Pudrat shartnomasi va uning turlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	71.8KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	15 Fevral 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Sotuvchi

Bobomurod Abdishukurov

Ro'yxatga olish sanasi 01 Iyun 2024

12 Sotish

Pudrat shartnomasi va uning turlari

Sotib olish

MUNDARIJA
KIRISH…………………………………………………………………........... 4
I BOB. FUQAROLIK HUQUQIDA PUDRAT SHARTNOMASINI
O‘RGANISHNING NAZARIY ASOSLARI
1.
1 Fuqarolik huquqida shartnoma va uning turlari…………………. 6
1.
2 Pudrat shartnomasining ijtimoiy-huquqiy ahamiyati, u bilan tartibga
solinadigan munosabatlar tahlili………. 11
II BOB. PUDRAT SHARTNOMASI O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
FUQAROLIK HUQUQINING MANBASI SIFATIDA
2.
1 O‘zbekiston iqtisodiyotini tartibga solishda pudrat shartnomasi va uning
turlari……………………………………………. 19
2.
2 Pudrat shartnomasida taraflarning majburiyatlari va javobgarliklari…….. 41
XULOSA………………………………………………………………………. 45
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………………………………... 46
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi . Mavzuning dolzarbligi haqida gapirib o’tadigan
bo’lsa bugungi kunda ko’pchilik shirkatlar va korxonalar pudrat shartnomasi orqali
o’z xizmatalrini taklif etishmoqdalar va muayyan muddatda shartnomaga muvofiq
ma’lum bir xizmatlarni o’z vaqtida ado qilib shartnoma talabalarini bajarishmoqda.
2023- yilning 18-avgust sanasida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat
Mirziyoyevning mamlakatimiz tadbirkorlari bilan ochiq muloqot shaklida
o‘tkazilgan uchrashuvdagi nutqida tadbirkorlar borasida quyidagi fikrlarini va
takliflari bildirib o’tdilar.-“ Bugungi uchrashuvda yangi bir tashabbusni ilgari
surmoqchiman. Xalqaro konsultantlarni jalb qilgan holda, elektrotexnika,
to‘qimachilik, charm-poyabzal, zargarlik, qurilish materiallari, mebelsozlik,
polimer, kimyo va oziq-ovqat sanoati bo‘yicha 140 ta tayyor loyiha ishlab chiqildi.
Bugun sizlarga ushbu 140 ta ilg‘or sanoat korxonasi loyihalari taqdimot qilindi.
Ushbu loyihalarning jami qiymati 10 milliard dollarga teng bo‘lib, ularda 60
mingta ish o‘rnini yaratish, yiliga 5 milliard dollarlik mahsulot ishlab chiqarish
hamda 2,5 milliard dollarlik eksport qilish ko‘zda tutilgan” 1
- deya ta’kidladi
yurtimiz rahbari. Yurtboshimizning fikrlarini inobatga olgan holda p udrat
shartnomasi haqida fikr bildirar ekanmiz bu sharnomaning nimaligi va qanday
maqsadlarda tuzlishi haqida ma’lumotga ega bo’lishimiz bugungi mavzumizning
dolzarb ahamiyatli nuqtalaridan desam adashmagan bolaman. Pudrat shartnomasi
haqida qisqa va aniq shaklda mavzumizning quyi qismlarida batafsil ma’luot
olishingiz mumkin.
Muammoning o`rganilganlik darajasi . Mavzu nuqtai nanzaridan umumiy
holatda shartnomalar va shartnomalarning bir qismi bo’lgan pudrat shartnomalari
borasida ko’pgina soha mutaxasislari o’zlarining darsliklarida, ilmiy ishlarida fikr
– mulohazalarini bildirib o’tishganlar.
O’zbek olimlaridan bo’lgan O.Oyqulov, M.Baratov, N.Imonov “fuqarolik
huquqi” da, Rahmonqulov H ning bitimlar borasidagi fikrlari, xorij olimlaridan
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning mamlakatimiz tadbirkorlari bilan ochiq muloqot
shaklida o‘tkazilgan uchrashuvdagi nutqi 18.08.2023
3

Wittman, Donald A. Economic Foundations of Law and organization // Cambrige
University Press, konferensiyasidagi bildirgan fikr-mulohazalari, Catherine Elliott
va Frances Quinn larning ilmiy jurnallarida bildirgan fikrlari shular jumlasidandir.
Kurs ishining maqsadi . O‘zbekiston va dunyo miqyosida pudrat
shartnomasining ahamoyatli jihatlarini o’rganish va uni ochib berish
Kurs ishining vazifalari . Kurs ishining oldiga qo`yilgan maqsadga
erishish uchun quyidagi vazifalar belgilab olindi:
- Fuqarolik huquqi doirasida pudrat shartnomasining ahamiyatli jihatlarini yoritib
berish;
- Shartnomalar bilan bir qatorda pudrat shartnomasining nazariy ahamiyatini
tushuntirish;
- Pudrat shartnomasini turlarga ajratgan holda batafsil tahlil qilish;
- Pudrat shartnomasida shartnoma tuzuvchi taraflarga vujudga keladigan huquq
va majburiyatlarin fuqarolik qonunchiligi asosida tushuntirish;
Kurs ishining obyekti: Kurs ishining asosiy obyekti pudrat
shartnomasining sohalar kesimidagi ahamiyati va o‘rni hisoblanadi.
Kurs ishining predmeti: Mazkur kurs ishining predmeti pudrat
shartnomasining qanday usulda tuzilishi, hamda pudrat bo‘yicha hamkorlik
vositalari hisoblanadi.
Kurs ishining tuzilishi. Kurs ishi kirish, II bob, 4 paragraf, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro'yhatidan iborat bo‘lib jami 48 sahifani tashkil etadi.
4

I BOB FUQARILIK HUQUQIDA PUDRAT SHARTNOMASINIG
AHAMIYATI
1.1 Fuqarolik huquqida shartnomalar tushunchasi va turlari
Shartnoma huquqiy tartibga solish vositalari ichida eng universal,
demokratik vosita hisoblanadi. Shartnomalar orqali huquqiy munosabat tartibga
solinganda, undagi barcha ishtirokchilarning manfaati eng ko‘p darajada
ta’minlangan bo‘ladi. Odatda, har qanday shartnoma ixtiyoriylik asosda vujudga
keladi va shartnomalarda huquq va majburiyatlarni belgilashda mulkiy manfaatlar
va shaxsiy ne’matlarni taqsimlashda o‘ziga xos muvozanat, uyg‘unlik o‘z aksini
topadi Fuqarolik kodeksining 8-moddasi talabiga ko‘ra, shartnomalar taraflar
o‘rtasida fuqarolik huquq va burchlari vujudga kelishining asoslaridan biridir.
Shubhasiz, bugungi kunda shartnomalarga alohida ahamiyat berilmoqda. Chunki
shartnomalarda boshqa yuridik faktlarga qaraganda, taraflarning erki-irodasi to‘la
ifodalanadi. Shartnomaga kirishuvchi shaxslar kim bilan, qancha, qachon
shartnoma tuzishni u tufayli yetkazib berilishi lozim bo‘lgan pul, tovar, ashyolarni
qaysi muddatlarda, qanday transportlarda yetkazilishini, to‘lov amaldagi qanday
shakllarda bo‘lishini mutloqo o‘zi, mustaqil hal qiladilar. Ular shartnomalar
tuzishda erkindirlar, shartnoma tuzishga majburlashga yo‘l qo‘yilmaydi
Amaliyot shuni ko‘rsatmoqdaki, shartnomalar tuzishning erkinligi, undan
taraflarning o‘zaro manfaatdorligi, shartnomada shartnoma intizomi ning
mustahkamligi (ya’ni, xalq tili bilan aytganda, “shartnomaning puldan
qimmatligi”), unda ma’muriy-buyruqbozlikka asoslangan javobgarlikdan ko‘ra,
mulkiy javobgarlikning keng belgilanishi xo‘jalik yurituvchi subyektlarni tobora
ushbu huquqiy vositadan (shartnomadan) to‘laroq foydalanishga jalb qilmoqda 2
.
Shartnomalarning ahamiyatini keng tushuntirish mumkin. Ammo ularning sarasi
shartnomalar to‘lov intizomini kuchaytiradi, taraflarning faoliyatini har tomonlama
rag‘batlantiradi, o‘z navbatida taraflarning mas’uliyatini oshiradi, xo‘jalikning
debitorlik va kreditorlik holatini yaxshilaydi, pirovardida taraflarning
2
O.Oqyulov, N.Imomov, M.Baratov va boshqalar “Fuqarolik huquqi” (yuridik texnikumlar uchun darslik) /
Mualliflar jamoasi.. – T.: TDYU, 2021. – 95-105 betlar.
5

barqarorligini ta’minlaydi. Bu esa o‘z navbatida jamiyatda tovarlar, xizmatlar va
kapitallarning mo‘l-ko‘lligiga garovdir.
Shu ma’noda sohani tezkor va ta’sirchan huquqiy mexanizmini yaratish,
shartnomalar tuzish va bajarishni ta’minlash maqsadida mamlakatimizda “Xo‘jalik
yurituvchi subyektlar faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasi to‘g‘risida”
qonun qabul qilindi, shartnomalarni tuzish va bajarish monitoringi yuritilmoqda.
Bular o‘z navbatida tuzilgan shartnomalarni tezroq va realroq ishlashiga xizmat
qilmoqda.
Shartnoma ikki yoki undan ortiq shaxsning fuqarolik huquqlari va
burchlarini belgilash, o‘zgartirish yoki bekor qilishga qaratilgan o‘zaro
kelishuvidir. Shartnoma atamasi uch ma’noda: yuridik fakt; biron-bir yuridik
faktga asoslangan, moddiy yoki moddiy manfaatlar to‘g‘risidagi huquqiy
munosabat; shaxslar (fuqarolar va tashkilotlar) nima to‘g‘risida o‘zaro kelishsalar,
shuni aks ettiruvchi, ifodalovchi hujjat ma’nosida ishlatiladi. Bu yerda u o‘zining
birinchi ma’nosi – yuridik fakt sifatida ko‘riladi va o‘rganiladi.
Yodingizda bo‘lsa, yuridik fakt tushunchasi “Fuqarolik-huquqiy
munosabat” mavzusida batafsil berilgan edi. Unda yuridik faktlar mazmuni
jihatidan ikki asosiy toifaga: yuridik hodisalar va harakatlarga bo‘lingan edi.
Yuridik harakatlar o‘z navbatida huquq yo‘l qo‘ygan harakatlar sifatida bir
tomonlama va ikki tomonlama bitimlar (shartnomalar) dan iboratligi ko‘rsatilgan
edi. Ikki tomonlama bitimlarning hammasi (oldi, sotdi, ijara, qarz va boshqalar)
shartnoma hisoblanadi. Bir tomonlama bitim, masalan, vasiyatnoma shartnoma
bo‘la olmaydi. Binobarin, har qanday shartnoma bitim deyilsa ham, ammo har
qanday bitimni shartnoma deb atab bo‘lmaydi.
Demak, shartnoma bitimning bir ko‘rinishi hisoblanar ekan, unga nisbatan
bitimga oid qoidalar, jumladan, Fuqarolik kodeksining 9-bobidaga qoidalar tadbiq
etiladi. Shu bilan birga , shartnoma o‘ziga taalluqli bo‘lgan boshqa maxsus
normalar bilan ham masalan, “Q ishloq xo‘jaligi mahsulotlari yetishtiruvchilari
bilan tayyorlov xizmat ko‘rsatish tashkilotlari o‘rtasida shartnomalar tuzish, ularni
ro‘yxatdan o‘tkazish, bajarish, shuningdek ularni bajarilishi monitoringini olib
6

borish tartibi to‘g‘risida”gi Nizom bilan ham tartibga solinadi. Shartnomadan
kelib chiqqan majburiyatlarga, agar qonunlarda boshqacha hol nazarda tutilmagan
bo‘lsa, Fuqarolik kodeksida belgilangan majburiyatlar haqidagi umumiy qoidalar
qo‘llaniladi 3
.
Ikkidan ortiq taraflar tuziladigan shartnomalarga ham agar bunday
shartnomalar shartnomalarning ko‘p taraflamalik xususiyatiga zid bo‘lmasa,
shartnoma to‘g‘risidagi umumiy qoidalar qo‘llaniladi. Shartnoma huquqiy
munosabatlarni vujudga keltirish, o‘zgartirish yoki bekor qilish uchun asos bo‘lib
xizmat qiladi. Ammo shartnomaning harakati bu bilan cheklanmaydi. Agar boshqa
yuridik faktlar umumiy qoida bo‘yicha huquqiy munosabatni vujudga keltirish,
o‘zgartirish yoki bekor qilish bilan tugallansa, shartnoma mazkur yuridik
faktlardan farq qilib, huquqiy munosabatni belgilash, o‘zgartirish yoki bekor
qilishdan tashqari yana huquq normalari bilan belgilangan doiralarda huquqiy
munosabatda qatnashuvchilarning xatti-harakatlarini tartibga soladi, huquqiy
munosabat ishtirokchilarining huquq va burchlarini belgilaydi.
Shartnoma bilan vujudga keltirilgan huquqiy munosabat davomida
shartnoma taraflarning xatti-harakatlari qanchalik qonunga muvofiq bo‘lgan-
bo‘lmaganligini ham tekshirish imkoniyatini beradi .
Shartnoma tushunchasida asosiy belgi, asosiy shart – taraflarning muayyan
natijaga erishishga qaratilgan o‘zaro kelishuvlaridir. Taraflarning har qaysisi
tomonidan shartnoma bo‘yicha olinadigan huquq va burchlar har xil bo‘lsa ham,
ular oqibatida yagona huquqiy natija beradi, masalan, biron-bir narsaga nisbatan
egalik huquqi o‘tkaziladi yoki biron-bir ashyodan foydalanish huquqi olinadi va
h.k.
Taraflarning kelishuvlari natijasida erishiladigan bevosita aniq natijani
mazkur shartnoma tuzishda taraflarning o‘z oldilariga qo‘yilgan asosiy maqsaddan
ajratish kerak. Masalan, metallurgiya zavodi mashinasozlik zavodi bilan muayyan
miqdordagi, shart qilingan nav va markali po‘latni yetkazib berish to‘g‘risida
shartnoma tuzadi. Bu yerda taraflar o‘zaro kelishuvlarining bevosita natijasi
3
Ro‘ziyev R.J. Fuqarolik huquqi — T.: «Falsafa va huquq instituti» 2005. 95 b
7

metallurgiya zavodi tomonidan mashinasozlik zavodiga shartnoma bilan
belgilangan muddatlarda va muayyan shartlarga binoan ma’lum miqdorda po‘lat
yetkazib berish hisoblanadi. Shartnomaning maqsadi esa har ikki taraf uchun
umumiy bo‘lib, taraflarning har qaysisi shartnomaning barcha ko‘rsatkichlarini
bajarishdan, pirovardida foyda (daromad) olishdan iborat bo‘ladi. Binobarin, har
ikki taraf ham shartnomani lozim darajada bajarishni o‘zlarining burchlari deb
biladilar.
Fuqarolik-huquqiy shartnoma, asosan, mulkiy munosabatlarni
rasmiylashtirish uchun tuziladi. Ba’zi hollarda shartnoma shaxsiy nomulkiy huquq
va majburiyatlarni ham rasmiylashtiradi. Bu adabiyot, fan va san’at asarlarini
yaratish sohasidagi ijodiy faoliyat bilan bog‘liq bo‘lgan shartnomalar, chunonchi,
nashriyot shartnomasi, sahna asari, kinosenariyalar va boshqa shartnomalar uchun
xarakterlidir.
Bunday shartnomalar taraflarning mulkiy huquqlari va burchlarinigina
chunonchi, mualliflik haqi to‘g‘risidagi shartlarni, muddatlarni buzganlik uchun
javobgarliknigina belgilamay, balki shaxsiy-nomulkiy huquqlarni ham, masalan,
muallif o‘z asarida nomini ko‘rsatib yoki anonim tarzda chiqarishi, asari matniga
o‘zgartirish kiritishga ruxsat berish-bermaslik singari nomulkiy huquqlarni ham
belgilaydi.
Shartnoma erkinligi tamoyilining mazmuni Fuqarolik kodeksining 354-
moddasida mustahkamlab qo‘yilgan. Unga ko ra, fuqarolar va yuridik shaxslarʻ
shartnoma tuzishda erkindirlar. Buning ma’nosi shundan iboratki, hech kim ularni
shartnoma tuzishga majbur qila olmaydi. Shartnoma ikki yoki undan ortiq
shaxsning fuqarolik huquqlari va burchlarini belgilash, o‘zgartirish yoki bekor
qilishga qaratilgan o‘zaro kelishuvidir. Shartnoma atamasi uch ma noda yuridik
fakt, biror-bir yuridik faktga asoslangan, moddiy manfaatlar to‘g‘risidagi huquqiy
munosabat; shaxslar (fuqarolar va tashkilotlar) o‘zaro kelishuvini aks ettiruvchi,
ifodalovchi hujjat ma’nosida ishlatiladi. Bu o‘rinda u o‘zining birinchi ma’nosi
yuridik fakt sifatida ko‘riladi va o‘rganiladi.
8

Fuqarolik-huquqiy shartnoma, asosan, mulkiy munosabatlarni
rasmiylashtirish uchun tuziladi. Ba’zi hollarda shartnoma shaxsiy nomulkiy huquq
va majburiyatlarni ham rasmiylashtiradi. Bu adabiyot, fan va san’at asarlarini
yaratish sohasidagi ijodiy faoliyat bilan bog‘liq bo‘lgan shartnomalar, chunonchi,
nashriyot shartnomasi, sahna asari, kinossenariylar va boshqa shartnomalar uchun
xarakterlidir. Shartnoma unda ishtirok etayotgan taraflar o‘rtasida huquq va
majburiyatlarning o‘zaro taqsimlanishiga qarab bir taraflama, ikki taraflama va
ko‘p taraflama shartnomalarga bo‘linadi.
Shartnoma unda ishtirok etayotgan taraflar o‘rtasida huquq va
majburiyatlarning o‘zaro taqsimlanishiga qarab bir tomonlama, ikki tomonlama va
ko‘p tomonlama shartnomalarga bo‘linadi. Bir tomonlama shartnomada ishtirok
etayotgan taraflarning birida faqat huquq bo‘lib, hech qanday majburiyat
bo‘lmaydi, ikkinchi tarafda esa faqat majburiyat bo‘ladi. Masalan, qarz
shartnomasida qarzdor olgan pul summasini o‘z vaqtida qarz beruvchiga qarzga
bergan pul summasini talab qilish huquqiga ega.
Ikki tomonlama shartnomada esa har ikki taraf ham mustaqil huquq va
majburiyatga ega bo‘ladi. Bunday shartnomaga oldi-sotdi shartnomasini misol
qilib keltirish mumkin. Bu shartnoma bo‘yicha sotuvchi sotilgan ashyoning
bahosini talab qilish huquqiga ega bo‘lib, sotilgan ashyoni oluvchiga topshirishga
majbur, oluvchi esa – olayotgan ashyoning bahosini to‘lashi zarur bo‘lib, sotib
olingan ashyoni talab qilib olishga haqli. Fuqarolik muomalasi tuziladigan
shartnomalarning ko‘pchiligi ikki tomonlama bo‘lib, yuqorida ko‘rsatilgan oldi-
sotdi shartnomasidan tashqari mahsulot yetkazib berish, mulk ijarasi, pudrat va
boshqa shartnomalardan iborat.
9

1.2 Shartnomalar negizida pudrat shartnomasining nazariy ahamiyati.
Pudrat shartnomasi bo yicha bir taraf (pudratchi) ikkinchi tarafʻ
(buyurtmachi)ning topshirig‘iga binoan, ma’lum bir ishni bajarish va uning
natijasini buyurtmachiga belgilangan muddatda topshirish majburiyatini oladi,
buyurtmachi esa ish natijasini qabul qilib olish va buning uchun haq to‘lash
majburiyatini oladi. Pudrat shartnomasi huquqiy belgilariga ko‘ra, ikki taraflama,
konsensual va haq baravariga tuziladigan shartnoma bo lib hisoblanadi. Shartnoma
ʻ
taraflari: pudratchi va buyurtmachi. Pudratchi - ishni bajaruvchi, buyurtmachi esa
ish bo‘yicha topshiriq beruvchi hisoblanadi. Bundan tashqari, shartnomada
pudratchi tomonidan yordamchi pudratchi ishtirok etishi mumkin. Pudrat
shartnomasida ham buyurtmachi, ham pudratchi huquq va maj- buriyatlarga ega
bo‘lganligi sababli bir paytning o zida har ikki taraf ham kreditor, ham qarzdor
ʻ
sifatida majburiyat munosabatlarida qatnashadi. Predmeti: moddiy ko‘rinishga ega
bo lgan ashyoni yaratish yoki ta’mirlash yoki muayyan ishning natijasi.
ʻ
Boshqacha aytganda, pudrat shartnomasining predmeti ishning natijasi
hisoblanadi 4
. Sababi buyurtmachi va pudratchining harakati bevosita ishning
natijasiga erishishga qaratilgandir. Fuqarolik kodeksining 632-moddasiga asosan,
pudrat shartnomasi ashyoni tayyorlash yoki uni qayta ishlash (ishlov berish) yoxud
boshqa ishni bajarib, natijasini buyurtmachiga berish yoki boshqacha tarzda
topshirish haqida tuziladi Agar pudrat shartnomasida boshqacha tartib nazarda
tutilgan bo‘lmasa, buyurtmachining topshirig‘ini bajarish usullarini pudratchi
mustaqil belgilaydi. Pudratchi o‘zi bergan materiallar va uskunalarning sifati
tegishli darajada bo‘lmaganligi uchun, shuningdek, uchinchi shaxslar huquqlari
bo‘lgan materiallar va usku nalarni berganligi uchun javobgar bo ladi.
ʻ
Muddat. Pudrat shartnomasining muhim shartlaridan biri uning
muddatidir. Pudrat shartnomasida ishni bajarishning boshlang‘ich va oxirgi
muddatlari ko‘rsatiladi. Aksariyat hollarda shartnomada ishning yakunlash
muddati ko‘rsatiladi. Pudratchi mazkur muddatdan kelib chiqqan holda ish
4
Abdusalomov Q.M., Azizov X.,.Axmadjonov B va boshq.; Fuqarolik huquqi O‘zbekiston Respublikasi Adliya
vazirligi, Toshkent Davlat yuridik instituti. - Toshkent: Adolat, 2007. 882 bet
10

bajarishni tashkil etadi. Taraflar o‘rtasidagi kelishuvga muvofiq, shartnomada
ishning ayrim bosqichlarini tugallash muddatlari (oraliq muddatlar) ham nazarda
tutilishi mumkin. Bu oraliq muddatlar pudratchining muayyan ishning ma’lum bir
qismini bajarish va uni topshirishi bilan bog‘liq bo‘ladi. Pudrat shartnomasida
ko‘rsatilgan ishni bajarishning boshlang‘ich, oxirgi va oraliq muddatlari
shartnomada nazarda tutilgan hollarda va tartibda o‘zgartirilishi mumkin.
Pudrat shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, pudratchi
ishni bajarishning boshlang‘ich va oxirgi, shuningdek, oraliq muddatlarini
buzganlik uchun javobgar bo‘ladi. Bahosi pudrat shartnomasida bajariladigan
ishning bahosi yoki uni aniqlash usullari ko‘rsatiladi Pudrat shartnomasida baho
nazarda tutilmagan bo‘lsa, shartnomanı bajarganlik uchun o‘xshash vaziyatlarda,
odatda, shunday tovarlar, ishlar yoki xizmatlar uchun olinadigan baho bo‘yicha
haq to‘lanishi lozim. Pudrat shartnomasidagi ishning bahosi pudratchining
chiqimlari va unga to lanadigan haqni o‘z ichiga oladi. Masalan, tikuvchi
(pudratchi)ning materialidan kostyum tik- tirish va uni tayyorash bilan bog‘liq
chiqımlarni ham ishning bahosi tarkibiga kiritishi mumkin Albatta, bu haqda
taraflarning o‘zaro kelishuvi bo‘lishini taqozo etadi
Ishning bahosi smeta tuzish yo‘li bilan aniqlanishi mumkin. Ish pudratchi
tomonidan tuzilgan smeta bo‘yicha bajarilgan taqdirda, smeta buyurtmachi
tomonidan tasdiqlangan paytdan boshlab kuchga ega bo‘ladi va pudrat
shartnomasining bir qısmı bo‘lib qoladi. Ishning bahosi (smeta) taxminiy yoki
qat’iy bo‘lishi mumkin. Pudrat shartnomasida bunday ko‘rsatma bo‘lmasa, ishning
bahosi (smeta) qat’iy hisoblanadi. Agar qo‘shimcha ishlamı bajarish zarur bo‘lib
qolsa va shu sababli ishning taxminan belgilangan bahosini (taxminiy smetani)
ancha oshirishga to‘g‘ri kelsa, pudratchi bu haqda buyurtmachini vaqtida
ogohlantırıslı shart. Buyurtmachi pudrat shartnomasida ko‘rsatilgan ishning
bahosini (smetani) oshirishga rozi bo‘lmagan taqdirda, shartnomadan voz
kechishga haqli. Bunday hollarda pudratchi buyurtmachidan ishning bajarilgan
qismining bahosini to‘lashni talab qilishi mumkin. Buyurtmachini pudrat
shartnomasida ko‘rsatilgan ishning bahosini (smetani) oshirish zarurligi to‘g‘risida
11

o‘z vaqtida ogohlantirmagan pudratchi ish uchun shartnomada ko‘rsatilgan baho
bo yicha haq olish huquqini saqlab qolgan holda shartnomani bajarishi shart.ʻ
Pudratchi, qoida tariqasida, qat’iy baho (qat’iy smeta)ni oshirishni, buyurtmachi
esa uni kamaytirishni talab qilishga, shu jumladan, bajarilishi kerak bo‘lgan
ishning to‘la hajmini yoki buning uchun zarur xarajatlarnı pudrat shartnomasi
tuzilayotgan paytda nazarda tutish imkoniyatı bo‘lmagan hollarda ham haqli emas.
Taraflarning huquq va majburiyatları Pudrat shartnomasi bo‘yicha taraflar o‘ziga
xos huquq va majburiyatlarga egadir. Fuqarolik kodeksining 632-moddasi
talablaridan kelib chiqib, buyurtmachi pudratchi- ning materiallari, uning kuchi va
mablag‘lari hisobidan bajarilishi nazarda tutilgan bo‘lsa, shartnoma bahosini
pudratchi sarflayotgan mablag‘larni qo‘shgan holda shakllantirishni talab qilish
huquqiga ega. Vaziyat taqozosi bilan ishni bajarishda qo‘shimcha ishlami bajarish
zarur bo‘lib qolsa va shu sababli ishning taxminan belgilangan bahosini (taxminiy
smetani) ancha oshirishga to‘g‘ri kelsa, pudratchi bu haqda buyurtmachini vaqtida
ogohlantirishi shart. Buyurtmachi pudrat shartnomasida ko‘rsatilgan ishning
bahosini (smetani) oshirishga rozi bo‘lmagan taqdirda, shartnomadan voz
kechishga haqli Bunday hollarda pudratchi bu- yurtmachidan ishning bajarilgan
qismining bahosini to‘lashni talab qilishi mumkin. Buyurtmachini pudrat
shartnomasida ko‘rsatilgan ishning bahosini (smetani) oshirish zarurligi to‘g‘nsida
o‘z vaqtida ogohlantirmagan pudratchi ish uchun shartnomada ko‘rsatilgan baho
bo yicha haq olish huquqini saqlab qolgan holda shartnomani bajarishi shart.
ʻ
Fuqarolik Kodeksining 644-moddasiga 5
muvofiq, buyurtmachi pudrat
shart- nomasi bo yicha o‘zining muqobil majburiyatlarini bajarmaganligi, xususan,
ʻ
material, uskunalar, texnik hujjatlar yoki qayta ishlanishi (ishlov berilishi) kerak
bo‘lgan ashyoni bermaganligi pudratchining shartnomani bajarishiga to‘sqinlik
qilgan hollarda. shuningdek, mazkur majburiyatlar belgilangan muddatda baja-
rilmasligini yaqqol ko‘rsatib turgan holatlar mavjud bo‘lganda, pudratchi ishga
kirishmaslikka, boshlangan ishni esa to‘xtatib qo‘yishga haqli. Masalan,
5
O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik Kodeksi Toshkent ;Adolat-2021
https://lex.uz/docs/-180552
12

buyurtmachi kiyimni tiktirish o‘z materialidan tiktirishni shartnomada kelishgan
bo‘lsa, buyurtmachi materialni pudratchiga taqdim etguniga qadar, ishni bajarish
to‘xtatib turilishi mumkin. Agar buyurtmachi pudratchining o‘z vaqtida va asosli
ogohlantirganiga qaramasdan, oqilona muddatda yaroqsız yoki sifatsiz materialni
almashtirmasa, ishni bajarish usuli to‘g‘risidagi ko‘rsatmalarini o‘zgartirmasa
yoxud ishning yaroqliligi yoki pishiqligini xavf ostiga qo‘yadigan holatlarni
bartaraf etish uchun zarur bo‘lgan boshqa choralarni ko‘rmasa. pudratchi
shartnomani bajarishdan bosh tortishga va yetkazilgan zararni qoplashni talab
qilishga haqlı.
Fuqarolik Kodeksining 637-moddasiga 6
asosan, pudratchining amaldagi
xarajatlari ish bahosini aniqlash vaqtida (smeta tuzilayotganda) nazarda tutilgan
xarajatlardan kam bo‘lgan hollarda, basharti bu- yurtmachi pudratchining tejami
bajarilgan ish sifatiga ta’sir etganligini isbotlay olmasa, pudratchi ishlar uchun
pudrat shart- nomasida ko‘rsatilgan baho bo‘yicha haq olish huquqini saqlab
qoladi. Pudrat shartnomasida pudratchining tejami taraflar o‘rtasida taqsimlanishi
nazarda tutilishi mumkin. Masalan, maishiy pudrat shartnomasi bo yicha kiyimʻ
buyurtmachi va pudratchi materialidan tikilsa, undan tejamkorlik asosida
foydalanish muhim shart sifatida belgilanishi mumkin. Umuman olganda, tejam-
korlikka har bir pudrat shartnomasi taraflari amal qilishi lozim. Pudratchi qonun
hujjatlarida yoki pudrat shartnomasida nazarda tutilgan hollarda va miqdordagina
o‘ziga bo‘nak yoki zakalat berilishini talab qilishga haqli. Shartnomaning
bajarilishi munosabati bilan buyurtmachi pudratchiga belgilangan tegishli haqni
yoki boshqa summani to‘lash majburiyatini bajarmagan taqdirda, buyurtmachi
tomonidan tegishli summa to langunga qadar pudratchi ishning natijalarini,
shuningdek, buyurtmachiga tegishli uskunalarni, qayta ishlash (ishlov berish)
uchun berilgan ashyolarni, foydalanilmay qolgan material qoldig‘i va pudrat-
chining ixtiyoridagi boshqa mol-mulkni majburiyat bajarilishini ta’minlash
maqsadida ushlab qolish huquqiga ega. Agar qonun hujjatlarida yoki pudrat
6
O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik Kodeksi Toshkent ;Adolat-2021
https://lex.uz/docs/-180552
13

shartnomasida pudratchining shartnomada ko‘rsatilgan ishni shaxsan o‘zi bajarish
majburiyatlari kelib chiqmasa, pudratchi o‘z majburiyatlarining bir qismini
bajarish uchun boshqa shaxslar (yordamchi pudratchilar) ni jalb qilish huquqiga
ega. Bunday hollarda pudratchi bosh pudratchi hisoblanadi. Masalan, qurilish
pudrati shartnomasi bo yicha kollej binosini qurish uchun ixtisoslashganʻ
yordamchi pudratchi tashkilotlari jalb qilinishi mumkin. Bosh pudratchi
buyurtmachining pudrat shartnomasi bo yicha o‘z majburiyatlarini bajarmaganligi
ʻ
yoki lozim darajada bajarmaganligi uchun yordamchi pudratchi oldida javobgar
bo‘ladi, buyurtmachi oldida esa yordamchi pudratchi o‘z majburiyatlarini
bajarmaganligi yoki lozim darajada bajarmaganligining oqibatlari uchun javobgar
bo‘ladi. Agar qonun yoki pudrat shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan
bo‘lmasa, buyurtmachi va yordamchi pudratchining har biri bosh pudratchi bilan
tuzgan shartnomalar buzilishi bilan bog‘liq talablarni bir-biriga qo‘yishga haqli
emas. Bosh pudratchining roziligini olgan holda. buyurtmachi ayrim ishlarni
bajarish uchun boshqa shaxslar bilan shartnoma tuzishga haqli. Bu holda mazkur
shaxslar ishni bajarmaganligi yoki lozim darajada bajarmaganligi uchun bevosita
buyurtmachi oldida javobgar bo‘ladilar. Fuqarolik kodeksining 640-moddasiga
ko ra, pudratchi buyurtmachi bergan materialdan tejab-tergab va rejali
ʻ
foydalanishi, ish tugaganidan so‘ng ishlatilgan material to g risida buyurtmachiga
ʻ ʻ
hisobot berishi, shuningdek, uning qoldig‘ini qaytarib berishi yoxud o‘z
ixtiyoridagi foydalanilmay qolgan materialning qiymatini hisobga olib,
buyurtmachining roziligi bilan ishning bahosini kamaytirishi shart. Masalan,
maishiy pudrat shartnomasi bo yicha buyurt- machining kiyim uchun bergan
ʻ
materialining qoldig‘i unga qaytarib berilishi lozim.
14

Fuqarolik kodeksining 653-moddasiga 7
asosan, agar shartnomada nazarda
tutilgan bo‘lsa yoki axborotning xarakteridan ish natijasidan pudrat shartnomasida
nazarda tutilgan maqsadlarda ushbu axborotsiz foydalanish mumkin emasligi
anglashilsa, pudratchi buyurtmachiga ishning natijasi bilan birga pudrat
shartnomasining narsasini ishlatish yoki undan boshqacha tarzda foydalanishga
taalluqli bo‘lgan axborotni ham berish majburiyatiga ega. Pudratchining asosiy
majburiyatlaridan biri bajariladigan ishning sifatiga rioya etishdir. Eng avvalo,
shuni ta’kidlash joizki, pudratchi bajargan ish pudrat shartnomasining shartlariga,
shartlar bo‘lmaganida yoki to‘liq bo‘lmaganida esa, odatda, tegishli turdagi
ishlarga, ish muomala odati bo‘yicha bunday turdagi ishlarning bajarilish
shartlariga qo‘yiladigan talablarga mos kelishi kerak Masalan, tuflining ta’mirlash
sifati shartnomada qanday kelishilgan bo‘lsa, xuddi shunday sifat va talablarga
muvofiq bo lishi kerak. Fuqarolik kodeksining 642-moddasiʻ 8
ga asosan,
buyurtmachi pudratchining faoliyatiga aralashmagan holda, istalgan vaqtda ishning
borishi va sifatini tekshirishga haqli. Agar pudratchi pudrat shartnomasini
bajarishga o‘z vaqtida kirishmasa yoki ishni sust bajarishi natijasida uni
belgilangan muddatda tugatish mumkin emasligi aniq bo‘lib qolsa, buyurtmachi
shartnomadan voz kechib, yetkazilgan zararni qoplashni talab qilishga haqli. Shu
bilan birga, agar ish kechiktirib bajariladigan bo‘lsa, buyurtmachi shartnomaga
nisbatan o‘z qiziqishini yo‘qotganligini isbot qilishi lozim. Agar ishni bajarish
vaqtida uning tegishli darajada bajarilmasligi aniq bo‘lib qolsa. buyurtmachi
7
(O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1996-y., 11-12-son, 1-modda; 1997-y., 9-son, 241-
modda; 1998-y., 5-6-son, 102-modda; 1999-y., 9-son, 229-modda; 2001-y., 1-2-son, 23-modda, 9-10-son, 182-
modda; 2002-y., 1-son, 20-modda, 9-son, 165-modda; 2003-y., 1-son, 8-modda; 2004-y., 1-2-son, 18-modda;
O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2004-y., 37-son, 408-modda; 2006-y., 37-38-son, 371-modda,
39-son, 385-modda; 2007-y., 3-son, 21-modda, 37-38-son, 377-modda, 52-son, 533-modda; 2008-y., 17-son, 129-
modda, 52-son, 513-modda; 2009-y., 39-son, 423-modda; 2010-y., 37-son, 313-modda, 315-modda; 2011-y., 51-
son, 542-modda, 52-son, 555-modda; 52-son, 556-modda; 2012-y., 15-son, 164-modda, 16-son, 176-modda; 2013-
y., 1-son, 1-modda, 41-son, 543-modda; 2015-y., 32-son, 425-modda; 33-son, 439-modda; 2016-y., 17-son, 173-
modda; 2017-y., 16-son, 265-modda; Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 27.07.2018-y., 03/18/488/1579-
son, 12.10.2018-y., 03/18/497/2044-son; 21.03.2019-y., 03/19/531/2799-son, 24.05.2019-y., 03/19/542/3177-son,
23.10.2019-y., 03/19/572/3943-son, 04.12.2019-y., 03/19/586/4106-son; 15.01.2020-y., 03/20/602/0052-son,
05.10.2020-y., 03/20/640/1348-son; Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son,
21.08.2021-y., 03/21/709/0808-son; 10.02.2022-y., 03/22/752/0113-son; 30.03.2022-y., 03/22/761/0250-son;
21.04.2022-y., 03/22/765/0332-son; 18.05.2022-y., 03/22/770/0424-son, 07.06.2022-y., 03/22/775/0477-son;
04.11.2022-y., 03/22/800/0990-son; 16.11.2023-y., 03/23/878/0852-son; 22.02.2024-y., 03/24/911/0142-son;
28.02.2024-y., 03/24/914/0161-son)
8
O‘zbekiston respublikasining fuqarolik kodeksi toshkent ;adolat-2021
15

pudratchiga kamchiliklarni yo‘qotish uchun oqilona muddat belgilashga va bu
talabni pudratchi belgilangan muddatda bajarmagan taqdirda pudrat
shartnomasidan voz kechishga yoxud bu kamchiliklarni pudratchi hisobidan
tuzatishni boshqa shaxsga topshirishga, shuningdek, yetkazilgan zarami qoplashni
talab qilishga haqli.
Agar pudrat shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa,
buyurtmachi ish natijasi o‘ziga topshirilgunga qadar istagan vaqtda shartnomadan
voz kechib, belgilangan bahoning buyurtmachi shartnomadan voz kechganligi
to‘g‘risidagi ogohlantirish olingunga qadar bajarilgan ishga mutanosib qismini
to‘lashi mumkin. Buyurtmachi pudratchiga shartnomaning bekor qilinishi tufayli
yetkazilgan zararni ham bajarilgan ishning bahosi bilan hamma ish uchun
belgilangan baho o‘rtasidagi farq doirasida to‘lashi shart. Buyurtmachi bajarilgan
ishni (uning natijasini) pudrat shartnomasida nazarda tutilgan muddatda va tartibda
pudratchi ishtirokida ko‘rib chiqishi va qabul qilishi, ish natijasini
yomonlashtiradigan darajada shartnomadan chekinish yoki boshqa kamchiliklar
aniqlangan taqdirda esa bu to‘g‘rida pudratchiga darhol ma’lum qilishi shart. Ishni
qabul qilish vaqtida uning kamchiliklarini aniqlagan buyurtmachi bu kamchiliklar
yoxud ularni tuzatish to‘g‘risida keyinchalik talab qo‘yish mumkinligi dalolatnoma
yoki qabul qilishni tasdiqlovchi boshqa hujjatda ko‘rsatilgan hollardagina ularni
vaj qilib keltirishga haqli. Buyurtmachi ishni tekshirmasdan qabul qilgan bo lsa,ʻ
uni qabul qilishning oddiy usulida aniqlanishi mumkin bo lgan kamchiliklar ochiq
ʻ
ko‘rinib turgan kamchiliklarni dalil qilib keltirish huquqidan mahrum bo ladi.
ʻ
Buyurtmachi ish qabul qilib olin- ganidan so‘ng unda pudrat shartnomasidan
chekinishlar yoki ishni qabul qilishning oddiy usulida aniqlanishi mumkin
bo‘lmagan boshqa xil kamchiliklar (yashirin kamchiliklar)ni, shu jumladan,
pudratchi qasddan yashirgan kamchiliklarni aniqlasa, ular aniq- langanidan so‘ng
o‘n kunlik muddat ichida bu to‘g‘rida pudratchiga xabar qilishi shart. Buyurtmachi
bilan pudratchi o‘rtasida bajarilgan ishning kamchiliklari yoki ularning sabablari
yuzasidan nizo kelib chiqqan taqdirda, istagan tarafning talabi bo yicha ekspertiza
ʻ
tayinlanishi kerak. Ekspertiza o‘tkazish xarajatlari pudratchi zimmasida bo‘ladi,
16

ekspertiza pudrat shartnomasi buzilmaganligini yoki pudratchining harakatlari
bilan aniqlangan kamchiliklar o rtasida sa- babiy bog‘lanish yo‘qligini aniqlaganʻ
hollar bundan mustasno. Bunday hollarda ekspertiza xarajatlarini ekspertiza
o tkazishni talab qilgan taraf, agar ekspertiza taraflarning o zaro kelishuvi bilan
ʻ ʻ
tayinlangan bo lsa, ikkala taraf teng miqdorda to‘laydi. Agar pudrat shartnomasida
ʻ
boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, buyurtmachi bajarilgan ishni qabul
qilishdan bosh tortganida, pudratchi shartnomaga binoan, ish natijasi
buyurtmachiga topshirilishi kerak bo‘lgan kundan boshlab bir oy o‘tgach va
shundan keyin buyurtmachini ikki marta ogohlantirgan holda ish natijasini sotib
yuborishga, tushgan pulni esa pudratchiga tegishli hamma to‘lovlarni chegirib
tashlab, notarial idoraning depozitiga bu- yurtmachining nomiga kiritib qo‘yishga
haqli. Pudratchi pudrat narsasini sotish o‘rniga uni ushlab turish yoki keltirilgan
zararni buyurtmachidan undirib olish huquqidan foydalanishga haqli.
17

II BOB PUDRAT SHARTNOMASINING TUZILISHI VA AHAMIAYATLI
JIHATLARI
2.1 Pudrat shartnomasining turlari
FKda pudrat shartnomalarining quyidagi turlari farqlangan.
- maishiy pudrat,
- qurilish pudrati;
- loyiha va qidiruv ishlari pudrati
- ilmiy-tekshirish, tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlari pudrati.
1. Maishiy pudrat
Fuqarolik Kodeksining 656-moddasiga asosan, tadbirkorlik faoliyatini
amalga oshirayotgan pudratchi maishiy pudrat shartnomasi bo‘yicha buyurtmachi-
fuqaroning topshirig‘i bilan uning maishiy yoxud boshqa shaxsiy ehtiyojlarini
qondirishga qaratilgan ma’lum ishlarni bajarish majburiyatini, buyurtmachi esa
ishni qabul qilish va haqini to‘lash majburiyatini oladi.
Agar qonunchilik yoxud shartnomada, shu jumladan buyurtmachi
qo‘shilgan formulyarlar yoki boshqa standart shakllarning shartlarida boshqacha
tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa, pudratchi buyurtmachiga patta yoki buyurtma
qabul qilinganligini tasdiqlaydigan boshqa hujjatni bergan paytdan boshlab
maishiy pudrat shartnomasi tuzilgan hisoblanadi.
Mazkur hujjatlarning buyurtmachida bo‘lmasligi, uni maishiy pudrat
shartnomasi tuzilganligini yoki uning shartlarini tasdiqlovchi guvohlar
ko‘rsatmalarini vaj qilib keltirish huquqidan mahrum qilmaydi.
Maishiy pudrat shartnomasi ommaviy shartnomalar jumlasiga kiradi.
Maishiy pudrat shartnomalariga quyidagilarni misol sifatida aytib o‘tish joizdir:
- Kvartira yoki uyni ta’mirlash;
- Santexnika, elektr yoki jihozlarni o‘rnatish;
- Buyurtma asosida mebel ishlab chiqarish;
- Kiyim yoki poyabzal tikish;
- Kvartira yoki uyni tozalash;
- Bog‘ yoki sabzavot bog‘iga g‘amxo‘rlik qilish.
18

Maishiy pudrat shartnomasining o‘ziga xos xususiyatlari:
 Shartnomaning predmeti buyurtmachining maishiy yoki boshqa shaxsiy
ehtiyojlarini qondirish bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan ishdir.
 Buyurtmachi – shaxsiy ehtiyojlari uchun ishga buyurtma beruvchi jismoniy
shaxs.
 notijorat xarakterga ega - ish tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish maqsadida
bajarilmaydi. Maishiy shartnomalar Fuqarolik kodeksi, shuningdek,
iste’molchilar huquqlarini himoya qiluvchi maxsus qonunlar va qoidalar bilan
tartibga solinadi.
Maishiy pudrat shartnomasining xususiyatlari:
 Buyurtmachi pudratchiga haqiqatda qilgan xarajatlarini to‘lash sharti bilan
istalgan vaqtda shartnomani bajarishdan bosh tortishga haqli.
 Pudratchi bajarilgan ishlarning sifati uchun mas’uliyatni oshiradi.
 Ishni yakunlash muddati faqat tomonlarning kelishuvi bilan belgilanishi
mumkin.
 Ishning narxi faqat tomonlarning kelishuvi bilan o‘zgartirilishi mumkin 9
.
Maishiy pudrat shartnomasi bo‘yicha buyurtmachi faqat fuqaro
hisoblanadi. Pudratchi sifatida tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish huquqiga
ega bolgan shaxs, ya’ni tadbirkorlik subyekti bo‘lishi lozim. Maishiy pudrat
bo‘yicha bajariladigan ish, albatta, tadbirkorlik faoliyati natijasi hisoblanadi. Agar
qonun hujatlari yoxud shartnomada, shu jumladan, buyurtmachi qo‘shilgan
formulyarlar yoli boshqa standart shakllarning shartlarida boshqacha tartib nazarda
tutilmagan bo‘lsa, pudratchi buyurtmachiga patta yoki buyurtma qabul
qilinganligini tasdiqlaydigan boshqa hujjatni bergan paytdan boshlab maishiy
pudrat shartnomasi tuzilgan hisoblanadi. Masalan, maishiy xizmat ko‘rsatuvchi
tadbirkorlik subyekti (pudratchi) kiyimni buyurtmachidan qabul qilib olgandan
so‘ng albatta, kvitansiya yoki buyurtma qabul qilinganligini tasdiqlovchi boshqa
hujjat berishi lozim.
9
Fuqarolik huquqi II – qism. O.Oqyulov va boshqalar. 2023-yil. Toshkent “Adolat: 86-bet
19

Mazkur hujatlarning buyurtmachida bo‘lmasligi uni maishiy pudrat
shartnomasi tuzilganligi yoki uning shartlarini tasdiqlovchi guvohlar
ko‘rsatmalarini vaj qilib keltirish huquqidan mahrum qilmaydi.
Maishiy pudrat shartnomasi konsensual ikki tomonlama va haq evaziga
tuziladigan shartnoma hisoblanadi.
Maishiy pudrat shartnomasini tuzish fuqarolik qonun hujatlari bilan
belgilanadi. Pudratchi maishiy pudrat shartnomasiga haq evaziga bajarlladigan
qo‘shimcha ishlar yoki xizmatlarni kiritishga buyurtmachini majbur qilishga haqli
emas. Bu talab buzilgan taqdirda, buyurtmachi tegishli ish yoki xizmatga haq
to‘lashdan bosh tortishga haqli. Buyurtmachi ish unga topshirilguncha istagan
vaqtda belgilangan haqning u pudrat shartnomasini bajarishdan voz kechganligi
to‘g‘risidagi bildirishni pudratchi olgunga qadar bajarilgan ishga mutanosib qismi
va shartnomani bajarish maqsadida shu paytgacha qilingan xarajatlarni pudratchiga
to‘lab, agar bu xarajatlar ish uchun to‘lanadigan haqning ko‘rsatib o‘tilgan qismiga
kirmasa, maishiy buyurtma shartnomasini bajarishdan voz kechishga haqli.
Shartnomaning buyurtmachini bunday huquqdan mahrum qiluvchi shartlari o‘z-
o‘zidan haqiqiy emas. Maishiy pudrat shartnomasi twuzilguniga qadar pudratchi
taklif qilinayotgan ish, uning turlari va xususiyatlari, bahosi, haq tolash shakli
to‘g‘risida buyurtmachiga zarur va ishonarli axborot topshirishi, shuningdek,
buyurtmachining iltimosiga binoan, shartnom va tegishli ishga doir ma’lumotlarni
unga berishi shart Agar ishning xususiyati bo‘yicha ahamiyati bo‘lsa, pudratchi uni
bajaradigan aniq shaxsni ko‘rsatishi kerak. Pudratchidan olingan axborotning to‘liq
yoki ishonchli bo‘lmaganligi oqibatida buyurtmachi nazarda tutgan xususiyatlarga
ega bo‘lmagan ishni bajarish to‘g‘risida shartnoma tuzilgan bo‘lsa, buyurtmachi
bajarilgan ishga haq to‘lamagan holda, maishty pudrat shartnomasini bekor qilish
va yetkazilgan zararni qoplashni talab qilishga haqli (Fuqarolik kodeksi 658-
moddasi). 10
2. Qurilish pudrati
10
https://lex.uz/docs/-180552
20

O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksining 666-moddasiga asosan,
qurilish pudrati shartnomasi bo‘yicha pudratchi shartnomada belgilangan
muddatda buyurtmachining topshirig‘i bilan muayyan obyektni qurish yoki boshqa
qurilish ishini bajarish majburiyatini oladi, buyurtmachi esa pudratchiga ishni
bajarish uchun zarur sharoit yaratib berish, ishni qabul qilish va kelishilgan haqni
to‘lash majburiyatini oladi.
Qurilish pudrati shartnomasi korxonani, binoni (jumladan uy-joy binosini),
inshootni yoki boshqa obyektni qurish yoki qayta qurish haqida, shuningdek
montaj, sozlash-ishga tushirish va qurilayotgan obyekt bilan bevosita bog‘liq
bo‘lgan boshqa ishlarni bajarish haqida tuziladi. Qurilish pudrati shartnomasi
to‘g‘risidagi qoidalar, agar shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilgan
bo‘lmasa, bino va inshootlarni kapital ta’mirlash ishlariga nisbatan ham tatbiq
etiladi.
Qurilish pudrati shartnomasida nazarda tutilgan hollarda obyektni
buyurtmachi qabul qilib olganidan keyin uni shartnomada ko‘rsatilgan muddatda
ishlatishni ta’minlash majburiyatini pudratchi o‘z zimmasiga oladi. Tugallanmagan
qurilishning mulkdori u buyurtmachiga topshirilguncha va uning haqi to‘languncha
pudratchi hisoblanadi. Pudrat titzimida qurilish pudrati shartnomasi muhim o‘rin
tutadi. Fuqarolik kodeksining 666-moddasi 11
ga ko‘ra, qurilish pudrati shartnomasi
bo‘yicha pudratchi shartnomada belgilangan muddatda buyurtmachining
topshirig‘i bilan muayyan obyektni qurish yoki boshqa qurilish ishini bajarish
majburiyatini oladi, buyurtmachi esa pudratchiga ishni bajarish uchun zarur sharoit
yaratib berish, ishni qabul qilish va kelishilgan haqni to‘lash majburiyatini oladi.
Qurilish pudrati shartnomasi konsensual, haq baravariga va ikki tomonlama
shartnoma turkumiga kiradi. Qurilish pudrati shartnomasi korxona, bino, inshoot,
bir obyektni qurish yoki qayta qurish, shuningdek, montaj, sozlash, ishga tushirish
va qurilayotgan obyekt bilan bevosita bogliq bolgan boshqa ishlarni bajarish
haqida tuzilishi mumkin. Qurilish pudrati shartnomasining bir qator turlari mavjud.
11
https://lex.uz/docs/-180552?ONDATE=05.11.2023
21

12
Xususan, yakka tartibda uy-joy qurish uchun tuziladigan qurilish pudrati
shartnomasi, davlat ehtiyojlari uchun qurilish pudrati shartnomasi va boshqalar.
Shartnomada taraflar sifatida buyurtmachi va pudratchi ishtirok etadi.
Buyurtmachi sifatida har qanday jismoniy va yuridik shaxslar ishtirok etishlari
mumkin. Shartnomada pudratchi sifatida maxsus litsenziya olgan, tadbirkorlik
faoliyati bilan shug‘ullanuvchi jismoniy va yuridik shaxslar qatnashadi.
Qurilish pudrati shartnomasi odatda yozma shaklda tuziladi. Taraflar
shartnomani o‘zaro kelishib olganidan so‘ng imzolaydilar. Belgilangan shakl rioya
etib tuzilgan shartnoma uning taraflari uchun majburiy hisoblanadi.
Masalan, qurilish pudrati shartnomasi bo‘yicha taraflar mazkur
shartnomaning namunavly shartlari yoki taraflar o‘zlari erkin belgilagan shartlar
asosida bunday shartnomani tuzishlari mumkin. O‘zaro imzo qo‘yib tasdiqlangan
shartnoma uning taraflari uchun tegishli huquqiy oqibatni keltirib chiqaradi.
Buyurtmachi bilan bosh pudratchi qurilishning barcha hajmi yuzasidan
umumiy pudrat shartnomasi tuzadilar. Fuqarolik kodeksining 631-moddasi 13
ga
ko‘ra, bosh pudratchi shartnomada ko‘rsatilgan barcha qurilish ishlarini bajarish
uchun javobgarlikni o‘z zimmasiga oladi. Agar qurilish ishlarini bajarish bir yildan
oshiq muddatni o‘z ichiga oladigan bo‘lsa, buyurtmachi va pudratchi umumiy
pudrat shartnomasi bilan bir qatorda, yillik pudrat shartnomasini ham tuzadi. Yillik
pudrat shartnomasida ma’lum xo‘jalik ylida bajariladigan qurilish ishlarining
bajarilish shartlari ko‘rsatilgan bo‘ladi. Zarurat tug‘ilganda, maxsus qurilish-
montaj ishlari bosh pudratchi bilan yordamchi pudratchi (pudratchidan ishni
pudratga oluvchi) bo‘lgan ixtisoslashtirilgan qurilish tashkilotlari o‘rtasida
tuziladigan yordamchi pudratchi qurilish tashkilotlari o‘rtasida tuziladigan bevosita
shartnomaga muvofig, mazkur ixtisoslashtirilgan qurilish tashkilotlarining kuchi
bilan bajarilishi kelishilgan bo‘lishi mumkin.
Masalan, pudratchi bino qurilishini o‘z hisobidan sug‘urtalash uchun tijorat
tashkiloti hisoblangan va qurilish ishlari sug‘urtasini amalga oshirishga litsenziyasi
12
https://lex.uz/docs/-180552#-189044
13
Fuqarolik huquqi II – qism. O.Oqyulov va boshqalar. 2023-yil. Toshkent “Adolat: 235-bet
22

bo‘lgan yuridik shaxslar bilan sug‘urta shartnomasi (loyiha smeta hujjatlari)ni
tuzishlari mumkin. Pudrat byektining tasodifan nobud bo‘lishi yoki tasodifan
shikastlanishi xavfi pudratchi zimmasidagi bo‘lganligi sababli qurilish obyektini
sug‘urtalash pudratchining manfaatlariga ham to‘liq mos keladi.
Fuqarolik kodeksining 667-moddasiga muvofiq, topshirilmagan pudrat
obyektining nobud yoki shikastlanishi xavfi pudratchi zimmasida bo‘ladi.
Shuningdek, pudrat obyektida bajarilayotgan ishlarning xavfsizligi uchun ham
pudratchi javobgar bo‘ladi. Shuning uchun qurilishi pudrati shartnomasida taraflar
boshqacha tartib va shartlar qo‘ygan bo‘lmasa, shartnomada nazarda tutilgan
obyekt yoki ishlar majmuyini pudratchi o‘z hisobidan sug‘urtalashi shart.
Sug‘urtalash majburiyati yuklatilgan taraf qurilish pudrati shartnomasida nazarda
tutilgan tartibda ikkinchi tarafga shartnoma shartlariga muvofiq, sugurta
shartnomasi tuzganini tasdiqlovchi dalillar, shu jumladan, sugurta qiluvchi,
sug‘urta summasi miqdori va sug‘urtalangan tavakkalchiliklar to‘g‘risidagi
ma’lumotlarni taqdim qilishi kerak Sug‘urtalash tegishli tarafni sug‘urta hodisasi
yuz berishining oldini olish chora-tadbirlarini ko‘rish majburiyatidan ozod
qilmaydi. 14
Pudratchi qurilish va u bilan bogliq bo‘lgan ishlarni ish hajmi, mazmuni va
ularga qo‘yiladigan boshqa talablarni belgilaydigan loyiha-smeta hujjatlariga
muvofiq amalga oshirishi shart. Pudratchi qurilish davomida loyiha-smeta
hujjatlarida hisobga olinmagan ishlarni, shu munosabat bilan qo‘shimcha ishlarni
bajarish va qurilishning smeta qiymatini oshirish zarurligini aniqlab,
buyurtmachiga xabar qilmagan holda yoki uning javobini kutmasdan,
buyurtmachining manfaatarini ko‘zlab, xususan, ishning to‘xtatilishi qurilish
obyektining nobud bo‘lishi yoki shikastlanishiga olib kelishi mumkin bolganligi
munosabati bilan darhol harakat qilishi zarur bo‘lganligini isbotlay olmasa, u
bajargan qo‘shimcha ishi uchun buyurtmachidan haq to‘lash va shu tufayli
ko‘rilgan zararni qoplashni talab qilish huquqidan mahrum bo‘ladi. 15
14
https://lex.uz/docs/-180552#-189044
15
Fuqarolik huquqi II – qism. O.Oqyulov va boshqalar. 2023-yil.
23

Qo‘shimcha ish bajarish va unga haq to‘lagan buyurtmachi rozi bolsa, bu
ishlar pudratchining kasb faoliyatiga mos kelmasligi yoki o‘ziga bog‘liq
bo‘lmagan sabablarga ko‘ra, ularni bajara olmagan hollardagina pudratchi mazkur
ishlarni bajarishdan bosh tortishga haqli bo‘ladi.
Buyurtmachi bajarilayotgan ishlar hajmi, qiymati va sifati loyiha hamda
smetalarga muvofiq bo‘lishi ustidan tekshirish va texnikaviy nazoratni amalga
oshirish, istagan vaqtda qurilish hamda montaj ishlarining bajarilishi va sifati,
shuningdek, foydalanilayotgan materiallarning sifati, ishlarning grafikka mos
ravishda olib borilayotganini uning faoliyatīga aralashmasdan tekshirishi mumkin.
Buyurtmachi (yoki uning vakili) qurilish obyektida yo‘l qo‘yilgan har qanday
kamchiliklar to‘grisida pudratchiga e’tiroz bildirishi va ularni bartaraf etishni talab
qilishga haqli. Bunday tarzda buyurtmachi tomonidan aniqlangan va pudratchiga
yozma ravishda bildirilgan, texnik hujatlarga mos bolmagan ishlar shartnomada
ko‘rsatilgan shartlar asosida yoki oqilona muddatda bartaraf etilishi lozim.
Buyurtmachi (yoki uning vakili) qurilish obyektida yo‘l qo‘yilgan kamchiliklarni
aniqlagan holda bu haqda pudratchini ogohlantirmasa va ularni bartaraf etishni
talab qilmasa, ularni bartaraf etish imkoni yo‘qolganidan so‘ng da’vo qilish
imkonidan mahrum bo‘ladi.
Buyurtmachi qurilishning loyiha, ish chizmasi va smetasini tasdiqlatish,
qurilishni mablag‘ bilan ta’minlash uchun zarur bolgan hujjatlarni bankka taqdim
etish, vakolatli organlardan qurilish uchun yer uchastkasi ajratish haqida aktni
olish, qurilish maydonida qurilish ishlarini olib borish uchun tegishli organlardan
ruxsatnoma olish va qurilish maydonini bo‘shatish ishlarini amalga oshirish;
shartnomada nazarda tutilgan hollarda o‘z vaqtida qurilishni texnologiya,
energetika, elektrotexnika va umumzavod uskunalari hamda apparaturalari bilan
ta’minlash, shuningdek, bino va inshootlarni fydalanishga berishi shart.
Shartnomaga muvofiq, buyurtmachi zimmasiga qurilish materiallari bilan
ta’minlash vazifasi ham yuklanishi mumkin, lekin ulardan to‘gri foydalanish va
ularni saqlash pudratchi zimmasida bo‘ladi. Buyurtmachi shartnomada nazarda
tutilgan hollarda o‘z ixtiyorida bo‘lgan temir yol transportidan, suv, bug‘ elektr
24

quvvati yordamida ishlaydigan qurilmalaridan pudratchi uchun foydalanishga
berishi lozim. Pudratchi uning uchun tarif bo‘yicha belgilangan bahoda haq
to‘aydi.
Agar qurilish va u bilan bog‘liq ishlarni amalga oshirishda qurilish pudrati
shartnomasini tegishli tarzda bajarishda to‘siqlar borligi ma’lum bo‘lsa, ularni
bartaraf etishda buyurtmachi o‘ziga bog‘liq choralarni ko‘rishi va pudratchi bilan
hamkorlik qilishi shart Masalan, qurilish obyektlarini barpo etish juda murakkab
jarayonlarni qamrab olganligi boyis buyurtmachi va pudratchi (bosh pudratchi,
yordamchi pudratchi)lar ishtirokida oldindan nazarda tutish imkoni bolmagan
majburiyatlarni bajarish zaruriyati tug‘iladi. Bunday hollarda taraflar o‘zlariga
bog‘liq bo‘lgan barcha choralarni ko‘rish maqsadida o‘zaro hamkorlik qilishlari
lozim. Bunday hamkorlik qurilish pudrati shartnomasini lozim darajada
bajarishning muhim garovi bo‘lib xizmat qiladi. Mazkur qurilish pudrati
shartnomasi bo‘yicha taraflar hamkorlik asosida ishlarni tashkil etmasa, tegishli
huquqiy oqibatlar kelib chiqishi mumkin. Ushbu majburiyat bajarilmagan taqdirda,
buyurtmachi o‘zi ko‘rgan zararni pudratchidan talab qilish huquqini yo‘qotadi.
Ushbu harakatlarni amalga oshirishda qilingan xarajatlarni buyurtmachi
pudratchiga to‘lashi lozim. Pudratchi shartnomada ko‘rsatilgan barcha quarilish va
maxsus ishlar, shuningdek, mashina va uskunalarni montaj qilish ishlarini
qurilishning tasdiqlangan loyiha-smeta hujjatlariga, ish chizmasi hamda uning
smetasiga muvofliq ravishda bajarib, buyurtmachiga topshirishga majbur.
Pudratchi bajarilgan qurilish ishlarining buyurtmachi tomonidan qabul qilinishini
talab etishi mumkin. Pudratchi qurilish va u bilan bogliq ishlarni amalga
oshirayotgan vaqtda atrof-muhitni muhofaza ilishi va qurilish ishlarini xavfsiz olib
borishga doir qonun hujjatlarining talablariga rioya etishi shart. Tugallangan
qurilish obyektini qabul qilish shartnoma va tegishli qonun hujatlari asosida
amalga oshiriladi. Qabul qilish davlat vakolatli organlari vakillari tashkil qilgan
davlat qabul komissiyasi tomonidan buyurtmachi, bosh pudratchi va yordamchi
pudratchilar ishtirokida amalga oshiriladi.
25

Qonun qurilish obyektini buyurtmachi yoki pudratchiga bogliq bo‘lmagan
holda to‘xtatilishini nazarda tutadi. Fuqarolik kodeksining 679-moddasiga binoan,
agar taraflarga bog‘liq bo‘lmagan sabablarga ko‘ra, qurilish pudrati shartnomasi
bo‘yicha ishlar to‘xtatilgan bo‘lsa, qurilish obyekti konservatsiya qilingan bo‘lsa,
buyurtmachiga konservatsiya qilingan paytga qadar bajarilgan ishlar haqining
hammasini to‘lashi, shuningdek, ishlarni to‘xtatish va konservatsiya qilish
zaruriyati tufayli qilingan xarajatlarni to‘lashi shart Obyekt buyurtmachi
tomonidan konservatsiya qilingan hollarda pudratchi tegishli haq va konservatsiya
xarajatlaridan tashqari olinmay qolgan foydasini, obyekt konservatsiya qilinishi
natijasida ko‘rgan zararlarini ham talab qilishi mumkin.
3. Loyiha va qidiruv ishlari pudrati
O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik Ko‘deksining 686-moddasiga asosan
loyiha va qidiruv ishlari pudrat shartnomasi bo‘yicha pudratchi (loyihalovchi,
qidiruvchi) buyurtmachining topshirig‘i bo‘yicha belgilangan muddatda loyiha-
smeta hujjatlarini ishlab chiqish va (yoki) qidiruv ishlarini bajarish majburiyatini,
buyurtmachi esa uni qabul qilib olish va haq to‘lash majburiyatini oladi.
Agar qonun yoki shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa,
loyiha va qidiruv ishlari shartnomasini tasodifan bajarish mumkin bo‘lmasligi
xavfi buyurtmachining zimmasiga tushadi. 16
Bu shartnoma ko‘p hollarda qurilish pudrati shartnomasi tuzilishidan oldin
tuziladi. Ba’zi hollarda loyiha va qidiruv ishlari pudrati va qurilish pudrati
shartnomasi bo‘yicha pudratchi bo‘lib bir shaxs ishtirok etishi ham mumkin.
Bunda qurilish pudrati shartnomasini tuzishda taraflardan biri pudratchi yoki
buyurtmachi zimmasiga kelishilgan muddatda qurilishning loyiha-smeta
hujjatlarini tayyorlash va ikkinchi tomonga tanishib chiqish va tasdiqlash uchun
taqdim qiladi. Odatda loyihalash va qidiruv ishlari tegishli obyektni qurishga
nisbatan murakkab va alohida malaka hamda bilim talab qilganligi uchun bunday
faoliyat bilan maxsus muassasalar shug‘ullanadilar.
16
https://lex.uz/docs/-180552#-189140
26

Tegishli tarzda litsenziya oIgan yuridik shaxslar loyiha va qidiruv ishlari
pudrati shartnomasida pudratchi bolib ishtirok etishlari mumkin. Loyiha va qidiruv
ishlari pudratiga tegishli maxsus qoidalar va pudrat to‘g‘risidagi umumiy
qoidalarga muvofiq, taraflar shartnomani faqat loyiha ishlari yoki qidiruv ishlari
bo‘yicha ham tuzishlari mumkin. Buyurtmachida pudratchini tanlash va unga ish
topshirish huquqi saqlab qolinadi. Loyiha va qidiruv ishlari pudrati shartnomasini
tartibga solishda Fuqarolik kodeksi bilan bir qatorda O‘zbekiston Respublikasining
2002-yil 4-aprelda qabul qilingan Shaharsozlik kodeksi va boshqa me’yoriy
hujjatlar ham muhim ahamiyatga ega. Taraflar o‘rtasidagi munosabatlarni tartibga
solishda shartnomaning ahamiyati juda katta rol o‘ynaydi. Faqat shartnomagina
qonun yoki me’yoriy hujjatlarda ko‘zda tutilmagan, lekin yol qo‘yilgan
harakatlarni amalga oshirishda ikkala tomon uchun mas’ul bo‘lgan shartlarni
o‘zida mujassamlashtirishi mumkin.
Tumanlarning, shaharlarning davlat hokimiyati organlari qurish
loyihalariga sharoitardan kelib chiqib, shaharsozlik normalari va qoidalariga zid
bo‘lmagan qo‘shimcha talablar, shu jumladan, madaniy meros obyektlarining
muhofaza zonalarida loyihalashtirish va qurilish ishlarini olib borish, hududlarni
ko‘kalamzorlashtirish, kichik shakldagi arxitektura obyektlari, reklama,
peshlavhalar va boshqa axborotni joylashtirishga doir talablar kiritishga haqli
(Shaharsozlik kodeksining 38-moddasi).
Loyiha-smeta hujjatlarini ishlab chiqish, moliyalashtirish tasdiqlash va
ulardan foydalanish tartibini belgilash, ularga o‘zgartishlar va qo‘shimchalar
kiritish buyurtmachining tashabbusi bilan va uning hisobidan belgilangan tartibda
amalga oshiriladi. Belgilangan tartibda tasdiqlangan loyiha-smeta hujjatlari
obyektlar qurilishi uchun ruxsatnoma berishga asos bo‘ladi.
Pudratchi o‘z faoliyatining yakuni sifatida buyurtmachiga tegishli texnik
hujjatlar yoki hisobotlarni buyutmachiga topshirishi shart. Shartnoma har bir
holatda o‘ziga xos xususiyatlarga ega bolgani uchun uning predmeti ham unga
mutanosib ravishda o zgarib turadi. Loyiha hujjatlari tegishli obyektni texnik
jihatdan asoslangan chizmalar, sxemalar, rangli tasvirlar, ularga berilgan
27

tushuntirishlardan iborat, ya’ni loyiha hujiatlari qurilish hajmi, uning mazmuni va
olib boriladigan ishlar mohiyatini aniqlovchi hujjat bo‘lib xizmat qiladi.
Loyihalash bir tomondan ijodiy ish bo‘lsa ham uni amalga oshiruvchidan asosan
tajriba, mahorat va maxsus malaka talab qiladi. Smeta hujjatlari tegishli obyekt
loyihasi asosida tuziladi. Smeta hujjatlarini tuzishda ham malakaga ega bo‘lgan
mutaxassislar fan va amallyotga ma’lum bo‘lgan usullar asosida tegishli
loyihadag1 qurilish uchun qanday materiallar ishlatilishi lozimligi va u qanday
summaga bitkazilishini hisoblab boradilar. Buyurtmachi qurilish loyihasini qabul
qilishda smeta qiymatiga, albatta, e’tibor beradi. Shuning uchun buyurtmachi
smeta qiymatini arzonlashtirish yoki iloji boricha kamaytirishga harakat qiladi.
Qidiruv ishlari loyiha smeta hujatlaridan oldin ham yoki undan keyin ham
amalga oshirilishi mumkin. Qidiruv ishlari tegishli obyekt uchun ajratilgan yerni
tolig o‘rganish yoki bu obyekt uchun eng qulay bo‘lgan joyni iqtisodiy asoslab
berish, belgilangan hududning tabity sharoiti, relyefi, qurilish materiallaridan
foydalanish imkoni, suv manbalari, transport kommunikatsiyasi, elektr energiyasi
ta’minoti haqida ilmiy-amaliy asoslangan ma’lumotlarni jamlash va xulosalar
tuzilib, buyurtmachiga topshirish bilan yakunlanadi. Loyiha-smeta hujjatlaridan
oldin o‘tkazilgan qidiruv ishlari pudrati tegishli obyektni ko‘rishga asos soladi.
Dastlabki ma’lumot bolgan qidiruv ishlari yakuni asosida loyiha va smeta tuziladi.
Tayyor loyihalarni qurish uchun joy tanlashga zaruriyat tug‘iganda, qidiruv ishlari
amalga oshirilishi mumkin. Bunda smeta qiymati umumiy asosda qayta ko‘rib
chiqilishi lozim.
Loyiha va qidiruv ishlari pudrati shartnomasida subyektlar sifatida
buyurtmachi va pudratchilar ishtirok etadi. Buyurtmachilar sifatida har qanday
jismoniy va yuridik shaxslar ishtirok etishlari mumkin. Eng muhimi, ularning
loytha va qidiruv ishlariga bo1gan ehtyoji va xohish-irodasidir, lekin fuqarolar
ham, yuridik shaxslar ham qonun yol qo‘ygan asoslardagi sohalar, obyektlar
bo‘yicha buyurtmachi bo‘lishlari mumkin. Ular fuqarolik muomalasida bo‘lgan
obyektlarga belgilangan tartibda buyurtmachi bo‘lishga haqli. Atom energetikasi
obyektlari, magistral truboprovodlar, ko‘priklarni loyihalash ishlarini buyurtma
28

qilishga shunday faoliyatlarni amalga oshirish to‘grisidagi vakolatlari ularning
nizomlarida ko‘rsatilgan va tegishli tarzda maxsus ruxsatnomalar olgan bolishlari
lozim. Ko‘p hollarda qurilish pudratchilari buyurtmachilar bo‘lib ishtirok etadi.
Pudratchilar sifatida qonun hujjatlari asosida maxsus ruxsatnoma
(litsenziya) olgan va tadbirkorlik subyekti sifatida ro‘yxatdan o‘tgan tashkilotlar
ishtirok etadi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2010-yil 23-
martdagi 50-sonli “Respublika loyiha-qidiruv tashkilotlari faoliyatini yanada
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘grisida” gi qarorida bir qator loyiha-qidiruv
tashkilotlarining faoliyatini takomillashtirish hamda muayyan faoliyat uzasidan
litsenziyalarga oid ko‘rsatmalar belgilangan.
Buyurtmachi pudratchi barcha ishlarni bajarib bolganidan keyin
belgilangan narx yoki kelishilgan summaning hammasini to‘lashi lozim.
Buyurtmachi vaqtida pudratchining haqini tolamasa, Fuqarolik kodeksining 327-
moddasi asosida javobgar boladi. Taraflarning kelishuviga muvofiq, ishlarning
ayrim bosqichlari tugallanganidan keyin narxning tegishli qismini to‘lash haqidagi
shart ham kiritilishi mumkin.
4. Ilmiy-tekshiris, tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlari pudrati
O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksining 693-moddasiga asosan,
ilmiy-tekshirish ishlari pudrat shartnomasi bo‘yicha pudratchi (ijrochi)
buyurtmachi bergan vazifada ko‘rsatilgan ilmiy tekshirishlarni amalga oshirish,
tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlari pudrat shartnomasi bo‘yicha esa yangi
buyum namunasini, unga tegishli konstruktorlik hujjatlarini, yangi texnologiyani
ishlab chiqish yoki namuna nusxasini tayyorlash majburiyatini oladi. Bunda
buyurtmachi pudratchiga (ijrochiga) texnikaviy topshiriq berish, ishni qabul qilib
olish va uning haqini to‘lash majburiyatini oladi.
Pudratchi bilan tuzilgan shartnoma tadqiqot olib borish, namunalar ishlab
chiqish va tayyorlashning butun jarayonini ham, ularning ayrim bosqichlarini
(elementlarini) ham qamrab olishi mumkin. 17
17
https://lex.uz/docs/-180552#-189179
29

Pudratchi bilan tuzilgan shartnoma tadqiqot olib boorish namunalar ishlab
chiqish va tayyorlashning butun jarayonini ham, ularning ayrim bosgichlarini
(elementlarini) ham qamrab olishi mumkin.
Mazkur shartnomada bir vaqtning o‘zida bir-biridan farq qiluvchi, lekin
muayyan umumiylikka ega bo‘lgan bir necha faoliyat turi va u asosida amalga
oshirilishi kerak bolgan ishlar ko‘rsatib o‘tilgan. Ya’ni:
- ilmiy tekshirish ishlari;
- ajriba-konstruktorlik ishlari;
- texnologiya ishlari.
Fuqarolik qonunchilikda faoliyat mazkur turlarining tushunchasi
berilmagan. Biroq ilmly-tekshirish, tajriba-konstruktorlik, texnologiya,ilmiy
tadqiqot faoliyatiga quyidagicha ta’rif berish mumkin:
ilmiy faoliyat (ilmiy tadqiqot) -yangi bilimlar yaratish va ularni tatbiq etishga
yo‘naltrilgan faoliyat bo‘lib, ular jumlasiga:
- fundamental ilmiy tadqiqotlar - inson, jamiyat va atrof tabiiy muhitning
tuzilishi, amal qilish va rivojlanishining asosiy qonuniyatlari to‘grisidagi yangi
bilimlar yaratishga qaratilgan eksperimental va nazariy faoliyat;
- amaliy iImiy tadqiqotlar - amaliy maqsadlarga erishish va aniq amaliy vazifalar
yechimini topish bo‘yicha eng maqbul, yangi bilimlarni qo1lashga qaratilgan
faoliyat.
Ilmiy-texnikaviy faoliyat texnologik, injenerlik, iqtisodiy, ijtimoiy,
insonparvarlik va boshqa muammolar yechimini topish, fan, texnika va ishlab
chiqarishning yagona tizim sifatida amal qilishini ta’minlash bo‘yicha yangi
bilimlar yaratish va qo‘llashga qaratilgan faoliyat. 18
Ushbu shartnomada pudratchi sifatida odatda ilmiy tekshirish institutlari,
universetit institutlar, tajriba-konstruktorlik, ixtirochilik byurolari, ilmiy xodimlar,
muayyan bilim va malakaga ega bo‘lgan fuqarolar ishtirok etishlari mumkin.
Qonun hujjatlarida mazkur shartnoma subyektlari doirasi bevosita
cheklanmagan. Biroq muayyan turdagi ilmiy-tekshirish ishlarini olib borish uchun
18
Fuqarolik huquqi II – qism. O.Oqyulov va boshqalar. 2023-yil.
30

tegishli litsenziyaga ega bolish talab etiladi. Masalan, “Amalga oshirilgani uchun
itsenziyalar talab qilinadigan faoliyat turlari” ro‘yxatiga muvofiq, ionlashtiruvchi
nurlanish manbalari bilan muomalada bo‘ladigan sohalardagi ilmiy tadqiqot va
tajriba-konstruktorlikishlari, ionlashtiruvchi nurlanish manbalarini loyihalashtirish,
barpo etish va ularga xizmat ko‘rsatish, ular uchun texnologik asbob-uskunalar,
radiatsiyadan himoyalanish vositalarini yasash va tayyorlash uchun tegishli
litsenziyaga ega bo‘lish talab etiladi.
Shu bilan birga, ba’zi holatlarda amalga oshirilishi ko‘zda tutilayotgan
ilmiy tekshirish ishlari uchun tegishli litsenziyaga ega bo‘lish yoki vakolatli davlat
organlarl topshirig‘i asosida amalga oshirilishi ko‘zda tutiladi. Masalan, Rossiya
Federatsiyasining 1996-yil 5-iyuldagi “Gen injeneriyasi sohasidagi faoliyatning
davlat tomonidan tartibga solinishi to‘g‘risida” 19
gi Qonuniga muvofiq, gen
injeneriyasi sohasida ilmiy tekshirish va ilmiy tadqiqot ishlari olib borish uchun
litsenziya olish talab qilinadi.
Pudratchi ilmiy tekshirishlarni shaxsan o‘zi olib borishi shart. Agar ilmiy
tekshirish ishlari pudrat shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa,
u buyurtmachining rozilig bilan shartnomani bajarishga uchinchi shaxslarni jalb
qlishga haqli.
Pudratchi tajriba-konstruktorlik va texnologiyalar ishlarini bajargan vaqtda
agar shartnomada boshqacha tartib nazarda tutlmagan bolsa, uni bajarishga
uchinchi shaxslarni yordamchi pudratchi sifatida jalb qlishga haqli. Bunday
hollarda pudratchi bosh pudratchi hisoblanadi.
Agar ilmiy tekshirish ishlari yoxud tajriba-konstruktorlik va texnologiya
ishlari pudrat shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilmagan bolsa, taraflar
shartnoma narsasiga, uni bajarish jarayoni va olingan natijalarga doir
ma’lumotlarning maxfiyligini ta’minlashlari shart. Maxfiy deb hisoblanadigan
ma’lumotlar hajmi shartnomada belgilab qo‘yiladi. Pudratchi buyurtmachining
19
Xalqaro xususiy huquq. Oliy o'quv yurtlari uchun darslik. H.R.Rahmonqulov va boshq. H.B.Boboyev,
M.X.Rustamboyev, O.OqyuIov, A.R.Raxmanovlaming umumiy tahriri ostida. - Т .: TDYI nashriyoti, 2002, 488-bet.
31

yozma roziligi bilan mazkur shartnomalar bo‘yicha bajarilgan ishlar natijalarini
patentlashga haqli.
Ilmiy tekshirish, tajriba-konstruktorlik va texnologlya ishlari pudrat
shartnomalaridagi taraflar ish natijalaridan, shu jumladan, huquqiy muhofazaga
loyiq natijalardan shartnomada nazarda tutilgan doirada va shartlarda foydalanish
huquqiga ega.
Agar shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, buyurtmachi
o‘ziga pudratchi tomonidan berilgan ish natijalaridan, shu jumladan, huquqiy
muhofazaga loyiq natijalardan foydalanish huquqiga ega, pudratchi esa o‘zi olgan
natijalardan o‘z ehtiyojlari uchun foydalanishga haqli.
Pudratchiga (ijrochiga) texnikaviy topshiriq berish, ishni qabul qilib olish
va uning haqini to‘lash bilan birga, ITTKTP shartnomasiga muvofiq,
buyurtmachining majburiyatlari yana quyidagilardan iborat bo‘ladi:
- pudratchiga texnikaviy topshiriq topshirishi;
- bajarilgan ishlarni qabul qilib olishi va ularning haqini tolashi shart.
Mazkur shartnomada pudratchining majburiyatlarisifatida quyidagilar
nazarda tutilishi mumkin:
- buyurtmachi bilan kelishilgan dastur (texnika-iqtisodiy parametrlar) yoki
mavzuga muvofiq ishlarni bajarishi va natijasini shartnomada nazarda tutilgan
muddatda buyurtmachiga topshirishi;
- intellektual mulkni huquqly muhofaza qilish bilan bogliq talablarga rioya etishi;
- bajarilgan ishlarda o‘zining aybi bilan yo‘l qo‘yilgan, buyurtmachining
texnikaviy topshirig‘ida yoki shartnomada nazarda tutilgan texnika-iqtisodiy
parametrlardan chekinishga olib kelishi mumkin bo‘lgan kamchiliklarni o‘z
kuchi bilan va o‘z hisobidan bartaraf etishi;
- kutilayotgan natijalarni olish mumkin emasligi yoki ishlarni davom ettirish
maqsadga muvofiq emasligi aniqlangan taqdirda bu haqda buyurtmachini
darhol xabardor qilishi;
- bunday shartnomalar asosida topshirilgan natijalarga uchinchi shaxslarda
alohida huquqlar yo‘qligi hagida buyurtmachiga kafolat berishi shart.
32

Agar ilmiy tekshirish yoxud tajriba-konstruktorlik konstruktruktiv va
texnologiya ishlari shartnomalarida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa,
pudratchi ishlarni bajarish jarayonida qo‘lga kiritilgan ilmiy-texnikaviy natijalarni
buyurtmachining roziligisiz e’lon qilmasligi;
- ishlarni bajarish jarayonida qo‘lga kiritilgan huquqiy muhofazaga loyiq
natijalarni himoya qilish choralarini ko‘rishi va bu haqda buyurtmachini
xabardor qilishi;
- buyurtmachiga bajarilgan ishlarda qollangan huquqiy muhofazaga loyiq lmiy-
texnikaviy natijalardan foydalanish haqidagi maxsus litsenziyani berishi shart. 20
Agar ilmiy tekshirish ishlari jarayonida pudratchiga bog‘liq bolmagan
holatlar oqibatida natijaga erishish mumkin emasligi ma’lum bo‘lsa, buyurtmachi
shartnomada nazarda tutilgan natijalarga erishib bolmasligi aniqlanguncha amalga
oshirilgan ishlar qiymatini tolashi shart ammo bu qiymat shartnomada ko‘rsatilgan
ishlar bahosining tegishli qismidan ortiq bo‘lmasligi lozim.
Agar tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlarini bajarish jarayonida
pudratchi aybdor bo‘lmagani holda ishni davom ettirish mumkin emasligi yoki
maqsadga muvofiq emasligi malum bolsa, buyurtmachi pudratchining xarajatlarini
to‘lashi shart.
Pudratchi ilmiy tekshirish ishlari yoxud tajriba-konstruktorli va texnologiya
ishlari shartnomasini umuman va tegishli darajada bajarmaganligi uchun agar
shartnomaning buzilishida o‘zining aybi yo‘qligini isbot qilmasa, buyurtmachi
oldida javobgar bo‘ladi.
Agar shartnomada o‘zgacha tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa,
buyurtmachining ishlar qiymati doirasida ko‘rgan real zararini pudratchi qoplashi
shart.
2.2 Pudrat shartnomasida taraflarning majburiyatlari va
javobgarliklari
Buyurtmachi pudratchining faoliyatiga aralashmagan holda istalgan vaqtda
ishning borishini va sifatini tekshirishga haqli. Agar pudratchi pudrat
20
Fuqarolik huquqi II – qism. O.Oqyulov va boshqalar. 2023-yil. 289-bet
33

shartnomasini bajarishga o‘z vaqtida kirishmasa yoki ishni sust bajarishi natijasida
uni belgilangan muddatda tugatish mumkin emasligi aniq bo‘lib qolsa,
buyurtmachi shartnomadan voz kechib, yetkazilgan zararni qoplashni talab
qilishga haqli. Shu bilan birga agar ish kechiktirib bajariladigan bo‘lsa,
buyurtmachi shartnomaga nisbatan o‘z qiziqishini yo‘qotganligini isbot qilishi
lozim.
Agar ishni bajarish vaqtida uning tegishli darajada bajarilmasligi aniq
bo‘lib qolsa, buyurtmachi pudratchiga kamchiliklarni yo‘qotish uchun oqilona
muddat belgilashga va bu talabni pudratchi belgilangan muddatda bajarmagan
taqdirda pudrat shartnomasidan voz kechishga yoxud bu kamchiliklarni pudratchi
hisobidan tuzatishni boshqa shaxsga topshirishga, shuningdek yetkazilgan zararni
qoplashni talab qilishga haqli.
Agar pudrat shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa,
buyurtmachi ish natijasi o‘ziga topshirilgunga qadar istagan vaqtda shartnomadan
voz kechib, belgilangan bahoning buyurtmachi shartnomadan voz kechganligi
to‘g‘risidagi ogohlantirish olingunga qadar bajarilgan ishga mutanosib qismini
to‘lashi mumkin. Buyurtmachi pudratchiga shartnomaning bekor qilinishi tufayli
yetkazilgan zararni ham bajarilgan ishning bahosi bilan hamma ish uchun
belgilangan baho o‘rtasidagi farq doirasida to‘lashi shart.
Pudratchi quyidagilarni aniqlagan taqdirda darhol buyurtmachini
ogohlantirishi va undan ko‘rsatmalar olgunga qadar ishni to‘xtatib turishi shart:
buyurtmachi bergan material, uskunalar, texnik hujjatlar yoki qayta ishlash
(ishlov berish) uchun topshirilgan ashyoning yaroqsizligi yoki sifatsizligini;
buyurtmachining ishni bajarish usuli to‘g‘risidagi ko‘rsatmalarini bajarish
uning uchun yomon oqibatlarga olib kelishi mumkinligini;
pudratchiga bog‘liq bo‘lmagan, bajarilayotgan ish natijalarining yaroqliligi
yoki pishiqligini xavf ostiga qo‘yadigan yoxud ishni belgilangan muddatda
nihoyasiga yetkazish mumkin bo‘lmaydigan qilib qo‘yadigan boshqa holatlarni.
Ushbu moddaning birinchi qismida ko‘rsatilgan holatlar to‘g‘risida
buyurtmachini ogohlantirmagan yoki ogohlantirishga javob olish uchun
34

shartnomada ko‘rsatilgan muddat o‘tishini, bunday muddat ko‘rsatilmagan bo‘lsa,
oqilona muddat o‘tishini kutmasdan yoxud buyurtmachi ishni to‘xtatib turish
to‘g‘risida o‘z vaqtida ko‘rsatma bergan bo‘lishiga qaramasdan ishni davom
ettiravergan pudratchi buyurtmachi unga yoki pudratchi buyurtmachiga tegishli
talablar qo‘yganida mazkur holatlarni vaj qilib keltirishga haqli emas.
Agar buyurtmachi pudratchining ushbu moddaning birinchi qismida
nazarda tutilgan holatlar to‘g‘risida o‘z vaqtida va asosli ogohlantirganiga
qaramasdan, oqilona muddatda yaroqsiz yoki sifatsiz materialni almashtirmasa,
ishni bajarish usuli to‘g‘risidagi ko‘rsatmalarini o‘zgartirmasa yoxud ishning
yaroqliligi yoki pishiqligini xavf ostiga qo‘yadigan holatlarni bartaraf etish uchun
zarur bo‘lgan boshqa choralarni ko‘rmasa, pudratchi shartnomani bajarishdan bosh
tortishga va yetkazilgan zararni qoplashni talab qilishga haqli.
XULOSA
Xulosa o’rnida shuni aytishimiz mumkinki, shartnomalar taraflarning
ixtiyoriga ko’ra hech qanday majburlovlarsiz tuziladi va imzolanadi. Shuni
inobatga olish lozimki, shartnoma tuzgan taraflar biri majburiyatlarni olsa ikkinchi
taraf javobgarlikni oladi va shu o’rinda buning aksi sifatida shu vaqtning o’zida
ikki taraf ham majburityat va javobgarliklani zimmasiga oladi.
Shartnomalarni bir tarafning roziligi asosida o’zgartirishga yo’l qo’yilmaydi.
Agarda bir taraf ishtirokisiz shartnomaning tegishli qismlariga o’zgartirish va
qo’shimchalar kiritilishi qonunan hilof hisoblanadi. Shartnomalarning turlaridan
biri bo’lgan pudrat shartnomalarida ham huddi shunday holatlarni guvohi
bo’lishimiz mumkin albatta
Pudrat shartnomalarida bir taraf ya’ni pudratchi ikkinchi taraf ya’ni
buyurtmachiga tegishli holatda o’zining hizmatlarini taklif etgan holda qonuniy
ahamiyat kasb etuvchi sharnoma tuzadilar va shartnomada ko’rsatilgan huquq,
majburityat hamda javobgarlikka shaxsan o’zlari mas’ul bo’ladilar.
35

B ugungi kunda ko’pchilik shirkatlar va korxonalar pudrat shartnomasi
orqali o’z xizmatl a ri taklif etishmoqdalar va muayan muddarda shartnomaga
muvofiq muayyan muddatda ma’lum bir xizmatlarni o’z vaqtida bajarib shartnoma
talabalarini bajarishmoqda. Pudrat shartnomasi haqida fikr bildirar ekanmiz bu
sharnomaning nimaligi va qanday maqsadlarda tuzlishi haqida ma’lumotga ega
bo’lishimiz bugungi mavzumizning dolzarb ahamiyatli nuqtalaridan desam
adashmagan bolaman. Pudrat shartnomasi haqida qisqa va aniq shaklda
mavzumizning quyi qismlarida batafsil ma’luot olishingiz mumkin.
36

$FOYDALANILGAN ADABIYOT Normativ huquqiy hujjatlar 1. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi Toshkent ;O‘zbekiston - 2023 2. O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik Kodeksi Toshkent ;Adolat-2021 3. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori, 23.03.2010 yildagi 50-son https://lex.uz/docs/-1603815 4. O‘zbekiston Respublikasining “Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasi to‘g‘risida”gi Qonuni //O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining axborotnomasi. – 1998. №9. 170-m. Qo‘shimcha adabiyotlar 1. O.Oqyulov, N.Imomov, M.Baratov va boshqalar “Fuqarolik huquqi” (yuridik texnikumlar uchun darslik) / Mualliflar jamoasi.. – T.: TDYU, 2021. – 95-105 betlar. 2. Rahmonqulov H.R.Bitimlar. –T.: TDYuI, 2008. 3. Ro‘ziyev R.J. Fuqarolik huquqi — T.: «Falsafa va huquq instituti» 2005. 4. Zokirov I.B. Fuqarolik huquqi. Darslik. —T.: TDYUI, 2009. 5. Zokirov I.B., Oqyulov O.T., Topildiyev V.R. va boshqalar. Shartnoma huquqi. - T.: TDYUI, 2006. 6. Oqyulov O., Ro‘zinazarov Sh.N., Imomov N.F. Fuqarolik qonunchiligining rivojlanishi va takomillashtirish istiqbollari (axborottahliliy material). – Toshkent: TDYI, 2015. 111-b. 7. Abdusalomov Q.M., Azizov X.,.Axmadjonov B va boshq.; Fuqarolik huquqi O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi, Toshkent Davlat yuridik instituti. - Toshkent: Adolat, 2007. 882 bet 8. Fuqarolik huquqi II – qism. O.Oqyulov va boshqalar. 2023-yil 9. Zokirov I.B. Fuqarolik huquqi: Universitetlarning yuridik fakultetlari, yuridik instituti va huquq asoslari о ‘qitiladigan oliy о ‘quv yurtlari talabalari uchun darslik. I qism./Mas’ul muharrir: H.Rahmonqulov. – 4-nashr. Qayta ishlangan va t о ‘ldirilgan. –T.: TDYUI nashri ѐ\ ti, 2006. -354 bet. 10. Xudayberdiyeva A.N. Grajdansko-pravovaya otvetstvennost za narusheniye dogovornix obyazatelstv // Xususiy huquq: fuqarolik huquqining dolzarb muammolari: Yosh olimlarning kafedral о ‘qishlari / Mas’ul muharrir Akhad. H.R. Rahmonqulov. 2 qismli. II qism. – Toshkent, 2003. – B.127. Xorijiy adabiyotlari 1. Wittman, Donald A. Economic Foundations of Law and organization // Cambrige University Press, 2006 2. Catherine Elliott & Frances Quinn. Contract law. Longman (2011). (Elliott & Quinn series). 3. Zenin I.A. Grajdanskoye i torgovoye pravo zarubejnix stran: uchebnik i praktikum dlya bakalavriata i magistraturi. 14-ye izd. M.: Izd-vo Yurayt, 2015. S. 41. 4. Т ѐория государства и права: Уч ѐбник / Под р ѐд. В. К. Баба ѐва. М., 2007. С. 595. 37$

Ilmiy adabiyotlar va jurnallar
1. Nurullayeva Laylo Xayrulloevna, Axunov Sherzod Adxamovich FUQAROLIK
HUQUQIDA SHARTNOMALAR TUZISH TARTIBI VA USHBU SOHAGA
RAQAMLASHTIRISHNI KIRITISH MASALALARI //SAI. 2024. №Special
Issue 20. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/fuqarolik-huquqida-shartnomalar-
tuzish-tartibi-va-ushbu-sohaga-raqamlashtirishni-kiritish-masalalari
2. M zokirova, A Adilbekova FUQAROLIK HUQUQIDA SHARTNOMA
TUSHUNCHASI, SHARTNOMAVIY SHARH VA UNING AHAMIYATI
https://cyberleninka.ru/article/n/fuqarolik-huquqida-shartnoma-tushunchasi-
shartnomaviy-sharh-va-uning-ahamiyati/viewer
3. Rahmonqulov H. Fuqarolik huquqining subyektlari. o‘quv qo‘llanma.— T.:
“ O ‘ zbekiston ” , 2008.
4. FUQAROLIK-HUQUQIY SHARTNOMALAR (amaliy qо‘llanma) Mualliflar:
Foziljon Otaxonov, Kamol Qodirov, Sanjar Otaxonov, Navrо‘zbek Xajiyev,
Toshkent – 2010. 240-281 betlar
5. Imomov N.F. Yuridik shaxs mohiyatining fuqarolik-huquqiy talqini (nazariy
masalalar). Monografiya. –Toshkent: TDYuU, 2017. 156-b.
6. Akhrorkulov, A. (2020). Non-Profit Organizations: Legislation Reform And
Law Enforcement Practice. The American Journal of Political Science Law and
Criminology, 2(10), 129-134
Internet saytlari
1. www.lex.uz .
2. www.Ziyonet.com
3. www.Advice.uz
4. www.AdliY.uz
38

Pudrat shartnomasi va uning turlari

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

Pudrat shartnomasi va uning turlari

O'xshash dokumentlar