• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 71.8KB
Покупки 1
Дата загрузки 15 Февраль 2025
Расширение docx
Категория История

Продавец

Bobomurod Abdishukurov

Дата регистрации 01 Июнь 2024

45 Продаж

Pudrat shartnomasi va uning turlari

Qonun qurilish obyektini buyurtmachi yoki pudratchiga bogliq bo‘lmagan holda to‘xtatilishini nazarda tutadi. Fuqarolik kodeksining 679-moddasiga binoan, agar taraflarga bog‘liq bo‘lmagan sabablarga ko‘ra, qurilish pudrati shartnomasi bo‘yicha ishlar to‘xtatilgan bo‘lsa, qurilish obyekti konservatsiya qilingan bo‘lsa, buyurtmachiga konservatsiya qilingan paytga qadar bajarilgan ishlar haqining hammasini to‘lashi, shuningdek, ishlarni to‘xtatish va konservatsiya qilish zaruriyati tufayli qilingan xarajatlarni to‘lashi shart Obyekt buyurtmachi tomonidan konservatsiya qilingan hollarda pudratchi tegishli haq va konservatsiya xarajatlaridan tashqari olinmay qolgan foydasini, obyekt konservatsiya qilinishi natijasida ko‘rgan zararlarini ham talab qilishi mumkin. 3. Loyiha va qidiruv ishlari pudrati O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik Ko‘deksining 686-moddasiga asosan loyiha va qidiruv ishlari pudrat shartnomasi bo‘yicha pudratchi (loyihalovchi, qidiruvchi) buyurtmachining topshirig‘i bo‘yicha belgilangan muddatda loyiha- smeta hujjatlarini ishlab chiqish va (yoki) qidiruv ishlarini bajarish majburiyatini, buyurtmachi esa uni qabul qilib olish va haq to‘lash majburiyatini oladi. Agar qonun yoki shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa, loyiha va qidiruv ishlari shartnomasini tasodifan bajarish mumkin bo‘lmasligi xavfi buyurtmachining zimmasiga tushadi. 16 Bu shartnoma ko‘p hollarda qurilish pudrati shartnomasi tuzilishidan oldin tuziladi. Ba’zi hollarda loyiha va qidiruv ishlari pudrati va qurilish pudrati shartnomasi bo‘yicha pudratchi bo‘lib bir shaxs ishtirok etishi ham mumkin. Bunda qurilish pudrati shartnomasini tuzishda taraflardan biri pudratchi yoki buyurtmachi zimmasiga kelishilgan muddatda qurilishning loyiha-smeta hujjatlarini tayyorlash va ikkinchi tomonga tanishib chiqish va tasdiqlash uchun taqdim qiladi. Odatda loyihalash va qidiruv ishlari tegishli obyektni qurishga nisbatan murakkab va alohida malaka hamda bilim talab qilganligi uchun bunday faoliyat bilan maxsus muassasalar shug‘ullanadilar. 16 https://lex.uz/docs/-180552#-189140 26 MUNDARIJA KIRISH…………………………………………………………………........... 4 I BOB. FUQAROLIK HUQUQIDA PUDRAT SHARTNOMASINI O‘RGANISHNING NAZARIY ASOSLARI 1. 1 Fuqarolik huquqida shartnoma va uning turlari…………………. 6 1. 2 Pudrat shartnomasining ijtimoiy-huquqiy ahamiyati, u bilan tartibga solinadigan munosabatlar tahlili………. 11 II BOB. PUDRAT SHARTNOMASI O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI FUQAROLIK HUQUQINING MANBASI SIFATIDA 2. 1 O‘zbekiston iqtisodiyotini tartibga solishda pudrat shartnomasi va uning turlari……………………………………………. 19 2. 2 Pudrat shartnomasida taraflarning majburiyatlari va javobgarliklari…….. 41 XULOSA………………………………………………………………………. 45 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………………………………... 46 2 1.2 Shartnomalar negizida pudrat shartnomasining nazariy ahamiyati. Pudrat shartnomasi bo yicha bir taraf (pudratchi) ikkinchi tarafʻ (buyurtmachi)ning topshirig‘iga binoan, ma’lum bir ishni bajarish va uning natijasini buyurtmachiga belgilangan muddatda topshirish majburiyatini oladi, buyurtmachi esa ish natijasini qabul qilib olish va buning uchun haq to‘lash majburiyatini oladi. Pudrat shartnomasi huquqiy belgilariga ko‘ra, ikki taraflama, konsensual va haq baravariga tuziladigan shartnoma bo lib hisoblanadi. Shartnoma ʻ taraflari: pudratchi va buyurtmachi. Pudratchi - ishni bajaruvchi, buyurtmachi esa ish bo‘yicha topshiriq beruvchi hisoblanadi. Bundan tashqari, shartnomada pudratchi tomonidan yordamchi pudratchi ishtirok etishi mumkin. Pudrat shartnomasida ham buyurtmachi, ham pudratchi huquq va maj- buriyatlarga ega bo‘lganligi sababli bir paytning o zida har ikki taraf ham kreditor, ham qarzdor ʻ sifatida majburiyat munosabatlarida qatnashadi. Predmeti: moddiy ko‘rinishga ega bo lgan ashyoni yaratish yoki ta’mirlash yoki muayyan ishning natijasi. ʻ Boshqacha aytganda, pudrat shartnomasining predmeti ishning natijasi hisoblanadi 4 . Sababi buyurtmachi va pudratchining harakati bevosita ishning natijasiga erishishga qaratilgandir. Fuqarolik kodeksining 632-moddasiga asosan, pudrat shartnomasi ashyoni tayyorlash yoki uni qayta ishlash (ishlov berish) yoxud boshqa ishni bajarib, natijasini buyurtmachiga berish yoki boshqacha tarzda topshirish haqida tuziladi Agar pudrat shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, buyurtmachining topshirig‘ini bajarish usullarini pudratchi mustaqil belgilaydi. Pudratchi o‘zi bergan materiallar va uskunalarning sifati tegishli darajada bo‘lmaganligi uchun, shuningdek, uchinchi shaxslar huquqlari bo‘lgan materiallar va usku nalarni berganligi uchun javobgar bo ladi. ʻ Muddat. Pudrat shartnomasining muhim shartlaridan biri uning muddatidir. Pudrat shartnomasida ishni bajarishning boshlang‘ich va oxirgi muddatlari ko‘rsatiladi. Aksariyat hollarda shartnomada ishning yakunlash muddati ko‘rsatiladi. Pudratchi mazkur muddatdan kelib chiqqan holda ish 4 Abdusalomov Q.M., Azizov X.,.Axmadjonov B va boshq.; Fuqarolik huquqi O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi, Toshkent Davlat yuridik instituti. - Toshkent: Adolat, 2007. 882 bet 10 metallurgiya zavodi tomonidan mashinasozlik zavodiga shartnoma bilan belgilangan muddatlarda va muayyan shartlarga binoan ma’lum miqdorda po‘lat yetkazib berish hisoblanadi. Shartnomaning maqsadi esa har ikki taraf uchun umumiy bo‘lib, taraflarning har qaysisi shartnomaning barcha ko‘rsatkichlarini bajarishdan, pirovardida foyda (daromad) olishdan iborat bo‘ladi. Binobarin, har ikki taraf ham shartnomani lozim darajada bajarishni o‘zlarining burchlari deb biladilar. Fuqarolik-huquqiy shartnoma, asosan, mulkiy munosabatlarni rasmiylashtirish uchun tuziladi. Ba’zi hollarda shartnoma shaxsiy nomulkiy huquq va majburiyatlarni ham rasmiylashtiradi. Bu adabiyot, fan va san’at asarlarini yaratish sohasidagi ijodiy faoliyat bilan bog‘liq bo‘lgan shartnomalar, chunonchi, nashriyot shartnomasi, sahna asari, kinosenariyalar va boshqa shartnomalar uchun xarakterlidir. Bunday shartnomalar taraflarning mulkiy huquqlari va burchlarinigina chunonchi, mualliflik haqi to‘g‘risidagi shartlarni, muddatlarni buzganlik uchun javobgarliknigina belgilamay, balki shaxsiy-nomulkiy huquqlarni ham, masalan, muallif o‘z asarida nomini ko‘rsatib yoki anonim tarzda chiqarishi, asari matniga o‘zgartirish kiritishga ruxsat berish-bermaslik singari nomulkiy huquqlarni ham belgilaydi. Shartnoma erkinligi tamoyilining mazmuni Fuqarolik kodeksining 354- moddasida mustahkamlab qo‘yilgan. Unga ko ra, fuqarolar va yuridik shaxslarʻ shartnoma tuzishda erkindirlar. Buning ma’nosi shundan iboratki, hech kim ularni shartnoma tuzishga majbur qila olmaydi. Shartnoma ikki yoki undan ortiq shaxsning fuqarolik huquqlari va burchlarini belgilash, o‘zgartirish yoki bekor qilishga qaratilgan o‘zaro kelishuvidir. Shartnoma atamasi uch ma noda yuridik fakt, biror-bir yuridik faktga asoslangan, moddiy manfaatlar to‘g‘risidagi huquqiy munosabat; shaxslar (fuqarolar va tashkilotlar) o‘zaro kelishuvini aks ettiruvchi, ifodalovchi hujjat ma’nosida ishlatiladi. Bu o‘rinda u o‘zining birinchi ma’nosi yuridik fakt sifatida ko‘riladi va o‘rganiladi. 8 shartnomasida pudratchining shartnomada ko‘rsatilgan ishni shaxsan o‘zi bajarish majburiyatlari kelib chiqmasa, pudratchi o‘z majburiyatlarining bir qismini bajarish uchun boshqa shaxslar (yordamchi pudratchilar) ni jalb qilish huquqiga ega. Bunday hollarda pudratchi bosh pudratchi hisoblanadi. Masalan, qurilish pudrati shartnomasi bo yicha kollej binosini qurish uchun ixtisoslashganʻ yordamchi pudratchi tashkilotlari jalb qilinishi mumkin. Bosh pudratchi buyurtmachining pudrat shartnomasi bo yicha o‘z majburiyatlarini bajarmaganligi ʻ yoki lozim darajada bajarmaganligi uchun yordamchi pudratchi oldida javobgar bo‘ladi, buyurtmachi oldida esa yordamchi pudratchi o‘z majburiyatlarini bajarmaganligi yoki lozim darajada bajarmaganligining oqibatlari uchun javobgar bo‘ladi. Agar qonun yoki pudrat shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, buyurtmachi va yordamchi pudratchining har biri bosh pudratchi bilan tuzgan shartnomalar buzilishi bilan bog‘liq talablarni bir-biriga qo‘yishga haqli emas. Bosh pudratchining roziligini olgan holda. buyurtmachi ayrim ishlarni bajarish uchun boshqa shaxslar bilan shartnoma tuzishga haqli. Bu holda mazkur shaxslar ishni bajarmaganligi yoki lozim darajada bajarmaganligi uchun bevosita buyurtmachi oldida javobgar bo‘ladilar. Fuqarolik kodeksining 640-moddasiga ko ra, pudratchi buyurtmachi bergan materialdan tejab-tergab va rejali ʻ foydalanishi, ish tugaganidan so‘ng ishlatilgan material to g risida buyurtmachiga ʻ ʻ hisobot berishi, shuningdek, uning qoldig‘ini qaytarib berishi yoxud o‘z ixtiyoridagi foydalanilmay qolgan materialning qiymatini hisobga olib, buyurtmachining roziligi bilan ishning bahosini kamaytirishi shart. Masalan, maishiy pudrat shartnomasi bo yicha buyurt- machining kiyim uchun bergan ʻ materialining qoldig‘i unga qaytarib berilishi lozim. 14 bo‘lgan yuridik shaxslar bilan sug‘urta shartnomasi (loyiha smeta hujjatlari)ni tuzishlari mumkin. Pudrat byektining tasodifan nobud bo‘lishi yoki tasodifan shikastlanishi xavfi pudratchi zimmasidagi bo‘lganligi sababli qurilish obyektini sug‘urtalash pudratchining manfaatlariga ham to‘liq mos keladi. Fuqarolik kodeksining 667-moddasiga muvofiq, topshirilmagan pudrat obyektining nobud yoki shikastlanishi xavfi pudratchi zimmasida bo‘ladi. Shuningdek, pudrat obyektida bajarilayotgan ishlarning xavfsizligi uchun ham pudratchi javobgar bo‘ladi. Shuning uchun qurilishi pudrati shartnomasida taraflar boshqacha tartib va shartlar qo‘ygan bo‘lmasa, shartnomada nazarda tutilgan obyekt yoki ishlar majmuyini pudratchi o‘z hisobidan sug‘urtalashi shart. Sug‘urtalash majburiyati yuklatilgan taraf qurilish pudrati shartnomasida nazarda tutilgan tartibda ikkinchi tarafga shartnoma shartlariga muvofiq, sugurta shartnomasi tuzganini tasdiqlovchi dalillar, shu jumladan, sugurta qiluvchi, sug‘urta summasi miqdori va sug‘urtalangan tavakkalchiliklar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni taqdim qilishi kerak Sug‘urtalash tegishli tarafni sug‘urta hodisasi yuz berishining oldini olish chora-tadbirlarini ko‘rish majburiyatidan ozod qilmaydi. 14 Pudratchi qurilish va u bilan bogliq bo‘lgan ishlarni ish hajmi, mazmuni va ularga qo‘yiladigan boshqa talablarni belgilaydigan loyiha-smeta hujjatlariga muvofiq amalga oshirishi shart. Pudratchi qurilish davomida loyiha-smeta hujjatlarida hisobga olinmagan ishlarni, shu munosabat bilan qo‘shimcha ishlarni bajarish va qurilishning smeta qiymatini oshirish zarurligini aniqlab, buyurtmachiga xabar qilmagan holda yoki uning javobini kutmasdan, buyurtmachining manfaatarini ko‘zlab, xususan, ishning to‘xtatilishi qurilish obyektining nobud bo‘lishi yoki shikastlanishiga olib kelishi mumkin bolganligi munosabati bilan darhol harakat qilishi zarur bo‘lganligini isbotlay olmasa, u bajargan qo‘shimcha ishi uchun buyurtmachidan haq to‘lash va shu tufayli ko‘rilgan zararni qoplashni talab qilish huquqidan mahrum bo‘ladi. 15 14 https://lex.uz/docs/-180552#-189044 15 Fuqarolik huquqi II – qism. O.Oqyulov va boshqalar. 2023-yil. 23 Qo‘shimcha ish bajarish va unga haq to‘lagan buyurtmachi rozi bolsa, bu ishlar pudratchining kasb faoliyatiga mos kelmasligi yoki o‘ziga bog‘liq bo‘lmagan sabablarga ko‘ra, ularni bajara olmagan hollardagina pudratchi mazkur ishlarni bajarishdan bosh tortishga haqli bo‘ladi. Buyurtmachi bajarilayotgan ishlar hajmi, qiymati va sifati loyiha hamda smetalarga muvofiq bo‘lishi ustidan tekshirish va texnikaviy nazoratni amalga oshirish, istagan vaqtda qurilish hamda montaj ishlarining bajarilishi va sifati, shuningdek, foydalanilayotgan materiallarning sifati, ishlarning grafikka mos ravishda olib borilayotganini uning faoliyatīga aralashmasdan tekshirishi mumkin. Buyurtmachi (yoki uning vakili) qurilish obyektida yo‘l qo‘yilgan har qanday kamchiliklar to‘grisida pudratchiga e’tiroz bildirishi va ularni bartaraf etishni talab qilishga haqli. Bunday tarzda buyurtmachi tomonidan aniqlangan va pudratchiga yozma ravishda bildirilgan, texnik hujatlarga mos bolmagan ishlar shartnomada ko‘rsatilgan shartlar asosida yoki oqilona muddatda bartaraf etilishi lozim. Buyurtmachi (yoki uning vakili) qurilish obyektida yo‘l qo‘yilgan kamchiliklarni aniqlagan holda bu haqda pudratchini ogohlantirmasa va ularni bartaraf etishni talab qilmasa, ularni bartaraf etish imkoni yo‘qolganidan so‘ng da’vo qilish imkonidan mahrum bo‘ladi. Buyurtmachi qurilishning loyiha, ish chizmasi va smetasini tasdiqlatish, qurilishni mablag‘ bilan ta’minlash uchun zarur bolgan hujjatlarni bankka taqdim etish, vakolatli organlardan qurilish uchun yer uchastkasi ajratish haqida aktni olish, qurilish maydonida qurilish ishlarini olib borish uchun tegishli organlardan ruxsatnoma olish va qurilish maydonini bo‘shatish ishlarini amalga oshirish; shartnomada nazarda tutilgan hollarda o‘z vaqtida qurilishni texnologiya, energetika, elektrotexnika va umumzavod uskunalari hamda apparaturalari bilan ta’minlash, shuningdek, bino va inshootlarni fydalanishga berishi shart. Shartnomaga muvofiq, buyurtmachi zimmasiga qurilish materiallari bilan ta’minlash vazifasi ham yuklanishi mumkin, lekin ulardan to‘gri foydalanish va ularni saqlash pudratchi zimmasida bo‘ladi. Buyurtmachi shartnomada nazarda tutilgan hollarda o‘z ixtiyorida bo‘lgan temir yol transportidan, suv, bug‘ elektr 24 B ugungi kunda ko’pchilik shirkatlar va korxonalar pudrat shartnomasi orqali o’z xizmatl a ri taklif etishmoqdalar va muayan muddarda shartnomaga muvofiq muayyan muddatda ma’lum bir xizmatlarni o’z vaqtida bajarib shartnoma talabalarini bajarishmoqda. Pudrat shartnomasi haqida fikr bildirar ekanmiz bu sharnomaning nimaligi va qanday maqsadlarda tuzlishi haqida ma’lumotga ega bo’lishimiz bugungi mavzumizning dolzarb ahamiyatli nuqtalaridan desam adashmagan bolaman. Pudrat shartnomasi haqida qisqa va aniq shaklda mavzumizning quyi qismlarida batafsil ma’luot olishingiz mumkin. 36 buyurtmachi kiyimni tiktirish o‘z materialidan tiktirishni shartnomada kelishgan bo‘lsa, buyurtmachi materialni pudratchiga taqdim etguniga qadar, ishni bajarish to‘xtatib turilishi mumkin. Agar buyurtmachi pudratchining o‘z vaqtida va asosli ogohlantirganiga qaramasdan, oqilona muddatda yaroqsız yoki sifatsiz materialni almashtirmasa, ishni bajarish usuli to‘g‘risidagi ko‘rsatmalarini o‘zgartirmasa yoxud ishning yaroqliligi yoki pishiqligini xavf ostiga qo‘yadigan holatlarni bartaraf etish uchun zarur bo‘lgan boshqa choralarni ko‘rmasa. pudratchi shartnomani bajarishdan bosh tortishga va yetkazilgan zararni qoplashni talab qilishga haqlı. Fuqarolik Kodeksining 637-moddasiga 6 asosan, pudratchining amaldagi xarajatlari ish bahosini aniqlash vaqtida (smeta tuzilayotganda) nazarda tutilgan xarajatlardan kam bo‘lgan hollarda, basharti bu- yurtmachi pudratchining tejami bajarilgan ish sifatiga ta’sir etganligini isbotlay olmasa, pudratchi ishlar uchun pudrat shart- nomasida ko‘rsatilgan baho bo‘yicha haq olish huquqini saqlab qoladi. Pudrat shartnomasida pudratchining tejami taraflar o‘rtasida taqsimlanishi nazarda tutilishi mumkin. Masalan, maishiy pudrat shartnomasi bo yicha kiyimʻ buyurtmachi va pudratchi materialidan tikilsa, undan tejamkorlik asosida foydalanish muhim shart sifatida belgilanishi mumkin. Umuman olganda, tejam- korlikka har bir pudrat shartnomasi taraflari amal qilishi lozim. Pudratchi qonun hujjatlarida yoki pudrat shartnomasida nazarda tutilgan hollarda va miqdordagina o‘ziga bo‘nak yoki zakalat berilishini talab qilishga haqli. Shartnomaning bajarilishi munosabati bilan buyurtmachi pudratchiga belgilangan tegishli haqni yoki boshqa summani to‘lash majburiyatini bajarmagan taqdirda, buyurtmachi tomonidan tegishli summa to langunga qadar pudratchi ishning natijalarini, shuningdek, buyurtmachiga tegishli uskunalarni, qayta ishlash (ishlov berish) uchun berilgan ashyolarni, foydalanilmay qolgan material qoldig‘i va pudrat- chining ixtiyoridagi boshqa mol-mulkni majburiyat bajarilishini ta’minlash maqsadida ushlab qolish huquqiga ega. Agar qonun hujjatlarida yoki pudrat 6 O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik Kodeksi Toshkent ;Adolat-2021 https://lex.uz/docs/-180552 13 PUDRAT SHARTNOMASI VA UNING TURLARI KURS ISHI 1 II BOB PUDRAT SHARTNOMASINING TUZILISHI VA AHAMIAYATLI JIHATLARI 2.1 Pudrat shartnomasining turlari FKda pudrat shartnomalarining quyidagi turlari farqlangan. - maishiy pudrat, - qurilish pudrati; - loyiha va qidiruv ishlari pudrati - ilmiy-tekshirish, tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlari pudrati. 1. Maishiy pudrat Fuqarolik Kodeksining 656-moddasiga asosan, tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirayotgan pudratchi maishiy pudrat shartnomasi bo‘yicha buyurtmachi- fuqaroning topshirig‘i bilan uning maishiy yoxud boshqa shaxsiy ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan ma’lum ishlarni bajarish majburiyatini, buyurtmachi esa ishni qabul qilish va haqini to‘lash majburiyatini oladi. Agar qonunchilik yoxud shartnomada, shu jumladan buyurtmachi qo‘shilgan formulyarlar yoki boshqa standart shakllarning shartlarida boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa, pudratchi buyurtmachiga patta yoki buyurtma qabul qilinganligini tasdiqlaydigan boshqa hujjatni bergan paytdan boshlab maishiy pudrat shartnomasi tuzilgan hisoblanadi. Mazkur hujjatlarning buyurtmachida bo‘lmasligi, uni maishiy pudrat shartnomasi tuzilganligini yoki uning shartlarini tasdiqlovchi guvohlar ko‘rsatmalarini vaj qilib keltirish huquqidan mahrum qilmaydi. Maishiy pudrat shartnomasi ommaviy shartnomalar jumlasiga kiradi. Maishiy pudrat shartnomalariga quyidagilarni misol sifatida aytib o‘tish joizdir: - Kvartira yoki uyni ta’mirlash; - Santexnika, elektr yoki jihozlarni o‘rnatish; - Buyurtma asosida mebel ishlab chiqarish; - Kiyim yoki poyabzal tikish; - Kvartira yoki uyni tozalash; - Bog‘ yoki sabzavot bog‘iga g‘amxo‘rlik qilish. 18 I BOB FUQARILIK HUQUQIDA PUDRAT SHARTNOMASINIG AHAMIYATI 1.1 Fuqarolik huquqida shartnomalar tushunchasi va turlari Shartnoma huquqiy tartibga solish vositalari ichida eng universal, demokratik vosita hisoblanadi. Shartnomalar orqali huquqiy munosabat tartibga solinganda, undagi barcha ishtirokchilarning manfaati eng ko‘p darajada ta’minlangan bo‘ladi. Odatda, har qanday shartnoma ixtiyoriylik asosda vujudga keladi va shartnomalarda huquq va majburiyatlarni belgilashda mulkiy manfaatlar va shaxsiy ne’matlarni taqsimlashda o‘ziga xos muvozanat, uyg‘unlik o‘z aksini topadi Fuqarolik kodeksining 8-moddasi talabiga ko‘ra, shartnomalar taraflar o‘rtasida fuqarolik huquq va burchlari vujudga kelishining asoslaridan biridir. Shubhasiz, bugungi kunda shartnomalarga alohida ahamiyat berilmoqda. Chunki shartnomalarda boshqa yuridik faktlarga qaraganda, taraflarning erki-irodasi to‘la ifodalanadi. Shartnomaga kirishuvchi shaxslar kim bilan, qancha, qachon shartnoma tuzishni u tufayli yetkazib berilishi lozim bo‘lgan pul, tovar, ashyolarni qaysi muddatlarda, qanday transportlarda yetkazilishini, to‘lov amaldagi qanday shakllarda bo‘lishini mutloqo o‘zi, mustaqil hal qiladilar. Ular shartnomalar tuzishda erkindirlar, shartnoma tuzishga majburlashga yo‘l qo‘yilmaydi Amaliyot shuni ko‘rsatmoqdaki, shartnomalar tuzishning erkinligi, undan taraflarning o‘zaro manfaatdorligi, shartnomada shartnoma intizomi ning mustahkamligi (ya’ni, xalq tili bilan aytganda, “shartnomaning puldan qimmatligi”), unda ma’muriy-buyruqbozlikka asoslangan javobgarlikdan ko‘ra, mulkiy javobgarlikning keng belgilanishi xo‘jalik yurituvchi subyektlarni tobora ushbu huquqiy vositadan (shartnomadan) to‘laroq foydalanishga jalb qilmoqda 2 . Shartnomalarning ahamiyatini keng tushuntirish mumkin. Ammo ularning sarasi shartnomalar to‘lov intizomini kuchaytiradi, taraflarning faoliyatini har tomonlama rag‘batlantiradi, o‘z navbatida taraflarning mas’uliyatini oshiradi, xo‘jalikning debitorlik va kreditorlik holatini yaxshilaydi, pirovardida taraflarning 2 O.Oqyulov, N.Imomov, M.Baratov va boshqalar “Fuqarolik huquqi” (yuridik texnikumlar uchun darslik) / Mualliflar jamoasi.. – T.: TDYU, 2021. – 95-105 betlar. 5 ekspertiza pudrat shartnomasi buzilmaganligini yoki pudratchining harakatlari bilan aniqlangan kamchiliklar o rtasida sa- babiy bog‘lanish yo‘qligini aniqlaganʻ hollar bundan mustasno. Bunday hollarda ekspertiza xarajatlarini ekspertiza o tkazishni talab qilgan taraf, agar ekspertiza taraflarning o zaro kelishuvi bilan ʻ ʻ tayinlangan bo lsa, ikkala taraf teng miqdorda to‘laydi. Agar pudrat shartnomasida ʻ boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, buyurtmachi bajarilgan ishni qabul qilishdan bosh tortganida, pudratchi shartnomaga binoan, ish natijasi buyurtmachiga topshirilishi kerak bo‘lgan kundan boshlab bir oy o‘tgach va shundan keyin buyurtmachini ikki marta ogohlantirgan holda ish natijasini sotib yuborishga, tushgan pulni esa pudratchiga tegishli hamma to‘lovlarni chegirib tashlab, notarial idoraning depozitiga bu- yurtmachining nomiga kiritib qo‘yishga haqli. Pudratchi pudrat narsasini sotish o‘rniga uni ushlab turish yoki keltirilgan zararni buyurtmachidan undirib olish huquqidan foydalanishga haqli. 17 shartnomada ko‘rsatilgan muddat o‘tishini, bunday muddat ko‘rsatilmagan bo‘lsa, oqilona muddat o‘tishini kutmasdan yoxud buyurtmachi ishni to‘xtatib turish to‘g‘risida o‘z vaqtida ko‘rsatma bergan bo‘lishiga qaramasdan ishni davom ettiravergan pudratchi buyurtmachi unga yoki pudratchi buyurtmachiga tegishli talablar qo‘yganida mazkur holatlarni vaj qilib keltirishga haqli emas. Agar buyurtmachi pudratchining ushbu moddaning birinchi qismida nazarda tutilgan holatlar to‘g‘risida o‘z vaqtida va asosli ogohlantirganiga qaramasdan, oqilona muddatda yaroqsiz yoki sifatsiz materialni almashtirmasa, ishni bajarish usuli to‘g‘risidagi ko‘rsatmalarini o‘zgartirmasa yoxud ishning yaroqliligi yoki pishiqligini xavf ostiga qo‘yadigan holatlarni bartaraf etish uchun zarur bo‘lgan boshqa choralarni ko‘rmasa, pudratchi shartnomani bajarishdan bosh tortishga va yetkazilgan zararni qoplashni talab qilishga haqli. XULOSA Xulosa o’rnida shuni aytishimiz mumkinki, shartnomalar taraflarning ixtiyoriga ko’ra hech qanday majburlovlarsiz tuziladi va imzolanadi. Shuni inobatga olish lozimki, shartnoma tuzgan taraflar biri majburiyatlarni olsa ikkinchi taraf javobgarlikni oladi va shu o’rinda buning aksi sifatida shu vaqtning o’zida ikki taraf ham majburityat va javobgarliklani zimmasiga oladi. Shartnomalarni bir tarafning roziligi asosida o’zgartirishga yo’l qo’yilmaydi. Agarda bir taraf ishtirokisiz shartnomaning tegishli qismlariga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritilishi qonunan hilof hisoblanadi. Shartnomalarning turlaridan biri bo’lgan pudrat shartnomalarida ham huddi shunday holatlarni guvohi bo’lishimiz mumkin albatta Pudrat shartnomalarida bir taraf ya’ni pudratchi ikkinchi taraf ya’ni buyurtmachiga tegishli holatda o’zining hizmatlarini taklif etgan holda qonuniy ahamiyat kasb etuvchi sharnoma tuzadilar va shartnomada ko’rsatilgan huquq, majburityat hamda javobgarlikka shaxsan o’zlari mas’ul bo’ladilar. 35 Maishiy pudrat shartnomasining o‘ziga xos xususiyatlari:  Shartnomaning predmeti buyurtmachining maishiy yoki boshqa shaxsiy ehtiyojlarini qondirish bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan ishdir.  Buyurtmachi – shaxsiy ehtiyojlari uchun ishga buyurtma beruvchi jismoniy shaxs.  notijorat xarakterga ega - ish tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish maqsadida bajarilmaydi. Maishiy shartnomalar Fuqarolik kodeksi, shuningdek, iste’molchilar huquqlarini himoya qiluvchi maxsus qonunlar va qoidalar bilan tartibga solinadi. Maishiy pudrat shartnomasining xususiyatlari:  Buyurtmachi pudratchiga haqiqatda qilgan xarajatlarini to‘lash sharti bilan istalgan vaqtda shartnomani bajarishdan bosh tortishga haqli.  Pudratchi bajarilgan ishlarning sifati uchun mas’uliyatni oshiradi.  Ishni yakunlash muddati faqat tomonlarning kelishuvi bilan belgilanishi mumkin.  Ishning narxi faqat tomonlarning kelishuvi bilan o‘zgartirilishi mumkin 9 . Maishiy pudrat shartnomasi bo‘yicha buyurtmachi faqat fuqaro hisoblanadi. Pudratchi sifatida tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish huquqiga ega bolgan shaxs, ya’ni tadbirkorlik subyekti bo‘lishi lozim. Maishiy pudrat bo‘yicha bajariladigan ish, albatta, tadbirkorlik faoliyati natijasi hisoblanadi. Agar qonun hujatlari yoxud shartnomada, shu jumladan, buyurtmachi qo‘shilgan formulyarlar yoli boshqa standart shakllarning shartlarida boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa, pudratchi buyurtmachiga patta yoki buyurtma qabul qilinganligini tasdiqlaydigan boshqa hujjatni bergan paytdan boshlab maishiy pudrat shartnomasi tuzilgan hisoblanadi. Masalan, maishiy xizmat ko‘rsatuvchi tadbirkorlik subyekti (pudratchi) kiyimni buyurtmachidan qabul qilib olgandan so‘ng albatta, kvitansiya yoki buyurtma qabul qilinganligini tasdiqlovchi boshqa hujjat berishi lozim. 9 Fuqarolik huquqi II – qism. O.Oqyulov va boshqalar. 2023-yil. Toshkent “Adolat: 86-bet 19 FOYDALANILGAN ADABIYOT Normativ huquqiy hujjatlar 1. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi Toshkent ;O‘zbekiston - 2023 2. O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik Kodeksi Toshkent ;Adolat-2021 3. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori, 23.03.2010 yildagi 50-son https://lex.uz/docs/-1603815 4. O‘zbekiston Respublikasining “Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasi to‘g‘risida”gi Qonuni //O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining axborotnomasi. – 1998. №9. 170-m. Qo‘shimcha adabiyotlar 1. O.Oqyulov, N.Imomov, M.Baratov va boshqalar “Fuqarolik huquqi” (yuridik texnikumlar uchun darslik) / Mualliflar jamoasi.. – T.: TDYU, 2021. – 95-105 betlar. 2. Rahmonqulov H.R.Bitimlar. –T.: TDYuI, 2008. 3. Ro‘ziyev R.J. Fuqarolik huquqi — T.: «Falsafa va huquq instituti» 2005. 4. Zokirov I.B. Fuqarolik huquqi. Darslik. —T.: TDYUI, 2009. 5. Zokirov I.B., Oqyulov O.T., Topildiyev V.R. va boshqalar. Shartnoma huquqi. - T.: TDYUI, 2006. 6. Oqyulov O., Ro‘zinazarov Sh.N., Imomov N.F. Fuqarolik qonunchiligining rivojlanishi va takomillashtirish istiqbollari (axborottahliliy material). – Toshkent: TDYI, 2015. 111-b. 7. Abdusalomov Q.M., Azizov X.,.Axmadjonov B va boshq.; Fuqarolik huquqi O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi, Toshkent Davlat yuridik instituti. - Toshkent: Adolat, 2007. 882 bet 8. Fuqarolik huquqi II – qism. O.Oqyulov va boshqalar. 2023-yil 9. Zokirov I.B. Fuqarolik huquqi: Universitetlarning yuridik fakultetlari, yuridik instituti va huquq asoslari о ‘qitiladigan oliy о ‘quv yurtlari talabalari uchun darslik. I qism./Mas’ul muharrir: H.Rahmonqulov. – 4-nashr. Qayta ishlangan va t о ‘ldirilgan. –T.: TDYUI nashri ѐ\ ti, 2006. -354 bet. 10. Xudayberdiyeva A.N. Grajdansko-pravovaya otvetstvennost za narusheniye dogovornix obyazatelstv // Xususiy huquq: fuqarolik huquqining dolzarb muammolari: Yosh olimlarning kafedral о ‘qishlari / Mas’ul muharrir Akhad. H.R. Rahmonqulov. 2 qismli. II qism. – Toshkent, 2003. – B.127. Xorijiy adabiyotlari 1. Wittman, Donald A. Economic Foundations of Law and organization // Cambrige University Press, 2006 2. Catherine Elliott & Frances Quinn. Contract law. Longman (2011). (Elliott & Quinn series). 3. Zenin I.A. Grajdanskoye i torgovoye pravo zarubejnix stran: uchebnik i praktikum dlya bakalavriata i magistraturi. 14-ye izd. M.: Izd-vo Yurayt, 2015. S. 41. 4. Т ѐория государства и права: Уч ѐбник / Под р ѐд. В. К. Баба ѐва. М., 2007. С. 595. 37 Tegishli tarzda litsenziya oIgan yuridik shaxslar loyiha va qidiruv ishlari pudrati shartnomasida pudratchi bolib ishtirok etishlari mumkin. Loyiha va qidiruv ishlari pudratiga tegishli maxsus qoidalar va pudrat to‘g‘risidagi umumiy qoidalarga muvofiq, taraflar shartnomani faqat loyiha ishlari yoki qidiruv ishlari bo‘yicha ham tuzishlari mumkin. Buyurtmachida pudratchini tanlash va unga ish topshirish huquqi saqlab qolinadi. Loyiha va qidiruv ishlari pudrati shartnomasini tartibga solishda Fuqarolik kodeksi bilan bir qatorda O‘zbekiston Respublikasining 2002-yil 4-aprelda qabul qilingan Shaharsozlik kodeksi va boshqa me’yoriy hujjatlar ham muhim ahamiyatga ega. Taraflar o‘rtasidagi munosabatlarni tartibga solishda shartnomaning ahamiyati juda katta rol o‘ynaydi. Faqat shartnomagina qonun yoki me’yoriy hujjatlarda ko‘zda tutilmagan, lekin yol qo‘yilgan harakatlarni amalga oshirishda ikkala tomon uchun mas’ul bo‘lgan shartlarni o‘zida mujassamlashtirishi mumkin. Tumanlarning, shaharlarning davlat hokimiyati organlari qurish loyihalariga sharoitardan kelib chiqib, shaharsozlik normalari va qoidalariga zid bo‘lmagan qo‘shimcha talablar, shu jumladan, madaniy meros obyektlarining muhofaza zonalarida loyihalashtirish va qurilish ishlarini olib borish, hududlarni ko‘kalamzorlashtirish, kichik shakldagi arxitektura obyektlari, reklama, peshlavhalar va boshqa axborotni joylashtirishga doir talablar kiritishga haqli (Shaharsozlik kodeksining 38-moddasi). Loyiha-smeta hujjatlarini ishlab chiqish, moliyalashtirish tasdiqlash va ulardan foydalanish tartibini belgilash, ularga o‘zgartishlar va qo‘shimchalar kiritish buyurtmachining tashabbusi bilan va uning hisobidan belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Belgilangan tartibda tasdiqlangan loyiha-smeta hujjatlari obyektlar qurilishi uchun ruxsatnoma berishga asos bo‘ladi. Pudratchi o‘z faoliyatining yakuni sifatida buyurtmachiga tegishli texnik hujjatlar yoki hisobotlarni buyutmachiga topshirishi shart. Shartnoma har bir holatda o‘ziga xos xususiyatlarga ega bolgani uchun uning predmeti ham unga mutanosib ravishda o zgarib turadi. Loyiha hujjatlari tegishli obyektni texnik jihatdan asoslangan chizmalar, sxemalar, rangli tasvirlar, ularga berilgan 27 Mazkur hujatlarning buyurtmachida bo‘lmasligi uni maishiy pudrat shartnomasi tuzilganligi yoki uning shartlarini tasdiqlovchi guvohlar ko‘rsatmalarini vaj qilib keltirish huquqidan mahrum qilmaydi. Maishiy pudrat shartnomasi konsensual ikki tomonlama va haq evaziga tuziladigan shartnoma hisoblanadi. Maishiy pudrat shartnomasini tuzish fuqarolik qonun hujatlari bilan belgilanadi. Pudratchi maishiy pudrat shartnomasiga haq evaziga bajarlladigan qo‘shimcha ishlar yoki xizmatlarni kiritishga buyurtmachini majbur qilishga haqli emas. Bu talab buzilgan taqdirda, buyurtmachi tegishli ish yoki xizmatga haq to‘lashdan bosh tortishga haqli. Buyurtmachi ish unga topshirilguncha istagan vaqtda belgilangan haqning u pudrat shartnomasini bajarishdan voz kechganligi to‘g‘risidagi bildirishni pudratchi olgunga qadar bajarilgan ishga mutanosib qismi va shartnomani bajarish maqsadida shu paytgacha qilingan xarajatlarni pudratchiga to‘lab, agar bu xarajatlar ish uchun to‘lanadigan haqning ko‘rsatib o‘tilgan qismiga kirmasa, maishiy buyurtma shartnomasini bajarishdan voz kechishga haqli. Shartnomaning buyurtmachini bunday huquqdan mahrum qiluvchi shartlari o‘z- o‘zidan haqiqiy emas. Maishiy pudrat shartnomasi twuzilguniga qadar pudratchi taklif qilinayotgan ish, uning turlari va xususiyatlari, bahosi, haq tolash shakli to‘g‘risida buyurtmachiga zarur va ishonarli axborot topshirishi, shuningdek, buyurtmachining iltimosiga binoan, shartnom va tegishli ishga doir ma’lumotlarni unga berishi shart Agar ishning xususiyati bo‘yicha ahamiyati bo‘lsa, pudratchi uni bajaradigan aniq shaxsni ko‘rsatishi kerak. Pudratchidan olingan axborotning to‘liq yoki ishonchli bo‘lmaganligi oqibatida buyurtmachi nazarda tutgan xususiyatlarga ega bo‘lmagan ishni bajarish to‘g‘risida shartnoma tuzilgan bo‘lsa, buyurtmachi bajarilgan ishga haq to‘lamagan holda, maishty pudrat shartnomasini bekor qilish va yetkazilgan zararni qoplashni talab qilishga haqli (Fuqarolik kodeksi 658- moddasi). 10 2. Qurilish pudrati 10 https://lex.uz/docs/-180552 20 tushuntirishlardan iborat, ya’ni loyiha hujiatlari qurilish hajmi, uning mazmuni va olib boriladigan ishlar mohiyatini aniqlovchi hujjat bo‘lib xizmat qiladi. Loyihalash bir tomondan ijodiy ish bo‘lsa ham uni amalga oshiruvchidan asosan tajriba, mahorat va maxsus malaka talab qiladi. Smeta hujjatlari tegishli obyekt loyihasi asosida tuziladi. Smeta hujjatlarini tuzishda ham malakaga ega bo‘lgan mutaxassislar fan va amallyotga ma’lum bo‘lgan usullar asosida tegishli loyihadag1 qurilish uchun qanday materiallar ishlatilishi lozimligi va u qanday summaga bitkazilishini hisoblab boradilar. Buyurtmachi qurilish loyihasini qabul qilishda smeta qiymatiga, albatta, e’tibor beradi. Shuning uchun buyurtmachi smeta qiymatini arzonlashtirish yoki iloji boricha kamaytirishga harakat qiladi. Qidiruv ishlari loyiha smeta hujatlaridan oldin ham yoki undan keyin ham amalga oshirilishi mumkin. Qidiruv ishlari tegishli obyekt uchun ajratilgan yerni tolig o‘rganish yoki bu obyekt uchun eng qulay bo‘lgan joyni iqtisodiy asoslab berish, belgilangan hududning tabity sharoiti, relyefi, qurilish materiallaridan foydalanish imkoni, suv manbalari, transport kommunikatsiyasi, elektr energiyasi ta’minoti haqida ilmiy-amaliy asoslangan ma’lumotlarni jamlash va xulosalar tuzilib, buyurtmachiga topshirish bilan yakunlanadi. Loyiha-smeta hujjatlaridan oldin o‘tkazilgan qidiruv ishlari pudrati tegishli obyektni ko‘rishga asos soladi. Dastlabki ma’lumot bolgan qidiruv ishlari yakuni asosida loyiha va smeta tuziladi. Tayyor loyihalarni qurish uchun joy tanlashga zaruriyat tug‘iganda, qidiruv ishlari amalga oshirilishi mumkin. Bunda smeta qiymati umumiy asosda qayta ko‘rib chiqilishi lozim. Loyiha va qidiruv ishlari pudrati shartnomasida subyektlar sifatida buyurtmachi va pudratchilar ishtirok etadi. Buyurtmachilar sifatida har qanday jismoniy va yuridik shaxslar ishtirok etishlari mumkin. Eng muhimi, ularning loytha va qidiruv ishlariga bo1gan ehtyoji va xohish-irodasidir, lekin fuqarolar ham, yuridik shaxslar ham qonun yol qo‘ygan asoslardagi sohalar, obyektlar bo‘yicha buyurtmachi bo‘lishlari mumkin. Ular fuqarolik muomalasida bo‘lgan obyektlarga belgilangan tartibda buyurtmachi bo‘lishga haqli. Atom energetikasi obyektlari, magistral truboprovodlar, ko‘priklarni loyihalash ishlarini buyurtma 28 borish tartibi to‘g‘risida”gi Nizom bilan ham tartibga solinadi. Shartnomadan kelib chiqqan majburiyatlarga, agar qonunlarda boshqacha hol nazarda tutilmagan bo‘lsa, Fuqarolik kodeksida belgilangan majburiyatlar haqidagi umumiy qoidalar qo‘llaniladi 3 . Ikkidan ortiq taraflar tuziladigan shartnomalarga ham agar bunday shartnomalar shartnomalarning ko‘p taraflamalik xususiyatiga zid bo‘lmasa, shartnoma to‘g‘risidagi umumiy qoidalar qo‘llaniladi. Shartnoma huquqiy munosabatlarni vujudga keltirish, o‘zgartirish yoki bekor qilish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Ammo shartnomaning harakati bu bilan cheklanmaydi. Agar boshqa yuridik faktlar umumiy qoida bo‘yicha huquqiy munosabatni vujudga keltirish, o‘zgartirish yoki bekor qilish bilan tugallansa, shartnoma mazkur yuridik faktlardan farq qilib, huquqiy munosabatni belgilash, o‘zgartirish yoki bekor qilishdan tashqari yana huquq normalari bilan belgilangan doiralarda huquqiy munosabatda qatnashuvchilarning xatti-harakatlarini tartibga soladi, huquqiy munosabat ishtirokchilarining huquq va burchlarini belgilaydi. Shartnoma bilan vujudga keltirilgan huquqiy munosabat davomida shartnoma taraflarning xatti-harakatlari qanchalik qonunga muvofiq bo‘lgan- bo‘lmaganligini ham tekshirish imkoniyatini beradi . Shartnoma tushunchasida asosiy belgi, asosiy shart – taraflarning muayyan natijaga erishishga qaratilgan o‘zaro kelishuvlaridir. Taraflarning har qaysisi tomonidan shartnoma bo‘yicha olinadigan huquq va burchlar har xil bo‘lsa ham, ular oqibatida yagona huquqiy natija beradi, masalan, biron-bir narsaga nisbatan egalik huquqi o‘tkaziladi yoki biron-bir ashyodan foydalanish huquqi olinadi va h.k. Taraflarning kelishuvlari natijasida erishiladigan bevosita aniq natijani mazkur shartnoma tuzishda taraflarning o‘z oldilariga qo‘yilgan asosiy maqsaddan ajratish kerak. Masalan, metallurgiya zavodi mashinasozlik zavodi bilan muayyan miqdordagi, shart qilingan nav va markali po‘latni yetkazib berish to‘g‘risida shartnoma tuzadi. Bu yerda taraflar o‘zaro kelishuvlarining bevosita natijasi 3 Ro‘ziyev R.J. Fuqarolik huquqi — T.: «Falsafa va huquq instituti» 2005. 95 b 7 bajarishni tashkil etadi. Taraflar o‘rtasidagi kelishuvga muvofiq, shartnomada ishning ayrim bosqichlarini tugallash muddatlari (oraliq muddatlar) ham nazarda tutilishi mumkin. Bu oraliq muddatlar pudratchining muayyan ishning ma’lum bir qismini bajarish va uni topshirishi bilan bog‘liq bo‘ladi. Pudrat shartnomasida ko‘rsatilgan ishni bajarishning boshlang‘ich, oxirgi va oraliq muddatlari shartnomada nazarda tutilgan hollarda va tartibda o‘zgartirilishi mumkin. Pudrat shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, pudratchi ishni bajarishning boshlang‘ich va oxirgi, shuningdek, oraliq muddatlarini buzganlik uchun javobgar bo‘ladi. Bahosi pudrat shartnomasida bajariladigan ishning bahosi yoki uni aniqlash usullari ko‘rsatiladi Pudrat shartnomasida baho nazarda tutilmagan bo‘lsa, shartnomanı bajarganlik uchun o‘xshash vaziyatlarda, odatda, shunday tovarlar, ishlar yoki xizmatlar uchun olinadigan baho bo‘yicha haq to‘lanishi lozim. Pudrat shartnomasidagi ishning bahosi pudratchining chiqimlari va unga to lanadigan haqni o‘z ichiga oladi. Masalan, tikuvchi (pudratchi)ning materialidan kostyum tik- tirish va uni tayyorash bilan bog‘liq chiqımlarni ham ishning bahosi tarkibiga kiritishi mumkin Albatta, bu haqda taraflarning o‘zaro kelishuvi bo‘lishini taqozo etadi Ishning bahosi smeta tuzish yo‘li bilan aniqlanishi mumkin. Ish pudratchi tomonidan tuzilgan smeta bo‘yicha bajarilgan taqdirda, smeta buyurtmachi tomonidan tasdiqlangan paytdan boshlab kuchga ega bo‘ladi va pudrat shartnomasining bir qısmı bo‘lib qoladi. Ishning bahosi (smeta) taxminiy yoki qat’iy bo‘lishi mumkin. Pudrat shartnomasida bunday ko‘rsatma bo‘lmasa, ishning bahosi (smeta) qat’iy hisoblanadi. Agar qo‘shimcha ishlamı bajarish zarur bo‘lib qolsa va shu sababli ishning taxminan belgilangan bahosini (taxminiy smetani) ancha oshirishga to‘g‘ri kelsa, pudratchi bu haqda buyurtmachini vaqtida ogohlantırıslı shart. Buyurtmachi pudrat shartnomasida ko‘rsatilgan ishning bahosini (smetani) oshirishga rozi bo‘lmagan taqdirda, shartnomadan voz kechishga haqli. Bunday hollarda pudratchi buyurtmachidan ishning bajarilgan qismining bahosini to‘lashni talab qilishi mumkin. Buyurtmachini pudrat shartnomasida ko‘rsatilgan ishning bahosini (smetani) oshirish zarurligi to‘g‘risida 11 O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksining 666-moddasiga asosan, qurilish pudrati shartnomasi bo‘yicha pudratchi shartnomada belgilangan muddatda buyurtmachining topshirig‘i bilan muayyan obyektni qurish yoki boshqa qurilish ishini bajarish majburiyatini oladi, buyurtmachi esa pudratchiga ishni bajarish uchun zarur sharoit yaratib berish, ishni qabul qilish va kelishilgan haqni to‘lash majburiyatini oladi. Qurilish pudrati shartnomasi korxonani, binoni (jumladan uy-joy binosini), inshootni yoki boshqa obyektni qurish yoki qayta qurish haqida, shuningdek montaj, sozlash-ishga tushirish va qurilayotgan obyekt bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan boshqa ishlarni bajarish haqida tuziladi. Qurilish pudrati shartnomasi to‘g‘risidagi qoidalar, agar shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, bino va inshootlarni kapital ta’mirlash ishlariga nisbatan ham tatbiq etiladi. Qurilish pudrati shartnomasida nazarda tutilgan hollarda obyektni buyurtmachi qabul qilib olganidan keyin uni shartnomada ko‘rsatilgan muddatda ishlatishni ta’minlash majburiyatini pudratchi o‘z zimmasiga oladi. Tugallanmagan qurilishning mulkdori u buyurtmachiga topshirilguncha va uning haqi to‘languncha pudratchi hisoblanadi. Pudrat titzimida qurilish pudrati shartnomasi muhim o‘rin tutadi. Fuqarolik kodeksining 666-moddasi 11 ga ko‘ra, qurilish pudrati shartnomasi bo‘yicha pudratchi shartnomada belgilangan muddatda buyurtmachining topshirig‘i bilan muayyan obyektni qurish yoki boshqa qurilish ishini bajarish majburiyatini oladi, buyurtmachi esa pudratchiga ishni bajarish uchun zarur sharoit yaratib berish, ishni qabul qilish va kelishilgan haqni to‘lash majburiyatini oladi. Qurilish pudrati shartnomasi konsensual, haq baravariga va ikki tomonlama shartnoma turkumiga kiradi. Qurilish pudrati shartnomasi korxona, bino, inshoot, bir obyektni qurish yoki qayta qurish, shuningdek, montaj, sozlash, ishga tushirish va qurilayotgan obyekt bilan bevosita bogliq bolgan boshqa ishlarni bajarish haqida tuzilishi mumkin. Qurilish pudrati shartnomasining bir qator turlari mavjud. 11 https://lex.uz/docs/-180552?ONDATE=05.11.2023 21 shartnomasini bajarishga o‘z vaqtida kirishmasa yoki ishni sust bajarishi natijasida uni belgilangan muddatda tugatish mumkin emasligi aniq bo‘lib qolsa, buyurtmachi shartnomadan voz kechib, yetkazilgan zararni qoplashni talab qilishga haqli. Shu bilan birga agar ish kechiktirib bajariladigan bo‘lsa, buyurtmachi shartnomaga nisbatan o‘z qiziqishini yo‘qotganligini isbot qilishi lozim. Agar ishni bajarish vaqtida uning tegishli darajada bajarilmasligi aniq bo‘lib qolsa, buyurtmachi pudratchiga kamchiliklarni yo‘qotish uchun oqilona muddat belgilashga va bu talabni pudratchi belgilangan muddatda bajarmagan taqdirda pudrat shartnomasidan voz kechishga yoxud bu kamchiliklarni pudratchi hisobidan tuzatishni boshqa shaxsga topshirishga, shuningdek yetkazilgan zararni qoplashni talab qilishga haqli. Agar pudrat shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, buyurtmachi ish natijasi o‘ziga topshirilgunga qadar istagan vaqtda shartnomadan voz kechib, belgilangan bahoning buyurtmachi shartnomadan voz kechganligi to‘g‘risidagi ogohlantirish olingunga qadar bajarilgan ishga mutanosib qismini to‘lashi mumkin. Buyurtmachi pudratchiga shartnomaning bekor qilinishi tufayli yetkazilgan zararni ham bajarilgan ishning bahosi bilan hamma ish uchun belgilangan baho o‘rtasidagi farq doirasida to‘lashi shart. Pudratchi quyidagilarni aniqlagan taqdirda darhol buyurtmachini ogohlantirishi va undan ko‘rsatmalar olgunga qadar ishni to‘xtatib turishi shart: buyurtmachi bergan material, uskunalar, texnik hujjatlar yoki qayta ishlash (ishlov berish) uchun topshirilgan ashyoning yaroqsizligi yoki sifatsizligini; buyurtmachining ishni bajarish usuli to‘g‘risidagi ko‘rsatmalarini bajarish uning uchun yomon oqibatlarga olib kelishi mumkinligini; pudratchiga bog‘liq bo‘lmagan, bajarilayotgan ish natijalarining yaroqliligi yoki pishiqligini xavf ostiga qo‘yadigan yoxud ishni belgilangan muddatda nihoyasiga yetkazish mumkin bo‘lmaydigan qilib qo‘yadigan boshqa holatlarni. Ushbu moddaning birinchi qismida ko‘rsatilgan holatlar to‘g‘risida buyurtmachini ogohlantirmagan yoki ogohlantirishga javob olish uchun 34 o‘z vaqtida ogohlantirmagan pudratchi ish uchun shartnomada ko‘rsatilgan baho bo yicha haq olish huquqini saqlab qolgan holda shartnomani bajarishi shart.ʻ Pudratchi, qoida tariqasida, qat’iy baho (qat’iy smeta)ni oshirishni, buyurtmachi esa uni kamaytirishni talab qilishga, shu jumladan, bajarilishi kerak bo‘lgan ishning to‘la hajmini yoki buning uchun zarur xarajatlarnı pudrat shartnomasi tuzilayotgan paytda nazarda tutish imkoniyatı bo‘lmagan hollarda ham haqli emas. Taraflarning huquq va majburiyatları Pudrat shartnomasi bo‘yicha taraflar o‘ziga xos huquq va majburiyatlarga egadir. Fuqarolik kodeksining 632-moddasi talablaridan kelib chiqib, buyurtmachi pudratchi- ning materiallari, uning kuchi va mablag‘lari hisobidan bajarilishi nazarda tutilgan bo‘lsa, shartnoma bahosini pudratchi sarflayotgan mablag‘larni qo‘shgan holda shakllantirishni talab qilish huquqiga ega. Vaziyat taqozosi bilan ishni bajarishda qo‘shimcha ishlami bajarish zarur bo‘lib qolsa va shu sababli ishning taxminan belgilangan bahosini (taxminiy smetani) ancha oshirishga to‘g‘ri kelsa, pudratchi bu haqda buyurtmachini vaqtida ogohlantirishi shart. Buyurtmachi pudrat shartnomasida ko‘rsatilgan ishning bahosini (smetani) oshirishga rozi bo‘lmagan taqdirda, shartnomadan voz kechishga haqli Bunday hollarda pudratchi bu- yurtmachidan ishning bajarilgan qismining bahosini to‘lashni talab qilishi mumkin. Buyurtmachini pudrat shartnomasida ko‘rsatilgan ishning bahosini (smetani) oshirish zarurligi to‘g‘nsida o‘z vaqtida ogohlantirmagan pudratchi ish uchun shartnomada ko‘rsatilgan baho bo yicha haq olish huquqini saqlab qolgan holda shartnomani bajarishi shart. ʻ Fuqarolik Kodeksining 644-moddasiga 5 muvofiq, buyurtmachi pudrat shart- nomasi bo yicha o‘zining muqobil majburiyatlarini bajarmaganligi, xususan, ʻ material, uskunalar, texnik hujjatlar yoki qayta ishlanishi (ishlov berilishi) kerak bo‘lgan ashyoni bermaganligi pudratchining shartnomani bajarishiga to‘sqinlik qilgan hollarda. shuningdek, mazkur majburiyatlar belgilangan muddatda baja- rilmasligini yaqqol ko‘rsatib turgan holatlar mavjud bo‘lganda, pudratchi ishga kirishmaslikka, boshlangan ishni esa to‘xtatib qo‘yishga haqli. Masalan, 5 O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik Kodeksi Toshkent ;Adolat-2021 https://lex.uz/docs/-180552 12 Pudratchi bilan tuzilgan shartnoma tadqiqot olib boorish namunalar ishlab chiqish va tayyorlashning butun jarayonini ham, ularning ayrim bosgichlarini (elementlarini) ham qamrab olishi mumkin. Mazkur shartnomada bir vaqtning o‘zida bir-biridan farq qiluvchi, lekin muayyan umumiylikka ega bo‘lgan bir necha faoliyat turi va u asosida amalga oshirilishi kerak bolgan ishlar ko‘rsatib o‘tilgan. Ya’ni: - ilmiy tekshirish ishlari; - ajriba-konstruktorlik ishlari; - texnologiya ishlari. Fuqarolik qonunchilikda faoliyat mazkur turlarining tushunchasi berilmagan. Biroq ilmly-tekshirish, tajriba-konstruktorlik, texnologiya,ilmiy tadqiqot faoliyatiga quyidagicha ta’rif berish mumkin: ilmiy faoliyat (ilmiy tadqiqot) -yangi bilimlar yaratish va ularni tatbiq etishga yo‘naltrilgan faoliyat bo‘lib, ular jumlasiga: - fundamental ilmiy tadqiqotlar - inson, jamiyat va atrof tabiiy muhitning tuzilishi, amal qilish va rivojlanishining asosiy qonuniyatlari to‘grisidagi yangi bilimlar yaratishga qaratilgan eksperimental va nazariy faoliyat; - amaliy iImiy tadqiqotlar - amaliy maqsadlarga erishish va aniq amaliy vazifalar yechimini topish bo‘yicha eng maqbul, yangi bilimlarni qo1lashga qaratilgan faoliyat. Ilmiy-texnikaviy faoliyat texnologik, injenerlik, iqtisodiy, ijtimoiy, insonparvarlik va boshqa muammolar yechimini topish, fan, texnika va ishlab chiqarishning yagona tizim sifatida amal qilishini ta’minlash bo‘yicha yangi bilimlar yaratish va qo‘llashga qaratilgan faoliyat. 18 Ushbu shartnomada pudratchi sifatida odatda ilmiy tekshirish institutlari, universetit institutlar, tajriba-konstruktorlik, ixtirochilik byurolari, ilmiy xodimlar, muayyan bilim va malakaga ega bo‘lgan fuqarolar ishtirok etishlari mumkin. Qonun hujjatlarida mazkur shartnoma subyektlari doirasi bevosita cheklanmagan. Biroq muayyan turdagi ilmiy-tekshirish ishlarini olib borish uchun 18 Fuqarolik huquqi II – qism. O.Oqyulov va boshqalar. 2023-yil. 30 quvvati yordamida ishlaydigan qurilmalaridan pudratchi uchun foydalanishga berishi lozim. Pudratchi uning uchun tarif bo‘yicha belgilangan bahoda haq to‘aydi. Agar qurilish va u bilan bog‘liq ishlarni amalga oshirishda qurilish pudrati shartnomasini tegishli tarzda bajarishda to‘siqlar borligi ma’lum bo‘lsa, ularni bartaraf etishda buyurtmachi o‘ziga bog‘liq choralarni ko‘rishi va pudratchi bilan hamkorlik qilishi shart Masalan, qurilish obyektlarini barpo etish juda murakkab jarayonlarni qamrab olganligi boyis buyurtmachi va pudratchi (bosh pudratchi, yordamchi pudratchi)lar ishtirokida oldindan nazarda tutish imkoni bolmagan majburiyatlarni bajarish zaruriyati tug‘iladi. Bunday hollarda taraflar o‘zlariga bog‘liq bo‘lgan barcha choralarni ko‘rish maqsadida o‘zaro hamkorlik qilishlari lozim. Bunday hamkorlik qurilish pudrati shartnomasini lozim darajada bajarishning muhim garovi bo‘lib xizmat qiladi. Mazkur qurilish pudrati shartnomasi bo‘yicha taraflar hamkorlik asosida ishlarni tashkil etmasa, tegishli huquqiy oqibatlar kelib chiqishi mumkin. Ushbu majburiyat bajarilmagan taqdirda, buyurtmachi o‘zi ko‘rgan zararni pudratchidan talab qilish huquqini yo‘qotadi. Ushbu harakatlarni amalga oshirishda qilingan xarajatlarni buyurtmachi pudratchiga to‘lashi lozim. Pudratchi shartnomada ko‘rsatilgan barcha quarilish va maxsus ishlar, shuningdek, mashina va uskunalarni montaj qilish ishlarini qurilishning tasdiqlangan loyiha-smeta hujjatlariga, ish chizmasi hamda uning smetasiga muvofliq ravishda bajarib, buyurtmachiga topshirishga majbur. Pudratchi bajarilgan qurilish ishlarining buyurtmachi tomonidan qabul qilinishini talab etishi mumkin. Pudratchi qurilish va u bilan bogliq ishlarni amalga oshirayotgan vaqtda atrof-muhitni muhofaza ilishi va qurilish ishlarini xavfsiz olib borishga doir qonun hujjatlarining talablariga rioya etishi shart. Tugallangan qurilish obyektini qabul qilish shartnoma va tegishli qonun hujatlari asosida amalga oshiriladi. Qabul qilish davlat vakolatli organlari vakillari tashkil qilgan davlat qabul komissiyasi tomonidan buyurtmachi, bosh pudratchi va yordamchi pudratchilar ishtirokida amalga oshiriladi. 25 yozma roziligi bilan mazkur shartnomalar bo‘yicha bajarilgan ishlar natijalarini patentlashga haqli. Ilmiy tekshirish, tajriba-konstruktorlik va texnologlya ishlari pudrat shartnomalaridagi taraflar ish natijalaridan, shu jumladan, huquqiy muhofazaga loyiq natijalardan shartnomada nazarda tutilgan doirada va shartlarda foydalanish huquqiga ega. Agar shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, buyurtmachi o‘ziga pudratchi tomonidan berilgan ish natijalaridan, shu jumladan, huquqiy muhofazaga loyiq natijalardan foydalanish huquqiga ega, pudratchi esa o‘zi olgan natijalardan o‘z ehtiyojlari uchun foydalanishga haqli. Pudratchiga (ijrochiga) texnikaviy topshiriq berish, ishni qabul qilib olish va uning haqini to‘lash bilan birga, ITTKTP shartnomasiga muvofiq, buyurtmachining majburiyatlari yana quyidagilardan iborat bo‘ladi: - pudratchiga texnikaviy topshiriq topshirishi; - bajarilgan ishlarni qabul qilib olishi va ularning haqini tolashi shart. Mazkur shartnomada pudratchining majburiyatlarisifatida quyidagilar nazarda tutilishi mumkin: - buyurtmachi bilan kelishilgan dastur (texnika-iqtisodiy parametrlar) yoki mavzuga muvofiq ishlarni bajarishi va natijasini shartnomada nazarda tutilgan muddatda buyurtmachiga topshirishi; - intellektual mulkni huquqly muhofaza qilish bilan bogliq talablarga rioya etishi; - bajarilgan ishlarda o‘zining aybi bilan yo‘l qo‘yilgan, buyurtmachining texnikaviy topshirig‘ida yoki shartnomada nazarda tutilgan texnika-iqtisodiy parametrlardan chekinishga olib kelishi mumkin bo‘lgan kamchiliklarni o‘z kuchi bilan va o‘z hisobidan bartaraf etishi; - kutilayotgan natijalarni olish mumkin emasligi yoki ishlarni davom ettirish maqsadga muvofiq emasligi aniqlangan taqdirda bu haqda buyurtmachini darhol xabardor qilishi; - bunday shartnomalar asosida topshirilgan natijalarga uchinchi shaxslarda alohida huquqlar yo‘qligi hagida buyurtmachiga kafolat berishi shart. 32 tegishli litsenziyaga ega bolish talab etiladi. Masalan, “Amalga oshirilgani uchun itsenziyalar talab qilinadigan faoliyat turlari” ro‘yxatiga muvofiq, ionlashtiruvchi nurlanish manbalari bilan muomalada bo‘ladigan sohalardagi ilmiy tadqiqot va tajriba-konstruktorlikishlari, ionlashtiruvchi nurlanish manbalarini loyihalashtirish, barpo etish va ularga xizmat ko‘rsatish, ular uchun texnologik asbob-uskunalar, radiatsiyadan himoyalanish vositalarini yasash va tayyorlash uchun tegishli litsenziyaga ega bo‘lish talab etiladi. Shu bilan birga, ba’zi holatlarda amalga oshirilishi ko‘zda tutilayotgan ilmiy tekshirish ishlari uchun tegishli litsenziyaga ega bo‘lish yoki vakolatli davlat organlarl topshirig‘i asosida amalga oshirilishi ko‘zda tutiladi. Masalan, Rossiya Federatsiyasining 1996-yil 5-iyuldagi “Gen injeneriyasi sohasidagi faoliyatning davlat tomonidan tartibga solinishi to‘g‘risida” 19 gi Qonuniga muvofiq, gen injeneriyasi sohasida ilmiy tekshirish va ilmiy tadqiqot ishlari olib borish uchun litsenziya olish talab qilinadi. Pudratchi ilmiy tekshirishlarni shaxsan o‘zi olib borishi shart. Agar ilmiy tekshirish ishlari pudrat shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa, u buyurtmachining rozilig bilan shartnomani bajarishga uchinchi shaxslarni jalb qlishga haqli. Pudratchi tajriba-konstruktorlik va texnologiyalar ishlarini bajargan vaqtda agar shartnomada boshqacha tartib nazarda tutlmagan bolsa, uni bajarishga uchinchi shaxslarni yordamchi pudratchi sifatida jalb qlishga haqli. Bunday hollarda pudratchi bosh pudratchi hisoblanadi. Agar ilmiy tekshirish ishlari yoxud tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlari pudrat shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilmagan bolsa, taraflar shartnoma narsasiga, uni bajarish jarayoni va olingan natijalarga doir ma’lumotlarning maxfiyligini ta’minlashlari shart. Maxfiy deb hisoblanadigan ma’lumotlar hajmi shartnomada belgilab qo‘yiladi. Pudratchi buyurtmachining 19 Xalqaro xususiy huquq. Oliy o'quv yurtlari uchun darslik. H.R.Rahmonqulov va boshq. H.B.Boboyev, M.X.Rustamboyev, O.OqyuIov, A.R.Raxmanovlaming umumiy tahriri ostida. - Т .: TDYI nashriyoti, 2002, 488-bet. 31 Wittman, Donald A. Economic Foundations of Law and organization // Cambrige University Press, konferensiyasidagi bildirgan fikr-mulohazalari, Catherine Elliott va Frances Quinn larning ilmiy jurnallarida bildirgan fikrlari shular jumlasidandir. Kurs ishining maqsadi . O‘zbekiston va dunyo miqyosida pudrat shartnomasining ahamoyatli jihatlarini o’rganish va uni ochib berish Kurs ishining vazifalari . Kurs ishining oldiga qo`yilgan maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar belgilab olindi: - Fuqarolik huquqi doirasida pudrat shartnomasining ahamiyatli jihatlarini yoritib berish; - Shartnomalar bilan bir qatorda pudrat shartnomasining nazariy ahamiyatini tushuntirish; - Pudrat shartnomasini turlarga ajratgan holda batafsil tahlil qilish; - Pudrat shartnomasida shartnoma tuzuvchi taraflarga vujudga keladigan huquq va majburiyatlarin fuqarolik qonunchiligi asosida tushuntirish; Kurs ishining obyekti: Kurs ishining asosiy obyekti pudrat shartnomasining sohalar kesimidagi ahamiyati va o‘rni hisoblanadi. Kurs ishining predmeti: Mazkur kurs ishining predmeti pudrat shartnomasining qanday usulda tuzilishi, hamda pudrat bo‘yicha hamkorlik vositalari hisoblanadi. Kurs ishining tuzilishi. Kurs ishi kirish, II bob, 4 paragraf, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro'yhatidan iborat bo‘lib jami 48 sahifani tashkil etadi. 4 Ilmiy adabiyotlar va jurnallar 1. Nurullayeva Laylo Xayrulloevna, Axunov Sherzod Adxamovich FUQAROLIK HUQUQIDA SHARTNOMALAR TUZISH TARTIBI VA USHBU SOHAGA RAQAMLASHTIRISHNI KIRITISH MASALALARI //SAI. 2024. №Special Issue 20. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/fuqarolik-huquqida-shartnomalar- tuzish-tartibi-va-ushbu-sohaga-raqamlashtirishni-kiritish-masalalari 2. M zokirova, A Adilbekova FUQAROLIK HUQUQIDA SHARTNOMA TUSHUNCHASI, SHARTNOMAVIY SHARH VA UNING AHAMIYATI https://cyberleninka.ru/article/n/fuqarolik-huquqida-shartnoma-tushunchasi- shartnomaviy-sharh-va-uning-ahamiyati/viewer 3. Rahmonqulov H. Fuqarolik huquqining subyektlari. o‘quv qo‘llanma.— T.: “ O ‘ zbekiston ” , 2008. 4. FUQAROLIK-HUQUQIY SHARTNOMALAR (amaliy qо‘llanma) Mualliflar: Foziljon Otaxonov, Kamol Qodirov, Sanjar Otaxonov, Navrо‘zbek Xajiyev, Toshkent – 2010. 240-281 betlar 5. Imomov N.F. Yuridik shaxs mohiyatining fuqarolik-huquqiy talqini (nazariy masalalar). Monografiya. –Toshkent: TDYuU, 2017. 156-b. 6. Akhrorkulov, A. (2020). Non-Profit Organizations: Legislation Reform And Law Enforcement Practice. The American Journal of Political Science Law and Criminology, 2(10), 129-134 Internet saytlari 1. www.lex.uz . 2. www.Ziyonet.com 3. www.Advice.uz 4. www.AdliY.uz 38 qilishga shunday faoliyatlarni amalga oshirish to‘grisidagi vakolatlari ularning nizomlarida ko‘rsatilgan va tegishli tarzda maxsus ruxsatnomalar olgan bolishlari lozim. Ko‘p hollarda qurilish pudratchilari buyurtmachilar bo‘lib ishtirok etadi. Pudratchilar sifatida qonun hujjatlari asosida maxsus ruxsatnoma (litsenziya) olgan va tadbirkorlik subyekti sifatida ro‘yxatdan o‘tgan tashkilotlar ishtirok etadi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2010-yil 23- martdagi 50-sonli “Respublika loyiha-qidiruv tashkilotlari faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘grisida” gi qarorida bir qator loyiha-qidiruv tashkilotlarining faoliyatini takomillashtirish hamda muayyan faoliyat uzasidan litsenziyalarga oid ko‘rsatmalar belgilangan. Buyurtmachi pudratchi barcha ishlarni bajarib bolganidan keyin belgilangan narx yoki kelishilgan summaning hammasini to‘lashi lozim. Buyurtmachi vaqtida pudratchining haqini tolamasa, Fuqarolik kodeksining 327- moddasi asosida javobgar boladi. Taraflarning kelishuviga muvofiq, ishlarning ayrim bosqichlari tugallanganidan keyin narxning tegishli qismini to‘lash haqidagi shart ham kiritilishi mumkin. 4. Ilmiy-tekshiris, tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlari pudrati O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksining 693-moddasiga asosan, ilmiy-tekshirish ishlari pudrat shartnomasi bo‘yicha pudratchi (ijrochi) buyurtmachi bergan vazifada ko‘rsatilgan ilmiy tekshirishlarni amalga oshirish, tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlari pudrat shartnomasi bo‘yicha esa yangi buyum namunasini, unga tegishli konstruktorlik hujjatlarini, yangi texnologiyani ishlab chiqish yoki namuna nusxasini tayyorlash majburiyatini oladi. Bunda buyurtmachi pudratchiga (ijrochiga) texnikaviy topshiriq berish, ishni qabul qilib olish va uning haqini to‘lash majburiyatini oladi. Pudratchi bilan tuzilgan shartnoma tadqiqot olib borish, namunalar ishlab chiqish va tayyorlashning butun jarayonini ham, ularning ayrim bosqichlarini (elementlarini) ham qamrab olishi mumkin. 17 17 https://lex.uz/docs/-180552#-189179 29 Fuqarolik-huquqiy shartnoma, asosan, mulkiy munosabatlarni rasmiylashtirish uchun tuziladi. Ba’zi hollarda shartnoma shaxsiy nomulkiy huquq va majburiyatlarni ham rasmiylashtiradi. Bu adabiyot, fan va san’at asarlarini yaratish sohasidagi ijodiy faoliyat bilan bog‘liq bo‘lgan shartnomalar, chunonchi, nashriyot shartnomasi, sahna asari, kinossenariylar va boshqa shartnomalar uchun xarakterlidir. Shartnoma unda ishtirok etayotgan taraflar o‘rtasida huquq va majburiyatlarning o‘zaro taqsimlanishiga qarab bir taraflama, ikki taraflama va ko‘p taraflama shartnomalarga bo‘linadi. Shartnoma unda ishtirok etayotgan taraflar o‘rtasida huquq va majburiyatlarning o‘zaro taqsimlanishiga qarab bir tomonlama, ikki tomonlama va ko‘p tomonlama shartnomalarga bo‘linadi. Bir tomonlama shartnomada ishtirok etayotgan taraflarning birida faqat huquq bo‘lib, hech qanday majburiyat bo‘lmaydi, ikkinchi tarafda esa faqat majburiyat bo‘ladi. Masalan, qarz shartnomasida qarzdor olgan pul summasini o‘z vaqtida qarz beruvchiga qarzga bergan pul summasini talab qilish huquqiga ega. Ikki tomonlama shartnomada esa har ikki taraf ham mustaqil huquq va majburiyatga ega bo‘ladi. Bunday shartnomaga oldi-sotdi shartnomasini misol qilib keltirish mumkin. Bu shartnoma bo‘yicha sotuvchi sotilgan ashyoning bahosini talab qilish huquqiga ega bo‘lib, sotilgan ashyoni oluvchiga topshirishga majbur, oluvchi esa – olayotgan ashyoning bahosini to‘lashi zarur bo‘lib, sotib olingan ashyoni talab qilib olishga haqli. Fuqarolik muomalasi tuziladigan shartnomalarning ko‘pchiligi ikki tomonlama bo‘lib, yuqorida ko‘rsatilgan oldi- sotdi shartnomasidan tashqari mahsulot yetkazib berish, mulk ijarasi, pudrat va boshqa shartnomalardan iborat. 9 Agar ilmiy tekshirish yoxud tajriba-konstruktorlik konstruktruktiv va texnologiya ishlari shartnomalarida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, pudratchi ishlarni bajarish jarayonida qo‘lga kiritilgan ilmiy-texnikaviy natijalarni buyurtmachining roziligisiz e’lon qilmasligi; - ishlarni bajarish jarayonida qo‘lga kiritilgan huquqiy muhofazaga loyiq natijalarni himoya qilish choralarini ko‘rishi va bu haqda buyurtmachini xabardor qilishi; - buyurtmachiga bajarilgan ishlarda qollangan huquqiy muhofazaga loyiq lmiy- texnikaviy natijalardan foydalanish haqidagi maxsus litsenziyani berishi shart. 20 Agar ilmiy tekshirish ishlari jarayonida pudratchiga bog‘liq bolmagan holatlar oqibatida natijaga erishish mumkin emasligi ma’lum bo‘lsa, buyurtmachi shartnomada nazarda tutilgan natijalarga erishib bolmasligi aniqlanguncha amalga oshirilgan ishlar qiymatini tolashi shart ammo bu qiymat shartnomada ko‘rsatilgan ishlar bahosining tegishli qismidan ortiq bo‘lmasligi lozim. Agar tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlarini bajarish jarayonida pudratchi aybdor bo‘lmagani holda ishni davom ettirish mumkin emasligi yoki maqsadga muvofiq emasligi malum bolsa, buyurtmachi pudratchining xarajatlarini to‘lashi shart. Pudratchi ilmiy tekshirish ishlari yoxud tajriba-konstruktorli va texnologiya ishlari shartnomasini umuman va tegishli darajada bajarmaganligi uchun agar shartnomaning buzilishida o‘zining aybi yo‘qligini isbot qilmasa, buyurtmachi oldida javobgar bo‘ladi. Agar shartnomada o‘zgacha tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa, buyurtmachining ishlar qiymati doirasida ko‘rgan real zararini pudratchi qoplashi shart. 2.2 Pudrat shartnomasida taraflarning majburiyatlari va javobgarliklari Buyurtmachi pudratchining faoliyatiga aralashmagan holda istalgan vaqtda ishning borishini va sifatini tekshirishga haqli. Agar pudratchi pudrat 20 Fuqarolik huquqi II – qism. O.Oqyulov va boshqalar. 2023-yil. 289-bet 33 KIRISH Mavzuning dolzarbligi . Mavzuning dolzarbligi haqida gapirib o’tadigan bo’lsa bugungi kunda ko’pchilik shirkatlar va korxonalar pudrat shartnomasi orqali o’z xizmatalrini taklif etishmoqdalar va muayyan muddatda shartnomaga muvofiq ma’lum bir xizmatlarni o’z vaqtida ado qilib shartnoma talabalarini bajarishmoqda. 2023- yilning 18-avgust sanasida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning mamlakatimiz tadbirkorlari bilan ochiq muloqot shaklida o‘tkazilgan uchrashuvdagi nutqida tadbirkorlar borasida quyidagi fikrlarini va takliflari bildirib o’tdilar.-“ Bugungi uchrashuvda yangi bir tashabbusni ilgari surmoqchiman. Xalqaro konsultantlarni jalb qilgan holda, elektrotexnika, to‘qimachilik, charm-poyabzal, zargarlik, qurilish materiallari, mebelsozlik, polimer, kimyo va oziq-ovqat sanoati bo‘yicha 140 ta tayyor loyiha ishlab chiqildi. Bugun sizlarga ushbu 140 ta ilg‘or sanoat korxonasi loyihalari taqdimot qilindi. Ushbu loyihalarning jami qiymati 10 milliard dollarga teng bo‘lib, ularda 60 mingta ish o‘rnini yaratish, yiliga 5 milliard dollarlik mahsulot ishlab chiqarish hamda 2,5 milliard dollarlik eksport qilish ko‘zda tutilgan” 1 - deya ta’kidladi yurtimiz rahbari. Yurtboshimizning fikrlarini inobatga olgan holda p udrat shartnomasi haqida fikr bildirar ekanmiz bu sharnomaning nimaligi va qanday maqsadlarda tuzlishi haqida ma’lumotga ega bo’lishimiz bugungi mavzumizning dolzarb ahamiyatli nuqtalaridan desam adashmagan bolaman. Pudrat shartnomasi haqida qisqa va aniq shaklda mavzumizning quyi qismlarida batafsil ma’luot olishingiz mumkin. Muammoning o`rganilganlik darajasi . Mavzu nuqtai nanzaridan umumiy holatda shartnomalar va shartnomalarning bir qismi bo’lgan pudrat shartnomalari borasida ko’pgina soha mutaxasislari o’zlarining darsliklarida, ilmiy ishlarida fikr – mulohazalarini bildirib o’tishganlar. O’zbek olimlaridan bo’lgan O.Oyqulov, M.Baratov, N.Imonov “fuqarolik huquqi” da, Rahmonqulov H ning bitimlar borasidagi fikrlari, xorij olimlaridan 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning mamlakatimiz tadbirkorlari bilan ochiq muloqot shaklida o‘tkazilgan uchrashuvdagi nutqi 18.08.2023 3 12 Xususan, yakka tartibda uy-joy qurish uchun tuziladigan qurilish pudrati shartnomasi, davlat ehtiyojlari uchun qurilish pudrati shartnomasi va boshqalar. Shartnomada taraflar sifatida buyurtmachi va pudratchi ishtirok etadi. Buyurtmachi sifatida har qanday jismoniy va yuridik shaxslar ishtirok etishlari mumkin. Shartnomada pudratchi sifatida maxsus litsenziya olgan, tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi jismoniy va yuridik shaxslar qatnashadi. Qurilish pudrati shartnomasi odatda yozma shaklda tuziladi. Taraflar shartnomani o‘zaro kelishib olganidan so‘ng imzolaydilar. Belgilangan shakl rioya etib tuzilgan shartnoma uning taraflari uchun majburiy hisoblanadi. Masalan, qurilish pudrati shartnomasi bo‘yicha taraflar mazkur shartnomaning namunavly shartlari yoki taraflar o‘zlari erkin belgilagan shartlar asosida bunday shartnomani tuzishlari mumkin. O‘zaro imzo qo‘yib tasdiqlangan shartnoma uning taraflari uchun tegishli huquqiy oqibatni keltirib chiqaradi. Buyurtmachi bilan bosh pudratchi qurilishning barcha hajmi yuzasidan umumiy pudrat shartnomasi tuzadilar. Fuqarolik kodeksining 631-moddasi 13 ga ko‘ra, bosh pudratchi shartnomada ko‘rsatilgan barcha qurilish ishlarini bajarish uchun javobgarlikni o‘z zimmasiga oladi. Agar qurilish ishlarini bajarish bir yildan oshiq muddatni o‘z ichiga oladigan bo‘lsa, buyurtmachi va pudratchi umumiy pudrat shartnomasi bilan bir qatorda, yillik pudrat shartnomasini ham tuzadi. Yillik pudrat shartnomasida ma’lum xo‘jalik ylida bajariladigan qurilish ishlarining bajarilish shartlari ko‘rsatilgan bo‘ladi. Zarurat tug‘ilganda, maxsus qurilish- montaj ishlari bosh pudratchi bilan yordamchi pudratchi (pudratchidan ishni pudratga oluvchi) bo‘lgan ixtisoslashtirilgan qurilish tashkilotlari o‘rtasida tuziladigan yordamchi pudratchi qurilish tashkilotlari o‘rtasida tuziladigan bevosita shartnomaga muvofig, mazkur ixtisoslashtirilgan qurilish tashkilotlarining kuchi bilan bajarilishi kelishilgan bo‘lishi mumkin. Masalan, pudratchi bino qurilishini o‘z hisobidan sug‘urtalash uchun tijorat tashkiloti hisoblangan va qurilish ishlari sug‘urtasini amalga oshirishga litsenziyasi 12 https://lex.uz/docs/-180552#-189044 13 Fuqarolik huquqi II – qism. O.Oqyulov va boshqalar. 2023-yil. Toshkent “Adolat: 235-bet 22 Fuqarolik kodeksining 653-moddasiga 7 asosan, agar shartnomada nazarda tutilgan bo‘lsa yoki axborotning xarakteridan ish natijasidan pudrat shartnomasida nazarda tutilgan maqsadlarda ushbu axborotsiz foydalanish mumkin emasligi anglashilsa, pudratchi buyurtmachiga ishning natijasi bilan birga pudrat shartnomasining narsasini ishlatish yoki undan boshqacha tarzda foydalanishga taalluqli bo‘lgan axborotni ham berish majburiyatiga ega. Pudratchining asosiy majburiyatlaridan biri bajariladigan ishning sifatiga rioya etishdir. Eng avvalo, shuni ta’kidlash joizki, pudratchi bajargan ish pudrat shartnomasining shartlariga, shartlar bo‘lmaganida yoki to‘liq bo‘lmaganida esa, odatda, tegishli turdagi ishlarga, ish muomala odati bo‘yicha bunday turdagi ishlarning bajarilish shartlariga qo‘yiladigan talablarga mos kelishi kerak Masalan, tuflining ta’mirlash sifati shartnomada qanday kelishilgan bo‘lsa, xuddi shunday sifat va talablarga muvofiq bo lishi kerak. Fuqarolik kodeksining 642-moddasiʻ 8 ga asosan, buyurtmachi pudratchining faoliyatiga aralashmagan holda, istalgan vaqtda ishning borishi va sifatini tekshirishga haqli. Agar pudratchi pudrat shartnomasini bajarishga o‘z vaqtida kirishmasa yoki ishni sust bajarishi natijasida uni belgilangan muddatda tugatish mumkin emasligi aniq bo‘lib qolsa, buyurtmachi shartnomadan voz kechib, yetkazilgan zararni qoplashni talab qilishga haqli. Shu bilan birga, agar ish kechiktirib bajariladigan bo‘lsa, buyurtmachi shartnomaga nisbatan o‘z qiziqishini yo‘qotganligini isbot qilishi lozim. Agar ishni bajarish vaqtida uning tegishli darajada bajarilmasligi aniq bo‘lib qolsa. buyurtmachi 7 (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1996-y., 11-12-son, 1-modda; 1997-y., 9-son, 241- modda; 1998-y., 5-6-son, 102-modda; 1999-y., 9-son, 229-modda; 2001-y., 1-2-son, 23-modda, 9-10-son, 182- modda; 2002-y., 1-son, 20-modda, 9-son, 165-modda; 2003-y., 1-son, 8-modda; 2004-y., 1-2-son, 18-modda; O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2004-y., 37-son, 408-modda; 2006-y., 37-38-son, 371-modda, 39-son, 385-modda; 2007-y., 3-son, 21-modda, 37-38-son, 377-modda, 52-son, 533-modda; 2008-y., 17-son, 129- modda, 52-son, 513-modda; 2009-y., 39-son, 423-modda; 2010-y., 37-son, 313-modda, 315-modda; 2011-y., 51- son, 542-modda, 52-son, 555-modda; 52-son, 556-modda; 2012-y., 15-son, 164-modda, 16-son, 176-modda; 2013- y., 1-son, 1-modda, 41-son, 543-modda; 2015-y., 32-son, 425-modda; 33-son, 439-modda; 2016-y., 17-son, 173- modda; 2017-y., 16-son, 265-modda; Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 27.07.2018-y., 03/18/488/1579- son, 12.10.2018-y., 03/18/497/2044-son; 21.03.2019-y., 03/19/531/2799-son, 24.05.2019-y., 03/19/542/3177-son, 23.10.2019-y., 03/19/572/3943-son, 04.12.2019-y., 03/19/586/4106-son; 15.01.2020-y., 03/20/602/0052-son, 05.10.2020-y., 03/20/640/1348-son; Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son, 21.08.2021-y., 03/21/709/0808-son; 10.02.2022-y., 03/22/752/0113-son; 30.03.2022-y., 03/22/761/0250-son; 21.04.2022-y., 03/22/765/0332-son; 18.05.2022-y., 03/22/770/0424-son, 07.06.2022-y., 03/22/775/0477-son; 04.11.2022-y., 03/22/800/0990-son; 16.11.2023-y., 03/23/878/0852-son; 22.02.2024-y., 03/24/911/0142-son; 28.02.2024-y., 03/24/914/0161-son) 8 O‘zbekiston respublikasining fuqarolik kodeksi toshkent ;adolat-2021 15 barqarorligini ta’minlaydi. Bu esa o‘z navbatida jamiyatda tovarlar, xizmatlar va kapitallarning mo‘l-ko‘lligiga garovdir. Shu ma’noda sohani tezkor va ta’sirchan huquqiy mexanizmini yaratish, shartnomalar tuzish va bajarishni ta’minlash maqsadida mamlakatimizda “Xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasi to‘g‘risida” qonun qabul qilindi, shartnomalarni tuzish va bajarish monitoringi yuritilmoqda. Bular o‘z navbatida tuzilgan shartnomalarni tezroq va realroq ishlashiga xizmat qilmoqda. Shartnoma ikki yoki undan ortiq shaxsning fuqarolik huquqlari va burchlarini belgilash, o‘zgartirish yoki bekor qilishga qaratilgan o‘zaro kelishuvidir. Shartnoma atamasi uch ma’noda: yuridik fakt; biron-bir yuridik faktga asoslangan, moddiy yoki moddiy manfaatlar to‘g‘risidagi huquqiy munosabat; shaxslar (fuqarolar va tashkilotlar) nima to‘g‘risida o‘zaro kelishsalar, shuni aks ettiruvchi, ifodalovchi hujjat ma’nosida ishlatiladi. Bu yerda u o‘zining birinchi ma’nosi – yuridik fakt sifatida ko‘riladi va o‘rganiladi. Yodingizda bo‘lsa, yuridik fakt tushunchasi “Fuqarolik-huquqiy munosabat” mavzusida batafsil berilgan edi. Unda yuridik faktlar mazmuni jihatidan ikki asosiy toifaga: yuridik hodisalar va harakatlarga bo‘lingan edi. Yuridik harakatlar o‘z navbatida huquq yo‘l qo‘ygan harakatlar sifatida bir tomonlama va ikki tomonlama bitimlar (shartnomalar) dan iboratligi ko‘rsatilgan edi. Ikki tomonlama bitimlarning hammasi (oldi, sotdi, ijara, qarz va boshqalar) shartnoma hisoblanadi. Bir tomonlama bitim, masalan, vasiyatnoma shartnoma bo‘la olmaydi. Binobarin, har qanday shartnoma bitim deyilsa ham, ammo har qanday bitimni shartnoma deb atab bo‘lmaydi. Demak, shartnoma bitimning bir ko‘rinishi hisoblanar ekan, unga nisbatan bitimga oid qoidalar, jumladan, Fuqarolik kodeksining 9-bobidaga qoidalar tadbiq etiladi. Shu bilan birga , shartnoma o‘ziga taalluqli bo‘lgan boshqa maxsus normalar bilan ham masalan, “Q ishloq xo‘jaligi mahsulotlari yetishtiruvchilari bilan tayyorlov xizmat ko‘rsatish tashkilotlari o‘rtasida shartnomalar tuzish, ularni ro‘yxatdan o‘tkazish, bajarish, shuningdek ularni bajarilishi monitoringini olib 6 pudratchiga kamchiliklarni yo‘qotish uchun oqilona muddat belgilashga va bu talabni pudratchi belgilangan muddatda bajarmagan taqdirda pudrat shartnomasidan voz kechishga yoxud bu kamchiliklarni pudratchi hisobidan tuzatishni boshqa shaxsga topshirishga, shuningdek, yetkazilgan zarami qoplashni talab qilishga haqli. Agar pudrat shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, buyurtmachi ish natijasi o‘ziga topshirilgunga qadar istagan vaqtda shartnomadan voz kechib, belgilangan bahoning buyurtmachi shartnomadan voz kechganligi to‘g‘risidagi ogohlantirish olingunga qadar bajarilgan ishga mutanosib qismini to‘lashi mumkin. Buyurtmachi pudratchiga shartnomaning bekor qilinishi tufayli yetkazilgan zararni ham bajarilgan ishning bahosi bilan hamma ish uchun belgilangan baho o‘rtasidagi farq doirasida to‘lashi shart. Buyurtmachi bajarilgan ishni (uning natijasini) pudrat shartnomasida nazarda tutilgan muddatda va tartibda pudratchi ishtirokida ko‘rib chiqishi va qabul qilishi, ish natijasini yomonlashtiradigan darajada shartnomadan chekinish yoki boshqa kamchiliklar aniqlangan taqdirda esa bu to‘g‘rida pudratchiga darhol ma’lum qilishi shart. Ishni qabul qilish vaqtida uning kamchiliklarini aniqlagan buyurtmachi bu kamchiliklar yoxud ularni tuzatish to‘g‘risida keyinchalik talab qo‘yish mumkinligi dalolatnoma yoki qabul qilishni tasdiqlovchi boshqa hujjatda ko‘rsatilgan hollardagina ularni vaj qilib keltirishga haqli. Buyurtmachi ishni tekshirmasdan qabul qilgan bo lsa,ʻ uni qabul qilishning oddiy usulida aniqlanishi mumkin bo lgan kamchiliklar ochiq ʻ ko‘rinib turgan kamchiliklarni dalil qilib keltirish huquqidan mahrum bo ladi. ʻ Buyurtmachi ish qabul qilib olin- ganidan so‘ng unda pudrat shartnomasidan chekinishlar yoki ishni qabul qilishning oddiy usulida aniqlanishi mumkin bo‘lmagan boshqa xil kamchiliklar (yashirin kamchiliklar)ni, shu jumladan, pudratchi qasddan yashirgan kamchiliklarni aniqlasa, ular aniq- langanidan so‘ng o‘n kunlik muddat ichida bu to‘g‘rida pudratchiga xabar qilishi shart. Buyurtmachi bilan pudratchi o‘rtasida bajarilgan ishning kamchiliklari yoki ularning sabablari yuzasidan nizo kelib chiqqan taqdirda, istagan tarafning talabi bo yicha ekspertiza ʻ tayinlanishi kerak. Ekspertiza o‘tkazish xarajatlari pudratchi zimmasida bo‘ladi, 16

Pudrat shartnomasi va uning turlari

Купить