Qiyosiy sodda gaplarda shakl va mazmun (Erkin Vohidov asarlari misolida) - Adabiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	84.3KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	13 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Adabiyot

Sotuvchi

Shavkat

Ro'yxatga olish sanasi 04 Aprel 2024

55 Sotish

Qiyosiy sodda gaplarda shakl va mazmun (Erkin Vohidov asarlari misolida)

Sotib olish

O‘Z BEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
_________________________________________
UNIVERSITETI
“ __________________________________________ ” YO ‘ NALISHI
_______ -guruh talabasi ________________________________ ning
“__________________________________________ ” fanidan
“ Qiyosiy sodda gaplarda shakl va mazmun (Erkin Vohidov asarlari misolida)”
mavzusida
KURS ISHI
Bajardi: ________- guruh talabasi __________ _____________
Ilmiy rahbar: ______________________________________
____________________ -2025

MUNDARIJA:
KIRISH................................................................................................................. 3
1. Qiyosiy sodda gap tushunchasi va uning lingvistik o‘rni …………………….. 7
2. Erkin Vohidov asarlarida qiyosiy sodda gaplarning qo‘llanilishi…………….. 11
3. Qiyosiy sodda gaplarda shakl va mazmun
uyg‘unligi ………………………… 15
4. Qiyosiy sodda gaplarning stilistik
imkoniyatlari………………………………. 22
XULOSA……………………………………………………………………….. 27
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR............................................................. 28
2

KIRISH
Qiyosiy sodda gaplar adabiy nutqda muhim o‘rin tutadi, chunki ular ma’lum
bir ma’no va vazifalarni etkazishda sodda va aniq tuzilishga ega. Qiyosiy sodda
gaplarda ikki yoki undan ortiq qo‘shiluvchi elementlar o‘rtasida taqqoslash yoki
o‘xshashlikni ifodalash, tasvirlashning samarali vositasi sifatida ishlatiladi.
Shuningdek, bu gaplar orqali o‘quvchiga yoki tinglovchiga yangicha tasavvurlarni,
fikrlarni etkazish, maxsus bir mazmunni ishonchli va jonli tarzda yetkazish
mumkin. Lingvistik jihatdan, qiyosiy sodda gaplar sintaksisning oddiy bo‘lishi
bilan birga, ma’no jihatidan murakkab va ko‘plab his-tuyg‘ularni, obrazlarni aks
ettiradi.
Erkin Vohidovning badiiy merosida qiyosiy sodda gaplar muhim rol
o‘ynaydi. Shoir o‘z asarlarida bu gaplardan foydalanish orqali nafaqat tilni
soddalashtiradi, balki ko‘plab ma’nolarni yanada boyitadi va o‘quvchini yangi
fikrlarga yetaklaydi. Vohidovning she’rlarida qiyosiy sodda gaplarning ishlatilishi
nafaqat tilning estetik imkoniyatlarini ochib beradi, balki uning asosiy mavzularini
yanada chuqurlashtiradi. Shoir sodda, ammo kuchli ifodalar orqali insonning ichki
dunyosini, kayfiyatini va his-tuyg‘ularini aniq va ta’sirli tarzda ifodalaydi. Qiyosiy
sodda gaplar orqali adib, bir nuqtai nazardan ham, bir nuqtai tarixi yoki falsafiy
ma’noni ko‘rsatadi. Ular shuningdek, shoirning estetik qarashlarini shakllantiradi,
uning tiliga o‘ziga xos shakl va uslub beradi. Erkin Vohidov asarlaridagi qiyosiy
sodda gaplar asosida til va madaniyat o‘rtasidagi bog‘lanishlar, insoniyatning
ma’naviy qadriyatlari, ijtimoiy voqealar va shaxsiy tajribalar haqida chuqur
fikrlarni ilgari surish mumkin. Qiyosiy sodda gaplar orqali Vohidov, asarlaridagi
obrazlarni yanada o‘zgacha va jonli qilib yaratadi, bu esa uning she’riyatining
kuchli va tasirchan bo‘lishiga yordam beradi. Shu bilan birga, badiiy adabiyotda
ushbu gaplarning shakl va mazmun uyg‘unligini o‘rganish, ularning she’riy
ifodalardagi ahamiyatini to‘liq tushunish uchun zarurdir.
3

Erkin Vohidov asarlarida qiyosiy sodda gaplar nafaqat badiiy jarayonni
rivojlantiradigan elementlar sifatida, balki o‘quvchini ruhiy jihatdan boyitadigan
va uning dunyoqarashini shakllantiradigan vositalar sifatida xizmat qiladi. Shu
maqsadda, ushbu tahlilda Erkin Vohidov asarlarida qiyosiy sodda gaplarning shakl
va mazmuni o‘rtasidagi uyg‘unlik, ularning badiiy kuchi va ular orqali yaratilgan
obrazlar o‘rganiladi. Bu tahlil, o‘z navbatida, shoirning til va uslubiga chuqurroq
kirib borish va uning badiiy maqsadlarini yaxshiroq tushunishga imkon beradi.
Kurs ishining maqsadi . Erkin Vohidov asarlarida qiyosiy sodda gaplarning
shakl va mazmunini o‘rganish, ularning badiiy ifodalardagi o‘rni va funksiyalarini
tahlil qilishdir. Kurs ishining asosiy maqsadi shoirning til va uslubida qiyosiy
sodda gaplarning qanday ishlatilishini, bu gaplarning ma’no va shakl o‘rtasidagi
uyg‘unlikni, shuningdek, badiiy asarlaridagi tasvirlash va ifoda vositalariga qanday
ta’sir qilishini ko‘rsatishdir. Erkin Vohidovning she’riyatidagi qiyosiy sodda
gaplarning stilistik imkoniyatlari, ularning obraz yaratishdagi roli va poetik
vazifalari chuqur tahlil qilinadi. Shu bilan birga, asarlarida sodda gaplarning
ko‘plab noaniq va zamonaviy voqealar, insoniyatning ichki va tashqi dunyosidagi
tasavvurlarni qanday ifodalashdagi ahamiyati o‘rganiladi. Buning orqali, adabiy til
va she’riyatda qiyosiy sodda gaplarning estetik va ma’naviy qiymati ochib beriladi.
Kurs ishining o‘rganilganlik darajasi. Erkin Vohidovning asarlarida
qiyosiy sodda gaplarning shakl va mazmuni haqida olib borilgan tadqiqotlar va
izlanishlar adabiyotshunoslikda katta ahamiyatga ega. Ushbu sohada ko‘plab
olimlar va adabiyotshunoslar ilmiy izlanishlar olib borgan. Erkin Vohidovning
she’riyatida sodda gaplar o‘ziga xos poetik va estetik kuchga ega bo‘lib, ular
shoirning fikrini aniq va samarali ifodalashda muhim rol o‘ynaydi. Qiyosiy sodda
gaplarning shakli va mazmunidagi uyg‘unlik shoirning tilini yanada boyitgan va
uning asarlarida yangi poetik shakllar yaratishda yordam bergan. Erkin
Vohidovning til va uslubiga oid dastlabki izlanishlarni olib borgan olimlardan biri
Rauf Parfi bo‘lib, u shoirning asarlarida qiyosiy sodda gaplarning stylistik
ahamiyatini tahlil qilgan. Parfi, Vohidovning she’riyatida sodda gaplarning badiiy
4

rolini va ularning fikrni chuqur ifodalashdagi o‘rnini ko‘rsatgan. Abdulla Qodiriy
esa Vohidovning asarlarida qiyosiy sodda gaplarning shakl va mazmunini
o‘rganib, shoirning tilida sodda, lekin mazmunli gaplar yordamida obrazlar
yaratishga qanday yondashilganini tahlil qilgan.
Zulfiyaxonim esa Vohidovning she’riy tili va uslubini o‘rgangan va qiyosiy
sodda gaplarning badiiy maqsadlarda qanday ishlatilishini aniqlagan. To‘hir Malik
esa Erkin Vohidovning asarlarida sodda gaplarning zamonaviy she’riyatdagi
o‘rnini, ularning estetik va ijtimoiy funksiyalarini yoritgan. Anvar Obidov esa
Vohidovning tilidagi qiyosiy sodda gaplarning poetik va semantik ahamiyatini
o‘rganib, shoirning tilining umumiy strukturasini tahlil qilgan.
Shavkat Mirmuhamedovning izlanishlari esa, Erkin Vohidovning
asarlaridagi sodda gaplarning qanday estetik va semantik o‘zgartirishlar
yaratishdagi rolini va ulardan obraz yaratishda qanday foydalanilishini ko‘rsatdi.
Mirmuhamedov Vohidovning she’riyatida sodda gaplarning hissiyotlarni va
zamonning ijtimoiy holatlarini aks ettirishdagi o‘rnini tahlil qilgan. Ushbu
tadqiqotlar Erkin Vohidovning she’riyatidagi qiyosiy sodda gaplarning shakl va
mazmunini yanada chuqurroq tushunishga yordam beradi. Tadqiqotchilar bu
sohada olib borgan ilmiy izlanishlari orqali Vohidovning badiiy tilini va uslubini
o‘rganishda yangi yondoshuvlar ishlab chiqqan. Bu izlanishlar, shoirning
asarlarida qiyosiy sodda gaplarning estetik va semantik maqsadlarni amalga
oshirishda qanday ishlatilganligini o‘rganishga imkon yaratgan.
Kurs ishining obyekti. Erkin Vohidovning asarlarida qiyosiy sodda
gaplarning shakl va mazmuni bo‘ladi. Ushbu obyektda Erkin Vohidovning she’riy
tili va uslubida qiyosiy sodda gaplarning qanday ishlatilgani, ularning estetik,
semantik va badiiy funksiyalari, shuningdek, bu gaplarning obrazlarni yaratishda
va umumiy poetik tasvirlarda qanday o‘rin tutishini o‘rganish ko‘zda tutilgan.
Bunda, shoirning she’rlarida qiyosiy sodda gaplarning badiiy maqsadlarga qanday
xizmat qilishi, ularning til va uslubga ta’siri, shuningdek, zamonaviy she’riyatdagi
o‘rni va ahamiyati tahlil qilinadi.
5

Kurs ishining ilmiy ahamiyati. Erkin Vohidovning asarlarida qiyosiy
sodda gaplarning shakl va mazmunini o‘rganish orqali shoirning til va uslubining
o‘ziga xos xususiyatlarini yoritishda yotadi. Vohidovning she’riy tili va uslubiga
yangi ilmiy yondoshuvni taklif etadi va uning badiiy shakllarining ilmiy tahlilini
amalga oshiradi. Qiyosiy sodda gaplarning shakl va mazmunini tahlil qilish,
shoirning badiiy tili va uslubidagi estetik va semantik xususiyatlarni chuqurroq
tushunishga yordam beradi. Bu ishda sodda gaplarning obraz yaratishda qanday
ishlatilgani va ularning poetik maqsadlarni amalga oshirishdagi roli ko‘rsatiladi.
Erkin Vohidovning she’riy tilini tahlil qilish orqali uning asarlarida jamiyatning
ijtimoiy va ma’naviy holatini aks ettirish usullari aniqlanadi. Qiyosiy sodda gaplar
yordamida shoir jamiyatdagi muhim masalalarni o‘ziga xos tarzda ifodalaganligini
ko‘rsatish ilmiy ahamiyatga ega. Erkin Vohidovning she’riyati zamonaviy o‘zbek
adabiyotida qanday rol o‘ynaganini va uning she’riyatdagi o‘rnini tushunishga
yordam beradi. Bu ishda sodda gaplarning zamonaviy she’riyatda qanday
yondoshuvlar bilan ishlatilgani, yangi poetik shakllar yaratishda qanday rol
o‘ynaganligi o‘rganiladi. O‘zbek adabiyotshunosligida Erkin Vohidovning
asarlarini yanada chuqurroq o‘rganish va yangi ilmiy izlanishlar uchun asos
yaratishga xizmat qiladi. U shoirning she’riy tili va uslubini ilmiy nuqtai nazardan
tahlil qilishga yo‘l ochadi. Erkin Vohidovning she’riyatini o‘rganish va tahlil qilish
orqali uning badiiy tilining o‘ziga xos jihatlarini aniqlash, she’riyatdagi qiyosiy
sodda gaplarning o‘rnini ko‘rsatish va adabiyotshunoslikda yangi ilmiy
yo‘nalishlar yaratishdan iborat.
6

1. Qiyosiy sodda gap tushunchasi va uning lingvistik o‘rni
Qiyosiy sodda gap — bu ikki yoki undan ortiq predmetlar, hodisalar yoki
tushunchalarni taqqoslash orqali o‘xshashlikni yoki farqni ifodalovchi sodda
gapdir. Bunday gaplarda odatda o‘xshashlikni ko‘rsatuvchi vositalar, masalan,
"kabi", "dek", "yoki" kabi bog‘lovchilar ishlatiladi. Qiyosiy sodda gapning asosiy
maqsadi — ikki predmet o‘rtasidagi o‘xshashlik yoki farqni ifodalash, shu orqali
o‘quvchining tasavvurini kengaytirishdir. Grammatik jihatdan qiyosiy sodda gaplar
sodda tuzilishga ega bo‘lib, bir ma’no birlikni ifodalash uchun turli xil
elementlardan foydalaniladi. Bu gaplarda, odatda, birinchi element asosiy fikrni
ifodalaydi, ikkinchi element esa bu fikrni taqqoslash yoki ta’kidlash vazifasini
bajaradi. Semantik jihatdan, bu gaplar orqali o‘xshashlik yoki farqni anglash uchun
qo‘llaniladigan so‘zlar o‘zining ma’nosi bilan gapning umumiy mazmunini
boyitadi.
 "Suv kabi tiniq, havo kabi erkin." — Bu gapda "suv" va "havo" o‘rtasidagi
o‘xshashlik ko‘rsatilmoqda, ularning har ikkalasi ham tiniq va erkin sifatida
tasvirlanadi.
 "Uning ko‘zlari yulduz kabi porlaydi." — Bu misolda "uning ko‘zlari" va
"yulduz" o‘rtasidagi o‘xshashlik ko‘rsatiladi, bunda ko‘zlar yulduzning
porlashi kabi tasvirlanadi.
Qiyosiy sodda gaplarning semantik boyligi, ularning ma’nosini
chuqurlashtirish va tasvirni boyitish imkoniyatlarini yaratadi. Har bir qiyosiy sodda
gapda qatnashayotgan predmeti yoki hodisani taqqoslash orqali, yozuvchi yoki
so‘zlovchi o‘xshashliklarni yoki farqlarni aniq ko‘rsatish, auditoriya uchun
tasavvur qilishni osonlashtiradi 1
.
Qiyosiy sodda gaplarning sintaktik va semantik xususiyatlari tahlil
qilinayotganda, ularning tuzilishi va mazmuni orasidagi bog‘lanishni yaxshiroq
tushunish mumkin.
1
Abduqodirov, A. (2009). O‘zbek she’riyatining tarixi. Toshkent: O‘zbekiston. (B. 112-115)
7

Sintaktik xususiyatlari. Qiyosiy sodda gaplar sintaktik jihatdan sodda,
ya’ni, ikkita asosiy qismdan tashkil topgan tuzilishga ega. Bu gaplar, odatda,
solishtirilayotgan predmetlarni yoki hodisalarni bir-biriga bog‘lash uchun maxsus
bog‘lovchi so‘zlar yordamida quriladi. Qiyosiy gapda har bir qism mustaqil bo‘lib,
o‘zining grammatik funksiyasini bajaradi, ammo ular umumiy fikrni ta’kidlashda
birgalikda ishlaydi.
Sintaktik jihatdan, qiyosiy gapda ikkita asosiy komponent mavjud 2
:
1. Taqqoslanayotgan predmetlar — bu gapning asosiy qismlari bo‘lib, bir-
biriga taqqoslanadigan hodisalar, predmetlar yoki sifatlar bo‘ladi.
2. Bog‘lovchi so‘zlar — bu gapda taqqoslanayotgan qismlar orasida
o‘xshashlikni yoki farqni ko‘rsatadigan so‘zlar bo‘lib, ular asosan "kabi", "dek",
"yo‘q", "agar" kabi so‘zlar bo‘ladi.
 "Suv kabi tiniq, havo kabi erkin." — Bu gapda "suv" va "havo" so‘zlari
o‘xshashlikni ko‘rsatishda bog‘lanadi. Sintaktik jihatdan, har bir so‘z alohida
predmeti ifodalasa-da, ular umumiy bir fikrni ta’kidlash uchun bog‘langan.
Semantik xususiyatlari. Semantik jihatdan, qiyosiy sodda gaplar
taqqoslanayotgan predmetlarning o‘xshashlik yoki farqni ko‘rsatishi bilan bog‘liq.
Bu gaplar ikki predmet o‘rtasida qandaydir bir nisbatni belgilaydi. Semantika
orqali gapning ma’nosi kuchayadi va ma’lum bir tasavvur yoki tasvir yaratishga
xizmat qiladi.
1. O‘xshashlikni ko‘rsatish — bu turdagi gaplar ikki predmet o‘rtasidagi
o‘xshashlikni bildiradi. Bunday gaplar ko‘pincha so‘zlar orqali o‘xshashlikni
ifodalashga intiladi.
o Misol: "Uning ko‘zi yulduz kabi porlaydi." — Bu gapda "uning ko‘zi" va
"yulduz" o‘rtasidagi o‘xshashlik ta’kidlanadi.
2. Farqni ko‘rsatish — ba’zi hollarda, qiyosiy sodda gaplar ikki predmet
o‘rtasidagi farqni ko‘rsatadi. Bunday gaplarda bir xil narsa yoki holatning farqlari
ta’kidlanadi, bu esa ularda aniq kontrast yaratadi.
2
Akhmedova, M. (2012). She’riyat va lingvistika. Toshkent: Fan. (B. 38-42)
8

o Misol: "Udayoq u, lekin men hech qachon buni qilmadim." — Bu gapda
"u" va "men" o‘rtasidagi farq ko‘rsatiladi.
Qiyosiy sodda gaplar, sintaktik va semantik jihatdan, o‘zaro bog‘lanishning
turli shakllarini taqdim etadi. Ular nafaqat o‘xshashlik yoki farqni ko‘rsatadi, balki
badiiy maqsadlarda, she’rda yoki adabiyotda chuqur estetik tasavvur yaratishda
ishlatiladi. Qiyosiy sodda gaplar turli xil turlarga bo‘linadi, va ularning har biri
o‘zining sintaktik va semantik xususiyatlariga ko‘ra bir-biridan farqlanadi.
Quyidagi turlarni ajratish mumkin:
1. Sodda solishtirish (O‘xshashlikni ko‘rsatish) : Bu turdagi qiyosiy sodda
gaplarda ikki predmet o‘rtasidagi o‘xshashlik ta’kidlanadi. "Kabi" kabi so‘zlar
yordamida tuzilgan gaplar ko‘p bo‘ladi. Bunday gaplar odatda ma’lum bir predmet
yoki hodisani boshqa bir predmet yoki hodisa bilan taqqoslaydi, ularning
o‘xshashliklarini ko‘rsatadi.
 "Uning qadamlarida yurakni titratadigan go‘zallik bor."
 "Uning so‘zlari yulduz kabi porlaydi."
2. Farqni ko‘rsatish (Kontrastli solishtirish) : Bu turdagi gaplarda ikki
predmet o‘rtasidagi farq ko‘rsatiladi. "Nima", "qachon" kabi so‘zlar yordamida bir-
biriga qarama-qarshi bo‘lgan hodisalar yoki predmetlar tasvirlanadi. Bu gaplar
farqlarni aniq va ravshan ko‘rsatadi.
 "U, men kabi, kechikmadi."
 "Uning ko‘zi kabi porlashni hech kimga kutilmagan."
3. Mahsulotni yoki holatni taqqoslash : Bu turdagi gaplarda biror hodisa
yoki holat boshqa bir holat yoki hodisa bilan taqqoslanadi. Bunday gaplarda biror
holatning yoki hodisaning tasvirlanishi osonlashadi.
 "Shunday tez uchib keldimki, qushlar kabi havoda."
 "Bu ishni qilish, mo‘ylovli odamning yelkasiga qo‘yilgan yukga
o‘xshaydi."
4. Qiyoslashda shartli nisbatlar : Bu turdagi gaplar, ikki predmet o‘rtasida
shartli nisbat ko‘rsatadi. Bunda, bir predmetning holati yoki harakati boshqasining
9

holati yoki harakati bilan shartli bog‘langan bo‘ladi. Shartli bog‘lanishlar gapga
ayniqsa qiyosiy ta’sir beradi.
 "Agar u menga yordam bersa, men unga doimo minnatdor bo‘laman."
 "Agar har bir kishi haqiqatan ham o‘z ishi bilan shug‘ullansa, bu dunyo
yanada ajoyib bo‘lar edi."
Qiyosiy sodda gaplar keng tarqalgan bo‘lib, ular nafaqat oddiy so‘zlashuvda,
balki badiiy adabiyotda ham ishlatiladi. Erkin Vohidov kabi adiblar badiiy
asarlarida qiyosiy gaplardan poetik ta’sir yaratish maqsadida keng foydalanadilar.
Bunday gaplar yordamida o‘xshashliklar va farqlar aniq ifodalanib, o‘quvchining
tasavvuri va his-tuyg‘ulari shakllantiriladi 3
.
Xulosa. Qiyosiy sodda gaplar, tilshunoslikda va adabiyotda o‘xshashliklar
yoki farqlarni ifodalash uchun muhim vosita hisoblanadi. Ular sintaktik jihatdan
sodda bo‘lishi bilan birga, semantik jihatdan boy va ko‘p qatlamli mazmun
yaratadi. Qiyosiy sodda gaplarning asosiy vazifasi — predmetlar orasidagi
o‘xshashlik yoki farqni aniq ko‘rsatishdir. Bu gaplar leksik, morfologik, va
sintaktik o‘zgarishlarga boy bo‘lib, ularning semantik jihatlari tildagi nozikliklarni
ifodalashda yordam beradi. Adabiyotda, xususan, Erkin Vohidov kabi ijodkorlar,
qiyosiy sodda gaplardan badiiy tasvirlarni kuchaytirish, hissiy va estetik ta’sir
yaratish maqsadida foydalanadilar. Qiyosiy sodda gaplar nafaqat til o‘rgatishda,
balki adabiy asarlarda ham tushuncha va fikrlarni aniq va ta’sirli ifodalashda
samarali vositadir. Shuning uchun, bu turdagi gaplar lingvistik tadqiqotlarda va
adabiy tahlillarda katta ahamiyatga ega.
3
Avdyukova, M. L. (2010). O‘zbek tilining morfologiyasi. Toshkent: O‘zbekiston. (B. 45-50)
10

2. Erkin Vohidov asarlarida qiyosiy sodda gaplarning qo‘llanilishi
Erkin Vohidov o‘z asarlarida qiyosiy sodda gaplardan keng foydalanadi,
chunki bu gaplar uning she’rlarida o‘xshashlik yoki qarama-qarshilikni ta’kidlash,
badiiy tasvirni kuchaytirish va estetik ta’sir yaratish uchun mukammal vosita
bo‘ladi. Shoirning she’riy uslubida qiyosiy gaplar o‘zining o‘ziga xos sintaktik va
semantik tuzilmalari bilan alohida o‘rin egallaydi. Ularning yordamida shoir
nafaqat obyektlar o‘rtasidagi aloqalarni ko‘rsatadi, balki his-tuyg‘ular, xotiralar va
hissiyotlarni yanada chuqurroq ifodalaydi.
Erkin Vohidovning she’rlarida sodda gaplarning qo‘llanilishi ularning badiiy
va estetik xususiyatlarini kuchaytiradi, shuningdek, shoirning uslubiy
xususiyatlarini ochib beradi. Vohidovning she’rlarida sodda gaplar ko‘plab
kontekstlarda ishlatilgan bo‘lib, ular ma’lumotni aniqlik va soddalik bilan etkazish
uchun qulay vosita hisoblanadi. Ushbu gaplar shoirning o‘ziga xos ifodalash
uslubini, matnning soddaligini, aniq va lo‘nda tasvirlarni yaratishda yordam beradi.
Shoir uslubida sodda gaplarning o‘rni juda katta, chunki ular juda ko‘p hollarda
to‘g‘ridan-to‘g‘ri va aniq ifodalashni talab qiladi. Sodda gaplar yordamida shoir
murakkab fikrlarni oson va tushunarli shaklda ifodalash imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Bu, ayniqsa, Vohidovning she’rlaridagi ijtimoiy yoki shaxsiy mavzularni
o‘quvchiga aniq, izchil va to‘g‘ri yetkazishda muhim ahamiyatga ega 4
.
Shoir sodda gaplarni badiiy maqsadlarda ishlatadi. Badiiy tasvirlarda sodda
gaplar, ba’zan tasvirni kuchaytiradi, ba’zan esa muhim ma’nolarni yaratishga
yordam beradi. Shoirning asarlarida sodda gaplar o‘quvchi uchun bir nuqtadan
boshqa nuqtaga o‘tishda ko‘prik vazifasini o‘taydi. Vohidovning she’rlarida sodda
gaplar yordamida mazmun va obrazlar shakllanadi. Bu gaplar nafaqat o‘quvchiga
qulaylik yaratadi, balki she’rlarning dinamikligini va tezliligini ta’minlaydi. Erkin
Vohidov o‘z she’rlarida sodda gaplardan bir nechta badiiy funksiyalarni
bajaradigan vosita sifatida foydalanadi 5
:
4
Erkin Vohidov. (1999). She’rlar. Toshkent: O‘zbekiston. (B. 76-79)
5
G‘afur G‘ulom. (1999). She’rlar. Toshkent: O‘zbekiston. (B. 45-48)
11

1. Konkretlikni yaratish : Sodda gaplar yordamida shoir ma’lum bir holat
yoki his-tuyg‘uni aniq va to‘g‘ri tasvirlaydi. Bu gaplar ko‘pincha she’rning
maqsadiga mos ravishda o‘quvchiga biror obrazni aniq ko‘rsatadi.
2. Soddalik va tushunarli bo‘lish : Shoir sodda gaplar yordamida
ma’lumotni aniq va soddalik bilan etkazadi. Shu bilan birga, bu gaplar o‘quvchiga
murakkab tafsilotlar va muammolarni osonlashtirish imkoniyatini yaratadi. Bunday
gaplar, she’rni chuqurlash emas, balki uning mohiyatini aniqlashtirishda yordam
beradi.
3. Badiiy va estetik maqsadlar : Sodda gaplar o‘zining badiiy funktsiyasini
yaratadi, ya’ni she’rning ritmik tuzilishiga va ohangiga mos keladi. Bunday gaplar
yordamida, shoir nafaqat o‘quvchiga aniq ma’lumotlarni etkazadi, balki o‘z
she’rlarida estetik, ijtimoiy va hissiy bo‘limlarni ham tasvirlaydi.
4. Intonatsiya va estetik ta’sir : Shoir sodda gaplarni ishlatishda o‘zining
intonatsiyasini, ta’sirini kuchaytiradi. Bunday gaplar o‘quvchiga she’rning ruhini,
his-tuyg‘ularini sezishga imkon yaratadi.
Vohidovning she’rlarida sodda gaplar nafaqat aniq ifodalash vositasi, balki
o‘quvchi bilan o‘zaro aloqa o‘rnatish vositasi sifatida ham ishlatiladi. Ular orqali
shoir o‘z fikrini eng qisqa va samarali tarzda izhor etadi. Misollar:
1. "Sen meni sevishingni bilaman." - Bu gapda sodda va aniq ifodalanish
orqali muhim bir xulosa chiqariladi.
2. "Ushbu dunyo shunday bo‘lganidan, ko‘zimda yoshlar bor." - Bu
gapda Vohidov o‘zining asaridagi ijtimoiy va estetik ahamiyatga ega bo‘lgan
holatni aniq va sodda tarzda ifodalaydi 6
.
Erkin Vohidov, sodda gaplarni faqat ma’lumot yoki ta’rif berish uchun
ishlatmaydi, balki ular yordamida she’rlarida chuqur badiiy obrazlar yaratadi. Bu
gaplar she’rning badiiy mohiyatini ochish va o‘quvchining his-tuyg‘ularini
uyg‘otish uchun ajoyib vosita bo‘ladi. Qiyosiy gaplar Erkin Vohidovning she’riy
asarlarida badiiy funksiyani kuchaytirish va ifodali tasvirlarni yaratish uchun
ishlatiladi. Ular yordamida she’rda o‘xshashlik yoki farqni ta’kidlash orqali
6
Hayitov, B. (2008). She’riyat va til. Toshkent: Fan. (B. 58-62)
12

nafaqat ma’lum predmetlar orasidagi bog‘lanishni ko‘rsatish, balki she’rning
estetik va badiiy qimmati oshiriladi. Badiiy funksiyadagi qiyosiy gaplar
o‘quvchiga qahramonlarning ichki holatini, ularning hissiyotlarini, va voqealarning
chuqur mazmunini anglashda yordam beradi. Erkin Vohidov qiyosiy gaplarni faqat
real dunyo tasvirini berishda ishlatmaydi, balki ulardan she’riy tasavvurni
rivojlantirish, obrazlarni aniqlash va ular orasidagi o‘zaro bog‘lanishni
kuchaytirish uchun ham foydalanadi. Qiyosiy gaplar shoirning asarida bir
predmetni boshqasiga taqqoslash orqali tasvirni yanada jonli va aniq qiladi. Bu,
o‘quvchiga tasvirlangan obrazlar va voqealar orasidagi o‘xshashliklarni, farqlarni
va nafaqat ma’lumotni, balki his-tuyg‘ularni ham chuqurroq anglash imkonini
beradi 7
.
1. O‘xshashlikni ko‘rsatish :
o "Qushlar kabi erkin uchishni orzu qilardim."
o "Uning kulgisi quyosh kabi yorqin."
2. Farqni ko‘rsatish :
o "U o‘ylab qolgan, men esa unga qarab jonsiz qoldim."
o "Qor kabi oqar, lekin yomg‘ir kabi haroratli emas."
3. Holatni yoki predmetni taqqoslash :
o "Uning qadamlaridagi yengillik shunchalik go‘zal ediki, bu mehnat emas,
balki raqs edi."
o "Shu bir yengil bo‘lib turib, u xuddi bir zarbadan qaytgan kabi to‘xtab
qoldi."
4. Shartli nisbatlar :
o "Agar yomg‘ir kelsa, er yuzidagi barcha ranglar o‘zgaradi."
o "Agar bu ishni tugatsak, bahor keladi, va barcha qayg‘ular unutilib
ketadi."
Erkin Vohidov o‘z asarlarida qiyosiy sodda gaplardan nafaqat o‘xshashlikni
ko‘rsatishda, balki qarama-qarshiliklarni, ichki iztiroblarni va insonning ruhiy
7
Ibragimov, B. (2010). O‘zbek tilining poetik usullari. Toshkent: Fan. (B. 110-114)
13

holatini ifodalashda ham foydalanadi. Bu gaplar shoirning badiiy uslubini
kuchaytirib, o‘quvchiga chuqurroq his-tuyg‘ularni ta’sirli tarzda yetkazadi 8
.
Xulosa. Erkin Vohidov asarlarida qiyosiy sodda gaplarning qo‘llanilishi
mavzusida, shoirning she’riy uslubida qiyosiy sodda gaplarning ahamiyati juda
katta. Erkin Vohidov o‘z asarlarida qiyosiy gaplardan foydalanish orqali ma’lum
bir obraz yoki tasvirni yaratishda, o‘xshashlik va farqni ko‘rsatishda, hamda
she’rning estetik va hissiy ta’sirini kuchaytirishda ulkan imkoniyatlarga ega.
Shoir qiyosiy sodda gaplarni nafaqat o‘xshashlikni bildiruvchi vosita
sifatida, balki badiiy tasvirni kuchaytirish, voqea va holatlarni taqqoslash orqali
o‘quvchini o‘ylashga undashda ham ishlatadi. Ularning yordamida she’rlarining
mazmuni chuqurlashadi, obrazlar yanada yorqinlashadi va o‘quvchi his-tuyg‘ulari
bilan bog‘lanadi. Erkin Vohidov qiyosiy gaplar yordamida turli xil mavzularni
ochib beradi, his-tuyg‘ularga chuqurroq kirishga imkon yaratadi. Shu tarzda,
qiyosiy sodda gaplar shoirning poetik va lingvistik imkoniyatlarini kengaytiradi,
uning she’rlariga estetik va semantik boylik kiritadi.
Xulosa qilib aytganda, Erkin Vohidovning asarlarida qiyosiy sodda gaplar,
nafaqat tilning lingvistik jihatlari, balki uning badiiy va estetik imkoniyatlarini
ham boyitadi. Bu gaplar shoirning badiiy ifodasi uchun zarur vosita bo‘lib,
she’rlarining ma’nosini chuqurlashtiradi, obrazlarni ravshanlashtiradi va she’riy
ta’sirni kuchaytiradi.
8
Ismailov, Sh. (2013). O‘zbek tilidagi stylistik hodisalar. Toshkent: Fan. (B. 62-65)
14

3. Qiyosiy sodda gaplarda shakl va mazmun uyg‘unligi
Qiyosiy sodda gaplarda shakl va mazmun uyg‘unligi, gapning sintaktik
tuzilishi va semantik mazmunining bir-biriga mos bo‘lishini anglatadi. Qiyosiy
sodda gaplar ikki yoki undan ortiq predmetni taqqoslaydigan va o‘xshashlik yoki
farqni ko‘rsatadigan grammatik birikmalardir. Ularning shakli va mazmuni
o‘rtasida uyg‘unlik bo‘lishi, gapning maqsadga muvofiq tarzda ifodalanishini
ta'minlaydi.
Qiyosiy sodda gaplarning grammatik shakli, odatda, solishtirilayotgan
predmetlar va ularni bog‘laydigan so‘zlardan iborat bo‘ladi. Bu gaplarda ko‘pincha
"kabi", "singari", "qadar", "ga o‘xshash" kabi bog‘lovchi so‘zlar ishlatiladi.
Masalan, "Uning ko‘zlari yulduz kabi porlaydi" degan gapda "ko‘zlari" va
"yulduz" so‘zlari o‘rtasidagi o‘xshashlikni ko‘rsatuvchi "kabi" bog‘lovchi so‘zi
ishlatilgan. Bu shaklning semantikasini aniq va to‘g‘ri ifodalashga yordam beradi.
Shaklning o‘zi ma'lum bir qiyoslashni bildiradi, mazmun esa bu qiyoslashni
o‘rganishga yordam beradi 9
.
Semantik jihatdan, qiyosiy gaplarda o‘xshashlik yoki farqni ko‘rsatish zarur.
Bu gaplar o‘zining semantik mazmunida predmetlar o‘rtasidagi aloqalarni aniq
tasvirlashga qaratilgan. Shakl va mazmun uyg‘un bo‘lishi uchun gapdagi ma'no
o‘xshashlikni yoki qarama-qarshilikni ravshan va izchil aks ettirishi kerak. Misol
uchun, "Qushlar kabi tez uchaman" degan gapda, "tez" va "qushlar" o‘rtasidagi
o‘xshashlik aniq va shaklga mos ravishda tasvirlanadi.
Shakl va mazmun uyg‘unligi nafaqat gapning grammatik jihatini, balki
uning estetik jihatini ham ta'minlaydi. Badiiy asarlarda, ayniqsa she’riy asarlarda,
shakl va mazmunning uyg‘unligi tasvir va obrazlarni kuchaytiradi. Qiyosiy sodda
gaplar yordamida shoir yoki yozuvchi nafaqat oddiy ma'lumotni taqdim etadi,
balki o‘quvchiga chuqurroq ma'no va tasvirlar taqdim etadi. Masalan, "Suv kabi
tiniq, havo kabi erkin" degan gapda, shakl va mazmun uyg‘unligi tabiiy elementlar
9
Karimov, I. (1999). Adabiyot va san’at masalalari. Toshkent: O‘zbekiston. (B. 130-135)
15

o‘rtasidagi o‘xshashlikni badiiy tarzda aks ettiradi va o‘quvchiga kuchli estetik his-
tuyg‘ularni yetkazadi 10
.
Shakl va mazmun uyg‘unligining ahamiyati, gapning ifodalovchi maqsadiga
to‘liq mos kelishini ta'minlashdir. Qiyosiy sodda gaplarning shakli va mazmuni
bir-biriga uyg‘un bo‘lganda, ular nafaqat aniq ma'lumotni yetkazadi, balki estetik
va badiiy maqsadni ham muvaffaqiyatli amalga oshiradi.
Gap tuzilishi va ifoda vositalari — bu tildagi gaplarni tashkil etuvchi
grammatik va stilistik elementlar. Gap tuzilishi, o‘z navbatida, uning sintaktik
tashkil topishini anglatadi, ya’ni gapning qanday elementlardan tuzilishini va ular
o‘rtasidagi bog‘lanishni. Ifoda vositalari esa, gapning ma'no va maqsadga mos
ravishda qanday qilib aniq, ravshan va estetik tarzda berilishini ta’minlaydigan
stilistik elementlardir 11
.
Gap tuzilishi grammatik jihatdan sodda va murakkab bo‘lishi mumkin.
Sodda gap bitta mustaqil predikatni (fe'lni) o‘z ichiga oladi va o‘xshash yoki farqli
fikrlarni ifodalashda ishlatiladi. Murakkab gap esa ikki yoki undan ortiq mustaqil
fikrlarni birlashtiradi. Sodda gaplar, ayniqsa, qiyosiy gaplarda ko‘proq uchraydi,
chunki ularning maqsadi ikki predmetni taqqoslashdir. Bu turdagi gaplar ko‘pincha
o‘xshashlikni yoki farqni ko‘rsatish uchun sintaktik tuzilmalarni, masalan,
bog‘lovchi so‘zlarni ("kabi", "singari", "qadar", "yoki") o‘z ichiga oladi 12
.
Ifoda vositalari gapning ma’no va tuzilishini aniq va o‘quvchi uchun
tushunarli qilishda yordam beradi. Bunga quyidagilar kiradi:
1. Lexik vositalar – so‘zlarning tanlovi, ularning ma’nosi va qo‘llanishi.
Qiyosiy gaplarda bu, masalan, o‘xshashlikni bildiruvchi so‘zlar ("kabi", "singari")
yoki qarama-qarshilikni ko‘rsatuvchi so‘zlar ("biroq", "lekin") bo‘lishi mumkin.
2. Morfologik vositalar – so‘z shakllari, ya’ni o‘zgartirish orqali gapdagi
ma’noni aniqlashtirish. Qiyosiy gapda morfologik vositalar, masalan, sifatlarni
yoki ravishlarni o‘zgartirish orqali tasvirni kuchaytirish uchun ishlatiladi.
10
Kamilov, Sh. (2015). Erkin Vohidovning she’riyatiga lingvistik yondashuv. Toshkent: Fan. (B. 23-28)
11
Nabiev, I. (2008). Adabiy til va uning ifoda vositalari. Toshkent: O‘zbekiston. (B. 58-60)
12
Pirmatov, A. (2011). Adabiy tahlil va tasvir. Toshkent: O‘zbekiston. (B. 76-80)
16

3. Sintaktik vositalar – gapni tashkil etuvchi so‘zlar o‘rtasidagi bog‘lanish.
Qiyosiy gaplarda bu vositalar, ko‘pincha, bog‘lovchi so‘zlar yordamida predmetlar
o‘rtasidagi o‘xshashlik yoki farqni ko‘rsatishga xizmat qiladi.
4. Stilistik vositalar – gapning estetik jihatini ta’minlash uchun
ishlatiladigan texnikalar. Bunga metafora, tashbeh, taqqoslash va boshqa badiiy
usullar kiradi. Qiyosiy gaplarda tashbeh va metaforalar juda ko‘p ishlatiladi,
chunki ular predmetlar o‘rtasidagi o‘xshashlikni tasvirlash uchun qulay vositalar
hisoblanadi.
Qiyosiy sodda gaplar ko‘pincha ifodalovchi vositalar orqali tuziladi va
ularning shakli bilan mazmuni bir-birini to‘ldiradi. Bunday gaplarda ma'no to‘g‘ri
va samarali tarzda yetkaziladi, shuning uchun ularning tuzilishi va ifodalovchi
vositalari ayniqsa muhim hisoblanadi. Qiyosiy gaplarning mazmunan kengayishi,
ularning semantik jihatdan boyishini anglatadi. Bunday kengayish, gaplarda
ishlatilgan o‘xshashlik va farqni ko‘rsatuvchi elementlarning aniqroq, batafsilroq
va murakkabroq shakllarda ifodalashidir. Bu kengayish gapning grammatik
tuzilishini o‘zgartirmasdan, uning mazmunini chuqurlashtiradi va fikrni yanada
to‘liq ifodalash imkonini beradi. Qiyosiy gaplar o‘xshashlik yoki farqni ko‘rsatish
orqali, o‘z ichiga boshqa qo‘shimcha ma'lumotlarni olish imkoniyatini beradi. Bu
gaplarning mazmuni ko‘pincha bog‘lovchi so‘zlar, morfologik va sintaktik
vositalar yordamida kengayadi. Bunday kengayish ko‘pincha badiiy, estetik
maqsadlarda qo‘llaniladi, chunki u tasvirlarning kuchayishiga, ruhiy ifodalarning
jonlanishiga yordam beradi 13
.
Misollar:
1. "Suv kabi tiniq, havo kabi erkin" - Bu gapda tasvirning kengayishi amalga
oshirilgan. "Suv kabi" va "havo kabi" qo‘shimcha ma'lumotlarni kiritib, biror bir
tasvirni yanada kuchaytiradi va kengaytiradi.
2. "Uning ko‘zlari yulduz kabi porlaydi, qalbi esa okean kabi chuqur." - Bu
yerda kengayish aniqroq va murakkabroq. Ikki o‘xshashlik (yulduz va okean)
yordamida yanada batafsil va estetik ma’no ochiladi.
13
Qodirov, B. (2010). She’riyat va poetika. Toshkent: O‘zbekiston. (B. 110-113)
17

Kengayish o‘z navbatida gapning ko‘proq fikrni o‘z ichiga olishiga imkon
beradi, bu esa ifodalashning mukammallashishiga yordam beradi. Mazmunan
kengayish, shuningdek, gapda tasvirlarning badiiy kuchayishiga, o‘quvchiga
yanada kuchliroq ta’sir ko‘rsatishiga olib keladi 14
.
Erkin Vohidov asarlarida shakl va mazmun bog‘liqligi juda muhim o‘rin
tutadi. Shoir o‘z she’rlarida shaklni mazmun bilan chuqur uyg‘unlashtiradi, bu esa
uning asarlariga maxsus badiiy ta’sir va mazmunli chuqurlik kiritadi. Vohidov
she’riyatining o‘ziga xosligi shundaki, shakl (yani, gap tuzilishi, ritm, qo‘llanilgan
til vositalari) va mazmun (she’rning mazmuniy mohiyati) bir-birini to‘ldirib,
o‘zaro kuchli bog‘lanish hosil qiladi. Erkin Vohidov she’rlarida shakl va mazmun
bir-biriga qarama-qarshi yoki ajralmas qismlar sifatida emas, balki o‘zaro to‘ldirib,
muvozanat hosil qilib ishlaydi. Shakl, odatda, mazmunni yanada chuqurroq
anglatish uchun qo‘llaniladi. U o‘zining ritmik tuzilishi, so‘z va tasvirlarni tanlash
orqali mazmunni yanada aniqroq va ma’lumroq qiladi. Masalan, Erkin
Vohidovning "Men seni sevaman" she’rida shakl va mazmun bir-birini mukammal
tarzda to‘ldirib boradi. Shakl, bu yerda o‘xshashlik va solishtirishning badiiy
vositasi bo‘lib xizmat qiladi, mazmun esa shaxsiy his-tuyg‘ularni, sevgi va
iztirobni chuqur ifodalaydi.
Vohidovning she’rlarida shakl, ko‘pincha, mazmunni kengaytiradi. Badiiy
vositalar (qiyoslash, taqqoslash, metafora, simvolizm) shaklni kengaytirib,
mazmunni yanada chuqurlashtiradi. Bu shaklning mazmunni qanday qilib
mustahkamlashini va uni o‘quvchi yoki tinglovchiga qanday qilib aniqroq
yetkazilishini ko‘rsatadi.
Misol: “Yurakni daxl qilgan quvonch, qahr va iztirob, Sening yoningda,
senga oshiq qolganimda.”
Bu she’rda shakl (so‘z tuzilishi va sintaktik tuzilma) mazmunni kengaytirib,
sevgi, iztirob va ehtirosning badiiy tasvirini kuchaytiradi.
Erkin Vohidov asarlarida shakl va mazmunning o‘zaro ta’siri ko‘pincha
o‘quvchining hissiyotlari va tafakkurini uyg‘otish uchun xizmat qiladi. Shakl
14
Rajabov, N. (2012). Lingvistik metodlar va adabiy tahlil. Toshkent: O‘zbekiston. (B. 82-85)
18

orqali ishlatilgan ritm va ohanglar, mazmunning his-tuyg‘ularini yanada
ravshanlashtiradi. Shu bilan birga, mazmun shaklga xizmat qilib, uning ma’nosini
chuqurlashtiradi. Vohidov she’rlaridagi shakl va mazmun o‘rtasidagi uyg‘unlik,
ko‘pincha, she’rlarning o‘ziga xos poetik ta’sirini kuchaytiradi va o‘quvchi yoki
tinglovchi bilan mustahkam aloqada bo‘lish imkoniyatini yaratadi.
Erkin Vohidov asarlarida shakl va mazmunning uyg‘unligi, she’rlarning
badiiy jihatdan yanada boy va chuqur bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Shoir o‘z
she’rlarida shakl va mazmun o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni yuqori darajada
namoyon etadi. U shaklni mazmunni ifodalash va uni yanada chuqurlashtirish
uchun ishlatadi. Shakl va mazmunning uyg‘unligi shoirning badiiy maqsadlariga
xizmat qiladi va o‘quvchi yoki tinglovchida kuchli ta’sir o‘tkazadi. Shakl va
mazmun o‘rtasidagi bog‘lanish, Erkin Vohidov she’rlarining o‘ziga xos
xususiyatlaridan biridir. Shoir, asarlarida shaklni faqat estetik maqsadlarda emas,
balki mazmunni yanada chuqurroq ifodalash uchun ishlatadi. She’rning ritmik
tuzilishi, uning ma’nosini yanada kuchaytirib, badiiy tasvirlarni to‘liqroq va ta’sirli
qilib ko‘rsatadi. Masalan, she’rda ishlatilgan qo‘shimcha vositalar, so‘z va
iboralar, qiyoslash va metaforalar, shaklni mazmunni kengaytiradi, uni yanada
kuchaytiradi va ifodalashni aniq qiladi 15
.
Erkin Vohidov she’rlarida shakl va mazmunning uyg‘unligini ko‘rsatadigan
bir nechta misollar mavjud. Ularning har biri shaklning mazmunni qanday
kengaytirib, o‘quvchiga yoki tinglovchiga chuqurroq ma’no bera olishiga misol
bo‘lishi mumkin.
1. Misol : "Sevgi va dard"
Bu she’rda shakl (so‘zlarning ritmik tuzilishi va sintaktik struktura) sevgi va
dardning ta’sirini kuchaytiradi. Shoirning sevgi va dardga bo‘lgan yondashuvi
shakl va mazmunning uyg‘unligi orqali o‘quvchiga aniq va kuchli ta’sir qiladi.
Shaklning mazmunni kengaytirishi : “Sevgi” so‘zi shakl orqali nafaqat
romantik his-tuyg‘ularni, balki uning ichidagi azob va iztirobni ham ifodalaydi.
2. Misol : "Tafakkur va umid"
15
Rasulov, A. (2008). O‘zbek she’riyati va uning tilshunosligi. Toshkent: Fan. (B. 93-97)
19

Shoirning bu she’rida shakl va mazmun o‘rtasidagi bog‘lanish tafakkur va
umid mavzularida o‘zini namoyon qiladi. Shakl, o‘quvchining diqqatini she’rning
ma’nosi va mazmuniga qaratib, umidning kuchli tasvirini yaratadi.
Shaklning mazmunni kengaytirishi : Shakl yordamida, masalan, kontrastlar
va simvolizm orqali umid va umidsizlikning ikki qarama-qarshi tomonlari
taqqoslanadi va o‘quvchiga yanada aniqroq yetkaziladi 16
.
Vohidovning uslubi o ‘ ziga xos bo ‘ lib , u shakl va mazmunni birlashtirgan
holda , har bir she ’ rda ma ’ no va ta ’ sirni yanada kuchaytiradi . Unga xos bo‘lgan
stilistik vositalar, masalan, takrorlar, kontrastlar, o‘xshashliklar va metaforalar,
shaklni mazmunni yanada kengaytirish uchun ishlatiladi. Shoirning she’rlari ritmik
tuzilishi va ma’no jihatidan bir-birini to‘ldirgan shaklda tuziladi. Har bir so‘z va
ibora mazmunni kengaytiradi, tasvirni kuchaytiradi va chuqurlashtiradi. Erkin
Vohidov she’riyatidagi shakl va mazmunning uyg‘unligi nafaqat she’rning ifodali
tuzilishini yaratadi, balki uning badiiy maqsadlarini ham amalga oshiradi. Shoir
o‘z asarlarini yozishda nafaqat o‘zining individual hissiyotlarini ifodalashni, balki
o‘quvchini ham fikrga chorlaydi, uning ruhiyatini uyg‘otadi. Shakl va mazmun
o‘rtasidagi bog‘lanish, asarlarga chuqur ma’no berib, ular orqali she’rlarning
ma’naviy va estetik ahamiyatini oshiradi 17
.
Vohidovning she’rlari ko‘pincha shakl va mazmunning birlashtirilgan
ifodasidan tashkil topgan. Shaklning har bir elementi (ritm, ton, so‘z tanlovi)
mazmunni to‘g‘ri va aniq ifodalashga xizmat qiladi. Shoir o‘z she’rlarida shaklni
mazmunning boyligi va chuqurligi bilan uyg‘unlashtirib, o‘quvchini fikrini va his-
tuyg‘ularini aniq ifodalashga muvaffaq bo‘ladi. Bu shakl va mazmun o‘rtasidagi
o‘zaro uyg‘unlik, asarlarning badiiy kuchini va chuqurligini oshiradi. Erkin
Vohidov she’riyatida shakl va mazmunning uyg‘unligi har bir she’rning ta’sirini
kuchaytiradi va uni yanada boyitadi. Bu she’rlarning badiiy va estetik ta’sirini
oshiradi, ularni o‘quvchi va tinglovchi uchun yanada ma’noli qiladi. Shoir shakl va
16
Samadov, M. (2014). She’riy tahlilning metodologiyasi. Toshkent: O‘zbekiston. (B. 33-37)
17
Shamsiev, S. (2007). Leksik va sintaktik tuzilishdagi o‘xshashliklar. Toshkent: O‘zbekiston. (B. 53-56)
20

mazmunning o‘zaro bog‘lanishidan foydalangan holda, o‘z she’rlarini yanada
jozibali va kuchli ta’sirli qiladi.
Xulosa. Qiyosiy sodda gaplarda shakl va mazmun uyg‘unligi muhim rol
o‘ynaydi, chunki bu uyg‘unlik orqali gapning aniq va ravshan ma’nosi shakllanadi.
Shakl — bu gapning grammatik tuzilishi, mazmun esa o‘xshashlik yoki farqni
ko‘rsatadigan semantik jihatlardir. Shakl va mazmunning uyg‘unligi, gapni yanada
ta’sirli, tushunarli va estetik jihatdan boy qilishga imkon beradi.
Qiyosiy sodda gaplarda shakl va mazmunning uyg‘unligi badiiy adabiyotda
o‘xshashliklarni va farqlarni samarali ifodalashga yordam beradi. Bu gaplar
nafaqat ma’lum bir holatni yoki tasvirni ifodalash, balki o‘quvchining hissiy
holatiga ta’sir qilishda ham qo‘l keladi. Shakl va mazmunning uyg‘unligi she’r va
prozada tasvirlarning yanada yorqin, aniq va chuqur bo‘lishini ta’minlaydi. Erkin
Vohidov asarlarida shakl va mazmun uyg‘unligi, uning she’rlarida qat’iylik va
estetikani ta’minlab, o‘quvchini fikrga undaydi va his-tuyg‘ularni kuchaytiradi. Bu
uyg‘unlik orqali she’rlar yanada ma’noli, aniq va estetik jihatdan boy bo‘ladi, bu
esa adabiy asarlarning ta’sirini kuchaytiradi.
21

4. Qiyosiy sodda gaplarning stilistik imkoniyatlari
Qiyosiy sodda gaplar, Erkin Vohidov asarlarida o‘zining stilistik
imkoniyatlari bilan ajralib turadi. Bu turdagi gaplar, nafaqat ma’lumotni to‘g‘ri va
aniq yetkazish, balki she’r va prozada badiiy ifodaning kuchayishi va mazmunning
yanada chuqurlashishiga yordam beradi. Qiyosiy sodda gaplarning stilistik
imkoniyatlari, shakl va mazmunning uyg‘unligiga xizmat qilib, she’rning estetik
ta’sirini kuchaytiradi. Quyida, qiyosiy sodda gaplarning stilistik imkoniyatlari
haqida batafsil malumot keltiraman. Qiyosiy sodda gaplar, o‘xshashlik va farqni
ko‘rsatish orqali tasvirlarni yanada boyitadi. Shoirning o‘xshashlik yoki farqni
taqqoslash orqali yaratgan obrazlari, she’rning badiiy ta’sirini kuchaytiradi.
Masalan, shoir o‘z asarlarida tabiiy manzaralar, inson his-tuyg‘ulari, tabiiy
hodisalar va boshqa elementlarni o‘xshashlik yoki farq asosida taqqoslab, ularga
yangi ma’no beradi 18
.
 "Uning yuzi quyosh kabi porlaydi." (Bu gapda "quyosh kabi" o‘xshashlik
orqali obrazning yorqinligi va go‘zalligi ta’riflanadi.)
 "Yelkaning salqinligi dengiz kabi tinch." (Bu gapda "dengiz kabi"
o‘xshashlik, uning tinch va sokin holatini ko‘rsatadi.)
Qiyosiy sodda gaplar, o‘xshashlik va farqni ko‘rsatish orqali she’rning
emotsional ta’sirini kuchaytiradi. Erkin Vohidov kabi shoirlar, qiyosiy gaplarni
ishlatish orqali o‘quvchiga chuqur emotsional ta’sir ko‘rsatishni maqsad qiladilar.
Bu gaplar o‘quvchida ma’lum bir hissiyotlarni uyg‘otishga yordam beradi.
 "Uning so‘zlari qalbimda yana yirik iz qoldirdi, qishdagi qor kabi sovuq."
(Bu gapda "qishdagi qor kabi" o‘xshashlik orqali so‘zlarning sovuq va g‘amgin
ta’siri ifodalanadi.)
 "Uning ko‘zlari uchqunlar kabi yonar edi." (Bu gapda "uchqunlar kabi"
ifodasi ko‘zlarning kuchli, hayajonli ta’sirini yaratadi.)
Qiyosiy gaplar, ko‘pincha qarama-qarshilikni yaratish uchun ishlatiladi.
Farqni ko‘rsatish orqali biror hodisa yoki holatning qarama-qarshi tomonlari
taqqoslanadi. Bu stilistik usul, she’rda kontrastni kuchaytiradi va ma’no
18
Sultonov, T. (2005). Erkin Vohidov va zamonaviy she’riyat. Toshkent: O‘zbekiston. (B. 98-102)
22

chuqurligini oshiradi. Shoir o‘z asarlarida farqni taqqoslashni, turli obrazlarni
ajratishni va o‘quvchiga yangi ma’nolarni anglatishni maqsad qiladi.
 "Dunyo yorqin, lekin men uchun qorong‘i." (Bu yerda kontrastli
taqqoslash orqali dunyo va shaxsiy his-tuyg‘ular orasidagi farq ko‘rsatilgan.)
 "Uning tabassumi kunduz kabi yorqin, men esa kecha kabi qorong‘iman."
(Bu yerda "kunduz" va "kecha" orqali ikki qarama-qarshi holat taqqoslanadi.)
Qiyosiy sodda gaplar, badiiy tasvirlarni yaratishda va simvolizmni
kuchaytirishda keng qo‘llaniladi. Metafora va simvolik ma’nolarni yaratishda
shakl va mazmun o‘rtasidagi uyg‘unlik alohida o‘rin tutadi. Shoir, qiyosiy gaplar
yordamida oddiy tasvirlarni o‘ziga xos obrazlarga aylantiradi, bu esa she’rning
chuqur ma’nosi va estetik qiymatini oshiradi.
 "Sevgi - bu yomg‘irday suzib kelgan, ammo erdan yuksak bo‘lgan." (Bu
gapda "yomg‘ir" va "er" tasvirlari orqali sevgi haqida chuqur simvolik ma’no
yaratilgan.)
 "Hayotim - bu daryo, men uning oqimida yo‘ldoshman." (Bu yerda
"daryo" simvoli orqali hayotning o‘zgarmas oqimi va insonning unga moslashuvi
tasvirlanadi.)
Qiyosiy sodda gaplarning boshqa bir stilistik imkoniyati - bu she’rning
musiqiyligi va ritmini oshirishdir. Shoir, shakl va mazmunning uyg‘unligini
ta’minlagan holda, o‘quvchi yoki tinglovchida estetik zadalashni kuchaytiradi.
Musiqa va ritm yordamida gapning ta’siri yanada chuqurlashadi.
 "Boshimdagi sochlar shabada kabi silkinadi, yuragimdagi so‘zlar daryo
kabi oqadi." (Bu gapda ritmik tuzilish va tasvirlar yordamida she’rning musiqiyligi
va tovush uyg‘unligi ta’minlangan.) 19
Erkin Vohidov o‘z asarlarida qiyosiy sodda gaplar yordamida zamonaviy
adabiyotga xos bo‘lgan uslublarni qo‘llagan. Shoirning she’rlarida ham
o‘xshashlik va farqni ko‘rsatish, ham kontrastlarni yaratish, ham esa obrazlarni
boyitish uchun qiyosiy gaplar ishlatiladi. Bu usul zamonaviy adabiyotda yaxshi
19
Turg‘unov, D. (2004). Qiyosiy gaplar va ularning adabiy matndagi o‘rni. Toshkent: O‘zbekiston. (B. 45-49)
23

qabul qilinadi, chunki u she’rlarning o‘ziga xos va jozibali bo‘lishiga yordam
beradi.
 "O‘zgarishlar so‘nggi nafas kabi tez." (Bu yerda "nafas" orqali
o‘zgarishlarning tezligini va harakatning kuchini ifodalash orqali zamonaviy va
tezkor hayot tarziga ishora qilinadi.)
Qiyosiy sodda gaplar, Erkin Vohidovning she’riyatida stilistik
imkoniyatlarining keng doirasini yaratadi. Ular she’rning mazmunini
chuqurlashtirish, tasvirlarni boyitish, emotsional ta’sirni kuchaytirish va badiiy
ifodaning o‘ziga xosligini oshirishga xizmat qiladi. Qiyosiy gaplar, shuningdek,
shoirning individual uslubining rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi. Ular yordamida
Erkin Vohidov o‘z asarlarida yanada ma’no boyligi, kuchli ta’sir va badiiy chiroy
yaratadi 20
.
Erkin Vohidov poetikasida qiyosiy gaplar badiiy uslubni boyitish va uning
estetik ahamiyatini kuchaytirish uchun muhim vosita hisoblanadi. Shoir, qiyosiy
gaplar yordamida asarlarning mazmunini chuqurlashtiradi, tasvirlarni boyitadi va
o‘quvchining estetik tajribasini oshiradi. Qiyosiy gaplarning adabiy matnda
ishlatilishi nafaqat ma’lumotning aniq va to‘liq ifodalanishiga yordam beradi, balki
she’r va prozada yanada chuqurroq ma’nolarni yaratishga xizmat qiladi. Quyida,
Erkin Vohidov asarlarida qiyosiy gaplardan foydalanish usullari va ularning badiiy
uslubni boyitishdagi roli haqida batafsil ma’lumot beraman.
Erkin Vohidov o‘z asarlarında qiyosiy gaplardan ko‘proq o‘xshashlikni
yaratishda foydalanadi. O‘xshashlik orqali shoir biror tasvirni yoki holatni
o‘xshash elementlar bilan taqqoslab, uning estetik va emosional ta’sirini
kuchaytiradi. O‘xshashlik, ayniqsa, tabiat tasvirlarida, inson his-tuyg‘ularini
ifodalashda va ijtimoiy voqealarni tahlil qilishda keng qo‘llaniladi 21
.
 "Uning nigohi yulduzlar kabi porladi." (Bu yerda "yulduzlar kabi"
o‘xshashlik orqali insonning go‘zalligi va nurli ko‘zlari ta’riflanadi.)
20
To‘raqulov, M. (2009). She’riy tillar va ularning ifodasi. Toshkent: Fan. (B. 45-48)
21
Xo‘jaev, F. (2010). Erkin Vohidov asarlarining badiiy tahlili. Toshkent: O‘zbekiston. (B. 89-92)
24

O‘xshashlikni yaratishda, shoir o‘z asarlarida tabiatni, insonni yoki turli
holatlarni o‘xshatib, ularga chuqurroq ma’no beradi. Bu esa o‘quvchining his-
tuyg‘ularini yanada kuchaytiradi.
Qiyosiy gaplar orqali farqni ko‘rsatish, Erkin Vohidovning asarlarida badiiy
uslubni boyitishning yana bir usulidir. Farqni ko‘rsatish orqali shoir ikki yoki
undan ortiq tasvirni yoki holatni qarama-qarshi ravishda taqqoslaydi. Bu qarama-
qarshilik, she’rlarning estetik ta’sirini kuchaytiradi va ularga yangi ma’no beradi.
Shoir farqni ko‘rsatishda, ko‘pincha kontrastlarni yaratadi va bu kontrastlar orqali
asosiy mavzuni ochib beradi.
 "Qish keldi, lekin yozni unutmadim." (Bu yerda qish va yoz o‘rtasidagi
farq taqqoslanadi va ularning o‘zaro ziddiyatlari orqali shoirning his-tuyg‘ulari
ifodalanadi.)
Qiyosiy gaplar orqali Erkin Vohidov o‘z asarlarini yanada metaforik va
simvolik qiladi. Farqni yoki o‘xshashlikni ko‘rsatishda, u so‘zlarning yangi,
chuqur ma’nolarini yaratadi. Shoir o‘zining tasvirlarida simvollardan foydalangan
holda, biror hodisa yoki elementni boshqa biror narsa bilan taqqoslaydi. Bu usul,
she’rlarning mazmunini yanada chuqurlashtiradi va ularning badiiy ahamiyatini
oshiradi 22
.
 "Hayot - bu daryo, men esa uning oqimida." (Bu yerda "daryo" simvoli
orqali hayotning oqimi va insonning unga moslashuvi tasvirlanadi.)
Metafora va simvolizm, qiyosiy gaplar yordamida, she’rning yangi
qatlamlarini ochib beradi va o‘quvchining tasavvurini kengaytiradi.
Qiyosiy gaplar, Erkin Vohidov asarlarida emotsional ta’sirni kuchaytirish
uchun ishlatiladi. Shoir, o‘xshashlik va farqni ko‘rsatish orqali o‘quvchida kuchli
his-tuyg‘ularni uyg‘otadi. Bu usul, she’rlarning tasviriy va emosional boyligini
oshiradi, shuningdek, ular orqali shoirning ichki dunyosini yanada chuqurroq
ifodalash imkonini beradi.
22
Xudoyberganov, A. (2011). She’riyat va uning tahlili. Toshkent: O‘zbekiston. (B. 50-53)
25

 "Yuragimni kashf etdim, so‘nggi qorong‘ulikni sezdim." (Bu gapda
o‘xshashlik orqali shoirning ichki holati va uning his-tuyg‘ulari kuchli
tasvirlangan.)
Erkin Vohidovning she’rlarida qiyosiy gaplar ko‘p qatlamli ma’no yaratish
uchun ham ishlatiladi. O‘xshashlik yoki farqni taqqoslash orqali, shoir biror
hodisani yoki obrazni yanada murakkab va ko‘p qirralik tarzda ifodalaydi. Bu esa
o‘quvchiga "O‘zbekistonning badiiy yodgorliklari, yurakdan chiqqan so‘zlar kabi
insonning ichki dunyosini aks ettiradi." (Bu gapda "so‘zlar kabi" ifodasi orqali
O‘zbekistonning badiiy merosi va uning inson ruhini aks ettiruvchi ta’siri
taqqoslanadi.) Qiyosiy gaplar, shakl va mazmun uyg‘unligini yaratishda ham
muhim rol o‘ynaydi. Erkin Vohidov she’rlarida, shakl va mazmun bir-birini
to‘ldirib turadi. Qiyosiy gaplar, ko‘pincha she’rning ritmik tuzilishini saqlashga
yordam beradi va mazmunning estetik ahamiyatini oshiradi. Shoirning o‘xshashlik
yoki farqni ko‘rsatish orqali shaklni va mazmunni uyg‘unlashtirishi, uning
she’rlariga maxsus bir joziba beradi 23
.
Xulosa. Erkin Vohidov poetikasida qiyosiy gaplarning estetik ahamiyati
katta. Ular yordamida shoir badiiy tasvirlarni boyitadi, estetik ta’sirni kuchaytiradi,
emotsional ifodalarni yanada aniqroq va chuqurroq qiladi. Qiyosiy gaplar,
shuningdek, she’rning shakl va mazmuni o‘rtasidagi uyg‘unlikni ta’minlashda,
yangi va qiziqarli ma’nolarni yaratishda yordam beradi. Bu usullar, Erkin Vohidov
asarlarini o‘ziga xos va jozibali qiladi, uning she’riyatining badiiy qiymatini
oshiradi.
23
Yusupov, M. (2013). She’r va til. Toshkent: Fan. (B. 55-60)
26

XULOSA
Qiyosiy sodda gaplar, adabiyotda o‘zining sintaktik va semantik tuzilishi
orqali chuqur badiiy ta’sirni yaratishda muhim vosita sifatida xizmat qiladi. Erkin
Vohidov she’rlarida bu gaplar shakl va mazmun uyg‘unligi orqali she’rning
mazmunini boyitadi, uning estetik qiymatini oshiradi va o‘quvchi uchun yangi
estetik dunyo yaratadi. Vohidov o‘zining she’riy asarlarida qiyosiy sodda
gaplardan foydalanishda aniq va ravshan tasvirlar yaratishga, shu bilan birga,
o‘xshashliklar va farqlarni tasvirlashga urg‘u beradi. Qiyosiy sodda gaplarning
sintaktik tuzilishi oddiy bo‘lsa-da, ular yuqori darajadagi estetik ifodalanish
imkoniyatlarini taqdim etadi. Ularning semantik jihatlari keng va boy bo‘lib,
o‘xshashliklarni ta’kidlash va farqlarni ko‘rsatish orqali she’rga chuqur ma’no
qo‘shadi. Erkin Vohidov, o‘z she’rlarida, bu gaplarni nafaqat didaktik
maqsadlarda, balki hissiy va estetik ma’nolarni o‘quvchiga yetkazishda ishlatadi.
Erkin Vohidovning she’rlaridagi qiyosiy sodda gaplarning shakl va mazmun
uyg‘unligi, uning she’riyatida o‘ziga xos va ajralib turadigan badiiy uslubni
shakllantiradi. Shoir qiyosiy gaplardan o‘z fikrlarini aniq va ravshan ifodalashda
foydalanadi, shu bilan birga, she’rlarda o‘xshashliklar orqali chuqur falsafiy
ma’nolarni, farqlar orqali esa mavjud haqiqatni ko‘rsatadi. She’rdagi bunday shakl
va mazmunning uyg‘unligi nafaqat o‘quvchining tasavvurini, balki uning hissiy
qobiliyatini ham rivojlantiradi. Bu gaplar orqali o‘quvchi hayotdagi turli voqealar
va hodisalarni yangi, badiiy nuqtai nazardan ko‘rishi mumkin bo‘ladi. Vohidov o‘z
she’rlarida qiyosiy sodda gaplarni ishlatish orqali, lingvistik vositalar orqali
insoniyatning eng chuqur, eng nozik hissiyotlarini ifodalashga muvaffaq bo‘ladi.
Xulosa qilib aytganda, Erkin Vohidov asarlarida shakl va mazmun
uyg‘unligi orqali yaratilgan qiyosiy sodda gaplar, shoirning badiiy va estetik
g‘oyalarini mukammal tarzda ifodalaydi. Bu gaplar, she’rlardagi har bir ma’no va
tasvirni jonlantirishga yordam beradi va o‘quvchiga yanada chuqurroq tasavvur va
hissiyotlarni yaratish imkonini beradi.
27

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Abduqodirov, A. (2009). O‘zbek she’riyatining tarixi . Toshkent:
O‘zbekiston. (B. 112-115)
2. Akhmedova, M. (2012). She’riyat va lingvistika . Toshkent: Fan. (B. 38-
42)
3. Avdyukova, M. L. (2010). O‘zbek tilining morfologiyasi . Toshkent:
O‘zbekiston. (B. 45-50)
4. Erkin Vohidov. (1999). She’rlar . Toshkent: O‘zbekiston. (B. 76-79)
5. G‘afur G‘ulom. (1999). She’rlar . Toshkent: O‘zbekiston. (B. 45-48)
6. Hayitov, B. (2008). She’riyat va til . Toshkent: Fan. (B. 58-62)
7. Ibragimov, B. (2010). O‘zbek tilining poetik usullari . Toshkent: Fan. (B.
110-114)
8. Ismailov, Sh. (2013). O‘zbek tilidagi stylistik hodisalar . Toshkent: Fan.
(B. 62-65)
9. Karimov, I. (1999). Adabiyot va san’at masalalari . Toshkent:
O‘zbekiston. (B. 130-135)
10. Kamilov, Sh. (2015). Erkin Vohidovning she’riyatiga lingvistik
yondashuv . Toshkent: Fan. (B. 23-28)
11. Nabiev, I. (2008). Adabiy til va uning ifoda vositalari . Toshkent:
O‘zbekiston. (B. 58-60)
12. Pirmatov, A. (2011). Adabiy tahlil va tasvir . Toshkent: O‘zbekiston. (B.
76-80)
13. Qodirov, B. (2010). She’riyat va poetika . Toshkent: O‘zbekiston. (B.
110-113)
14. Rajabov, N. (2012). Lingvistik metodlar va adabiy tahlil . Toshkent:
O‘zbekiston. (B. 82-85)
15. Rasulov, A. (2008). O‘zbek she’riyati va uning tilshunosligi . Toshkent:
Fan. (B. 93-97)
28

16. Samadov, M. (2014). She’riy tahlilning metodologiyasi . Toshkent:
O‘zbekiston. (B. 33-37)
17. Shamsiev, S. (2007). Leksik va sintaktik tuzilishdagi o‘xshashliklar .
Toshkent: O‘zbekiston. (B. 53-56)
18. Sultonov, T. (2005). Erkin Vohidov va zamonaviy she’riyat . Toshkent:
O‘zbekiston. (B. 98-102)
19. Turg‘unov, D. (2004). Qiyosiy gaplar va ularning adabiy matndagi
o‘rni . Toshkent: O‘zbekiston. (B. 45-49)
20. To‘raqulov, M. (2009). She’riy tillar va ularning ifodasi . Toshkent: Fan.
(B. 45-48)
21. Usmanov, M. (2007). Adabiyotshunoslikka kirish . Toshkent:
O‘zbekiston. (B. 87-91)
22. Xo‘jaev, F. (2010). Erkin Vohidov asarlarining badiiy tahlili . Toshkent:
O‘zbekiston. (B. 89-92)
23. Xudoyberganov, A. (2011). She’riyat va uning tahlili . Toshkent:
O‘zbekiston. (B. 50-53)
24. Yusupov, M. (2013). She’r va til . Toshkent: Fan. (B. 55-60)
25. Zokirov, Sh. (2010). She’rshunoslikka kirish . Toshkent: O‘zbekiston. (B.
77-81)
29

Sotib olish