• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 155.0KB
Покупки 4
Дата загрузки 14 Февраль 2024
Расширение doc
Категория История

Продавец

Kenjayev Kenja

Дата регистрации 27 Январь 2024

794 Продаж

“Qur’oni Karim” muhim tarixiy manba sifatida

ulamolari Qur onning 30 xil nomi va sifatlarini sanab o tganlar. Qur‘oniʼ ʻ karim 114 suradan, 6210 oyatdan iborat. Qur‘on har bir davrda, har qanday holatda insonlarni yaxshilikka,birodarlikka, tinch-totuv yashashga, ezgulikka undaydi. Shuning uchun ham u katta axloqiy ahamiyatga va falsafiy mushohadaga yetaklovchidir. «Qur‘on»ning axloqiy qiymati haqida fikr yuritar ekanmiz, u insonning ma‘naviy kamolga yetishida ulkan darajada muhim o‘ringa ega ekanligini ko‘rishimiz mumkun. Bizga ma‘limki, Qur‘oni karimdan keyingi o‘rinda turuvchi hadis ilmi ham alohida falsafiy-axloqiy o‘ringa ega. Hadis ilmining paydo bo‗lishida muhaddislarning hadis ilmi rivojiga qo‘shgan hissasi alohida ahamiyatga egadir. Islom olamida Qur‘oni karimdan keyingi o‗rinda turuvchi hadislar - ishonchli axloqiy manba sifatida yuksak baholanadi. Haqiqiyligi puxta o‗rganib chiqilgan ishonchli hadislar ‘‘sahih hadislar‘‘ deyiladi. ‘‘Sahih‘‘ so‗zining ma‘nosi sog'lom, to‗g‗ri, xatosiz degan ma‘noni bildiradi. Hadisni to‗plagan muallif esa ‘‘muhaddis‘‘ deb yuritiladi. Hadislarni to‗plash ishlari VIII asrdan boshlangan. Payg'ambarimiz Muhammad (s.a.v.) ni hayot vaqtlarida ko‘rgan, bilganlardan yozib olingan ma‘lumotlarga qaraganda, dastlabki hadis to‗plovchilar ibn Shahob az- Zuhriy, Yahyo ibn Sa‘d al-Ansoriy, Ibn Jurayj kabilar bo‗lgan. Dunyoga mashhur muhaddislar Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriy, Imom Muslim ibn Hajjoj, imom Nisoiy, imom ibn Majj‘ Kazviniy, Abu Iso Muhammad as-Samarqandiy, imom at- Termiziylar hisoblanadi. Yuqorida nomlari zikr qilingan muhaddislarning hadis to‗plashdagi xizmatlari juda katta bo‘lgan. Ulug‘ muhaddis Imom al-Buxoriy birgina «Al jome‘ as-sahih» («Ishonchli to‘plam») asari ustida o‗n olti yil izlanish olib borgan va 600 ming hadisni to‗plab, 7275 tasini saralab olganlar. Shuningdek, «Al- 12 unutmaylik. U quruq aqidalar yig'indisi emas. Anna shu ma'rifatni kishilarimiz jon-jon deb qabul qiladilar va yaxshi o'gitlariga amal qiladilar. Mehr-oqibatli, oriyatli, nomusli bo'lishga, izzat-ehtirom tushunchalariga rioya etishga harakat qiladilar». 2.2.Ikki muqaddas kitob: Qur’on va Bibliyadagi masallarning qiyosiy tahlili O‘tmishdan ma’lumki, O’zbekiston hududida azaldan zardushtiylik, buddaviylik, nasroniylik, moniylik hamda islom dini vakillari o‘zaro inoq va tinch-totuvlikda istiqomat qilishgan. Bu haqda fikr yuritganda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev qayd etganidek: “Ma’lumki, bizning qadimiy va sahovatli zaminimizda ko‘p asrlar davomida turli millat va elat, madaniyat va din vakillari tinch-totuv yashab kelgan. Mehmondo‘stlik, ezgulik, qalb sahovati va tom ma’nodagi bag‘rikenglik bizning xalqimizga doimo xos bo‘lgan va uning mentaliteti asosini tashkil etadi”. Tadqiq qilinayotgan “Ikki muqaddas kitob: Qur’on va Bibliyadagi masallarning qiyosiy tahlili” mavzusi ushbu imkoniyatlar natijasidandir. XXI asrga kelib dunyo bo‘yicha Qur’oni karim matnini boshqa muqaddas kitoblar bilan qiyosiy o‘rganish katta ahamiyat kasb etmoqda. Jumladan, Bibliya va Qur’oni karim masallarini qiyosiy tadqiq qilish - masal tarixi va uning muqaddas kitoblardagi o‘rnini aniqlashda dolzarb hisoblanadi. Ishning nazariy asosi va tadqiq yo‘nalishini belgilashda ushbu sohaning ko‘zga ko‘ringan mutaxassislari, arab olimlari va hozirgi zamon Yevropa 23 AHAMIYATI. Scientific progress , 1 (6). 10. Ermatov, F., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O’QITISHDA 1870-1914 YILLARDA ANGLIYANING O’RGANILISHI. Scientific progress , 1 (6). 11. Do’Stmurodov, S., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O’QITISHDA XVI-XVIII ASRLARDA HINDISTONNI O’RGANISH. Scientific progress , 1 (6). 12. Mengboyev, S. N., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O’QITISHDA URARTU PODISHOLIGINING O’RNI. Scientific progress , 1 (6). 13. Asqarov, N. S. O., & Haydarov, S. (2021). ARAB XALIFALIGINING POYTAXTI BAG DODNING TANAZZULGA YUZ ʻ TUTISHI. Scientific progress , 1 (6). 14. Ro’Zmetov, J., & Haydarov, S. (2021). TARIXNI O’RGANISHDA SOSONIYLAR DAVLATINING O’RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress , 1 (6). 15. Tulaboyev, D., & Haydarov, S. (2021). TARIXNI O’RGANISHDA MESOPATAMIYANING TARIXI VA DINI: O’RNI HAMDA AHAMIYATI. Scientific progress , 1 (6). 16. Ҳайдаров , С . А ., (2022). Заҳриддин Муҳаммад Бобур : бир қўлда мўйқалам - у , бир қўлда тож . Scientific progress , 3(3). 36 talaffuz etilgandagina tajvidga rioya etilishi kerak bo'ladi. Agar biz arabchadan o'tgan barcha so'zlarni tajvidga binoan yozadigan va talaffuz etadigan bo'lsak, kitobxonlarning o'qishi va anglashiga katta qiyinchiliklar tug'dirib qo'yamiz. Eng muhimi, mushafning ushbu tarjimasida juda omonatdorlik bilan, ya'ni arabchada qanday bo'lsa, o'zbekchada ham o'sha mazmunni to'la saqlab qolishga harakat qilindi. Biror maqsadda bo'rttirish yoki o'zgartirish kabilardan xoli. So'zimiz intihosida aziz kitobxonlardan bandai ojizning sahvlarinima'zur tutishlarini, tarjima to'g'risidagi o'z fikr mulohazalarini bildirgudek bo'lsalar, mamnuniyat bilan qabul etib, keyingi nashrlarda ularni inobarga olishimizni bildiramiz. Abdulaziz Mansur. Dunyo mamlakatlari O‘zbekiston islom dini, ta’limoti, san’ati va madaniyatini dunyoga yoygan qadimiy yurt ekanligini odilona e’tirof etmoqda. Yurtimizdan jahon fani va madaniyatiga o‘zining serqirra ilmiy merosi bilan ulkan hissa qo‘shgan minglab allomalar yetishib chiqqan. Ularning nodir qo‘lyozma asarlari dunyoning turli mamlakatlari fondlariga tarqalgan va hozirda o‘sha fond-larning ko‘rki darajasidagi ma’naviy boyligiga aylangan hamda bu xalqaro hamjamiyat tomonidan to‘liq tan olingan. 2 Yurtimizda Qur’oni karim matnining o‘zbekcha izohli tarjimalarining yaratilishi islomshunoslik, xususan, qur’onshunoslik fanining sezilarli yutuqlaridan bo‘ldi. Shayx Usmonxon Alimov, Shayx Abdulaziz Mansur, Shayx Muhammamad Sodiq Muhammad Yusuf, Shayx Alovuddin Mansur 2 B.X.XODJAYEV «UMUMIY PEDAGOGIKA NAZARIYASI VA AMALIYOTI» «Sano-standart» nashriyoti Toshkent - 2017 7 Melnikov “ Вечные истины ”, Alizadaning “ Каран и Библия сравнительный анализ ” asarlarining ichki qurilishi va mavzu doirasini batafsil yoritish lozim ko‘rildi. Masal janriga oid barcha birikmalar lafziy qurilmasi, uning mazmuniy mundarijasi, shakl, ma’no va mantiq nuqtai nazaridan o‘rganib chiqildi. Qur’oni karim va Bibliyada keltirilgan masallarni qiyosiy tahlil qilish orqali bu borada qalam tebratgan mualliflarning asarlariga e’tibor qaratildi. Ayniqsa “masal” atamasining kengqamrovli ma’nolarini yoritildi. “Masal” istelohi Odam (a.s) kabi ko‘hna va tansiqdir. Turkiy xalqlarning Mahmud Qoshg‘ariy, Yusuf Xos Hojib, Muhammad Sharif Gulhaniy kabi olimlari o‘z asarlarida ko‘plab maqol va masallar keltirganlar. Vladimir Dal, Noqiy Esonbat singari toatar olimlarning tom-tom maqol kitoblari, maqollarning jadvalini ishlab chiqqan G.L. Permyakovning buyuk ilmiy xulosalarini e’tirof etgan holda tan olish kerakki, maqol va masallar olami murakkab va cheksizdir, shu kungacha mavjud hech qanday nazariya ularning chegarasini mukammal va mufassal belgilab bera olmaydi. Mavzuning ziddiyatli va murakkab ekanligi oqibatida O‘zbekistonda ushbu soha bo‘yicha izlanishlar kam, xususan, Qur’oni karim va boshqa muqaddas kitoblardagi masallar juda kam o‘rganilgan. Muqaddas kitoblardagi masallarni qiyosiy o‘rganish deyarlik mavjud emas. Manna’al-Qattoning “Mabahis fi u’lumil-qur’an”, ibn Javziyning “Amsal ul-qur’an”, V.G. Melnikov “ Вечные истины ”, Alizadaning “ Каран и Библия сравнительный анализ ” asarlarining ichki qurilishi va mavzu doirasini batafsil yoritish lozim ko‘rildi. Masal janriga oid barcha birikmalar lafziy qurilmasi, uning mazmuniy mundarijasi, shakl, ma’no va mantiq nuqtai nazaridan o‘rganib chiqildi. “Masal” aytilishga oson bir ibora bo‘lsada, bu nom atrofida bir qoidaga bo‘ysunmaydigan turli-tuman, juda ko‘p kichik janrlarni o‘z ichiga 25 iborasi ishlatilganda, hamma biladiki, u mehnatsevar inson. Chunki chumolini mehnatsevarligi barchaga ma’lumdir. “Musichadek beozor”, “ittek vafodor” shular jumlasidandir. Bu kabi masallar manbasi yo‘q, yoshu qariga malum bo‘lgan tafsirdir. Ana shuning uchun ham Alloh taolo hammaga ma'lum bo‘lgan bu turdagi masallarni Qur’oni karimda ko‘p zikr qilgan. Xususan bunday masallar Bibliyada ham ko’p uchraydi. Chunonchi Dovud sanosida qabih insonlarni sifati ketganda ularninig tillarini ilonga o’xshatgan: “zero urush-janjallar ularning tillarini ilondek o’tkir qiladi”. Bu masal Isroil xalqi surgundan qaytganda aytilgan bo’lib, Xudo o’z tilidan bayon qilgan. Sanoda Xudovand Bobil shohini masxaralab shunday deydi: “xatto, sarv daraxti ham xalokatingdan mamnun, Lubnon sadrlari ham uni masharalab shunday deydi: “endi sen chuqurda yotibsan, xech kim bizni kesgani kelmas”. Xudovand filistlarni xonavayron qilayotgan paytda ularni sifatlab qutbdagi so’zlarni aytadi. “Bizni urgan tayoq sindi, den quvonmangiz ey filistlar! Axir ilonnig tuxumidan qora ilon chiqadi”. Bu masallardan ko’rinib turibdiki Bibliyada ham hayvonlarga masal keltirishlik urf bo’lgan. Qur'oni karimning o‘zida masalga yuksak ahamiyat berilgan. Qur’ni karimda masalga berilgan etiborni yuksakligini isboti o‘laroq Alloh taolo 21- oyatdayoq masalga murojaat qilgan. (baqara 17). Unda ko‘rsatmalar mavjud bo‘lib, moddiy tasvirlardagi mavhum g‘oyalarni yoritishda foydalanilgan. Bular aslida taqlidlar, taqqoslashlar tufayli diniy haqiqatlarni oydinlashtirishda muhim rol o‘ynaydi. Masalning lavhalari kundalik hayotdan olingan va shuning uchun hamma uchun yaqin va tushunarli. Hayot va o‘lim, yaxshilik va yomonlik muammolariga ta'sir qiluvchi tabiat hodisalari bilan o‘xshashliklar inson va tabiatning birligini anglashga yordam beradi. Ko‘pincha, bunday taqqoslashlar suraning asosiy g‘oyasini 27 kabi ulamolar tomonidan amalga oshirilgan tafsir va tarjimalar ajdodlarimiz hamda hozirgi kunda biz e’tiqod qilib kelayotgan islom dini ta’limoti asoslarini to‘laqonli anglashga xizmat qiladi. Bu yo‘nalishdagi tadqiqotlar bugungi kunda jadal davom etmoqda. Jumladan, Shayx Abdulaziz Mansur tomonidan amalga oshirilayotgan Qur’oni karimning yangi to‘ldirilgan izohli tarjimasi yakunlanib, 2018 yil ushbu izohli tarjimaning yangi nashri amalga oshirildi. Olim tomonidan amalga oshirilgan Qur’oni karimning rus tilidagi tarjimasi ham ilm ahli va kitobxonlarga taqdim etildi. O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi ham ta’lim, ham ilmiy dargoh sifatida islomshunoslik sohasi rivojida sezilarli o‘rin egallab kelmoqda. Jumladan bu ilmiy dargohda olib borilgan ilmiy izlanishlarning kattagina qismini ham Qur’oni karim va uning tafsirlariga bag‘ishlangan tadqiqotlar tashkil etadi. Ular jumlasiga “Movarounnahr hanafiy mazhabi tafsirlarining qiyosiy tahlili (XIII-XV asrlar)”, “Abu Bakr Jassos “Ahkom al-Qur’on” tafsirining hanafiy mazhabi rivojidagi ahamiyati”, “Abu-l-Barakot an- Nasafiyning tafsir ilmida tutgan o‘rni”, “Abu-l-Lays as-Samarqandiyning Movarounnahr tafsirshunosligida tutgan o‘rni”, “Abu Hafs Nasafiy “Taysir fi-t-tafsir” asarining manbashunoslik tadqiqi” mavzularidagi tadqiqotlarni kiritish mumkin. Hadis manbalarini ilmiy tahlil qilish ham islomshunoslikning muhim yo‘nalishlaridan bo‘lib, soha bo‘yicha chuqur ilmiy tadqiqotlarni amalga oshirish imkoniyati mavjud. Mana shu maqsadda Samarqandda hadis ilmiy maktabining ochilishi soha rivojiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Jumladan, hadisshunoslik manbalari, hadis to‘plamlaridagi matnlarni tahlil qilish, hadis ma’nolarini to‘g‘ri talqin qilish hozirgi kunda dolzarblik kasb etmoqda. Mazkur sohada «Abdulloh Subazmuniyning «Kashfu-l-osor» asari hadis ilmiga oid manba», «Abu Hafs Nasafiyning «Kitobu-l-qand fi ma’rifat ulamo Samarqand» asari – Samarqandda hadis 8 yarmidan ko‘prog‘ini yolg‘iz bir harf bilan qofiyalashning imkoni bo‘lmagan. Bu nafaqat arab tili, balki boshqa barcha tillarga ham taalluqlidir. Ikki yuz-uch yuz satrli she'rda bor-yo‘g‘i ikki yoki uch tovush bilan qofiyaviy nasr shakllantirilganda edi, bugungi kun adabiy tanqidchilari bu asarni nodir asar, deb baholashlariga kifoya bo‘ladigan muhim bir sifat unda jo bo‘lgan bo‘lar edi. Shunday ekan, Qur'onning uzunligi, unda berilgan ma'lumotlar va Qur'onning hikmatli izohlarini ko‘zda tutadigan bo‘lsak, undagi qofiyaviy nasriy tizim qo‘llanilgan g‘ayrioddiy uslub yanada aniqroq va go‘zalroq tus oladi. Qur'on haqiqatda turli-tuman fanlarga oid ma'lumotlar bilan to‘la bir ummondir. Diniy va ma'naviy yo‘riqlar, o‘tmishda yashab o‘tgan odamlar hayotidan o‘gitlar, Alloh yo‘llagan payg‘ambarlar va elchilarning xabarlari, tabiiy fanlar va muhim voqealarning tarixiy tafsilotlari shular jumlasidandir. Garchi bu ma'lumotlar shundoq ham ajoyib bo‘lsa-da, ular eng g‘aroyib adabiy marom va ustunlik bilan bayon etilgan. Ilmiy jihatdan teran va turfa masalalarni o‘z ichiga olgan Qur'onda bu qadar oz tovush bilan shunchalik ko‘p qofiyaviy nasr yaratishga inson zakovati bilan erishish mutlaqo mumkin emas. Mana shu nuqtai nazardan, arab tilshunoslari Qur'oni Karimni «shubhasiz hech taqlid etib bo‘lmas», deb ta'riflashlariga ajablanmaslik lozim. 34 tenglashtirib bo‘lmasligi aytilgan. Uning oyatlaridan birida, Alloh taolo sizlarning orangizdagi iymon keltirganlarni va ilmni yuksaltirganlarni bu dunyoda yorlaqab, martabasini ulug‘ qilgaydir, oxiratda jannatga kirmoqlikni nasib etgusidir, Alloh taolo qilayotgan ishlaringizdan xabardor, deyilgan. «Alaq» surasining uchinchi-beshinchi oyatlarida, «O‘qing! Sizning Parvardigoringiz (insoniyatga) qalamni (ya‘ni qalamni, xatni) o‘rgatgan o‘ta karamli Zotdir. U Zot insonga uning bilmagan narsalarini o‘rgatadi», deyilgan. Qur‘onda «ilm» so‘zi turli hollarda bir necha marta takrorlangan. Ana shuning o‘zi ham ilm, madaniyat, ma‘naviyat, ma‘rifat haqidagi g‘oyalar Qur‘oni Karimning butun ruhi, mazmuni, mag‘iz-mag‘izigacha chuqur singdirib yuborilganligini ko‘rsatadi. Qur‘onda ilk nozil bo‘lgan oyat ham «Iqro», ya‘ni «O‘qi» so‘zidir. 6 Qur‘oni Karimda ma‘naviy-ma‘rifiy, falsafiy, diniy-axloqiy masalalar bilan bir qatorda huquqiy yo‘l-yo‘riqlar ham o‘z ifodasini topgan. Fiqhiy- huquqiy masalalar bo‘yicha Qur‘onda juda ko‘plab oyatlar mavjud. Buni bu ilohiy kitobda amaliy ibodatlar bo‘yicha 140 oyatlar, shaxsiy huquq (oila, taloq, vasiyat va boshqalar) bo‘yicha 70 oyat, fuqarolik huquqi (olti-sotdi, ijara, garov, qarz, shirkat) bo‘yicha 70 oyat, jinoyat va jazo bo‘yicha 30 oyat, sud, sud jarayoni, guvohlik masalalari bo‘yicha 20 oyat, davlat huquqi sohasida 3 oyat, hammasi bo‘lib 333 oyat borligidan bilib olsa bo‘ladi. Ko‘rinib turganidek, Qur‘on faqatgina aqidaviy-g‘oyaviy manbagina emas, balki qonun va ahloq hamdir. Bu Qur‘onning buyuk mo‘jizasi hisoblanadi. 6 Elguzarov, B. B. O. G. L., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O’RGANISHDA MITANNI DAVLATCHILIGINING O’RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress , 1 (6), 616-619. 16 olimlarining merosiga suyanildi. Jumladan, Manna‘ al-Qatton, ibn Qayyum, Alizada, Mufaddal ad-Dabbi, Abu Fadl Ahmad an-Naysaburiy, Muhammad ibn Abi Bakr, V.I. Dal, G.L. Permyakov I.M. Snigerov va boshqalar. Jumladan: Mannon Qatton, ibn Javziy, al-Maydoniy, ash-Shofihiy, al- Mavardi, al-Hakim at-Termiziy kabi arab olimlarining masal janri haqidagi nazariy mulohazalari va V.Propp, G.L.Permyakov, A.Dandis, A.Krikman paremiologlarning maxsus tadqiqotlari ushbu ish uchun asos bo‘ldi. Shu diqqatga sazovorki, arab olimlarinnig “masal” tushunchasiga yondashuvi ko‘p jihatdan G.L.Permyakovning “ клище ” nazariyasiga mos kelishi ma’lum bo‘ldi. Tadqiqot ishini o‘rganish jarayonida mavzuga doir adabiyotlarni o‘rganish, ularni o‘zaro taqqoslash, olingan natijalarni umumlashtirish, ilmiy tanqidiy, retrospektiv tahlil hamda xolislilik va qiyosiy tahlil uslublaridan foydalanildi. “Masal” istelohi Odam (a.s) kabi ko‘hna va tansiqdir. Turkiy xalqlarning Mahmud Qoshg‘ariy, Yusuf Xos Hojib, Muhammad Sharif Gulhaniy kabi olimlari o‘z asarlarida ko‘plab maqol va masallar keltirganlar. Vladimir Dal, Noqiy Esonbat singari toatar olimlarning tom-tom maqol kitoblari, maqollarning jadvalini ishlab chiqqan G.L. Permyakovning buyuk ilmiy xulosalarini e’tirof etgan holda tan olish kerakki, maqol va masallar olami murakkab va cheksizdir, shu kungacha mavjud hech qanday nazariya ularning chegarasini mukammal va mufassal belgilab bera olmaydi. Mavzuning ziddiyatli va murakkab ekanligi oqibatida O‘zbekistonda ushbu soha bo‘yicha izlanishlar kam, xususan, Qur’oni karim va boshqa muqaddas kitoblardagi masallar juda kam o‘rganilgan. Muqaddas kitoblardagi masallarni qiyosiy o‘rganish deyarlik mavjud emas. Manna’al-Qattoning “Mabahis fi u’lumil-qur’an”, ibn Javziyning “Amsal ul-qur’an”, V.G. 24 Hozirgi kunga qadar Qur‘onga 1700 xil tafsir yozilgan. Jumladan Muhammad Sodiq Muhammad Yusufning bir necha jilddan iborat "Tafsiri halol" nomli asari, Abdulaziz Mansurning "Qur‘oni karim ma‘nolarining tarjimasi va tafdiri" kabi kitoblar o‘zbek tiloda tarjima qilingan. Ko‘zi ojizlar uchun bo‘rtma harflar ( brayl alifbosi) da alohida 8jildli kitobi nashr qilingan.Qur‘onning asosiy g‘oyasi- Alloh to‘g‘risidagi ta‘limotdir. Uning mavzusi va mohiyati inson tafakkurida ko‘pxudolikka barham berish, yakka xudolikni targib qilish va islom dinini qaror topdirish. Shu bilan bog‘liq ravishda unda payg‘ambarlar, oxirat, taqdir va boshqalar haqidagi aqidalar bayon etiladi.Qur‘onda asosiy ibodat talablari belgilab berilgan. Bular: namoz, ro‘za, zakot va boshqalar. Undagi axloqiy va huquqiy no‘rmalar keyinchalik shariyatga asos qilib olingan. 4 1.2. Qur’oni Karimning axloqiy masalalarini falsafiy mezonlari ―Qur‘oni karim - dunyo musulmonlarining muqaddas kitobi bo‘lib,‖ u arab tilida «qiroat» ma‘nosini bildiradi. Islom e tiqodiga ko ra, Qur on ʼ ʻ ʼ vahiy orqali Muhammad payg ambarga 610—632 yillar davomida nozil ʻ qilingan. U Allohning kalomi (Kalomulloh). „Kitob― (yozuv), „Furqon― (haq bilan botilning orasini ayiruvchi), „Zikr― (eslatma), „Tanzil― (nozil qilingan) kabi nomlar bilan atalib, „Nur― (yorug lik), „Hudo― (hidoyat), ʻ „Muborak― (barakotli), „Mubin― (ochiq-ravshan), „Bushro― (xushxabar), „Aziz― (e zozlanuvchi), „Majid― (ulug ), „Bashir― ʼ ʻ (bashorat beruvchi), „Nazir― (ogohlantiruvchi) kabi so zlar bilan ʻ sifatlangan. Islom olamida Qur on mus haf nomi bilan ham mashhur. Islom ʼ ʼ 4 Davrenov, J., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O’RGANISHDA XVI-XVIII ASRLARDA YAPONIYA DAVLATI TARIXINI AHAMIYATI. Scientific progress , 1 (6). 11 5. Muammoni yechimini ko‘rsatadi. 6. Kamchiliklarni ko‘rsatadi. 7. Yaxshilikka dalolat qiladi. 31 bo‘yicha muhim ko‘rsatmalar mavjud. Unda quyidagilar marhamat qilinadi: «Bandalarimga aytingki, ular eng go‘zal so‘zlardan so‘zlashsinlar», «Biz odam bolalarini aziz– mukarram qildik, ularga halol-pok narsalardan risqu-ro‘z berdik va ularni o‘zimiz yaratgan juda ko‘p jonzotlardan afzal-ustun qilib qo‘ydik», «Er yuzida kibr-havo bilan yurmagin! Chunki sen hargiz erni teshib ketolmaysan va bo‘y-bastda tog‘larga etolmaysan», «Ey mo‘minlar, sizlarga rizq qilib berganimiz -pokiza narsalardan englar», «Odamlarni aldab fitnaga solish o‘ldirishdan yomonroqdir», «Alloh zulm qiluvchilarni sevmaydi», «Zinoga yaqinlashmanglar! Chunki (bu) buzuqlikdir - eng yomon yo‘ldir». Qur‘on odamlarni haq yo‘ldan borishga, nohaqlikni tark etishga da‘vat etadi. «Ey mo‘minlar, mollaringizni o‘rtalaringizda nohaq (ya‘ni o‘g‘irlik, qaroqchilik, sudxo‘rlik, poraxo‘rlik, qimor kabi) yo‘llar bilan emangiz! Balki o‘zaro rizolik bilan bo‘lgan savdo-sotiq orqali mol-dunyo kasb qilingiz..! (Niso surasi, 29-oyat), - deb ta‘kidlangan. Baxillik yo‘lini tashlab sahiylik tomon yuz o‘tirganlar Alloh Kalomida najot topguvchilar, deyilgan. «Kimki baxillik va ziqnalikdan saqlangan bo‘lsa, unday kishilar najot topguvchilardir». Islom dini, uning ilohiy manbai hisoblangan Qur‘on har ishda rostlikka, omonatni saqlashga, qo‘ni-qo‘shnilar haqini bilishga buyuradi. Zulm-xiyonat qilishni, urush-talash, nohaq qon to‘kishlarni, yolg‘on so‘zlash, tuhmat qilishlarni, buzuqchiliklaru harom ishlarni, etim- esirlar molini eyishni, insonlar haqiga ko‘z olaytirishni qoralaydi. Makr- hiyla, zulm-xiyonat, hasad, buzuqchilik, jaholatda yashash, harom-halolni farqiga bormay eyish, qaroqchilik qilishlarni ta‘qiqlaydi. Ularning hammasi g‘ayri islomiy, g‘ayri insoniy, g‘ayri axloqiy, g‘ayri qonuniy illatlar sifatida qoralanadi. Qur‘onning aksariyat suralari va oyatlarida insonlarning bilim olishi, ma‘rifatli bo‘lishi qayta-qayta uqtirilgan, bilimlilar bilan bilimsizlarni 15 oladi. Shuning uchun ham bu mavzu dunyo tilshunoslari e’tiboriga tushib, hozirda u bilan jiddiy shug‘ullanayotdan olimlar doirasi kengaymoqda. Tahlil qilayotgan mavzu juda ziddiyatli, tilshunoslikda nihoyatda kam o‘rganilgan muammolardan biridir. Umuminsoniy tafakkur, mafkura, axloq- odob qonuniyatlari bor ekan, umumbashariy hikmatlar, o‘gitlar, “nima qilish mumkin-u”, “nima qilish aslo mumkin emasligi” haqidagi pandlar dunyoning turli burchagida yashaydigan xalqlarga hatto “tarjimonsiz” tushunarli bo‘lgan mushtarak tafakkur chechaklari, aynan bir xil yohud bir biriga g‘oyatta o‘xshab ketadigan maqol, matal, rivoyat-u masallar ham mavjudligi ajablanarli emas. Bu qabildagi lisoniy- mantiqiy jamg‘arma turlizabon millatlarning oltin xazinasidir. Qizig‘i shundaki, bir biridan ko‘plab chaqirim uzoqda yashaydigan xalqlar fikrdosh bo‘lib, bir birlarini tarjimonsiz ham yaxshi tushunayaptilar. Chunonchi, yapon bilan hind, ingliz bilan turk, arab bilan xitoy, o‘zbek bilan qozoq, chex bilan ukrain ham faqat o‘ziga mansub antiqa hikmatlari, iborasozlik san’atlari bilan bir-birlariga juda yaqin yoki aynan bir fikrni ifodalovchi iboralarga ega ekanliklari ma’lum bo‘lib qolayapti. Qur’oni karimda masallar keltirish uslubi o‘ziga hosdir. Unda voqea hodisani tabiat hodisalariga, hayvonlarga solishtirish ahmiyatlidir. O‘xshatishning asosi yaxshi-yomonni ajrata bilish, voqeani tafsilotini bilmasdan turib ham yakuniy xulosaga kela olishdir. Hayvonlarga nisbatan keltirilgan masallarning asosiy maqsadi ham shu asosga qurilgan. Hamma uchun aniq malum bo‘lgan hayvonni tabiiy bir hislati borki Alloh taolo uni biror bir hodisaga muqoyasa qiladi. Agar solishtirilayotgan odam hayvonning yomon hislatiga o’xshatilayotgan bo‘lsa, biz uni ta’vil qilmasdan turib bilamizki u inson yomon xulqli, yomon fe’lli, harom amal qiluvchi odamdir. Agar hayvonlarning yaxshi hislatiga solishtirilsa, u holda undan o‘rnak olsa bo‘ladigan odam ekanligi anglanadi. “Chumoli kabidir” 26 Bu boradagi izlanishlar juda oz bo’lib o’zbek tilida bunday qiyosiy mavjud emas. Bu soha tadqiq qilinishga muhtoj sohalaridan biri ekanligiga xulosa qilindi. Qur'onga taqlid etilmaslik xususiyatini baxsh etadigan jihatlardan biri uning adabiy jihatdan qurilishiga borib taqaladi. Arab tilida yozilganligiga qaramasdan, Qur'on arab adabiyotida qo‘llanilgan shakllarga o‘xshash emas. Qur'ondagi qofiya tizimi «qofiyalashtirilgan nasr» deyiladi va tilshunoslar Qur'onda qo‘llanilgan bu qofiyani mo‘‘jiza deb ta'riflaydilar. Mashhur ingliz olimi Professor Dtsel M. A. Abbas Qur'onning tilshunoslik jihatdan bir mo‘‘jiza ekanligini isbotlash maqsadida yozgan Sciense Miracles (Fan mo‘‘jizalari) nomli kitobida Qur'onda qo‘llanilgan harflar va qofiya tizimi yuzasidan, grafik va diagrammalar vositasida, keng qamrovli izlanishlar olib bordi. Bu kitobda Qur'ondagi qofiya tizimiga taalluqli ayrim hayratlanarli dalillar keltirilgan. Ma'lumki, Qur'ondagi 29 ta sura bir yoki undan ko‘proqramziy harflar bilan boshlanadi. Bu harflar «muqatta harflar» yoki «boshlovchi harflar» deb ataladi. Arabcha 29 harfning 14 tasi muqatta harflardan iborat: Qof, Sod, To, Ha, Yo, Sin, Alif, Lom, Mim, Kof, Ayn, Nun, Ro, Ha. Bulardan Nun harfining «Qalam» surasidagi qo‘llanilishiga e'tibor qaratsak, oyatlarning 88,8% ida Nun harfi bilan qofiyalanganlikni ko‘rishimiz mumkin. «Shuaro» surasining 84,6% i, «Naml» surasining 90,32%i va «Qasas» surasining 92,05% i Nun harfi bilan qofiyalanadi. Bu izlanish butun Qur'on bo‘yicha olib qaralganda esa uning 50,08% i Nun harfi bilan qofiyalanganligi ma'lum bo‘ladi. Bosh-qacha qilib aytganda, Qur'on oyatlarining yarmidan ko‘prog‘i Nun harfi bilan yakunlanadi. Shu paytgacha ayni shunday uzunlik-dagi hech bir adabiy asar matnining 33 mas'uliyatidan qo'rqqanlar. Shuning uchun ajdodlarimiz merosida o'zbekcha tafsirlar ko'p. Ammo sof ona tilimizdagi tarjimalarni deyarli uchratmaymiz. Keyingi asrlarda Qur'oni karim jahon xalqlarining ko'pgina tillariga tarjima qilindi. Shuningdek, o'zbek tilida ham bir qancha tarjimalar paydo bo'ldi. Endilikda bu jarayon yanada kuchayib borishi tabiiy. Bas, shunday ekan, bu sohada kundan-kunga taraqqiyot sari intilish maqsadga muvofiqdir. Avvalgi tarjimalarda uchragan tarjimalarda uchragan kamchiliklarni takrorlamagan holda, tobora sifatli tarjima va tafsirlarni ta'lif etish yangi ulamolarining sharafli vazifalaridandir. Binobarin, shu jarayonni davom ettirishdek mas'uliyatni zimmamizga olar ekanmiz, bunda mutlaqo xato nuqsonlar yo'q, degan fikrdan yiroqmiz. Beayb-Parvardigor. Yangi tarjimaning o'ziga hos hususiyatlari asosan quyidagilardan iborat: 1. Tarjima hanafiylik mazhabiga muvofiq holda tayyorlandi. Boshqa mazhablar bilan qiyosiy tafsirlar izohda ko'rsatib borildi. 2. Oyatlar mazmunini imkoni boricha so'zma-so'z ifodalashga harakat qilindi. Qo'shimcha, yordamchi so'z va iboralar qavs ichida berildi. 3. Murakkabroq va sharhga muhtoj oyatlarga sahifa ostida izoh berildi. 4. Amalda bo'lib kelgan kirill yozuv qoidalariga rioya qilindi. Ya'ni 1990 yillardan boshlab, asosan diniy adabiyotlarda buzila boshlagan imlolar tiklandi. Masalan: Iso, imon, rab, rasul, sahih, Arafot, salavot kabi arabchadan o'tib qolgan so'zlarni ba'zilar arab talaffuziga moslashtirmoqchi bo'lishib, keyingi paytda Iyso, iymon, Robb, Rosul, sahiyh, Arofat, solavat shaklida yozishga o'tgan edilar. Vaholanki, umumiy urfda chet so'zlar qaysi tilga ko'chib o'tsa, o'tgan so'z o'sha tilning tovush va imlo qoidalariga bo'ysunishi lozim. Qur'on oyatlari qiroatida yoki arabcha jumla tarkibida 6 donadan o‘sgan va har bir quloqning yuz donasi bo‘lgan donga o‘xshaydi" (2-sura “baqara” surasi, 261-oyat). Beshinchidan, Qur'oni karim masal orqali insonlarda yomon ishlardan nafratlanish va ulardan saqlanish istagini uyg‘otadi. Masalan, "A’rof" surasida Alloh taoloning oyatlaridan yuz o‘girganlar va ko‘rsatmalarga quloq solmaydiganlar haqida bir rivoyat keltirilgan: "Bas, uning misoli xuddi bir itga o‘xshaydiki, uni haydasang ham tilini osiltirib turaveradi, yoki o‘z xoliga qo‘ysnag ham tilini osiltirib turaveradi. Bu bizning oyatlarimizni yolg‘on degan kimsalarning misolidir. Ular tafakkur qilsinlar uchun Siz bu qissalarni so‘ylang” (7-sura“A’rof”, 176-oyat). Dunyo hoyu havaslariga berilib, faqat lazzatlanish haqida o‘ylash, o‘z qadr-qimmatini yo‘qotadi va haydab chiqarganda ham, uni yolg‘iz tashlaganingizda ham tilini osiltirib turuvchi itga o‘xshaydi. Ular poraxo‘rlik va yomonlik qilishdan to‘xtamaydilar, hoh nasihat qilinsin, hoh qilinmasin. Adabiy majozning qonunlari, yangi ahd masallari, Injil janrlari, har qanday masihiy jamiyati uchun juda muhimdir. Bibliya masallari o‘zlariga axloqiy, axloqiy va falsafiy omil sifatida insonning savollariga asosiy javobni beradi va insonning xulq-atvorini tartibga soluvchchi manba hisoblanadi. Bibliyadagi masallar va ayniqsa “Sulaymon hikmatlari” zamonaviy hayot muammolariga echim hisoblanadi. Sulaymon masallari asosan yoshlarga murojaat qiladi. Arnot bu kitobni "Yerdagi samoviy qonunlar" deb ataydi, bu uning mazmunini aniq tasvirlaydi. Ushbu masal, ko‘pincha osongina eslab qolish mumkin bo‘lgan tarzda tuzilgan. Bibliya masallari ikki qismdan iborat bo‘lib, ular o‘xshatish yoki bir biriga taqqoslashdan iboratdir. Bibliya masallarning quyidagi turlari mavjud: 1. Ba'zi masallar oddiy haqiqatni ifodalaydi: 29 Inson ezgulik ishlarini qancha ko‘p qilsa yaratganning o‘zi uni balo qazolardan asraydi, unga kuch-qudrat ato etadi, yo‘lini ochib beradi. Bu masalada Prezidentimizning mana shu fikrlari katta ilmiy, ta‘lim-tarbiyaviy ahamiyatga ega: «Savob – ulug‘ insoniy fazilat, yuksak milliy qadriyatlardan biridir. Mening komil ishonchim shuki, savob ishni har kim qilishi kerak, savob ishni har kuni qilish kerak. Savobli amallar qilish esa xalqimizga xos azaliy xislatdir. Savobli ishlarni qilgan odamga uning elu yurtiga albatta Allohning rahmatlari yog‘iladi. Muqaddas Qur‘on oyatida ta‘kidlanganidek, yaxshilikning mukofoti faqat yaxshilikdir. Qur‘onda inson haq-huquqlarini hurmat qilish g‘oyasi etakchilik qiladi. Unda ota-onalarning farzandlar tarbiyasi masalasi bo‘yicha burchlari, mas‘uliyatlari nimalardan iboratligi belgilangan. Ta‘kidlanishicha, «ota- onalik huquqini qozonish uchun bola tug‘ulishining o‘zi kifoya qilmay, balki ularga ta‘lim-tarbiya berish eng muhim shartlardan biridir. Farzandga odob- axloq o‘rgatish, uni kasb-hunarli qilib tarbiyalash, balog‘atga etganda o‘g‘il bo‘lsa uylantirish, qiz bola bo‘lsa turmushga chiqarish, ularni moddiy va ma‘naviy ta‘minlab turish kabi sermashaqqat vazifalar ham ota-onalar zimmasidadir». 5 Qur‘oni Karimda farzandlarning ota-onalar oldidagi vazifalari ham bayon etilgan. Bu haqda uning Al-Isro surasi, 23-oyatida shunday deyilgan: «Parvardigoringiz, yolg‘iz Uning o‘ziga ibodat qilishlaringizni hamda ota- onaga yaxshilik qilishlaringizni amr etdi. Agar ularning (ota-onangizning) birovi yoki har ikkisi sening qo‘l ostingda keksalik yoshiga etsalar, ularga qarab «uf» tortma va ularning (so‘zlarini) qaytarma! Ularga doimo yaxshi so‘z ayt...!» Qur‘oni Karimda insonni ulug‘lash lozimligiga oid qoidalar 5 Narmatov, D., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O’QITISHDA ISPANIYA XV-XVII ASRLARDAGI TARIXI. Scientific progress , 1 (6). 14 borildi va bu til davlatning rasmiy tiliga aylandi va tezda boshqa mintaqalarga tarqaldi. C. Lyuksenberg, Qur'on tilining 10% ga yaqini oromiy-ossuriya tili orqali tushunilishi mumkinligini da'vo qiladi. Din, mifologiya va etimologiyani o'rganuvchi "Ilyos O'zkan" asosan jumlalarni qisqartirish an'analariga e'tibor qaratadi. Uning so'zlariga ko'ra, Mukattadan E, L, M va E, L, R kabi harflar Zabur ning boshlovchi jumlasi sifatida ishlatiladigan "Qudratli Xudo gapiradi" kabi standart iboralarning qisqartmasi hisoblanadi. Qadimgi Yaman "musson yomg'irlari bilan oziqlangan" mintaqa bo'lgan va o'sha paytdagi texnologiyalar bilan ko'plab to'g'onlar qurilgan. Bu to'g'onlar vaqt o'tishi bilan qarish yoki urushlar natijasida vayron bo'lgan, va ular ta'mirlanmaganida, bu mintaqada yashovchi odamlar uchun xavf tug'dirgan. Marib (Arim) to'g'onidagi kabi, to'g'onlardan biri qulab tushdi. Va bu qulash ba'zi afsonalarni ishlab chiqarishga olib keldi. Bu mavzu uchun Qur'onda ma'qulroq ifoda uslubi quyidagicha; "Sheba diyorida bir belgi bor edi: o'ngda va chapda ikkita bog '. Parvardigoringizning rizqidan yeng va Unga shukr qiling. Go'zal joy va mag'firatli Rabbiy! Ular yuz o'girishdi. Bas, Biz ularga Arim toshqinini yubordik" Xudo haqida antropomorfik tilni ishlatish qilmaslik yahudiy, nasroniy va islomiy tafakkur tarixida "qizg'in munozaralar mavzusi" bo'lgan. Yagona Xudoga ishonish islom tavhidining asosidir. Kurs ishining maqsadi : O’quvchilarga .“Qur'oni Karim” yaratilishi haqida ma’lumot berish Kurs ishining vazifasi: . Qur’oni Karimning axloqiy masalalarini falsafiy mezonlari 3 II.Bob. “Qur’oni Karim” muhim tarixiy manba sifatida. 2.1.Islom dinining tarqalishi va uning ta'lim-tarbiyaga ta'siri. Quroni Karim axloqiy-falsafiy ta'limotlar manbayi Din-(arab. — e tiqod, ishonch, itoat) — Xudo yoki xudolarga,ʼ g ayritabiiy kuchlar mavjudligiga ishonish. Din muayyan ta limotlar, his- ʻ ʼ tuyg ular, toat-ibodatlar va diniy tashkilotlarning faoliyatlari orqali namoyon ʻ bo ladigan, olam, hayot yaratilishini tasavvur qilishning alohida tarzi, uni ʻ idrok etishning o ziga xos usuli. Dinning paydo bo lishi haqida yagona fikr ʻ ʻ yo q. Islom dini ta limotiga ko ra, Din — Alloh tomonidan o z ʻ ʼ ʻ ʻ payg ambarlari orqali bashariyat olamiga joriy etilajagi zarur bo lgan ilohiy ʻ ʻ qonunlardir. Tabiat va insonni yaratgan, ayni vaqtda insonga to g ri, haqiqiy ʻ ʻ hayot yo lini ko rsatadigan va o rgatadigan ilohiy qudratga ishonchni ifoda ʻ ʻ ʻ etadigan ta limotdir. ʼ Ta lim — bilim berish, malaka va ko nikmalar hosil qilish jarayoni, ʼ ʻ kishini hayotga va mehnatga tayyorlashning asosiy vositasi. Tarbiya — shaxsda muayyan jismoniy, ruhiy, axloqiy, ma naviy ʼ sifatlarni shakllantirishga qaratilgan amaliy pedagogik jarayon; insonning jamiyatda yashashi uchun zarur bo lgan xususiyatlarga ega bo lishini ʻ ʻ ta minlash yo lida ko riladigan chora tadbirlar yigindisi. Tarbiya insonning ʼ ʻ ʻ insonligini ta minlaydigan eng qadimiy va abadiy qadriyatdir. Tarbiyasiz ʼ alohida odam ham, kishilik jamiyati ham mavjud bo la olmaydi. Chunki ʻ odam va jamiyatning mavjudligini ta minlaydigan qadriyatlar Tarbiya ʼ tufayligina bir avloddan boshqasiga o tadi. ʻ 7 7 Erkinov, A. S. O., & Haydarov, S. (2021). YUNON-BAQTRYA PODSHOLIGINING IJTIMOYI TUZIMI, XO’JALIGI VA MADANIYATI. Scientific progress , 1 (6), 620-622. 17 jome as-sahih» asaridan odob-axloq mavzusiga bag‗ishlangan hadislarni tanlab olib, alohida kitob holiga keltirganlar. Bu kitob ‘‘Al-adab al- mufrad‘‘ («Adab durdonalari») deb nomlangan bo‗lib, bu asar 1322 ta hadisni o‗z ichiga olganligi bizga ma‘lum. Al-Buxoriyning ijodiy faoliyatida yaratgan asarlari ichida, « А 1-Jome‘ as-sahih» («Ishonchli to‗plam») asari eng asosiy o‗rinni egallaydi. Qur‘oni Karimda - insonni yaxshilikka, ezgulikka boshlaydigan hamda uni razolatga eltadigan xulqlar mavjud. O‘zaro dushmanlik va kelishmovchilik bu taraqqiyot dushmani. Fitna va fasod, to‘qnashuv va olishuvlar, qon to‘kishlar,urushlar, jamiyat va insonlar uchun ham koni zarardir. G‘iybat va fisqu-fasod, behuda so‘z aytish, gap tarqatish, noma‘qul so‘zlar so‘zlash, ayirmachilik, g‘avg‘o ko‘tarish, bir musulmonning boshqasini ko‘rolmasligi, musulmon-musulmonning umrini xazon qilishi gunohi azimdir. Qur‘onda ehsonli, qo‘li ochiq, bag‘ri keng, muruvvatli, keng fe‘lli, saxovatli bo‘lish, ertadan oqshomgacha, uydan ish joyigacha, beshikdan qabrgacha insonning har bir lahzasi iymonli bo‘lishga harakat qilishi chinakam ezgulikdir, deb qaraladi. Kimda-kim odamlardan himmati, muruvvatini ayamasa, saxovat eshigini bekitmasa, bundan eng avvalo uning o‘zi katta naf ko‘radi, ma‘naviy qoniqish va falsafiy kamolot hosil qiladi, ruhi ko‘tariladi. Qur‘onda ehsonning foydasi ehson qiluvchining o‘ziga bo‘lishi aytilgan. Unda aytilishicha, agar ehson qilsalaringiz ham, yomonlik qilsalaringiz ham o‘zingiz uchun. Alloh kalomida ezgulik qilish, el-yurtga foyda keltirish, yomonlarni noto‘g‘ri yo‘ldan qaytarib, to‘g‘ri yo‘lga solish yuksak ma‘naviy fazilat, huquqiy, odob-axloqlilik belgisi sifatida e‘zozlanadi. Ezgu niyatli, qalbi pok, xulqi go‘zal, iymoni butun odamlar yaxshilik qilishni o‘zi uchun eng katta maqsad, olijanoblik deb biladi. «Kimki bir yaxshilik qilsa, unga o‘sha yaxshiligi o‘n barobar qilib beriladi». 13 “Egamizga insonlarning yo‘llari ma’qul kelganda, dushmanlari bilan ham yarashtiradi”. (hik.17-7) 2. Ba’zi masallar ikki qismdan iborat bo‘lib, ular bir-biri bilan taqqoslanad: “uzoq yurtdan kelgan xushxabar charchagan odamga sovuq suv kabidir”. (hik. 25.25) 3. Bibliya masallari ikki yoki undan kop iboradan tashkil topgan bo‘lib, qarama- qarshi ma’nolarga ega bo‘ladi: “Solihning xotirasi muborak bo ladi, fosiqning nomi yoddan ʻ ko tariladi”. ʻ (hik.10.7) Bibliyada Ikki yoki undan ko‘p iboralardan iborat masallar mavjud bo‘lib, ularda bir xil fikr biroz farq bilan takrorlanadi: “zero buzuq xotin – tubsiz choh, zinokor xotin tor quduqdir”. (hik.23.27) Bibliya masallarini yana ikki qismga bo‘lish mumkin: 1. Bibliyada shunday masallar borki u mutlaq haqiqatni anglatadi: “egamizning nomi mustahkam qal’adir. Solih u yerda omonda bo‘ladi”. (hik.18.10) 2. Bibliyadagi shunday masallar borki u haqiqat , ammo bundan istisno bo‘lishi mumkin. Masalan: “haqiqiy do st har doim sevadi, aka–ukalar ham ʻ og ir kun uchun tug ilgan”. (17:17) Bu kabi masallar insonlarning fikr ʻ ʻ yuritishga undaydi va bu insonnig shaxsiy kashfiyoti hisoblangani uchun uzoq vaqt xotirasida qoladi. Bibliya masallari quyidagi hususiyatlarga ega: 1. Naql qilish. 2. Kinoya. 3. Qisqalik. 4. Isbot talab qilmaydi. 30 tomonidan yollangan murabbiylar hisoblanadilar. Ularni aybdor qilish hech mantiqqa to'g'ri kelmaydi . Abu Hanifaning bir o'g'li bor edi. Ustozlari Hammod bin Sharaf nomlariga atab o'g'liga Hammod deb ism qo'ygandilar. Imom hazratlari katta savdogar bo'lganlar. U juda band edi va farzandiga avvalgi Qur'oniy ta'limni berish uchun ustoz yolladilar. Iltimos qildilarki, o'g'limizga Qur'on o'qishni o'rgatib bering. Ustoz Hammodga surai Fotihani yodlatdi. Ustozni huzurida otasiga Hammod fotiha surasini chiroyli qilib tilovat qilib berdi. Shunda Imom Hanifa cho'ntaklaridagi 500 dinorni ustozning oldiga qo'ydilar. 1 dinor tanga 5 gramm oltindan bo'ladi 500 dinor katta pul bo'lgan. 1 dinorga o'sha mahalda katta qo'y berilgan. Bu degani Fotiha surasini o'rgatgani uchun ustozga 500 ta qo'y berildi . Shunda ustoz biroz xijolat bo'ldi. Hazratga juda ko'p pul berganligi bitta dinor ham ko'plik qilishini aytganida Imom Hanifa bir gap aytdi : «Ustoz, xizm ngizni yengil sanamang . Bu hali yonimda bo'lganidir. Agar yonimda butun molim bo'lganida poyingizga qo'ygan bo'lardi. O'g'limga Fotihani, Qur'onning onasi bo'lgan surani o‘rgatganingiz uchun" 8 Go'zal tarbiyadan yaxshi meros yo'q To'g'ri, har bir ota - ona farzandiga faqat yaxshilikni ilinadi. Farzandi uchun ortiqcha orzu - havas qiladi va ikkalasi birga ishlaydi. Ota - ona farzandini tarbiya qilish kerak bo'lgan paytda orzu - havas uchun tirikchilik qilishga majbur bo'ladi, bola tarbiya oladigan yoshda to'liq tarbiya ololmay qoladi. Ammo, afsuski, ertaga orzu - havaslar o'tmay qolishi bor. Aslida orzu - havas chiroyli tarbiya bilan bo'ladi. Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning: «Ota farzandiga chiroyli tarbiyadan ko'ra, yaxshi odob berishdan ko'ra yaxshiroq narsa meros qoldirmagan», degan hadislari bor. 8 Asqar Zunnunov Pedagogika tarixi « ШАРК » НАШРИЁТ - МАТБАА АКЦИЯДОРЛИК КОМПАНИЯСИ БОШ ТАХРИРИЯТИ ТОШКЕНТ - 2004 20 bo‘lgan. Ya'ni uylarni sotishga hojat yo‘q, uzoqdan kelayotgan bo‘lsalar, har bir bosilgan qadamlariga savob beriladi, mazmunida.«Biz ular keltirgan qadamlarni, bosgan qadamlarni ham yozamiz va ularning asarini ham yozamiz», – deya marhamat qilingan. Tafsirlarning birida bu oyatdagi «ularning izi» degani – bu asarimiz, avlodlarimizdir, degan fikr bildirilgan.Allohning bu oyatidan tushunamizki, Alloh nafaqat amalimizni, balki avlodlarimiz amalini ham o‘zimizga yozadi. Shuning uchun tarbiya vojib bo‘ladi.Orqamizdan yaxshi tarbiyali farzand qoldiraylikki, ortimizdan faqat savob borsin, yomonlik bormasin.Islomda tarbiya vojibdirTarbiya dinimizda vojib amal, deb e'lon qilingan. Biz eng ko‘p ishlatadigan tarbiya, murabbiy so‘zlari Allohning «Rob» ismi bilan bitta o‘zakdan olingani tarbiyachilar mas'uliyatini oshirsa kerak, deb o‘ylayman.Demak, bu yengil ish emas. Tarbiya – faqat ta'sir, tartib yoki nazorat, taftish emas, u ilohiy narsa. Tarbiya farzandni doim nazoratga olish, kuzatib borish degani, chunki Alloh taolo surai Fotihaning birinchi oyatida olamlarning robbisi Allohga maqtovlar bo‘lsin, degan.Bu oyatda Alloh Rob ismini keltirgan. «Robbil a'lamiyn» – butun olamlarning murabbiysi degani. Agar Alloh murabbiyligi, ya'ni nazorati, kuzatuvini lahza to‘xtatsa, olamlar izdan chiqib ketadi. Agar murabbiy yoki ota-ona farzandiga bir lahza e'tiborsiz bo‘lsa, farzandlar tarbiyasi buzilib ketadi. Rasuli akram sollalohu alayhi vasallam marhamat qilganlarki, har bir tug‘iladigan bola fitratda tug‘iladi, ya'ni har bir chaqaloq pokiza bo‘ladi, u oq qog‘oz kabidir.Bu hadisni muhaddislarimiz ota-ona bobida keltirmasdan taqdir bobida keltirganlari tarbiyaning taqdirga bog‘liqligini bildiradi. Tarbiyaga kech qolinmasa bo‘ldi. Shariyati Islom farzandga birinchi o'rinda ota onani javobgar qilib qo'ygan. Ota - ona zimmasiga tarbiyani vojib qilib yuklagan. O'qituvchilar bola hayotining ma'lum qismida uning tarbiyasiga go'yoki ota - onalar 19 Xulosa Xulosa qilib aytadigan bo'lsak,Qur‘onda insonlarning etnik bo‘linishi, ijtimoiy tabaqalanishi, ayirmachilik, millatchilik inkor etiladi. Alloh nazarida barcha teng. Insonlar Alloh tomonidan millati, nasabi, boyligi, imtiyoziga qarab emas, balki, uning qalbi, ezgulik va savob ishlar, mehr-shavqat, miskin va muhtojlarga yordam berish, insonparvarlikni ulug‘lash barcha ilohiy kitoblar kabi Qur‘onning mazmun mohiyatini belgilaydi. Uchta dunyo dinlari - yahudiylik, nasroniylik va islom dini kelib chiqishida umumiy xususiyatlarga ega va shu ma'noda bir-biriga bog‘liqdir. Uning bog‘liqligi Qur’oni karim, Bibliya keltirilgan asosiy manbalarini taqqoslashda aniq ko‘rinib turibdi. Biroq, masal sohasida deyarlik tadqiqotar yo‘q, qiyosiy jihatlar yaxshi o‘rganilmagan. Olimlarning ishlarining aksariyati yahudiylik, nasroniylik, islom va ularning asosiy manbalari bilan bog‘liq muammolarni o‘rganishga qaratilgan edi. Bizning oldimizga qo‘ygan maqsadimiz Qur’oni karim va Bibliyada keltirilgan masallarni qiyosiy tahlil qilishdan iboratdir. Shu orqali ikki muqaddas kitobning o‘shash masallari va qarama qarshi masallarini o‘rganib, ularni grammatik tahlil qilish, ichki qurilmasini o‘rganish va balog‘iy san’atini aniqlashdan iborat. Ikki muqaddas kitobni tahlil qilar ekanmiz, shu ma’lum bo’ldiki, unda keltirilgan masallar naqadar bir – biriga o‘xshash, naqadar bir-biriga yaqin ma’noili va bir hil jozibaga ekan. Misol uchun Alloh taolo Qur’oni karimda “toki tuya igna teshigidan o‘tmas ekan, ular ham jannatga kira olmaslar” shunday oyat keltiradi. Buni qarangki Bibliyada ham shunday masal keltirilgan: “boy odamning xudo shohligiga kirishidan ko‘ra, tuyaning igna qulog‘idan o‘tishi qulayroqdir”. 32 Foydalanilgan adabiyotlar 1. Asqar Zunnunov Pedagogika tarixi « ШАРК » НАШРИЁТ - МАТБАА АКЦИЯДОРЛИК КОМПАНИЯСИ БОШ ТАХРИРИЯТИ ТОШКЕНТ - 2004 2. B.X.XODJAYEV «UMUMIY PEDAGOGIKA NAZARIYASI VA AMALIYOTI» «Sano-standart» nashriyoti Toshkent - 2017 3. Omina Shenliko‘g‘li «Imomning manekin qizi» 4. Khaydarov, S. A. (2021). The role of the use of fine arts in teaching the history of the country. International scientific and practical conference. CUTTING EDGE-SCIENCE. In Conference Proceedings (pp. 41-43). 5. Davrenov, J., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O’RGANISHDA XVI-XVIII ASRLARDA YAPONIYA DAVLATI TARIXINI AHAMIYATI. Scientific progress , 1 (6). 6. Narmatov, D., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O’QITISHDA ISPANIYA XV-XVII ASRLARDAGI TARIXI. Scientific progress , 1 (6). 7. Elguzarov, B. B. O. G. L., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O’RGANISHDA MITANNI DAVLATCHILIGINING O’RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress , 1 (6), 616-619. 8. Erkinov, A. S. O., & Haydarov, S. (2021). YUNON-BAQTRYA PODSHOLIGINING IJTIMOYI TUZIMI, XO’JALIGI VA MADANIYATI. Scientific progress , 1 (6), 620-622. 9. Nematov, M. D. O., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI ORGANISHDA SHUMER-AKKAD DAVLATCHILIGINING ORNI VA 35 «Qur’on» - dunyo madaniyatining ulkan boyligi, barcha musulmonlarning muqaddas kitobi bo‘lib, arab tilida «qiroat» ma’nosini anglatadi. Qur’on 114 suradan iborat. Qur’on kishilarni birodarlikka, tinch- totuv yashashga, ezgulikka undaydi. Shuning uchun ham u katta axloqiy ahamiyatga ega. «Qur’on»ning axloqiy qimmati haqida fikr yuritilar ekan, uning insonnmg ma’naviy kamolga etishida qay darajada muhim o‘ringa ega ekanligiga amin bo‘lamiz. Markaziy Osiyo xalqlari pedagogik fikrlari tarixiy taraqqiyotida VII asrda Arabiston yarim orolida paydo bo'lgan va VIII asrda mintaqamizga ham yoyilgan islom dini muhim ahamiyatga ega bo'ldi. Chunki islom dini, uning asosiy kitobi «Qur'oni Karim» va undan keyingi asosiy manba hisoblangan hadislar Allohga, uning payg'ambari Muhammad alayhissalomga e'tiqod qilish bilan birga ota-onaga hurmat, mehnatsevarlik, ilmga intilish, o'zaro ahil bo'lish, mehr-oqibat, ehson, sabr-toqat, kamtarlik, vafo-sadoqatlilik, poklik, adolat, diyonat kabi insoniy sifatlar haqidagi jihatlari va yaxshi fazilatli hamda odob-axloqli bo'lishlik yo'llari bayon etilgan. Xuddi shuningdek, islom dinida millatidan, elatidan, tanasining rangidan qat'iy nazar, inson insonligi uchun ulug'lanadi. Millatchilik, bir- birini kamsitish, talon-tarojlik, irqchilik islomda yo'q va bo'lmagan. Islom dini har qanday millatchilik kayfiyatidan yuqori turadigan olamshumul ta'limot.U barcha millatlarni birlashtirib, teng, do'st, yoru- birodar qilib, tinch-omon yashashlarini o'qtirib keladi.Ayni paytda islom dinida razolat, kibr-havo, adovat, xasad, xiyonat, zulm kabi illatlar qoralanadi. Qur'oni Karimdagi oyatlardan biri madinalik sahobalar Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga kelib, uylari uzoqlik qilayotgani bois, uylarini sotib, yaqinroq joyga ko‘chib kelishlari haqida shikoyat qilganlarida nozil 18 Xulosa o‘rnida yaqinda o‘qigan Omina Shenliko‘g‘lining "Imomning manekin qizi"asarini misol tariqasida keltirmoqchiman. Bu asar imomning qizi Fotimaning o'z oilaviy sharoitlaridan nolishi va ko'ngli to'lmasligi bilan boshlanadi. Imom Yoqub nochor turmush kechirar edi, buni asarda u hatto o'z onasini ziyorat etishga puli yo'qligidan ham bilsa bo'ladi. Shunga qaramay u o'ta xudojoy, ilmli, va halim inson edi, Fotimaning achchiq kesatiqlari, tinimsiz hayot kechirishlaridan shikoyatlari islom qiziga umuman to'g'ri kelmaydigan xatti – harakatlar qilishiga, garchi unga kuchli ruhiy iztirob bersa ham og ir bosiqlik bilan, Qur'on oyatlarigaʻ amal qilgan holda baho beradigan islomiy metin erkak, OTA edi . Uning go'zal xulqli rafiqasi Gul xonim ham Fotimani to'g'ri yo'lga solishga urinar, kundan -kunga izidan chiqayotgan qizi, uni tun- u kun o'ylab azob chekayotgan mehribon eri o'rtasida jafokash bir ko'prik edi. Asarning bosh qahramoni Fotimaga kelsak, zotan u ko'p kitob o'qigan, butun Qur'onni yod olgan bilimli qiz bo'lsa ham u o rganlari va dini unga foydasizdek tuyuladi, ʻ chunki otasi mahalla imomi, dinparvar kishi bo'la turib, qo'li qisqaligi va yon atrofdagi kishilarning ularga past nazar bilan qarashi Fotimaning bu xulosa kelishiga turtki bo'lgandi. Moddiy tanqislik, yoshlik, g'o'rlik, qolaversa, hozirgi ko pchilik yoshlarga xos zamonaviy erkinlik uni iymonsiz va ʻ behayo Betushek din dushmanining ayovsiz changaliga yetaklab bordi, natijada u ro'molini yechib maneken bo'lib gazetalarda chiqa boshladi, Fotima bularni yashirincha qilardi va otasini bilib qolishini sira istamasdi, shuning uchun ham uning mini yubka kiyganini ko'rib qolgan amakisidan buni sir tutishni o'tinib so'raydi. Vaholanki, imom bundan xabardor edi va qizini yo'qotayotganligini sezardi, lekin u «qizimga go'zal tarbiya berganman, bir kuni uning olgan ilmlari uni to'g'ri yo'lga soladi» deb o'ylab taskin oladi va shunday bo'ladi ham. Voqealar rivojida otasining barcha 21 I.Bob. “Qur'oni Karim” yaratilishi 1.1. “Qur'oni Karim” yaratilishi va yurtimizda islom ravnaqi Ma'lumki, Qur'oni karim Alloh taolo tomonidan Payg'ambarimiz Muhammad alayhissalomga 23 yil mobaynida sura, oyat tarzida elchi farishta –Jabroil alayhissalom orqali ilohiy vahiy sifatida, arab tilida, og'zaki nozil qilingan. Islom dini ta'limotining asosiy manbalari (Qur'on, Sunnat, Ijmo', Qiyos)ning birinchisi sanalmish bu Kalomi sharifning til va bayon jihatidan ilohiy mo''jizaligi ham uni arab tilida o'qib, fikr yuritgandagina namoyon bo'ladi. Boshqa har qanday tilga o'girilganda Qur'on tiliga xos xususiyatlar, nazmiy uslub, maftunkor ohang va ruhiy ta'sir o'z kuchini yo'qotadi. Tarjimon har qancha mahoratli, tajribali lug'atga boy bo'lmasin, oyatlarning arabcha holidagi mazmunini boshqa tilda mukammal ifoda eta olmaydi. Bu inkor etib bo'lmas haqiqat. 1 Arab tilida o'qib anglash esa, hammaning ham imkon darajasida emas. Hatto arablarning o'zlari ham Qur'on oyatlarini to'la tushuna olmasliklarini tan oladilar. Ulug' sahobalar ham ko'pdan-ko'p oyatlar mazmunida bahslashib, bir yechimga kelisha olmay, Rosul alayhissalomning o'zlaridan so'rab, aniqlab olganlari to'g'risida sahih hadislar mavjud. Qur'oni karimni boshqa tillarga tarjima qilish harakati ancha qadimdan boshlangan. Ayniqsa, arab bo'lmagan halqlarning islomga kirishlari bu harakatga asosiy sabab bo'lgan. Garchi islom ulamolari oyatlarni har qanday tilda sharhlab tafsir qilishga ruxsat bersalar-da, biroq so'zma-so'z tarjima qilib yozishga mutloqo izn bermaganlar, zero tarjimani yozib qo'yishlik bilan Qur'on mazmuni shundangina iborat degan iddao bo'ladi, deb uning 1 Asqar Zunnunov Pedagogika tarixi « ШАРК » НАШРИЁТ - МАТБАА АКЦИЯДОРЛИК КОМПАНИЯСИ БОШ ТАХРИРИЯТИ ТОШКЕНТ - 2004 5 Kirish Mazuning dolzarbligi: Qur on (arabcha: ʼ نآرقلا o qimoq, qiroat qilmoq) ʻ musulmonlarning asosiy muqaddas kitobi. Islom e tiqodiga ko ra, Qur on ʼ ʻ ʼ vahiy orqali Muhammad payg ambarga 610—632 yillar davomida nozil ʻ qilingan Allohning kalomi (Kalomulloh). Qur on „Kitob“ (yozuv), „Furqon“ ʼ (haq bilan botilning orasini ayiruvchi), „Zikr“ (eslatma), „Tanzil“ (nozil qilingan) kabi nomlar bilan atalib, „Nur“ (yorug lik), „Hudo“ (hidoyat), ʻ „Muborak“ (barakotli), „Mubin“ (ochiq-ravshan), „Bushro“ (xushxabar), „Aziz“ (e zozlanuvchi), „Majid“ (ulug ), „Bashir“ (bashorat beruvchi), ʼ ʻ „Nazir“ (ogohlantiruvchi) kabi so zlar bilan sifatlangan. Islom olamida ʻ Qur on mus haf nomi bilan ham mashhur. Islom ulamolari Qur onning 30 xil ʼ ʼ ʼ nom va sifatlarini sanab o tganlar. ʻ Qur'onni tushunishda "o'quvchi bilishi kerak" yana bir jihat shundaki, Qur'onda shoirlarga nisbatan qo'llangan salbiy iboralarga qaramay, Qur'onning o'zi she'riy tildan foydalanadi (26:224-225)(Makkiy suralarda). Ismoil Durmuş (Islom entsiklopediyasida) she'riyatning asosiy xususiyati "mubolag'a san'ati" ekanligini ta'kidlaydi Dr. Daniel Brubaker eng qadimgi Qur'on matnlariga kiritilgan o'zgartirishlar, tuzatishlar va qo'shimchalar (unlilar va tinish belgilari kabi so'zlarning talaffuzidagi kichik farqlardan tashqari) haqida bir qator videolarni (uni "Qur'on versiyasi" deb ataydi) internetga joylashtirdi. Qur'onning izohlari va talqinlariga asoslanan Shariat qonunlari bugungi inson huquqlari, gender tengligi va individual din va so'z erkinligi nazaridan muammoli hisoblanadi. Islom vujudga kelgan paytda Qur'on yozish uchun ishlatilgan til va alifbo Nabatey mintaqasida rivojlangan birinchi arab tili edi. Umaviylar xalifasi Abdulmalik davrida alifbo va uning oxirgi shaklini berish orqali shakllangan Qur'on haqida tadqiqotlar olib 2 ilmi tarixi bo‘yicha muhim manba», «Hakim Termiziyning «Navodiru-l- usul» asari hadis va tasavvuf ilmiga oid muhim manba», «Movarounnahr va Xuroson olimlarining hadis ilmi rivojida tutgan o‘rni (Buxoriy, Muslim, Termiziy)», «Imom Dorimiyning hadis ilmi rivojiga qo‘shgan hissasi», “Abdulhamid Keshiy ilmiy merosining VIII-IX asrlar Movarounnahr hadis ilmi rivojidagi o‘rni”, “Imom Buxoriyning “at-Tarix al-kabir” asari hadis ilmiga oid muhim manba”, “Hadislarning diniy aqidaparastlikka qarshi mohiyati” mavzularidagi ilmiy tadqiqotlar amalga oshirilgan. Shuningdek, Akademiyada amalga oshirilayotgan Imom Buxoriy “Al-Jome’ as-sahih” asaridagi axloq-odobga bag‘ishlangan hadislarning talqiniga bag‘ishlangan grant loyihasi ham bu boradagi muhim ilmiy tadqiqotlardan sanaladi. Islom huquqshunosligiga bag‘ishlangan tadqiqotlar ham kattagina hajmni tashkil etadi. «Movarounnahr fiqh ilmi rivojida Alouddin Samarqandiyning o‘rni va «Tuhfat al-fuqaho» asarining ahamiyati», «IX asr Movarounnahr madaniy hayotida Imom Buxoriyning mavqei va uning «Jomiu-s-sahih» asaridagi fiqhiy masalalar», «Majduddin Ustrushaniyning Movarounnahr fiqh ilmi tarixida tutgan o‘rni», «Abu Zayd Dabusiy merosining Movarounnahrda fiqh ilmi rivojida tutgan o‘rni», «Burhonuddin Mahmud Buxoriyning «Muhit» asari va uning Movarounnahr qoziligida tutgan o‘rni», «Islom huquqshunosligi va hanafiy mazhabi taraqqiyotida O‘rta Osiyo faqihlarining o‘rni», «Lutfulloh Nasafiyning «Fiqhi Kaydoniy» asari va unga yozilgan sharh va hoshiyalar tahlili», «Burhoniddin Marg‘inoniyning «Hidoya» asari – muhim huquqiy manba», «X–XIII asrlar Movarounnahr ijtimoiy munosabatlariga oid protsessual va notarial hujjatlar», «Abu Hafs Kabir Buxoriy va hanafiy fiqhi». «Alovuddin Buxoriy «Hayratu-l-fuqaho» asarining islom manbashunosligida tutgan o‘rni», “Musulmon mamlakatlaridagi fatvo markazlari va ularning o‘ziga xos 9 “Qur’oni Karim” muhim tarixiy manba sifatida. Mundarija: Kirish ............................................................................................................................................................ 2 I.Bob.“Qur'oni Karim” yaratilishi .................................................................................................................. 5 1.1. “Qur'oni Karim” yaratilishi va yurtimizda islom ravnaqi ....................................................................... 5 1.2. Qur’oni Karimning axloqiy masalalarini falsafiy mezonlari ................................................................. 11 II.Bob.“Qur’oni Karim” muhim tarixiy manba sifatida. .............................................................................. 17 2.1.Islom dinining tarqalishi va uning ta'lim-tarbiyaga ta'siri. Quroni Karim axloqiy-falsafiy ta'limotlar manbayi ..................................................................................................................................................... 17 2.2.Ikki muqaddas kitob: Qur’on va Bibliyadagi masallarning qiyosiy tahlili .............................................. 23 Xulosa ........................................................................................................................................................ 32 Foydalanilgan adabiyotlar .......................................................................................................................... 35 1 Kurs ishining ob'ekti: Islom dinining tarqalishi va uning ta'lim- tarbiyaga ta'siri. Quroni Karim axloqiy-falsafiy ta'limotlar manbayi sifadi foydalanish haqida Kurs ishining predmeti: Ikki muqaddas kitob: Qur’on va Bibliyadagi masallarning qiyosiy tahlili Kurs ishining tuzilishi: Kurs ishi kiris qismi, 2 ta bob, 4 ta reja, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. 4 ifodalab, oldingi va keyingi oyatlarning ma'nolari jamlangan yakuniy fikrni ifodalaydi. Bundan tashqari, "nur" va "ankabut" suralarining nomlari ularga kiritilgan masallarning asosidan kelib chiqqan. Masallar Qur'oni karimda ma'naviy-axloqiy tarbiya tizimida muhim o‘rin tutadi. Birinchidan, taqqoslashlar odamlarda mulohaza yuritishga undaydi, ularda yashiringan ma'noni mustaqil ravishda kashf etadi. Fikrlash orqali bilimlarni anglash, inson uni o‘z kashfiyoti sifatida qabul qiladi va unga katta ishonch bilan qaraydi. Shu tufayli, masalar asosida qilingan yakuniy xulosa odatdagi buyruqlar (amr) va taqiqlarga (nahiy) qaraganda ko‘proq ta'sir ko‘rsatadi. Masallarning bu xususiyati Qur'oni karimda bir necha bor ta'kidlangan (39-sura "Zumar", 27-oyat; 59-sura "hashr", 21-oyat). Ikkinchidan, masallar dunyo - oxirat bilan bog‘liq diniy tasvirlarni idrok etishni osonlashtiradi. Masalan, riyo qilgan holda sadaqa beradigan kishi haqidagi masalda, bunday ish oxirat uchun hech qanday mukofot keltirmasligini aniq tushuntiradi: “Bunday “sadaqalar” chang-tuproq bilan qoplangan silliq toshga o‘xshaydi: yomg‘ir tushganda, u yalang‘och qoladi. Ular qo‘lga kiritgan narsalariga qodir emaslar” (2-sura “Baqara”, 264-oyat). Uchinchidan, masallar hodisalar va harakatlarning mohiyatini ochib beradi, sirni oshkoralik bilan, yashirin narsani esa oydinlik bilan taqqoslaydi. Shunday qilib, "sudxo‘r bo‘lgan kimsalar qiyomatda jin chalgan majnun kabi turadilar” (2-sura "Baqara", 275-oyat) oyatida ribo ko‘rinishida oson foyda olishga bo‘lgan chanqoqlik jinnilikka o‘xshashligini va shuning uchun qiyomat kuni ularni aqldan ozishlari ta'kidlamoqda. To‘rtinchidan, masallar xayrli amallarga bo‘lgan qiziqishni va buning natijasida va'da qilingan mukofotga ega bo‘lish istagini uyg‘otadi. Bularga xayr-ehson uchun mukofotni misoli donni unib chiqishi-yu, uning ko‘payib ketishi bilan taqqoslaniladi: "Allohning yo‘lida mollarini sarf qilganlar yetti 28 haqiqatni bilishidan xabar topgan Fotima uyga qaytib borishga betlamaydi va o'zi istaganidek erkin yashay boshlaydi.Buni qarangki u shu hayotidan to'la mamnun bo la olmaydi, ichini nimadir sassiz kemiradi. Modelllikʻ hayotida unga uchragan shahvatli rahbarlar, dinini bir pulga chaqadigan, hayosiz, nomussiz kasbdoshlar, ma nosiz hayot uni pushaymon qilishga va ʼ otasining bebaho so'zlari-yu islomiy ilmlarini to liq anglab qadriga yetishga ʻ sabab bo'ladi.Asarni o‘qish davomida har bir insonni hayajonga soladigan Fotimaning quyidagi nutqi bor: «Yo Allohim, nega o'zim istagan hayotga erishsam-da bundan rohatlana olmayapman, boshqalardek erkin bo'la olmayapman, mendan dinimni ol» deb avval yolvorib, keyin istig'for aytishidir. U bunday zulmatda hech qachon «erkin» bo la olmasligini, ʻ haqiqiy ERKINLIK asli Islomda ekanligini anglab yetadi.Unga uchragan qizlar hammasi ham yomon bo lmaydi, masalan, o'z qilmishlari gunoh ʻ ekanligini, tavba qilishni xohlaydigan Laylo, Bonu, O'zlem kabi kitob so'ngida Fotimaning urinishlari tufayli to'g'ri yo'lga qadam qo'ygan ajoyib obrazlar ham insonda yaxshi taassurot qoldirdi. Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, Fotima dugonalarini hidoyat etib, o'zi esa olgan bilimlar, go zal tarbiya, benuqson mehribon dinimiz Islomimiz ʻ hech qachon foydasiz bo'lmasligini, aksincha qora zulmatda adashib qolganimizda yo'limizni yoritguvchi to'lin oy bo'lishini fahmlab , qalbi daryo va shafqatli ota - onasining yoniga qaytadi. Islom dini qanchalar go‘zal din ekanligini har bir musulmon ich-ichida his qiladi.Islom dini va uning muqaddas kitobi Quroni Karim insonni hech qachon yomonlik tomon boshlamaydi,aksincha yaxshilik sari yetaklaydi. Maqolamning so‘ngini birinchi Prezidentimiz I.A.Karimovning so‘zlari bilan yakunlamoqchiman: «Islom dini-bu ota-bobolarimiz dini, u biz uchun ham iymon, ham axloq, ham diyonat, ham ma'rifat ekanligini 22 xususiyatlari” mavzularidagi dissertatsiyalar va ular asosida yaratilgan monografiyalar sohaga oid muhim tadqiqotlardan sanaladi. Islomshunoslikning muhim sohalaridan bo‘lgan tasavvuf ta’limotini tadqiq etishga ham alohida e’tibor berilmoqda. Jumladan, “Tasavvuf ta’limotining tarixiy-falsafiy mohiyati”, “Rushdiy “Tazkiratul-avliyo” asari matnlarining sharq agiografik manbalarini o‘rganishdagi ahamiyati”, “Tasavvuf ta’limotida valiylik tushunchasining diniy-falsafiy talqini (Alisher Navoiyning «Nasoyim ul–muhabbat» asari asosida)”, “Mavlono Abdurahmon Jomiyning tasavvufiy-irfoniy qarashlari («Sharhi ruboiyot» asari asosida)” mavzularidagi tadqiqotlar sohaning rivojini o‘rganishga bag‘ishlangan tadqiqotlardan sanaladi. O‘zbekiston islom dunyosida mo‘‘tadil aqidaviy maktab sifatida tanilgan va e’tirof etilgan Abu Mansur Moturidiy asos solgan moturidiylik kalom maktabining vatani sanaladi. Moturidiylik ta’limotining ilmiy-nazariy asoslarni ishlab chiqishga xizmat qilgan mutakallim olimlar ilmiy merosini o‘rganishga qaratilgan muhim ishlardan biri Imom Moturidiy xalqaro ilmiy tadqiqot markazining ochilishi bo‘ldi. Mazkur markaz Moturidiy va moturidiyshunos olimlar ilmiy merosini o‘rganish, tarjima va tadqiq etish orqali turli g‘arazli oqimlar iddaolariga ilmiy asoslangan raddiyalar berish bilan shug‘ullanadi. Buyuk mutafakkir, moturidiylik ta’limotining asoschisi imom Abu Mansur Moturidiy o‘zi yashagan davrdayoq zamondosh olimlar tomonidan e’tirof etilgan va “Imomu-l-mutakallimin” – “Kalom ilmi bilimdonlarining peshqadami”, “Musahhihu aqoidi-l-muslimin” – “Musulmonlar aqidasini to‘g‘rilovchi”, “Rofe’ a’lomu-sh-shari’a” – “Shariat bayroqdori” kabi sharafli nomlarga sazovor bo‘lgan. 3 3 Khaydarov, S. A. (2021). The role of the use of fine arts in teaching the history of the country. International scientific and practical conference. CUTTING EDGE-SCIENCE. In Conference Proceedings (pp. 41-43). 10

“Qur’oni Karim” muhim tarixiy manba sifatida.

Купить