Proektsiya. Bu ongli darajada shaxs o‘zi qabul qilmaydigan fikrlar, tuyg‘u,
motiv va istaklarni boshqa shaxs yoki ob’ekt sababli deb bilish mexanizmi.
Proektsiyaning buzilishi holati gallyutsinatsiya va fantaziyani reallikdan farqlash
qobiliyatini yo‘qotadigan alaxlashga olib keladi.
4. Introektsil. Bu inson yoki obektning ramziy internalizatsiyasi (o‘ziga
kirish). Ishlash mexamizmi proektsiyaga qarama-qarshi. Introektsiya yordamida
sevgi obekti va o‘z shaxsi o‘rtasidagi tafovut yo‘qotiladi. Ba’zida boshqa
odamlarga nisbatan darg‘azablik yoki tajovuzkorlik o‘z-o‘zini tanqidga aylanadi.
Bu ruhiy tushkunlik holati tez-tez uchraydi.
5.Ratsionalizatsiya. Bu aslida ham nomaqbul bo‘lgan fi krlar, tuyg‘ular,
axloqni oqlovchi himoya mexanizmi. Ratsio nalizatsiya o‘z-o‘ziga hurmatni saqlab
qolish, javobgarlik va aybdorlikdan qochishda yordamlashadi. Ratsionalizatsiya
shunisi bilan xavfliki, unda o‘z-o‘zini aldashning kattagina ulushi mavjud. 5
6.Intellektualizatsiya. Bu xissiy kechinmalar va tuy g‘ularni bartaraf etish
maqsadida intekllektual imkoniyatlardan bo‘rttirilgan foydalanishni ko‘zda
tutuvchi himoya mexanizmi. Intellektualizatsiya tuyg‘ularni boshdan kechirishni
ular tug‘risida fikrlashga almashtiradi
7.Kompensatsiya. Bu real va tasavvurdagi kamchiliklarni yengishga ixtiyorsiz
urinishdir.
5
Джордж Р., Кристиани Т. Консультирование: теория и практика. М.: Эксмо, 2002, с. 43-48, 53-54 c
16

8.Reaktiv shakllanish. Bu himoya mexanizmi anglash uchun nomaqbul
istaklarni ortik darajada o‘ sib ketgan, qarama-qarshi tendentsiyalarga almashtiradi.
9.Inkor etish. Bu ongli darajada nomaqbul b o‘ lgan fikrlar, tuyg‘ular, istaklar,
extiyojlarni inkor etish me xanizmi, ko‘pincha inkor etishdan inqirozli vaziyatlar
(tuzatib bo‘lmas kasal, yaqin odamini yo‘qotish) vaqtida foydalaniladi.
10.K o‘ chirish. Bu hissiyotlarni bitta ob’ektdan ancha maqbul o‘rnini bosuvchi
ga yo‘naltirish mexanizmi. Masalan, tajovuzkor tuyg‘ularni ish beruvchidan oila
a’zolariga ko‘chirish, Mijozga ichidagilarini aytib olish va uz xavotirini
ifodalashiga imkon berish juda muhim. Konsultant tushunish va chidamlilikni
namoyish etishi zarur. Mijozning ichki azobini diqqat bilan tushunib yetishi, keyin
esa profilaktik va korrektsion ishlarni rejalashtirishi lozim.
Tajovuzkor va qasoskorlik kayfiyatidagi patsientlar psixologik
konsultatsiyasi.
O‘smirlarda tajovuzkor xatti-harakatlarning shakllanishi murakkab jarayon
bo‘lib, unda ko‘plab omillar ishtirok etadi. Agressiv xatti-harakatlarga oila,
tengdoshlar va ommaviy axborot vositalari ta'sir qiladi. Bolalar tajovuzkor xulq-
atvorni to‘g‘ridan-to‘g‘ri kuchaytirgichlar orqali ham, tajovuzkor harakatlarni
kuzatish orqali ham o‘rganadilar, farzandlari o‘rtasidagi salbiy munosabatlarni
to‘xtatishga urinishda, ota-onalar beixtiyor ular qutulmoqchi bo‘lgan xatti-
harakatlarni rag‘batlantirishlari mumkin. O‘ta og‘ir jazolardan foydalanadigan va
farzandlarining faoliyatini nazorat qilmaydigan ota-onalar farzandlarining
tajovuzkor va isyonkor ekanligini ko‘rishlari mumkin. Ko‘pgina tadqiqotlar shuni
ko‘rsatdiki, tajovuzkor bolalar chiqadigan oilalar oila a'zolari o‘rtasidagi maxsus
munosabatlar bilan ajralib turadi. Bunday tendentsiyalarni psixologlar "zo‘ravonlik
sikli" deb ta'riflaydilar.Bolalar ota-onalari bir-birlari bilan "amaliyot qiladigan"
munosabatlar turlarini takrorlashga moyildirlar. O‘smirlar aka-uka va opa-singillar
bilan munosabatlarni tartibga solish usullarini tanlab, nizolarni hal qilish
taktikasini ota-onalaridan ko‘chirib olishadi. Farzandlar ulg‘ayib, turmushga
chiqqach, ular nizolarni hal qilishning takroriy usullaridan foydalanadilar va
halqani yopib, o‘ziga xos tartib-intizom uslubini yaratib, ularni bolalariga
17

o‘tkazadilar. Shunga o‘xshash tendentsiyalar shaxsning o‘zida (spiral printsipi)
kuzatiladi. Oilada bolani suiiste'mol qilish nafaqat uning tengdoshlariga nisbatan
xulq-atvorining tajovuzkorligini oshiribgina qolmay, balki yetuk yoshda
zo‘ravonlikka moyillikni rivojlanishiga yordam beradi, jismoniy tajovuzni turmush
tarziga aylantiradi. shaxsning. Agressiv xulq-atvorning shakllanishiga oilaning
ahillik darajasi, ota-ona va bola o‘rtasidagi yaqinlik, aka-uka va opa-singillar
o‘rtasidagi munosabatlarning tabiati, oilani boshqarish uslubi ta'sir qiladi. Oilada
kuchli kelishmovchilik bo‘lgan, ota-onasi uzoq va sovuq bo‘lgan bolalar
tajovuzkor xatti-harakatlarga nisbatan ko‘proq moyil bo‘ladi. O‘smirlar tajovuz
haqida ma'lumotni tengdoshlari bilan muloqotdan ham oladilar. Ular boshqa
bolalarning (masalan, sinfdoshlarining) xatti-harakatlarini kuzatish orqali o‘zlarini
tajovuzkor tutishni o‘rganadilar. Biroq, juda tajovuzkor bo‘lganlar sinfdagi
ko‘pchilik tomonidan rad etilishi ehtimoli ko‘proq. Boshqa tomondan, bu
tajovuzkor bolalar boshqa tajovuzkor tengdoshlari orasida do‘st topishlari mumkin.
Shunday qilib, ota-onalar, o‘qituvchilar, psixologlar va butun jamiyat o‘smirlar
bilan muloqot qilishda yuqoridagi barcha omillarni hisobga olishlari kerak, chunki
tajovuzkor xatti-harakatlarni keyinchalik tuzatishdan ko‘ra, tajovuzning oldini
olish osonroqdir.
O‘smirlarda agressiv xulqiyatni tuzatish usuli.
Turli manbalarda topilgan agressiv reaktsiyalar shakllari orasida quyidagilarni
ta'kidlash kerak:
Jismoniy tajovuz (hujum) boshqa shaxsga nisbatan jismoniy kuch ishlatishdir.
Bilvosita tajovuz - boshqa odamga qarata aylanma yo‘l bilan qilingan harakatlar
(g‘iybat, yomon hazillar), va hech kimga qaratilmagan g‘azab portlashlari
(qichqirish, oyoqlarini mushtlash, stolga mushtlarini urish, eshiklarni taqillatish).
Og‘zaki tajovuz - bu salbiy his-tuyg‘ularning shakli (qichqiriq, qichqiriq,
janjal) va og‘zaki javoblar mazmuni (do‘q-po‘pisa, qarg‘ish, so‘kinish) orqali
ifodalanishi.
Achchiqlanishga moyillik - jahldorlik, qattiqqo‘llik, qo‘pollikning ozgina
qo‘zg‘alishida namoyon bo‘lishga tayyorlik.
18

Negativizm - bu odatda hokimiyat yoki etakchilikka qarshi qaratilgan muxolif
xatti-harakatlar. U passiv qarshilikdan o‘rnatilgan qonunlar va urf-odatlarga qarshi
faol kurashga o‘sishi mumkin. Dushmanlik reaktsiyalarining shakllaridan
quyidagilar qayd etiladi:
Xafagarchilik - hasad va boshqalarga nafrat, achchiq tuyg‘u, haqiqiy yoki
xayoliy azob-uqubatlar uchun butun dunyoga g‘azab.
Shubha - boshqalarga zarar etkazish niyatida ekanligiga ishonish asosida
odamlarga nisbatan ishonchsizlik va ehtiyotkorlik. O‘smirlar bilan deviant xatti-
harakatlarning oldini olish bo‘yicha tuzatish ishlari o‘ziga xos xususiyatlarga ega.
Guruh shakllari dastlabki bosqichlarda ko‘rsatilmaydi. O‘smirlarning guruhda
deyarli muqarrar salbiy birlashuvi haqida gapirmasa ham, o‘smir bilan individual
ishlash samaraliroq bo‘ladi. Eng boshidan, parallel ravishda, oila bilan ishlashni
boshlash kerak. Oilaviy munosabatlarni va ularning nomutanosiblik darajasini
diagnostika qilgandan so‘ng, individual va guruhli psixo-tuzatish ishlari bajarilishi
kerak. Ammo asosiy e'tibor o‘smir bilan individual ishlashga qaratilishi kerak.
"O‘zini yaxshi tutish" kerakligi haqidagi umumiy suhbatlar mutlaqo samarasiz
bo‘lib chiqadi. Tuzatish ishlarida o‘smirning xarakteri va qobiliyatlari
xususiyatlaridan kelib chiqqan holda qiziqish doirasini shakllantirishga alohida
o‘rin berilishi kerak. 6
O‘smirning bo‘sh vaqtini - "bo‘sh vaqt va bekorchilik vaqti"
ni, ularni shaxsiyatni ijobiy shakllantiradigan mashg‘ulotlarga jalb qilish orqali
minimallashtirishga harakat qilish kerak: o‘qish, o‘z-o‘zini tarbiyalash, musiqa
chalish, sport. Bolalarni sport maktablariga olib boring, ularga uyda kundalik
gimnastikani o‘rgating, slip gantel va ekspanderlar, temir og‘irliklar va boks
qo‘lqoplari. Tinch kurashda bir-birlarini urishsin. Faqat statik elektr kabi
tajovuzkorlikni oldini olish uchun. Axir, u og‘riqli oqimlar bilan portlash
xususiyatiga ega. Psixologlar tajovuzkorlik va agressivlik tushunchalarini
ajratadilar. Agressiya lotincha “hujum”, “dushmanlik” degan ma noni anglatadi.ʼ
Agressiya ostida, birinchi navbatda, harakatlarni tushunish. Ba’zi psixoanalitiklar
tajovuzni Freyd tomonidan tasvirlangan o‘lim instinkti, halokatga intilishning
6
Adizova T . M . Psixokorr е ksiya . − T .2005. 157- b
19

davomi deb bilishadi. Avstriyalik olim Konrad Lorenz o‘z monografiyasida
tajovuz yovuzlik emas, balki turning omon qolishiga hissa qo‘shadigan tabiiy
instinkt ekanligini va uni o‘z-o‘zini yo‘q qilishga qaratilgan emasligini ta'kidladi.
Agressiya tadqiqotchisi A. Bass uni “reaksiya sifatida, jismoniy harakat yoki bir
shaxs tomonidan boshqa shaxsning erkinligini yoki irsiy tayyorgarligini
pasaytiradigan, buning natijasida organizmning bunday xatti-harakati tahdidi
sifatida belgilaydi. boshqa odam og‘riqli ogohlantirishlarni oladi." Agressivlik - bu
tajovuzkor xatti-harakatlarga tayyorlikda namoyon bo‘ladigan shaxsning
xususiyati. Bundan tashqari, tajovuzga ma'lum bir moyillik ham ongli, ham ongsiz
bo‘lishi mumkin. Psixologlar tajovuzkor xatti-harakatlarning bir necha turlarini
ajratib ko‘rsatishadi:
1. Bilvosita.
2. Negativizm.
3.Nafrat, hasad, nafrat.
4.Shubha.
5.Aybdorlik.
6.Og‘zaki tajovuz.
7.Tirnash xususiyati.
Ko‘rib turganingizdek, tajovuzning turli xil yuzlari bor, u boshqa odamlarga,
tashqi muhitga va o‘ziga qaratilishi mumkin. Demak, tajovuz, bir tomondan,
tajovuzkorlikning oqibati bo‘lsa, ikkinchi tomondan, ijtimoiy o‘rganish jarayonida
yuzaga keladi. Hayot uchun kerak Bugungi kunda tajovuzkor bo‘lish moda.
Agressiya - bu shaxsni tashqi dunyo ta'siridan psixologik himoya qilishning o‘ziga
xos mexanizmi deb ishoniladi. Passiv, qaram bo‘lmaslik, o‘z manfaatlarini va
maqsadlarini himoya qila olmaslik uchun siz tajovuzkor bo‘lishingiz kerak. Qum
qutisidagi onasi kichkintoyi boshqa chaqaloqdan chelak olganidan xursand:
Yaxshi, u o‘z maqsadlariga qanday erishishni biladi! O‘zingizni xafa qilishiga yo‘l
qo‘ymang. Boshqasi bolalar bog‘chasiga borishda o‘rgatadi: Agar kimdir sizni
itarib yuborsa, siz taslim bo‘lasiz. O‘smirlik davrida, ya'ni bolalikdan kattalikka
o‘tish davrida, ota-onaning muvaffaqiyatsizligi eng aniq bo‘ladi. O‘smirlar Uretra
20

o‘smiri o‘z suruviga nisbatan adolatsizlik, erkin, cheklanmagan shaxsga tajovuz
qilish, unga unvonda emas - yuqoridan pastgacha murojaat qilishda (masalan,
maqtov) g‘azab ko‘rinishida tajovuzni ko‘rsatadi. Uning g‘azabi yorqin namoyon
bo‘ladi, u chegara va chegara bilmaydi. Uretral vektor yarim o‘lchov bilan
kifoyalanmaydi. Bu erda g‘azab - shunday g‘azab, sevgi - shunday sevgi.
Maktabda uretrali o‘smirni darhol ko‘rish mumkin, u o‘zgacha tabassum bilan
tabassum qiladi, o‘ziga ishongan yurish bilan yuradi, ko‘pincha ko‘ylagi
tugmachalarini yechib tashlaydi, ular beixtiyor unga qarashadi. O‘qituvchilar uni
norasmiy rahbar deb atashadi, uning xatti-harakatini baholash uchun shaxsiy
kundalikni boshlaydilar, u uni kiyadi, xotirjamlik bilan ikkiliklarni qabul qiladi va
o‘qituvchilarga shunday havo bilan qaraydiki, kattalar bu jasurning oldida mutlaqo
ojiz bo‘lib qoladilar. Uretral bolaning kaliti uning regenti bo‘lish, unga yordam,
yordam, maslahat so‘rab murojaat qilish, o‘z vakolatingizni unga topshirishdir. 7
Hech qanday holatda siz adyolni o‘zingizga tortish, unga bosim o‘tkazish, so‘zsiz
itoatkorlikni talab qilish bilan shug‘ullanmasligingiz kerak - siz baribir yutqazasiz.
Sinf rahbari qilish eng yaxshisidir, u jamoani boshqaradi va shu bilan siz uning
energiyasini ijobiy tomonga samarali yo‘naltirishingiz mumkin. Sinfda uretrali
bola bo‘lsa, aslida bu baxt, siz unga sinf intizomini nazorat qilishni, bolalarni
yuqori o‘quv yutuqlariga va jamoaning yaxshi birlashishiga ishonch bilan ishonib
topshirishingiz mumkin. U tabiatan mehribon va uni dushmaningizdan ko‘ra
sizning ittifoqdoshingizga aylantirish juda oson. U ta'sirchan, sodda, tushunadigan
emas. Agar sinfda ikkita uretra etakchisi bo‘lsa, unda ular adovatda bo‘lishlari
tabiiydir va nizo tajovuzkorlik bilan birga keladi. Hamma narsa hayot uchun emas,
balki o‘lim uchun kurashadigan kurash bilan tugaydi. Kurtakdagi tajovuzning
sababini oldini olish yaxshiroqdir - ularni turli sinflarga o‘tkazish, ularga turli
hududlar va faoliyat sohalarini belgilash. Tug‘ma qobiliyatlari to‘g‘ri rivojlangan
anal o‘spirin - itoatkor, itoatkor bola, kattalarning fikrini hurmat qiladi. Anal
o‘smirning teskari tomoni og‘zaki tajovuzkorlik, qasoskorlik, qasoskorlik,
xafagarchilik, sadizmdir. Bola uchun onasi katta ahamiyatga ega, agar u unga kam
7
Дубровинu.В.Рабочая книга школьного психолога. – М.: Просвещение, 1991. – 303 с. 482 c
21

e'tibor bersa, qilgan ishi uchun uni maqtamasa, u o‘zini sevmasligini his qiladi va
hammadan xafa bo‘ladi - birinchi navbatda qizlardan, keyin esa. ayollar. U
sinfdoshlarini eshakka tepadi, ularni iflos la'natlar deb ataydi, o‘qituvchini so‘kishi
mumkin. Teri bolasi har kimni tirsaklari bilan agressiv tarzda itaradi, u
shuhratparast, har qanday vaziyatdan tezda chiqish yo‘llarini topadi. U o‘zi
xohlagan narsaga erisha olmaganida, masalan, yuqori baho (buning uchun unga
velosiped va'da qilingan) tajovuzkorlik qiladi, uning ambitsiyali rejalari
buzilganda. U o‘qituvchi bilan bahslashishga harakat qiladi, o‘z huquqlarini
"silkitadi", qanchalik tez buziladi, xuddi o‘zi qilgan ishlarini tezda unutadi.
Skinnerlar teng shart-sharoitlarni talab qiladilar, ongsiz ravishda hammadan o‘zib
ketishlarini his qilishadi, ular yutqazishni yoqtirmaydilar va ularning printsipi:
"G‘alaba qozonish uchun hamma narsa yaxshi". Shuni ta'kidlash kerakki, terining
noto‘g‘ri rivojlanishi bilan o‘smirning salbiy tomonlari - bu o‘z-o‘zini intizomning
etishmasligi, o‘zini nazorat qila olmaslik va cheklay olmaslik (masalan, u o‘z
vaqtida maktabga kelishni tashkil qila olmaydi).
II BOB. PSIXOLOGIK MASLAHAT ISHLARINI TASHKIL ETISH
2.1.Psixologik maslahat ishini tashkil etishi
Psixologik maslahat ishlarini tashkil qilish zaruriyati quyidagi sharoitlarda
yuzaga keladi. Birinchidan, u yoki bu tashkilotda ishlovchi ko‘pchilik odamlarda
22

psixologik xususiyatdagi turli muammolar bo‘ladi. Bu muammolarni ular mustaqil
hal eta olmaydilar. Gap, o‘zini bemor deb hisoblamaydigan va shifokorga yordam
so‘rab murojaat qilishni xohlamaydigan lekin psixolog maslahatiga quloq tutadigan
va uning tavsiyalariga amal qiladigan odamlar haqida bormoqda.
Jamiyatda yashovchi ko‘pchilik odamlarda hayot sharoitlari ancha va uzoq
vaqtga yomonlashganda, raqobatchilik keskin ko‘payganda va hayot keskinligi
o‘sganda odatda bunday muammolar ommaviy paydo bo‘ladi. Bularning barchasi
erkinlik cheklangan va jamiyatni yuqoridan boshqarish bilan totalitar jamiyatdan
bozor iqtisodiyotiga va siyosiy erkinlikka asoslangan jamiyatga o‘tishda mavjud
bo‘ladi.
Ikkinchidan, alohida psixologik maslahatni yaratish ehtiyoji u yoki bu
ijtimoiy birlikda (jamiyat, tashkilot) o‘zining psixologik maslahati mavjud bo‘lib,
uning ishi samarasini oshirish zarur bo‘lgan sharoitlar yuzaga keladi. Bunga odatda
mutaxassislar faoliyatining yagona tashkilot doirasida tashkil etish va vazifalarini
taqsimlash hisobiga erishiladi.
Vazifalarni taqsimlash o‘z navbatida ishida chuqur ixtisoslashishni ko‘zda
tutadi, buning hisobiga yuksak kasb mahorati va ish sifatini oshirishga erishiladi.
Amaliy psixologiyada bu psixolog-mutaxassislar orasida kamida uch faoliyat
sohasi: psixodiagnostika, psixokorreksiya va psixologik maslahat bo‘yicha kasbiy
vazifalarining taqsimlanishini ko‘zda tutadi. 8
Ixtisoslashtirishni yanada chuqurlashtirish ko‘rsatib o‘tilgan alohida faoliyat
sohalari har biri ichida yanada tor vazifalarning ajralishini ko‘zda tutadi. Shu
mazmunda intim-shaxsiy, oilaviy, psixologik-pedagogik va amaliy maslahat
sohalarida alohida amaliy psixologlar doirasida ixtisoslashish juda to‘g‘ri bo‘ladi.
8
Дубровина И.В. Школьная психологическая служба. –М.: Педgогика, 1991. – 232 с.
23

Psixologik maslahat ishlarini tashkil etish masalalariga uni doimiy
o‘tkazadigan xonani tanlash ham kiradi. Agarda psixologik maslahat boshqa
xonalardan alohida, boshqa ishlar bilan shug‘ullanadigan odamlardan uzoqda bo‘lsa
yaxshi va qulay bo‘ladi. Biroq hozirgi sharoitlarda bunga erishish deyarli mumkin
emas.
Shunda boshqacha tamoyillarga amal qilish kerak bo‘ladi. Birinchi navbatda
psixologik maslahat o‘tkazish mumkin bo‘lmagan joyda uni tashkil etishga iloji
boricha yo‘l qo‘ymaslik. Masalan, psixologik maslahat ishlarini bir sharoitda olib
borish va psixolog- maslahatchining mijoz bilan tinch ishlashiga halal beruvchi
sharoitlar mavjud korxonalar yaqinida yoki ichida psixologik maslahatni o‘tkazish
mumkin emas. Psixologik maslahatlarni savdo korxonalari yaqinida va ichida,
transport yo‘llari yaqinida umuman, shovqin borjoylarda o‘tkazish umuman
mumkin emas. Psixologik maslahatlar uchun kasalxonalar va klinikalar yaqinida,
ularning binolarida esa umuman joylashtirib bo‘lmaydi, bunday qo‘shni bo‘lish
mijozning xayolida u kasal odam degan fikr paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi.
Psixologik maslahatni militsiya bo‘limlari, qonunbuzarlarni hibsda ushlash joylari,
harbiy va boshqa shunga o‘xshash idoralar yaqinida o‘tkazish mumkin emas.
Shahardan uzoqda psixologik maslahatxonasini joylashtirish mumkin emas, chunki
bu mijozlar uchun qo‘shimcha qiyinchiliklar tug‘diradi, psixologik maslahat uchun
tinch, yaqin joyni, masalan turar joy binosi yoki ta'lim, madaniyat muassasasi
binosida xona topilsa juda yaxshi bo‘ladi. 9
Psixologik maslahat ishini tashkil qilishni yana bir umumiy masalasi - bu
kadrlami to‘plash masalasidir. Psixologik maslahat ixtisosligi bo‘yicha amaliy
psixologiya sohasida oliy psixologik ta'limga ega odamlar psixolog-maslahatchi
sifatida ishlasalar juda o‘rinli bo‘ladi, biroq hozirgi kunda umumiy psixologik
ta'lim har doim ham bunday ixtisoslikni ta'minlay olmaydi va psixolog-
maslahatchi mustaqil ish boshlar ekan, bu sohada amaliyot davomida o‘rganishiga
to‘g‘ri keladi.
9
Колесникова Г.И. Основы психопрофлактики и психокоррекции.Ростов – н/Д.: Феникс.2002. 147-c
24

Psixologik maslahatda ishlovchi yordamchi xodimlar ham psixologik
maslahat to‘g‘risida va psixolog-maslahatchi ishi to‘g‘risida umumiy bo‘lsa ham
tasawurga ega bo‘lsalar yaxshi bo‘ladi.
Psixologik maslahat ish tartibi. Mijozning vaqti, qiziqishlari va ehtiyojlariga
mos keladigan psixologik maslahat ish tartibi mijozlar uchun qulay hisoblanadi.
Mijozlar esa ko‘pincha ularning ishlari boshlanishidan oldin yoki ish yakunlanishi
bilan hamda ular yashaydigan va ishlaydigan joyda psixologik maslahat olishni
hohlaydilar, ko‘pchilik odamlar soat 9-10 dan to 17 - 18 gacha ishlashlari sababli
soat 8 — 9 dan 18 — 20 gacha vaqt oralig‘ida bo‘lgan ish tartibi psixologik
maslahat o‘tkazish uchun eng qulay hisoblanadi. Shu bilan birga ertalab to‘la
psixologik maslahatni o‘tkazish uchun nisbatan kam vaqt bo‘ladi, shuning uchun
ertalablari bir - ikki soat yetarli bo‘lgan maslahatning kichik bir tsiklini
rejalashtirish kerak.
Psixologik maslahat har kuni ertalab va kechqurun yoki bo‘lmasa bir kun ertalab,
bir kun esa kechqurun almashib ishlasa yaxshi bo‘ladi, bunda dam olish kunlaridan
bin ham kiritilsa foydali bo‘ladi, chunki ko‘pchilik mijozlar shanba kunlari
o‘zlarining asosiy ishlaridan ozod bo‘ladilar.
Psixologik maslahat kun tartibidan mijozlar uchun o‘tkaziladiganini, xodimlar
uchun mo‘ljallangan ishlardan farqlash (birinchisini shartli ravishda tashqi,
keyingisini ichki deb ataymiz) lozim. Psixologik maslahatning muvafTaqiyati
mutaxassisning shaxsiy imkoniyatlari hamda mehnat sharoitiga, shuningdek
yordamchi shaxslarga bog‘Iiq. Psixolog-maslahatchi maslahat o‘tkazish, ya'ni
mijoz bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri ishlashidan tashqari, faoliyatining boshqa turlari
bilan ham shug‘ullanadi. Bu ishlar uning psixologik - maslahat muvaffaqiyatini
ta'minlaydi. Bu ishlar, xususan, psixodiagnostika, uning natijalarini qayta ishlab
chiqish hamda sharhlash, kasbiy va boshqa masalalarda hamkasblar bilan
muhokama yuritish ish bilan bog‘Iiq muammolar, mijoz bilan maslahat davrida
olgan axborotlarni tahlil etish, hujjatlar ustida ishlash, psixologik maslahatni
me'yoriy va samarali o‘tishini ta'minlovchi barcha shu kabi ishlardan iborat. Agar
yuqoridagi barcha ma'lumotlarni e'tiborga olib, psixologik maslahat o‘tkazish
25

uchun mutaxassis o‘rtacha qancha vaqt sarflashi mumkinligi (mijoz bilan shaxsan
ishlash nazarda tutiladi), shuningdek psixologik maslahat bilan bog‘Iiq barcha
ishlar, mijoz bilan ishlash vaqti hamda boshqa masalalarga sarflanadigan vaqt bir-
biriga to‘g‘ri kelishi zarur. Shunday taxminiy nisbatni psixologik maslahat ishlarini
rejalashtirishda e'tiborda tutish shart.
Psixologik maslahatchining shaxsiy ish tartibini o‘rnatishda uning shaxsiy
xususiyatlari, xususan unga odatiy bo‘lgan kun tartibi, ish va dam olish vaqtini
ko‘zda tutish lozim. Ayrim insonlar uchun ertalab eng samarali ish vaqti bo‘lsa,
boshqalar uchun kechki vaqt shunday ahamiyatli bo‘lishi mumkin. Ayrimlar ishni
osongina boshlasalar, biroq tezda charchab qoladilar. Boshqalar juda sekin ish
boshlasalar-da, uzoq vaqt ishni samarali o‘tkazishga qodir bo‘ladilar. Birinchi toifa
insonlarga qisqa ish davridan so‘ng albatta hordiq zarur, ikkinchi toifadagilar uzoq
vaqi ishlab, so‘ng dam olishlari mumkin. 10
Psixologik xizmat xodimlari o‘rtasida ish majburiyatlarining taqsimlanishi.
Psixologik maslahat unda xizmat qiladigan mutaxassislarning soniga ko‘ra
turlicha bo‘lishi mumkin. Nisbatan tor ma'nodagi muammo ustida xususiy amaliyot
ishini yurituvchi kichik maslahat xizmatlari mavjud. Turli sohalar bo‘yicha
ixtisoslashgan mutaxassis - psixologlarning ko‘pchiligi ish yurituvchi katta
maslahat xizmatlari ham bor. Shunday bir holatni tasawur etish mumkin. Bir
psixolog mutaxassisning o‘zi turli muammolar yuzasidan barcha ishlarni, hatto
yordamchi xodimlarsiz bajaradi. Bu xususiy psixologik xizmat amaliyoti bilan
shug‘ullanuvchi mutaxassislardir. Shuningdek, katta bir muassasada o‘nlab yoki
undan ham ortiq turli soha bo‘yicha ish yurituvchi psixologlar xizmatining yaxlit
bir tashkiloti bo‘lishi ham mumkin. Eng ko‘p uchraydigani psixologik
maslahatlarni to‘rttadan oltitagacha bo‘lgan psixolog-maslahatchilar bo‘lsa,
qolganlari yordamchi xodimlar xizmat qiluvchi maslahat xonalardir. Majburiyatlami
taqsimlash muammosi faqatgina maslahatxonalarda bir necha mutaxassis xizmat
qilgan chog‘dagina yuzaga keladi. Bunday holatda majburiyatlami go‘yo tibbiy
rnasalalardagi (masalan, kasalxona, poliklinika) kabi taqsimlash lozim, ya'ni
10
Nishonova Z. Psixologik maslaxat. –Toshkent, 2010 y. 248-b.
26

psixologik maslahatlarning ayrim turiarini chuqurlashtirib, mutaxassislar
tomonidan o‘rganilishini ta'minlashdir.
Psixolog maslahatlari qanchalik ko‘p bo‘lsa, taqsimot shunchalik aniq
bo‘lmog‘i zarur. Bunday tavsiya shunisi bilan afzalki, mutaxassislikning biror tor
sohasi bilan shug‘ullanadigan psixolog umumiy maslahat beruvchi psixologga
nisbatan yuqori darajada kasbiy mutaxassislik mahoratiga erishadi. Biroq
maslahatxonada faqat ikki psixolog-maslahatchi xizmat qilsa, ular o‘rtasida
majburiyatlarni taqsimlash va ularni ixtisoslashtirish shart emas, bu agar psixolog ish
joyida bo‘lmay qolsa, mijozlar bilan ishlashda qiyinchilik tug‘diradi. Bunday holda
ishning asosiy qismini ikki psixolog uchun ham umumiy qilib, qolgan qismini
ixtisoslashtirish zarur.
Umumiy ish sifatida tezkor chora ko‘rilishi zarur bo‘lgan hodisalar,
psixologlar amaliyotida ko‘p uchraydigan holatlar uchun maslahatlar ko‘zda
tutiladi. Ixtisoslashganlariga nisbatan kamdan kam uchraydigan, tezkor qaror qabul
qilishni talab etmaydigan hodisalar uchun maslahatlar kiritiladi. Bundan tashqari,
psixologlar o‘z xizmatlarini ado etishda o‘zaro bir-birlarining o‘rinlarini bosa
oladigan, o‘z mijozlarini qabul qilishning iloji bo‘lmagan holda boshqasi lining
o‘rniga ishlay olishi nazarda tutilmog‘i lozim. Bunday majburiyat taqsimoti
psixologik maslahatxona yordamchi xodimlariga ham taalluqlidir. Ular o‘rtasida ham
psixologik jihatdan o‘zaro kelishish va psixolog-maslahatchilar ish sharoitlariga
moslashish uyushgan holda amalga oshirilishi zarur.
2.2. Psixolog-maslahatchining boshqa mutaxassis maslahatchilar bilan o‘zaro
aloqasi
Psixologik maslahat xizmati amaliyotida ko‘pincha psixolog-maslahatchining
boshqa mutaxassislar - psixolog, shifokor, huquqshunos pedagoglar psixologik
maslahat xizmatida ishlovchi boshqa insonlar bilan axborot almashinuv, kasbiy
muloqot zaruriyati tufayli o‘zaro aloqada bo‘ladilar. Bunday muloqot zaruriyatini
ta'minlovchi turli hayotiy vaziyatlarni quyidagicha ajratib ko‘rsatish mumkin:
1) Psixolog-maslahatchining mijoz bilan ishlash davrida shunday
muammolar uchraydiki, ularni hal etish zarur bo‘lsa-da, mustaqil hal eta oimaydi.
27

Bu masalan, tibbiy psixologik, sud-psixologik ekspertizalar o‘tkazishda psixolog
aniq soha mutaxassislari bilan hamkorlikda muammo bo‘yicha muhokama
yuritilib, hal etiladi.
2) Psixolog-maslahatchi o‘zi mustaqil hal eta oladigan muammolar
ustida ishlaydi, biroq to‘g‘ri qaror qabul qilishi uchun boshqa soha bo‘yicha
bilimlarga ehtiyoj sezadi.
3) Psixolog-maslahatchi boshqa soha mutaxassislari bilan ko‘p
4) sohali ekspertlar hay'atida ishtirok etadi, masalan, psixologik-
pedagogik hay’ati ishida kerakli mutaxassislar bilan birgalikda u murakkab
kompleks muammolarni hal etadi.
5) Psixolog o‘zi yaxshi bilmaydigan, lekin u baribir psixologik
maslahatlar mavjud amaliyotga taalluqli bo‘lgan sohada maslahatchi bo‘lib ishlay
boshlaganida, misol uchun maktabdagi psixolog iqtisodiyot va siyosat sohasida
maslahatlar bera boshlaganida hamkorlik zarur bo‘ladi.
6) Psixolog-maslahatchiga 1, 2, 3 punktlarda ko‘rsatilgan muammolar
sababli o‘zlari biroz bo‘lsa ham psixologik bilimlarga ega bo‘Hshlari kerak bo‘lgan
boshqa soha mutaxassislari bilan munosabatda bo‘lganlarida, psixolog-maslahatchi
ularning har birida qanday yo‘l tutishi kerakligini aniqroq bilib olish uchun, bu
holatlardan harbirini chuqurroq ko‘rib chiqamiz.
7) 1-holat. Bu holatlarning birinchi odatiy varianti psixologik
maslahatlar davomida juda ko‘p uchraydi, chunki psixolog- maslahatchiga xususan,
psixologik yordamdan tashqari maxsus yordam, masalan, tibbiy, yuridik, pedagogik
yordam talab etiladigan odamlar murojaat etadigan holatlar juda ko‘p uchraydi.
Tibbiy yordam odatda, mijoz murojaat etib kelgan maslahat uning sog‘lig‘i umumiy
holati bilan bog‘liq bo‘lganida zarur bo‘ladi. Bu muammoni hal etish uchun tibbiy
tashxisni to‘g‘ri qo‘yish, uni belgilash va davolash kursini o‘tkazish zarur. Yuridik
yordam mijozning muammosini hal etish huquqiy masalalar bilan bog‘liq
bo‘lganida zarur bo‘ladi.
8) Ushbu holatning ikkilamchi odatiy varianti - bu qabul qilinayotgan
qaror ma'luni huquqiy asos bilan ta'minlanishi kerak bo‘lganida, ekspertiza
28

o‘tkazilishidan iborat. Barcha bunday holatlarda psixolog-maslahatchining vazifasi
mijozga kerakli ко ' так yoki uning qonuniy huquqini himoya qilishda yordam
ko‘rsatishdan iborat bo‘ladi. Bu ish esa o‘z navbatida turli usullarda amalga
oshirilishi mumkin. Birinchi usul mijozning roziligi bilan psixolog- maslahatchi
mutaxassis psixologlar bilan gaplashadi va mijozga u bilan ishlash natijalari
to‘g‘risida xabar berishdan iborat.
9) Ikkinchi usuli psixolog-maslahatchi mijozning ruxsati bilan birgalikda
mijozga maslahat berish uchun boshqa bir mutaxassisni
10) taklif etishidan iborat. Mumkin bo‘lgan uchinchi usul ushbu masalani
hal etish uchun mijozni kerakli mutaxassisga yuborish va mijoz psixologsiz
mutaxassisdan maslahat olishidan iborat.
11) 2-holat. Psixolog-maslahatchi o‘z shaxsiy tajribasiga tayanib, mijozga
malakali yordam ko‘rsata olishi uchun qo‘shimcha bilimlar va malakalarga muhtoj
ekanligini anglab yetadi. Shundan keyin u kerakli sohada o‘zini kasbiy malakasini
oshirishga qaratilgan harakatlarni amalga oshiradi.
12) Psixolog-maslahatchi uchun yangi hisoblangan kasb sohasida uning
egallayotgan bilim va malakalarini psixolog ulardan mijozlar bilan ishlashda
foydalanishidan oldin ushbu sohaning malakali mutaxassisi baholashi ma'qul
hisoblanadi. Psixolog-maslahatchining faoliyati yangi sohada mumkin bo‘lgan
xatolarini iloji boricha kamaytirish uchun, bu ishni albatta, amalga oshirish zarur.
Amaliy maslahatchilik ishlari yangi sohasida malakasini oshirgandan keyin
psixolog-maslahatchi uning kasbiy mahorati darajasini tasdiqlovchi rasmiy hujjat-
sertifikat olishi eng yaxshi holat deb hisoblash mumkin.
13) 3-holat. Ushbu holatda psixolog-maslahatchi kasbi doirasidan
chiqadigan, lekin shunga qaramay boshqa mutaxassislar bilan o‘zaro munosabatlar
yordamida ularni yaxshi tushuna oladigan muammolarni psixolog-maslahatchi
mustaqil hal etishiga zarurat yo‘q bo‘ladi. 11
Agarda psixolog-maslahatchi aralash
kasblar komissiyalari ishlarida ancha ko‘p ishiashiga to‘g‘ri kelsa, unda ular bilan
o‘zaro munosabatlar tajribasi to‘planib hamkasblari bilan bir-birini tushunishga
11
Kochyunas R. Psixologicheskoe konsultirovanie. Gruppovaya psixoterapiya - Moskva, 2002. 45-c
29

ancha tez erishiladi. Biroq muntazam bir- birlariga o‘rgatib, o‘zining kasbiy
malakasi masalalari bo‘yicha bir- biriga komissiya a'zolari axborotlar berib
borishlari hisobiga bu jarayonni tezlashtirish mumkin. Mana shu maqsadlarda
komissiyaning har bir a'zosi mustaqil qaror qabul qilganida uni ish bo‘yicha
hamkasblariga to‘la tushuntirib berishi maqsadga muvofiq bo‘ladi.
14) 4-holat. Ushbu holatda psixolog-maslahatchi uchun yagona bir
oqilona va to‘g‘ri yo‘l — mijozlarga ko‘pincha maslahat berishga to‘g‘ri keladigan
sohada bilimlarga ega bo‘lish yo‘lidir. Birinchisi o‘zi uchun yangi bo‘lgan bilimlar
va amaliyot sohasida qo‘shimcha,
15) kasbiy bilim olishga harakat qilib ko‘risbdan iborat. Bunday yo‘l to‘g‘ri
bo‘ladi va oqibatda, kerakli sohada ancha yuqori darajada kasbiy malakasini
oshirishni ta'minlashi mumkin. Lekin bu yo‘l juda uzoq izlanish va katta mehnat
talab qiladi. Ikkinchi yo‘li o‘z malakasini oshirish uchun masalan, kerakli
adabiyotlarni o‘qish, kerakli sohada kasb egalari guruhlarida ishlash, ularning
faoliyatini kuzatish va ularga taqlid qilish orqali mustaqil harakat qilib turishi
mumkin. 12
16) 5-holat. Bu yerda vaziyat psixolog-maslahatchi, maslahatchi rolida
emas, balki boshqa mutaxassislar uchun psixologiya o‘qituvchisi rolida ishtirok
etishiga to‘g‘ri keladi. Ba'zan psixologik maslahat amaiiyotida alohida mutaxassislar
bilan emas, baiki kasb guruhlari va tashkilotlari bilan, masalan, tibbiyot, yuridik va
boshqa tashkilotlar bilan o‘zaro aloqada bo‘lish zaruriyati yuzaga keladi.
Mutaxassislarning aloqalari, munosabathiri umumiy qoidalari bu yerda yuqorida,
ko‘rsatib o‘tilgandek bo‘ladi. Lekin tashkilotlar darajasidagi o‘zaro aloqalar
alohida mutaxassislar o‘rtasidagi munosabatlardan tashkiliy mazmunda ancha
murakkabroq. Bu o‘zaro munosabatlar belgilab olingan, oldindan puxta ishlab
chiqilgan reja bo‘yicha amalga oshirilsa, maqsadga muvofiq bo‘ladi.
XULOSA
12
Кочюнас Р. Основы психологического консультирования. М.:Академический проект, 1999, с. 22-35, 125-141. c
30

Psixologik maslahat deb muhtoj bo‘lganlarga maslahat va tavsiyalar sifatida
mutaxassis psixolog tomonidan bevosita beriladigan psixologik yordam ko‘rsatish
bilan bog‘liq bo‘lgan amaliy psixologiyaning alohida sohasiga aytiladi. Ular
psixolog tomonidan mijoz hayotida duch kelgan muammoni dastlab o‘rganib
chiqish va shaxsiy suhbat asosida beriladi. Ko‘pincha psixologik maslahat
oldindan belgilangan soatda, buning uchun maxsus jihozlangan xonada, odatda
begona odamlardan xoli va yakkama-yakka, yuzma-yuz o‘tkaziladi.
Psixologik maslahat birsoatdan uch soatgacha davom etadigan psixologning
mijoz bilan shaxsiy suhbati shaklida o‘tkaziladi. Mana shu suhbat davomida mijoz
o‘z muammolari, o‘zi to‘g‘risida gapirib beradi. Psixolog o‘z navbatida
muammoning mohiyatini tushunib yetish, bu muammoni o‘zi uchun ham, mijoz
uchun ham oydinlashtirishga harakat qilib diqqat bilan tinglaydi, maslahatlar
davomida mijozningshaxsibaholanadi, uning shaxsiy xususiyatlarini hisobga olib
mijozga uning muammosini qanday qilib amaliy hal etish bo‘yicha ilmiy, asosli
tavsiyalar beriladi.
Psixolog-maslahatchi tomonidan mijozga beriladigan maslahat va takliflar
ko‘p hollarda mijoz psixolog-maslahatchi yordamisiz o‘z muammosini o‘zi to‘la
hal eta olishiga qaratilgan bo‘ladi.
Psixologik maslahat — bu inson hayotida yuzaga keladigan barcha psixologik
muammolarni hal eta olishiga, ishonchiga asoslangan odamlarga amaliy psixologik
yordam ko‘rsatish uchun yuzaga kelgan amaliyotdir.
Lekin mijoz har doim ham uning muammosi mohiyati nimadan iborat ekanligini
va o‘zining kuchi va imkoniyatlariga tayanib, uni qanday qilib hal etishni aniq
bilmaydi va tushunmaydi.
Professional tayyorlangan psixolog-maslahatchi mana shu bo‘yicha unga
yordam ko‘rsatishi kerak. Psixologik maslahatning asosiy vazifasi mana shundan
iborat. Maslahat berish davomida psixolog odatda qisqa vaqt ichida mijoz
muammosini amaliy hal etish usulini topish va aniq ifoda etish uchun qaratilgan
maxsus ish uslublari va unga ta'sir ko‘rsatish metodlarini qo‘llaydi. Shu bilan birga
31

ushbu yechim mijoz amalga oshirishi uchun tushunarli va mumkin bo‘ladigan qilib
amalga oshiriladi.
Psixolog-maslahatchining mijoz bilan uchrashuvi ko‘pincha bir-ikki uchrashuv
bilan cheklanmaydi. Ko‘pchilik hollarda mijoz bilan uch marta va undan ko‘p
uchrashib ancha uzoq muddat davomida maslahat berib borish talab e t i l a d i .
Bunday uzoq muddatli maslahatlarning zarurligi quyidagi odatiy hollarda yuzaga
keladi:
- Mijozning muammosi shunday murakkab bo‘ladi-ki, bir-ikki soat davomida
uni tushunib olish deyarli mumkin emas. Mijozning bir emas, baiki bir necha
muammolari mavjud, ularning har birini hal etish alohida maslahatni talab etadi;
- Taklif etilayotgan muammoning yechimi mijoz tomonidan darhol va to‘la
mustaqil amalga oshirilishi mumkin emas va maslahatchi tomonidan qo‘shimcha
yordam ko‘rsatishni talab etadi.
- Mijozning individual xususiyatlari sababli psixolog-maslahatchi uning
muammosini darhol va qo‘shimcha yordamsiz hal eta olishiga to‘la ishonmaydi.
Agarda mijoz o‘ziga yetarlicha ishonmasa, o‘z hayajonlari va xulqini boshqara
olmasa, agarda uning intellektual rivojlanish darajasi qiyin vaziyatlarda oqilona,
to‘g‘ri yechimni mustaqil qabul qilish uchun yetarli bo‘lmaganda bunday hollar
uchrab turadi.
Turli odamlar psixologik maslahatga muhtoj bo‘lganligi va turli masalalarda
ular yordam so‘rab murojaat etganliklari sababli psixologik maslahatni mijozlar
individual xususiyatlariga va muammolariga qarab turlarga ajratish mumkin.
Birinchi navbatda intim-shaxsiy deb ataluvchi psixologik maslahatni ajratib
ko‘rsatamiz, ko‘pchilik odamlarda ko‘pincha mana shunday maslahatga talab
yuzaga keladi. Ushbu turga shaxs sifatida odamga chuqur ta'sir ko‘rsatadigan, unda
kuchli hayajonlar uyg‘otadigan, atrofdagi odamlardan yashiriladigan masalalar
bo‘yicha maslahatlarni kiritish mumkin. Bular odam nima bo‘lsa ham ularni
yo‘qotishni xohlaydigan psixologik yoki xulqi muammolari, shaxslararo
munosabatlar bilan bog‘liq muammolar, turli qo‘rqinchlar, muvaffaqiyatsizliklar,
shifokor aralashuvini talab etmaydigan psixogen kasalliklar va boshqalar.
32

Ba’zan psixologik muammoni hal etish maslahatdan ijobiy natija olinmagandek
yoki olingan natija mijoz kutgandek emasday tuyuladi. Psixologesa o‘zi tomonidan
ish to‘g‘ri bajarilgan va kerakli natija yaqqol ko‘rinib turibdi, deb ishonishi
mumkin. Bunda psixolog-maslahatchi oldida qo‘shimcha, mijozga muammo ancha
qoniqarli hal etilganligini isbotlash vazifasi yuzaga keladi. Ba’zan, esa aksincha
bo‘ladi, mijoz ish yaxshi bajarildi deb o‘ylaydi, psixolog-maslahatchi esa
boshlangan ish hali oxiriga yetkazilmagan deb hisoblaydi. Ushbu holatda psixolog-
maslahatchi bunga mijozni ishontirishga va muammo to‘la hal etilishi uchun
qo‘lidan kelgan barcha ishlarni amalga oshirishga harakat qilishi talab etiladi.
33

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. Mirziyoev Sh.M. “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz
bilan birga quramiz”. –Toshkent, “O‘zbekiston”, 2017.
2. Mirziyoev Sh.M. “Qonun ustivorligi va inson manfaatlarini ta’minlash
yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi” –Toshkent.
“O‘zbekiston” 2017 y.
3. Bugental J.F.T. The art of psychotherapist. N . Y .: Norton 1987. 12-p
4. Джордж Р., Кристиани Т. Консультирование: теория и практика. М.:
Эксмо, 2002, с. 43-48, 53-54 c
5. Казлов Н.И. Психологос. Энциклопедия пратической психологии. М.:
Изд.Эксмо, 2015. 46-c
6. Кочюнас Р. Основы психологического консультирования.
М.:Академический проект, 1999, с. 22-35, 125-141. c
7. Nishonova Z., Asomuddinova Sh. Psixologik maslahat. T.: O‘zb.
Faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti, 2010. - 56b.
8. Роджерс К. Консультирование и психотерапия. Новейшие подходы в
области практической работы. М.: ЭКСМО-пресс, 2000, с. 280-286 c
9. Schneider K. Therapist's personal maturity and therapeutic success' how
strong is the link// the psychotherapy Patient. 1992. Vol. 8. N 3-4 p
10. Adizova T.M. Psixokorr е ksiya. − T.2005. 157-b
11. Barotov Sh.R. Ta'limda psixologik xizmat. – Buxoro, 2007. 89-b
12. Дубровинu.В.Рабочая книга школьного психолога. – М.:
Просвещение, 1991. – 303 с. 482 c
13. Дубровина И.В. Школьная психологическая служба. –М.: Педgогика,
1991. – 232 с.
14. Дубровина И.В. Практическая психология в образовании. – М.:
Педgогика, 1998. 89-c
15. Дубровина И.В. Я работаю психологом. –М. 2001. 96-c
16. Колесникова Г.И. Основы психопрофлактики и психокоррекции.Ростов
– н/Д.: Феникс.2002. 147-c
34

17. Лебедева Л.Д. Практика Арт-терапии: подходы, диgностика, система
занятий. – СПб.: Речь,2003. 47-c
18. Nishonova Z. Psixologik maslaxat. –Toshkent, 2010 y. 248-b.
19. Kochyunas R. Psixologicheskoe konsultirovanie. Gruppovaya
psixoterapiya - Moskva, 2002. 45-c
20. Maxmudova D. Psixokorreksiya asoslari –Toshkent, 2011y. 128 - b
21. George R. L., Cristiani T. S. Counseling: Theory and Practice, 3rd Ed.
Englewood Cliffs. N. J.: Prentice Hall, 1990.15-p
INTERNET MANBALARI
1. www.ziyonet.uz
2. www.arxiv.uz
3. www.psychologies.ru
4. www.psyjournals.ru
35

Sotib olish