sanoat korxonalarida raqobatdoshligi omillari va ularni yaxshillash yo'llari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	218.2KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	07 Aprel 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Diyorbek

Ro'yxatga olish sanasi 29 Fevral 2024

151 Sotish

sanoat korxonalarida raqobatdoshligi omillari va ularni yaxshillash yo'llari

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
ANDIJON MASHINASOZLIK INSTITUTI
“IQTISODIYOT” KAFEDRASI
“SANOAT IQTISODIYOTI” FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu: Sanoat korxonalarida raqobatdoshligi omillari va ularni
yaxshillash yo'llari
Bajardi: ___________________
Qabul qildi: ________________
Baho: ______
Andijon 2024

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASINING TASHQI QARZDORLIK
KO’RSATKICHI MAKROIQTISODIY TAHLILI
Reja:
Kirish………………………………………..…………………………… 3-4
1. Sanoat korxolarida raqobatdoshlik omillari……………..…………… 5-12
2. Sanoat korxonalarini yaxshilash yo’llari…………………………….. 13-22
3. Natijalar va mustaqil prognostikasiya………………..……………… 23-27
Xulosa………………………………………………….………….………. 28
Foydalanilgan adabiyotlar…………………………….………….……… 29
2

Kirish
Kurs ishining dolzarbligi. Jahon iqtisodiyotida monopol tuzilmalarda
raqobat muhitini shakllantirish va rivojlantirish, ular faoliyatiga innovatsion
jarayonlarni tatbiq etish, iqtisodiyotning monopol tarmoqlari va korxonalarni
modernizatsiya qilish, boshqaruvning zamonaviy va samarali usullarini qo‘llash
iqtisodiy taraqqiyotning asosiy vositalaridan biriga aylanmoqda. O‘zbekistonda
jahon standarti talablariga javob beruvchi va eksportbop mahsulotlar ishlab
chiqarishni ta’minlovchi yuqori texnologiyaga asoslangan ishlab chiqarishni
tashkil etish, yengil sanoat korxonalarining infratuzilmasini rivojlantirish va
innovatsion texnologiyalarni joriy etish hisobiga jahon bozorida raqobatbardosh
mahsulotlar ishlab chiqarish ko‘lamini kengaytirishning asosiy strategiyasi sifatida
ishlab chiqarishning klaster usulidan foydalanishga qaratilgan yangi yo‘nalish joriy
etilmoqda.
Ma’lumki, “strategik menejment” atamasi o‘tgan asrning 60-70-yillarida
yuqori pog‘onada amalga oshiriladigan ishlab chiqarish darajasidagi boshqarishdan
farqini ifodalash uchun kundalik hayotga kirib keldi. Har qanday tashkilot
muvaffaqiyatini unda faoliyat ko‘rsatayotgan kishilarning tayyorgarligi, xohishi,
ishbilarmonligi va tadbirkorligi ta’minlaydi. Boshqaruv kadrlarini tayyorlash,
qayta tayyorlash va malakasini oshirish o‘quv dasturlariga ilg‘or davlat
menejmenti, shu jumladan, strategik menejment, risk menejmenti hamda “aqlli”
boshqaruv prinsiplarining zamonaviy usullarini o‘rgatish bo‘yicha o‘quv kurslarini
tashkil etish choralari ko‘rilishi lozim. Bu borada strategik boshqarishning oqilona
qo‘llanilishi, raqobat ustunliklaridan foydalanish hamda aniq maqsadlar ishlab
chiqish, loihalarni amalga oshirish maqsadga muvofiq.
Sanoat korxonalarining raqobatbardoshligini ta’minlash hamda ular
faoliyatida strategik boshqaruvni oqilona qo‘llash hamda takomillashtirish
borasida qator mahalliy hamda xorijiy olimlar tamonidan tadqiqotlar olib borilgan.
Strategik boshqaruvning nazariy va metodologik asoslari A.M.Aronov,
O.S.Vixanskiy, V.A.Goryemiykin, O.A.Bogomolov, I.N.Ivanov, V.S.Yefremov,
A.T.Zub, N.O.Kruglova, M.I.Kruglov, N.N.Trenyov, R.A.Fatxutdinov asarlarida
3

strategik boshqaruvning nazariy va uslubiy masalalari tadqiq etilgan. Xususan,
I.Ansoff, G.Mintsberg, J.B.Kuinn, S.Goshal, R.Rumelt, V.Kvint, K.Anspaux
singari xorijiy olimlar asarlarida tadqiq etilgan hamda strategik boshqaruv
konsepsiyasi rivojlantirilgan. Alfred Chandler shunday deb yozgan edi: “Strategiya
- bu korxonaning asosiy uzoq muddatli maqsadlarini belgilash, harakat
yo‘nalishlarini qabul qilish va ushbu maqsadlarni amalga oshirish uchun zarur
bo‘lgan resurslarni taqsimlash”. Maykl Porter u shunday deb yozgan edi: “Raqobat
ustunligining ikkita asosiy turi [differentsiatsiya va arzon narx], firma ularga
erishishga intilayotgan faoliyat doirasi bilan birgalikda uchta natijaga olib keladi,
umumiy strategiyalar sohada o‘rtacha ko‘rsatkichlardan yuqori ko‘rsatkichlarga
erishish uchun: xarajatlar bo‘yicha etakchilik, farqlash va e’tibor.
Kurs ishining maqsadi. Raqobatdoshlikning sanoat korxonalariga o'rni juda
muhimdir, chunki bu korxonalar uchun rivojlanish va muvaffaqiyatga erishish
uchun katta imkoniyatlar yaratadi. Raqobatdoshlikga e'tibor berish, sifatli
mahsulotlar va xizmatlar taklif etish, yangiliklar va innovatsiyalar qabul qilish va
bozor tahlili va marketing strategiyalari yordamida korxonalar o'zlarining
raqobatdoshlik darajasini oshirishga imkon beradi.
Kurs ishining ob’yekti – “Andijon biokimyo zavodi” AJ.
Kurs ishining predmeti – “Andijon biokimyo zavodi” AJda iqtisodiy
faoliyatini rivojlantirish strategiyasini shakllantirish va bu orqali korxona
samaradorligini yanada oshirish jarayoni.
Kurs ishining nazariy va uslubiy asoslari – korxonalar faoliyatini
rivojlantirishga hamda ularda strategiyalarni shakllantirish va joriy etish
samaradorligiga qaratilgan O zbekiston Respublikasi Qonunlari, Prezidentʻ
Farmonlari va Qarorlari, Vazirlar Mahkamasining Qarorlari, Prezident
Sh.M.Mirziyoyev nutqlari, darslik va o quv qo llanmalari, internet ma’lumotlari,
ʻ ʻ
“Andijon biokimyo zavodi” AJ hisobot va ma’lumotlari hisoblanadi.
Kurs ishining hajmi. kirish qismi, beshta paragraf, xulosa va takliflar,
foydalanilgan adabiyotlar ro yxati hamda ilovalardan iborat.
ʻ
4

II. Asosiy qism
1. Sanoat korxolarida raqobatdoshlik omillari
Sanoat korxonalari uchun raqobatdoshlik omillari turli ko'rsatgichlardan
iborat bo'lishi mumkin. Bu omillar korxonaning moliyaviy, iqtisodiy va boshqaruv
sohalaridagi faoliyatini o'zgartirish va raqobatdoshlikni oshirishga qaratilgan
strategiyalarga aloqador bo'lishi mumkin. Quyidagi omillar sanoat korxonalari
uchun raqobatdoshlikni ta'minlashda muhim bo'lishi mumkin:
Mahsulot va xizmatlar sifatini oshirish: Sanoat korxonalari uchun,
mahsulotlar va xizmatlar sifatini oshirish va yuqori sifatli mahsulotlar taklif etish
juda muhimdir. Bu, mijozlar ustida qolgan ta'sir qoldiradi, va raqobatdoshlar
orasida foydalanuvchilar to'plamini kengaytirishga yordam beradi.
Innovatsiyalar va yangiliklar: Korxonalar yangi texnologiyalarni qabul qilish,
mahsulotlarni yangilash, va bozor payvandini oshirish uchun innovatsion
yondashuvlarga e'tibor berishi kerak. Yangi ideyalar va usullar bilan kelajakni
ko'rib chiqish korxonaning raqobatdoshligini ta'minlashga yordam beradi.
Bozor tahlili va marketing strategiyalari: Sanoat korxonalari bozor tahlili olib
borish va marketing strategiyalarini rivojlantirish kerak. Bozor tahlili, qanday va
qayerda sotish kerakligini, qaysi bozor segmentlariga yo'naltirilish kerakligini
aniqlashda yordam beradi. Bundan tashqari, kuchli marketing strategiyalari sanoat
korxonalarining raqobatdoshligini oshirishda juda muhimdir.
Xizmatlarni yaxshilash: Xaridorlarga yaxshi xizmat ko'rsatish, ular bilan
yaxshi munosabatlar o'rnatish, va xizmat sifatini oshirish korxonaning
raqobatdoshligini oshirishga yordam beradi.
Ishbilarmonlik tizimini yaxshilash: Ishbilarmonlik va ishlab chiqarish
jarayonlarini optimallashtirish, mahsulotni tezlashtirish, va narxlarni kamaytirish
sanoat korxonalarining raqobatdoshligini oshirish uchun muhimdir.
Mijozlar bilan munosabatlar: Sanoat korxonasi uchun, mijozlar bilan to'g'ri va
samarali munosabatlar o'rtasida o'tish juda muhimdir. Mijozlarga qulayliklar,
yaxshi xizmat va yuqori sifatli mahsulotlar taklif etish, va ular bilan korekt
munosabatlarni o'rganish korxonaning raqobatdoshligini oshirishga yordam beradi.
5

Bu omillar sanoat korxonalarining raqobatdoshligini oshirish uchun muhimdir
va har bir korxona o'zining maxsus strategiyalarini rivojlantirishi kerak.
Raqobatdoshlikning Sanoat Korxonalariga o'rni
Raqobatdoshlik sanoat korxonalariga muhimdir, chunki bu korxonalar uchun
faol bozor qatnashchilari va yangi innovatsiyalar olib kelishi demakdir.
Raqobatdoshlikning sanoat korxonalariga o'rnini belgilab chiqishda quyidagi
faktorlar o'rin oladi:
1. Mahsulot va xizmatlar sifatini oshirish: Raqobatdoshlik sanoat
korxonalariga xizmatlarni va mahsulotlarini sifatliroq qilish uchun kuch beradi.
Yaxshi sifatli mahsulotlar va xizmatlar taqdim etish, mijozlarning ehtiyojlariga
javob bera oladi va raqobatdoshlikni oshirishga imkoniyat yaratadi.
2. Innovatsiyalar va yangiliklar: Raqobatdoshlik, sanoat korxonalariga yangi
innovatsiyalarni qabul qilish va ularni amalga oshirishni talab qiladi. Yangi
texnologiyalar va usullar korxonalar uchun yangi bozorlar yaratishga yordam
beradi va ularga raqobatdoshlikda oldini olish imkoniyatlarini beradi.
3. Bozor tahlili va marketing strategiyalari: Raqobatdoshlik sanoat
korxonalariga bozor tahlili va marketing strategiyalari orqali raqobatni tahlil qilish
va o'zlarining pozitsiyasini kuchaytirish uchun imkoniyat beradi. Bu strategiyalar
yordamida korxonalar bozor payvandini tushunish, mijozlarni jalb qilish va
ularning ehtiyojlariga javob berish uchun qat'iy yo'l yaratishadi.
4. Kadrlar tayyorlash va boshqarish: Raqobatdoshlik sanoat korxonalariga
boshqaruv va xodimlarini kuchaytirish uchun muhimdir. Sifatli va mutaxassis
kadrlar tayyorlash, ularni motivatsiyalash va rivojlantirish, korxonalar uchun faol
bozor qatnashchilari sifatida ishlash uchun katta ahamiyatga ega.
5. Tarmoq munosabatlari va innovatsion platformalar: Raqobatdoshlik sanoat
korxonalariga, mijozlar, hamkorlar va boshqa bozor qatnashchilari bilan o'zaro
munosabatlarni kuchaytirish uchun innovatsion tarmoq va platformalardan
foydalanish imkoniyatlarini beradi. Bu platformalar yordamida korxonalar yangi
hamkorlar topish, yangi bozorlar ochish va yangi innovatsiyalar uchun hamkorlik
qilish imkoniyatlariga ega bo'ladi.
6

Raqobatdoshlikning sanoat korxonalariga o'rni juda muhimdir, chunki bu
korxonalar uchun rivojlanish va muvaffaqiyatga erishish uchun katta imkoniyatlar
yaratadi. Raqobatdoshlikga e'tibor berish, sifatli mahsulotlar va xizmatlar taklif
etish, yangiliklar va innovatsiyalar qabul qilish va bozor tahlili va marketing
strategiyalari yordamida korxonalar o'zlarining raqobatdoshlik darajasini
oshirishga imkon beradi.
1.1 Mahsulot va xizmatlar sifatini oshirishning roli.
Mahsulot va xizmatlar sifatini oshirishning roli sanoat korxonalarida
raqobatdoshlikni oshirishda va muvaffaqiyatga erishishda juda muhimdir.
Quyidagi yo'llar orqali sifatni oshirishning ro'li keltirilishi mumkin:
Xaridorlarning Ishonchini Oshirish: Mahsulot yoki xizmatning sifati
oshirilganda, xaridorlar unga ishonch ko'payadi. Sifatli mahsulotlar xaridorlar
uchun ko'plab afzalliklarga ega bo'lib, ularning xizmatni qayta sotib olishlari uchun
imkoniyatlarni oshiradi.
Raqobatdoshlikda Ajralib Turish: Sifatli mahsulotlar va xizmatlar, sanoat
korxonalarining raqobatdoshligini oshirishda katta ro'lni o'ynaydi. Agar bir
korxona sifatli mahsulotlar taklif etmasa, xaridorlar o'zlariga yoqadiroq
vaqtinchalik xizmat ko'rsatish uchun boshqa korxonaga yo'nalsa bo'lishi mumkin.
Xaridorga Qiziqishni Jalb Qilish: Sifatli mahsulotlar va xizmatlar xaridorga
qiziqishni jalb qiladi va uning ehtiyojlariga javob beradi. Yaxshi sifatli mahsulotlar
va xizmatlar, xaridorga qanday qilib yuqori sifatli va ishonchli mahsulotlarni
tanlashi kerakligini ko'rsatadi.
Bozor Payvandini Kuchaytirish: Sifatli mahsulotlar va xizmatlar taklif etish,
korxonaning bozor payvandini kuchaytirishga yordam beradi. Xaridorlar sifatli va
ishonchli mahsulotlarni qayta qayta sotib olishlari, korxonani boshqa
raqobatdoshlaridan ajralib turishga imkoniyat beradi.
Mijozlar Bilan Yaxshi Munosabatlar: Sifatli mahsulotlar va xizmatlar,
korxonaning mijozlar bilan yaxshi munosabatlar o'rnatishiga yordam beradi.
7

Mijozlar sifatga qiziqish ko'rsatganida, ular korxonaning mijozlar bazasini
kengaytirish, ishonch yaratish va uning daromadini oshirishga yordam beradi.
Sifatni oshirish, sanoat korxonalarining raqobatdoshligini oshirishda katta
ahamiyatga ega bo'lib, bu sababli korxonalar sifatni oshirishga katta e'tibor
berishlari kerak. Bu esa, korxonalar uchun tovushni kuchaytirish, foydalanuvchilar
qo'llab quvvatlash va bozor payvandini kengaytirish imkonini yaratadi.
1.2 Innovatsiyalar va yangiliklarning o'rtishi.
Innovatsiyalar va yangiliklar sifatni oshirishda katta ahamiyatga ega bo'lgan
omillardir. Sanoat korxonalarining raqobatdoshligini ta'minlash uchun
innovatsiyalarni qabul qilish va yangiliklarni o'rnatish juda muhimdir. Quyidagi
sabablarga ko'ra, innovatsiyalar va yangiliklar sifatni oshirishda katta rola ega:
Raqobatga o'xshash bo'lish: Innovatsiyalar va yangiliklar, korxonaning
mahsulotlarini yuqori sifatli va boshqaruv tizimlariga mos ravishda ta'minlashga
imkoniyat beradi. Bu esa, korxonaning raqobatdoshlik darajasini oshiradi, chunki
mijozlar o'zlariga yoki tanidiklariga o'xshash yoki unikal mahsulotlar va xizmatlar
qidiradilar.
Bozor payvandini oshirish: Innovatsiyalar va yangiliklar, korxonani bozor
payvandini oshirish uchun eng muhim vositalardan biri hisoblanadi. Yangi
texnologiyalar, dizaynlar yoki tajribalar korxonani boshqa korxonalar bilan farqini
ko'rsatishga yordam beradi va mijozlar uchun qiziqarli bo'lishadi.
Mijozlarga qulayliklar: Innovatsiyalar va yangiliklar, korxonaning mijozlarga
taqdim etayotgan xizmat va mahsulotlarida qulayliklar yaratishda juda katta ro'l
o'ynaydi. Yangi innovatsiyalar orqali, korxonalar mijozlarining talablari va
ehtiyojlari bilan qo'shimcha maqsadlarni amalga oshirishi mumkin.
Kadrlar motivatsiyasi va ma'rifiy rivojlanish: Yangi innovatsiyalar va
yangiliklar, korxonaning kadrlariga yangi bilimlar o'rgatish, yangi texnologiyalarni
o'rganish va yangi mahsulotlar yoki xizmatlarni ishlab chiqarish imkoniyatini
beradi. Bu esa, kadrlarning motivatsiyasini oshiradi va rivojlanishlarini
ta'minlaydi.
8

Rivojlanish va yangiliklar uchun shaffof muhit yaratish: Innovatsiyalar va
yangiliklar, korxonaning rivojlanish va yangiliklarga o'zaro ishlab chiqarish
muhitini o'rnatishda muhim ahamiyatga ega. Bu muhit, yangi ideyalarni qabul
qilish, ularni rivojlantirish va bu fikrlarni amalga oshirish uchun muhimdir.
Innovatsiyalar va yangiliklar sifatni oshirishda kritik rolni o'ynaydi va sanoat
korxonalarining raqobatdoshligini oshirish uchun asosiy omillardan biri
hisoblanadi. Raqobatga tayyor bo'lish, bozor payvandini kuchaytirish, va
mijozlarga qulayliklar taqdim etish uchun, korxonalar yangiliklarni qabul qilish va
innovatsiyalarni o'rganishga ko'proq e'tibor qaratishlari kerak.
1.3 Bozor tahlili va marketing strategiyalari.
Bozor tahlili va marketing strategiyalari, sanoat korxonalarining
raqobatdoshligini oshirish uchun kritik ahamiyatga ega omillardir. Ularni to'g'ri
amalga oshirish, bozor payvandini tushirish, mijozlarni jalb qilish va sifatli
mahsulotlarni taklif etish uchun juda muhimdir. Quyidagi sabablarga ko'ra, bozor
tahlili va marketing strategiyalari sifatni oshirishda katta ro'lar o'ynaydi:
Bozor tahlili: Bozor tahlili, sanoat korxonasi uchun keng bo'yi bo'lgan bozor
ko'rsatkichlarini tahlil qilishni o'z ichiga oladi. Bu tahlil, korxonaning
mahsulotlarini, xizmatlarini, mijozlarini va raqobatdoshlarini aniqlashga yordam
beradi. Bozor tahlili natijalariga asoslangan holda korxonalar marketing
strategiyalarini shakllantirish, to'g'ri bozor segmentlariga yo'naltirilishni tushunish,
va mahsulotlarni qanday sotish kerakligini aniqlashga imkon beradi.
Mijozlar bilan munosabatlar: Bozor tahlili, sanoat korxonalarining
mijozlarining talablari, ehtiyojlari va xaridorlar bilan munosabatlari haqida
tushuncha beradi. Bu esa, marketing strategiyalarni mijozlarga yo'naltirish va
ularni qiziqtirishda juda muhim bo'ladi. Mijozlar bilan o'zaro munosabatlarni
rivojlantirish, ularning talablari va istaklarini tushunish, va ular uchun maqbul
mahsulotlar va xizmatlar taklif etish uchun kritikdir.
Marketing strategiyalari: Marketing strategiyalari, korxonaning mahsulotlarini
va xizmatlarini sotishning eng samarali va oqibatlarni olishning usullarini
9

aniqlashga yordam beradi. Bu strategiyalar, reklama, reklama, xaridor
o'zgarishlari, narxlar va chegirmalar, brandlashish, va boshqa marketing
kommunikatsiya vositalarini o'z ichiga oladi. Sanoat korxonalarining
raqobatdoshligini oshirishda to'g'ri va kuchli marketing strategiyalari foydali
bo'ladi, chunki ular korxonaning bozor payvandini kuchaytirishga yordam beradi
va mijozlarning ehtiyojlarini bajarishga yordam beradi.
Bozor tahlili va marketing strategiyalari, sanoat korxonalarining
raqobatdoshligini oshirishda kritik omillar hisoblanadi. Bu strategiyalar korxonalar
uchun kengaytirilgan bozor payvandini tushirish, mijozlarni jalb qilish va
xizmatlarni sifatliroq va samarali taqdim etishda muhim ahamiyatga ega.
1.4 Xizmatlar sohasidagi yaxshilanishlar.
Xizmatlar sohasidagi yaxshilanishlar, sanoat korxonalarining
raqobatdoshligini oshirishda muhim omillardan biri hisoblanadi. Xizmatlar sifatini
oshirish va mijozlarga yuqori darajada qulayliklar taqdim etish, korxonalar uchun
bozor payvandini kuchaytirish va xavfsizlikni ta'minlashda kritik ahamiyatga ega.
Quyidagi sabablarga ko'ra, xizmatlar sohasidagi yaxshilanishlar katta ro'lar
o'ynaydi:
Mijozlarga qulayliklar: Xizmatlar sohasidagi yaxshilanishlar, sanoat
korxonalarining mijozlariga qulayliklar taqdim etishda yordam beradi. Bu
qulayliklar, tovar sotish va so'rovlar yuborish jarayonini osonlashtirish, xizmatlarni
tez va samarali taqdim etish, va mijozlarga yetarli ma'lumot va yordamni taqdim
etishni o'z ichiga oladi.
Ishbilarmonlik tizimini yaxshilash: Xizmatlar sohasidagi yaxshilanishlar,
korxonaning ishbilarmonlik tizimini yaxshilashda muhim rol o'ynayadi. Bu
tizimlarda muammoni tuzatish, mijozlar bilan to'g'ri aloqalarni ta'minlash, va
xizmatlarni sifatliroq va samaraliroq taqdim etish uchun strategiyalar
rivojlantirishga yordam beradi.
Xizmat sifatini oshirish: Xizmatlar sohasidagi yaxshilanishlar, korxonaning
xizmatlarini yuqori sifatli va boshqaruv tizimlariga mos ravishda ta'minlashda
10

katta ro'lni o'ynayadi. Bu esa, mijozlarga taqdim etilayotgan xizmatlarni sifatliroq
va samaraliroq qilishni ta'minlash, ularning qiziqtirishini va ishonchini oshirishga
yordam beradi.
Teknologiyalardan foydalanish: Xizmatlar sohasidagi yaxshilanishlar,
korxonalar uchun yangi texnologiyalardan foydalanish, xizmatlarini
avtomatlashtirish va yaxshilash, va mijozlar bilan o'zaro aloqalarini kuchaytirish
imkonini beradi. Bu esa, korxonalar uchun effektivlikni oshiradi va mijozlarga
yuqori sifatli xizmatlar taqdim etishga yordam beradi.
Mijozlarning ishonchini oshirish: Xizmatlar sohasidagi yaxshilanishlar,
mijozlarning korxonaga ishonchini oshirishda katta rol o'ynayadi. Yaxshi
xizmatlar, ishonchli mijozlarni jalb qilish va ularga doimo yuqori darajada xizmat
ko'rsatish orqali raqobatdoshlikni oshirishga yordam beradi.
Xizmatlar sohasidagi yaxshilanishlar, sanoat korxonalarining
raqobatdoshligini oshirishda kritik omillar hisoblanadi. Bu yaxshilanishlar
korxonalar uchun qulayliklar yaratish, xizmatlarni sifatliroq va samaraliroq qilish,
va mijozlarni jalb qilishda juda muhimdir.
1.5 Sanoat sohasidagi raqobatdoshlikning iqtisodiy va ijtimoiy
oqibatlari
Sanoat sohasidagi raqobatdoshlikning iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlari juda
keng va ko'plab turlarda bo'lishi mumkin. Quyidagi oqibatlardan ba'zilari katta
e'tiborga sazovor:
1. Ish joylarining o'zgarishi: Raqobatdoshlik sanoat korxonalar uchun, ish
joylarining o'zgarishi va avtomatlashtirish bosqichlari juda katta o'rin egallaydi.
Yangi texnologiyalar va avtomatlashtirish jarayonlari ishga qo'yiladi va bunday
jarayonlar o'rtasida ish joylari o'zgarib turadi. Bu esa, qisqa muddat ichida ko'plab
kishilarni ishsiz qoldirishi o'zgarishi va ish bilan bog'liq kasalliklarga olib kelishi
mumkin.
2. Mahsulotlar va xizmatlar narxining o'zgarishi: Raqobatdoshlik sanoat
sohasida narxlarning o'zgarishi muhim o'qibatlar tug'ib keladi. Raqobatdoshlik
11

kuchayishi, mahsulotlarning va xizmatlarning narxlarini ta'sir qilishi mumkin. Bu
esa, mijozlar uchun mahsulotlar va xizmatlarga kirishni osonlashtirishi yoki
qiyinchiliklar tug'ib kelishi bilan bog'liq bo'ladi.
3. Xodimlar uchun talablar o'zgarishi: Raqobatdoshlik sanoat sohasidagi
innovatsiyalar va yangi texnologiyalar o'zgarishlarga olib kelishi mumkin. Bu esa,
xodimlar uchun yangi malakalar va bilimlarni o'rganish talabini orttirishi yoki
ularning vazifalarini yangi texnologiyalar bilan o'rgatishni talab qilishi bilan
bog'liq bo'ladi.
4. Tariflar va sodiq o'zgarishlar: Raqobatdoshlik sanoat korxonalarining
raqobatdoshlik darajasini oshirish uchun, tariflar va sodiq o'zgarishlar ham muhim
o'qibatlarga ega bo'ladi. Bu, korxonalar uchun yangi bozorlar ochish, yangi
mijozlar jalb qilish, va raqobatdoshlikni oshirish uchun kerakli qadriyat va
fursatlar bilan bog'liqdir.
5. Ekologik oqibatlar: Sanoat korxonalarining raqobatdoshligi o'zgarishi
ekologik oqibatlar ham olib kelishi mumkin. Bu, atrof muhitga olib keladi va suv,
havo va yer iflosini o'z ichiga oladi. Bu esa, ekologik muammolarga qarshi kurash
uchun zamonaviy texnologiyalar va tajribalar talab qiladi.
Barcha bu oqibatlar, sanoat sohasidagi raqobatdoshlikning iqtisodiy va
ijtimoiy oqibatlari ko'plab sohalar uchun katta e'tibor talab etadi. Raqobatdoshlik
jarayonlari dengizga muhim o'zgarishlarga olib kelishi mumkin, shuningdek,
ijtimoiy va iqtisodiy o'zgarishlarni olib kelishi mumkin. Bu oqibatlar bilan
boshqarish uchun sanoat korxonalarining dengizga o'xshash va ishonchli bo'lishi
zarur.
12

2. Sanoat korxonalarini yaxshilash yo’llari
Sanoat korxonalarini yaxshilash yo'llari, ularning raqobatdoshligini oshirish,
sifatli mahsulotlar taklif etish, ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish, va
mijozlar bilan o'zaro munosabatlarni rivojlantirishni o'z ichiga oladi. Quyidagi
yo'llar sanoat korxonalarini yaxshilash uchun muhim bo'lishi mumkin:
Innovatsiyalar va yangiliklar: Korxonalar innovatsiyalarni qabul qilish,
yangiliklar o'rnatish va yangi texnologiyalardan foydalanish orqali
raqobatdoshligini oshirishi mumkin. Bu, yangi mahsulotlar va xizmatlar taklif
etish, ishlab chiqarish jarayonlarini tezlashtirish, va bozor payvandini
kuchaytirishga imkon beradi.
Xizmat sifatini oshirish: Sanoat korxonalarining xizmat sifatini oshirish,
mijozlarga yuqori sifatli xizmatlar taqdim etishda katta ahamiyatga ega. Bu,
xizmatlarni avtomatlashtirish, ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish, va
mijozlar bilan samarali munosabatlarni o'rganish va rivojlantirish bilan bog'liq
bo'lishi mumkin.
Ishbilarmonlik va ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish: Sanoat
korxonalarining ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirishi, ishchi kuchlarini
rivojlantirish va texnologiyalardan foydalanish juda muhimdir. Bu, ishlab
chiqarishda xato va bo'sh ish vaqtlarini kamaytirish, sanoat korxonalarining
ta'minotini oshirish, va mahsulotlar va xizmatlar sifatini oshirishga yordam beradi.
Bozor tahlili va marketing strategiyalari: Bozor tahlili olib borish va
marketing strategiyalarini rivojlantirish, korxonalar uchun qo'llanadigan
omillardan biridir. Bu, bozor tahlili natijalariga asoslangan holda mahsulotlar va
xizmatlar taklif etish, qanday va qayerda sotish kerakligini tushunish, va to'g'ri
bozor segmentlariga yo'naltirilishni aniqlashga yordam beradi.
Teknologiyalardan foydalanish: Sanoat korxonalarining raqobatdoshligini
oshirish uchun, texnologiyalardan foydalanish kritik ahamiyatga ega. Bu, ishlab
chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish, sanoat korxonalarining ishchi kuchlarini
rivojlantirish, va yangi texnologiyalar orqali mahsulotlarni va xizmatlarni sifatliroq
va samaraliroq qilishga yordam beradi.
13

Bu yaxshilash yo'llari sanoat korxonalarining raqobatdoshligini oshirishda
muhim omillardir. Raqobatdoshlik, sifatli mahsulotlar va xizmatlar taklif etish,
ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish, va mijozlar bilan o'zaro
munosabatlarni rivojlantirish uchun katta muhim ahamiyatga ega.
2.1 Mahsulot va xizmat sifatini oshirish uchun amaliy tadbirlar.
Mahsulot va xizmat sifatini oshirish uchun amaliy tadbirlar quyidagi
ko'rinishlarda amalga oshirilishi mumkin:
Mijozlarning talablari va ehtiyojlari bo'yicha tahlil qilish: Mahsulot yoki
xizmatni sifatini oshirishning birinchi qadamı mijozlarning ehtiyojlari va talablari
haqida to'g'ri tahlil qilishdir. Mijozlarning nima kutishini, ularning nima
istaganlarini va ularning qanday muammolari bo'lishi mumkinligini aniqlash bu
amaliy tadbirning asosiy qismidir.
Mahsulot va xizmatlarni sifatliroq qilish: Mahsulot va xizmatlar sifatini
oshirish uchun, ishlab chiqarish jarayonlarini tekshirish, muhim elementlarni
tanlash, va sifatni nazorat qilish kerak. Bu jarayonda, sanoat korxonasi ta'minotini
yaxshilash, tovarni sifatliroq yaratish, va sifatni nazorat qilish uchun muvofiq
usullarni qo'llash kerak.
Texnologik innovatsiyalardan foydalanish: Texnologik innovatsiyalardan
foydalanish, mahsulot va xizmatlarni sifatliroq qilish uchun muhimdir. Yangi
texnologiyalar, avtomatlashtirish, optimallashtirish va sifatni oshirish
imkoniyatlarini ta'minlaydi. Bu esa, mahsulot va xizmatlarni sifatliroq qilish uchun
zarur bo'lgan amalga oshirilishi mumkin.
Xodimlar tayyorlash va motivatsiyasi: Sifatli mahsulot va xizmatlar taqdim
etishning muhim sharti, sanoat korxonasi xodimlarining motivatsiyasi va
tayyorlanishidir. Xodimlar ishlarini yaxshi bajarganlar, mahsulot va xizmatlar
sifatini oshirishda muhim o'rin egallaydilar.
Mijozlar bilan kommunikatsiya o'rnatish: Mijozlar bilan o'zaro aloqalar
o'rnating. Mijozlar bilan o'zaro munosabatlarni rivojlantirish, ularning fikrlarini
eshitish va ularning talablari va ehtiyojlari bo'yicha tushuncha qo'zg'atish uchun
14

konsultatsiyalar, anketa tadbirlari va mijozlarga xizmat qilish qatnashuvlari
o'tkazish.
Mijozlar bilan to'g'ridan-to'g'ri munosabatlarni o'rnatish: Mahsulot va xizmat
sifatini oshirish uchun, sanoat korxonasi mijozlariga ishonch keltiradigan
to'g'ridan-to'g'ri munosabatlar o'rnatishda qatnashishga harakat qilishi lozim. Bu
esa, mijozlarning korxonaga ishonchini oshiradi va ularning doimo korxonaga
qaytishiga olib keladi.
Bu amaliy tadbirlar sanoat korxonalarining mahsulot va xizmat sifatini
oshirish uchun kritik ahamiyatga ega. Mahsulot va xizmat sifatini oshirish,
mijozlarni jalb qilish, va raqobatdoshlikni oshirish uchun muhimdir.
2.2 Innovatsiyalar va yangiliklarni taqdim etishning usullari.
Innovatsiyalar va yangiliklarni taqdim etishning muhim usullari
quyidagilardir:
shonch qozonish: Innovatsiyalarni va yangiliklarni taqdim etishning birinchi
qadamı ishonch qozonishdir. Korxonaning shaxsiylik va qadriyatlarini o'z ichiga
olgan tadbirlar bilan ishonch keltirish kerak. Ishonch, yangiliklarni qabul qilish va
ularni amalga oshirishga ko'mak beradi.
Xizmat tajribasini yaxshilash: Innovatsiyalarni va yangiliklarni taqdim
etishning eng asosiy usullaridan biri, mijozlarga samarali xizmat ko'rsatishdir.
Yangi mahsulotlarni va xizmatlarni sifatliroq, samaraliroq va sodda taqdim etish
orqali, mijozlar yangiliklarni qabul qilish uchun kuchli qayg'u qilishadi.
Qisqa va qiziqarli dasturlar va imkoniyatlar taklif etish: Yangiliklarni qabul
qilish va ularga tortish uchun, qisqa va qiziqarli dasturlar, imkoniyatlar va
xizmatlar taklif etish muhimdir. Bu, mijozlar uchun yangiliklarni sinovlashning va
yangi mahsulotlarga qiziqishini oshirishning yaxshi usulidir.
oshqaruv va hodimlarini jalb qilish: Innovatsiyalarni va yangiliklarni taqdim
etishning boshqa usullaridan biri, boshqaruv va hodimlarini bu jarayonlarga
qatnashishga ma'lum qilishdir. Boshqaruv va hodimlarining o'zlashtirish,
15

yangiliklarni qabul qilish va ularni amalga oshirishga bo'lgan qiziqishlarini
oshirishi mumkin.
Media va reklama vositalaridan foydalanish: Innovatsiyalarni va yangiliklarni
taqdim etishning eng kuchli usullaridan biri, media va reklama vositalaridan
foydalanishdir. Yangiliklarini va innovatsiyalarini doimo yangi o'rinlarda,
forumlarda, ijtimoiy mediada, va boshqa marketing kommunikatsiya vositalarida
taqdim etish orqali, korxonalar yangi mijozlar jalb qilish va ularning diqqatini
qozonish imkoniyatiga ega bo'ladi.
Sifatli ta'lim va dasturlar tashkil etish: Innovatsiyalarni va yangiliklarni
taqdim etish uchun, korxonada sifatli ta'lim va dasturlar tashkil etish kerak. Bu,
hodimlarni yangi mahsulotlar va xizmatlar bilan ta'minlash, ularning ularning
foydalanishini va ularni sifatini oshirish uchun zarur bo'lgan bilim va ko'nikmalar
bilan ta'minlash uchun muhimdir.
Bu usullar innovatsiyalarni va yangiliklarni taqdim etish uchun juda
muhimdir va korxonalar innovatsion faoliyatini oshirish va yangi bozorlarga kirish
uchun asosiy amalga oshirishlardir.
2.3 Bozor tahlili va marketing strategiyalari.
Bozor tahlili va marketing strategiyalari, sanoat korxonalarining
muvaffaqiyatga erishishida kritik ahamiyatga ega bo'lgan amaliyatlardir. Quyidagi
usullar bozor tahlili va marketing strategiyalarini amalga oshirishda muhimdir:
Bozor tahlili: Bozor tahlili, korxonalar uchun bozor sharoitlarini va
dinamikasini tushunishda yordam beradi. Bu tahlil, bozor segmentlarini aniqlash,
mahsulotlarning talabini va ehtiyojlarini belgilash, raqobatdoshlarini aniqlash, va
bozorda mavjud bo'lgan imkoniyatlarni o'rganishga yordam beradi. Bozor tahlili,
statistik ma'lumotlar, anketalash, sur'veylar, va boshqa tadqiqot usullaridan
foydalanish orqali amalga oshirilishi mumkin.
Mijozlarni tanish va majburlash: Bozor tahlili natijalariga asoslangan holda,
korxonalar o'z mijozlarini aniqlash va ular bilan munosabatlarni rivojlantirishga
yordam beradi. Bu, qaysi bozor segmentlariga yo'naltirilish kerakligini tushunish,
16

mijozlar bilan kommunikatsiya o'rnatish, va ularning ehtiyojlarini va istaklarini
aniqlash uchun kritikdir.
Mijozlar uchun maxsus marketing strategiyalari rivojlantirish: Bozor tahlili va
mijozlar bilan munosabatlarni tahlil qilgandan so'ng, korxonalar mijozlar uchun
maxsus marketing strategiyalarni rivojlantirishga o'tkazishadi. Bu strategiyalar,
reklama, reklama, reklama, va boshqa marketing kommunikatsiya vositalaridan
foydalanishni o'z ichiga oladi va mijozlar bilan boshqa platformalarda o'zaro
aloqalarni yaxshilaydi.
Bozorida innovatsiyalar va yangiliklarni tanishtirish: Bozor tahlili va
marketing strategiyalari innovatsiyalarni va yangiliklarni bozorga kirish va
korxonalar uchun o'zlarining mahsulotlarini taqdim etish uchun yaxshi platformani
yaratishda yordam beradi. Bu, innovatsiyalarni, yangiliklarni, va yangi
mahsulotlarni reklama qilish, tanishtirish va mijozlarning diqqatini jalb qilish
uchun muhimdir.
Monitoring va tahlil: Marketing strategiyalarni amalga oshirishdan keyin,
jarayonlarni monitoring qilish va natijalarni tahlil qilish muhimdir. Bu,
strategiyalarning samaradorligini o'rganish, qanday va qayerda ozgina
o'zgartirishlarni kiritish, va yangi bozor sharoitlariga mos keladigan strategiyalarni
rivojlantirishga yordam beradi.
Bozor tahlili va marketing strategiyalari, korxonalar uchun muhim bo'lib,
yangi bozor imkoniyatlari o'rganish, mijozlar bilan munosabatlarni rivojlantirish va
korxonaning raqobatdoshligini oshirishda yordam beradi. Bu jarayonlar
samaradorligini ta'minlash uchun diqqat bilan rivojlantirilishi lozim.
2.4 Xizmatlar sohasidagi yaxshilanishlar.
Xizmatlar sohasidagi yaxshilanishlar, sanoat korxonalarining muvaffaqiyatiga
muhim ta'sir ko'rsatadigan jarayonlardir. Quyidagi yaxshilanishlar sanoat
korxonalarining xizmatlar sohasidagi samaradorlik va raqobatdoshligini oshirishda
muhim ahamiyatga ega:
17

Mijozlar bilan o'zaro munosabatlarni rivojlantirish: Xizmatlar sohasidagi
yaxshilanishlarning eng muhim qismi, sanoat korxonalarining mijozlar bilan o'zaro
munosabatlarni rivojlantirishdir. Bu, mijozlarning talablari va ehtiyojlari haqida
ma'lumotlarni to'plash, ularning fikrlarini eshitish, va ularning ehtiyojlari va
istaklariga javob berishni o'z ichiga oladi.
Sifatli xizmatlarni taklif etish: Sanoat korxonalarining xizmatlar sohasidagi
yaxshilanishlari, mijozlar uchun yuqori sifatli xizmatlar taqdim etishdir. Bu,
xizmatlar uchun qayta ko'rsatish, ishonchlarni qozonish, va mijozlar bilan yaxshi
munosabatlar o'rnatishni o'z ichiga oladi.
Teknologiyalardan foydalanish: Xizmatlar sohasidagi yaxshilanishlar, sanoat
korxonalarining texnologiyalardan foydalanishini oshirishda yordam beradi. Bu,
avtomatlashtirish, tezkorlik va samaradorlikni oshirish, va mijozlar uchun yangi va
innovatsion xizmatlar taqdim etish imkoniyatlarini yaratishga yordam beradi.
Sifatni nazorat qilish va taqdim etishni yaxshilash: Xizmatlar sohasidagi
yaxshilanishlar, sanoat korxonalarining sifatni nazorat qilish va taqdim etish
jarayonlarini yaxshilashda muhim rol o'ynaydi. Bu, ta'lim, motivatsiya, va boshqa
tadbirlar orqali xodimlarini yaxshilash, va xizmatlar sifatini oshirish uchun zarur
bo'lgan bilim va ko'nikmalar bilan ta'minlashni o'z ichiga oladi.
Mahsulotlarni va xizmatlarni personalizatsiya qilish: Xizmatlar sohasidagi
yaxshilanishlar, sanoat korxonalarining mahsulotlarni va xizmatlarni mijozlarining
shaxsiy ehtiyojlari va talablari bo'yicha personalizatsiya qilishda muhim rol
o'ynaydi. Bu, mijozlarni o'zlariga qarab muomalalar tuzish va ularning
ehtiyojlariga mos mahsulotlar va xizmatlar taklif etishga yordam beradi.
Bu yaxshilanishlar sanoat korxonalarining xizmatlar sohasidagi
samaradorligini oshirishda muhim ahamiyatga ega. Raqobatdoshlik, mijozlarning
talablari va ehtiyojlari bo'yicha personalizatsiya, va yuqori sifatli xizmatlar taqdim
etishning muhim omillardan ba'zilari hisoblanadi.
2.5 Tahlil va natijalar
18

Sanoat korxonalarining o‘rni jahon davlatlari miqyosida muhim hisoblanadi,
shu jumladan, davlatimiz uchun ham. O‘zbekistonda 2022-yil 1-aprel holatiga
ko‘ra, 92 064 ta sanoat korxonasi faoliyat ko‘rsatmoqda. Bu haqda Davlat
statistika qo‘mitasi ma’lumotlariga ko‘ra 2018-yilga nisbatan faoliyat
ko‘rsatayotgan sanoat korxonalari sonining o‘sish sur’ati 182,7 foizni tashkil etdi.
Sanoat sohasida faoliyat ko‘rsatayotgan korxonalar sonini yillar kesimida
ko‘rishingiz mumkin: 2018-yilda – 50 396 ta; 2019-yilda – 62 381 ta; 2020-yilda –
73 655 ta; 2021-yilda – 85 525 ta[11]. O‘zbekistonda faoliyat yuritayotgan sanoat
korxonalari va tashkilotlarining tahlili shuni ko‘rsatdiki, mulkchilik shakllarini
o‘zgartirish va tarmoqlarni qayta tuzishga qaratilgan islohotlar natijasida, 2020- yil
1- oktabr holatiga ularning sanoatda soni 80 023 tani tashkil etdi, bu 16,6% o‘tgan
yilning shu davriga nisbatan ko‘proq. Sanoat korxonalari sonining yuqori
ko‘rsatkichlari quyidagi hududlarda qayd etilgan:
Toshkent shahrida – 15 440 ta; Farg‘ona viloyatida – 8 475 ta; Toshkent
viloyatida – 8 370 ta; Andijon viloyatida – 8 111 ta; Samarqand viloyatida – 6 739
ta. Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlariga ko‘ra, mamlakatimizda 2020-yilning
yanvar-sentabr oylarida metallurgiya sanoati korxonalari tomonidan 55,2 trln. so‘m
qiymatga teng bo‘lgan mahsulotlar ishlab chiqarildi. O‘tgan yilning shu davriga
nisbatan mazkur tarmoqning fizik hajm indeksi 103,7 foizni tashkil etdi.
Metallurgiya sanoati korxonalari tomonidan respublika miqyosida ishlab
chiqarilgan mahsulotlarning jami hajmida eng yuqori ulush Navoiy viloyati (56,7
%), Toshkent viloyati (36,2 %) hamda Toshkent shahri (5,6 %) hissasiga to‘g‘ri
keldi. Joriy yilning yanvar-sentabr oylarida 859,4 mln. AQSH dollarlik
metallurgiya sanoati mahsulotlari eksporti amalga oshirildi. Bu respublika umumiy
eksport hajmining 6,9 foizini tashkil etdi[12]. Mamlakatimiz sanoatida faoliyat
ko‘rsatayotgan, turli yuridik maqomga ega bo‘lgan ko‘plab korxonalarda
boshqaruvning yangi, innovatsion shakllarini qo‘llash dolzarb vazifa bo‘lib
qolmoqda. Jumladan, o‘tgan asrning 80-yillarida AQSHning “McKinsey”
konsalting kompaniyasi maslahatchilari guruhi tomonidan ishlab chiqilgan
19

“McKinsey 7S” modelini qo‘llash iqtisodiyotimizning rivojlanishiga yaqindan
yordam beradi.
”McKinsey 7S” modelining yettita tamoyili
Modelning asosiy mualliflari Tom Peters va Robert Vatermanlar hisoblanib,
ular tomonidan modelning asosiy tamoyillari ko‘rsatib o‘tilgan va mazkur tamoyil
asosida korxona boshqaruv faoliyatini takomillashtirish imkoniyatlari mavjud
bo‘ladi. Bugungi kunga kelib, model butun dunyoda amaliyotda qabul qilingan
hamda korxona tasarrufida omilkor biznes jarayonlarini yaratishga va
optimallashtirish uchun foydalanadigan strategik boshqaruv va marketing bo‘yicha
ko‘plab korxona rahbarlari va mutaxassislarining ishonchini qozongan. “McKinsey
7S” modeli kompaniyaning ichki tashkiliy tuzilmasini va faoliyat ko‘rsatish
20Korxona strategiyasi
Korxonaning tarkibiy qismi
Boshqaruv tizimi
Korxona tasarrufidagi munosabatlar uslubi
Xodimlar faoliyati tarkibi
Ko'nikma va qadriyatlar miqdori
Xodimlarning malakasi

tamoyillarini tahlil qilishning qulay vositasi hisoblanadi. Ushbu model asosida
korxona mikro iqtisodiyotining 7 ta asosiy elementi tahlil qilinadi va quyidagi
xulosani berishga imkon beradi, ya’ni, korxona tasarrufidagi biznes jarayonlar
qanday darajada yaxshi tashkil etilgan va mavjud resurslar qanchalik samarali
tarzda yo‘naltirilgan. O‘tkazilgan tadqiqotlarga ko‘ra, o‘z ishlarida strategik
boshqaruvni ishlatadigan sanoat korxonalari muvaffaqiyatli va foydali hisoblanadi.
Korxonangizda muayyan maqsadlar mavjud bo‘lmasdan raqobatli kurashda omon
qoladigan biznesni topa olmaysiz. Sanoat korxonalarining raqobatbardoshligini
oshirishda strategik boshqaruvdan foydalanish qanchalik muhimligini 2-rasm
orqali ko‘rishimiz mumkin.
Taqqoslash belgilari Strategik boshqaruv Operatsion boshqaruv
Misyon bayonoti Tashkilot faoliyati bilan
qiziqadigan muammolarni
hal qilishga imkon
beradigan atrof-muhit bilan
dinamik muvozanatni
o‘rnatish orqali tashkilotni
uzoq muddatda saqlab
qolish Sotishdan tushadigan
daromad olish uchun
tovarlar va xizmatlar
ishlab chiqarish
Muammolarni hal
qilish Tashqi muhit muammolari,
raqobatda yangi
imkoniyatlar izlash Korxonada resurslardan
yanada samarali
foydalanish bilan bog‘liq
muammolar
Yo‘nalish Uzoq muddatda Qisqa va o‘rta muddatda
Boshqaruv tizimini
yaratishning asosiy
omillari Odamlar, axborot tizimi va
bozor Tashkiliy tuzilmalar,
texnika va texnologiyalar
Samaradorlik Bozor ulushi, savdo
barqarorligi, rentabellik
dinamikasi, raqobatbardosh
ustunliklar, o‘zgarishlarga
moslashish Qor, hozirgi moliyaviy
ko‘rsatkichlar, ichki
ratsionallik va ish iqtisodi
21

2-rasm. Strategik boshqaruv va boshqaruv o‘rtasidagi farq
Quyida keltirilgan 3-rasmda strategik ahamiyatga ega tarmoqlarni
boshqarishda taklif etilayotgan modelni kuzatish mumkin. Bunda innovatsion
g‘oya-fikrga ega salohiyatli menejer korxonaning iqtisodiy barqarorligini
ta’minlash maqsadida uzoqni ko‘ra bilishi hamda qisqa va uzoq muddatli
strategiyaga tayangan holda ichki va tashqi rejalashtirishni to‘g ‘ri amalga oshirishi
va risklarning oldini olgan holda korxona istiqboli uchun o‘ta muhim qarorlarni
qabul qila olishida quyidagi nazariy ketma-ketlikka amal qilishni taklif
etmoqdamiz.
3-rasm. Strategik boshqaruv modeli
O‘zbekistonda ko‘payib borayotgan sanoat korxonalari faoliyatida strategik
boshqaruv modelini to‘liq qo‘llash hamda strategik boshqaruv modelidagi “ Umum
maqsadlar bo‘yicha” boshqarishdan samarali foydalanishni yo‘lga qoyish lozim.
Bunda korxonaning har bir bo‘limi umumiy korxona maqsadidan kelib chiqib,
oldiga kichik hamda tez vaqt birligida amalga oshiriladigan maqsadlar qo‘yadi va
shu kichik maqsadlarning ketma-ketlikdagi amalga oshirilishi korxona umumiy
maqsadini amalga oshishiga olib keladi. Har bir tizimning rivojlanish tendensiyasi
ushbu tizim strukturasining faoliyat rivojlanishiga zamin yaratishiga bog‘liq
hisoblanadi.
22

3. Natijalar va mustaqil prognostikasiya
Xizmatlar sohasidagi yaxshilanishlar va mustaqil prognostikasiya, sanoat
korxonalarining faoliyatini oshirishda kritik ahamiyatga ega bo'lgan jarayonlardir.
Bu jarayonlar yordamida korxonalar o'zlarining xizmatlarni yaxshilash, mijozlar
bilan munosabatlarni kuchaytirish, va bozor payvandini oshirish imkoniyatlarini
aniqlashadi. Quyidagi yo'llar orqali bu maqsadlarga erishish mumkin:
Mijozlarning talablari va ehtiyojlari bo'yicha tahlil: Korxonalar mijozlarning
talablari va ehtiyojlari bo'yicha tahlil qilish orqali xizmatlarini yaxshilash
imkoniyatlarini aniqlayadilar. Bu tahlil, mijozlar bilan o'zaro munosabatlarni
rivojlantirish va ularning talablari va istaklariga muvofiq yangi xizmatlar va
mahsulotlar ishlab chiqarishga yordam beradi.
Teknologiyalardan foydalanish: Texnologiyalar korxonalar uchun xizmatlarni
yaxshilashda katta imkoniyatlarni ta'minlaydi. Avtomatlashtirish, raqamli
platformalar, axborot texnologiyalari va boshqa yangi texnologiyalar korxonalar
uchun xizmat sifatini oshirish va mijozlar bilan o'zaro aloqalarni kuchaytirishga
yordam beradi.
Xizmat sifatini oshirish: Korxonalar o'zlarining xizmatlarini sifatliroq qilish
orqali raqobatdoshlikni oshirish uchun harakat qilishadi. Sifatli xizmatlar taqdim
etish, mijozlarni jalb qilishda va ularning sodiqligini oshirishda muhim rol
o'ynaydi.
Bozor tahlili va marketing strategiyalari: Bozor tahlili natijalariga asoslangan
holda, korxonalar marketing strategiyalarini rivojlantirishadi. Bu strategiyalar,
bozor payvandini kuchaytirish, yangi bozor segmentlariga kirish, va mijozlarni jalb
qilishda muhim rol o'ynaydi.
Monitoring va tahlil: Korxonalar faoliyatini monitoring qilish va natijalarni
tahlil qilish, xizmatlar sohasidagi yaxshilanishlarni aniqlashda muhimdir. Bu,
strategiyalarining samaradorligini o'rganish va qanday yo'l bilan harakat qilishni
aniqlashda yordam beradi.
Mustaqil prognostikasiya: Korxonalar o'zlarining mustaqil prognostikasiya
olib borish orqali turli sohalar bo'yicha strategiyalarini rivojlantirishadi. Bu, bozor
24

tendensiyalari, texnologik yangiliklar, va mijozlarning istaklari bilan bog'liq
ravishda korxonaning kelajagini taxmin qilishga yordam beradi.
Natijalar va mustaqil prognostikasiya, sanoat korxonalarining
raqobatdoshligini oshirish va muvaffaqiyatga erishishda muhim o'rin egallaydi. Bu
jarayonlar o'zlarini yangilash, mijozlarni jalb qilish va xizmat sifatini oshirishda
yordam beradi.
1.1 Yaxshillash yo'llarining natijalari va ularga erishishning
oqibatlari.
Yaxshilash yo'llarining natijalari va ularga erishishning oqibatlari sanoat
korxonalarining o'zlarining faoliyatini oshirish, raqobatdoshlikni kuchaytirish, va
muvaffaqiyatga erishish uchun juda muhimdir. Quyidagi yo'llar va ularga
erishishning oqibatlari korxonalar uchun o'zlarini yangilashda va raqobatdoshlikni
oshirishda kritik ahamiyatga ega:
Mijozlar bilan munosabatlarni kuchaytirish: Yaxshilash yo'llaridan biri,
mijozlar bilan munosabatlarni kuchaytirishdir. Bu, mijozlarning talablari va
ehtiyojlari bo'yicha tahlil qilish, ular bilan doimo aloqada bo'lish, ularning
fikrlarini eshitish va ular bilan o'zaro munosabatlarni rivojlantirish orqali amalga
oshiriladi. Natijada, korxonalar mijozlarni jalb qilishda muvaffaqiyatga erishadi va
ularning ishonchini oshiradi.
Mahsulot va xizmat sifatini oshirish: Xizmatlar sohasidagi yaxshilanishlar,
sanoat korxonalarining mahsulotlarini va xizmatlarini sifatliroq qilishga imkon
beradi. Bu, yangi texnologiyalardan foydalanish, ishlab chiqarish jarayonlarini
optimallashtirish, va xodimlarining xizmat sifatini oshirish orqali amalga
oshiriladi. Natijada, korxonalarning mijozlarga taklif etilayotgan mahsulotlar va
xizmatlar sifatini oshiriladi va raqobatdoshlikni oshiradi.
Bozor tahlili va marketing strategiyalari: Bozor tahlili natijalariga asoslangan
holda rivojlantirilgan marketing strategiyalari korxonalar uchun katta muhimiyatga
ega. Bu strategiyalar, bozor payvandini kuchaytirish, yangi bozor segmentlariga
kirish, va mijozlarni jalb qilishda yordam beradi. Natijada, korxonalar bozor
25

payvandini oshiradi va mijozlarining ehtiyojlarini qondirish uchun yaxshi o'rin
yaratadi.
Teknologiyalardan foydalanish: Texnologik innovatsiyalardan foydalanish,
sanoat korxonalarining faoliyatini oshirishda katta ro'ly play qiladi. Bu,
avtomatlashtirish, raqamli platformalar, va boshqa yangi texnologiyalar orqali
korxonalar yangi mahsulotlar yaratish, ishlab chiqarish jarayonlarini
optimallashtirish, va mijozlarga yuqori sifatli xizmatlar taqdim etishga yordam
beradi. Natijada, korxonalar raqobatdoshlikni oshiradi va yangiliklarga kiradi.
Ularga erishishning oqibatlari esa muvaffaqiyatga, raqobatdoshlikni
oshirishga, va korxonaning uzluksiz rivojlanishiga olib keladi. Bu jarayonlar
korxonalar uchun rivojlanish va yangiliklarga yondashuvda katta o'rin egallaydi.
1.2 Mustaqil sanoat korxonalarining raqobatdoshlikdagi o'rinlari.
Mustaqil sanoat korxonalarining raqobatdoshlikdagi o'rinlari quyidagilar
bo'lishi mumkin:
Teknologik innovatsiyalar va yangiliklar: Mustaqil sanoat korxonalarining
raqobatdoshlikdagi eng muhim o'rinlari o'zlarining tekshirish va texnologik
innovatsiyalarni qabul qilish, yangiliklarni o'rnatish va yangi texnologiyalardan
foydalanish imkoniyatlari. Bu, korxonalar uchun yangi mahsulotlar yaratish, ishlab
chiqarish jarayonlarini optimallashtirish va mijozlarga yuqori sifatli xizmatlar
taqdim etishda katta muhimlikka ega.
Xizmatlar sifatini oshirish: Raqobatdoshlikdagi yana bir muhim o'rin
xizmatlar sifatini oshirishdir. Mustaqil sanoat korxonalarining sifatli xizmatlar
taklif etish uchun, ishchi kuchlarini rivojlantirish, xodimlarini tayyorlash, va
mijozlar bilan o'zaro munosabatlarni yaxshilash juda muhimdir.
Bozor tahlili va marketing strategiyalari: Raqobatdoshlikda muvaffaqiyatli
bo'lish uchun, mustaqil sanoat korxonalarining bozor tahlili va marketing
strategiyalari rivojlantirishga e'tibor berilishi kerak. Bozor tahlili natijalariga
asoslangan holda strategiyalarni rivojlantirish, bozor payvandini kuchaytirish, va
mijozlar bilan munosabatlarni rivojlantirish uchun muhimdir.
26

Kadrlar va xodimlar tayyorlash: Mustaqil sanoat korxonalarining
raqobatdoshlikdagi o'rinlaridan biri ham kadrlar va xodimlar tayyorlashdir. Sifatli
xodimlar, yangi fikrlar va qabiliyatlar bilan korxonaning innovatsion rivojlanishiga
olib keladi.
Sifatni nazorat qilish va monitorinq: Raqobatdoshlikda muvaffaqiyatli bo'lish
uchun, mustaqil sanoat korxonalarining sifatni nazorat qilish va monitorinq
qilishga katta e'tibor berilishi kerak. Mahsulotlar va xizmatlar sifatini oshirish,
xizmat sifatini ta'minlash va mijozlarni qondirish uchun bu jarayonlar juda
muhimdir.
Ko'nikmalar va tezlik: Raqobatdoshlikda turli sohalar bo'yicha ko'nikmalar va
tezlik olish kerak. Mustaqil sanoat korxonalarining tezkor va ishonchli javobgarlik
bilan harakat qilishlari, yangi bozor imkoniyatlarini aniqlash va ularga
moslashtirishda katta o'rin egallaydi.
Bu o'rinlar mustaqil sanoat korxonalarining raqobatdoshlikdagi
muvaffaqiyatiga olib keladigan kritik jarayonlardir. Raqobatdoshlik va
muvofaqiyatga erishish uchun, korxonalar bu o'rinlarga katta e'tibor berishi lozim.
1.3 So'nggi xalqaro va mamlakatimizdagi tajribalar va trendlar.
So'nggi xalqaro va mamlakatimizdagi tajribalar va trendlar ko'plab sohalar
uchun muhimdir. Bu tajribalar va trendlar mamlakat va xalqaro korxonalar uchun
yaxshi bir qadam sifatida xizmat qiladi. Quyidagi sohalarda so'nggi tajribalar va
trendlar mavjud:
Teknologik innovatsiyalar: Xalqaro sanoat korxonalar va mamlakatimizda,
so'nggi yillarda texnologik innovatsiyalar yuqori darajada rivojlantirilgan. Bu
innovatsiyalar, avtomatlashtirish, robotlashtirish, ishlab chiqarish jarayonlarini
optimallashtirish va mahsulotlarni sifatliroq qilishga imkon beradi. Bunday
yangiliklar korxonalar uchun yangi imkoniyatlar yaratishda muhim rol o'ynaydi.
Elektr energiya ishlash sohasida yangiliklar: Elektr energiya ishlash sohasida
ham, energiya kengaytirish va batareyali transport vositalarining rivojlanishi,
27

energiya saqlash va tizimlari, energiya ishlashning texnologik innovatsiyalari kabi
sohalarida so'nggi tajribalar va trendlar ko'rib chiqiladi.
Yer quyish usullari va sifatini oshirish: Xalqaro sanoat korxonalar va
mamlakatimizda, yer quyish sohasida yangi texnologiyalar va yangi materiallar
ishlab chiqilmoqda. Bu, energetikani oshirish, ekologik tizimlarni rivojlantirish, va
qurilish materiallarining yangilashini o'z ichiga oladi.
Qishloq xo'jaligi sohasida innovatsiyalar: Qishloq xo'jaligi sohasida ham,
yangi innovatsiyalar va trendlar paydo bo'lmaktadir. Bu yerda, agrar
innovatsiyalar, irrigatsiya tizimlari, organik mevalar va sabzavotlar, fermalarni
avtomatlashtirish, va maishiy tadbirlar bilan bog'liq yangi usullar rivojlanmoqda.
Markaziy bank va moliyaviy sohada innovatsiyalar: Mamlakatimizdagi
markaziy banklar va moliyaviy institutlar ham, so'nggi yillarda innovatsiyalarga
e'tibor berishmoqda. Bu, moliyaviy tizimlarni yangilash, ma'muriy va hisob-kitob
jarayonlarini avtomatlashtirish, va moliyaviy xizmatlarni internet orqali taklif
etishni o'z ichiga oladi.
Inson manfaatlariga orientir xizmatlar: Xalqaro sanoat korxonalar va
mamlakatimizdagi kompaniyalar o'zlarining xizmatlarini mijozlarning talablari va
ehtiyojlari bo'yicha rivojlantirishga katta e'tibor berishmoqda. Bu, mijozlar uchun
qulayliklar va rahatliklar yaratish, xizmat sifatini oshirish va mijozlar bilan o'zaro
munosabatlarni kuchaytirishga yordam beradi.
Bu sohalar va trendlar mustaqil korxonalar uchun katta imkoniyatlarni o'z
ichiga oladi va ularni foydalanishga yondashadi. Raqobatdoshlikni oshirish,
innovatsiyalarni amalga oshirish va muvofaqiyatga erishish uchun, korxonalar bu
sohalar va trendlarga e'tibor berishi kerak.
28

Xulosa
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki: Yangi g‘oyaga asoslangan strategik
boshqaruvda raqobat ham muhim o‘rin tutadi. Raqobatbardoshlik korxonaning
darajasini belgilovchi omil bo‘lib xizmat qiladi. Raqobatda doim kuchlilar g‘olib
bo‘ladi.
Kuchlilar esa o‘zining puxta ishlangan strategiyasiga ya’ni zamonga mos
strategik boshqaruviga, malakali kadrlariga, katta xomashyo bazasiga, sodiq
iste’molchilariga, zamonaviy texnika va texnologiyasiga, to‘g ‘ri qaror qabul qila
oladigan rahbar hodimlarga ega bo‘lishi lozim. Boshqacha aytganda korxonalar
faoliyatida, jumladan, sanoat korxonalarida ham strategik boshqaruvning zamonga
mos tamoyillaridan foydalanib boshqaruv tizimini joriy etish va jadal rivojlantirish
uning raqobatbardoshligini va investitsion jozibadorligini oshirish tizimini keng
tatbiq etish lozim.
29

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. “Yengil Sanoat Korxonalari Raqobatbardoshligini Ta’minlashda Marketing
Strategiyalari”, Shohista Davronovna Haydarova
2. В. Kattakishiyev, I.Mamayusupov. Strategik menejment fanidan
praktikum. Т., «Fan va texnologiya», 2008, 232 bet.
3. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori, 28.11.2019
yildagi 959-son.
4. Ishmanova D.N.O‘zbekiston neft-gaz korxonalari infratuzilmalarini
boshqarish mexanizmini takomillashtirish (“O‘ztransgaz”AK misolida) 08.00.13
Menejment. Iqtisodiyot fanlari bo‘yicha falsafa doktori(PhD)dissertatsiyasi
avtoreferati.
5. Chandler, Alfred Strategiyasi va tuzilishi: sanoat korxonalari tarixining
boblari,Dubleday, Nyu-York, 1962 yil.
6. Porter, Maykl E. (1985). Raqobat afzalligi. Bepul matbuot. ISBN 978-0-
684-84146-5. Iqtisodchi-strategik rejalashtirish-2009 yil mart.
7. Genri Mintzberg-Strategik rejalashtirishning qulashi va ko‘tarilishi-
Garvard biznes sharhi-1994 yil yanvar.
8. Jumayev A. Z. Makroiqtisodiyot: O'quv qo'llanma. – Т .: Innovatsion
rivojlanish nashriyot matba uyi, 2018.
9. Ishmuhamedov A.E., Djumayev Z.A, Jumayev Q. X. Makroiqtisodiyot:
O'quv qo'llanma. T.: O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg'armasi
nashriyoti, 2005. -192 bet.
Foydalanilgan saytlar
1. https://www.gov.uz
2. https://lex.uz
3. https://stat.uz
4. https://cyberleninka.ru
5. https://iqtisodiyot.tsue.uz
6. https://lib.jizpi.uz/mod/resource/view.php?id=3107&redirect=1
30

Sanoat iqtisodiyoti fanidan

Sotib olish