Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 35000UZS
Размер 255.3KB
Покупки 0
Дата загрузки 06 Октябрь 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Norboyev Ulugbek

Дата регистрации 31 Январь 2024

2 Продаж

Pul bozoridagi muvozanat modeli

Купить
MAVZU:   PUL BOZORIDADI MUVOZANAT MODELI
MUNDARIJA
KIRISH .......................................................................................................................................................... 2
I BOB. PUL TUSHUNCHASI VA U HAQIDAGI ASOSIY MA’LUMOTLAR. .......................................................... 7
1.1§ Pul tushunchasi va uning funksiyalari. ............................................................................................. 7
1.2§ Pul agregatlari. ............................................................................................................................... 10
1.3§ Pulga talabning klassik va keynissian nazariyalari .......................................................................... 12
II BOB. PUL BOZORIDAGI MUVOZANAT MODELI SHAKLLANTIRISH. ...................................................... 16
2.1§ Pul taklifi modeli. Pul multiplikatori. .............................................................................................. 16
2.2§ Pul bozoridagi muvozanat modeli. ................................................................................................. 18
XULOSA ...................................................................................................................................................... 22
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ................................................................................................................ 24
ILOVALAR ............................................................................................................................................... 25
1 KIRISH
O zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2023-yil   11-sentyabrdagi   PF-158-ʻ
son   farmoniga   muvofiq   “O zbekiston   —   2030”   strategiyasi   tasdiqlandi.   Mazkur	
ʻ
hujjat   kelgusi   7-yilda   O zbekistonning   asosiy   rivojlanish   yo nalishlarini   belgilab	
ʻ ʻ
beruvchi   muhim   hujjat   hisoblanib,   5   ta   ustuvor   yo nalish   doirasida   100   ta	
ʻ
maqsadga erishishga qaratilgan. Uning maqsadlari va samaradorlik ko rsatkichlari	
ʻ
aholi tomonidan oson qabul qilinib, tushunish uchun qulay shaklda bayon etilgan.
“O zbekiston   —   2030”   strategiyasi   mamlakatning   barqaror   va   inklyuziv	
ʻ
rivojlanishini   ta minlash   maqsadida   ishlab   chiqilgan   va   O zbekistonning   uzoq	
ʼ ʻ
muddatli   rivojlanish   yo nalishlarini   belgilaydi.   Unda   turli   sohalardagi   islohotlar,	
ʻ
iqtisodiy   o sish,   ta lim,   tibbiyot   va   ijtimoiy   himoya   tizimlarining	
ʻ ʼ
takomillashtirilishi,   ekologik   barqarorlikni   ta minlash   va   davlat   boshqaruvini	
ʼ
zamonaviylashtirish kabi maqsadlar ko zda tutilgan.	
ʻ
Shuningdek,   Strategiya   xalqimizning   erkin   va   farovon,   qudratli   Yangi
O zbekistonni   barpo   etish   bo yicha   xohish-irodasini   ro yobga   chiqarish,   har   bir	
ʻ ʻ ʻ
fuqaroga   o z   salohiyatini   rivojlantirish   uchun   barcha   imkoniyatlarni   yaratish,	
ʻ
sog lom,   bilimli   va   ma naviy   barkamol   avlodni   tarbiyalash,   global   ishlab	
ʻ ʼ
chiqarishning   muhim   bo g iniga   aylangan   kuchli   iqtisodiyotni   shakllantirish,	
ʻ ʻ
adolat,   qonun   ustuvorligi,   xavfsizlik   va   barqarorlikni   kafolatli   ta minlash	
ʼ
maqsadlariga xizmat qiladi.
Yangi   O zbekiston   taraqqiyot   strategiyasini   amalga   oshirish   jarayonida	
ʻ
orttirilgan   tajriba   va   jamoatchilik   muhokamasi   natijalari   asosida   ishlab   chiqilgan
“O zbekiston — 2030” strategiyasi o zida quyidagi asosiy g oyalarni aks ettirgan:	
ʻ ʻ ʻ
 barqaror   iqtisodiy   o sish   orqali   daromadi   o rtachadan   yuqori   bo lgan	
ʻ ʻ ʻ
davlatlar qatoridan o rin olish;
ʻ
 aholi   talablariga   va   xalqaro   standartlarga   to liq   javob   beradigan   ta lim,	
ʻ ʼ
tibbiyot va ijtimoiy himoya tizimini tashkil qilish;
 aholi uchun qulay ekologik sharoitlarni yaratish;
 xalq xizmatidagi adolatli va zamonaviy davlatni barpo etish;
 mamlakatning suvereniteti va xavfsizligini kafolatli ta minlash.	
ʼ
2 “O zbekiston – 2030” strategiyasi quyidagi 5 ta ustuvor yo nalishdan iborat:ʻ ʻ
 har bir insonga o z salohiyatini ro yobga chiqarish uchun munosib sharoitlar	
ʻ ʻ
yaratish;
 barqaror iqtisodiy o sish orqali aholi farovonligini ta minlash;	
ʻ ʼ
 suv resurslarini tejash va atrof-muhitni muhofaza qilish;
 qonun ustuvorligini ta minlash, xalq xizmatidagi davlat boshqaruvini tashkil	
ʼ
etish;
 “xavfsiz   va   tinchliksevar   davlat”   tamoyiliga   asoslangan   siyosatni   izchil
davom ettirish 1
.
Mavzuning   dolzarbligi .   Bozor   munosabatlarining   yuqori   sur’atlarda
rivojlanib   borishi   har   bir   subyektning   pul,   banklar,   kredit   va   moliyaviy
bozorlarning   dastagi   bo‘lgan   moliyaviy   instrumentlar   hamda   ularda   yuzaga
keladigan   o‘zgarishlarga   munosabati   va   qiziqishlarini   takomillashtirish   bilan   bir
qatorda   kengaytirib   ham   boradi.   Buning   sababi   shundaki,   bozor   mexanizmi
iqtisodiyot   talablaridan   kelib   chiqib   tez   o‘zgarib,   yangilanib   turadi   va   shuning
uchun   ham   u   mamlakat   iqtisodiyotining   har   tomonlama   rivojlanib   borishi
yo‘nalishlarini belgilab beruvchi doimiy harakatda bo‘lgan dastak hisoblanadi.
Bizni   doimo   pulning   qadri,   uning   to‘lov   yoki   sotib   olish   qobiliyati   yildan
yilga oshadimi yoki pasayadimi? Ehtiyojimizdan ortiq pulimizni bankka omonatga
qo‘ysak,   u   bizga   har   oyda   yoki   yilda   necha   foiz   yoki   qancha   daromad   keltiradi,
mabodo ularni qimmatli qog‘ozlarga qo‘ysak – qaysi turdagi va qaysi emitentning
qimmatli  qog‘ozlariga qo‘yishimiz  bizga yuqori  daromad berishi  mumkin? degan
savollar qiziqtiradi.
Shuningdek,   bizni   bank   kreditlarining   foizi   qancha,   unga   monand   ravishda
inflyatsiya   yoki   pulning   qadrsizlanish   darajasi   qanaqa,   milliy   valutaning   xorijiy
valutaga   nisbatan   kursi   qanaqa   va   uning   tez   orada   o‘zgarishi   bo‘yicha   qanday
prognozlar mavjud kabi savollar ham qiziqtiradi. Bunday qiziqish va tahlillar bizni
o‘z-o‘zidan bozor munosabatlarining faol ishtirokchisiga aylantiradi. Aynan shular
va   shunga   o‘xshash   masalalar   bozor   munosabatlarining   subyekti   bo‘lgan   yuridik
1
  O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni, “O‘zbekiston — 2030” strategiyasi to‘g‘risidagi 11.09.2023 
yildagi PF-158-son
3 shaxslar   faoliyatida   har   kuni   yechimini   talab   qiladigan   vazifalardan   hisoblanadi.
Jahon   iqtisodiyoti   fanida   o‘z   asarlari   bilan   mashhur   bo‘lgan   iqtisodchi   –   olim
Frederik   S.   Mishkin   «Pul,   bank   ishi   va   moliyaviy   bozorlarning   iqtisodiy
nazariyasi» kitobida shunday misol keltiradi 2
.
Kurs ishining  о b’ е kti.    Mamlakatdagi pul miqdori, pul qadrining ko‘tarilishi
va   shu   kabi   ko‘rsatkichlarni   albatta   Markaziy   bank   o‘z   faoliyati   doirasida   hisob-
kitob   qilishi   natijasida   aniqlik   kiritib   boradi   hamda   pul-kredit   siyosatini   yuritadi.
Markaziy   bank   faoliyatini   tubdan   takomillashtirish,   uning   amalga   oshirib
borayotgan   islohotlarini   xorijiy   tahlilchi   va   tanqidchilar   tomonidan   o‘rganilishi
zarur.   Mamlakatdagi   banklar   o‘z   faoliyat   darajasini,   shuningdek,   imkoniyatlarini
to‘liq   bajarmas   ekan   mamlakat   aholisi   qo‘lidagi   qiymatga   ega   ayirboshlash
funksiyasini   bajaruvchi   pul   qadri   hamda   aholi   o‘rtasida   unga   nisbatan
ishonchsizlik hissini paydo qilishi turgan gap.
Albatta,   tarixda   birgina   qilingan   xato   tufayli   Buyuk   Britaniya   funt
sterlingining   qadrsizlanishi   va   uning   oltindagi   qiymatining   yo‘qotilishiga   olib
keldi.   Shunday   ekan,   Markaziy   bank   xodimlarining   har   birini   bilim   va
ko‘nikmalarini   oshirish,   sifat   tekshiruvi   kabi   choralarni   ko‘rish   foydadan   xoli
emas.
Moliyaviy   bozorlar   va   institutlar   nafaqat   aholining   kundalik   hayotiga   ta’sir
ko‘rsatadi,   balki   iqtisodiyotimizga   trillionlab   dollar   qiymatga   ega   fondlarni   jalb
qiladi.   Bu   holat   o‘z   navbatida   korxonalarning   daromadi,   mamlakatda   tovarlar   va
xizmatlarning   ishlab   chiqarilishiga,   hattoki,   AQSHdan   tashqari   boshqa   davlatlar-
ning farovonligiga ham ta’sir ko‘rsatadi.
Kurs   ishining   predmeti.   D.   Yum   A.   Smitning   pul   xususidagi   qarashlariga
e’tiroz   bildirib,   «Pul   bu   –   sav-   do-sotiqning   g‘ildiragi   emas,   balki   u   yog‘,   shu
savdo-sotiq   g‘ildiragini   erkin   va   yum-   shoq   ishlashiga   imkoniyat   yaratadigan
vositadir» degan fikrni bildiradi.
2
  Keyns, J. M. (2019). Bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi. Palgrave Makmillan.
4 Pulning   mohiyatiga   «pul   mehnat   taqsimoti   chuqurlashib   borayotgan   ushbu
jamiyatda   tovarlarni   ayirboshlash   va   to‘lovlarni   amalga   oshirish   ishlarini   yengil-
lashtiradi» degan qarashlar ham mavjud.
Pulning vujudga kelishi kishilik jamiyati sivilizasiyasining buyuk kashfiyotla-
ridan   hisoblanadi.   «Pul»   deb   nomlangan   maxsus   tovarning   paydo   bo‘lishi   nati-
jasida   odamlar   o‘rtasida   ayirboshlash   bilan   bog‘liq   ziddiyatlar   va   «ehtiyojlarning
bir-biriga mos kelmasligi» kabi muammolar barham topdi.
Pulning vujudga kelishi, uning evolutsion rivojlanishi, nazariyasi, mohiyati va
funksiyalari haqida xorijiy va mahalliy iqtisodchi olimlar, nazariyachilar, mutaxas-
sislar juda ko‘p ilmiy asarlar, maqolalar va tadqiqot ishlari yaratgan. Hozirgi kunda
ham   ushbu   jarayon   davom   etmoqda.   Iqtisodiy   adabiyotlarda   pulning   vujudga   ke-
lishi va uning hozirgi kundagi ko‘rinishi haqida yagona yondashuv mavjud emas.
Pulning   vujudga   kelish   sabablarini   bilish   uchun   qadimda   odamlar   o‘rtasida
ro‘y   bergan   ayirboshlash   munosabatlarini   amalga   oshirish   jarayoniga   e’tibor
qaratish lozim. Chunki, aynan mana shu tabiiy ayirboshlash jarayoni hozirgi kunda
siz  bilan biz  kundalik hayotda  va  hisob-kitoblarda  foydalanib kelayotgan  pulning
vujudga   kelishiga   zamin   yaratgan.   Xususan,   pulning   vujudga   kelishiga   quyidagi
omillar asos bo‘lib xizmat qiladi:
 tovar ishlab chiqarishning mavjudligi va uning rivojlanib borishi;
 jamiyat a’zolarining bir qismida o‘zida mavjud bo‘lmagan tovarlar (iste’mol
tovarlari va ishlab chiqarish – mehnat qurollari) ga ehtiyojning yuzaga kelishi;
 kishilarda,   ya’ni   jamiyat   a’zolarining   bir   qismida   ehtiyojidan   ortiqcha
iste’mol mahsulotlari va boshqa tovarlarning yuzaga kelishi;
 odamlarning ongi-tafakkuri rivojlanishi natijasida ularning mehnat qurollari
yasashga o‘rganishi va ularni tayyorlashni faoliyat turiga aylantirishi;
 odamlarning   ongi,   dunyoqarashi   va   hayot   kechirish   tarzi   rivojlanishi   ikki
tomonlama   ayirboshlash   munosabatlari   vujudga   kelishiga,   kishilarda   o‘ziga   zarur
bo‘lmagan   buyumni   boshqa   o‘ziga   zarur   bo‘lgan   buyumga   ayirbosh   qilish   mum-
kinligi anglashiga olib keldi va bu jarayonlarning iqtisodiy munosabatlarga aylani-
shi pulning paydo bo‘lishiga asos soldi
5 Kurs   ishining   maqsadi.   Ushbu   kurs   ishi   mavzusining   maqsadi   pul
bozoridagi muvozanat modelini o’rganish va tahlil qilishdan iboratdir.
 Kurs ishining vazifalari.
1. Pul tushunchasi va uning funksiyalarini tahlil qilish.
2. Pulning talab va taklif modelini o’rganish.
3. Pul bozoridagi muvozanat modeli va uning vazifasi aniqlash.
Kurs   ishining   amaliy   ahamiyati.   Kurs   ishining   tuzilishi.   Ushbu   kurs   ishi
kirish,   2   ta   bob,   6   ta   paragraf,   xulosa   va   foydalanilgan   adabiyotlar     ro‘yxatidan
hamda ilovalardan iborat.
6 I BOB. PUL TUSHUNCHASI VA U HAQIDAGI ASOSIY MA’LUMOTLAR.
1.1 §  Pul tushunchasi va uning funksiyalari.  
Pul va uning kelib chiqishi, vazifalari to‘g‘risida mavjud xorijiy mamlakatlar
iqtisodchilarining   qo‘llanmalarini   olib   qaraydigan   bo‘lsak,   pulning   kelib   chiqishi
to‘g‘risida   ikki   konsepsiya   mavjudligini   ko‘rish   mumkin.   Bular   ratsionalistik   va
evolutsion konsepsiyalardir.
Ratsionalistik   qarashning   asoschilaridan   biri   Arastu   bo‘lib,   u   pul   kelib   chiqi
shining   asosini   o‘zaro   bir-biriga   teng   qiymatni   harakatga   keltiruvchi   biron-bir
maxsus «dastak-vosita», kishilar orasida o‘zaro kelishuv natijasida qabul qilingan
shartli birlik ekanini aytadi. O‘zaro tovarlarni almashtirishda pul qatnashmaganda,
tovarni sotish jarayoni tovarni sotib olish jarayoni sifatida yuzaga kelgan. Tovarlar
o‘rtasidagi proporsiya tasodifan, masalan, sotilishi kerak bo‘lgan mahsulotga talab
qay   darajada   va   uning   miqdori   kam-ko‘pligiga   bog‘liq   holda   o‘rnatilgan.
Keyinchalik, shu tovarlar ichidan umumiy ekvivalent sifatida ba’zi tovarlar ajralib
chiqdi.   Jamiyatning   rivojlanishi   muomalaga   metallarning   kirib   kelishiga   olib
keladi.   Rivojlanishning   birinchi   bosqichlarida   mis,   bronza,   temir   ishlatilib,
almashinuv T-P-T shaklida olib borilgan.
XVIII   asrning   oxirigacha   pul   tomonlar   o‘rtasidagi   shartnoma   vositasi,   deb
qarab kelingan. Masalan, Pol Samuyelson pulni sun’iy ijtimoiy shartlashish belgisi,
deb izohlagan. Boshqa amerikalik olim Jon Gelbreit qimmatbaho metallarning pul
vazifasini   bajarishi   bu   kishilar   o‘rtasidagi   kelishuvning   mahsuli   ekanligini
ta’kidlaydi.
Pulning   kelib   chiqishini   tadqiq   qilish   A.   Smit,   D.   Rikardolarning
tadqiqotlariga asoslangan holda pulning mohiyatini ochib berishga harakat qilgan.
Shuningdek, pulning o‘zi ham tovar ekanligini, pulning kelib chiqishi bosqichlarini
izohlab bera oldi. U oltin va kumush qazib olish va ishlatish uchun ma’lum mehnat
sarflanadi, shu mehnat oltin va kumushda gavdalangan holda boshqa tovarlarning
qiymatini o‘lchashning asosi  bo‘lib xizmat  qiladi, deb ko‘rsatgan. Hozirgi  vaqtda
yuqorida- giga o‘xshagan real pullar o‘rniga o‘z qiymatiga ega bo‘lmagan qog‘oz
va kredit pullar muomalada ishlatilmoqda. Shuning uchun qog‘oz va kredit pullar
7 kelib   chiqishi   to‘g‘risidagi   ratsionalistik   konsepsiyaning   to‘g‘ridan   to‘g‘ri   isboti
bo‘la   olmaydi.   Qog‘oz   pullar   yuzaga   kelguncha,   jamiyat   bir   necha   rivojlanish
bosqichini bosib o‘tgan.
Pulning kelib chiqish tarixi uning evolutsion nazariyasi bilan ko‘proq bog‘liq.
Tovar   muomalasining   evolutsion   rivojlanish   jarayonida   umumiy  ekvivalent   shak-
lini har xil tovarlar o‘ynagan. Har bir jamoa o‘z tovarini ekvivalent sifatida o‘rtaga
qo‘ygan.   Lekin   jamiyat   taraqqiyoti   shu   tovarlar   ichidan   ikki   guruh   tovarlarning
ajralib chiqishiga olib keldi. Bular: birinchi ehtiyoj uchun zarur bo‘lgan tovarlar va
zebu ziynat tovarlaridir.
Evolutsion konsepsiya tarafdorlari pulning quyidagi jihatlarini asoslashdi.   
Pul:
1) tovar   ishlab   chiqarish   va   tovar   ayirboshlash   jarayonlari   evolutsion   rivojla-
nishining mahsuli;
2) alohida   olingan   tovar   ishlab   chiqaruvchilar   o‘rtasida   munosabatlarni
o‘rnatishning obyektiv omili sifatida yuzaga kelgan;
3) o‘zi   ham   tovar   sifatida   ma’lum   ijtimoiy   munosabatlarni   o‘zida   aks   ettira
olish xususiyatiga ega;
4) nafaqat   iqtisodiy,   balki   tarixiy   kategoriya   ham   bo‘lib,   undan   foydalanish
ehtiyoji va zaruriyati bo‘lganligi bois u doimo mavjud bo‘laveradi.
Evolutsion   qarash   tarafdorlari   fikrlaricha,   pul   tovar   ishlab   chiqarish   va   ayir-
boshlash   jarayonlari   rivojlanishi   natijasida   yuzaga   kelgan.   Pulning   paydo   bo‘lish
bosqichlarini ko‘rib chiqadigan bo‘lsak bu jarayonlar evolutsion nazariya tarafdor-
lari   fikrini   tasdiqlaydi.   Tovar   ishlab   chiqarishning   ilk   bosqichlarida   ayirboshlash
jarayonlari pul ishtirokisiz amalga oshirilgan.
Pul   ayirboshlash   vositasi,   qiymat   ulchovi   va   jamg‘arish   funksiyalarini
bajaradi.   Aynan   ayirboshlash   funksiyasi   pulning   boshqa   aktivlar,   aktsiyalar,
obligatsiyalar- dan farqini belgilab beradi 3
.
Ayirboshlash  funksiyasi.   Bizning iqtisodiyotimizdagi  mavjud deyarli  barcha
bozor   iqtisodiyoti   tamoyillarida  yuzaga   keladigan  operatsiyalarda  pul  naqd  pullar
3
  Mishkin, F. S. (2018). Pul, bank va moliya bozorlari iqtisodiyoti (12-nashr). Pearson.
8 yoki   cheklar   ko‘rinishida   tovarlar   va   xizmatlar   to‘lovi   uchun   foydalanilib
ayirboshlash   funksiyasini   namoyon   qiladi.   Pulning   ayirboshlash   vositasi   sifatida
foydalanilishi   ayirboshlash   operatsiyalarida   vaqt   xarajatlarini   kamaytirib
iqtisodiyotning   samaradorligini   oshiradi.   Pulga   bo‘lgan   talab   shu   darajada
yuqoriki, eng primitiv ko‘rinishidagi jamiyatdan tashqari har qanday jamiyat pulni
o‘ylab   topadi.   Har   qanday   tovar   pul   sifatida   samarali   ishlashi   uchun   bir   nechta
talablarga javob berishi zarurdir:
birinchidan,   osonlik   bilan   uning   qiymatini   aniqlash   uchun   standartlashgan
bo‘lishi; ikkinchidan, umumqabul qilingan bo‘lishi;
uchinchidan, qismlarga bo‘linishi;
to‘rtinchidan,   bir   joydan   ikkinchi   joyga   osonlik   bilan   ko‘chirilishi;
beshinchidan, tezda parchalanib ketmasligi lozim.
Qiymat o‘lchovi.
Pulning   ikkinchi   funksiyasi   –   iqtisodiyotda   pul   o‘lchov   vositasi   sifatida
xizmat   qilganda   hisob   birligini   ta’minlashi   lozim.   Og‘irlikni   kilogramda   yoki
masofani kilo- metrda o‘lchaganimiz kabi biz tovarlar va xizmatlarning qiymatini
pul birliklarida ifodalaymiz.
Jamg‘arish   vositasi.   Pul   shuningdek   jamg‘arish   vositasi   sifatida   xizmat   qila-
di;   daromad   olingan   vaqtdan   boshlab   xarajat   qilingungacha   bo‘lgan   davrda   xarid
qobiliyatini   saqlab   turish   vositasi   hisoblanadi.   Pulning   ushbu   funksiyasi   foydali
hisoblanib,   ko‘pchiligimiz   saqlashni   afzal   ko‘rib,   pullarni   olishimiz   bilan   darhol
xarajat qilishni  xohlamaymiz. Pul – yagona jamg‘arish vositasi  emas;  har  qanday
aktivlar   –   pullar,   aksiyalar,   obligatsiyalar,   yer,   uy,   san’at   asarlari   yoki   zargarlik
mollari – jamg‘arish vositasi hisoblanadi.
P. Samuelson esa, Aristotelning ta’limotlariga tayangan holda pul faqat ikkita,
ya’ni   ayirboshlash   vositasi,   baho   mashtabi   birligi   yoki   o‘lchov   hisobi
funksiyalarini bajarishini ta’kidlaydi.
Angliya   –   amerika   iqtisodchi   olimlari   pulning   uchta   funksiyasi   (muomala
vosi-   tasi,   qiymat   o‘lchovi   va   jag‘arma   vositasi)   mavjudligini   e’tirof   etishadi.
Jumladan,   Edvin   Dj.   Dolan,   Kolin   D.   Kempbell,   Rozmari   Dj.   Kempbelllar   pul
9 muomala vositasi, qiymat o‘lchovi va jamg‘arma vositasi funksiyalarini bajarishini
ta’kidlaydi.
Nemis   iqtisodchi   olimi   K.   Knis   (1821–1898)   pulning   to‘rtta   ya’ni,   qiymat
o‘lcho-  vi, muomala vositasi, to‘lov vositasi  va jamg‘arma vositasi  funksiyalarini
e’tirof etadi.
S.   Fisher,   R.   Dornbush,   R.   Shmalenzilar   ham   pulning   to‘rtta   funksiyalarini
ba-   jarishlarini   e’tirof   etib,   ularni   quyidagi   ketma-ketlikda   amal   qilishini
ta’kidlaydi:   birinchisi   –   muomala  vositasi   va  to‘lov  vositasi,   ikkinchisi   –  o‘lchov
hisobi, uchinchisi – qiymatni saqlash vositasi, to‘rtinchisi – kechiktirilgan to‘lovlar
o‘lchovi.
K.   Marks   pulning   funksiyalari   konsepsiyasida   uni   uchta   funksiyasi
mavjudligi-   ni   ta’kidlaydi.   U   pulning   funksiyalarini   quyidagi   ketma-ketlikda
ifodalaydi. Birinchisi – qiymat o‘lchovi, ikkinchisi – muomala vositasi, uchinchisi
– moliyaviy pul.
K.   Marksning   pulning   uchinchi   funksiyasi   ayrim   iqtisodchilar   tomonidan
jamg‘ar-   ma   vositasi,   to‘lov   vositasi   va   jahon   puli   kabi   vazifalarini   bajarishi
mumkinligini ilgari suriladi 4
.
1.2 §  Pul agregatlari.
Pul   agregatlari   bu   pul   massasini   muqobil   o’lchash   imkoniyatini   beruvchi
ko’rsatkichlardir.
Xalqaro amaliyotda quyidagi pul agregatlaridan keng foydalaniladi:
1. M0   –   bu   agregatni   hisoblash   uchun   Markaziy   bank   tomonidan   muomalaga
chiqarilgan, ya’ni emissiya qilingan barcha naqd pullar summasidan banklar va
korxonalarning kassasidagi naqd pullarning qoldig‘i ayirib tashlanadi. Taraqqiy
et- gan mamlakatlar bank amaliyotida M0 hisobga olinmaydi.
2. M1 = M0 + talab qilib olinadigan depozitlar + yo‘l cheklari. Ayrim mamlakat-
larda kredit kartalari ham M1 tarkibiga kiritiladi.
3. M2   =   M1   +   muddatli   depozitlar   +   jamg‘arma   depozitlar.   M2   hisoblashda
summasi uncha katta bo‘lmagan muddatli va jamg‘arma depozitlar olinadi.
4
  Mankiw, N. G. (2016). Makroiqtisodiyot (9-nashr). Yetarli nashriyotchi.
10 4. M3   =   M2   +   yirik   summadagi   muddatli   depozitlar   +   depozit   sertifikatlari   +
jamg‘arma sertifikati.
5. M4   (L-   AQSHda)   =   M3   +  davlatning   qisqa   muddatli   obligatsiyalari   +  korpo-
rativ   obligatsiya   +   jamg‘arma   obligatsiyalar   +   bank   akseptlari   +   pul   bozori
o‘zaro fondlari paylari.
Sanoati   rivojlangan   mamlakatlarning   moliya   statistikasida   pul   massasini
aniqlashda quyidagi asosiy pul agregatlari to‘plamidan (guruhidan) foydalaniladi:
M-1 agregati   –   muomaladagi   naqd   pullar   (banknotalar,   tangalar)   va   joriy
bank schyotlaridagi mablag‘larni o‘z ichiga oladi;
M-2 agregati – M-1 agregati va tijorat banklaridagi muddatli va jamg‘arma
qo‘yilmalaridan (to‘rt yilgacha) tarkib topgan;
M-3 agregati   –   o‘z   ichiga   M-2   agregati   va   ixtisoslashgan   kredit
muassasala- ridagi jamg‘arma qo‘yilmalarini kiritgan;
M-4 agregati   –   M-3   agregati   hamda   yillik   tijoriy   banklarining   depozitli
sertifikatlaridan iborat.
AQSH da pul massasini  aniqlash uchun 4 ta pul  agregati, Yaponiya va Ger-
maniyada – 3 ta, Angliya va Fransiyada – ikkita pul agregatidan foydalaniladi.
O‘zbekistonda pul massasi quyidagi tarkibiy qismlardan iborat: 
 M0 – naqd pullar;
 M1 – M0 + schyotlardagi pul qoldig‘i + mahalliy budjet mablag‘lari +
budjet, jamoa va boshqa tashkilot mablag‘lari;
 M2 –M1 + tijorat banklaridagi muddatli jamg‘armalar;
 M3   –   M2   +   sertifikatlar   +   maqsadli   zayom   obligatsiyalari   +   davlat
zayom obligatsiyalari + xazina majburiyatlari.
Pul agregatlari M1 va M2 ning bir-biridan farqi M2 ning o‘z tarkibiga yaqin
ora- da pulga aylanishi mumkin bo‘lgan «kvazi» – qariyb pullarni olishdadir.
Pul   massasining   turli   xil   ko‘rsatkichlarini   ishlatish   pul   muomalasi   holatini
tahlil qilishga turli tomonlardan yondashishga imkon beradi 5
.
5
 Vudford, M. (2023). Foizlar va narxlar: pul-kredit siyosati nazariyasi asoslari. Prinston universiteti matbuoti.
11 1.3 §  Pulga talabning klassik va keynissian nazariyalari
Pulning   miqdoriy   nazariyasi   pulga   bo‘lgan   talabni   almashinuv   tenglamasi
yor- damida aniqlaydi:
M*V = P*Y
Bu yerda:
M – muomaladagi pul miqdori; V – pulning aylanish tezligi;
P – baholar darajasi (baho indeksi); Y – real YAIM.
Pulning   aylanish   tezligi,   iqtisodiyotda   bitimlar   tarkibi   nisbatan   barqaror
bo‘lganligi   uchun   ham   doimiy   kattalik   deb   qabul   qilinadi.   Ammo   bank   tizimiga
hisob-kitoblarni   tezlashtiruvchi   texnik   vositalar   joriy   qilinishi   natijasida   u
o‘zgarishi   mumkin.   V   doimiy   bo‘lgan   sharoitda   almashtirish   tenglamasi
quyidagicha bo‘ladi:
M*V = P*Y
(Fisher tenglamasi), bundan:
M= (P*Y)/V
P*Y – nominal YAIM miqdorini bildirishini va doimiy miqdorligini hisobga
ol- sak, muomala uchun zarur bo‘lgan pul miqdori ishlab chiqarilayotgan tovarlar
va   xizmatlar   miqdori   va   ularning   bahosi   o‘zgarishlariga,   boshqacha   aytganda,
nomi-   nal   YAIM   o‘zgarishiga   bog‘liq.   Muomaladagi   pul   massasining   o‘zgarishi,
klassik nazariyaga ko‘ra, Y sekin o‘zgarishi tufayli asosan baholar darajasiga ta’sir
ko‘rsa- tadi. Bu holat «pulning neytralligi» nomini olgan.
Monetaristlar   qoidasiga   ko‘ra   hukumat   pul   massasining   o‘sish   sur’atini,   real
YAMMning o‘rtacha o‘sish sur’ati darajasida ta’minlanishi natijasida iqtisodiyotda
baholar darajasi barqaror bo‘ladi.
Fisher   tenglamasidan   tashqari   bu   tenglamaning   boshqa   bir   shakli   Kembrij
tenglamasidan ham keng foydalaniladi:
M=k*P*Y
Bu yerda:
k= 1/V – pulning aylanish tezligiga teskari miqdor;
12 k   –   koeffitsiyentni   nominal   pul   miqdori   (M)ning   daromadlar   (P*Y)   dagi
ulushini ko‘rsatadi.
Kembrij   tenglamasi   turli   darajada   daromadli   bo‘lgan   turlicha   moliyaviy
aktivlar   mavjudligini   va   daromadni   ularning   qaysi   biri   ko‘rinishida   saklashni
tanlash im- koniyati mavjudligini ko‘zda tutadi.
Pulga real talab quyidagi ko‘rinishda hisoblanadi:
(M/R)*D = k*Y
Bu yerda:
M/R – «real pul qoldig‘i», «pul mablag‘larining real zaxirasi» deb nomlanadi.
Pulga   talabning   keynscha   nazariyasi.   Pulga   talabning   Keyns   nazariyasi,
likvidlilikning   afzalligi   nazariyasi,   pulni   naqd   ko‘rinishda   saklashga   kishilarni
undovchi uch sababni ajratib ko‘rsatadi:
1) tranzaksion sabab (joriy bitimlar uchun naqd pulga talab);
2) ehtiyotkorlik sababli (ko‘zda tutilmagan holatlar uchun ma’lum miqdorda
naqd pullarni saqlash);
3) spekulyativ  sabab  (foyda  olish  maqsadida  qimmatli  qog‘ozlar  sotib  olish
uchun pulga talab).
Spekulyativ   sabab   foiz   stavkasi   bilan   obligatsiyalar   kursi   o‘rtasidagi   teskari
bog‘liqlikka asoslanadi. Agar foiz stavkasi ko‘tarilsa, obligatsiyalar bahosi pasaya-
di,   ularga   talab   esa   oshadi.   Bu   esa   o‘z   navbatida,   naqd   pul   zaxiralarining   qisqa-
rishiga hamda naqd pullarga talabning pasayishiga olib keladi.
Pul   likvidlilik   xususiyatiga   ega   bo‘lganligi   uchun   ham   aholi   uni   saqlashni
afzal   biladi.   Likvidlilikning   afzalligi   nazariyasi   ko‘rsatadiki,   pulga   bo‘lgan   talab
miqdori  foiz stavkasiga  bog‘liq. Foiz stavkasi  naqd pul  vositalarini  qo‘lda ushlab
turishning   muqobil   xarajatlari   miqdorini,   ya’ni,   siz   foiz   olib   kelmaydigan   naqd
pullarni   qo‘lda   ushlab   turgan   sharoitda   yo‘qotadigan   pul   miqdorini   bildiradi.
Nonning narxi non talabi miqdoriga ta’sir qilganidek, naqd pullarni qo‘lda ushlab
turish   miqdori   ham   pul   zaxiralariga   talab   miqdoriga   ta’sir   ko‘rsatadi.   Shuning
uchun   foiz   stavkasi   oshganda,   insonlar   boyliklarini   naqd   pul   shaklida   kamroq
ushlab turishga harakat qiladi.
13 Real pul zaxiralariga talab funksiyasini quyidagi ko‘rinishda yozamiz:
M/R = f (R)
Bu   tenglama   ko‘rsatayaptiki,   pulga   bo‘lgan   talab   miqdori   foiz   stavkasi
funksiyasi   ekan.   Grafikda   foiz   stavkasi   va   real   pul   zaxiralari   miqdoriga   talab
teskari bog‘liqlikka ega ekanligi ko‘rinadi. Chunki, yuqori foiz stavkasi pulga talab
miqdorining kamayishini ko‘rsatadi.
Klassik va keynschilarga xos yondashuvlarni umumlashtirib, pulga talabning
quyidagi omillarini ajratib ko‘rsatish mumkin:
1) daromadlar darajasi;
2) pulning aylanish tezligi;
3) foiz stavkasi.
Agar   klassik   nazariya   pulga   talabni   asosan,   real   daromad   hajmi   bilan
bog‘lasa,   keynschalarda   esa   pulga   talab   asosan,   foiz   stavkasiga   bog‘liq   deb
hisoblanadi.
1-chizma. Pulga talab grafigi 6
Pulning aylanish tezligini hisobga olmaganda, real pul qoldig‘iga talab formu-
lasi quyidagicha bo‘ladi:
(M/P)*D=f (R, Y);
Bu yerda:
6
    Sh.I. Mustafakulov, G‘.E. Zahidov, Q.A. Isayev, A.B. To‘qliyev,”Makroiqtisodiyot” «Innovatsion rivojlanish 
nashriyot-matbaa uyi» Toshkent – 2022,115-bet.
14 R – foiz stavkasi;
Y – real daromad.
Chiziqli bog‘liqlikni e’tiborga olsak, quyidagicha formula hosil bo‘ladi:
(M/P)*D = k*Y–h*R
Bu yerda:
k   va   h   –   pulga   talabning   daromadlar   va   foiz   stavkasiga   ta’sirchanligini
ifodalovchi koeffitsiyentlar; k – foiz stavkasi (real foiz stavkasi).
Real   foiz   stavkasi   nominal   foiz   stavkasidan   inflyatsiya   sur’atini   ayirib
topiladi.
Daromad darajasining o‘zgarishi  foiz stavkasi  o‘zgarmas bo‘lgan sharoit- da
ham   pulga   talabning   ko‘payishiga   olib   keladi.   Bu   grafikda   pulga   talab   egri
chizig‘ining siljishi ko‘rinishida namoyon bo‘ladi 7
.
7
  N. Gregory Mankiw(2020). Macroeconomics. Princeton University, Massachu- setts Institute of Technology, 
Harvard University.
15 II BOB. PUL BOZORIDAGI MUVOZANAT MODELI
SHAKLLANTIRISH.
2.1 §  Pul taklifi modeli. Pul multiplikatori.
Pul   taklifi   (Ms)   o‘z   ichiga   bank   tizimidan   tashqaridagi   naqd   pullar   (S)   va
zarur   bo‘lganda   (D)   iqtisodiy   agentlar   bitimlar   uchun   ishlatishi   mumkin   bo‘lgan
de- pozitlarni oladi:
Ms= S+D
Aksariyat   mamlakatlarda   davlat   pul   chiqarishda   monopol   huquqqa   ega.   Uni
amalga oshirish huquqi nisbatan mustaqil muassasa Markaziy bank ixtiyorida.
«Markaziy   bank   O‘zbekiston   Respublikasi   hududida   qonuniy   to‘lov   vositasi
sifatida banknotlar va tangalar ko‘rinishidagi pul belgilarini muomalaga chiqarish
mutloq huquqiga ega». Ammo pul taklifini ko‘paytirish imkoniga yoki pul yaratish
qobiliyatiga   tijorat   banklari   ham   ega.   Ular   kreditlar   bera   borib,   to‘lov   vositalari
emissiyasini yoki kredit multiplikatsiyasini amalga oshiradi. Masalan, A bankning
depoziti   2000   so‘mga   o‘sgan   bo‘lsa,   zaxira   normasi   20   %   ga   teng   bo‘lganda
(zaxira normasi – tijorat banklar depozitlarining ma’lum qismini Markaziy bankda
saqlab   turish   normasi),   u   400   so‘mni   Markaziy   bankda   zaxiralab,   qolgan   1600
so‘mni   qarzga   beradi.   Shunday   qilib,   A   bank   pul   taklifini   1600   so‘mga
ko‘paytiradi   va   u   endi   2000+1600=3600   so‘mni   tashkil   etadi.   Ya’ni,
omonatchilarning   depozitlardagi   2000   so‘mdan   tashqari   yana   1600   so‘m   qarz
oluvchilar qo‘lida qoladi. Agar 1600 so‘m yana banka tushsa (masalan, B bankka)
unda 20 % ga teng bo‘lgan zaxira normasida u 320 so‘mni zaxirada qoldirib, 1280
so‘mni   kreditga   beradi   hamda   shu   miqdorda   pul   taklifini   oshiradi.   Kredit
berishning   bu   jarayoni   so‘nggi   pul   birligidan   foydalanishga   qadar   davom   etadi.
Yakuniy   hisob   kitob   bank   depozitlari   jami   10000   so‘mga   ko‘payganligini
ko‘rsatadi. Bu jarayonni formula ko‘rinishida quyidagicha yozishimiz mumkin:
M = (1/ rr )*D
Bunda:
M – pul taklifi hajmi;
rr – majburiy zaxiralash normasi; D – dastlabki depozit.
16 Keltirilgan   formuladan   ko‘rinib   turibdiki,   pul   taklifi   1/rr   koeffitsiyentiga
bog‘liq   bo‘lib,   uni   bank   multiplikatori   yoki   pul   ekspansiyasi   multiplikatori   deb
ataladi.   U   ushbu   bank   zaxiralar   normasida   ortiqcha   zaxiralarning   bir   pul   birligi
bilan   yaratili-   shi   mumkin   bo‘lgan   yangi   kredit   pullarining   eng   ko‘p   miqdorini
bildiradi.
Pul   taklifining   umumlashma   modeli   Markaziy   bankning   pul   taklifidagi   roli
hamda   pulning   bir   qismini   depozitlardan   naqd   pullarga   oqib   o‘tishni   hisobga   ol-
gan   holda   yoziladi.   Bu   model   bir   qator   yangi   o‘zgaruvchilarni   o‘z   ichiga   oladi.
Bular:   –   pul   bazasi   (rezerv   pullar,   yuqori   quvvatli   pullar)   –   bank   tizimidan
tashqaridagi   naqd   pullar   va   tijorat   banklari   Markaziy   bankda   saqlaydigan
depozitlar summasi.
Deponentlash koeffitsiyenti –Cr = S/ D
Pul bazasini MV va bank rezervlarini R deb belgilasak,
MV=C+R
Pultaklifining kengaytirilgan modelini quyidagicha yozish mumkin:
(Cr +1)/ (Cr + rr) nisbat pul multiplikatori deb yuritilib bir so‘mlik pul bazasi
hisobiga necha so‘mlik pul taklifi yuzaga kelishini ko‘rsatadi. Pul multiplikatorini
– pul taklifining pul bazasiga nisbati ko‘rinishida yozish mumkin:
Cr  miqdori  –  aholining o‘z mablag‘larini  naqd  pullar   va depozitlar   o‘rtasida
qanday proporsiyada saqlashni tanlashga bog‘liq.
rr = R / D miqdori esa – aholining Markaziy Bank belgilab bergan majburiy
rezerv normasiga, balki tijorat banklari saqlab turishni mo‘ljallanayotgan ortiqcha
rezerv miqdoriga ham bog‘liq.
17 Demak,   pul   taklifi   pul   bazasi   va   pul   multiplikatori   miqdoriga   bog‘liq   ekan.
Pul multiplikatori pul bazasining bir miqdorga oshishi natijasida pul taklifi qanday
o‘zgarishini ko‘rsatadi 8
.
Markaziy   bank   pul   taklifini   avvalambor,   pul   bazasiga   ta’sir   etish   yo‘li   bilan
tartibga soladi.Mamlakatda pul miqdori ko‘payadi, agar:
– pul bazasi o‘ssa;
– majburiy zaxiralash normasi pasaytirilsa;
– tijorat banklarining ortiqcha rezervlari kamaysa;
naqd pullarning depozitlar umumiy summasiga nisbati pasaysa.
2.2 §  Pul bozoridagi muvozanat modeli.
Pul   bozori   modeli   pulga   talab   va   taklifni   birlashtiradi.   Dastlab,   soddalik
uchun pul taklifi Markaziy Bank tomonidan nazorat qilinadi va (M//P)s darajasida
qayd qilingan deb olamiz.
Agarda   M   –   pul   taklifini,   P   –   narxlar   darajasini   bildirsa,   M/P   pul
vositalarining real zaxirasi miqdorini ko‘rsatadi.
(M/P)s = M/P
Bu yerda:
M – pul taklifi darajasini bildiradi;
P – baholar darajasi (ushbu modelda ekzogen o‘zgaruvchi) ni ko‘rsatadi.
Chizmada ko‘rsatilganidek real pul taklifi miqdoridagi foiz stavkasiga bog‘liq
bo‘lmagan   vaziyatni   ko‘rsatadi.   Shuning  uchun   real  pul  vositalari  taklifi   grafikda
ko‘rsatayotganimizdek   vertikal   chizik   ko‘rinishiga   ega   bo‘ladi.   Bu   holat   foiz
stavkasi qanchalik o‘zgarishiga qaramasdan real pul taklifi miqdori o‘zgarmasdan
qolgan vaziyatni aks ettiradi.
Baholar darajasini ham barqaror deb qabul qilamiz. Bu holatda real pul taklifi
M/P ga teng va grafikda Ms to‘gri chizik ko‘rinishiga ega bo‘ladi.
Pul   talabi   berilgan   daromad   darajasida   foiz   stavkasiga   teskari   proporsional
egri chiziq ko‘rinishiga ega. Muvozanat nuqtasida pul talabi va taklifi o‘zaro teng.
O‘zgarib   turuvchi   foiz   stavkasi   pul   bozorini   muvozanatda   ushlab   turadi.   Foiz
8
  Vudford, M. (2023). Foizlar va narxlar: pul-kredit siyosati nazariyasi asoslari. Prinston universiteti matbuoti.
18 stavkasining   o‘zgarishi   natijasida   iqtisodiy   agentlar   o‘z   aktivlari   tarkibini   o‘zgar-
tirgani   tufayli   pul   bozorida   muvozanatga   erishish   uchun   vaziyatga   ta’sir   etib   uni
o‘zgartirish zarur va mumkindir.
2-chizma.   Real vositalari zaxirasi taklifi grafigi
3-chizma.   Pul bozorida muvozanat modeli 9
Agar   R  juda  yuqori   bo‘lsa,   pul   taklifi  unga  bo‘lgan  talabdan  yuqori   bo‘ladi.
Iqtisodiy   agentlar   o‘zlarida   to‘planib   qolgan   ortiqcha   naqd   pullarni   aksiya   va
obligatsiyalarga aylantirib, ulardan qutulishga intilishadi.
Yuqori   foiz   stavkasi,   ta’kidlanganidek,   obligatsiyalar   kursining   pastroq
darajasiga mos keladi. Shu sababli, arzon obligatsiyalarni (kelajakda foiz stavkasi
pasayishi oqibatida ular kursi o‘sishini ko‘zda tutib) sotib olish foydali bo‘ladi.
9
   Sh.I. Mustafakulov, G‘.E. Zahidov, Q.A. Isayev, A.B. To‘qliyev,”Makroiqtisodiyot” «Innovatsion rivojlanish 
nashriyot-matbaa uyi» Toshkent – 2022,118-bet.
19 Banklar, Ms > Md bo‘lgani  uchun foiz stavkasini  pasaytira boshlaydi. Asta-
sekin   iqtisodiy   agentlar   o‘z   aktivlari   tarkibini   o‘zgartirishi   va   banklar   tomonidan
foiz   stavkasining   o‘zgartirilishi   oqibatida   pul   bozorida   muvozanat   tiklanadi.   Foiz
stavkasi pasayib ketgan holatda teskari jarayon ro‘y beradi.
4-chizma. Daromadlar darajasining oshishi natijasida pulga talabning o’zgarishi
20 5-chizma. Pulga taklifning kamayishi natijasida pul bozorida muvozanatning
o’zgarishi 10
.
Foiz stavkasi va pul massasi muvozanatli darajasining o‘zgarib turishi pul bo-
zorining   ekzogen   o‘zgaruvchilari   –   daromadlar   darajasi   va   pul   taklifining
o‘zgarishi natijasida ham ro‘y beradi.
Grafik   ko‘rinishda,   bu,   pul   talabi   va   pul   taklifi   egri   chiziklarining   siljishi
sifatida namoyon bo‘ladi (4 va 5-chizmalar).
Daromadlar   darajasining   Y1dan   Y2ga   qadar   o‘sishi     pulga   talabni   M1d   dan
M2d   gacha   oshishiga   va   foiz   stavkasini   R1dan   R2ga   qadar   ko‘tarilishiga   olib
keladi.   Pul   taklifining   kamayishi   ham   foiz   stavkasining   ko‘tarilishiga   va   mu-
vozanat nuqtasining o‘zgarishiga olib keladi.
Pul   bozorida   muvozanatni   o‘rnatish   va   saqlab   turish   mexanizmi   qimmatli
qog‘ozlar bozori rivojlangan bozor iqtisodiyoti sharoitida muvaffaqiyatli amal qila-
di. Pul  bozoridagi  muvozanat  tovarlar  va xizmatlar  bozoridagi  muvozanat  singari
makroiqtisodiy muvozanatning muhim tarkibiy qismidir 11
.
10
   Sh.I. Mustafakulov, G‘.E. Zahidov, Q.A. Isayev, A.B. To‘qliyev,”Makroiqtisodiyot” «Innovatsion rivojlanish 
nashriyot-matbaa uyi» Toshkent – 2022,118-bet.
11
 N.Gregory Mankiw. Macroeconomics. th edition. Harvard University. NY.: Worth Publishers, 2016.
21 XULOSA
Shavkat   Mirziyoyev   18-aprel   kuni   dunyoda   yuz   berayotgan   iqtisodiy
tebranishlarning   mamlakatimiz   soha   va   tarmoqlariga   ta sirini   yumshatish   chora-ʼ
tadbirlari yuzasidan yig ilish o tkazdi .	
ʻ ʻ
Davlat rahbari dastlab jahon iqtisodiyotidagi vaziyatga to‘xtaldi.
Hozirgi   dunyo avvalgidek  emas.   Gap tarif   yoki  ularni  miqdorida ham  emas.
Uzoq   yillar   davomida   davlatlar   o rtasida   barqaror   munosabatlar   va   o zaro	
ʻ ʻ
ishonchni   ta minlagan   xalqaro   institutlar,   ular   ishlab   chiqqan   qoida   va   normalar	
ʼ
bugun samarasiz bo lib boryapti, — dedi Shavkat Mirziyoyev.	
ʻ
O‘zbekiston   prezidenti   bu   jarayonlar   zanjirli   ta’sir   ko‘rsatishi,   jahon
iqtisodiyotining   sekinlashishiga   va   xalqaro   savdoning   qisqarishiga   olib   kelishi
mumkinligini ta’kidladi.
Pul   bozoridagi   muvozanat   odatda   pulga   bo'lgan   talab   uning   taklifiga   to'g'ri
kelganda   erishiladi.   Bu   foiz   stavkalari   odamlar   ushlab   turmoqchi   bo'lgan   pul
miqdorini   markaziy   bank   va   tijorat   banklari   taklif   qilayotgan   pul   miqdoriga
tenglashtiradigan   darajada   bo'lganda   yuz   berishi   mumkin.   Pul   bozorida
muvozanatga   erishishga   turli   omillar   ta'sir   ko'rsatishi   mumkin,  masalan,   iqtisodiy
o'sishning o'zgarishi, inflyatsiya darajasi, markaziy bankning pul-kredit siyosati va
hatto   investorlarning   kelajakdagi   bozor   kon'yunkturasi   haqidagi   taxminlari.   Pul
bozoridagi   muvozanatga   ta'sir   etuvchi   yana   bir   omil   moliya   tizimiga   ishonchdir.
Agar   investorlar   va   iste'molchilarning   banklar   va   kredit   tashkilotlariga   ishonchi
bo'lsa,   bu   pulga   bo'lgan   talab   va   taklifning   barqaror   dinamikasini   ta'minlaydi.
Albatta,  pul   bozorida  muvozanatni   o'rnatishda  moliyaviy  tizimga  bo'lgan   ishonch
asosiy   rol   o'ynaydi.   Investorlar   va   iste’molchilar   banklar   va   boshqa   moliya
institutlariga   ishonsa,   ular   bank   hisobvaraqlarida   ko‘proq   mablag‘   qoldirishga,
qimmatli qog‘ozlarga mablag‘ qo‘yishga va turli maqsadlarda kredit olishga moyil
bo‘ladilar.
Bu   pul   talabi   va   taklifining   barqaror   dinamikasini   yaratadi.   Masalan,
iste’molchilar   o‘z   mablag‘larining   bankda   xavfsiz   bo‘lishiga   ishonchlari   komil
bo‘lsa,   ularni   depozitga   qo‘yish   istagi   kuchayadi,   bu   esa   iqtisodiyotdagi   pul
22 taklifini   oshiradi.   Bundan   tashqari,   agar   kompaniyalar   oqilona   shartlarda   kredit
mavjudligiga   ishonchlari   komil   bo'lsa,   ular   o'z   biznesini   kengaytirish   yoki   yangi
loyihalarni ishga tushirish uchun ko'proq sarmoya kiritishlari mumkin.
Biroq,   agar   bank   tizimining   barqarorligiga   shubha   tug'ilsa   yoki   moliyaviy
inqiroz yoki  janjal  tufayli mijozlar  moliyaviy institutlarga ishonchini  yo'qotsa, bu
vahima va banklardan mablag'larni olib qo'yishga olib kelishi mumkin, bu esa pul
taklifini kamaytiradi va xafa qilishi mumkin.
Shunday   qilib,   moliyaviy   tizimga   ishonch   pul   bozori   muvozanatini   tahlil
qilish va pul-kredit siyosati bo'yicha qarorlar qabul qilishda e'tiborga olinishi kerak
bo'lgan muhim jihatdir.
23 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   Farmoni,   “O‘zbekiston   —   2030”
strategiyasi to‘g‘risidagi 11.09.2023 yildagi PF-158-son  .
2. Keyns, J. M. (2019). Bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi. Palgrave
Makmillan.
3. Mishkin, F. S. (2018). Pul, bank va moliya bozorlari iqtisodiyoti (12-nashr).
Pearson.
4. Mankiw, N. G. (2016). Makroiqtisodiyot (9-nashr). Yetarli nashriyotchilar.
5. N.   Gregory   Mankiw(2020).   Macroeconomics.   Princeton   University,
Massachusetts Institute of Technology, Harvard University.
6. Vudford,   M.   (2023).   Foizlar   va   narxlar:   pul-kredit   siyosati   nazariyasi
asoslari. Prinston universiteti matbuoti.
7. Fisher,   S.   (2018).   O'sishda   makroiqtisodiy   omillarning   roli.   “Journal   of
Monetar Economics”, 32(3), 485-512.
8. P. Krugman, R. Wells. Economics, fifth edition, 2019
9. N.Gregory Mankiw. Macroeconomics. th edition. Harvard University. NY.: 
Worth Publishers, 2016.
10. Sh.I.   Mustafakulov,   G‘.E.   Zahidov,   Q.A.   Isayev,   A.B.   To‘qliyev,
”Makroiqtisodiyot”  «Innovatsion  rivojlanish  nashriyot-matbaa uyi»  Toshkent  –
2022, 115,118-betlar.
Internet saytlari
11. https://www.researchgate.net/publication/379481695_Makroiqtisodiyot   
12. http://www.economy-online.net   
13. http://econom.ru/   
24 ILOVALAR
25 26 27
Купить
  • Похожие документы

  • Soliqlarning makroiqtisodiy mohiyati va roli
  • Boshlang‘ich sinflarda bayon yozishga oʻrgatish
  • Davr xarajatlari va ularning tahlili
  • Davlatning narx siyosati, iste'molchi va ishlab chiqaruvchi
  • Davlat tomonidan iqtisodiyotni va tadbirkorlikni tartibga solish

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha