Samarqand viloyati turizm va rekreatsiya geografiyasi - Geografiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	659.4KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	25 Oktyabr 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Geografiya

Samarqand viloyati turizm va rekreatsiya geografiyasi

Sotib olish

Samarqand viloyati turizm va rekreatsiya
geografiyasi
REJA:
KIRISH
I BOB SAMARQAND VILOYATINING TURIZM SALOHIYATI
1.1 Samarqand viloyatining tabiiy-geografik sharoiti va turizm uchun
imkoniyatlari
1.2 Samarqand viloyatining tarixiy-madaniy yodgorliklari
1.3 Viloyatning zamonaviy turizm infrastrukturasining rivojlanishi
II BOB SAMARQAND VILOYATIDA REKREATSIYA GEOGRAFIYASI VA
UNING RIVOJLANISHI
2.1 Rekreatsiya geografiyasining nazariy asoslari va Samarqanddagi ahamiyati
2.2 Samarqand viloyatidagi rekreatsiya resurslari va ularning iqtisodiy ahamiyati
2.3 Turizm va rekreatsiya geografiyasini rivojlantirishda amalga oshirilayotgan
isloxotlar
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
ILOVALAR

KIRISH
Bugungi kunda turizm va rekreatsiya geografiyasi mamlakatlarning
iqtisodiy rivojlanishida muhim o‘rin tutmoqda. Ayniqsa, turizm sohasi aholi
bandligini ta’minlash, madaniy merosni saqlash va milliy iqtisodiyotni
mustahkamlashda katta ahamiyat kasb etadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
tomonidan qabul qilingan qator qaror va dasturlar turizmni rivojlantirishga keng
yo‘l ochib bermoqda. Shu jihatdan, Samarqand viloyati turizm va rekreatsiya
geografiyasi bo‘yicha o‘ziga xos salohiyatga ega hududlardan biri sanaladi.
Mazkur kurs ishi “Samarqand viloyati turizm va rekreatsiya geografiyasi”
mavzusiga bag‘ishlanib, viloyatning tabiiy-geografik sharoiti, tarixiy-madaniy
yodgorliklari, zamonaviy turizm infratuzilmasi hamda rekreatsiya resurslari tahlil
qilinadi.
Kurs ishining dolzarbligi. Samarqand viloyati O‘zbekistonning eng
qadimiy va tarixiy-madaniy merosga boy hududlaridan biri bo‘lib, u xalqaro
turizm markazi sifatida tan olingan. Viloyatda joylashgan Samarqand shahri dunyo
miqyosida e’tirof etilgan turistik maskanlardan biri hisoblanadi. Ushbu hududning
turizm va rekreatsiya salohiyatini o‘rganish hamda ularni rivojlantirish bo‘yicha
ilmiy asoslangan takliflar ishlab chiqish dolzarb masala hisoblanadi.
Kurs ishining obyekti. Samarqand viloyatining turizm va rekreatsiya
geografiyasiga oid tabiiy va madaniy meros ob’ektlari, zamonaviy turizm
infratuzilmasi hamda viloyatda turizm sohasining rivojlanish jarayonlari
tadqiqotning asosiy obyekti sifatida tanlangan.
Kurs ishining predmeti. Samarqand viloyatining turizm va rekreatsiya
salohiyati, turizm infratuzilmasining rivojlanish holati, rekreatsiya resurslari va
ularning iqtisodiy ahamiyati tadqiqot predmeti sifatida o‘rganiladi.
Kurs ishining maqsadi. Samarqand viloyatining turizm va rekreatsiya
geografiyasini chuqur o‘rganish, mavjud imkoniyatlarni tahlil qilish hamda turizm
va rekreatsiya sektorlarini yanada rivojlantirish bo‘yicha ilmiy-amaliy takliflar
ishlab chiqish tadqiqotning asosiy maqsadi hisoblanadi.

Kurs ishining vazifalari:
 Samarqand viloyatining tabiiy-geografik sharoiti va turizm uchun
imkoniyatlarini o‘rganish;
 Viloyatdagi tarixiy-madaniy yodgorliklarni tahlil qilish va ularning turizm
rivojiga ta’sirini aniqlash;
 Samarqand viloyatida zamonaviy turizm infratuzilmasining rivojlanish
darajasini baholash;
 Rekreatsiya geografiyasining nazariy asoslarini va Samarqand viloyati
uchun ahamiyatini tahlil qilish;
 Samarqand viloyatidagi rekreatsiya resurslarini aniqlash va ularning
iqtisodiy ahamiyatini baholash;
 Turizm va rekreatsiya geografiyasini rivojlantirishda amalga oshirilayotgan
islohotlarni tahlil qilish va istiqboldagi yo‘nalishlarni belgilash.
Ushbu kurs ishi Samarqand viloyatining turizm va rekreatsiya geografiyasi
bo‘yicha ilmiy ma’lumotlarni to‘plash, tahlil qilish hamda sohaga oid takliflar
berishga xizmat qiladi.

I BOB SAMARQAND VILOYATINING TURIZM SALOHIYATI
1.1 Samarqand viloyatining tabiiy-geografik sharoiti va turizm uchun
imkoniyatlari
Samarqand viloyatining tabiiy geografik sharoiti O‘rta Osiyoning boshqa
regionlariga nisbatan qulayligi sababli, bu еrda qadimdan aholi yashagan. Bu еr
havosining tozaligi, tuprog‘ining unumdorligi, suv manbaining serobligi,
hududning qadimdan rivojlanishiga olib kelgan. P.Baratovning ta’kidlashicha,
O‘rta Zarafshon okrugi (Samarqand viloyati hududi) Turkistonning markaziy еr
po‘stining tektonik jarayonlar natijasida cho‘kkan qismida joylashgan Zarafshon
vodiysining O‘rta qismini o‘z ichiga oladi. Zarafshon vodiysi deyarli kenglik
bo‘yicha sharqdan g‘arbga 766 km masofaga cho‘zilgan bo‘lib, g‘arb tomoni ochiq
va nishabdir. O‘rta Zarafshon shimol tomondan Chumqortov, G‘o‘bdintov,
Qaroqchitov, Oqtov va Qoratov, janubdan Qoratepa, Ziyovuddin va Zirabuloq
tog‘lari bilan o‘ralgan, sharqiy chegarasi esa shartli ravishda Tojikiston bilan
bo‘lgan chegara orqali o‘tadi (Baratov, 1996).
I.Hasanov va boshqalarning yozishicha, O‘rta Zarafshon okrugiga
Samarqand va Sangzor-Nurota botiqlari to‘g‘ri keladi. Okrug g‘arbda Hazar
yo‘lagi orqali Quyi Zarafshon okrugidan ajralib turadi. Sharqdan Chumqortog‘,
shimoldan Nurota va Sangzor tizma tog‘lari bilan, janubdan esa Qoratepa,
Ziyovuddin va Zirabuloq tog‘lari bilan o‘ralgan. Sharqiy chegarasi Tojikiston bilan
bo‘lgan davlat chegarasi orqali o‘tadi.
Janubda Nurota-Sangzor botig‘iga parallel holda Zarafshon botig‘i
joylashgan. Uning o‘rta qismidan Zarafshon daryosi oqib o‘tadi. Zarafshon
botig‘ini shimoldan va janubdan o‘rab turgan tog‘ tizmalari botiqning sharqida –
Panjakent yaqinida bir-biriga juda yaqinlashib keladi. G‘arbga tomon esa tog‘
tizmalari bir-biridan uzoqlashib, mutlaq balandligi pasayib boradi. Botiqning
kengligi uning sharqida, Panjakent yaqinida 15 km bo‘lsa, Samarqand shahri
meridianida 60 km, Xatirchi yaqinida 40 km, Karmana meridianida esa 35 km ni
tashkil etadi. Botiqning eng past еri daryo o‘zaniga to‘g‘ri keladi. Uning mutlaq

balandligi Panjikentda 900 m, Samarqandda 680 m, Kattaqo‘rg‘onda 470 m,
Navoiyda 350 m ga teng.
Samarqand viloyati g‘arbiy, shimoli-g‘arbiy va shimoliy tomondan Navoiy
viloyati, shimoli-sharqiy va sharqiy tomondan Jizzax viloyati, janubdan
Qashqadaryo viloyati va janubi-sharqdan Tojikiston Respublikasi Xo‘jand
viloyatining Panjakent tumani bilan chegaralanadi.
M.Umarovning ta’kidlashicha, Samarqand viloyatini shimoldan Turkiston
tog‘ining davomi bo‘lgan Nurota tog‘ tizmasi, janubdan esa Zarafshon tog‘i o‘rab
turadi. Zarafshon vodiysining markaziy qismini Samarqand kotlovinasi ishg‘ol
etib, shimoliy va janubiy tomonlardan o‘rta qismiga qiyalanib boradi, sharqdan
g‘arbga xam 800 dan 350 metrgacha pasayib boradi. Kotlovinaning markaziy
qismini Zarafshon daryosi kesib o‘tib, bir necha terrassalarni vujudga keltirgan.
Samarqand viloyati janubidagi Zarafshon tog‘i asosan paleozoyning ohaktosh, gips
va kristalli slaneslaridan iborat. Bu tog‘ tizmasi viloyat hududida Chaqilkalon,
Qoratepa va Ziyovuddin kabi tog‘larni hosil etib, eng baland nuqtasi Qumg‘aza
cho‘qqisi bo‘lib, balandligi 2204 metrni tashkil etadi. Qoratepa tog‘i g‘arbiy
tomonga pasayib borib, Jom cho‘liga qo‘shilib ketadi. Shimoliy qismidagi Nurota
tog‘i, Turkiston tog‘ini Sangzor daryosi kesib o‘tish joyidagi “Amir Temur”
darvozasidan boshlanib, eng baland nuqtasi Hayotboshi cho‘qqisi hisoblanib,
uning balandligi 2165 metr. Nurota tog‘i g‘arbga borgan sari G‘o‘bdin, Qaroqchi,
Pista, Oqtog‘ va Qoratog‘ massivlarini tashkil etadi. Butun Nurota tog‘
massivining janubiy qismi keng va biroz qiyalashib borsa, shimoliy qismining
yonbag‘ri aksincha tikdir. Viloyatning markaziy qismini Zarafshon daryo vodiysi
tashkil etadi. Vodiy Rovotxo‘ja aholi punktidan g‘arbga tomon kengayib, ayrim
joylarda uning kengligi 50-55 metrgacha еtadi. Zarafshon vodiysi sharqdan
g‘arbga tomon pasayib boradi va allyuvial yotqiziqlardan iborat bo‘lgan keng
terrassalarni vujudga keltiradi (Umarov, 1980).
Shunday qilib, Samarqand viloyati еr yuzasi asosan paleogen, neogen va
antropogen davr cho‘kindi jinslaridan tarkib topgan bo‘lib, bu jinslarning ustki
qismini allyuvial yotqiziqlar qoplab olgan. Bu hududning relefi asosan yassi

tekisliklardan iborat, shuningdek, o‘nqir-cho‘nqir tog‘oldi prolyuvial tekisliklar
ham joylashgan. 1
O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi tomondan taqdim
etilgan ma‘lumotlarga ko‘ra, 2020-yil 1-yanvar holatida respublikada sayyohlik
faoliyati bilan shug‘ullanadigan firma va tashkilotlar soni 517 tani tashkil etdi,
ularning eng katta ulushi Toshkent shahriga (64.2%) va Samarqand viloyatiga
(13.2%) to‘g‘ri keladi.
Samarqand viloyatida sayyohlik faoliyati bilan shug‘ullanadigan 68 ta
firma va tashkilotlar, bir vaqtning o‘zida 6100 nafar mehmonni qabul qilish
imkoniyatiga ega 138 ta mehmonxona hamda 93 ta mehmon uyi faoliyat
ko‘rsatmoqda. Bundan 820 nafar mehmonga bir vaqtning o‘zida aynan 93 ta
mehmon uyi sifatli faoliyat ko‘rsatmoqda.
Samarqand viloyat turizm va sport bosh boshqarmasi rahbari Dilshod
Narziqulovning ma’lumotlariga ko‘ra viloyatda 2019-2021-yillar davomida
Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki kredit liniyasi orqali turizm infratuzilma
obyektlarini rivojlantirish maqsadida 74 ta loyihani qamrab olgan 1311,8 milliard
so mlik 44 ta manzilli dastur ishlab chiqilgan. Asosiy maqsad sayyohlar oqiminiʻ
ko paytirish, sayyohlar uchun yangi yo‘nalishlar, yangi xizmatlar joriy etilganini
ʻ
dunyo mamlakatlariga ma’lum qilish, xorijdagi sayyohlik firma va kompaniyalari
bilan hamkorlik o‘rnatish, xizmat ko rsatish sifatini yanada oshirish hamda turli
ʻ
yirik xalqaro tadbir larni o tkazish uchun hududning har tomonlama tayyorgarligini
ʻ
ta’minlash.
Shu sababli Samarqand viloyati hokimining turizmni rivojlantirish
masalalari bo‘yicha o‘rinbosari, viloyat turizmni rivojlantirish departamenti mas’ul
xodimlari va viloyatdagi turistik kompaniyalar vakillari turli mamlakatlarda
o‘tkazilayotgan xalqaro ko‘rgazma va yarmarkalarda faol ishtirok etmoqda.
Jumladan, 2019 yilda Ispaniyada “FITUR- 2019”, Turkiyadagi “EMITT-2019”,
Rossiyadagi “MITT-2019”, Germaniyadagi “ITB BERLIN-2019”, Latviyadagi
“Balttour-2019”, Birlashgan Arab Amirliklaridagi “Arabian tarvel market” xalqaro
1
Samarqand viloyati geografiyasi (monografiya) M.A.Kadirov Toshkent – 2019

turistik ko‘rgazmalarida Samarqandning sayyohlik salohiyati va imkoniyatlari
haqida taqdimotlar o‘tkazildi.
Shuningdek, xorijiy davlatlarning telekanallari ijodkorlari Samarqandga
kelib, maxsus ko‘rsatuvlar tayyorladi.
E’tiborlisi, 2019-yilda Samarqand Jahon sayyohlik shaharlari federatsiyasi
(WTCF) a’zoligiga qabul qilindi. Demak, endi Samarqand haqiqatdan ham dunyo
turizm shaharlari orasida o‘z o‘rnini topib, yirik sayyohlik markaziga aylanishi
shubhasiz. Samarqand 2023-yilda UNWTO3 Bosh Assambleyasining 25-
sessiyasiga mezbonlik qiladi. Bu haqda O‘zbekiston Respublikasi Bosh vazirining
o‘rinbosari, Turizm va madaniy meros vaziri Aziz Abduhakimov 30-noyabr – 3
dekabr kunlari Ispaniyaning Madrid shahrida bo‘lib o‘tgan UNWTOning 24-
sessiyasida ovoz berishdan so‘ng ma’lum qildi. Madriddagi tadbir doirasida
O‘zbekiston va Portugaliya 2023-yilda UNWTO Bosh Assambleyasini o‘tkazish
uchun ariza topshirgan mamlakatlar bo‘lib, tadbir natijasida O‘zbekiston ko‘pchilik
ovozga ega bo‘ldi va navbatdagi assambleyani 2023-yilda qadimiy Samarqand
shahrida o‘tkazishga qaror qilindi.
Bu hol Samarqand ulkan sayyohlik salohiyatga ega ekanligidan dalolat
beradi. O‘zbekiston tarixiy “Buyuk ipak yo‘li”da joylashgan mamlakatlardan biri
bo‘lib, sayyohlar asosan vatanimizdagi tarixiy obidalarni, madaniy me’morchilik
maskanlarini ko‘rish maqsadida tashrif buyurishadi. Respublikamizning turli
shaharlarida joylashgan 7 ming 300 dan ortiq madaniy meros obyektlari mavjud
bo‘lib (shundan 2330 tasi me’morchilik, 3945 tasi arxeologik, 1138 tasi
monumental yodgorliklar va 157 tasi diqqatga sazovor maskanlar), ayni paytda
O‘zbekistondagi 4 ta me’moriy majmua – Xiva, Buxoro, Samarqand va Shahrisabz
shaharlarining tarixiy markazlari YUNESKO umumjahon madaniy merosi
ro‘yxatiga kiritilgan. Sayyohlarni asosiy jalb etadigan tarixiy yodgorliklar, ulug‘
ajdodlarimizning yuksak iste’dodi bilan bunyod etilgan obidalar, muqaddas
qadamjolarning ulkan qismi Samarqand va Buxoro shaharlarida joylashgan.

Xususan, Samarqand viloyati hududida 1607 ta tarixiy-madaniy ob’ektlar
joylashgan bo‘lib, ulardan 975 arxeologik, 562 arxitektura ob’yektlari, 36 ta
monumental san’at asarlari, 34 ta diqqatga sazovor joylar va 11 ta muzeylardir.
Bugungi kunda Samarqandning turistik salohiyatini yanada yuksaltirish
hamda uni dunyo sayyohlik markazlaridan biriga aylantirish, zamonaviy
infratuzilma yaratish, logistika masalalarihamda turizm sektorini rivojlantirish
bo yicha katta ishlar amalga oshirilmoqda. Xususan, hududda obodonlashtirishʻ
ishlari bilan bir qatorda yangi zamonaviy aeroport qurib bitkazildi. Turizm
obyektlari bunyod etishga alohida e’tibor qaratilmoqda.
Ulardan biri eshkak eshish kanali atrofidagi 260 gektar maydonni egallagan
“Ipak yo‘li Samarqand” majmuasidir. Ko‘p tarmoqli majmua hududida kongress-
markaz, turli toifadagi 8 ta mehmonxona, restoranlar, akvazona va noyob “Abadiy
shahar” tarixiy-etnografik majmuasi qurilishi rejalashtirilgan. Ushbu obyektlar
hududning turistik salohiyatini rivojlantirishga xizmat qiladi. Yangi majmua 2022-
yilda ochilishi rejalashtirilgan. 2

1.2 Samarqand viloyatining tarixiy-madaniy yodgorliklari
Samarqand dunyoning eng qadimiy va betakror shaharlaridan biri.U o’zida
2750 yillik boy tarix va qadimiy sivilizatsiya namunalarini mujassam etadi.
Zarafshon vohasining markazida joylashgan bu noyob shahar azal-azaldan o’troq
hayot, sug’orma dehqonchilik, ilm-fan va taraqqiyot markazi bo’lishi bilan birga
jahon tarixida insoniyatning madaniy beshiklaridan biri sifatida e’tirof etilgan.
Samarqandning vujudga kelishi, shakllanishi to’g’risida ko’pgina
ma’lumotlar uchraydi. Ko’hna sharq yozma merosining noyob durdonasi Avesto
kitobida So’gd o’lkasining ajoyib iqlimi serhosil еrlari haqida so’z boradi .Abul
Affos Jafar ibn Muhammad al Mustag’firiyning “Tavorixi Samarqand”, Abu Hafs
Najmiddin Umar bin Muhammad an Nasafiyning “Kitob al-qand fi tarixi
Samarqand”, Abulfayz Muhammad ibn Abdujamil ibn Abdumalik Haydar as-
Samarqandiyning “Qandiyai Xurd”kabi yuzlab tarixiy asarlarida ma’lumot
beriladi.
2
https://cyberleninka.ru/article/n/samarqand-viloyati-turistik-salohiyatining-tahlili/pdf

Samarqand so’zining kelib chiqishi to’g’risida bir qancha taxmin va
qarashlar mavjud bo’lib, sharq mualliflari “Samarqand” so’zining birinchi qismi
ya’ni “samar” so’zi shu shaharga asos solgan yoki shaharni bosib olgan kishining
nomi, ikkinchi qismi “kent”-(qand)-qishloq, shahar deb hisoblaydilar.Ba’zi
еvropalik olimlar, sanskritcha “samarya” yaqin, ya’ni “yig’ilish”,”yig’in” so’zidan
kelib chiqqan deb izohlaydilar. Antik mualliflarning asarlarida Samarqand shahri
“Marokanda” deb atalgan. “Marokanda”-Samarqand atamasining yunoncha
aytilishidir. Sharq mutaffakkir shoirlari va tarixchilari uni chinakam “Sharq
jannatmakon bog’i”, ”Yer yuzining sayqali”, “Jahon mamlakatlarining bezagi”,
”Sharq olamining bebaho durdonasi” kabi go’zal o’xshatishlar bilan bejiz
ta’riflamaganlar. Respublikamizning janubiy-sharqiy qismida,Pomir-Oloy
tog’larining g’arbiy chekkasida, Zarafshon daryosining o’rta qismida joylashgan
Samarqand viloyati 1938- yil 15-yanvarda tashkil topgan. O’zbeklar, shuningdek
Tojiklar, Rus, Ukrain, Ozarbayjon, Arman, Koreys va boshqa millat vakillari ham
istiqomat qilishadi. Yozi issiq va qishi iliq kontinental, mo’tadil iqlim viloyat
hududi uchun xos sanaladi.1925-1930 yillarda Samarqand respublika poytaxti
bo’lgan. Samarqandni chinakam noyob shahar deb atash mumkin. Samarqand
qadimdan o’zining hunarmandchiligi bilan butun dunyoga mashhur. Bu еrlarda
shoyi va gilam, so’zana to’qish, zargarlik, kulolchilik, yog’och, ganch hamda
boshqa xalq amaliy san’ati turlari davom etib kelmoqda. Birgina Samarqand emas
balki Buxoro, Qo’qon, Xiva, Toshkent, Farg’ona kabi shaharlarning ishlab
chiqarish munosabatlarida ham hunarmandchilikning o’rni katta rol o’ynaydi.
Samarqandliklar mohir hunarmandlardir. Ular butun hayoti davomida
qo’shni xalqlarni o’zlarining hunarlari,mahoratlari va ijodlari bilan ortda
qoldirganlar. Shu sababli Samarqandni “Markaziy Osiyo xalqlari madaniyatining
bebaho xazinasi “deb atashadi. Bu еrda o’rta asr me’morchiligining eng buyuk
yodgorliklari -g’oyat go’zal me’moriy shakllar va rasmlar saqlanib qolgan bo’lib,
ularning har biri alohida e’tiborga loyiqdir. Samarqand qog’ozi butun dunyoga
mashhur sanaladi. Samarqand O’rta Osiyodagi kulolchilikning deyarli eng qadimiy
markazlaridan biri hisoblanadi.

Vatanimiz mustaqillikka erishganidan keyin mamlakatimiz birinchi
prezidenti Islom Karimovning tashabbusi va rahbarligida shahar tarixida tarixiy
burilish yuz berdi. Istiqlol yillarida kentdagi tarixiy inshootlar rekonstruksiya
qilinib, atrofi obodonlashtirildi, bir qancha bog’lar va favvoralar qurildi. Shu tariqa
Samarqand betakror sharqona qiyofasi, boy tarixi, har qanday odamni hayratga
soladigan noyob obidalari bilan sayyoramizning turli o’lkalarida afsonaviy shahar
sifatida shuhrat qozondi. Shu bois bundan 27yil muqaddam buyuk Sohibqiron
Amir Temurning 660 yillik yubileyi arafasida buyuk Amir Temur nomi bilan
atalgan ordenni birinchi bo’lib olishga sazovor bo’ldi.O’zbekiston birinchi
prezidenti Islom karimov 1996-yilning 18-oktyabrida shahar bayrog’iga 1-raqamli
“Amir Temur “ordenini ta’qib qo’ydi va
18-oktyabr “Samarqand kuni “ deb e’lon qilindi.
Samarqandning madaniy merosi juda ham katta. Asrlar davomida bu shahar
Buyuk ipak yo’lining asosiy markazi bo’lib kelgan. XXI asr boshlarida shahar
YUNESKOning Umumjahon merosi ro’yxatiga “Samarqand-madaniyatlar
chorrahasi” nomi bilan kiritildi. Hududda 1105ta arxeologik, 670ta me’moriy,
37tadiqqatga sazovor joy, 18ta monumental, 21ta memorial toifaga kiruvchi jam i
1851ta moddiy madaniy meros ob’ektlari bor. Samarqandning dunyoga mashhur
me’moriy inshootlarining aksariyati Amir Temur va temuriylar davrida XIV-XVI
asrlarda barpo etilgan. Ushbu yodgorliklar orasida: ma’lumki, ko’hna Samarqand
xarobalari hozirgi kunda Afrosiyob nomi bilan mashhur. Firdavsiyning
“Shohnoma” asarida tarixiy shaxs Afrosiyob turon o’lkasining podshosi sifatida
tasvirlanadi. Bu shaxs Avestoda Franrasyan, turkiy manbalarda esa Alp Er To’nga
nomi bilan qayd etilgan.
Samarqandning shakllanish va rivojlanish davri Afrosiyob yodgorligidan
boshlangan. Qadimiy ushbu shahar maskani xarobaga aylangan holda еr qa’rida
ko’milib yotibdi. Uning hududi hozirgi shaharning shimoliy qismida bo’lib,219
gektar maydonni egallaydi. Registon ansambli “yer yuzining sayqali” deb tan
olingan .Ushbu yodgorlik Samarqandning o’ziga xos va mos bo’lgan ko’zgusi
sanalib, fors tilida “qumli joy”, ”reg”-qum, ”iston”-turish joyi demakdir. Registon

ansambli 3 qismdan:g’arbiy qismida Mirzo Ulug’bek madrasasi, sharqiy qismida
Sherdor madrasasi hamda Tillakori madrasasidan tashkil topgan. Shuningdek,
Amir Temur (Go’ri Amir) maqbarasi, Bibixonim (Amir Temur) jom’e masjidi va
Xazrati Xizr masjidi, Shohi Zinda yodgorligi, Xo’ja Doniyor ziyoratgohi, Nodir
devonbegi kompleksi, Mirzo Ulug’bek madrasasi va muzeyi, Imom al-Buxoriy
yodgorlik majmui kabi ko’plab me’moriy yodgorliklar ham joylashgan.
Samarqand Buyuk ipak yo’li chorrahasining qoq markazida joylashganligi
tufayli nafaqat savdo-sodiq, balki katta ishlab chiqarish va hunarmandchilik
markaziga ham aylangan. Qadimiy va hamisha navqiron Samarqand ta’rifiga til
ojiz. Azim va ko’hna boqiy shahar dunyodagi eng chiroyli 50ta ko’hna kentlardan
biri sifatida bejizga e’tirof etilgani yuq. O’zbekiston Respublikasi madaniyat va
sport ishlari vazirligi milliy musiqa san’atining eng yaxshi namunalarini keng
targ’ib qilish, milliy musiqa an’analarini saqlash va rivojlantirish, yosh avlodda
san’atga muhabbat tuyg’usini uyg’otish hamda madaniy -ma’naviy hamkorlikni
yanada chuqurlashtirish maqsadida “Sharq taronalari” xalqaro musiqa festivali
tashkil etilgan. Samarqand shahridagi ko’hna Registon maydonida 1997-yildan
buyon har ikki yilda bir marotaba avgust oyining 2-yarmi oxirida “Sharq
taronalari” musiqiy festivali o’tkazib kelinadi.
Festivalga tashrif buyuruvchi va ishtirokchi davlatlar soni yildan yilga ortib
bormoqda. Jumladan, I festivalda 34ta davlat, II festivalda 36ta davlatdan 250dan
ortiq vakillar o’z san’atlarini namoyish etganlar. Festivalga har yili o’tkazilish
marosimiga juda katta tayyorgarlik ko’riladi va rang-barang namoyishlarga boy
ochilish marosimi dasturi bilan festival boshlanadi. Ochilish marosimida faxriy
mehmonlar, jumladan YUNESKO prezidenti, O’zbekiston prezidenti va hokimiyat
vakillari o’z nutqlari bilanchiqishadi. Ta’kidlash lozimki, ushbu festivalga tashrif
buyuruvchi xorijlik mehmonlar nafaqat, Samarqand shahri balki viloyatning
Pastdarg’om, Payariq, Jomboy, Urgut, Toyloq, Samarqand kabi tumanlariga ham
kelib hududlarning o’ziga xos betakror jihatlari bilan tanishish baxtiga ham
musharraf bo’lishmoqdalar. O’zbekiston Respublikasining prezidenti Shavkat
Mirziyoyevning Samarqand viloyatidagi takrorlanmas tarixiy, madaniy-me’moriy

meros obyektlari bilan turistlarni keng tanishtirish uchun qulay shart- sharoitlarni
yaratish, ziyorat turizmini jonlantirish, umuman olganda qadimiy zaminning
turizm salohiyatini yanada rivojlantirish bo’yicha bir qator korsatmalari asosida
Samarqand viloyatida ziyorat turizmini amalga oshirish bo’yicha chora tadbirlar
amalga oshirilmoqda. Samarqand viloyatidagi Xo’ja Ahror Valiy masjidi, Urgut
tumanidagi G’avsul A’zam, Xo’ja Omon, Chor Chinor ziyoratgohlari, Nurobod
tumanidagi Xazrati Dovud ziyoratgohi, Payariq tumanidagi “Chelak Ko’ktepa”
tarixiy yodgorligi, Maxdumi A’zam ziyoratgohlari faoliyatini yanada kengaytirish,
ularning xorijiy mamlakatlar muzeylari bilan jumladan, ilmiy tadqiqot yo’nalishida
hamkorlikni kuchaytirish borasidabir qator ishlar amalga oshirilmoqda. Bu borada
esa Yaponiya, Fransiya va Janubiy Koreyaning arxeologik institutlari va muzeylari
mutaxassislari bilan aloqalar o’rnatilgan. Samarqand shahrida turistik mavsumda
har kuni 100 dan ortiq mehmonxonalarda mahalliy va xorijiy sayyohlarga xizmat
ko’rsatilishi barobarida ziyoratchilar va sayyohlar oqimining ko’pligini inobatga
olgan holda “O’zbekiston temir yo’llari” aksiyadorlik jamiyati hamda
“O’zbekiston havo yo’llari” milliy aviakompaniyasi tomonidan qo’shimcha
reyslarni tashkil etish yuzasidan takliflar kiritilgan va samarali hal qilinmoqda.
Dunyoning eng buyuk shoir va faylasuflari uni -qalb bog’i, sharq
durdonasi, dunyoning ko’zgusi va hatto еr yuzining sayqali deb atashsalar ham,
ular bu go’zal shaharning barcha go’zalligi va boyliklarini tasvirlab bera olmagan
bo’lardilar. Samarqand- o’zida o’tmish va kelajakni bir-birigauyg’unlashgan tarzda
aks ettirgan noyob madaniy markaz hisoblanadi. 3
1.3 Viloyatning zamonaviy turizm infrastrukturasining rivojlanishi
O’zbekistonda asosiy sohalardan biriga aylangan turizm sohasiga imkon
qadar aholining kеng qatlamini faol hissa qo’chishlarini, ya’ni ularni turli xil
turistik xizmatlarni tashkil qilishda kеng miqyosda ishtirok etishlarini va buning
natijasida mamlakatlarning ham ijtimoiy ham iqtisodiy jihatdan
manfaatdorliklarini oshirishlarini ta’minlash ahamiyati yuqori. Turizm sohasi
mamlakat YaIM miqdorini oshirishda, shuningdek, ishsizlikni kamaytirish, chet el
3
https://newjournal.org/new/article/download/6303/6050/8818

valyutasi tushumini, aholi daromadlarini oshirish, turmush darajasi va sifatini
yaxshilashga ijobiy ta’sir qiladi. O’zbekistonga tashrif buyuradigan turistlar oddiy
taomdan boshlab, qimmatbaho buyumlargacha bo’lgan mahsulot va xizmatlarning
ma’lum miqdoriga talab bildirishadi. Bu tabiiy ravishda, mahsulot va xizmatlar
ishlab chiqarish bilan shug’ullanadigan korxonalariga o’z imkoniyatlarini yanada
kеngaytirish uchun yo’l ochadi. Tadbirkorlar turistlar istiqomat qiladigan
mеhmonxonalarda toza mahsulotlarni yеtishtirib turishadi, to’qimachilik va
tikuvchilik sanoatida faoliyat ko’rsatadigan kichik va xususiy korxonalar turistlar
uchun zarur bo’lgan yotoqxona jihozlari, xalatlar va boshqa shu kabilarni ishlab
chiqishadi, kosmеtika sanoati korxonalari shampun, sovun va dеzodorantlarni
ishlab chiqarishadi. Hunarmandchilik ustaxonalari va an’anaviy milliy
mahsulotlarni ishlab chiqaradigan korxonalar ham turistlar uchun buyurtmalar
tayyorlashadi.
Samarqand viloyati, qolaversa, mamlakatimizdagi turizm sohasida alohida
o’z o’rniga ega desak mubolag’a bo’lmaydi. Chunki mamlakatimizga tashrif
buyuruvchilarning aksariyati A.Temur maqbarasi, Xo’ja Doniyor qabri (Daniel)
hamda Imom Al Buxoriy majmuasini alohida ta’kidlab o’tish kerak. Shunga asosan
bu borada mamlakatimizga tashrif buyuruvchilarga ular bu ziyorat joylar bo’yicha
tasavvurlarini yanada kengaytirish maqsadida quyidagi imkoniyatlardan
foydalanishimiz zarur:
Birinchidan, Rеspublikada turizm sohasida faoliyat ko’rsatayotgan ayrim
kompaniyalarning monopollashganlik xaraktеriga ega ekanligi. Ma’lum bir
sabablarga ko’ra, ushbu kompaniyalar tarkibidagi ob’yеktlarning
xususiylashtirilish jarayoni ancha sust amalga oshirilmoqda. Bundan tashqari,
yangi tashkil qilinayotgan kichik turistik firmalarning ayrimlari yirik turistik
kompaniyalardagi mavjud imkoniyatlarga ega emas;
Ikkinchidan, turizm sohasida yuqori malakali kadrlarning yеtishmasligi
oqibatida yangidan-yangi kichik turistik firmalarning tashkil etilishi va samarali
faoliyat ko’rsatishi ancha dolzarb muammoga aylanmoqda;

Uchinchidan, Rеspublika viloyatlari va tumanlarining ko’pchiligida
statistika bo’limlari turizmni iqtisodiyotiga qo’shadigan hissasini to’g’ri baholay
olmasligi natijasida turizm bo’yicha ma’lumotlar haqqoniy holatni ifodalanaydi.
To’rtinchidan, yangi tashkil etilgan turistik firmalar tor faoliyat doirasi
bilan chеklanib qolmoqda. Bundan tashqari, ular an’anaviy hisoblangan ayrim
xizmat turlaridan tashqariga o’tishmayapti. Buning natijasida, bu firmalarning
xorijiy turistlar tomonidan qiziqish bilan e’tirof etilishiga yеtarlicha imkon
yaratilmayapti.
Agarda turistik firmalar noan’anaviy xizmat turlari, masalan,
mamlakatimizning go’zal va sеrjilo tabiatiga o’zaro ajoyib sayohatlarni
uyushtirish, turistlar uchun mahalliy qishloqlar va ovullarda xalq milliy urf-odatlari
bilan tanishtirish ekskursiyalarini tashkil etish, shuningdеk, turistlar uchun milliy
ruhdagi konsеrt va tomoshalarni uyushtirish kabi xizmat turlarini tashkil etishsa
ular o’z oldilariga qo’ygan maqsadlariga erishishlari mumkin.
Bеshinchidan, mahalliy hunarmandchilik mahsulotlarini, milliy ruhdagi
kiyimkеchaklarni, milliy taomlarni va boshqa shu kabilarni ishlab chiqarish eng
dolzarb masalalardan biri hisoblanadi.
Yuqorida ta’kidlab o’tganimizdеk, xususiy turistik firmalar turizm
xizmatlar bozorini jadal sur’atlarda va sifatli rivojlanishi uchun nihoyatda muhim
ahamiyatga egadir. Xorijiy mutaxassislarning baholashlariga ko’ra, O’zbekistonda
hukm surayotgan tinchlik, yurtimizning an’analari, qadimiy madaniy yodgorliklari
va go’zal tabiati mamlakatga har yili 1-3 mlngacha bo’lgan turistlarni tashrif
buyurishi uchun imkon yaratadi. Buning uchun bunday katta hajmdagi turistlar
oqimini qabul qilish imkoniyatiga ega bo’lgan xususiy mulk shaklidagi otеllar,
kеmpinglar, mеhmonxonalar, turistik bazalar tizimi va boshqa shu kabilarni
yaratish muhim ahamiyat kasb etadi.
Umuman olganda, barcha turistik xizmatlar va ob’yеktlardan samarali
foydalanish uchun zamon talablariga to’liq javob bеra oladigan turizm
infratuzilmasini shakllantirish talab etiladi. Bunday infratuzilma o’z ichiga
transport (havo transporti, avtomobil yo’llari transporti, tеmir yo’l transporti, suv

transporti va boshqalar) xizmatini, suv va elеktr ta’minoti, kanalizatsiya va
tеlеkommunikatsiya kabi sohalarni qamrab olishi kеrak.
Hozirgi kunga kеlib, dunyodagi ko’plab mamlakatlar o’zlarining turizmni
rivojlantirish bo’yicha stratеgiyalarida sanitar-ekologik omilga ham infratuzilma
rivojini ta’minlovchi omil sifatida baho bеrishmoqda. Chunki, zamonaviy turizmni
atrof-muhitning muhofazalanishi va ekologik tozaliksiz tasavvur etish qiyin. Ana
shunday jihatlarga ega infratuzilmaning jahon andozalariga mos ravishda
rivojlanishi, ya’ni turistlarga imkon qadar sifatli xizmat ko’rsatishning tashkil
etilishi har jihatdan xususiy firmalarning samarali faoliyat ko’rsatishiga bog’liq
bo’ladi.
Xalqaro turizm talabi ya’ni O’zbekiston bo’yicha sayohat qiluvchi chеt
ellik sayyohlarning talabi umumiy turistik mahsulotning bеshdan bir qismini
tashkil etsa, ichki talab, ya’ni mamlakatimiz bo’yicha sayohat qiluvchi mahalliy
turistlar uchdan bir qismidan ko’prog’ini tashkil etadi. Turistik mahsulotning
qolgan qismi turli xil diqqatga sazovor vositalar va turizm ob’yеktlari joylashgan
hududlarda istiqomat qiluvchi mahalliy aholi tomonidan istе’mol qilinadi. Ko’rinib
turganidеk, mamlakatimiz turizmi chеt ellik sayyohlarning ehtiyojlarini
qondirishga qaraganda mahalliy iqtisodiyotining ichki ehtiyojlarini qondirishga
nisbatan ko’proq yo’naltirilgan.
Turistik mahsulotning uchdan bir qismini mamlakatimizga chеt ellik va
mahalliy turistlarni jalb etadigan diqqatga sazovor joylarni tashkil etadi.
Mamlakatimizdagi tarixiy obidalar, viloyatlardagi turli xil milliy madaniyat
sarchashmalari, tabiiy boyliklarimiz va boshqa shu kabilar turistlarni
mamlakatimizga qiziqtiruvchi asosiy omil sifatida e’tirof etiladi.
Mamlakatimizdagi 3 a asosiy turistik mintaqa Samarqand, Buxoro va Xorazm
turizm mintaqalarini keng foydalanish maqsadga muvofiq. Ichki turizm an’anaviy
tarzda keng taraqqiy qilgan tabiat maskanlari va ziyoratgohlardagi imkoniyatlardan
yanada unumli foydalangan holda, bu maskanlarda xalqaro turizmni
rivojlantirishga kata e’tibor qaratish zarur. 4
4
https://api.ziyonet.uz/uploads/books/662/5d5d1d6d7e859.pdf

Hozirgi davrda turizmni rivojlantirish har bir davlat taraqqiyotining asosi
hisoblanadi. Shuning uchun davlatimiz mustaqillikka erishgach bu sohaga alohida
e'tibor bera boshladi. Mamlakatda turizmni jadal rivojlantirish, mavjud ulkan
turizm salohiyatidan yanada to'liq va samarali foydalanish, an'anaviy, madaniy-
tarixiy turizm bilan birgalikda turizmning boshqa salohiyatli turlarini - ziyorat
qilish, ekologik, gastronomik, sport, davolash-sog'lomlashtirish va boshqa turlarini
jadal rivojlantirish hisobiga turizmning ijtimoiy ahamiyatini kuchaytirdi. Misol
tariqasida, Prezidentimizning "O'zbekiston Respublikasining turizm sohasini jadal
rivojlantirishni ta'minlash chora-tadbirlari to'g'risida" gi farmoni, hamda 2017-yil
16-avgustdagi 2018-2019-yillarda turizm sohasini rivojlantirish bo'yicha Dunyo
miqyosida turizmning ekstremal, gastronomik, ta'lim, sport, berd votching,
tibbiyot, MICE, ziyorat, tog' turizmi, eko va agroturizm, enoturizm kabi 63 turi
mavjud bo'lib, O'zbekistonda ularning deyarli barchasini rivojlantirish
imkoniyatlari bor. Ayniqsa, ziyorat turizmining imkoniyatlari keng, xususan,
respublikamizda mavjud 8 mingdan ziyod madaniy meros obyektlaridan 1257 tasi
ziyoratgohlar hisoblanadi.
Ziyorat turizmi Vatanimizning deyarli barcha viloyatlarida o'z rivojlanish
imkoniyatlariga ega, ayniqsa, Samarqand viloyatida ushbu turizm yuksak taraqqiy
etgan. Chunki Samarqandda ko'plab tarixiy inshootlar va ziyoratgohlar mavjud va
ular jahon turistlarini o'ziga jalb qilib kelmoqda. Endilikda Samarqandni
O'zbekistonning "Turizm darvozasiga aylantirish va kelajakda sayyohlik xizmatlari
hajmini 10 barobarga oshirish mo'ljallanmoqda. Bu borada Prezidentning 2022-yil
24-dekabrdagi "Samarqand viloyatining turizm va transport salohiyatidan samarali
foydalanish, viloyatni " Samarqand - Yangi O'zbekistonning turizm darvozasi"
konsepsiyasi asosida rivojlantirish bo'yicha qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida"
gi qarori muhim dasturilamal bo'ladi.
O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 25-fevraldagi
133-f- sonli Farmoyishiga asosan 2019-yil 24-25-may kunlari Samarqandda Xitoy,
Rossiya, Fransiya, Italiya, Janubiy Koreya, Turkiya, Bosniya va Gersogovina,
Polsha, Qozog'iston, Tojikiston va Qirg'iziston mamlakatlari-ning еtakchi olimlari,

turizm sohasi mutaxassislari ishtirokida "Buyuk ipak yo'li chorrahasida ziyorat
turizmining renessansi" mavzusida xalqaro miqyosda konferensiya o'z ishini
boshlagan edi. Konferensiya Samarqandda ziyorat turizmini tiklash, rivojlantirish
bo'yicha amaliy, ilmiy va uslubiy takliflar ishlab chiqish lozimligi ta'kidlangan.
Samarqand viloyatida ziyorat turizmini rivojlantirish uchun olib borilayotgan bir
qator chora-tadbirlar o'z samarasini bermoqda. Xususan, butun respub-lika
hududlarida va xorijiy mamlakatlarda Samarqandning turizm salohiyati hamda
Samarqand xalqaro aeroporti imkoniyatlarini namoyish etuvchi "Sa-marqand Yangi
O'zbekistonning turizm darvozasi" targ'ibot kompaniyasi yo'lga qo'yiladi,
turistlarga xizmat ko'rsatish uchun turizm axborot markazlari tashkil etiladi. BMT
ning Butunjahob turizm tashkiloti Bosh Assambleyasining 2023-yildagi navbatdagi
25-sessiyasi Samarqand shahrida o'tkazilishi munosabati bilan tayyorgarlik ishlari
ko'riladi. Samarqandni jahon sivilizatsiyasining muhim diniy o'choqlaridan biri
sifatidagi imijini mustahkamlash, ziyorat turizmining ulkan salohiyatini yanada
ommalashtirish, sayohat sanoatining ushbu qismida xizmat ko'r-satishni
diversifikatsiya qilish, ziyorat turizmi eksport hajmini oshirish uchun bir qancha
ishlar amalga oshirildi. Jumladan, viloyatda jami 184 ta mehmonxona joylashtirish
vositalari faoliyat olib borayotgan bo'lsa, shularning 181 tasi Booking.com saytida
ro'yxatdan o'tgan. Bundan maqsad sayt foydalanuvchilariga ko'proq barqaror uy-
joy variantlarini tanlash va barqaror rivojlanish yondashuvlari haqida kerakli
ma'lumotlarini olish imkonini beradi.
"Butun dunyo imomi" hisoblangan Imom al-Buxoriyning Payariq
tumaninidagi majmuasida 10 ming o'rinli masjid, 21 gektar maydonda ulug'
ajdodlarimizning diniy merosi obyektlarini aks ettiruvchi tematik xiyobon, 3 ta
mehmonxona va 24 ta oilaviy mehmon uylaridan, 3000 nafar ziyoratchilarga
xizmat ko'rsatuvchi "Halol" standartiga ega umumiy ovqatlanish korxonalaridan
iborat ziyorat turizmni majmuasi barpo etilmoqda va boshqa ziyoratgoh joylarida
ham rekonstruksiya va yangilash ishlari olib borilmoqda va shu kabi islohotlar
tufayli Samarqandda ziyorat turizmi yuksak rivojlanmoqda.

Ziyorat turizmi bo'yicha jahon reytingida O'zbekiston so'nggi yillar ichida
34-o'rindan 9-o'ringa ko'tarilib oldi. Samarqandning madaniy merosi juda katta.
Ayni paytda ziyorat turizmining o'z odoblari mavjud. Ulardan biri kiyinish odobi.
Afsuski hozirgi kunda ko'pchilik turistlar, ayniqsa, Yevropalik turistlarning ushbu
qoidalarga rioya qilmasliklariga ko'zimiz tushadi. Bu narsa, albatta, muqaddas
ziyoratgohlarimizga nisbatan hurmatsizlik hisoblanadi. Lekin bu ularning
madaniyati, turmush tarziga aloqador ekanligibi hisobga olgan holda, turistlarga
ziyoratgoh odoblari tushuntirilsa maqsadga muvofiq bo'lar edi.
Samarqandda har bir ko'cha, suv havzasi o'z tarixiga ega va ayni paytda
hali o'rganilmagan, obod etilmagan, e'tibordan chetda qolgan manzillar ham yo'q
emas. Misol uchun, Samarqand viloyati Oqdaryo tumani Yangiqo'rg'on
qishlog'idagi Abdulla Ansor Ota ziyoratgohi va Qo'lton qishlog'idagi Oshiq Ota
ziyoratgohlari shular jumlasidandir. Bu еrlarda buyuk insonlarning qabri
joylashganligiga qaramay, ushbu ziyoratgohlar haqida faqatgina mahalliy aholi
biladi va tashrif buyuradi. Agar mazkur ziyoratgohlarga ham e'tibor berilganda, bu
narsa yurtimizga sayyohlar oqimini yana ham ko'paytirgan va buyuk
bobokalonlarimizning ruhlari shod bo'lgan bo'lar edi. Bunday qarovsiz, chetda
qolgan ziyoratgohlar nafaqat Samarqandda, balki yurtimizning boshqa joylarida
ham bo'lishi mumkin. Agar ular topilib, obod qilinganda, davlatimizda ziyorat
turizmni salohiyati yana ham oshgan bo'lardi.
Ko'p ming yillik tarixga ega bo'lgan Samarqand bugun haqiqiy turizm
markaziga aylanib boryapti. Shu o'rinda ta'kidlash joizki, yaqinda The Times nashri
2023-yilda dunyoning borish tavsiya etilgan 13 ta joyi ro'yxatini e'lon qildi va bu
ro'yxatda O'zbekiston va Samarqand ham muvjud. Unikal tarixiy salohiyatidan
kelib chiqib, ziyorat turizmining jozibadorligi oshirishga alohida urg'u
qaratilmoqda. Ziyorat bu shunchaki sayohat emas, bu o'zligingni anglash uchun
imkoniyat, ruhiy poklanishga, umid, duo va istaklar ijobatini tilash, iymonga
eltuvchi yo'l. 5
5
https://nauchniyimpuls.ru/index.php/ni/article/download/5828/3845/3776

II BOB SAMARQAND VILOYATIDA REKREATSIYA GEOGRAFIYASI VA
UNING RIVOJLANISHI
2.1 Rekreatsiya geografiyasining nazariy asoslari va Samarqanddagi
ahamiyati
Samarqand shahri O‘zbekistonda ikkinchi yirik shahar hisoblanadi. Shahar
asrlar davomida Buyuk Ipak yo‘lining yirik savdo markazi sifatida tilga olingan.
XIV va XV asrlar davomida bu shahar temuriylar saltanatining poytaxti vazifasini
o‘tagan va o‘sha davrlarda yirik ilm-fan, madaniyat markaziga aylangan. Hozirgi
vaqtda esa Samarqand viloyati o‘zini tabiiy sharoiti, еr usti tuzilishi, relefi, janub
va shimol hamda shimoli-sharq tomonlari tog‘liklardan iboratligi turistik-
rekreatsiya imkoniyatlarini rivojlantirishda ahamiyati beqiyosdir. Bu borada turizm
va rekratsiya resurslari talablariga javob beradigan zamonaviy maishiy xizmat
ko‘rsatish sohalarini shakllantirish, yangi ish o‘rinlarini tashkil qilish,
mehmonxona va dam olish uylari, sanatoriya, savdo, restoran va boshqa
ob’ektlarni qurish muhim ahamiyat kasb etadi.
Bunday ob’ektlarni barpo etishda hududning tabiiy va rekreatsiya
resurslarini baholash zarur. Hozirgi kunda Samarqand viloyatining Urgut
tumanidagi Chaqilkalon, Omonqo‘ton, Qoratepa tog‘larini eng xarakterli
hususiyati shundan iboratki, uning tabiiy sharoiti, gidrologik resurslari, iqlim va
o‘simlik dunyosini o‘ziga xosligi ko‘plab dam olish zonalari va oromgohlar
qurishga sharoit yaratadi. Mintaqa hududlarining еr usti tuzilishi, ishlab chiqarish
kuchlarini rivojlantirish, sanoat va qishloq xo‘jalik maxsulotlarini еtishtirish
hamda joylashtirish uchun ancha qulay maskanlardan biri sanaladi.
Ushbu imkoniyatlarni e’tiborga olgan holda viloyatda turistik bazalar,
mehmonxonalar, dam olish uylari, xizmat ko‘rsatish sohalari, tog‘ etaklarida sun’iy
o‘rmonzorlar barpo etish, sayohlarga manzarali o‘rmonlar va tabiat landshaftlarini
ko‘rsatish mintaqada tegishli infratuzilma va maxsus karta-sxemalar ishlab
chiqishni taqozo qiladi (karta sxema). Ayniqsa, viloyat tumanlaridagi dam olish,
sog‘lomlashtirish maskanlarini yirik va o‘rta masshtabda kartalashtirish hamda
ularni rivojlanishining ko‘pgina muammolarini ijtimoiy-iqtisodiy geografik

jihatdan tadqiq etish muhim vazifalardan biridir. Jumladan, viloyatda mavjud
turistik, dam olish va sog‘lomlashtirish ob’ektlarni o‘rganish, baholash ularni
yanada rivojlantirish hamda hududiy tashkil etishning ilmiy asoslarini yaratib
beradi. 2015 yil 1 yanvar holatiga ko‘ra viloyat aholisi 3514,8 ming kishini tashkil
etadi. Rekreatsiya ob’ektlarining ko‘payib borayotganligiga qaramay, ular aholini
dam olishga ehtiyojini to‘la qondira oladi, deb bo‘lmaydi. Binobarin, Samarqand
viloyatida aholining dam olish va davolanish ehtiyojini hisobga olib, sanatoriyalar
infratuzilmasini shakllantirish lozim.
Davlatimiz rahbari I.Karimov tomonidan 2015 yil «Keksalarni e’zozlash
yili» deb e’lon qilganligi sog‘lomlashtirish va davolanish maskanlarini ijtimoiy
geografik jihatdan o‘rganish asosida hududlarni rekreatsiya va turistik
resurslaridan sog‘liqni tiklash maqsadida foydalanish asosiy vazifalardan
hisoblanadi. Sababi, rekreatsion-turistik resurslar salohiyatini aniqlash, uning
hududiy tarkibini takomillashtirish hamda dam olish va sayyohlik infratuzilmasini
shakllantirish, sog‘lomlashtirishda turistik marshrutlar sxemasini aniqlashga
alohida e’tibor qaratish talab etiladi. Buning uchun sof ekolandshaft
imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda sog‘lomlashtirish va davolanish turizmi,
tog‘, spelioturizm, xullas ekoturizmni tashkil etishning ilmiy-amaliy tavsiyalari va
turistik marshrutlar yo‘nalishlarini ishlab chiqish zurur Ushbu soha bo‘yicha
Samarqand viloyatida 2015 yilga qadar turizmni yanada rivojlantirish, turistik
xizmat ko‘rsatish sifatini oshirish va yo‘nalishlarini kengaytirishga qaratilgan
dastur asosida ishlar olib borilmoqda. 140 ta turistik firma va tashkilotlar, qariyb
to‘rt ming o‘rinli 78 ta mehmonxona sayyohlarga yuqori sifatli xizmat ko‘rsatib
kelmoqda. O‘tgan yil yakunlariga ko‘ra, 89 ming 600 nafar turistlar
Samarqandning betakror tarixiy obidalari, go‘zal tabiatidan bahramand bo‘ldilar.
Sayyohlar oqimini yanada ko‘paytirish, ularga xalqimizning o‘ziga xos an’ana va
qadriyatlarini ko‘rsatish maqsadida keyingi yillarda “Samarqand nonlari”, “Sharq
shirinliklari”, “Milliy hunarmandchilik mahsulotlari” kabi ko‘rgazmalar tashkil
etildi.

Yuqoridagilardan kelib chiqib aytish mumkunki, Samarqand viloyatida
rekreatsiya-turistik resurslardan foydalanish bilan bir qatorda aholini dam olishga
bo‘lgan ehtiyojini e’tiborga olib, mintaqa hududlarida sayyohlik, dam olish va
sanatoriyalar infratuzilmasini rivojlantirish lozim. Qolaversa, uni taraqqiy
ettirishga еtarli shart-sharoit mavjudligini hisobga olgan holda, rekreatsiya-turistik
resurslarni barcha turlarini yo‘lga qo‘yish orqali aholining jismoniy, ma’naviy
sog‘lom bo‘lishiga, ijtimoiy ahvolni yaxshilashga erishish mumkin. 6
2.2 Samarqand viloyatidagi rekreatsiya resurslari va ularning iqtisodiy
ahamiyati
O‘zbekistonda turizm va rekreatsiya rivojlanishining hozirgi bosqichida
o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lgan ijtimoiy hayotning barcha sohalaridagi
chuqur o‘zgarishlar bilan belgilanadi. Mamlakatda turistik xizmatlar bozori
shakllanib, turizmni rivojlantirishning yangi davlat siyosati ishlab chiqilmoqda.
Rekreatsiya ijtimoiy institut sifatida, bugungi kunda aholining barcha
yoshdagi va malakaviy guruhlarini qamrab olgan holda bir nechta vazifalarni
bajaradi. Uning ko‘p funksiyaliligi, nafaqat, insonning jismoniy, estetik, ijtimoiy-
iqtisodiy, psixologik jihatlarini rivojlantirishda, balki aholining bo‘sh vaqtida
ijtimoiy foydali faoliyatini tarkiblashtirishda ham ifodalanadi. U dam olishning
eski stereotip va ko‘nikmalarni sindirishga hamda hayotning zamonaviy shakli,
shiddat va sifatiga mos keladigan yangi ko‘nikmalarini shakllantirishga yordam
beradi. Ushbu masalaning еchimi nazariy va amaliy harakatlar dasturini aniqlab
beruvchi tadqiqotlarning metodologik bazasini kengaytirishni talab qiladi. Bugungi
kunda O‘zbekistonning turistikrekreatsion industriyasini rivojlantirishning nazariy-
metodologik asoslarini aniqlash dolzarb yo‘nalishlardan biri hisoblanadi.
“Rekreatsiya” tushunchasining turli talqinlarini tahlil qilish natijasida, uni
yashash joyidan tashqarida, masalan, tabiatda, turistik sayohatlarda, sanatoriy-
kurort, sog‘lomlashtirish muassasalarida dam olish yo‘li bilan sog‘liqni va ishchi
kuchini tiklash, deb tushunishimiz mumkin.
6
https://la.uzbgeo.uz/f/uzgzh_46-zhild.pdf

Turizmning, xususan, rekreatsion turizmining iqtisodiyotga ta’sir etish
mohiyati, uning xizmatlarga bo‘lgan talabining oshishi yuqori multiplikativ
samaraga egaligi, uning rivojlanishi butun xizmatlar sohasining kengayishiga olib
kelishidan iborat bo‘ladi.
Rekreatsion xizmatlar faoliyati va turizm xizmatlarining o‘zaro
aloqadorligi, ularning bir butun yoki bir qismi sifatida muttanosibligida namoyon
bo‘ladi. Bu o‘z navbatida, yuqorida ta’kidlanganidek, rekreatsion xizmatlar
faoliyati o‘z ichiga sanatoriy-kurort xizmatlarni ham qamrab oladi.
Xozirgi paytda turistik-rekreatsion xizmatlarning rivojlanishda Samarqand
viloyati O‘zbekistonning eng istiqbolli hududlaridan biri hisoblanadi va bu
quyidagi omillar bilan belgilanadi:
 O‘zbekistonning barcha turistik resurslarining 37,7 foizi Samarqand
viloyatida joylashgan;
 Samarqand viloyatiga yuqori to‘lov salohiyatiga ega yaqin hududlarning
mavjudligi;
 qulay tabiiy-iqlimiy resurslar;
 hayvonot va o‘simliklar dunyosining boyligi va turli xilligi;
 tarixiy-madaniy meros obidalarining salmoqli miqdori;
 muzeylar, dekorativ-amaliy san’at me’roslari va xalq hunarmandchiligi
korxonalarining borligi;
 zamonaviy xalqaro aeroport va temir yo‘l vokzalining mavjudligi;
 turli darajadagi xalqaro musobaqalarini o‘tkazish imkoniyatini beruvchi
zamonaviy sport muassasalarining borligi;
 turizm va dam olishning moddiy bazasini rivojlantirishga
investitsiyalarni jalb qilish uchun yuqori investison reytingga egaligi;
 turizm sohasidagi ta’lim va ilmiy muassasalarning mavjudligi.
O‘zbekiston Respublikasi aholisiga turizm va sayoxat sohasida ko‘rsatilgan
jami xizmatlar xajmidagi Samarkand viloyatining ulushi 2021 yilda 27% ni tashkil
qilib, boshqa viloyatlar qatorida Toshkent shahridan keyin ikkinchi o‘rinni egallab
turibdi.

Samarqand hududi o‘zining dastlabki ko‘rinishini saqlab qolgan joylar,
betakror tabiiy sharoitlarga ega, bu esa qadimdan aholi yashaydigan, aholining
yuqori zichligiga ega bo‘lgan hududlar uchun juda kamyob hodisa hisoblanadi
hamda turizm, dam olish va sog‘lomlashtirishni rivojlanishi uchun keng
imkoniyatlarning mavjudligini aks ettiradi. Turistik-rekreatsion soxani
rivojlanishida xorijiy investitsiyalarni jalb qilish uchun yuqori investitsion reytinga
ega bo‘lib, rivojlantirish istiqbollarini aniqlaydigan ilmiy muassasalar va yirik
sanoat tashkilotlarining mavjudligi bilan ifodalanadi.
Samarqand viloyati dam olish va sog‘lomlashtirish turizmini rivojlantirish
uchun keng imkoniyatlarga ega. Qulay landshaft iqlim sharoiti, relefining turli-
tumanligi va tabiiy o‘simliklarga boyligi Samarqand viloyatida yuqori samarali
turistik-rekreatsion tizimni yaratishga imkon beradi.
Turistik-rekreatsion xizmatlar bozorining faoliyati va u bilan bog‘liq
bo‘lgan Samarqand viloyat turistik industriyasi mavsumiy xarakterga ega bo‘lib,
bu ayniqsa joylashtirish xizmatlarida yaqqol ifodalanadi. Samarqand
mehmonxonalari quvvatidan foydalanish mavsum mahalida bahor va kuz vaqtida
hamda bayramlarda yuklanish 70 % ni tashkil qilsa, nomavsumiy mahalda esa bu
ko‘rsatkich 50 % ni va qishda esa attigi 30 % ni tashkil etadi.
Kiruvchi turistlar oqimi jami xizmat ko‘rsatilgan turistlar soniga nisbatan
may oyida 18,3 %, oktyabr oyida 14,4 % tashkil qilib, asosan yilning issiq vaqtiga
to‘g‘ri kelmoqda. Yilning yanvar, fevral va dekabr oylarida turistlar oqimining
keskin pasayishi Samarqand turoperatorlari tomonidan tayyorlangan turistik
mahsulotlar ta’sirchanligining pastligi bilan baholanadi, bu esa oilaviy va guruhiy
sayohatlarning turizm xizmatlar bozoridagi o‘rnini yo‘qotishga olib kelmoqda.
Xulosa. Samarqad viloyatiga kiruvchi turizm oqimini, ya’ni turistik eksport
salohiyatini oshirish maqsadida Samarqand viloyatida quyidagi tadbirlarni doimiy
o‘tkazilishini ta’minlash va ularga xorijiy sayhlarning tashrif buyurishini yo‘lga
qo‘yish lozim bo‘ladi:

- xalqimizning milliy qadriyatlarini o‘zida aks ettiradigan “Navro‘z”
umumxalq bayrami, “Yangi yil” bayrami va “Turizm kunlari”, “Turizm haftaligi”
mavzusida turistik madaniy-marifiy tadbirlarni uyushtirish;
- “Milliy taomlar” va “Sharq shirinliklari”, “Milliy folklor guruhlari”
festivali;
- “Qovun sayli” va “Samarqand nonlari”, “Oshga marhamat” ko‘rik
tanlovlari;
- “Samarqand hunarmandlari” ko‘rgazmasi va boshqalar. 7
2.3 Turizm va rekreatsiya geografiyasini rivojlantirishda amalga
oshirilayotgan isloxotlar
Prezidentning 22.09.2021 yildagi “Samarqand viloyatida keng ko lamliʻ
bunyodkorlik va obodonlashtirish ishlarini yanada jadallashtirish hamda turizm
salohiyatini oshirish maqsadida amalga oshiriladigan tadbirlarni moliyaviy qo llab-
ʻ
quvvatlash to g risida”gi PQ-5249-son qarori qabul qilindi.
ʻ ʻ
Hujjatga asosan Tiklanish va taraqqiyot jamg armasi Samarqand viloyatini
ʻ
obodonlashtirish va farovonligini oshirish jamg armasiga (keyingi o rinlarda -
ʻ ʻ
Jamg arma) $30 mln miqdoridagi kreditni ajratadi. U 5 yil muddatga, 2 yillik
ʻ
imtiyozli davrni hisobga olgan holda, yillik 3% stavka bo yicha ajratiladi.
ʻ
Samarqand viloyati hokimligi kreditdan maqsadli va samarali foydalanish
uchun mas’ul bo lgan ijro etuvchi organ hisoblanadi. Kreditni qoplash va хizmat
ʻ
ko rsatish bilan bog liq хarajatlar Samarqand viloyatining mahalliy byudjeti
ʻ ʻ
qo shimcha manbalari hamda qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa manbalar
ʻ
hisobidan qoplanadi.
Samarqand viloyati hokimiga bir oy muddatda Vazirlar Mahkamasi bilan
kelishilgan holda Jamg arma tomonidan moliyalashtiriladigan loyihalarning
ʻ
manzilli ro yхatlarini tasdiqlash topshirildi.
ʻ
Shuningdek, belgilanishicha, Tiklanish va taraqqiyot jamg armasi
ʻ
tomonidan Samarqand viloyati hokimligiga ajratilgan kreditning 2021 yilda
7
file:///C:/Users/Lenovo/Downloads/samar-and-viloyati-turistik-rekreatsion-hizmatlarining-rivozhlanish-
hususiyatlari.pdf

so ndiriladigan asosiy qismi Prezidentning 2018 yil 16 martdagi PQ-3608-sonʻ
qaroriga muvofiq 2022 yilga o tkaziladi.
ʻ 8
O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 24 dekabrdagi
ʻ
“Samarqand viloyatining turizm va transport salohiyatidan samarali foydalanish,
viloyatni “Samarqand — yangi Oz‘bekistonning turizm darvozasi»konsepsiyasi
asosida rivojlantirish bo yicha qo shimcha chora-tadbirlar to g‘risidagi PQ-455
ʻ ʻ ʻ
sonli qarori tasdiqlandi.
Ushbu qarorda Samarqand viloyatiga xorijiy va mahalliy turistlar oqimini
ko paytirish, yangi turizm infratuzilmasi obyektlari salohiyatidan samarali
ʻ
foydalanish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish, shuningdek, yangidan
modernizatsiya qilingan Samarqand xalqaro aeroportida xorijiy aviatashuvchi
kompaniyalar uchun barcha imkoniyatlarni yaratish, hududning transportlogistika
tizimini rivojlantirish, ko rsatilayotgan xizmatlar sifatini yanada yaxshilash va
ʻ
diversifikatsiya qilish masalalariga alohida urg‘u qaratilgan.
Ushbu yo nalishda O zbekiston olimlari tomonidan Samarqand
ʻ ʻ
viloyatining turizm salohiyatini har jihatdan rivojlantirish, xorijiy va mahalliy
turistlar uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, yangi turistik xizmatlar turini
yaratish, hududning transport-logistika salohiyatini xalqaro darajadagi sifat
ko rsatkichiga ko tarish masalalarida bir qancha tadqiqot ishlari amalga oshirilgan.
ʻ ʻ
Ichki turizm salohiyatidan samarali foydalanishni ta’minlovchi ilm-fan,
transport-logistika, servis, turistik-rekreatsion tuzilmalarini integratsiyalovchi
agroekoturistik klasterini Mironkul qishlog‘ida shakllantirish taklifi asoslangan.
Ichki turizm xizmatlarini taqdim etish bo yicha standartlarni yashil marshrutlar
ʻ
pasportiga marshrut xaritasi va kadastrini kiritish orqali ekologik va agroturizmni
tashkil etishning xalqaro standartlariga mos ravishda takomillashtirish taklifi orqali
«turizm qishloqlari»da agroekoturizmni rivojlantirish va «turistik klasterlar»ni
shakllantirish asosida hududning turistik salohiyatidan yanada samaraliroq
foydalanishga yo naltirilgan ichki turizm sohasini 2022-2025 yillarda
ʻ
rivojlantirishning prognoz parametrlari taklif etilgan.
8
https://www.norma.uz/oz/qonunchilikda_yangi/samarqand_viloyatida_turizmni_rivojlantirish_uchun_-
_usd_30_mln

Xorijiy mamlakatlardan O zbekistonga kamida 200 nafar xorijiy turistlarʻ
uchun tur tashkil qilish maqsadida “Turizmni qo llab-quvvatlash jamg‘armasi”dan
ʻ
grant ajratishning maqsadga muvofiqligi, O zbekistonda turizmni barqaror
ʻ
rivojlantirish maqsadida turizm infratuzilma ob’ektlarini joylashtirish va loyihalash
bo yicha “Turizm zonalari va klasterlarini rivojlantirish boshqarmasi”ni tashkil
ʻ
etish, tadbirkorlik sub’ektlarining respublika hududlarida ixtisoslashtirilgan
ovqatlanish shoxobchalar, turistik ko ngilochar muassasalarni tashkil etishning 25
ʻ
foizgacha bo lgan xarajatlarini maxsus jamg‘arma mablag‘lari hisobidan qoplash,
ʻ
turizm tashkilotlari faoliyatini moliyaviy qo llab-quvvatlash, imtiyoz va
ʻ
preferensiyalarga tobe’lik darajasini pasaytirish maqsadida “Favqulodda
himoyalanish buferi”ni shakllantirishning maqbul mexanizmini ishlab chiqish
taklif etilgan.
Tarixiy-madaniy turistik salohiyat samaradorligi tarkibida tarixiy
buyumlarning turistik mahsulot sifatida jalb etilishining maqsadga muvofiqligi
asoslanib, tarixiy buyumlar va yalpi turizm hajmi o zaro nisbatiga ko ra yuz
ʻ ʻ
yilgacha bo lgan davrga taalluqli tarixiy buyumlar yalpi turizm hajmining 5 foizi,
ʻ
undan ko p yillarga ko ra 10 foiz, tarixiy buyum noyob ahamiyatiga ko ra 100
ʻ ʻ ʻ
foizi miqdorida belgilash bo yicha uslubiy yondashuv, Samarqand viloyati,
ʻ
tumanlari kesimida turistik salohiyatni miqdoriysifat qiymatini integral baholashni
“past”, “o rta”, yuqori” va “juda yuqori” sifat tasnifi darajasidagi uslubiy
ʻ
yondashuv negizida baholashning maqsadga muvofiqligi, turistik ob’ekt
salohiyatidan foydalanish samaradorligini oshirishning ichki imkoniyati sifatida
gid mutaxassislarini tayyorlash markazlari qoshida mahorat kursini tashkil etish
hamda gid-ekskursavodlar turistik resurs salohiyatidan unumli foydalanishda
malaka talablarini belgilagan holda ular tarkibiga, jumladan guruh ishini rejaga
ko ra belgilangan ketma-ketlikda tashkil etish va guruhni boshqarish salohiyatini
ʻ
kiritishning maqsadga muvofiqligi, tarixiy-madaniy turistik salohiyatdan
foydalanish samaradorligini oshirishda mehmonxonalar tarmog‘ini mazkur
ob’ektga aylantirish mumkin bo lgan tarixiy ob’ektlarni jalb etish orqali
ʻ
kengaytirish, viloyatning shahar va tumanlari kesimida maqsadli tadbirlarni,

jumladan umumjahon merosiga kiritilgan ob’ektlar doirasida mehmonxonalar
qurish ishlarini eslektron onlayn-auksion orqali jismoniy va yuridik shaxslarga
berish asoslangan va mintaqada turizmni rivojlantirish ko rsatkichlari ishlabʻ
chiqilgan va asoslangan O zbekiston Respublikasini Toshkent, Farg‘ona, Janubiy,
ʻ
Mirzacho l, Zarafshon va Quyi Amudaryo mintaqalarining geografik joylashuvi
ʻ
asosida tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy, demografik jihatdan umumlashtirilgan holda
nazariyasi takomillashtirilgan, turistik-rekreatsiya xizmat turlarining rivojlanish
ko rsatkichlari “Evklid masofasi” (Euclidean distance) asosida o xshashlik darajasi
ʻ ʻ
yuqori bo lgan ziyorat-tabiat klasterlariga ajratish usuli taklif qilingan, mintaqa
ʻ
turistikrekreatsion ob’ektlarining rivojlanish darajasini ifodalovchi muhim
ko rsatkichlarini ishlab chiqilgan.
ʻ
Ma’lum bir hududga tegishliligi va majmuaviy birlik orqali namoyon
bo lishi asnosida sinergetik samarani yuzaga keltiruvchi tabiiy-iqlim, tarixiy-
ʻ
madaniy va ijtimoiy-iqtisodiy omillar majmui sifatidagi yondashuviga ko ra
ʻ
takomillashtirish, Samarqand viloyati hududlarining turistik resurslarini
me’yorlashtirilgan indekslarning solishtirma salmoqlari asosida aniqlangan
hududiy turistik resurslar salohiyati integral ko rsatkichining qiymatlari
ʻ
chegarasida turizm sohasini diversifikatsiyalash pozisiyasi orqali manzilli
dasturlarni ishlab chiqish, turizm sohasida hudud imidji, hududiy turistik mahsulot,
diqqatga sazovor joylar, personal va aholi, hududiy turistik infratuzilma, hudud
jozibadorligi unsurlaridan iborat «7P»marketing kompleksiga asoslangan hududiy
marketing strategiyasini amalga oshirish asosida viloyatga tashrif buyuradigan
turistlar oqimining oshishiga sabab bo luvchi amaliy takliflar ishlab chiqilgan.
ʻ
Turizm sohasini innovatsion rivojlanishini baholovchi statistik
ko rsatkichlar tarkibi «safarlarni tez-tez amalga oshiruvchi tashrif buyuruvchilar
ʻ
soni»va «safar vaqt oralig‘i 4 soatdan kam bo lgan tashrif buyuruvchilar
ʻ
soni»ko rsatkichlarini kiritish asosida takomillashtirilgan, T-AVS(Tourism –
ʻ
Attractions, Basics, Context)) hamda TLG(Tourism Led Growth) modellari Delphi
metodi asosida takomillashtirilgan va shu asosida hududlarda turizmning
innovatsion rivojlanish ko rsatkichini belgilash taklif etilgan, turizm eksporti va
ʻ

importi ko rsatkichlarini hisoblash ularning fizik hajmini aniqlash asosidaʻ
takomillashtirilgan hamda ushbu ko rsatkichlarning qiymatlari ishlab chiqilgan,
ʻ
additiv va mul`tiplikativ modellari asosida kiruvchi va chiquvchi turistlar soni
hamda turizm eksporti va importi ko rsatkichlarning 2024 yilgacha bo lgan
ʻ ʻ
prognoz variantlari ishlab chiqilgan.
Turizm salohiyatini belgilovchi omillar va ko rsatkichlardan samarali
ʻ
foydalangan holda, hududlarning turizm salohiyatini to laqonli baholash bo yicha
ʻ ʻ
integral ko rsatkichlar tizimi taklif etilgan, mamlakat hududiga tashrif
ʻ
buyuruvchilarning turistik xarajatlarini tanlab olish uslubini kengaytirish
maqsadida “Uy xo jaliklarining ichki turizm va aholining jismoniy faolligi
ʻ
kuzatuvi” savolnomasiga “Dam olish vaqtida o z mablag‘lari hisobiga yashash
ʻ
bilan bog‘liq xizmatlar uchun xarajatlar”ni kiritish hisobiga joriy statistika
kuzatuvlari takomillashtirilgan, hududiy turizm yordamchi hisobini
shakllantirishda turizm iste’molini mamlakatning o ziga xos xususiyatlaridan kelib
ʻ
chiqib, hududiy taqsimlash maqsadida “Hududlararo turizm iste’moli matritsasi
ishlab chiqilgan, turizmning fizik hajm indeksini hisoblash uslubiyoti turizm
yordamchi hisobining agregat ko rsatkichlarini ekstrapolyasiya qilish hamda
ʻ
deflyatsiya qilish yordamida doimiy narxlarda baholash orqali takomillashtirilgan.
Samarqand viloyatida so nggi yillarda turizm sohasini rivojlantirishga
ʻ
qaratilgan chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Ushbu amalga oshirilgan
choratadbirlar negizida xalqaro tajriba, ilmiy izlanishlar natijalari hamda
hududning ijtimoiy-iqtisodiy ko rsatkichlari yotadi. Sohada so ggi 5 yil ichida
ʻ ʻ
unga yondosh tarmoqlar bilan birgalikdagi rivojlanish yo nalishini belgilaydigan
ʻ
va klaster tarkibiy qismlarining rivojlanishi uchun samarali iqtisodiy sharoit
yaratuvchi “Mintaqaviy turizm klasteri”ning tashkiliy-iqtisodiy mexanizmlari
ishlab chiqilgan va amaliyotga joriy qilingan. Turistik korxonalarning avia va temir
yo l chiptalari bo yicha xarajatlarini 30 foizi miqdorida subsidiyalash taklifi
ʻ ʻ
berilgan. Ushbu takliflarni amalda joriy etish ishlari olib borilmoqda. Ichki turizm
salohiyatidan samarali foydalanishni ta’minlovchi ilm-fan, transport-logistika,
servis, turistik-rekreatsion tuzilmalarini integratsiyalovchi agroekoturistik

klasterini Mironkul qishlog‘ida shakllantirish taklifi ko rib chiqilmoqda.ʻ
Respublika hududlarida ixtisoslashtirilgan ovqatlanish shoxobchalar, turistik
ko ngilochar muassasalarni tashkil etishning 25 foizgacha bo lgan xarajatlarini
ʻ ʻ
maxsus jamg‘arma mablag‘lari hisobidan qoplash, turizm tashkilotlari faoliyatini
moliyaviy qo llab-quvvatlash, imtiyoz va preferensiyalarga tobe’lik darajasini
ʻ
pasaytirish maqsadida “Favqulodda himoyalanish buferi”ni shakllantirishning
maqbul mexanizmi ishlab chiqilgan va amaliyotga joriy qilish ishlari olib
borilmoqda. Tarixiy buyumlar va yalpi turizm hajmi o zaro nisbatiga ko ra yuz
ʻ ʻ
yilgacha bo lgan davrga taalluqli tarixiy buyumlar yalpi turizm hajmining 5 foizi,
ʻ
undan ko p yillarga ko ra 10 foiz, tarixiy buyum noyob ahamiyatiga ko ra 100
ʻ ʻ ʻ
foizi miqdorida belgilash bo yicha uslubiy yondashuv amalga oshirilgan. Yuqori
ʻ
sifatli transport va axborot-logistik xizmatlarni ko rsatish hamda yalpi hududiy
ʻ
daromadni oshirish imkoniyatini yaratuvchi «Hazrati Dovud»ekoturizm hududiy
klasteri taklif etilgan va bu borada amaliy ishlar boshlab yuborilgan. Sohani
innovatsion rivojlanishini baholovchi statistik ko rsatkichlar tarkibi «safarlarni tez-
ʻ
tez amalga oshiruvchi tashrif buyuruvchilar soni»va «safar vaqt oralig‘i 4 soatdan
kam bo lgan tashrif buyuruvchilar soni»ko rsatkichlarini kiritish asosida
ʻ ʻ
takomillashtirilgan additiv va mul`tiplikativ modellari asosida kiruvchi va
chiquvchi turistlar soni hamda turizm eksporti va importi ko rsatkichlarning 2024
ʻ
yilgacha bo lgan prognoz variantlari ishlab chiqilgan. Hududlararo turizm iste’moli
ʻ
matritsasi ishlab chiqilgan, turizmning fizik hajm indeksini hisoblash uslubiyoti
turizm yordamchi hisobining agregat ko rsatkichlarini ekstrapolyasiya qilish
ʻ
hamda deflyatsiya qilish yordamida doimiy narxlarda baholash orqali
takomillashtirilgan.
Turizm sohasi ko rsatkichlarini ekonometrik modelllashtirish orqali soha
ʻ
ijtimoiy-iqtisodiy holatini bashoratlash hududning turizm salohiyatiga juda katta
hissa qo shadi. Bashoratlash masalasida sohani qamrab olgan barcha
ʻ
ko rsatkichlarni inobatga olish maqsadga muvofiq bo ladi. Ko rsatkichlarni tahlil
ʻ ʻ ʻ

qilishda chorrahaviy ma’lumotlar, vaqtli qatorlar hamda panelli ma’lumotlar
asosida ekonometrik model tuzish talab etiladi. 9
9
file:///C:/Users/Lenovo/Downloads/samarqand-viloyati-mintaqasi-turizm-salohiyatini-rivojlantirishda-
tadqiqotchilar-tomonidan-olib-borilgan-ilmiy-izlanishlar-tahlili.pdf

XULOSA
Samarqand viloyati O zbekistonning eng yirik turizm va rekreatsiyaʻ
markazlaridan biri hisoblanadi. Uning tabiiy-geografik sharoiti, tarixiy-madaniy
merosi va zamonaviy turizm infratuzilmasining rivojlanishi viloyatning turistik
salohiyatini yanada oshirish imkonini bermoqda. Ushbu kurs ishida Samarqand
viloyatining turizm va rekreatsiya geografiyasi har tomonlama tahlil qilindi, uning
rivojlanish omillari va istiqbollari o rganildi.
ʻ
Birinchi bobda viloyatning tabiiy-geografik sharoiti va turizm
imkoniyatlari tahlil qilindi. Samarqandning qulay iqlimi, tog‘li va tekislik
hududlarining uyg‘unlashuvi, shuningdek, boy suv resurslari viloyatda ekoturizm
va sog‘lomlashtirish turizmini rivojlantirish uchun qulay sharoit yaratadi.
Shuningdek, Samarqandning dunyoga mashhur tarixiy-madaniy yodgorliklari,
jumladan, Registon maydoni, Shohi Zinda majmuasi, Bibixonim masjidi va
Ulug‘bek rasadxonasi jahon madaniy merosi tarkibiga kiritilgan bo‘lib, ular
xalqaro turizmni rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Bundan tashqari, viloyatda turizm infratuzilmasi jadal rivojlanib bormoqda.
So‘nggi yillarda zamonaviy mehmonxonalar, transport tarmoqlari va xizmat
ko‘rsatish ob’ektlari barpo etilib, sayyohlar uchun qulay sharoit yaratilmoqda.
Xususan, xalqaro aeroportning modernizatsiya qilinishi, yo‘l infratuzilmasining
yaxshilanishi va mehmonxona xo‘jaligining kengaytirilishi turizm oqimini
oshirishga xizmat qilmoqda.
Ikkinchi bobda rekreatsiya geografiyasining nazariy asoslari va uning
Samarqanddagi ahamiyati tahlil qilindi. Viloyatda mavjud sanatoriylar, dam olish
maskanlari va sog‘lomlashtirish markazlari nafaqat ichki, balki xalqaro turizm
uchun ham muhim ahamiyat kasb etadi. Samarqand viloyatining rekreatsiya
resurslari, xususan, Zarafshon vodiysi va uning atrofidagi tabiiy maskanlar dam
olish va sog‘lomlashtirish maqsadida keng foydalanilmoqda. Shu bilan birga,
viloyatda ekoturizm va agroekoturizmni rivojlantirish bo‘yicha qator loyihalar
amalga oshirilmoqda.

O‘zbekistonda turizm va rekreatsiya geografiyasini rivojlantirish bo‘yicha
qator islohotlar olib borilmoqda. Samarqand viloyatida turizm sohasini qo‘llab-
quvvatlash, xorijiy va mahalliy sarmoyalarni jalb qilish, mehmonxona biznesini
rivojlantirish, transport va axborot tizimlarini modernizatsiya qilishga alohida
e’tibor qaratilmoqda. Shu bilan birga, hukumat tomonidan “Ipak yo‘li” turistik
brendini ilgari surish va Samarqandni global turizm markaziga aylantirish bo‘yicha
strategik rejalarga katta ahamiyat berilmoqda.
Yuqorida keltirilgan dalillardan kelib chiqib, Samarqand viloyati turizm va
rekreatsiya geografiyasi bo‘yicha ulkan salohiyatga ega ekanligi xulosa qilinadi.
Kelgusida viloyatda ekoturizm, madaniy turizm va sog‘lomlashtirish turizmini
yanada rivojlantirish, zamonaviy texnologiyalarni tatbiq etish, turizm sohasida
kadrlar tayyorlash tizimini yaxshilash va xalqaro hamkorlikni kuchaytirish muhim
vazifalar sifatida dolzarb bo‘lib qolmoqda. Shu asosda, Samarqand viloyati nafaqat
O‘zbekiston, balki Markaziy Osiyo turizm markazlaridan biri sifatida o‘z mavqeini
mustahkamlash imkoniyatiga ega.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Badalov O‘.B. Rekreatsiya resurslaridan foydalanishning ba’zi masalalari //
Tabiatdan foydalanish va muhofaza qilishning geografiya asoslari. Respublika
ilmiy amaliy konferensiya materiallari. – Namangan, 2010.
2. Badalov O‘., Maxmudova G. Samarqand viloyatining rekreatsion-turistik
marshrutlar sxemasini ishlab chiqish masalalari // Geodeziya, kartografiya va
kadastr sohalarini rivojlantirishning dolzarb muammolari. Respublika ilmiy-amaliy
konferensiya materiallari. – Samarqand, 2014.
3. Vaxobov X. Rekreatsiya geografiyasi. - Toshkent, 2010.
4. Мироненко Н.С., Твердохлебов И.Т. Рекреатсионная география. – М.:
Изд-во Московского Университета, 1981.
5. Преображенский В.С. Теоретические основы рекреатсионная
географии. – М.: «Наука», 1975.
6. Солиев А.С., Усмонов М.Р. Туризм географияси (Самарқанд вилояти
мисолида). – Самарқанд: СамДУ, 2005. - 131 б.
7. G‘olib Hasanov. Samarqand jahon turizm markaziga aylanadi.
https://zarnews.uz/uz/post/ samarqand-jahon-turizm-markaziga-aylanadi (2019 yil
27 iyul)
8. https://uzbekistan.travel/uz/o/samarqand-viloyati/
9. https://api.scienceweb.uz/storage/publication_files/
2592/6106/63daafe1badaa___ArabovO_59%D1%82%D0%BE%D0%BC
%20%D0%8E%D0%B7%D0%93%D0%96.pdf

ILOVALAR
1 – ILOVA
Samarqand viloyatining rekreatsiya marshrutlar karta sxemasi
Manba: rasm internet saytidan olindi [9 ]

2 – ILOVA
Samarqand viloyatining rekreatsiya – turistik marshrut ob’ektlari
Marshrutlar
yo‘nalishi Marshrut
masofasi,
km Dam olish
fasllari,
oylar Dam olish
vaqti, soat Qo‘riladigan manzara va ob’ektlar
Omonqo‘ton
havzasi 55 Aprel, may,
iyun 5-6 Tog‘ landshaftlari, havzaning o‘simlik va
hayvonot dunyosi, Kosonsoy, Yo‘lsoy,
Bulbulzorsoy, Tersaksoy, Jiydalisoy,
Maydonsoy, Shoxaksoylarni doimiy suv oqimi,
Lev g‘ori, Bahora-Do‘stlik-A.Temir-Yulduzcha
yozgi dam olish turistik bazalari, tabiatning
rekreatsiya ob’ektlari
Ohalik-
Mironqul
zonasi 30-40 Aprel, may 4-5 Tog‘ landshaftlari, dam olish uylari, Yoshlik
turistik bazasi, Oxaliksoy, o‘simliklarni
landshaft ko‘rinishlari, buloq suvlari
Zarafshon
qo‘riqxonasi 12 Yil davomida 2-3 To‘qay hayvonlari, qo‘riqxonada
qo‘riqlanadigan Buxoro kiyiklari, tuqay
o‘simliklari va landshaftlari
Miyonqal’a
(Oqdaryo va
Qoradaryo
oralig‘i) 40-45 Aprel, may,
avgust,
sentyabr 5-7 Baliq ovlash, cho‘milish, suv sporti, qayiqda
suzish, tuqay landshaftlari
Kattaqo‘rg‘on
suv ombori 70 Iyun, iyul,
avgust,
sentyabr 4-5 Dam olish ob’ektlari, suv ombori atroflarida
cho‘milish, qayiqda suzish, baliq ovlash, tabiat
manzaralari
Langarsoy
havzasi 40 May, iyun 4-5 Soya-salqin daraxtzorlar, yashil buloqlar, toza
tog‘ havosi, soy bo‘ylab oqayotgan zilol suvlar,
Xurkaktosh va tabiat manzaralari
Ravotxo‘ja
suv taqsimlash
inshooti 45 Yil davomida 2-3 Muzey, Ravotxo‘ja ziyoratgohi, ko‘p yillik
daraxtlar, to‘qay landshaftlari, Darg‘om, eski
Tuyatortar kanali, Ravotxo‘ja suv ayirg‘ichi,
Qorasuv cho‘milish ob’ekti
Manba: Jadval internet saytidan olingan.[9]

MUNDARIJA
KIRISH…………………………………………………………………………… 3
I BOB SAMARQAND VILOYATINING TURIZM SALOHIYATI
1.1 Samarqand viloyatining tabiiy-geografik sharoiti va turizm uchun
imkoniyatlari………………………………………………………………………. 5
1.2 Samarqand viloyatining tarixiy-madaniy yodgorliklari……………….……….
9
1.3 Viloyatning zamonaviy turizm infrastrukturasining rivojlanishi…………….. 13
II BOB SAMARQAND VILOYATIDA REKREATSIYA GEOGRAFIYASI VA
UNING RIVOJLANISHI
2.1 Rekreatsiya geografiyasining nazariy asoslari va Samarqanddagi ahamiyati…
20
2.2 Samarqand viloyatidagi rekreatsiya resurslari va ularning iqtisodiy
ahamiyati………………………………………………………………………….
22
2.3 Turizm va rekreatsiya geografiyasini rivojlantirishda amalga oshirilayotgan
isloxotlar…………………………………………………………………………. 25
XULOSA…………………………………………………………………………
31
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………………………………….. 33
ILOVALAR……………………………………………………………………... 34

Samarqand viloyati turizm va rekreatsiya geografiyasi

Sotib olish