Samarqand viloyati geografiyasi - Geografiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	18000UZS
Hajmi	4.3MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	08 Yanvar 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Geografiya

Sotuvchi

Husenov Jahongir

Ro'yxatga olish sanasi 03 May 2024

9 Sotish

Samarqand viloyati geografiyasi

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
__________________ UNVERSITITETI
TABIIY FANLAR FAKULTETI
“EKALOGIYA VA GEOGRAFIYA KAFEDRASI”
“ Himoyaga ruxsat etilsin ”
Tabiiy fanlar fakulteti dekani
___________________
“___”_____________2024
“5110500 – Geografiya va iqtisodiy bilim asoslari’’ ta’lim yo‘nalishi
______ guruh talabasi _____________ning
“______________________________________________”
mavzusidagi
KURS ISHI
Ilmiy rahbar:
_________o’qit. ______________
“Himoyaga ruxsat etilsin”
“Ekalogiya va geografiya”
Kafedra mudiri.__________________
__________________
“____”__________________2024
GULISTON-2024
1

MUNDARIJA:
KIRISH .......................................................................................................................................................... 3
I BOB. SAMARQAND VILOYATI TABIATINING ASOSIY XUSUSIYATLARI ......................................................... 4
1.1. Geografik o‘rni va chegaralari ............................................................................................................... 4
1.2. Geologik tuzilishi va relefi ..................................................................................................................... 6
1.3. Iqlimi. Yer usti va yer osti suvlari .......................................................................................................... 9
II BOB. SAMARQAND VILOYATI IJTIMOIY-IQTISODIY GEOGRAFIYASI ......................................................... 13
2.1. Iqtisodiy-geografik o‘rni va ma’muriy-hududiy bo‘linishi .................................................................... 13
2.2. Aholisi ................................................................................................................................................. 18
2.3. Sanoati va Qishloq xo‘jaligi ................................................................................................................. 24
XULOSA ...................................................................................................................................................... 29
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ................................................................................................................ 30
2

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi: O‘zbekiston geografiyasini yaxshi bilish uchun
birinchi navbatda o‘zi yashab turgan hududning geografiyasini chuqur o‘rganish
katta ahamiyatga egadir. Samarqand viloyati Zarafshon vodiysining o‘rta qismida
joylashgan bo‘lib, bu voha qadimdan o‘zining qishloq xo‘jaligi ekinlari
yetishtirishda sanoat shakllanishida va qadimdan aholi punktlarining paydo
bo‘lishida muhim o‘rin egallagan. Jumladan, viloyatning Samarqand shahri turli
tarixiy davrlarda poytaxt vazifasini bajarib kelgan. Samarqand Sug‘d va
Movaraunnaxrning asosiy shahri sanalgan. Undan tashqari, Samarqand shahri
1925-30 yillar O‘zbekistonning birinchi poytaxti bo‘lgan. Shahar asosan o‘z
tarixida Amir Temur davrida gullab yashnagan. Hozirgi vaqtda Samarqand
respublika janubi-g‘arbidagi yirik ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy markaz vazifasini
bajarib kelmoqda.
Bugungi kunda Samarqand viloyati hissasiga O‘zbekiston
Respublikasining 3,2 % hududi va 11,4 % aholisi to‘g‘ri keladi. Viloyatda
respublikamiz miqyosida kattaligi jihatidan ikkinchi shahri sanaluvchi
Samarqandda 529,9 ming kishi (2018 y.) yashaydi, aholi punktlarining tashkil
topishida va rivojlanishida katta ta’sir ko‘rsatadi.
Kurs ishining maqsadi: Samarqand viloyati geografiyasini atroflicha
yoritib berish.
Kurs ishining vazifalari:
- Samarqand viloyatini tabiiy jihatdan atroflicha, keng ko’lamda
o’rganish;
- Samarqand viloyatini iqtisodiy jihatdan tahlil qilish.
Kurs ishining tarkibiy qismi: Ushbu kurs ishi kirish, ikkita bob, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlardan iborat. Har bir bobda uchtadan reja mavjud.
3

I BOB. SAMARQAND VILOYATI TABIATINING ASOSIY
XUSUSIYATLARI
1.1. Geografik o‘rni va chegaralari

Samarqand viloyatining tabiiy geografik sharoiti O‘rta Osiyoning boshqa
regionlariga nisbatan qulayligi sababli, bu yerda qadimdan aholi yashagan. Bu yer
havosining tozaligi, tuprog‘ining unumdorligi, suv manbaining serobligi,
hududning qadimdan rivojlanishiga olib kelgan.
P.Baratovning ta’kidlashicha, O‘rta Zarafshon okrugi (Samarqand viloyati
hududi) Turkistonning markaziy yer po‘stining tektonik jarayonlar natijasida
cho‘kkan qismida joylashgan Zarafshon vodiysining O‘rta qismini o‘z ichiga oladi.
Zarafshon vodiysi deyarli kenglik bo‘yicha sharqdan g‘arbga 766 km masofaga
cho‘zilgan bo‘lib, g‘arb tomoni ochiq va nishabdir.
O‘rta Zarafshon shimol tomondan Chumqortov, G‘o‘bdintov, Qaroqchitov,
Oqtov va Qoratov, janubdan Qoratepa, Ziyovuddin va Zirabuloq tog‘lari bilan
o‘ralgan, sharqiy chegarasi esa shartli ravishda Tojikiston bilan bo‘lgan chegara
orqali o‘tadi (Baratov, 1996). I.Hasanov va boshqalarning yozishicha, O‘rta
Zarafshon okrugiga Samarqand va Sangzor-Nurota botiqlari to‘g‘ri keladi. Okrug
g‘arbda Hazar yo‘lagi orqali Quyi Zarafshon okrugidan ajralib turadi. Sharqdan
Chumqortog‘, shimoldan Nurota va Sangzor tizma tog‘lari bilan, janubdan esa
Qoratepa, Ziyovuddin va Zirabuloq tog‘lari bilan o‘ralgan. Sharqiy chegarasi
Tojikiston bilan bo‘lgan davlat chegarasi orqali o‘tadi. Janubda Nurota-Sangzor
botig‘iga parallel holda Zarafshon botig‘i joylashgan.
Uning o‘rta qismidan Zarafshon daryosi oqib o‘tadi. Zarafshon botig‘ini
shimoldan va janubdan o‘rab turgan tog‘ tizmalari botiqning sharqida – Panjakent
yaqinida bir-biriga juda yaqinlashib keladi. G‘arbga tomon esa tog‘ tizmalari bir-
biridan uzoqlashib, mutlaq balandligi pasayib boradi. Botiqning kengligi uning
sharqida, Panjakent yaqinida 15 km bo‘lsa, Samarqand shahri meridianida 60 km,
Xatirchi yaqinida 40 km, Karmana meridianida esa 35 km ni tashkil etadi.
Botiqning eng past yeri daryo o‘zaniga to‘g‘ri keladi. Uning mutlaq balandligi
4

Panjikentda 900 m, Samarqandda 680 m, Kattaqo‘rg‘onda 470 m, Navoiyda 350 m
ga teng (Hasanov va boshqalar, 2010).
1-rasm. Samarqand viloyati tabiiy karta sxemasi
Manba: Samarqand viloyati o‘lkashunoslik atlasi ma’lumotlari.
Samarqand viloyati g‘arbiy, shimoli-g‘arbiy va shimoliy tomondan Navoiy
viloyati, shimoli-sharqiy va sharqiy tomondan Jizzax viloyati, janubdan
Qashqadaryo viloyati va janubi-sharqdan Tojikiston Respublikasi Xo‘jand
viloyatining Panjakent tumani bilan chegaralanadi.
5

1.2. Geologik tuzilishi va relefi
Hududning yer yuzasi asosan paleogen, neogen va antropogen davr
cho‘kindi jinslaridan tarkib topgan. Bu jinslarning ustki qismini esa Zarafshon
daryosi va uning irmoqlari olib kelgan allyuvial yotqiziqlar qoplab olgan. Bu yerda
paleogen davrida dengiz bo‘lgan. Neogen davridagi ahvol orogenetik jarayon
ta’sirida vodiy quruqlikka aylangan.
Hozir Zarafshon suvi Samarqand vohasida, shuningdek Tuyatortar kanali
orqali Sangzor vodiysida, Eski Anhor kanali orqali sug‘orishga sarflanishi tufayli
Buxoro vohasida tugab qolmoqda. O‘rta Zarafshon okrugining relefi asosan yassi
tekislik bo‘lib, sharqdan g‘arbga tomon nishabdir. Samarqand shahri yaqinida
mutlaq balandlik 727 m, Kattaqo‘rg‘onda 450 m, Navoiyda 347 m. Ikkinchi
tomondan, okrug markaziy qismdan shimolga va janubga – vodiyni o‘rab turgan
tog‘larga tomon balandlasha boradi. Bu qism relefi o‘nqir-cho‘nqir yerlardan
iborat tog‘oldi prolyuvial tekisliklaridir.
Zarafshon vodiysi relefining o‘ziga xos xususiyatlari shundaki, u goh
kengayadi, goh torayadi. (Baratov, 1996). Zarafshon botig‘i, ayniqsa uning
markaziy qismi tekislikdan iborat, faqat Samarqand yaqinidagi Cho‘ponota
balandliklari tekislikdan biroz ko‘tarilib turadi. Zarafshon vodiysini o‘rab turgan
tog‘ etaklarida qiya tekisliklar mintaqasi alohida ajralib turadi. Ular prolyuvial
yotqiziqlardan iborat konussimon yoyilmalardan tashkil topgan. Vodiyning janubi-
sharqida Qoratepa va Chaqilkalon tog‘ etaklarida shakllangan yoyilmalar hamma
yerda keng va tekis prolyuvial tekisliklarni hosil qilgan. Ular to‘rtlamchi davr
lyossimon jinslaridan tarkib topgan.
Bu tekisliklar Kattaqo‘rg‘on shahrigacha davom etadi. Zarafshon vodiysida
Panjakentdan g‘arbroqdan boshlab 3 ta asosiy terassa ko‘zga yaqqol tashlanadi.
Qayir, I va II qayir usti terrasalari Zarafshon vodiysini hosil qiladi. Bular ichida
maydoni jihatdan eng kattasi lyosslar va lyossimon jinslardan tashkil topgan II
qayir usti terrassasidir (Hasanov va boshqalar, 2010). Samarqand viloyati tabiiy
resurslarga boydir, jumladan, Qo‘shrabod tumanida Zarmitanda oltin, Nurobod
6

tumanida Ingichkada volfram va molibden, Urgut tumanida marmar, Samarqand
tumanida Ohalikda ohak mavjud. Shu bilan birga dala shpati, granit, mergel, qum
va boshqalar bor. Bu xom ashyolar rangli metallurgiya va qurilish sanoatida
ishlatiladi.
2-rasm. Samarqand viloyati geologik karta sxemasi Samarqand viloyati
o‘lkashunoslik atlasi ma’lumotlari.
7

M.Umarovning ta’kidlashicha, Samarqand viloyatini shimoldan Turkiston
tog‘ining davomi bo‘lgan Nurota tog‘ tizmasi, janubdan esa Zarafshon tog‘i o‘rab
turadi. Zarafshon vodiysining markaziy qismini Samarqand kotlovinasi ishg‘ol
etib, shimoliy va janubiy tomonlardan o‘rta qismiga qiyalanib boradi, sharqdan
g‘arbga xam 800 dan 350 metrgacha pasayib boradi.
Kotlovinaning markaziy qismini Zarafshon daryosi kesib o‘tib, bir necha
terrassalarni vujudga keltirgan. Samarqand viloyati janubidagi Zarafshon tog‘i
asosan paleozoyning ohaktosh, gips va kristalli slaneslaridan iborat. Bu tog‘
tizmasi viloyat hududida Chaqilkalon, Qoratepa va Ziyovuddin kabi tog‘larni hosil
etib, eng baland nuqtasi Qumg‘aza cho‘qqisi bo‘lib, balandligi 2204 metrni tashkil
etadi. Qoratepa tog‘i g‘arbiy tomonga pasayib borib, Jom cho‘liga qo‘shilib ketadi.
Shimoliy qismidagi Nurota tog‘i, Turkiston tog‘ini Sangzor daryosi kesib o‘tish
joyidagi “Amir Temur” darvozasidan boshlanib, eng baland nuqtasi Hayotboshi
cho‘qqisi hisoblanib, uning balandligi 2165 metr. Nurota tog‘i g‘arbga borgan sari
G‘o‘bdin, Qaroqchi, Pista, Oqtog‘ va Qoratog‘ massivlarini tashkil etadi.
Butun Nurota tog‘ massivining janubiy qismi keng va biroz qiyalashib
borsa, shimoliy qismining yonbag‘ri aksincha tikdir. Viloyatning markaziy qismini
Zarafshon daryo vodiysi tashkil etadi. Vodiy Rovotxo‘ja aholi punktidan g‘arbga
tomon kengayib, ayrim joylarda uning kengligi 50-55 metrgacha yetadi. Zarafshon
vodiysi sharqdan g‘arbga tomon pasayib boradi va allyuvial yotqiziqlardan iborat
bo‘lgan keng terrassalarni vujudga keltiradi (Umarov, 1980). Shunday qilib,
Samarqand viloyati yer yuzasi asosan paleogen, neogen va antropogen davr
cho‘kindi jinslaridan tarkib topgan bo‘lib, bu jinslarning ustki qismini allyuvial
yotqiziqlar qoplab olgan. Bu hududning relefi asosan yassi tekisliklardan iborat,
shuningdek, o‘nqir-cho‘nqir tog‘oldi prolyuvial tekisliklar ham joylashgan.
8

1.3. Iqlimi. Yer usti va yer osti suvlari
Samarqand viloyati hududining iqlimi keskin kontinental bo‘lib, yozi issiq,
qishi sovuq hisoblanadi. Asosan so‘nggi 20 yilda viloyat iqlimida sezilarli darajada
o‘zgarishlar kuzatilmoqda. Viloyat iqlimining bunday o‘zgarishiga asosiy sabab,
rivojlangan mamlakatlar tomonidan kosmosning zabt etilishi, ekologiyaning
buzilishi va boshqalar bilan bog‘liqdir. Samarqand viloyati shimol, shimoli-sharq
va sharq tomondan tog‘lar bilan o‘ralganligi sababli shimoldan kelgan ortiqcha
sovuq havosini qaytaradi, shuning uchun qishda havo juda sovuq bo‘lmaydi. Bu
hududda yanvar oyida havo harorati o‘rtacha 0 – 10˚C atrofida bo‘ladi.
Qishda ba’zan havo – 35˚C gacha sovuq bo‘ladi. Yozda iyul oyida o‘rtacha
havo harorati +28˚C atrofida bo‘ladi, ba’zi kunlarda harorat +45˚C gacha isib
ketadi. Yozda havo ochiq bo‘ladi, yog‘ingarchilik deyarli bo‘lmaydi.
Yog‘ingarchilikning bir qismi qor shaklida qishda yog‘adi. Yilning o‘rtacha
yomg‘ir miqdori 500-900 mm.ni tashkil etadi. Samarqand viloyatini Zarafshon va
Turkiston tog‘lari o‘rab turganligi, murakkab relefi, Zarafshon daryosining oqib
o‘tishi, kanallar, suv omborining mavjudligi mahalliy iqlim hosil qiluvchi
omillardir. Viloyat hududida shamollar shimoliy, shimolig‘arbiy, shimoli-sharqiy
yo‘nalishda esadi. Samarqand viloyati janubiy geografik kengliklarda
joylashganligi sababli, bu yerga quyosh issiqligi va yorug‘ligi ko‘p tushadi.
O‘rtacha har bir santimetr kvadrat maydonga 181 kkal quyosh radiatsiyasi
tushadi. Viloyat relefining murakkabligi tufayli yog‘inning taqsimlanishiga katta
ta’sir ko‘rsatadi, o‘rtacha yog‘in miqdori 500-800 mm bo‘lib, viloyatning g‘arbiy
qismida 300-500 mm, sharqiy qismida esa 700-900 mm yog‘in yog‘adi. Viloyatda
Omonqo‘ton eng ko‘p yog‘in tushadigan joy hisoblanadi.
Samarqand viloyati sharoitida eng sovuq oy yanvar oyi hisoblanib, o‘rtacha
havo harorati 0˚C dan 2,1˚C gacha bo‘ladi. Qish fasli yumshoq kelishi bilan, ayrim
yillari uzluksiz sovuq kunlar davom etadi. Bu hududda eng issiq oy iyul oyi bo‘lib,
o‘rtacha temperatura +25˚C, +21˚C bo‘lsa, absolyut maksimum tog‘li joylarda
+42˚C, tekisliklarda +46˚C gacha bo‘ladi (Umarov, 1980). Xulosa qilib aytganda,
9

Samarqand viloyati iqlimi keskin kontinental bo‘lib, yozda eng yuqori harorat
+45˚C dan ham yuqori, qishda esa -35˚C gacha sovuq bo‘lishi mumkin.
Bu hududda o‘rtacha yog‘in miqdori 500-800 mm ni tashkil etadi. Viloyat
iqlimiga hududning janubiy geografik kengliklarda joylashganligi, relefining
murakkabligi bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
3-rasm. Samarqand viloyati iqlim karta sxemasi Samarqand viloyati
o‘lkashunoslik atlasi ma’lumotlari
10

Samarqand viloyati gidrografiyasini asosan Zarafshon daryosi va bir necha
soylar tashkil etadi. Zarafshon daryosi muz va qordan to‘yinadigan daryo tipiga
kiradi. Shuning uchun ham uning suvi yozning issiq kunlari to‘lib-toshib oqadi.
Zarafshon daryosi Turkiston, Oloy, Zarafshon tizmalarining tutashgan joyida
dengiz sathidan 2772,5 m balandlikda joylashgan Zarafshon muzligidan
boshlanadi va sharqdan g‘arbga qarab Mastchoh nomi bilan oqadi.
Bu daryo Ayniy shahridan 3 – 4 km yuqoriroqda, chap tomondan oqib
keluvchi Panjdaryo bilan qo‘shilgandan keyin Zarafshon nomini oladi. Zarafshon
tog‘ oralig‘idan chuqur dara bo‘ylab oqa boshlaydi va Panjakent shahriga
yetmasdan yana ikki irmoq – Kishtut va Mag‘iyon daryolarni qo‘shib oladi.
Panjakent shahri yonidan oqib o‘tgandan keyin Zarafshon daryosi keng vodiyga
chiqadi va Samarqand vohasini hosil qiladi. Sug‘orish inshootlarida suv
taqsimotini yaxshilash maqsadida bir necha yirik gidrouzellar barpo etildi.
Bunga 1927-yilda qurilgan “Birinchi may” to‘g‘oni, Oq va Qoradaryo,
Damxo‘ja gidrouzellari misol bo‘la oladi. 1953-yilda xalq hashari asosida
Kattaqo‘rg‘on suv ombori qurilib, 1968-yilda ta’mirlangan va suv omborning
hajmi 900 mln.m3 ga yetkazilgan. Viloyat tog‘ yonbag‘ri hududlarini suv bilan
taminlashda soy va buloq suvlarining ahamiyati ham kattadir. Bular orasida
Zarafshon daryosi tomon oqadigan Mo‘minobod, G‘ijdivon, Urgut, Omonqo‘ton,
Qoratepa, Ohalik, Sazag‘on, Oqsoy, Nurota tog‘idan boshlanadigan soylarning
qishloq xo‘jaligida ahamiyati katta hisoblanadi (Umarov, 1980).
P.Baratovning yozishicha, O‘rta Zarafshon okrugining asosiy daryosi
Zarafshondir. U Turkistonning katta suv arteriyalaridan biri bo‘lib, Ko‘ksuv tog‘
tugunida joylashgan Zarafshon muzligidan boshlanib, Amudaryoga 20 km
yetmasdan Sandiqli va Eshakchi qumlari orasida singib ketadi. Zarafshon daryosi
o‘zining yuqori qismida Zarafshon muzligidan Mastchoh nomi bilan boshlanadi. U
Ayniy qishlog‘i yonida chap irmog‘i Fandaryo bilan qo‘shilgach, Zarafshon
nomini oladi. Zarafshon daryosi tog‘li qismida 200 ga yaqin irmoqlarni qo‘shib
oladi.
11

Soylarning eng muhimlari Zarafshon tizmasidan boshlanuvchi Urgutsoy,
Omonqo‘tonsoy, Kamangaronsoy, Oqsoy va boshqalar. Zarafshon daryosi
Samarqand shahridan 8 km o‘tgach, Oqdaryo (uzunligi 130 km) va Qoradaryo
(uzunligi 127 km) nomi bilan ikki tarmoqqa bo‘linadi. Xatirchi qishlog‘ida esa bu
ikki tarmoq yana birlashib, orasida hosildor Miyonkol orolini hosil qiladi. Orolning
uzunligi 100 km, kengligi 15 km, maydoni esa 1200 kv. km dir.
Zarafshon daryosi sersuv bo‘lib, Zarafshon, Turkiston va Hisor tog‘larida
joylashgan muzliklardan va doimiy qorlardan suv oladi. Zarafshon daryosi
suvining 65% i muz va qorlarning erishidan, 34% i qor va atigi 1% i yomg‘ir
suvlaridan to‘yinadi. O‘rta Zarafshon okrugida yer osti suvlari bo‘r, paleogen,
neogen va antropogen davrlarining qum, gil, shag‘al, qumtosh kabi jinslari orasida
uchraydi.
Bo‘r davri yotqiziqlari orasida uchraydigan suvlar 400-500 m gacha,
paleogen va neogen davr yotqiziqlari orasidagi suvlar 90-100 m gacha, antropogen
jinslari orasida uchraydigan yer osti suvlari 1-20 metr chuqurliklarda joylashgan
(Baratov, 1996). Shunday qilib, Samarqand viloyati yer usti suvlariga asosan
Zarafshon daryosi, Kattaqo‘rg‘on suv ombori, Urgutsoy, Omonqo‘tonsoy,
Kamangaronsoy, Oqsoy va boshqalar hisoblanadi.
12

II BOB. SAMARQAND VILOYATI IJTIMOIY-IQTISODIY
GEOGRAFIYASI
2.1. Iqtisodiy-geografik o‘rni va ma’muriy-hududiy bo‘linishi
Samarqand viloyati 15 yanvar 1938 yilda tashkil etilgan bo‘lib, maydoni
16,8 ming kv.km yoki respublikamiz hududining 3,2 foizini egallaydi. Hududi
jihatdan O‘zbekistonning boshqa viloyatlaridan kichik bo‘lishiga qaramasdan,
viloyat aholi soni bo‘yicha respublikada 1-o‘rinda turadi, bu yerda 1.01.2018-yil
ma’lumotiga ko‘ra 3719,6 ming aholi istiqomat qiladi.
Bu shundan dalolat beradiki, viloyat aholisining zichligi o‘rtacha mamlakat
ko‘rsatkichiga qaraganda ancha yuqoridir.
13

Samarqand viloyati ma’muriy jihatdan 14 ta qishloq tumanlari, 11 ta shahar
va 88 ta shaharcha, 125 ta qishloq fuqarolar yig‘inlari va 1829 ta qishloq aholi
punktlari, 1112 ta mahalla va 430 ta shahar mahallalaridan iborat (2018 y).
14

4-rasm. Samarqand viloyatining siyosiy-ma’muriy karta sxemasi.
Samarqand viloyati o‘lkashunoslik atlasi ma’lumotlari
Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, maydoni jihatdan eng katta tuman Nurobod,
Qo‘shrobod bo‘lib, keying o‘rinlarni Kattaqo‘rg‘on va Paxtachi tumanlari
egallaydi. Aholi sonining ko‘pligi jihatdan esa Urgut, Samarqand va Pastdarg‘om
15

tumanlari ajralib turadi. Viloyatda aholi zichligi 1 kv km.da 221,4 ming kishini
tashkil etadi, bu jihatdan tumanlar orasida eng yuqori ko‘rsatkich Tayloq tumanida
bo‘lib bu yerda zichlik 684,6 kishi, Samarqand tumanida 502,2 kishiga teng.
5-rasm. Samarqand viloyati qishloq tumanlarining maydon ko‘rsatkichlari
sxemasi Samarqand viloyati o‘lkashunoslik atlasi ma’lumotlari
Shuningdek, aholi zichligi Narpay, Oqdaryo tumanlarida ham yuqori
hisoblanadi. Aholi zichligining eng past ko‘rsatkichlari bilan Nurobod va
Qo‘shrobod tumanlari ajralib turadi. Samarqand viloyati respublikamiz miqyosida
alohida o‘ringa ega bo‘lib, bu yerda mashinasozlik, ximiya va oziq-ovqat
16

sanoatlari,tamaki, paxta, uzum yetishtirish rivojlangan, shuningdek xalqaro
turizmga ham ixtisoslashgandir.
Viloyatimiz O‘zbekistonning markaziy qismida, qulay geografik va
Zarafshon daryosining gidrogeografik to‘rida joylashgan. Viloyat g‘arb va
shimoliy-g‘arbda Navoiy, shimoliysharqda Tojikistonning Sug‘d viloyati
Panjakent tumani bilan chegaralanadi. Viloyat Zarafshon vodiysida, Zarafshon
daryosini o‘rta qismida joylashgan, u vodiy ekinlarini sug‘orishda va aholi
joylashuvida hamda qadim zamonlarda aholi punktlari paydo bo‘lishida asosiy rol
o‘ynaydi. Zarafshonning doimiy suv zahiralariga ega bo‘lgan irmoqlari deyarli
yo‘q.
Samarqanddan yuqoriroqda, Tojikiston Respublikasining Panjakent
tumaniga qo‘shni joyda, Zarafshonning tog‘ oraliqlaridan boshlanadi. Ulardan eng
muhimi qadimgi Darg‘om hisoblanadi, aynan ana shu kanaldan eski Anhor kanali
suv oladi va u Qashqadaryo viloyatining Chiroqchi tumanini ham sug‘oradi.
Kattaqo‘rg‘on, Oqdaryo, Tusunsoy suv omborlari, Narpay, Bulung‘ur kanallari,
Beshariq arig‘i ham dehqonchilik rivoj topgan hududlarni suv bilan ta’minlaydi.
Shu o‘rinda ta’kidlash joizki, viloyat iqtisodiyotini shakllanishida mineral
resurslarga ko‘ra agroiqlimiy sharoitning roli katta. Shuningdek, bu yerda turizm
va rekreatsiya resurslari mavjud bo‘lib, ularning ahamiyati ham sezilarli darajada
yuqoridir. Rekreatsiya resurslari, xususan tog‘ etaklarida, soy bo‘ylarida juda ko‘p
va ulardan foydalanish katta ahamiyatga ega. Ekoturizm nuqtai nazardan g‘orlar,
Urgut chinori va buloqlari diqqatga sazovor joylari hisoblanadi.
17

2.2. Aholisi
O‘zbekiston Respublikasining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishida aholini
kompleks o‘rganish, aholiga doir masalalarni hal etishda, birinchi navbatda uning
yildan yilga o‘sib borayotgan sonini o‘rganish va tahlil qilish muhim masala
bo‘lib, aholi milliy iqtisodiyotni va jamiyatni rivojlantirishda ahamiyati kattadir.
O‘zbekiston O‘rta Osiyo davlatlari ichida ko‘p yillardan buyon aholini mutloq
ko‘pligi soni jihatidan birinchi o‘rinni egallaydi.
Masalan, O‘zbekistonda 1865 yilda 3,3 mln aholi yashagan bo‘lsa,
Tojikistonda 86 ming, Qirg‘izistonda 547 ming, Turkmanistonda esa 637 ming
kishi yashagan. Qariyb 100 yildan keyin, ya’ni 1966 yilda bu ko‘rsatgich
O‘zbekistonda 10,7 mln, Tojikistonda 2,6 mln, Qirg‘izistonda 2,7 mln,
Turkmanistonda esa 1,9 mln kishiga yetgan (Soliev, 2013).
Hozirgi kundagi ma’lumotlar bo‘yicha ham O‘zbekiston O‘rta Osiyo
mamlakatlari ichida aholi soni jihatidan yetakchilik qilib kelmoqda. Shuningdek,
Samarqand viloyati ham 1998 yildan buyon respublikamiz viloyatlari ichida aholi
soni ko‘pligi bilan 1-o‘rinni egallab keladi. Aholi sonining o‘sishida bevosita va
bilvosita omillar, xususan iqtisodiy-ijtimoiy sharoitlar, odamlarning yashash
sharoiti, texnika taraqqiyoti va boshqa omillar ta’sir ko‘rsatadi. Shu bilan birga,
davlatlarning ijtimoiy tuzumi o‘zgarishi ham aholi sonining oshishiga, hamda
tabiiy o‘sish darajasiga bevosita o‘z ta’sirini ko‘rsatadi.
18

6-rasm. Samarqand viloyati aholisi va aholi punktlarining joylashishi
(Karta-sxema muallif tomonidan tuzilgan)
7-rasm. 2018 yil 1-yanvar holatiga doimiy aholi soni (ming kishi)
Samarqand viloyati statistika boshqarmasi tomonidan tuzilgan
19

Masalan, Sobiq ittifoq paytida Samarqand viloyatida tabiiy o‘sish 1979–
1991 yillarda o‘rtacha 30 promillega teng bo‘lgan, hozirgi vaqtga kelib esa, bu
ko‘rsatkich 20 promilledan ham past hisoblanadi. Tabiiy o‘sishning bunday
pasayishiga faqatgina mamlakatlar tuzumining o‘zgarishi ta’sir etmasdan, balki
odamlar ongining rivojlanishi, mehnatda ayollarning bandlik darajasi ham
ahamiyatga egadir. Samarqand viloyatida aholining tez sur’atlar bilan o‘sishi,
avvalo tabiiy o‘sishning ham yuqoriligi hisobidandir. Bu esa viloyat aholi sonining
hududiy o‘ziga xosligini ko‘rsatadi. Bu yerda tug‘ilish koeffitsentining yuqoriligi
va nisbatan o‘lim darajasining pastligi viloyatda aholi sonining tez o‘sishini
ta’minlaydi.
Samarqand viloyatida 2018 yil yanvar ma’lumotlariga ko‘ra 3719,6 ming
kishi yashaydi. Tahlillar shundan dalolat beradiki, viloyat shahar aholisining soni
yildan-yilga ko‘payib shahar aholisi salmog‘i ham oshib bormoqda. Shu bilan
birga 2009 yili Samarqand atrofida va viloyatning boshqa tumanlarida joylashgan
juda ko‘p qishloq joylari shaharga qo‘shildi.
Chunki, bu joylar aholisining ko‘pchilik qismi qishloq xo‘jaligi bo‘lmagan
sohada bandligi, bundan tashqari imoratlarning qurilishi va ko‘rinishi shaharcha
ko‘rinishiga egaligini hisobiga shunday o‘zgarishlar yuz berdi. Xalq deputatlari
viloyat kengashining qarori bilan Oqdaryo tumanida 8 ta, Bulung‘urda 3 ta,
Samarqandda 8 ta va boshqa barcha tumanlarda ham qishloqlar shahar joylarga
aylantirilgan. Shuningdek, Samarqand shahri aholisi 2000 yilda 1991 yilga
nisbatan 6,7 ming kishiga kamaygan. Bunga asosiy sabab, O‘zbekiston
mustaqillikga erishgandan keyin, Samarqand shahrida yashovchi tub joy aholisi
bo‘lmagan kishilarning o‘z yurtlariga ko‘chib ketganligi ta’sir ko‘rsatgan. Oxirgi
yillarda Samarqand shahri aholisi ko‘paygan bo‘lsa ham, viloyatdagi uning
salmog‘i kamayib borgan.
Masalan, 1979 yilda shahar aholisi 338 ming kishi yoki viloyat aholisining
22% ini, 1995 yilda 361,7 ming kishi yoki 15 % ini, 2015 yilda 513,5 ming kishi
yoki 14,5 % ni tashkil etgan. Ko‘rinib turibdiki, shahar aholisi 1979 yilda nisbatan
175,5 ming kishiga ko‘paygan, lekin, uning viloyatdagi ulushi 7,5 % ga pasaygan.
20

Ma’lumki, aholi va aholi punktlari joylashuvi ko‘rsatkichlaridan biri aholi zichligi
hisoblanadi. U bir vaqtning o‘zida hududlarning xo‘jalik jihatidan o‘zlashtirish
darajasini ham aniqlab beradi. 1994 yil ma’lumotlariga ko‘ra viloyat aholi zichligi
1 km kv ga 143 kishi, Samarqand shahrida esa 4,2 ming kishini tashkil etadi. Bu
ko‘rsatkich 2016 yilga kelib, viloyatda 213,7 kishi, Samarqand shahrida 4,4 ming
kishiga teng. Shahar aholi punktlarida o‘rtacha aholi soni 1970 yilda 36 ming kishi,
1979 yilda bu raqam 6 ming kishiga kamaygan, 1989 yilga kelib, yana ozgina
ko‘payib 31 ming kishini, 2015 yilda 14 ming kishini tashkil etadi. Shahar aholi
punktlari o‘rtacha aholi sonining bunday kamayishiga sabab, 2009 yilda qariyb 90
ta shaharchalarning paydo bo‘lganligi hisoblanadi.
Samarqand viloyati aholisi soni dinamikasidagi o‘zgarishlarni o‘rganish
quyidagi muammolarning borligini, ularni ilmiy va amaliy vazifalarini aniqlab
berdi, bular quyidagilar:
1. Viloyat aholisi tez sur’atlarda o‘sishni hisobga olib, aholini ijtimoiy-
iqtisodiy turmush tarzini tashkil etishni takomillashtirish;
2. Aholini ish bilan ta’minlash uchun Samarqand shahri atrofida va
viloyatning boshqa shahar joylarida kichik korxonalar ochish;
3. Samarqand shahri ekologiyasini toza saqlash maqsadida transport
harakatini tartibga solish;
4. Aholiga xizmat ko‘rsatish sohalarini yanada rivojlantirish;
5. Samarqand shahrini kelajakdagi rolini mustahkamlash uchun turizmni
yanada rivojlantirish va h.k.
Mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishida hududlardagi demografik
holatini har tomonlama o‘rganish katta ahamiyatga ega. Aholining ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishini geografik jihatdan o‘rganish, uni tabiiy va mexanik
harakatini tadqiq qilish muhim hisoblanib, bu harakatlar har bir mamlakatning
aholi sonini o‘zgarib borishiga hamda kelajak istiqbollarini belgilab berishga
bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Ma’lumki, aholining tabiiy harakati – tug‘ilish, o‘lim va
avlodlar almashinuvi natijasidir. Aholining tabiiy va mexanik harakatiga ko‘p
omillarning ta’siri yuqori. Ayniqsa, har bir mamlakatda hukmron bo‘lgan ijtimoiy-
21

iqtisodiy vaziyatning o‘zgarib borishi mamlakatdagi demografik vaziyatga ham o‘z
ta’sirini ko‘rsatadi.
Bundan tashqari, tug‘ilish va o‘lim nisbati tabiiy o‘sishga, aholining
turmush tarzi, erta nikohga kirish, ayollarning ishsizligi, ularning ijtimoiy mehnat
bilan kam shug‘ullanishi, tibbiy xizmatning pastligi, millat ongining rivojlanish
darajasi, milliy urf-odatlar, erkaklarning spirtli ichimliklar va giyohvand
moddalarni iste’mol qilishi, baxtsiz hodisalar, turli xil kasalliklar va boshqa omillar
bilan ham bog‘liqdir.
8-rasm. Samarqand viloyati shahar aholisining tabiiy o‘sishi karta sxemasi.
Karta-sxema muallif tomonidan tuzilgan
22

9- rasm . Samarqand viloyati qishloq aholisining tabiiy o ‘ sishi karta
sxemasi . Karta - sxema muallif tomonidan tuzilgan
23

2.3. Sanoati va Qishloq xo‘jaligi
Qadimda Samarqand viloyati xududida tub joy aholisi tomonidan
dexqonchilikning barcha turlari yaratilgan va rivojlangan bo‘lgan. Ijtimoiy mexnat
taqsimoti natijasida keyinchalik xunarmandchilik ajralib chiqgan. O‘sha vaqtlarda
bu xududda qog‘oz, ipak matolar, shisha buyumlar ishlab chiqarish rivojlangan
bo‘lgan, xatto ishlab chiqarilgan maxsulotlar xorij mamlakatlarida eksport
qilingan. I-II asrlarda Samarqand Kushon podsholigi tarkibidagi So‘g‘dning yirik
shaxri bo‘lgan, bu vaqtlarda bu yerda savdo va kog‘oz ishlab chiqarish rivojlangan
bo‘lgan.
O‘rta Osiyo davlatlari, Xitoy, Kavkaz, Qora dengiz bo‘yi, O‘rta yer dengizi
davlatlari bilan savdo rivojlangan bo‘lgan. VIII-X asrlarga kelib, Samarqand
arablarning markaziga aylangan. Arablar xukumronligi paytida bu yerda ipakchilik
rivojlanib, xunarmandchilik va savdo markazlari vujudga kelgan. Shuningdek, bu
yerda yashil o‘simliklar va dalalar ko‘payadi. Samarqand voxasi xududida 12 ta
shaharlar barpo etilgan. X-XI asrlarda Samarqand Somoniylar davlati markazi
bo‘lgan, bu davrda ishlab chiqarish va savdo bilan birga ,qishloq xo‘jaligi xam
rivojlangan. Ipak va paxta matolar ishlab chiqarish , zardo‘zlik, sopol va shisha
maxsulotlari ishlab chiqarish rivojlangan, shuningdek, paxta, bug‘doy, guruch va
boshqa maxsulotlar yetishtirilgan.
G‘arb va Sharq mamlakatlari bilan savdo aloqalari rivojlangan. XII-XIII
asrlarga kelib, Samarqand Qoraxoniylar davlatining markazi, keyinchalik
Xorazmshox qarorgoxi bo‘lgan. Bu asrlar mobaynida qurilish ishlari rivojlangan
bo‘lib, juda ko‘p machitlar, xammomlar, koshonalar, arxitektura majmualari
qurilgan. XIII asrda Samarqand Chingizxon tomonidan bosib olingan, shaxar va
uning atrof xududida rivojlanish to‘xtagan va xo‘jaligi taraqqiyoti xam pasaygan.
XVI asrda Samarqand Temur imperiyasining markaziga aylangan.
Iqtisodiy, siyosiy va madaniy xayot ko‘tariladi, savdo va shaxarsozlik rivojlangan.
Amir Temur xukmronligi davrida shaxar va uning atrofidagi xududlar xar
tomonlama rivojlanib gullab yashnaydi. Bu davrda Shoxi-Zinda mavzoleyi,
24

Bibixonim machiti, Go‘ri Amir va boshqalar qurilgan. Samarqand yirik savdo va
xunarmandchilik markazi bo‘lgan.
Ko‘p aholi punktlari, bog‘lar, ko‘chalar, maydon, ko‘priklar, irrigatsion
inshootlar qurilgan. XV-XVI asrlarda Samarqand Shayboniyxon davlatining
markazi bo‘lgan. Shayboniyxon xukmronligi paytida maxsulot ishlab chiqarish va
savdo pasaygan, g‘arb va sharqni bog‘lab turgan savdo yo‘li o‘z ahamiyatini
yo‘qotadi, xo‘jalikning rivojlanishi susayadi. 1868-1899 yillarda Samarqand shaxri
Zarafshon xarbiy okrugining markazi bo‘lgan, keyin rus imperiyasi qoshidagi
Samarqand viloyati markaziga aylangan.
Bu davrda ishlab chiqarish va Yevropacha imoratlar qurish rivojlangan.
Bozorlar, paxtani va terini qayta ishlash rivojlanadi, voha orqali temir yo‘l o‘tadi,
teri, vino va paxta tozalash zavodlari ko‘payib rivojlangan. 1925-1930 yillarda
Samarqand O‘zSSRning poytaxti bo‘lgan. Bu yillarda madaniy va siyosiy xayot,
sanoat rivojlangan.
Oliy o‘quv yurtlari, teatrlar, ilmiy tekshirish institutlari ochilgan. 1910
yilda Samarqand viloyati xududida 35 paxta tozalash, 5 ta yog‘ moy, 13 ta choy
qadoqlash va 20 ta vinochilik zavodlari mavjud bo‘lgan. Paxta tozalash zavodlari
Samarqand, Chelak, Kattaqo‘rg‘on, Payshanba va boshqa joylarda qurilgan
bo‘lgan. 30-yillarda O‘zbekiston SSR ning poytaxti Toshkentga ko‘chirilganidan
keyin, Samarqand kattaligi jihatidan respublikamizning ikkinchi shaxri bo‘lgan.
1934 yil ma’lumotiga ko‘ra, Samarqandda 52 ta korxona bo‘lib, unda 9 ming kishi
ishlagan. Taqqoslash uchun shuni ta’kidlash lozimki, o‘sha paytda Toshkentda 145
ta, Farg‘onada 21 ta korxona bo‘lgan. 1940 yilda korxonalar soni 73 taga
yetgandan keyin, Samarqandda yalpi maxsulot ishlab chiqarish 1928-1929 yillarga
nisbatan 6 martaga oshgan (Mullajonov, 1973).
25

10-rasm. Samarqand viloyati sanoat karta sxemasi. Samarqand viloyati
o‘lkashunoslik atlasi ma’lumotlari
Samarqand viloyatining xo‘jaligini agrar-industrial yo‘nalishda bo‘lib,
O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyotida muhim o‘z o‘rniga egadir. Viloyatimiz
qishloq xo‘jaligi ko‘p tarmoqli hisoblanib, bu yerda paxtachilik, g‘allachilik,
26

bog‘dorchilik, uzumchilik bilan birga boshqa joylarda yetishtirilmaydigan
tamakichilik bilan ham shug‘ullanadi. 2017-yilda viloyatda yalpi hududiy
mahsuloti tarkibida qishloq xo‘jaligi (o‘rmon va baliq xo‘jaligi bilan birga) 5772,5
mlrd so‘mni yoki 32,2% ni tashkil etgan.
Bu ko‘rsatkich viloyat bo‘yicha 18319,5 mlrd so‘mdir. Mintaqada nafaqat
dehqonchilik, qolaversa chorvachilik ham rivojlangan. Qo‘ychilikda qorako‘l
qo‘ychiligi yetakchi hisoblanadi. Samarqand viloyati statistika boshqarmasi
ma’lumotiga ko‘ra, 2017 yilda dehqonchilik va chorvachilik hamda ovchilik
sohalarda ko‘rsatilgan xizmatlar hajmi 115,7 mlrd so‘mni, o‘rmonchilik
xo‘jaliklarida 12,8 mlrd so‘mni, baliqchilik xo‘jaliklarida 23,3 mlrd so‘mni tashkil
etgan.
Bu ko‘rsatkichlar 2016 yilga nisbatan ancha yuqoridir. 2017 yilda barcha
toifadagi xo‘jaliklar tomonidan 82814 ming tonna boshoqli don ekinlari, shundan
811,0 ming tonna bug‘doy, shu bilan birga 639,9 ming tonna kartoshka, 1777,2
ming tonna sabzavotlar, 128,4 ming tonna poliz ekinlari, 416,2 ming tonna meva
va rezavorlar, 615,5 ming tonna uzum yetishtirilgan. Samarqand viloyatida
sug‘oriladigan yerlar 308 ming ga bo‘lib, ular umumiy qishloq xo‘jaligida
foydalaniladigan yerlarni, ular umumiy qishloq xo‘jaligida foydalaniladigan
yerlarning 25,2% ni tashkil qiladi. Sug‘oriladigan yerlar Qo‘shrabot, Nurobod,
Paxtachi tumanlarida nisbatan kamroq bo‘lsa, Narpay, Oqdaryo, Tayloq,
Pastdarg‘om tumanlarida esa ko‘proqdir.
Qishloq xo‘jaligida foydalaniladigan yerlarning 35,7% ekin ekiladigan
yerlar va 59,4% pichanzor hamda yaylovlardan iborat. Ekin maydonlarining
hissasi Pastdarg‘om, Jomboy, Oqdaryo va Narpay tumanlarida yuqori, pichanzor
va yaylovlar esa Nurobod, Paxtachi va Qo‘shrobot qishloq tumanlarida
ko‘pchilikni tashkil qiladi (Soliev 2014). Viloyatda paxta, tamaki, sabzavot,
bug‘doydan tashqari texnika va moyli ekinlar ham ekiladi. Texnika va moyli
ekinlardan masxar, kungaboqar, zig‘ir va kunjut ekiladi.
Intensiv qishloq xo‘jaligi asosan Payariq, Ishtixon, Bulung‘ur va Tayloq
tumanlarida rivojlangan, Nurobod tumanida esa bu jihatdan ancha orqadadir.
27

Viloyatimiz tumanlarida qishloq xo‘jaligining turli tarmoqlari rivojlangan.
Masalan, Samarqand, Urgut va Tayloq tumanlari shahar atrofida joylashgani uchun
shahar atrofi xo‘jaligi rivojlangan, shuning uchun bu tumanlar shahar aholisini turli
xildagi mevalar, sabzavotlar bilan ta’minlaydi. Urgut tumanida tamakichilik bilan
birga, bog‘dorchilik va uzumchilikdan tashqari, kartoshka yetishtirish, Qo‘shrobot
va Nurobod tumanlari hududining asosiy qismi cho‘llardan iboratligi tufayli
chorvachilik rivojlangan. Pastdarg‘om, Paxtachi, Ishtixon, Narpay, Oqdaryo va
Poyariqda asosan paxtachilik rivojlangan.
2017 yilda mintaqada barcha toifadagi xo‘jaliklarga to‘liq vazn hisobiga
265,4 ming tonna go‘sht, 1238,1 ming tonna sut, 1234,4 mln dona tuxum ishlab
chiqarilgan. Jadval tahlilidan ma’lumki, go‘sht, sut, tuxum ham asosan dehqon
xo‘jaliklari tomonidan 234,5 ming tonna go‘sht, 1181,7 ming tonna sut, 590,1 mln
dona tuxum ishlab chiqarilgan. Viloyat hududida faoliyat olib borayotgan fermer
xo‘jaliklari hamda qishloq xo‘jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlar
tomonidan go‘sht, sut, tuxum ishlab chiqarish ko‘rsatkichlari pastdir.
28

XULOSA
Samarqand viloyati Zarafshon havzasining o‘rta qismida joylashgan. Uning
shimolida Nurota tog‘i sharqdan g‘arbga qarab cho‘zilib yotsa, huddi shunday
yo‘nalish bilan janubdan Zarafshon tizmasi o‘tadi. Nurota va Zarafshon tizmalari
oralig‘ini Zarafshon vodiysi tashkil etadi. Vodiy bo‘ylab sharqdan g‘arbga tomon
Zarafshon daryosi oqadi. Daryo oqimiga qarab Zarafshon vodiysi 750-800 metrdan
to 350 metrgacha pasayib boradi va Qizilqum cho‘li bilan tutashib ketadi (Umarov,
1980). Viloyatning tabiiy va iqtisodiy-geografik o‘rni, tarixiygeografik taraqqiyot
bosqichlari, transportning roli uning ijtimoiy-iqtisodiy salohiyatining o‘ziga xos
hududiy xususiyatlarini tashkil etadi. Mintaqada eng avvalo viloyatning markazi
Samarqand shahri, ikkinchi markazi Kattaqo‘rg‘on shaharlari uning rivojlanishida
muhim rol o‘ynaydi. Har bir viloyat o‘ziga xos takrorlanmas xususiyatga ega,
bunday geografik o‘ziga xoslik bir viloyat, qishloq tumani, hatto alohida qishloqda
bo‘lishi mumkin. Ma’lum joylarni har jihatdan o‘rganish, geografiya fanining
noyob ustunligi hisoblanadi. Har bir geografik ob’ektni o‘rganishda shahar
funksiyasi asosiy hisoblanadi, shuning uchun aynan shu shahar hayotining hamma
jabhalariga ta’sir ko‘rsatadi, jumladan, aholi soni dinamikasi, uning o‘sishi,
aholining tabiiy va mexanik harakati, mehnat resurslaridan foydalanish xarakteri,
umumiy ekologik vaziyat va ijtimoiy muhitiga ta’sir etadi. Samarqand viloyati
geografiyasining asosiy qonuniyatlaridan biri bu hududlardagi tog‘oldi
zonalarining yaxshi o‘zlashtirilganligi va ijtimoiy-iqtisodiy imkoniyatning
yuqoriligi hisoblanadi. Aynan shu joylarda vohalar, yirik, katta va o‘rta aholi
punktlari joylashgan bo‘lib, bular regional aholi joylashuvining tutib turuvchi
“qovurg‘asi” vazifasini bajaradi. Transport infratuzil-masining asosiy qismi ham
shu tog‘oldi zonalaridan o‘tadi. Samarqand viloyati geografiyasini o‘rganish
shundan dalolat beradiki, tumanlar ichida ko‘p hollarda Jomboy, Pastdarg‘om.
Payariq, Paxtachi, Narpay, Samarqand oldinda turadi. Masalan, ham sanoat, ham
qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishda, aholiga xizmat ko‘rsatishning
turli sohalarida ham ularning ulushi yuqoridir.
29

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Kadirov M.A., Usmonov M.R. Samarqand viloyati aholisining tabiiy va
mexanik harakatidagi o‘zgarishlar//O‘zbekistonda atrofmuhitni muhofaza
qilishning dolzarb masalalari. – Samarqand. 2013. – b.83.
2. Rashidov A. Ko‘xna va navqiron Samarqand. T.: Fan, 1987. – 38
3. Samarqand viloyati o‘lkashunoslik atlasi ma’lumotlari.
4. Soliev A.S. Problem ы naseleniya i urbanizatsii v respublikax Sredney
Azii. –T.: Fan, 1991. – 106 s.
5. Soliev A.S. O‘zbekiston geografiyasi. -T., 2014. – 360 b.
6. Soliev A.S. Ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish (ma’ruzalar matni).
T.: O‘zbekiston Milliy Universiteti, 2000. – 65 b.
7. Soliev A.S., Kadirov M.A. Geografiya naseleniya i naselenn ы x punktov
Samarqandskoy oblasti. -Samarqand 1998. –162 s.
8. Soliev A., Nazarov M. O‘zbekiston qishloqlari.- T.: Fan va texnologiya.
2009. 209 s.
9. Soliev A.S., Nazarov M., Qurbonov Sh. O‘zbekiston hududlarini
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi. T.: Mumtoz so‘z, 2010. – 220 b.
Internet saytlari
1. http://www.wikipedia.org
2. http://www.cisstat.org
3. http://www.stat.uz
30

Sotib olish