Dokument ma'lumotlari

Narxi 9000UZS
Hajmi 1.8MB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 14 Avgust 2023
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Iqtisodiyot

Sotuvchi

Bohodir Jalolov

Ro'yxatga olish sanasi 10 May 2023

96 Sotish

Qishloq Qurilish Bank tashkiliy tuzilishi va faoliyatini tashkil etish asoslari bilan tanishish (hisobot)

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ʻ OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI SIRTQI FAKULTET “____________________________________________________ ” kafedrasi “ ____________________________________________ ” TA'LIM YO’ NALISHI BO’ YICHA __________________________________________________________________ HISOBOT Tayyorladi: _______ guruh talabasi _ ________________________ Amaliyot rahbari: O’qituvchi _______________________ Kafedra tomonidan ro’ yxatga olingan tartib raqami № ________ “___” ______ 202 3 yil ________ imzo Hisobot ximoyaga tavsiya qilindi (qilinmadi) Sana “____” ________ 2022 yil Raxbar imzosi: __________________ Xisobot baxosi ________ ball Komissiya a'zolari: _____________________________ _____________________________ _____________________________ Reja: Kirish 3 1. “Qishloq Qurilish Bank ’’ tashkiliy tuzilishi va faoliyatini tashkil etish asoslari bilan tanishish. 4 2. “Qishloq Qurilish Bank ’’ da qo’llanidigan hujjatlarni yuritish va rasmiylashtirish 13 3. “Qishloq Qurilish Bank” chakana xizmatlar bo’limi faoliyati bilan tanishish 1 4 4. “ Qishloq Qurilish Bank ” faoliyatini asosiy ko ’ rsatkichlari va moliyaviy natijalari bilan tanishish . 26 Xulosa 37 Foydalanilgan adabiyotlar ro ’ yxati 39 2 Kirish Men Rustamova Zilola Umarjon qizi 2023- yil 13- mart kuni Toshkent moliya institutidan biriktirilgan amaliyot rahbarim ______________. tomonidan amaliyot o ’ tash uchun zarur bo ’ ladigan barcha topshiriqlarni oldim va shu kuni “ Qishloq Qurilish Bank ” QQB Yangi yo ’ l BXOga yetib keldim . Bankdan menga amaliyot rahbar etib Kredit monitoring bo’limi bosh mutaxassisi U.SH.Alimova tayinlandi. Amaliyotning dastlabki ikki kunligida “Qishloq Qurilish Bank” QQB faoliyati, bank tashkiliy tuzilmasi va uning tarixi hamda hujjatlarni yuritish va rasmiylashtirish bilan tanishdim. Amaliyotning uchinchi kunida “kredit” bo’limining ish faoliyati bilan tanishdim va amaliyotimning qolgan kunini ushbu bo’limda o’tadim. Ushbu bo’limda amaliyotni o’tash davrida jismoniy shaxslar va yuridik shaxslarga taqdim etilayotgan kreditlar va uning miqdori, mijozlarga taqdim etilgan kredit hujjatlarini rasmiylashtirish, “Qishloq Qurilish Bank” QQB tomonidan yuridik va jismoniy shaxslarga milliy va xorijiy valyutada taqdim qilinyotgan omonat ta’riflari, xalqaro va milliy plastik kartalarni rasmiylashtirish, xalqaro pul o’tkazmalri faoliyatlari bilan yaqindan tanishdim va bajargan ishlarimni amaliyot kundaligimda qayd etdim. Ushbu amaliyotning maqsa di: “________________________” ta’lim yo’nalishi talabalarining kasbiy faoliyati asoslari fani bo’yicha o’zlashtirgan nazariy bilimlarni chuqurlashtirish va amaliyot bilan mustahkamlash, kasb layoqativa ko’nikmalarini shakllantirishdan iborat. Ushbu amaliyotning vazifalari : bank faoliyati haqida dastlabki bilimlarni egallash va tashkiliy tuzilishini o’rganishdir. Bank – bu kredit-moliya muassasasi, bo sh pul mablag larini jalb qilish,ʻ ʻ korxonalarga va umuman pulga muhtojlarga kredit, ssuda berish, naqd pulsiz hisob-kitoblarini amalga oshirish, pul va turli qimmatbaho qog ozlar chiqarish, ʻ xalqaro pul o’tkazamalarini qabul qilish va chiqarish, oltin va chet el valutalari bilan bog liq operatsiyalarni bajarish va boshqa faoliyatlar bilan shug ullanadi. ʻ ʻ 3 1. “Qishloq Qurilish Bank’’ tashkiliy tuzilishi va faoliyatini tashkil etish asoslari bilan tanishish. 1994-yilda O’ zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 311-sonli qaroriga asosan 8,0 mln. so'm ustav kapitali bilan Respublika ixtisoslashtirilgan aksiyadorlik tijorat “G’ allabank” tashkil etildi va shu yilning 2 avgust kuni O’ zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan bank xizmatlari ko'rsatish uchun 45-sonli Bosh litsenziya berildi.Noyabr oyida bankka O’ zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan chet el valyutasida amaliyotlarni amalga oshirish huquqini beruvchi 20-sonli Bosh litsenziya berildi.Bank filiallari soni yil yakunigacha 12 taga yetkazilib, mutaxassislar soni 160 nafardan iborat bo'ldi. 1995-yilda Bank ustav kapitali 50 mln. so’ mga yetkazilib, bank aktivlari 7425 mln. so’ mdan ortdi. Bank O'zbekiston banklari uyushmasi ta'sischisi sifatida uyushma a'zoligiga kirdi. Bankning Qaraqalpog'iston Respublikasi va barcha viloyat markazlarida mintaqaviy filiallari, shuningdek, 6 ta tuman filiallari faoliyati yo'lga qo'yildi. Bank jamg'arma shoxobchalari soni 21 taga etib, umumiy ishlovchi mutaxassislar soni 561 nafardan iborat bo'ldi. 1 1996-yilda Bank ustav kapitali 150 mln. so’ mni, aktivlar hajmi esa 10541 mln. so’ mni tashkil etdi. Bank O’zbekiston Respublikasi hududida qimmatli qog’ ozlar bozorida qimmatli qog’ ozlar bilan bog’ liq faoliyatni amalga oshirish huquqini beruvchi litsenziyani qo’ lga kiritdi. Respublika “Toshkent” fond birjasida 170-sonli brokerlik idorasi ochildi. Davlat qisqa muddatli obligatsiyalari bo’ yicha O’ zbekiston Respublikasi Markaziy bankining rasmiy va vakolatli dileriga aylandi. Emissiya hajmi 370 mln. so’ mlik bank veksellari muomalaga chiqarildi hamda “O’ zdonmahsulot” DAK tomonidan don mahsulotlari yetishtiruvchi xo’ jaliklarga yetishtirilgan don mahsulotlari uchun hisob-kitob qilish hamda kelgusi yil hosili uchun bo’ naklash maqsadida jami 6174 mln. so’ mlik veksellarni muomalaga chiqarilishda hamkorlik qildi. Filiallar soni 24 ta va jamg’ arma shoxobchalari soni 3 taga yetkazilib, xodimlar soni 718 nafarni tashkil etdi. 1 https://qqb.uz 4 Hozirgi kunga kelib esa Aprel oyidan boshlab ATB“Qishloq qurilish bank” so'm plastik kartochkalariga ega mijozlari o'zlarining VISA xalqaro to'lov kartochkalariga chet el valyutasini onlayn rejimida “QQB-mobile” mobil ilovasi orqali konversiya qilish imkoniyatiga ega bo'ldilar.May oyida ATB “Qishloq qurilish bank” Koreya Respublikasining yirik banklaridan biri bo’ lgan Kookmin Bank bilan vakillik munosabatlarini o’ rnatdi.Iyun oyida bank Instagram ijtimoiy tarmog’ida o’zining rasmiy sahifasini ochdi. Iyul oyida «Axbor-Reyting» milliy reyting agentligi ATB “Qishloq qurilish bank”ning milliy shkala bo’ yicha kredit reytingini «uzA+» darajasida va «Barqaror» prognozi bilan tasdiqladi.Avgust oyida ATB “Qishloq qurilish bank” aholiga qulaylik yaratish va zamonaviy xizmatlar ko’ lamini kengaytirish maqsadida Toshkent shahrida joylashgan “Mirobod” dehqon bozoriga yaqin hududda 24/7 rejimida, kechayu kunduz, bank xodimisiz uzluksiz xizmat ko’ rsatadigan o’ z-o’ ziga xizmat ko’ rsatish shoxobchasini qurib foydalanishga topshirdi. Bundan tashqari, ATB “Qishloq qurilish bank” tizimida Rossiya rublida AJ ATB “NOVIKOMBANK” ida korrespondentlik hisob varag’ i ochildi. Sentyabr oyida Toshkent shahrida “Islom taraqqiyot banki guruhi kuni” munosabati bilan o’ tkazilgan xalqaro konferensiya doirasida Xususiy sektorni rivojlantirish Islom korporatsiyasi O’ zbekistondagi o’ z hamkorlarini taqdirladi. Xususan, korporatsiyaning ko’ p yillik hamkori bo’ lgan “Qishloq qurilish bank” aksiyadorlik-tijorat banki eng ko’ p loyihalarni moliyalashtirgan bank sifatida e’tirof etildi va “Eng yaxshi hamkor” nominatsiyasi bilan taqdirlandi. Oktyabr oyida «Moody’s Investors Service» xalqaro reyting agentligi tomonidan ATB “Qishloq qurilish bank” faoliyati uchun global reyting shkalasi bo’ yicha berilgan reyting bahosi qayta tasdiqlandi: Kontragent tavakkalchiligining reyting bahosi – B1/NP; Milliy va xorijiy valyutadagi depozitlarning uzoq muddatli reytingi – B2/NP; Kreditga layoqatlilikning asosiy bahosi – B3; Reytinglar istiqboli - «Barqaror». 5 Shu bilan birga, mazkur oyda Rossiyaning ommaviy aksiyadorlik jamiyati shaklidagi "AK BARS" aksiyadorlik tijorat banki bilan Hadli bitim imzolandi. Mazkur bitim doirasida ATB "Qishloq qurilish bank" savdoni moliyalashtirish operatsiyalari uchun 365 kungacha muddatga 3,5 mln. AQSh dollari miqdorida kredit liniyasi ochildi. Noyabr oyida «Axbor-Reyting» reyting agentligi ATB “Qishloq qurilish bankning milliy shkala bo’ yicha kredit reytingini darajasida va «Barqaror» prognozi bilan tasdiqladi. O’ zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 12 sentyabrdagi “Respublika bank tizimini yanada rivojlantirish va barqarorligini oshirish chora- tadbirlari to’ g’ risida”gi qaroriga muvofiq, mamlakatimiz moliya sektorida tijorat banklari faoliyatini tartibga solish va nazorat qilish, risklarni boshqarishning zamonaviy tamoyillariga asosan “Qishloq qurilish bank” aksiyadorlik tijorat banki ISO 9001:2015 sifat menejmenti tizimi auditidan muvaffaqiyatli o’ tib, muvofiqlik standartini qo’ lga kiritdi.“Qishloq Qurilish bank’’ aksiyadorlik tijorat bankini tashkil etish to’g’risidagi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori bor.Qishloq qiyofasini va qishloq aholisining uy-joy sharoitlarini sifatli yaxshilash, qishloq joylarda ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilmani jadal rivojlantirish, uy- joy qurilishini uzoq muddatli imtiyozli kreditlash tizimini keng joriy etish maqsadida hamda tasdiqlangan “Qishloq taraqqiyoti va farovonligi yili” Davlat dasturiga muvofiq: 1.“G’ alla-bank” aksiyadorlik tijorat banki aksiyadorlari qarori va O’ zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Iqtisodiyot vazirligi hamda Markaziy bankining: “G’ alla-bank” aksiyadorlik tijorat banki negizida “Qishloq qurilish bank” aksiyadorlik tijorat bankini tashkil etish to’ g’ risidagi “Qishloq qurilish bank” aksiyadorlik-tijorat banki ustav kapitalini 150 mlrd. so’ m miqdorida shakllantirish, ulushlarni uning aksiyadorlari orasida muvofiq taqsimlash to’ g’ risidagi takliflariga rozilik berilsin.Belgilansinki, “Qishloq qurilish bank” aksiyadorlik tijorat banki ochiq aksiyadorlik jamiyati shaklida tashkil etiladi hamda mulkiy, moliyaviy va boshqa majburiyatlar, shuningdek yuridik va jismoniy shaxslarning pul mablag’ larini saqlash hamda o’ z vaqtida qaytarishni 6 kafolatlovchi talablar bo’ yicha “G’ alla-bank” aksiyadorlik tijorat bankining huquqiy vorisi hisoblanadi. 2.“Qishloq qurilish bank” aksiyadorlik tijorat bankining asosiy vazifalari etib quyidagilar belgilansin:uy-joy-kommunal, ijtimoiy soha va qishloq aholi punktlarini obodonlashtirish borasidagi ehtiyojlarni amalga oshirishda aholi hamda yuridik shaxslarga kredit berish va bank xizmati ko’ rsatish;qishloq joylarda tasdiqlangan namunaviy loyihalar bo’ yicha uy-joylar, ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilma obyektlarini qurish hamda ta’mirlashni amalga oshiradigan ixtisoslashtirilgan pudrat tashkilotlarga kredit berish va lizing xizmatlarini ko’ rsatish;yangi, zamonaviy qurilish materiallari va konstruksiyalari ishlab chiqaradigan, tasdiqlangan namunaviy loyihalar bo’ yicha qishloqda obyektlar qurishning industrial va yig’ ma texnologiyalarini joriy etadigan barcha mulkchilik shaklidagi korxonalarga kredit berish va kompleks tarzda bank xizmatlarini ko’ rsatish;qishloq qiyofasini sifatli yaxshilashni, qishloq joylarda muhandislik hamda ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish va takomillashtirishni, jumladan, yo’ llar, energiya va suv ta’minoti tizimlari, qishloq vrachlik punktlari, maktablar, bolalar sporti obyektlarini rekonstruksiya qilish, qishloq aholi punktlarini transport kommunikatsiyalari, ichimlik suvi, xizmat ko’ rsatish va servis sohasi obyektlari, telekommunikatsiya tarmoqlari bilan ta’minlashni nazarda tutgan holda investitsiya faoliyatini olib borish, shuningdek loyihalarni ishlab chiqish va amalga oshirishni moliyalashtirish;universal tijorat banki sifatida yuridik va jismoniy shaxslarga qonun hujjatlarida belgilangan tartibdagi boshqa kompleks bank xizmatlarini ko’ rsatish. 2 3.O’ zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Markaziy bankining “Qishloq qurilish bank” aksiyadorlik tijorat bankining resurs bazasini quyidagilar hisobidan qo’ shimcha shakllantirish manbalari borasidagi takliflari qabul qilinsin: O’ zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining yillik 3 foizli foiz stavkasi bo’ yicha va 2010-yilda Maktab ta’limini rivojlantirish jamg’ armasiga ajratmalar hisobidan 5 yil imtiyozli davr bilan 170,0 mlrd. so’ mgacha miqdorda kamida 15 2 https://qqb.uz 7 yil muddatga beriladigan maqsadli kredit liniyasi. xalqaro moliya institutlari va boshqa xorijiy moliya-kredit tuzilmalarining maqsadli, uzoq muddatga mo’ ljallangan imtiyozli kreditlari, investitsiyalari hamda grantlari. “Qishloq qurilish bank” aksiyadorlik tijorat banki tomonidan qo’ shimcha chiqariladigan aksiyalar va boshqa qimmatli qog’ ozlarni yuridik va jismoniy shaxslarga sotishdan tushadigan mablag’ lar. 4.Belgilansinki: O’ zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi bilan Tiklanish va taraqqiyot jamg’ armasi tomonidan, shu jumladan “Qishloq qurilish bank” aksiyadorlik tijorat bankining ustav kapitalini shakllantirish uchun ajratiladigan mablag’ lar tasdiqlangan namunaviy loyihalar bo’ yicha yakka tartibdagi uy-joy qurilishini moliyalashtirishga maqsadli tarzda yo’ naltiriladi. 1. “G’ alla-bank” aksiyadorlik tijorat banki aksiyadorlari qarori va O’ zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Iqtisodiyot vazirligi hamda Markaziy bankining: jismoniy shaxslarga namunaviy loyihalar bo’ yicha yakka tartibdagi uy-joy qurilishi uchun 2014-yilgacha Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasi 50 foizi miqdoridagi foiz stavkasi bilan bazaviy hisoblash miqdorining 1000 barobarigacha miqdorda 15 yil muddatgacha kreditlar berilad.2014-yildan boshlab tasdiqlangan namunaviy loyihalar bo’ yicha yakka tartibdagi uy-joylar qurish uchun jismoniy shaxslarga kredit mablag’ lari 15 yilgacha bo’ lgan muddatga bazaviy hisoblash miqdorining 1000 barobarigacha bo’ lgan miqdorda, 1 yillik imtiyozli muddat bilan, dastlabki 5 yil davomida yillik 7 foiz va qolgan 10 yil davomida O’ zbekiston Respublikasi Markaziy banki foiz stavkasining 90 foizi o’ rtacha hisoblangan yillik foiz stavkasida ajratiladi. Jismoniy shaxslarga qishloq joylarda yangilangan namunaviy loyihalar bo’ yicha arzon uy-joylar qurish uchun kreditlar 20 yil muddatga, 2 yillik imtiyozli davr hamda birinchi 5 yil mobaynida yillik 7 foiz stavkasi bilan va keyingi davrda O’ zbekiston Respublikasi Markaziy bankining qayta moliyalashtirish stavkasi miqdorida beriladi. Loyihalarni bank tomonidan bozor shartlari asosida jalb etilgan mablag’ lar hisobidan moliyalashtirish hamda boshqa bank xizmatlarini ko’ rsatish qonun hujjatlarida belgilangan tartibda tijorat 8 asosida amalga oshiriladi.2010-yilda Maktab ta’limini rivojlantirish jamg’ armasiga ajratmalar hisobiga ajratiladigan O’ zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 170,0 mlrd so’ m miqdoridagi maqsadli kredit liniyasining asosiy qarz, foizlar va boshqa to’ lovlar summasi respublika budjeti daromadiga o’ tkaziladi. 5.O’ zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi Moliya vazirligi va Markaziy bank bilan birgalikda bankning resurs bazasini mustahkamlash uchun xalqaro moliya institutlari va boshqa xorijiy moliya-kredit tuzilmalarining imtiyozli kreditlari, investitsiyalari hamda grantlarini jalb etishda “Qishloq qurilish bank” aksiyadorlik tijorat bankiga ko’ mak bersin. 6.“Qishloq qurilish bank” aksiyadorlik tijorat banki foyda va mulk solig’ i, shuningdek olib kelinadigan bank jihozlari va texnikasi uchun bojxona to’ lovlari to’ lashdan (bojxona rasmiylashtiruvi yig’ imlaridan tashqari) 2017-yilning 1- yanvarigacha ozod etilsin, bo’ shaydigan mablag’ lar O’ zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining bank ustav kapitalidagi ulushini ko’ paytirishga maqsadli tarzda yo’ naltirilsin. 7.O’ zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi: o’n kun muddatda “Qishloq qurilish bank” aksiyadorlik tijorat banki Kengashining shaxsiy tarkibini va filial shoxobchalari joylashuvini tasdiqlasin; bir oy muddatda tasdiqlangan namunaviy loyihalar bo’ yicha yakka tartibdagi uy-joy qurilishini kreditlash tartibini tasdiqlasin. 8.O’ zbekiston Respublikasi Markaziy banki Adliya vazirligi hamda manfaatdor vazirliklar va idoralar bilan birgalikda bir oy muddatda qonun hujjatlariga mazkur qarordan kelib chiqadigan o’ zgartish va qo’ shimchalar to’ g’ risida O’ zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga takliflar kiritsin. 9.Ushbu qarorning ijrosini nazorat qilish O’ zbekiston Respublikasi Bosh vazirining birinchi o’ rinbosari R.S. Azimov va O’ zbekiston Respublikasi Markaziy banki raisi F.M. Mullajonov zimmasiga yuklansin. 3 3 https://qqb.uz 9 (1- Qishloq Qurilish Bank strukturasi.) Bek ofis-Banking tarkibiy qismi bo’lib, Front-ofis tomonidan dastlabki nazoratdan o’tgan va ijro uchun taqdim qilingan operatsiyalarni joriy nazoratdan o’tkazish va bank operatsiyalarini amalga oshiruvchi buxgaltyerlar guruhi. Bek-ofisning asosiy vazifasi Front-ofis tomonidan dastlabki nazoratdan o’tkazilib,ma’qullangan barcha bank operatsiyalarni qaytadan joriy nazoratdan o’tkazib,ularni ikkiyoqlama yozuv yordamida buxgalteriya registrlarida qayd etish va tegishli hisobotlar tayyorlashdan iborat.Bek-ofis mijozlari bilan bevosita muloqotda bo’lmaydi.U,mijozlar operatsiyalarini buxgalteriya hisobida aks ettirish bo’yicha Front-ofis bilan,bankning ichki moliyaviy-xo’jalik operatsiyalarini buxgalteriya hisobida aks ettirish bo’yicha bank ma’muriyati bilan aloqada bo’ladi.Bek-ofisga Bek-ofis boshlig’i rahbarlik qiladi va u o’z navbatida bank rahbariga bo’ysunadi;dastlabki nazorat-Front ofis yoki mas’ul ijrochi buxgalter tomonidan operatsiyalarni bajarmasdan oldin ularning qonunchilikka mos ekanligini aniqlash bo’yicha amalga oshriladigan nazorat;yordamchi kitob-bosh kitob hisobvaraqlariga ochiladigan shaxsiy hisobvaraqalar,shuningdek alohida 10 mablag’lar turi va qimmatliklar bo’yicha yuritiladigan kartochka,kitob yoki jurnallar;joriy nazorat-Bek-ofis yoki nazoratchi buxgalter tomonidan Front-ofis yoki mas’ul ijrochi buxgalter ma’qullagan barcha bank operatsiyalarining qonunchilikga mosligini aniqlash maqsadida qaytadan amalga oshiriladigan nazorat.Joriy nazorat pul hisob-kitob hujjatlarining asl va elektron nusxalarining bir-biriga mosligini tekshirishni ham o’z ichiga oladi.mas’ul ijrochi buxgalter- mijozlarning pul hisob-kitob hujjatlarini to’g’ri rasmiylashtirilganligi va bank operatsiyalarining qonuniyligini dastlabki nazoratdan o’tkazib,ularni buuxgalteriya hisobida aks ettirishga tayyorlovchi buxgalter;nazoratchi buxgalter- mas’ul ijrochi buxgalter tomonidan dastlabki nazoratdan o’tkaziladigan barcha bank operatsiyalarini joriy nazoratdan o’tkazib amalga oshiruvchi buxgalter.Bek- ofisning front ofisdan farqi shundaki,u kompaniyaning moliya bozoridagi faoliyatiga va bank aktivlari/passivlarini boshqarishga mas’ul bo’linmalar ishini ta’minlashga qaratilgan.Xodimlar hujjatli va elektron shaklda bitimlarni ro’yxatdan o’tkazish va qo’llab quvatlash bilan shug’ullanadilar.Qo’llab-quvatlashning yana bir vazifasi-moliyaviy resurslarni tashkilotning turli bo’linmalari o’rtasida qayta taqsimlanishini,ya’ni ichki operatsiyalarni bajarilishini nazorat qilish.Bek-ofis uchun tashqi ko’rinish va hurmat katta ahamiyatga ega emasligi sababli,pulni tejash uchun u ko’pincha geografik jihatdan bosh ofisdan bir oz masofada joylashgan bo’lib,u erda binolarni ijaraga olish xarajatlari unchalik sezilmaydi.Ba’zida bek-ofisning funksional imkoniyatlari uchinchi tomon kompaniyalariga beriladi,bu esa to’la vaqtli xodimlarning vaqtini va kuchini sezilarli darajada tejashga yordam beradi.Moliyaviy variant yanada foydali. 2) Front-ofis-bankning tarkibiy qismi bo’lib, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan bank operatsiyalarini amalga oshirishda bank mijozlari bilan bevosita muloqotda bo’lgan holda ularga barcha bank xizmatlari ko’rsatuvchi xodimlar guruxi.Ushbu guruhga Front-ofis boshlig’i rahbarlik qiladi. Front-ofisning asosiy vazifasi mijozlar topshirig’i hamda bank ichki faoliyati bo’yicha amalga oshrilishi lozim bo’lgan operatsiyalarning qonunchilikka mos ekanligini aniqlash va ularni buxgalteriya hisobida aks ettirishga tayyorlashdan 11 iborat.yakuniy nazorat-amaliyot kun tugagandan so’ng,keyingi bank ish kunidan kechikmagan holda Front-ofis yoki mas’ul ijrochi buxgalter va Bek-ofis yoki nazoratchi buxgalter tomonidan bajarilgan barcha bank operatsiyalarining qonunchilikka mosligi va maqsadga muvofiqligini tasdiqlash maqsadida amalga oshirilidigan nazorat.Yakuniy nazorat bank Boshqaruvi tashkil qilgan Yakuniy nazorat xizmati tomonidan amalga oshiriladi va u,faqat bank Boshqaruviga bo’ysunadi.Yakuniy nazorat xizmati buxgalteriya apparati bir butun yaxlit bo’lgan banklarda buxgalteriya apparati ichida,Front-ofis va Bek-ofisga bo’lingan banklarda esa Bek-ofisi tarkibida alohida bo’lim sifatida tashkil qilinadi.Banklarda qo’llaniladigan barcha strategiyalar va rivojlanish rejalari,albatta mijozlar e’tiborini jalb qilish masalalarini o’z ichiga oladi.Front ofis tizimi tashrif buyuruvchilar bilan iloji boricha samarali ishlash uchun yaratilgan.Bu bo’lim odamlar bilan aloqa qilish,shuningdek,marketing va sotish uchun javobgardir.Tizim barcha shaxsiy va masofaviy xizmat ko’rsatish kanallaridan foydalanishni nazarda tutadi: 4 Bank filiali; Bankomatlar; Mobil yoki Internet-banking; To’lov terminallari; Savdo nuqtalari va boshqalar. Har bir bank ko’rsatiladigan xizmat darajasini yaxshilishga,xizmatni tezroq va to’liq bajarishga,xizmatlardan foydalanish usullari doirasini kengaytirishga va muntazam jarayonlarni avtomatlashtirishga intiladi.Bankning oldingi savdo ofisi xodimlarga so’rovlarga tezkor javob berishga va tashkilotlarda mavjud bo’lgan ma’lumotlarning to’liq hajmini qo’llashga yordam berish uchun mo’ljallangan.Samarali zamonaviy front-ofis tizimiga qo’yiladigan talablar:Sozlash qulayligi va moslashuvchanligi;Ishlatilidagan uskunaning konfiguratsiga muvofiqligi; Kanal o’tkazish qobiliyatining kengayishi;Kompaniyaning standart operatsiyalar to’plami bilan integratsiyaning 4 https://qqb.uz 12 qulayligi;Xizmatga yo’naltirilgan arxitektura-bu biznesning uzluksizligini ta’minlaydigan va bek-ofis tizimlariga bo’lgan ishonchni kamaytiradigan. (2- Qishloq Qurilish Bank logosi) 2. “Qishloq Qurilish Bank’’ da qo’llanidigan hujjatlarni yuritish va rasmiylashtirish. Qishloq Qurilish bankida qo’llanilidagan hujjatlarni yuritishda va rasmiylashtirishda “O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki to’g’risida”, “Banklar va bank faoliyati to’g’risida”gi qonunlarga muvofiq ishlab chiqilgan. Ushbu qonunlarga ko’ra: 1.1. Mazkur Nizom “O’ zbekiston Respublikasi Markaziy banki to’ g’ risida”, “Banklar va bank faoliyati to’ g’ risida”gi qonunlarga muvofiq ishlab chiqilgan bo’ lib, u O’ zbekiston Respublikasi Markaziy bankining bank faoliyatini nazorat qilish va bank tizimida kredit tavakkalchiligi boshqaruvini yaxshilashga doir vazifalarni ijro etishi uchun sharoit yaratish maqsadida banklar kredit hujjatlarini yuritish bo’ yicha talablarni qamrab oladi. 1.2. Mazkur Nizom banklar tomonidan beriladigan barcha kreditlarga, shuningdek unga ochilayotgan kredit liniyalariga nisbatan qo’ llaniladi. 1.3. Bank kreditlarni o’ zining ichki kredit siyosatiga va kredit operatsiyalarini yuritishning umumiy shartlariga muvofiq ravishda beradi. 1.4. Kredit bank tomonidan kredit shartnomasi asosida pul shaklida beriladi. 13 1.5. Bank bo’ lajak qarz oluvchidan mazkur Nizomga muvofiq ravishda kredit hujjatlarini yuritish uchun zarur bo’ ladigan barcha axborotni talab etishi zarur. 1.6. Kredit bergan bank shartnoma asosida yoki O’ zbekiston Respublikasi qonunchiligida ko’ zda tutilgan boshqa usul vositasida kredit bo’ yicha to’ lovni talab etish huquqini har qanday miqdorda yon berishi mumkin. Yangi qarz oluvchi kreditga doir huquqini faqat yon berish to’ g’ risida yangi shartnoma tuzish vositasida qayta yon berishi mumkin. 1.7. Kredit tarkibidagi o’ zgarishlar (restrukturizatsiya) yozma tarzda kredit shartnomasi, garov haqidagi shartnoma, kredit shartnomasini bajarishga doir boshqa shartnomalarga tegishli o’ zgarishlar va qo’ shimchalar kiritish yo’ li bilan tayyorlanishi kerak. 3. “Qishloq Qurilish Bank” chakana xizmatlar bo’limi faoliyati bilan tanishish 2.1. Bank har bir berilgan kredit bo’ yicha kredit yig’ majildini tayyorlaydi, u kredit shartnomasi imzolangan yoki tasdiqlangan kundan boshlab ochiladi hamda mazkur Nizomda ko’ zda tutilgan hollardan tashqari asosiy qarz va foizlar to’ liq to’ langanidan so’ ng yopiladi. 2.2. Kredit yig’ majildi hujjatlari muhofazasi va vakolatliligini ta’minlash majburiyati yuklatilgan bank xodimi kredit yig’ majildini yuritish va saqlash uchun mas’uldi. 2.3. Markaziy bank bank faoliyatini tekshirayotgan davrda bank nozirlar talab qiladigan barcha kredit yig’ majildlarini, jumladan bank bo’ limlari bergan kreditlar bo’ yicha yig’ majildlarni taqdim etishlari shart. 2.4. Blankli (ishonchli) kreditga doir yig’ majildda har qanday turdagi kreditni berish uchun talab qilinadigan umumiy hujjatlarning mavjud bo’ lishi yetarlidir. Ushbu umumiy hujjatlar quyidagilarga muvofiq kelishi lozim: 14 Qarzdor tomonidan imzolangan va kredit berilishidan oldingi sana qo’ yilgan, kreditdan foydalanish maqsadlari bayon etilgan va kredit ta’minlangan holda garov mavzui ko’ rsatilgan ariza;qarz oluvchining ta’sis hujjatlari; bunda hujjatning nusxalari mas’ul kredit xodimi tomonidan qarz oluvchining yuridik ishidan olingan bo’ lishi shart; biznes-reja (iste’mol krediti va biznes-rejani taqdim etish shart bo’ lmagan kreditning boshqa turlari bundan mustasno).agar shaxs qarzdorning vakili bo’ lsa, qarzdor nomidan kredit shartnomasini imzolash huquqini tasdiqlovchi hujjat, imzolar nusxasi;tuzilgan kredit shartnomasining asl nusxasi; qabul qilinganbuxgalteriya standartlariga muvofiq tayyorlangan, oxirgi hisobot sanasida qarzdor tomonidan imzolangan moliyaviy hisobotlar, jumladan balans hisoboti hamda daromadlar va pul oqimiga doir hisobotlar; zarurat tug’ ilganda qarz oluvchining hisobotlari bank va bankning konsultatsion bo’ limining mas’ul kredit xodimi hamkorligida talab qilinayotgan formatga muvofiq keltirilishi shart; mas’ul bank xodimi tomonidan tayyorlangan, kreditni to’ lash uchun qarzdorning naqd pul massasi oqimining yetarliligini tasdiqlovchi pul oqimi to’ g’ risidagi hisobot tahlili; bank kredit qo’ mitasining kredit tasdiqlangan muddat va shartlarini o’ z ichiga oluvchi kredit shartnomasini tasdiqlashga doir qarori. 2.5. Agar kredit ko’ chmas mulk garovi bilan ta’minlangan bo’ lsa, unda kredit yig’ majildida qo’ shimcha ravishda quyidagi hujjatlar bo’ lishi lozim: ipoteka to’ g’ risida tuzilgan shartnomaning asl nusxasi; garovga beruvchi va bank tomonidan imzolangan, garov obyekti qiymatini kelishuv dalolatnomasi; garovga beruvchi va bank tomonidan imzolangan, garov obyekti qiymatini kelishuv dalolatnomasi; garovga qo’yilgan mulkni sug’urta qilish shartnomasi va ushbu shartnoma bo’yicha sug’urta polisi; garov shartnomasining davlat kadastr idoralarida davlat ro’yxatidan o’tkazilganligi to’g’risida guvohnoma yoki davlat kadastr idoralarida garov shartnomasining davlat ro’yxatidan o’tkazilganligini tasdiqlovchi, belgilangan shaklda garov shartnomasiga qo’yilagan belgi; 15 garov predmetini sotish narxini tasdiqlovchi hujjatlar, agar kredit, uni sotib olishni moliyalash maqsadida berilgan bo’lsa. 2.6 Ko’chmas bo’lmagan mulk garov to’g’risidagi shartnomaga muvofiq mulkka egalik qilish huquqi qarzdorga o’tganidan so’ng garov vositasi bo’ladigan mulkni sotib olish uchun beriladigan kreditlarga doir kredit yig’majildlarida mazkur mulkni sotish narxini va bu mulk sug’urta qilingan pul mablag’larida miqdorini tasdiqlovchi hujjatlar bo’lishi lozim. 2.7 Agar kredit ko’chmas mulkni qurish, ta’mirlash va tiklashni moliyalash maqsadida berilgan bo’lsa, bank kredit yig’majildiga smeta hujjatlarini, shuningdek bank tomonidan tayyorlangan tekshirish to’g’risidagi hisobotni yoki kredit berilgan ishlar bajarilganligini tasdiqlovchi qabul qilib olish to’g’risidagi dalolatnomani kiritish lozim. 2.8 Agar kredit boshqa shaxs tomonidan kafolatlansa, kredit yig’majildiga quyidagi qo’shimcha hujjatlar kiritiladi: Kafillik to’g’risidagi shartnoma yoki yozma kafolati; auditorlik tashkiloti yoki auditorning kafolatchining (kafil) qoniqarli moliyaviy ahvolini tasdiqlovchi xulosasi; shaxsning kafil nomidan (kafolatchi)kafolat to’g’risidagi shartnomani (majburiyatni) imzolash huquqini tasdiqlovchi hujjat. 2.9 Kreditni berishga doir bank bilan tuzilgan shartnomaga, jumladan garov to’g’risidagi shartnomaga kiritiladigan o’zgartirish va qo’shimchalar ushbu shartnomalar shartlariga muvofiq rasmiylashtirilishi va tegishli yig’majildlariga kiritiishi lozim. 2.10 Kredit to’liq yoki qisman to’langanligini tasdiqlovchi hujjatlar kredit yig’majildiga kiritilishi va kreditni to’lash manbalarini (qarzdor tomonidan o’tkazilgan yoki garov mavzuini sotishdan olingan mablag’lar) aks ettirishi zarur. 3. “Qishloq Qurilish Bank” chakana xizmatlar bo’limi faoliyati bilan tanishish: a) -Kredit bo’limi faoliyati bilan tanishish 16 Kreditlar mijoz bilan muayyan shartnomalarga muvofiq naqdsiz yoki naqd pul shaklida ajratilishi mumkin.Foydalanish muddatiga ko’ra kreditlar qisqa va uzoq muddatli bo’lishi mumkin.Mijozlarga har biri uchun mos holdagi ta’minot asosida ikkita va undan ortiq miqdorda kreditlar ajratilishi mumkin.Bank tomonidan avval ajratilgan kreditlar bo’yicha shartnomaviy majburiyatlarini buzgan qarzdorlarga majburiyrtlar bajarilgunga qadar keyingi shartnoma asosida kredit ajratilishi mumkin emas.Bank mijozlari,agarda xalqaro shartnomalarda boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo’lsa,olingan kredit summasini muddatidan ilgari qaytarishga va ulardan haqiqatda foydalanilgan muddat uchun hisoblangan foizlarni to’lashga haqli.Bank tomonidan quyidagi sub’yektlarga kredit ajratish taqiqlanadi (Hukumatning alohida qarori yoki topshirig’i bo’lishi bundan mustasno): 1)davlat boshqaruvi organlari va byudjet tashkilotlariga; 2)tadbirkorlik sub’yekti bo’lmagan notijorat tashkilotlarga (jamoat birlashmalari, jamoat fondlari, yuridik shaxslar birlashmalari, fuqarolarni o’z- o’zini boshqarish organlariga); 3)bankrotlik alomatlariga ega bo’lgan xo’jalik yurituvchi sub’yektlarga; 4)bankdan avval kredit olib, kredit shartnomasidan kelib chiqqan majburiyatlarini qo’pol tartibda bo’zgan mijozlarga; 5)avval olingan kreditlarni so’ndirish maqsadlariga; 6)amaldagi qonunchilikda ko’zda to’tilgan boshqa holatlarda. Kreditlar uchun o’rnatiladigan foiz stavka-kredit resurslarining bahosi va umum bank xarajatlarini qoplashi hamda foydani ta’minlash uchun zarur bo’lgan bank marjasini hisobga olgan holda shaklllantiriladiva loyiha biznes-rejasi, inflatsiya ko’rsatkichi va boshqa xatarlarni ham hisobga olgan holda, Kredit komissiyasi (qo’mitasi)ning ijobiy qaroriga asosan o’rnatilib, qarz oluvchi va bank o’rtasida tuziladigan kredit shartnomasida belgilanadi. Hukumat tomonidan berilgan topshiriqlarni bajarish hamda qonun hujjatlari, hukumat qarorlariga belgilangan hollarda qayta moliyalash stavkasida va undan past stavkada kredit ajratilishi mumkin. 17 Bank mijoz tomonidan taqdim etilgan kredit buyurtmalarini ko’rib chiqishda mijoz faoliyatini o’rganish uchun kreditlash bo’yicha amaldagi umum- majburiy me’yoriy hujjatlarda belgilangan hujjatlarni talab qilish mumkin. Qolgan barcha ma’lumotlar bank tomonidan bankka mumkin bo’lgan vositalar orqali to’planadi, jumladan, Davlat xizmatlari Markazidan elektron ko’rinishda olinishi mumkin. 7)Kreditlar uchun o’rnatilgan foiz stavka-kredit resurslarining bahosi va umumbank xarajatlarini qoplashi hamda foydani ta’minlash uchun zarur bo’lgan bank marjasini hisobga olgan holda shakllantiriladi va lohiya biznes-rejasi, inflatsiya ko’rsatkichi va boshqa xatarlarni hamhisobga olgan holda, Kredit komissiyasi (qo’mitasi)ning ijobiy qaroriga asosan o’rnatilib, qarz oluvchi va bank o’ratsida tuziladigan kredit shartnomasida belgilanadi. Hukumat tomonidan berilgan topshiriqlarni bajarish hamda qonun hujjatlari, hukumat qarorlarida belgilangan hollarda qayta moliyalash stavkasida va undan past stavkada kredit ajratilishi mumkin. 9) Bank mijoz tomonidan taqdim etilgan kredit buyurtmalarini ko’rib chiqishda mijoz faoliyatini o’rganishuchun kreditlash bo’yicha amaldagi umum- majburiy me’yoriy hujjatlarda belgilangan hujjatlarni talab qilish mumkin. 10) Bank tomonidan qarzdorga doir kredit axboroti KADR ga hamda kredit byurosiga taqdim etiladi va ma’lumotlar almashib boriladi. 11)Shartnomalarning matni (kredit, faktoring, lizing, overdraft, garov, kafillik va boshqa shartnomalar) mijozlar tushunishi uchun aniq va soda tarzda bayon etilishi va kompyuter vositasida bosib chiqarishda <<Times New Roman>> 12 o’lchamli shriftdan kam bo’lmagan yoki shunga o’xshash shriftni qo’llagan holda Microsoft Word matni redaktoridan foydalanishi lozim. Iste’molchilar tanloviga ko’ra, shartnoma matni datlat tili yoki rus tilida tuzilishi mumkin. 12) Bankda mijozlarga kredit xizmatlarini amalga oshirish bilan bog’liq masalalar bo’yicha qo’yidagi kollegial organlar qaror qabul qilishga vakolatlidir: Aksiyadorlar umumiy yig’ilishi; 18 Bankning ko’zatuv kengashi; Bank boshqaruv; Kredit qo’mitasi; Kredit komissiyalari; Kichik kredit komissiyalari. Bunda,qaror qabul qilinayotgan sanada yirik tavakkalchilikka ega,bankning birinchi darajali kapitalining 10 foizidan yuqori bir qarzdor yoki o’zaro dahldor bo’lgan qarzdorlar guruhiga to’g’ri keladigan kreditlardan tashqari barcha turdagi kredit (lizing va faktoring)larni va bank kafolatlarini berish yoki rad etish yuzasidan kollegial ishchi organ hisoblangan Kredit qo’mitasi,mintaqaviy yoki tuman filiali Kredit komissiyasi yakuniy mustaqil qaror qabul qilish vakolati doirasida to’g’ridan-to’g’ri bir bo’g’inda ko’rib chiqadi va tegishli qarorlarini qabul qiladi. 5 13) Bank boshqaruvi kredit xizmatlarini optimallashtirish maqsadida Kredit komissiyalari va kichik kredit komissiyalarining kredit ajratish vakolatlarini ayrim kredit mahsulotlari bo’yicha yoki to’liq biron ma’ul shaxsga berishi yoki masofaviy onlayn kreditlar joriy qilishi mumkin. Vakolatlar mas’ul shaxsga berilganda, anderrayterlar guruhi kredit arizalarini mavjud dasturiy ta’minotlar asosida tezkor va sifatli o’raganib, yakuniy qaror qabul qilish va kredit shartnomasini tuzish yoki rad etishga asos bo’lgan tahliliy ma’lumotlarni mas’ul vakolatli shaxsga taqdim etadi. Masofadan onlayn kreditlashda kredit ajratish masalasini ko’rib chiqish vakolati Kredit komissiyasi yoki Kichik kredit komissiyasi yoxud biron mas’ul shaxsga yuklatilmasdan, dasturiy ta’minotlar yoradamida kredit byurodan, zarur hollarda boshqa tashkilotlardan olingan ma’lumotlarni onlayn-skoringi asosida amalga oshiriladi. 14) Zarur hollarda bank kredit portfelining sifatini yaxshilash kredit monitoringini o’tkazish, qaytarilmagan kreditlarni undirish maqsadida bank 5 https://lexs.uz 19 boshqaruvi raisi buyrug’i(farmoyishi) bilan alohida ishchi guruhlar tuzilishi mumkin. 15)Bank kredit portfeli auditi bank ichki auditi xizmati tomonidan amalga oshiriladi (3- Kredit.) b)-Buxgalteriya hisobi bo’limi faoliyati bilan tanishish Buxgalteriya (nem. Buchhalter) 1) buxgalteriya hisobini yuritish; 2) korxona, muassasalarning moliyaviy ishlarini qayd etib borish, nazorat qilish, jumladan xodimlarga ish haqi yozish, buxgalteriya hisoboti va boshqa hisobotlar tuzish bilan shug’ ullanuvchi maxsus bo’ limi. Buxgalteriya hisobi — xo’ jalik hisobi turlaridan biri; xo’ jalik faoliyati jarayonida korxona mablaglarining aylanishi va mulk harakatini ifodalovchi ma’lumotlar majmuasi. Buxgalteriya hisobi joriy hujjatlarga asoslanadi, uzluksiz, o’ zaro bir-biriga bog’ liq bo’ lgan mablag’ lar va xo’ jalik operatsiyalarini pul hisobidaJIDU da buxgalteriya 1992-yil 23-sentabrda tashkil qilingan. Buxgalteriya hisobining maqsadi foydalanuvchilarni (xodimlarni) o'z vaqtida to'liq hamda aniq moliyaviy va boshqa buxgalteriya axboroti bilan ta'minlashdir. Bo’limning asosiy vazifalari: Hisob varaqlarida aktivlarning holati va harakati, mulkiy huquqlar va majburiyatlarning holati to'g`risidagi to'liq hamda aniq ma'lumotlarni shakllantirish. Samarali boshqarish maqsadida buxgalteriya 20 hisobi ma'lumotlarini umumlashtirish. Moliyaviy, soliqqa doir va boshqa hisobotlarni tuzish. Mazkur Qonun O’ zbekiston Respublikasining “Buxgalteriya hisobi to’ g’ risida”gi O’ zbekiston Respublikasi Qonuniga o’ zgartish va qo’ shimchalar kiritish haqida”gi 2016-yil 13-apreldagi O’ RQ-404-sonli Qonuniga muvofiq yangi tahrirda qabul qilingan. 1-modda. Buxgalteriya hisobi to’ g’ risidagi qonun hujjatlari Buxgalteriya hisobini tashkil etish hamda hisobot tuzish bilan bog’ liq munosabatlar ushbu Qonun va boshqa qonun hujjatlari bilan tartibga solinadi. Basharti, O’ zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalarida ushbu Qonunda bayon etilganidan ko’ ra boshqacha qoidalar belgilangan bo’ lsa, xalqaro shartnomalar qoidalari qo’ llanadi. 2-modda. Buxgalteriya hisobining maqsadi va vazifalari Buxgalteriya hisobining maqsadi foydalanuvchilarni o’ z vaqtida to’ liq hamda aniq moliyaviy va boshqa buxgalteriya axboroti bilan ta’minlashdir. Buxgalteriya hisobining vazifalari: Buxgalteriya hisobi hisobvaraqlarida aktivlarning holati va harakati, mulkiy huquqlar va majburiyatlarning holati to’ g’ risidagi to’ liq hamda aniq ma’lumotlarni shakllantirish; samarali boshqarish maqsadida buxgalteriya hisobi ma’lumotlarini umumlashtirish; moliyaviy, soliqqa doir va boshqa hisobotlarni tuzishdan iboratdir. 3-modda. Buxgalteriya hisobi subyektlari Davlat hokimiyati va boshqaruv organlari, O’ zbekiston Respublikasida ro’ yxatga olingan yuridik shaxslar, ularning O’ zbekiston Respublikasi hududida hamda undan tashqarida joylashgan shu’ba korxonalari, filiallari, vakolatxonalari va boshqa tarkibiy bo’ linmalari buxgalteriya hisobi subyektlaridir. Yuridik shaxs tashkil etmasdan tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ ullanuvchi shaxslar qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda buxgalteriya hisobni yuritadi va buxgalteriya (moliya) hisobotini taqdim etadi. 4-modda. Buxgalteriya hisobi obyektlari 21 Asosiy va joriy aktivlar, majburiyatlar, xususiy kapital, zaxiralar, daromadlar va xarajatlar, foyda, zararlar hamda ularning harakati bilan bog’ liq xo’ jalik operatsiyalari buxgalteriya hisobining obyektlaridir. Buxgalteriya hisobining obyektlari jamlama hisobvaraqlarda aks ettiriladi. Analitik hisobni yuritish tartibi buxgalteriya hisobi subyekti tomonidan mustaqil ravishda belgilanadi. 5-modda. Buxgalteriya hisobi va hisobotini tartibga solish Buxgalteriya hisobi va hisobotini tartibga solish, buxgalteriya hisobi ctandartlarini ishlab chiqish va tasdiqlash O’ zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi zimmasiga yuklanadi. Buxgalteriya hisobini yuritish qoidalari buxgalteriya hisobi standartlari bilan, shu jumladan kichik va xususiy tadbirkorlik subyektlari uchun soddalashtirilgan buxgalteriya hisobini yuritish standarti bilan belgilanadi.Kichik tadbirkorlik subyektlari tomonidan buxgalteriya hisobining soddalashtirilgan tarzda yuritish tartibi Buxgalteriya hisobining milliy standarti (20-sonli BHMS) “Kichik tadbirkorlik subyektlari tomonidan buxgalteriya hisobini yuritishning soddalashtirilgan tartibi”ga muvofiq amalga oshiriladi (ro’ yxat raqami 2501, 14.08.2013-y.). Budjet tashkilotlarining buxgalteriya hisobini va moliyaviy hisobotini tartibga solish O’ zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlanadigan budjet hisobi standartlari asosida amalga oshiriladi. (5-modda O’ zbekiston Respublikasining 2013-yil 27-dekabrdagi O’ RQ- 361-sonli Qonuniga asosan uchinchi qism bilan to’ ldirilgan — O’ R QHT, 2013- y., 52-son, 686-modda) Banklarning buxgalteriya hisobi va hisobotni tartibga solish Markaziy bank tomonidan qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi. 6-modda. Buxgalteriya hisobining asosiy qoidalari -Buxgalteriya hisobining asosiy qoidalari quyidagilardir: -buxgalteriya hisobini ikki yoqlama yozuv usulida yuritish; -uzluksizlik; -xo’ jalik operatsiyalari, aktivlar va passivlarni pulda baholanishi; 22 -aniqlik; -hisoblash; -oldindan ko’ ra bilish (ehtiyotkorlik); -mazmunning shakldan ustunligi; -ko’ rsatkichlarning qiyoslanuvchanligi; moliyaviy hisobotning betarafligi. 7-modda. Buxgalteriya hisobini tashkil etish Buxgalteriya hisobi va hisobotini tashkil etishni korxona, muassasa va tashkilot rahbari amalga oshiradi. 6 Rahbar quyidagi huquqlarga ega: bosh buxgalter rahbarligida buxgalteriya hisobi xizmatini tashkil etish yoki shartnoma asosida jalb qilingan buxgalter xizmatidan foydalanish; buxgalteriya hisobi yuritishni shartnoma asosida ixtisoslashtirilgan buxgalteriya firmasiga yoki tarkibiga buxgalteriya subyekti ham kiradigan xo’ jalik birlashmasining markazlashtirilgan hisobga olish bo’ limiga yuklash; buxgalteriya hisobini mustaqil yuritish. Rahbar quyidagilarni ta’minlashi shart: ichki hisob va hisobot tizimi ishlab chiqilishini; xo’ jalik operatsiyalarini nazorat qilish tartibini; buxgalteriya hisobi to’ liq va aniq yuritilishini; hisob-kitob hujjatlarining saqlanishini; tashqi foydalanuvchilar uchun moliyaviy hisobot tayyorlanishini; soliq hisobotlari va boshqa moliyaviy hujjatlar tayyorlanishini; hisob-kitoblar o’ z vaqtida amalga oshirilishini. 8-modda . Imzo huquqi Pul, tovar-moddiy va boshqa boyliklarni qabul qilish va berish uchun asos bo’ lib xizmat qiladigan hujjatlar, korxona, muassasa va tashkilotning kredit va hisob-kitob majburiyatlari, shuningdek buxgalteriya hisobotlari va balanslari rahbar tomonidan yoki u belgilaydigan shaxslar tomonidan imzolanadi. 6 https://lexs.uz 23 Rahbar imzolash huquqiga ega bo’ lgan shaxslarini ikkita ro’ yxatini tasdiqlaydi. Birinchi ro’ yxatga — rahbarlik vazifalarini amalga oshiruvchi shaxslar, ikkinchisiga — buxgalteriya hisobi va moliyaviy boshqarish vazifalarini amalga oshiruvchi shaxslar kiradi. Ushbu moddaning ikkinchi qismida ko’ rsatilgan shaxslarning imzosi bo’ lmagan hujjatlar haqiqiy hisoblanmaydi. 9-modda . Boshlang’ ich hisob hujjatlari Xo’ jalik operatsiyalarining buxgalteriya hisobi uchun operatsiyalar amalga oshirilganligini qayd etuvchi boshlang’ ich hisob hujjatlari va ularni o’ tkazishga doir farmoyishlar asos bo’ ladi. Xo’ jalik yurituvchi subyektlar tomonidan savdo va servis sohasida olinadigan tovarlar (ishlar, xizmatlar) haqi korporativ plastik kartalardan foydalangan holda to’ langanida to’ lov terminallarining cheklari ham boshlang’ ich hisob hujjatlari deb tan olinadi. (9-moddaning birinchi qismi O’ zbekiston Respublikasining 2013-yil 7- oktabrdagi O’ RQ-355-sonli Qonuni tahririda — O’ R QHT, 2013-y., 41-son, 543- modda) Boshlang’ ich hisob hujjatlarixo’ jalik operatsiyalari amalga oshirilayotgan vaqtda yoki operatsiyalar amalga oshirib bo’ linganidan keyin tuziladi. Hisobot davriga tegishli bo’ lgan xo’ jalik operatsiyalari, agar ular amalga oshirilganligini tasdiqlovchi hujjatlar olinmagan bo’ lsa, tegishli boshlang’ ich hujjat rasmiylashtirilib, buxgalteriya hisobida aks ettiriladi. Boshlang’ ich hisob hujjatlarining majburiy rekvizitlari quyidagilardir: korxonaning (muassasaning) nomi; hujjatning nomi va raqami, u tuzilgan sana va joy; xo’ jalik operatsiyasining nomi, mazmuni va miqdor o’ lchovi (natura holida va pulda ifodalangan holida); mas’ul shaxslarning shaxsiy imzolari. Boshlang’ ich hisob hujjatlarini tuzgan hamda imzolagan shaxslar ularning o’ z vaqtida to’ g’ ri va aniq tuzilishi, shuningdek buxgalteriya hisobida aks ettirish uchun ularning belgilangan muddatlarda topshirilishiga javobgardirlar. 24 Qarang: O’ zbekiston Respublikasi Moliya vazirining buyrug’ i bilan tasdiqlangan Buxgalterlik hisobida hujjatlar va hujjatlar aylanuvi to’ g’ risidagi Nizom (ro’ yxat raqami 1297, 14.01.2004-y.). Boshlang’ ich hisob hujjatlariga xo’ jalik operatsiyasi qatnashchilari tomonidan tasdiqlanmagan tuzatishlar kiritilishiga yo’ l qo’ yilmaydi. Bank va kassalar hujjatlarida tuzatishlar va o’ chirib yozishlarga yo’ l qo’ yilmaydi. 10-modda. Buxgalteriya hisobi registrlari Buxgalteriya hisobi registrlari ikki yoqlama yozuv qoidalariga muvofiq yuritiladigan jurnallar, qaydnomalar, daftarlar, tasdiqlangan blankalar (shakllar)dir. Registrlar texnika vositalaridan foydalanishda olingan mashinogramma ko’ rinishidagi yozuvlar yo’ li bilan, shuningdek magnit tasma. 8-modda. Sintetik va analitik hisob Sintetik hisob qonun hujjatlarida belgilanadigan tartibda buxgalteriya hisob obyektlari haqidagi ma’lumotlarni muayyan iqtisodiy belgilari bo’yicha umumlashtirish yo’li bilan amalga oshiriladi. Analitik hisob buxgalteriya hisobi obyektlari haqidagi batafsil buxgalteriya axborotini shakllantirish maqsadida buxgalteriya hisobining subyekti tomonidan mustaqil ravishda belgilanadigan tartibda yuritiladi. 9-modda. Buxgalteriya hisobi va hisobotni tartibga solish Buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotni tartibga solish, buxgalteriya hisobi standartlarini ishlab ciqish va tasdiqlash O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining yuklatiladi. Buxgalteriya hisobini yuritish qoidalari buxgalteriya hisobi standartlari hu jumladan kichik tadbirkorlik subyektlari uchun soddalashtirilgan buxgalteriya hisobini yuritish standart bilan belgilanadi. Byudjet tashkilotlarining hamda davlat maqsadli jamg’armalarining buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotini tartibga solish budjet hisobi standartlari hamda boshqa qonun hujjatlari asosida amalga oshiriladi. c)-Valyuta operatsiyalari bo’limi faoliyati bilan tanishish 25 Valyuta operatsiyalari to'lov balansining kapital moddalari nuqtai nazaridan ular bozor kon'yunkturasining o'zgarishiga juda sezgir va bir mamlakatdan ikkinchisiga (issiq pulga) tez o'tib ketishi mumkin. Bu haqiqatni 1998 yilgi moliyaviy inqirozga oid o'zimizning Rossiyaning tajribasi ham tasdiqladi. Xorijiy kapitalni portfel investitsiyalari ko'rinishida jalb qilishda asosiy rol o'ynashi mumkin. Ruscha valyuta ayirboshlash operatsiyalari. Biroq, bunday banklarning katta qismi, ularning aksariyatini tashkil qiladi operatsiyalar valyuta bilan, mamlakatlarning poytaxtlari va boshqa moliyaviy markazlarida birlashtirilgan. Zamonaviy samarali aloqa vositalari va axborot vositalari banklarga butun dunyo bo'ylab xalqaro valyuta ayirboshlash operatsiyalarini uzluksiz rejimda amalga oshirishga imkon beradi. Eng so'nggi telekommunikatsiya vositalari bilan bir-biri bilan bog'langan 4. “Qishloq Qurilish Bank” faoliyatini asosiy ko’rsatkichlari va moliyaviy natijalari bilan tanishish. Banklarning iqtisodiyotdagi funktsiyalari valyuta almashtirish operatsiyalari; mijozlarga yuqoridagi xizmatlarni taqdim etish, shu bilan banklar: majburlash pul- kredit siyosati Rossiya Federatsiyasi Markaziy bankining va shu tariqa - iqtisodiy siyosat davlatlar; barqarorlashtirishga yordam beradi pul muomalasi davlatda; pul mablag'larini shakllantirish, shu jumladan investitsiyalar uchun resurslarni etkazib berish; , go'yo bozorda qo'llanma yoki hatto qo'llanma Ayirboshlash shoxobchalarining ishlashining ba'ziqoidalari valyuta operatsiyalari yoki ulardan ba'zilari. Shu bilan birga, haqiqiyligi shubha ostida bo'lgan xorijiy davlatlarning banknotalarini ekspertizaga qabul qilish majburiydir. Bank yuritish huquqiga ega emas operatsiyalar faqat naqd pul va to'lov hujjatlarini chet el valyutasida sotib olish yoki sotish. Ushbu qoidadan istisno faqat ayirboshlash shoxobchasi kassasi sarflagan taqdirda amalga oshirilishi mumkin 10.1. Moliyaviy boshqaruvning maqsadi, vazifalari va tuzilishi valyuta operatsiyalari, shuningdek, agar biz xolding haqida gapiradigan bo'lsak, guruh 26 perimetri doirasidagi kompaniyalarning to'lovlari va hisob balanslarini nazorat qilish. Ko'pincha, xazina yirik va o'rta kompaniyalarda alohida bo'limga bo'linadi; kichik firmalarda bir yoki bir nechta xodim ushbu funktsiyalarni bajaradi (masalan, bank menejeri). Moliyalashtirishni jalb qilish va ko'pini tanlash 12.1. Valyuta mijozlariga xizmat ko'rsatish bilan bog'liq xizmatlarning tarkibi valyuta ayirboshlash operatsiyalari; valyuta muomalasini tashkil etish; mijozlarning valyuta operatsiyalarini xedjlash; bankdan tashqari ishlarni olib borish operatsiyalar valyutalar bilan; norezidentlar uchun maxsus hisob raqamlarini ochish va yuritish. Ro'yxatda keltirilganlarning ba'zilari operatsiyalar (bitimlar) quyida batafsilroq muhokama qilinadi. Bunday holda, bitta holatni hisobga olish kerak. Chet el valyutasini o'tkazish uchun me'yoriy-huquqiy baza operatsiyalar quyidagilarni o'z ichiga oladi: alohida normalar 12.3. Mijozlar uchun valyuta almashinuvini tashkil etishvalyuta operatsiyalari kafolat bermang, faqat foyda olish imkoniyatini taqdim eting. Bu erda ko'p narsa o'yin ishtirokchilarining kasbiy mahoratiga, tezkor va ishonchli ma'lumot olish qobiliyatiga, oqilona maslahat va mutaxassislarning maslahatiga bog'liq. Shunga qaramay, spekulyatsiya maydoni juda katta. Dunyoda kunlik valyuta savdosining ulkan hajmlari, hatto ushbu bozorda ozgina yutuq tufayli 15 .1. Mijozlarga kassa xizmatlari bilan bog'liq xizmatlarning tarkibi valyuta operatsiyalari (12-bobga qarang). Naqd bo'lmagan pulni naqd pulga o'tkazish va aksincha. Pulni almashtirish (mijozga pullarni banknotalarga qarshi tangalarni yuborish, ularning to'langanligini tekshirish bilan, kattaroq kupyuralarni kichiklariga almashtirish), shu jumladan pul almashtirish idorasini tashkil etish. Shuningdek, operatsiya mijozlarning dastlabki talablariga binoan tanga tayyorlashni va uni belgilangan joyga etkazib berishni o'z ichiga olishi mumkin. d)-Kassa operatsiyalari bo’limi bilan tanishish Tijorat banklarida kassa ishini tashkil etish, naqd pul va boshqa qimmatliklarni inkassatsiya qilishga doir yo’ riqnomani tasdiqlash haqida O’ zbekiston Respublikasining “O’ zbekiston Respublikasining Markaziy banki to’ g’ risida”gi Qonuni, O’ zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 27 9-yanvardagi PF-5296-son “O’ zbekiston Respublikasi Markaziy bankining faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’ g’ risida”gi Farmoni va 2017-yil 12-sentabrdagi PQ-3270-son “Respublika bank tizimini yanada rivojlantirish va barqarorligini oshirish chora-tadbirlari to’ g’ risida”gi qaroriga muvofiq O’ zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvi qaror qiladi: 1. Tijorat banklarida kassa ishini tashkil etish, naqd pul va boshqa qimmatliklarni inkassatsiya qilishga doir yo’ riqnoma ilovaga muvofiq tasdiqlansin. 2. Mazkur qaror rasmiy e’lon qilingan kundan e’tiboran kuchga kiradi. Tijorat banklarida kassa ishini tashkil etish, naqd pul va boshqa qimmatliklarni inkassatsiya qilishga doir YO’ RIQNOMA Mazkur Yo’ riqnoma O’ zbekiston Respublikasining “O’ zbekiston Respublikasining Markaziy banki to’ g’ risida”gi Qonuni, O’ zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 9-yanvardagi PF-5296-son “O’ zbekiston Respublikasi Markaziy bankining faoliyatini tubdan takomillashtirish chora- tadbirlari to’ g’ risida”gi Farmoni va O’ zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 12-sentabrdagi PQ-3270-son “Respublika bank tizimini yanada rivojlantirish va barqarorligini oshirish chora-tadbirlari to’ g’ risida”gi qaroriga muvofiq tijorat banklarida kassa ishini tashkil etish, naqd pul va boshqa qimmatliklarni inkassatsiya qilish tartibini belgilaydi. 1. Ushbu Yo’ riqnomada quyidagi tushunchalardan foydalaniladi: Aylanma kassa — bank ish kuni davomida kassa hujjatlari asosida naqd pul va boshqa qimmatliklarni qabul qilib olish, sanab-saralash, o’ rab-bog’ lash hamda ularni boshqa qimmatliklardan alohida saqlash va chiqim qilish uchun bank kassa tarmog’ ida tashkil etilgan kirim va chiqim kassalari yoki kirim-chiqim kassasi.bank (filial) binosidan tashqarida tashkil etilgan kassalar — mini bank kassasi, bank xizmatlari ofisi kassasi, maxsus kassa va boshqa barcha turdagi kassalar;(1-band O’ zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshqaruvining 2020- yil 8-sentabrdagi 16/9-sonli qaroriga (ro’ yxat raqami 3028-4, 22.10.2020-y.) 28 asosan uchinchi xatboshi bilan to’ ldirilgan — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 22.10.2020-y., 10/20/3028-4/1407-son) Bankomat — bank plastik kartasi saqlovchisiga o’ z-o’ ziga xizmat ko’ rsatish rejimida naqd puldagi va bajarilgan boshqa operatsiyalar bo’ yicha sliplarni olish, shuningdek bank plastik kartasi orqali asosiy va qo’ shimcha operatsiyalarni amalga oshirish, jumladan mablag’ larni hisobga kiritish va hisobdan chiqarish, bank plastik kartasining balansi va bankdagi hisobvaraq qoldig’ i holati to’ g’ risida axborot olish va parollarni o’ zgartirish imkonini beruvchi elektron-mexanik moslama;valyuta qimmatliklari — naqd chet el valyutasi, chet el valyutasidagi qimmatli qog’ ozlar, chet el valyutasidagi to’ lov hujjatlari va sof quyma oltin; inkassatsiya punkti — bozor va savdo majmualari hududida faoliyat yuritayotgan xo’ jalik subyektlari tomonidan inkassatsiya sumkalariga (qoplariga) solingan naqd pul tushumlarini inkassatsiya xizmati xodimiga topshiriladigan maxsus joy (xona); inkassatsiya xizmati — xo’ jalik yurituvchi subyektlar, shuningdek banklar, banklarning filiallari va alohida bo’ linmalariga tegishli bo’ lgan naqd pul va boshqa qimmatliklarni inkassatsiya qilish, tashish hamda kuzatib borish xizmati; (1-band O’ zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshqaruvining 2020-yil 8-sentabrdagi 16/9-sonli qaroriga (ro’ yxat raqami 3028-4, 22.10.2020-y.) asosan yettinchi xatboshi bilan to’ ldirilgan — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 22.10.2020-y., 10/20/3028-4/1407-son) Qayta sanash kassasi — bank ish kuni davomida inkassatorlar guruhi tomonidan yig’ ib kelingan hamda kechki kassa xodimlaridan qabul qilib olingan inkassatsiya sumkalaridagi (qoplaridagi), shuningdek qayta sanash uchun kassa mudiri tomonidan topshirilgan naqd pul va boshqa qimmatliklarni qayta sanashga mo’ ljallangan kassa; Kassa operatsiyalari — kassa hujjatlari asosida naqd pul va boshqa qimmatliklarni kirim yoki chiqim qilish, qayta sanash, saralash, o’ rab-bog’ lash, almashtirib berish hamda inkassatorlardan qabul qilib olish yoki ularga tashish uchun topshirish; 29 Kassa tarmog’ i — naqd pul va boshqa qimmatliklar bilan kassa operatsiyalarini bajarish hamda ularning but saqlanishini ta’minlash uchun tashkil etilgan kirim, chiqim, qayta sanash va kechki kassalar hamda pul omborlari joylashgan hudud; Kassa hujjatlari — belgilangan tartibda rasmiylashtirilib, naqd pul va boshqa qimmatliklarni kirim yoki chiqim qilish uchun, shuningdek inkassatorlardan qabul qilib. Kirim kassa operatsiyalarini bajarish. Bank kassasiga kirim qilinayotgan naqd pullar va boshqa qimmatliklar kassirlar tomonidan saralangan va donalab sanalgan holda qabul qilinishi shart. Bank kassalariga naqd pullarni qabul qilish quyidagi hujjatlarga asosan amalga oshiriladi: a) bank mijozlari bo’ lgan xo’ jalik yurituvchi subyektlardan mazkur Yo’ riqnomaning 2-ilovasidagi naqd pullarni topshirish e’loni bo’ yicha; b) Bank xodimlari tomonidan bankka yetkazilgan zararni qoplash uchun, xizmat safariga olingan bo’ nakning sarflanmagan qismini qaytarish va boshqa shu kabi holatlarda bank xodimlaridan mazkur Yo’ riqnomaning 3-ilovasidagi kirim kassa orderi (bank faoliyati bilan bog’ liq bo’ lgan naqd puldagi kirim operatsiyalarini, xususan bankning bir hisobvarag’ idagi naqd pullarini ikkinchi bir hisobvaraqqa kirim qilishda, shuningdek olib kelingan madad pullarini bank kassasiga kirim qilishda foydalaniladi) bo’ yicha; v) jismoniy shaxslardan kommunal to’ lovlarni qabul qilish, aholiga kommunal xizmat ko’ rsatuvchi tashkilotlar tomonidan ishlab chiqilgan maxsus blanklar bo’ yicha; g) jismoniy shaxslardan bir martalik (soliq to’ lovlaridan tashqari) to’ lovlarni mazkur Yo’ riqnomaning 4-ilovasiga muvofiq shakldagi aholidan bir martalik to’ lovlarni qabul qilish blanki bo’ yicha; d) aholidan bank depozit hisobvaraqlariga omonatlarni naqd pulda qabul qilish O’ zbekiston Respublikasi banklarida depozit operatsiyalarini amalga 30 oshirish tartibi to’ g’ risidagi yo’ riqnomada (ro’ yxat raqami 2711, 2015-yil 26- avgust) ko’ rsatilgan blanklar bo’ yicha; e) jismoniy shaxslardan soliq to’ lovlarini qabul qilish mazkur Yo’ riqnomaning 5-ilovasiga muvofiq shakldagi jismoniy shaxsning soliq to’ lovlari uchun maxsus blanki asosida amalga oshiriladi. Naqd pullarni topshirish e’loni uch qismdan — “e’lon”, “kvitansiya” va “order” dan iborat. Ushbu kirim hujjatining “e’lon” qismi kunlik kassa hujjatlariga tikiladi, “kvitansiya” qismi kirim kassasi kassiri tomonidan imzolangan va kassaning muhri bosilgan holda naqd pulni topshirgan mijozga, “order” qismi esa buxgalteriya xodimiga beriladi. Kirim kassa orderi uch nusxada to’ ldiriladi. Uning birinchi nusxasi kunlik kassa hujjatlariga tikiladi, ikkinchi nusxasi buxgalteriya xodimlariga va uchinchi nusxasi kirim kassasi kassirining imzosi va muhri qo’ yilgan holda naqd pulni topshirgan bank xodimiga beriladi. Bank bir hisobvaraqdagi naqd pullarni ikkinchi bir hisobvaraqqa kirim qilishda kirim kassa orderi ikki nusxada rasmiylashtiriladi hamda uning birinchi nusxasi kunlik kassa hujjatlariga tikiladi va ikkinchi nusxasi buxgalteriya xodimlariga beriladi. Fuqarolardan soliq to’ lovlarini qabul qilishda foydalaniladigan jismoniy shaxsning soliq to’ lovlari uchun maxsus blanki uch qismdan — “xabarnoma”, “patta” va “kirim orderi” dan iborat. Maxsus blankning “kirim orderi” deb nomlangan qismi kunlik kassa hujjatlariga tikiladi, “patta” qismi soliqni to’ lagan jismoniy shaxsga va “xabarnoma” qismi (bankning buxgalteriya bo’ linmasi xodimlari tomonidan) tegishli tuman (shahar) davlat soliq inspeksiyasiga, ularning so’ rovnomasiga asosan taqdim etiladi. Xo’ jalik yurituvchi subyekt bank kassasiga naqd pullarni topshirishdan oldin buxgalteriya bo’ limi xodimlariga murojaat etishi lozim. Buxgalteriya xodimlari kirim kassa hujjatlarini O’ zbekiston Respublikasi banklarida buxgalteriya hisobini yuritish va buxgalteriya ishlarini tashkil qilish tartibi to’ g’ risidagi yo’ riqnoma (ro’ yxat raqami 1834, 2008-yil 11-iyul) talablari asosida to’ 31 g’ ri rasmiylashtirilganligini tekshirib, ularni kirim kassa jurnaliga qayd etgan holda kirim kassasi kassiriga topshiradi. (4-rasm. Kassa operatsiyalari bo’limi.) 4.“Qishloq Qurilish Bank” faoliyatini asosiy ko’rsatkichlari va moliyaviy natijalari bilan tanishish. 7 Bank tizimi faoliyati asosiy ko’ rsatkichlari ustidan monitoring o’ rnatish to’ g’ risida Bank sohasida iqtisodiy islohotlarni faollashtirish, tijorat banklarini sarmoyalashtirish darajasini oshirish, bank tizimi faoliyati ko’ rsatkichlari ustidan monitoringni amalga oshirish maqsadida Vazirlar Mahkamasi qaror qiladi: 1. O’ zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan xalqaro standartlarga muvofiq har bir bank uchun majburiy bo’ lgan iqtisodiy ko’ rsatkichlar tizimini belgilovchi normativ hujjatlar hamda tijorat banklari reytingini baholash tamoyillari ishlab chiqilganligi va tasdiqlaganligi ma’lumot uchun qabul qilinsin. 2. O’ zbekiston Respublikasi Markaziy bankining tijorat banklari faoliyatining 1-ilovaga muvofiq ro’ yxat bo’ yicha asosiy ko’ rsatkichlari ustidan monitoring o’ rnatish to’ g’ risidagi taklifi qabul qilinsin. “Axbor Reyting” kompaniyasiga, boshqa reyting agentliklariga banklar reytingini baholashda 1-ilovada keltirib o’ tilgan iqtisodiy ko’ rsatkichlar o’ zgarishini hisobga olish tavsiya etilsin. O’ zbekiston Respublikasi Markaziy banki, 7 https://lexs.uz 32 Moliya vazirligi hamda Iqtisodiyot vazirligi har bir tijorat banki faoliyati va umuman bank tizimi asosiy iqtisodiy ko’ rsatkichlarini har oyda tahlil qilsinlar, tahlil natijalari bo’ yicha ularni yaxshilash chora-tadbirlarini ko’ rsinlar. (2-bandning uchinchi xatboshisi O’ zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2003-yil 28-fevraldagi 112-son qarori tahririda — O’ R QHT, 2003-y., 4-son, 42-modda) 3. Tijorat banklari Kengashlariga va Boshqaruvlariga: banklar faoliyati iqtisodiy ko’ rsatkichlarini yaxshilash bo’ yicha zarur chora-tadbirlar ko’ rish, bunda aholi mablag’ larini jalb etishga, aktivlarning sifat jihatidan o’ sishini ta’minlashga, iqtisodiyotning real sektoriga kredit qo’ yilmalarni, shu jumladan, xorijiy valyutadagi qo’ yilmalarni ko’ paytirishga, shuningdek, banklarning resurs bazalarini kengaytirishga alohida e’tibor berish; xususiy va xorijiy sarmoya investitsiyalari tarzidagi qo’ shimcha resurslarni jalb etish maqsadida, banklarning majburiyatlar va aktivlar bo’ yicha foiz stavkalari darajasining maqbul tarkibi hisobiga dividendlarning banklar aksiyadorlarini jalb etuvchi miqdorini ta’minlash yo’ li bilan banklarning foyda olish darajasini oshirish yuzasidan kompleks tadbirlar ishlab chiqish tavsiya etilsin. 4. O’ zbekiston banklar uyushmasi tijorat banklari bilan birgalikda respublikada tijorat banklarini potensial qarz oluvchilarning kredit tarixi to’ g’ risidagi axborotlar bilan ta’minlash tizimini (kredit-axborot byurosini) tashkil etish bo’ yicha joriy yil oxirigacha taklif kiritsin. 5. Mazkur qarorning bajarilishini nazorat qilish O’ zbekiston Respublikasi Bosh vazirining birinchi o’ rinbosari B.S. Hamidov va O’ zbekiston Respublikasi Markaziy banki raisi F.M. Mullajonov zimmasiga yuklansin. Tijorat banklari faoliyati monitoringi uchun asosiy ko’ rsatkichlar RO’ YXATI: Bank s armoyasi 1. Bankning jami sarmoyasi, hammasi — bank tizimining jami sarmoyasida bank sarmoyasining salmog’ i 2. Zaxira sarmoya 33 AKTIV OPERATSIYALAR 3. Bank aktivlari summasi, hammasi 4. Kredit qo’ yilmalar, hammasi 5. O’ z resurslari va jalb etilgan resurslar hisobiga iqtisodiyotning real sektoriga kredit qo’ yilmalar, hammasi shu jumladan: — yuridik shaxslarga kreditlar — jismoniy shaxslarga kreditlar 6. Kredit qo’ yilmalarning umumiy aktivlarga nisbati 7. Bir yildan ortiq muddatga berilgan kreditlar — kreditlarning umumiy miqdorida bir yildan ortiq muddatga berilgan kreditlar salmog’ i 8. Xorijiy valyutada berilgan kreditlar, hammasi shu jumladan: — qiska muddatli kreditlar — o’ rtacha muddatli kreditlar —uzoq muddatli kreditlar 9. Kreditlarning umumiy miqdorida qayta moliyalanadigan xorijiy kreditlar salmog’ i 10. Bankning o’ z sarmoyasi investitsiyalari, hammasi 11. Qarz bilan bog’ liq qimmatli qog’ ozlarga qo’ yilmalar. Hisobot yilida bank likvidlik, ishonchlilik va to'lov qobiliyati kabi bir qator muhim ko'rsatkichlarni saqlab qolishga qaratilgan siyosatning kuchliligi bo'yicha bank bir qancha ijobiy va samarali natijalarga erishdi. Bankning moliyaviy holati yanada yaxshilandi va barcha ustuvor ko'rsatkichlar bo'yicha majburiyatlar ta'minlandi. Natijada, 2019 yil yakunlariga ko'ra, bankning umumiy kapitali yil boshiga nisbatan 210,7 milliard so'mdan 1445,9 milliard so'mga oshdi. Xususan, 34 qo'shimcha aktsiyalar emissiyasi natijasida shakllangan ustav kapitalining miqdori 1074,7 milliard so'mga etdi. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 12 sentyabrdagi "Bank tizimini yanada rivojlantirish va barqarorligi chora-tadbirlari to'g'risida" gi PD- 3270-sonli qarori talablarini bajarish uchun bankning jami depozitlari 2014,4 mlrd. So'mgacha oshdi. Yil boshiga nisbatan 192,8 milliard so'mga yoki 7,4 foizga oshdi. Hisobot davri oxirida aholining bank omonatlari tarkibidagi omonatlari hajmi (dastlabki depozitni hisobga olmaganda) 601,2 milliard so'mni tashkil etdi, o'sish 158,3 milliard so'mga yoki 136 foizga oshdi. 8 Bunda daromad keltiruvchi aktivlarning ulushi 91,1 % tashkil qildi. Mijozlar bilan yaqindan hamkorlik qilish va ularning istiqboli loyihalarini moliyaviy qo’llab quvvatlash borasida olib borilayotgan ishlar o’z natijasini berib, bankning jami kredit qo’yilmalarini miqdori nisbatan 34,3 % ga oshdi va 2020 yilning 1-yanvar holatiga jami kreditlar qoldig’i 11380, mlrd. so’mni tashkil etdi. Hisobot davri mobaynida bank bilan hamkorlik qilayotgan korparativ va chakana mijozlar safi yanada kengaydi.2020-yilning 1-yanvar holatiga kelib, bank bilan hamkorlik qilayotgan yuridik va jismoniy shaxslar soni 900 mingdan ortgani bugungi kunda mijozlarning bankimizga bo’lgan ishonchi yanada ortdi. Bankning resurs bazasini mustahkamlash maqsadida horijiy moliya institutlarining mablag’larini ham jalb qilish ishlari faol davom ettirildi. 8 https://lexs.uz 35 (4- Qishloq Qurilish Bankining 2020-yilning asosiy ko’rsatkichlari dinamikasi.) 36 Xulosa O’zbekistonda bank tizimini yanada takomillashtirishning asosiy yo’nalishlari va iqtisodiyotni rivojlanishi uchun tijorat banklarining barqarorligini ta’minlash borasida jiddiy, dolzarb muammolarning mavjudligi va ularni hal qilishning ilmiy asoslangan yo’nalishlarini ishlab chiqishning zarurligi bugun bank sohasida hali kuplab ishlarni amalga oshirish kerakligidan dalolat beradi. Iqtisodiyotda tijorat banklari yuqorida keltirib o’tilgan funktsiyalarni bajarishi natijasida investitsiyalar va ishlab chiqarish hajmini kengaytirish uchun zarur bo’lgan yirik ssuda kapitali yaratish imkoniyati yuzaga keladi, bu esa o’z navbatida ishsizlik darajasini kamaytirishga, mamlakat tovar bozorini milliy ishlab chiqarish mahsulotlari bilan to’ldirishga, buning oqibatida milliy valyuta va mamlakat iqtisodiyoti barqarorligi ta’minlashga yordam beradi. Мalakaviy amaliyot hisobotini bajarish jarayonida amalga oshirilgan tadqiqot va tahlil natijalari bo’yicha iqtisodiyotni rivojlanishida tijorat banklarining o’rni va bozor infratuzilmasini davlat tomonidan qo’llab quvvatlash mexanizmlarini takomillashtirish va tijorat banklariningbozor infratuzilmasini muxim tarkibiy qismi sifatidagi faoliyatini takomillashtirish bilan bog’liq bo’lgan bir qator quyidagi ilmiy xulosalarni shakllantirishga muvaffaq bo’ldik: Iqtisodiyotga yo’naltirilayotgan kreditlar hajmini oshirish va banklarning investitsiya jarayonlaridagi ishtirokini yanada kengaytirish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlariga ajratiladigan kreditlar hajmini oshirish, avvalambor, investitsiya maqsadlariga, boshlang’ich sarmoyani shakllantirishga, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish hamda texnologik yangilash uchun uzoq muddatli kreditlar berishni ko’paytirish. Aynan kreditlash, mamlakatda iqtisodiy o’sishni ta’minlashga undaydi, bozorda mahsulotlar miqdorining ko’payishini rag’batlantiradi, natijada inflyatsiya darajasini pasayishiga olib keladi. Tijorat banklari kreditlari bo’yicha foiz stavkalari miqdoriga ta’sir ko’rsatuvchi omillardan biri bo’lgan Markaziy bank qayta moliyalash stavkasini bosqichma-bosqich 6-8 foizgacha kamaytirish maqsadga muvofiq. Bu aholi va xo’jalik yurituvchi sub’ektlar uchun kreditlarni maqbulligini (hammabopligini) 37 oshirishga imkoniyat tug’diradi, pirovardida ichki talab va ishlab chiqarishni rag’batlantiradi, qarz oluvchilarni bankrotlik darajasini kamaytiradi. “2017-2021 yillarda respublika moliya-bank tizimini yanada isloh qilish va barqarorligini oshirish hamda yuqori halqaro reyting ko’rsatkichlariga erishishning ustuvor yo’nalishlari to’g’risida”gi davlat dasturining amaliy davomi sifatida moliyaviy barqarorligini yanada oshirish va uning investitsiyaviy faolligini kuchaytirishga qaratilgan yangi davlat dasturlarini qabul qilish, kredit portfelini boshqarish bo’yicha talablarni kuchaytirish, faoliyatini nazorat qilish va tartibga solishga oid normativ-huquqiy hujjatlar bazasini yanada takomillashtirish. Davlat tomonidan nobank mikrokredit tashkilotlari tarmog’ini ayniqsa, viloyatlardagi shaharlarda, tumanlarda va aholi zich joylashgan hududlarda joriy etish va kengaytirish. Molyaviy institutlar faoliyatiga chet el investitsiyalarini keng jalb qilish maqsadida davlat tomonidan chet ellik investorlarga qulay investitsion muhit yaratish va investorlarning huquqlarini himoya qilish. Tijorat banklari kredit portfeli tarkibida uzoq muddatli investitsiyaviy moliyalashning ulushiga qarab, tabaqalashtirilgan stavkalar bo’yicha berilgan foyda solig’i imtiyozlarini 2023 -yilgacha uzaytirish. Respublikamizning barcha tijorat banklari tomonidan yuridik va jismoniy shaxslarga masofaviy bank xizmatlari ko’rsatilishini ta’minlash bilan bir qatorda mijozlar tomonidan bank yangi xizmat turlariga bo’lgan ishonchini oshirish uchun, moliyaviy bank xizmatlariga oid qonunchilik bazasini takomillashtirish va reklama faoliyatlarini kengaytirish lozim; Xalqaro tashkilotlardan jalb qilinishi mumkin bo’lgan mablag’larni yuridik shaxslar va aholi depozitlari oshishi hisobiga kamaytirish va buning oqibatida tashqariga chiqib ketishi mumkin bo’lgan foiz to’lovlarini mamlakat ichida ushlab qolish lozim . Tijorat banklari tomonidan aholi bo’sh pul mablag’larini yuqori foizli, jozibador omonatlarga jalb qilishi bilan bankdan tashqari pul aylanmalarini bankka jalb qilish, aholining investitsion faolligini oshirish va barqaror daromad manbaiga ega bo’lib, turmush tarzini o’sishiga xizmat qiladi . 38 Foydanilgan adabiyotlar: 1.https://qqb.uz 2.https://lexs.uz 3.https: // banklar.uz 39

Qishloq Qurilish Bank tashkiliy tuzilishi va faoliyatini tashkil etish asoslari bilan tanishish (hisobot)

Sotib olish