Sanoat korxonalarida raxbarlik qilish uslublari va ularni takomillashtirish. - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	14000UZS
Hajmi	68.5KB
Xaridlar	2
Yuklab olingan sana	07 Aprel 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Diyorbek

Ro'yxatga olish sanasi 29 Fevral 2024

157 Sotish

Sanoat korxonalarida raxbarlik qilish uslublari va ularni takomillashtirish.

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
ANDIJON MASHINASOZLIK INSTITUTI
“IQTISODIYOT” KAFEDRASI
“SANOAT IQTISODIYOTI” FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu: Sanoat korxonalarida raxbarlik qilish uslublari va ularni
takomillashtirish.
Bajardi: ___________________
Qabul qildi: ________________
Baho: ______
Andijon 2024

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASINING TASHQI QARZDORLIK
KO’RSATKICHI MAKROIQTISODIY TAHLILI
Reja:
Kirish………………………………………………………………………….. 3-4
1. Sanoat korxonalarining raxbarlik tizimi…………………….……...….. 5-9
2. Raxbarlik uslublari va raxbarlikni takomillashtirish…………..…….. 10-18
3. Innovatsiyalar ularning rivojlanishi va xalqaro murojatlar…….…..… 19-27
Xulosa…………………………………………………………….………………
28
Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………….………..…… 29
2

Kirish
« Ma‘lumki, biz mamlakatimizdagi ishlab chiqarish korxonalarini
modernizatsiya qilish va yangilash, zamonaviy innovatsiyalarga
asoslangan va yuksak samarali texnologiyalarni joriy etish bo yichaʻ
o z oldimizga katta maqsadlar qo yganmiz
ʻ ʻ » 1
.
SHavkat Mirziyoev
Kurs ishining dolzarbligi. Iqtisodiyotning real sektori korxonalarini qo llab-
ʻ
quvvatlash bo yicha birinchi navbatda ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish,
ʻ
hamkorlik aloqalarini kengaytirish, mustahkam hamkorlikni yo lga qo yish,
ʻ ʻ
mamlakatimizda ishlab chiqarilgan mahsulotlarga ichki talabni rag‘batlantirish
masalalari alohida o rin tutadi.
ʻ
O zbekiston Respublikasi Prezidenti SHavkat Mirziyoyevning 2019 yil uchun
ʻ
mo ljallangan eng muhim ustuvor vazifalar haqidagi Oliy Majlisga
ʻ
Murojaatnomasidan barchamizning oldimizga katta ishlarni vazifa qilib qo ydilar.
ʻ
Jumladan, sanoatda jahon standartlariga javob beradigan mahsulotlar
tayyorlashga yo naltirilgan zamonaviy korxonalarni rivojlantirish ustuvor ahamiyat
ʻ
kasb etadi. Buning uchun esa iqtisodiyotning real sektori korxonalarida kadrlar
miqdori va sifatini optimallashtirish alohida o rin egallaydi.
ʻ
Prezidentimiz SHavkat Mirziyoev ta‘kidlaganlaridek: ―Mamlakatimiz
iqtisodiy taraqqiyotining eng muhim istiqbolari va ustuvor yo nalishlarini belgilab
ʻ
olar ekanmiz,biz ichki ehtiyojning o sishiga alohida e‘tibor qaratishimiz kerak
ʻ
bo ladi,...shundan kelib chiqqan holda, bizning yaqin istiqboldagi eng muhim
ʻ
vazifamiz boshlagan ishlarimizni izchil davom ettirish – iste‘mol talabini
kengaytirish maqsadida sotsial sohani rivojlantirish, mehnatga haq to lashni
ʻ
yanada oshirish xizmat ko rsatish sektorini, infratuzilma ob‘ektlarini
ʻ
rivojlantirishga, transport va kommunikatsiya loyihalarin amalga oshirilishiga
alohida e‘tibor berishdir”.
1
SHavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. 28.01.2020y. www.turkiston.uz
3

Kurs ishining maqsadi. O zbekistondagi iqtisodiy va siyosiy tizimlarda ruyʻ
berayotgan islohotlar ham bir shaxs uchun, uning yashash sharoitining farovonligi
uchun katta imkoniyatlarni yaratish bilan birga, bir kator yangi vazifa va
muammolarni ham yuklaydi. Yangi davr insoniyat hayoti faoliyati tarzu –
tarovatining barcha soxalarida ulkan uzgarishlarni talab kilmokda. Bu uzgarishlar
nafakat ilm, fan, texnika va texnologik jarayonlar, xatto kishilarning fikrlashi,
mafkurasi va dunyoqarashlarini ham qamrab oldi.
Kurs ishining predmeti – Respublikamiz Prezidenti SHavkat Mirziyoyev
joriy yilda amalga oshirilishi kerak bo lgan ishlarni belgilab berib, shunday
ʻ
dedilar: ―Bizning o z oldimizga qo ygan asosiy maqsadimiz – boshlagan
ʻ ʻ
islohotlarimiz, iqtisodiyotimizni yangilash va modernizatsiya qilish jarayonlarini
davom ettirish va chuqurlashtirish, hayotimiz darajasi va sifatini izchil oshirib
borishni ta‘minlash, tenglar ichida teng bo lib, jahon hamjamiyatida munosib o rin
ʻ ʻ
egallashdan iboratdir 2
.
Kurs ishining nazariy va uslubiy asoslari – Sanoat korxonalarining
boshqaruv organlari, raxbarlik tizimining yuqori darajadagi strukturaviy qismidir.
Bu organlar odatda korxonaning direktorati, boshqaruv komiteti yoki boshqaruv
kengashi sifatida faoliyat olib boradilar. Ular, korxonaning asosiy siyosatlarini
belgilaydilar, strategiyalarini rivojlantirish, va korxonaning barcha faoliyatini
boshqarish uchun muhim qarorlar qabul qilishadi.
Tadbirkorlik va innovatsiyalar bo'limi, yangiliklarni qo'llab-quvvatlash va
korxonaning innovatsion faoliyatini rivojlantirish uchun zarur bo'lgan organlar
to'plamidir. Ular, yangi texnologiyalarni qo'llash, yangi mahsulotlar yaratish va
innovatsion loyihalarni boshqarishda ishtirok etishadi.
Kurs ishining hajmi. kirish qismi, 3ta paragraf, xulosa va takliflar,
foydalanilgan adabiyotlar ro yxati hamda ilovalardan iborat.
ʻ
2
SHavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. 28.01.2020y. www.turkiston.uz
4

1. Sanoat Korxonalarining Raxbarlik Tizimi
Sanoat korxonalarining raxbarlik tizimi, korxonaning faoliyatini boshqarish
va rivojlanishini ta'minlash uchun mo'ljallangan strukturaviy tizimdir. Bu tizimda
raxbarlar o'zlarini boshqarishda muvaffaqiyatli bo'lishi uchun zarur bo'lgan
vazifalarni bajarishadi. Quyidagi nuqtalarda sanoat korxonalarining raxbarlik
tizimining asosiy elementlari keltirilgan:
Boshqaruv organlari: Sanoat korxonalarining boshqaruv organlari, raxbarlik
tizimining yuqori darajadagi strukturaviy qismidir. Bu organlar odatda
korxonaning direktorati, boshqaruv komiteti yoki boshqaruv kengashi sifatida
faoliyat olib boradilar. Ular, korxonaning asosiy siyosatlarini belgilaydilar,
strategiyalarini rivojlantirish, va korxonaning barcha faoliyatini boshqarish uchun
muhim qarorlar qabul qilishadi.
Bo'sh vaqt tashkiloti: Sanoat korxonalarida raxbarlik tizimida bo'sh vaqt
tashkiloti amalga oshiriladi. Ushbu tashkilot o'z ichiga boshqaruv organlarining
amalini mustahkamlash va barcha xodimlarni belgilangan vazifalarni bajarishda
muvaffaqiyatli bo'lish uchun kerak bo'lgan bo'sh vaqtlarini taqsimlashga yordam
beradi.
Boshqaruv qismi: Boshqaruv qismi, sanoat korxonalarining barcha boshqaruv
faoliyatlarini boshqarish uchun mas'ul bo'lgan organlar to'plamini o'z ichiga oladi.
Bu organlar o'rtasida mas'uliyatlar taqsimlanishi, murojaatlar, hisob-kitoblarni
boshqarish va kadrlar bilan boshqaruvni o'rganish kabi vazifalar joylashadi.
Bozorlashish va marketing bo'limi: Sanoat korxonalarida raxbarlik tizimida
bozorlashish va marketing bo'limi ham muhim ahamiyatga ega. Bu bo'limlar,
korxonaning mahsulotlarini sotib olish va sotishda, reklama va marketing
stratigiyalarini belgilashda, shuningdek, bozor talablari va raqobat tahlillari bilan
shug'ullanadi.
Moliyaviy boshqarish: Moliyaviy boshqarish tizimi, sanoat korxonalarining
moliyaviy jarayonlarini boshqarish uchun mo'ljallangan organlar to'plamidir. Bu
organlar korxonaning moliyaviy yutuqlarini va xarajatlarni boshqarishda mas'ul
5

bo'lganligi, shuningdek, hisob-kitob va auditorlik jarayonlarini amalga oshirishda
muvaffaqiyatli bo'lishadi.
Tadbirkorlik va innovatsiyalar bo'limi: Tadbirkorlik va innovatsiyalar bo'limi,
yangiliklarni qo'llab-quvvatlash va korxonaning innovatsion faoliyatini
rivojlantirish uchun zarur bo'lgan organlar to'plamidir. Ular, yangi texnologiyalarni
qo'llash, yangi mahsulotlar yaratish va innovatsion loyihalarni boshqarishda
ishtirok etishadi.
Kadrlar bo'limi: Kadrlar bo'limi, korxonaning xodimlarini tanlash, ta'lim
berish, rivojlantirish va boshqarishda muvaffaqiyatli bo'lish uchun muhim
ahamiyatga ega. Ular, ishga qabul qilish, ish haqida ma'lumotlar, karyera
rivojlanishi va ish bilan bog'liq boshqa masalalarni boshqarish uchun mas'ul
bo'lgan.
Sanoat korxonalarining raxbarlik tizimi, korxonaning samaradorligini va
faoliyatini boshqarishda muhim ahamiyatga ega. Bu tizimning muvaffaqiyatli
bo'lishi, raxbarlar o'rtasidagi ishonch va samimiy munosabatlarga, mas'uliyat va
amalga oshirishga oid vazifalarni to'g'ri bajarishga bog'liq.
1.1 Korxonaning tashkil etilishi va strukturasi
Sanoat korxonalarining tashkil etilishi va strukturasi, korxona faoliyatining
muvaffaqiyatiga va samaradorligiga direkt ta'sir qiladi. Bu strukturani to'g'ri va
samarali shakllantirish, boshqaruv tizimini ta'minlash va ish faoliyatini
rivojlantirish uchun kritikdir. Quyidagi nuqtalarga e'tibor bering:
Korxona Maqsadlari va Vazifalari: Korxonaning tashkil etilishida, birinchi
navbatda, uning maqsadlari va vazifalari belgilanadi. Bu, korxonaning o'zining
sohani, bozorining va muqobilini aniqlashda yordam beradi.
Tashkil etish Modeli: Korxona tashkil etish modeli, strukturani qanday
shakllantirish va o'rganishda yordam beradi. Misol uchun, funksional, matrisli yoki
shtat modeli kabi turli tashkil etish modellari mavjud bo'lishi mumkin.
Biriktirish va Boshqarish Strukturalari: Korxonaning biriktirish va boshqarish
strukturasi, qaysi bo'limlar va boshqaruv tizimlari mavjudligini ta'minlaydi. Bu
6

strukturada, bog'liqlik, maslahat, va ma'muriyat tizimlari aniq ko'rinishda
belgilanishi lozim.
Bo'limlar va Vazifalar: Har bir bo'limning o'z vazifalari va maqsadlari
belgilanishi kerak. Masalan, ishlab chiqarish bo'limi, marketing va savdo bo'limi,
moliyaviy bo'lim va hokazolar qabul qilish bo'limi kabi.
Biriktirish tizimlari: Muhim bir qismi korxonaning biriktirish tizimlari,
masalan, HR (odatda ish bilan bog'liq), IT, moliyaviy boshqaruv, sotish-raqamlash
va boshqalar.
Tarkibiy qism va Kengaytirilgan tizimlar: Korxonaning tarkibiy qismi, yani
qaysi bo'limlar mavjud bo'lishi kerakligi va ularning bir-biriga bog'liqligi, samarali
va mos keluvchi bo'lishi kerak.
Ish tizimi va Qabul Qilish: Ish tizimi va qabul qilish jarayoni, yangi
xodimlarni tanlash, ularning lavozimlarga joylashishi va o'quv-tarbiyadan
o'tkazilishi jarayonini o'z ichiga oladi.
Boshqaruv Tizimi va Hiqmat: Korxona boshqaruv tizimi, qaror qabul qilish
organlari, boshqaruv strukturalari, boshqaruv organlarining shakllantirilishi va
vazifalari va boshqalar haqida ma'lumotlar taqdim etishi kerak.
Ish faoliyati Protokollari va Tizimlar: Korxonadagi ish faoliyati protokollari,
interfaollik tizimlari, ma'lumotlar almashinuvi va boshqaruv organlari o'rtasidagi
munosabatlarni belgilashda muhimdir.
Korxonaning tashkil etilishi va strukturasi, faoliyatining samaradorligi va
muvaffaqiyatining asosiy ko'rsatkichi sifatida hisoblanadi. Bu sababli, bu
jarayonlarga tashkil etilishi va rivojlanishi juda muhimdir.
7

1.2 Korxonada raxbarlikning o’zlashtirilishi va boshqarishning kritik
jarayonlari.
Sanoat korxonalarining tashkil etilishi va strukturasi, korxonaning o'zining
faoliyati, o'rinini va maqsadlarini aniqlash, resurslarni taqsimlash va boshqarishni
amalga oshirishning asosiy jarayonlaridir. Bu jarayonlar korxonaning rivojlanishi
va muvaffaqiyati uchun kritik ahamiyatga ega 3
.
1. Korxonaning Tashkil Etish:
- Maqsadlar va O'rin: Korxona tashkil etilishida asosiy maqsadlar va
o'rinning aniqlanishi muhimdir. Bu, korxonaning faoliyat sohasini, o'zlashtirilishi
kerak bo'lgan bozor segmentini, mahsulot yoki xizmatlarini va doimiy
foydalanuvchilarni aniqlashdan iborat.
- Qonun va Boshqaruvchilik: Korxonaning qonuniy tashkiloti,
boshqaruvchilik strukturasini va tegishli huquqiy muammolarini tashkil etish
kritikdir. Qonuniy tuzilmalar va boshqaruvchilik qoidalarining belgilanishi,
korxona faoliyatining qonuniylik va amalda qo'llanishini ta'minlaydi.
2. Korxonaning Strukturasi:
- Funksiyalarni Aks ettirish: Korxonaning faoliyatining muhim
funksiyalarini aks ettirish uchun mos tashkil etilgan bo'lishlar va birlashmalardan
iborat struktura zarurdir. Bu bo'limlar odatda hodimlar, menejerlar va boshqa
vazifadorlik organlari tomonidan boshqariladi.
- Hierarxiya va Komunikatsiya: Struktura ichida klar qabul qilish uchun
aniq hierarxiya va tuzilishi kerakdir. Bu, ma'lumotlar oqibatlari va qaror qabul
qilish jarayonlarini ta'minlash uchun muhimdir. Bundan tashqari, boshqaruv
organlarining o'zaro kommunikatsiyasi samarali va samarador bo'lishi kerakdir.
- Texnologik Tizimlar: Struktura, korxonaning texnologik tizimlariga ham
maslahat bermoqda. Bu, IT infrastruktura, avtomatlashtirish, ma'lumotlar bazalari
va boshqa tizimlar bo'lib, faoliyatni samarali va samarador qilishda kritik
ahamiyatga ega.
3
Jumayev A. Z. Makroiqtisodiyot: O'quv qo'llanma. – Т .: Innovatsion rivojlanish nashriyot matba uyi,
2018.
8

3. Raxbarlikning O'zlashtirilishi va Boshqarishning Kritik Jarayonlari:
- Ishchi kuchlarining tanlanishi va tayyorlanishi: Raxbarlik tizimini amalga
oshirish uchun, ishchi kuchlarining tanlanishi va moslashtirilishi kritikdir. Bu
jarayonda korxonaning maqsadlariga mos keluvchi, motivatsiyali va professional
xodimlarni tanlash, ularga ta'lim berish va rivojlantirish lozim.
- Qonuniy va Huquqiy Tuzilmalar: Qonuniy va huquqiy tuzilmalar,
korxonaning faoliyatini belgilash, hodimlarning huquqlarini va mas'uliyatlarini
aniqlash uchun kritikdir. Bu, korxonaning qonuniy faoliyatini himoya qiladi va
boshqaruv organlarining to'g'ri ishini ta'minlaydi.
- Komunikatsiya va Ishbirligi: Raxbarlikning o'zlashtirilishi va
boshqarishning samarali bo'lishi uchun ishchi organlarning o'zaro
kommunikatsiyasi va ishbirligi zarurdir. Bu, ma'lumot almashish, qaror qabul
qilish va boshqaruv organlarining birlashtirilishi orqali korxonaning o'z
maqsadlariga erishishga yordam beradi.
Shuningdek, korxonaning tashkil etilishi va strukturasi o'z faoliyati, sohasi va
maqsadlariga mos keluvchi shaklda va mustahkamlanishi lozim. Bu jarayonlar,
korxonaning samaradorligi, rivojlanishi va muvaffaqiyati uchun muhimdir.
9

2. Raxbarlik uslublari va raxbarlikni takomillashtirish
Sanoat korxonalarida raxbarlik uslublari va ularni takomillashtirish
jarayonlari, korxonaning faoliyatini samarali va samarador boshqarishda kritik
ahamiyatga ega. Quyidagi raxbarlik uslublari va takomillashtirish jarayonlari,
korxona raxbarlarining ko'nikmalarini oshirish, faoliyat samaradorligini oshirish va
jamoat ichidagi munosabatlarni kuchaytirish uchun muhimdir:
Demokratik Raxbarlik Uslubi: Bu uslubda, boshqaruv organlari va raxbarlar
o'rtasida demokratik munosabatlar o'rganiladi. Raxbarlar faol qatnashish, fikr va
takliflarni qo'llash, qarorlarga e'tibor berish va boshqaruv organlarini qo'llab-
quvvatlash imkoniyati beriladi. Demokratik raxbarlik uslubi, ishchi motivatsiyasini
oshirish, ishga qiziqishni oshirish va faoliyatni o'zlashtirishda yordam beradi.
Qat'iyat Raxbarlik Uslubi: Bu uslubda, boshqaruv organlari o'zlarini qo'llab-
quvvatlash uchun raxbarlarga qat'iyat talab qiladi. Boshqaruv organlari tomonidan
qarorlar o'rganiladi va bajariladi, va raxbarlarga kamroq ozodlik beriladi. Bu uslub
ko'p qat'iy ish rejalarida muhim bo'lishi mumkin, ammo xodimlar o'zlarini
o'zlashtirish va rivojlantirishda kamroq ozodlik talab qiladi.
Kreativ Raxbarlik Uslubi: Bu uslubda, raxbarlar o'zlarining kreativlik va
tajribalariga e'tibor qaratiladi. Boshqaruv organlari innovatsiyalarni
rag'batlantirish, takliflarni qo'llash va yangi yondashuvlarni rivojlantirishga
intiladi. Kreativ raxbarlik uslubi, yangiliklarga oson adaptatsiyani ta'minlash va
sanoat korxonasi uchun yangi imkoniyatlar ochishda yordam beradi.
Ta'lim va Rivojlanish: Raxbarlikni takomillashtirish uchun ta'lim va
rivojlanish muhim ahamiyatga ega. Korxonalar raxbarlariga ta'lim kurslari,
seminarlar, mentoring dasturlari va boshqa o'quv-tarbiya imkoniyatlarini taklif
etish orqali ularning mutaxassisliklarini oshirish uchun qo'llaniladi. Bu uslub
raxbarlarni rivojlantirish, uning faoliyatini samarali va samarador boshqarishni
ta'minlashda katta ahamiyatga ega.
Ish samaradorligini oshirish: Boshqaruv organlari va raxbarlar o'rtasida ish
samaradorligini oshirish uchun tashqi va ichki motivatsiya tizimlari rivojlantiriladi.
Bonuslar, tanlovlar, mukofotlar va qo'llanish shartnomalari kabi motivatsiya
10

vositalari bilan, raxbarlar ishga qiziqish va qo'llab-quvvatlash, uning natijalarini
oshirish uchun ilg'or bo'lishadi.
Kommunikatsiya va Qo'llab-quvvatlash: Raxbarlikni takomillashtirishda
sodiq va samarali kommunikatsiya zarurdir. Boshqaruv organlari va raxbarlar
o'rtasidagi oqibatlarni oshirish, maslahatlashish va qo'llab-quvvatlashish o'rniga
yetishishga qaratilgan katta e'tibor beriladi. Ko'p to'lovlar, muloqotlar, va jamoat
ichidagi harakatlar bu kommunikatsiya jarayonlarini mustahkamlashda yordam
beradi.
Sanoat korxonalarida raxbarlikni takomillashtirishning muhim bo'lgan
jarayonlari raxbarlar va boshqaruv organlari o'rtasidagi ishonch va samaradorlikni
oshirishda katta ahamiyatga ega. Ushbu uslublar va jarayonlar, korxonaning
faoliyatini samarali va samarador boshqarishda muhim ahamiyatga ega.
Sanoat Korxonalarida Raxbarlikning Mustaqillik Sirlari
Sanoat korxonalarida raxbarlikning mustaqillik sirlari faoliyatni samarali
boshqarish, innovatsiyalarni rag'batlantirish va muvaffaqiyatga erishishga
ko'rsatilgan yondashuvlar va strategiyalardan iboratdir. Quyidagi sirlar korxonalar
uchun mustaqillikni ta'minlashda muhim bo'lib, ular raxbarlar va boshqaruv
organlari uchun qo'llanishga yordam beradi:
Stratejik maqsadlarni aniqlash: Korxonalar o'zining stratejik maqsadlarini
aniqlash va ularga rioya qilish bo'yicha qat'iy uslubni belgilash zarur. Mustaqil
korxonalar, qat'iy va chuqur stratejik rejalar va maqsadlar taqdim etadi,
shuningdek, ularning amalga oshirilishi uchun kerakli resurslarni taqsimlash va
kerakli qadamni tashkil etishga imkon beradi.
Innovatsiyalarni rag'batlantirish: Mustaqil sanoat korxonalarida
innovatsiyalarga rag'batlantirish katta ahamiyatga ega. Bu korxonalar, yangi
texnologiyalarni qo'llab-quvvatlash, yangi mahsulotlar va xizmatlar yaratish, va
o'zlashtirish jarayonlarini optimallashtirish uchun yangi yondashuvlar va
investitsiyalar qilishga tayyorlar.
Xodimlar va jamoat munosabatlari: Mustaqil korxonalar, xodimlarga qadr-
qimmat berish, ularni rivojlantirish va motivatsiyasini oshirishga ahamiyat beradi.
11

Sifatli liderlik va o'zini o'zini o'zini boshqarish, jamoat ichidagi munosabatlar va
ishchi motivatsiyasini oshirishda katta rol o'ynaydi.
Risklarni boshqarish: Mustaqil sanoat korxonalarida boshqaruv organlari,
korxonaning o'zida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan xavf va muammoatlarni aniq
ko'rib chiqish va ularni boshqarishga tayyor bo'lishadi. Bu, ilg'or risk baholash,
xavfni boshqarish strategiyalari va krizis vaqtida to'g'ri qarorlar qabul qilishni o'z
ichiga oladi.
Muvaffaqiyatni baholash va monitoring: Mustaqil korxonalar, faoliyatining
natijalarini doimiy ravishda baholash va monitoring qilishga e'tibor qaratadi. Bu,
barcha sohalarida samarali va samaradorlikni oshirish uchun kerakli o'zgarishlarni
aniqlashga va amalga oshirishga imkon beradi.
Transparensiya va ishonch: Mustaqil korxonalar, transparensiyani oshirish va
ishonchni kuchaytirishga e'tibor qiladi. Transparensiya va ishonch, xodimlar,
mijozlar va investorlar o'rtasidagi ishonch va qo'llab-quvvatni kuchaytirishda
muhim bo'lib, korxonaning tashqi imidjini yaxshilashda yordam beradi.
Bu mustaqil korxonalar uchun kritik sirlar, samarali rivojlanish va
muvaffaqiyatga erishishda asosiy xususiyatlardir. Raqamli korxonalar, global ish
bozoridagi qat'iy raqobat va ozodlik muammoatlari bilan uchrashishda ham bu
sirlar juda muhim ahamiyatga ega.
2.1 Traditional va Modern raxbarlik uslublari
Traditional raxbarlik uslublari: Hierarxik, avtoritar, qo'ng'iroq asosida
boshqarish.
"Traditional" raxbarlik uslublari odatda mamlakatlarda va korxonalar ichida
klasik tartibda o'rganilgan bo'lib, ular qat'iy hukmronlik va qo'llab-quvvatlashni o'z
ichiga oladi. Bu uslublar ko'p mamlakatlarda odatiy va tashqi hujjatlar asosida
o'rganilgan bo'lsa-da, ularning ahamiyati va natijalari mavjud.
1. Hierarxik Boshqaruv: Bu uslubda, korxona tashkil etishlarida belgilangan
tartib va qo'llab-quvvatlashning o'rniga qarorlar o'zlashtiriladi. Boshqaruv
organlari qo'llab-quvvatlash uchun boshqarish organlaridan kelib chiqadi. Bu
12

hierarxiyada, boshqaruv organlari o'zlarini quyidagi bosqichdagi organlarga ega
qiladi va ularning qarorlari amalga oshiriladi. Bu uslubda, ko'p qat'iy va to'g'ri
hisob-kitoblar, amaldagi maslahatlar va belgilangan protseduralar mavjud.
2. Avtoritar Boshqaruv: Bu uslubda, boshqaruv organlari yagona shaxs yoki
guruhning qarorlarini qabul qiladi va ularni qo'llab-quvvatlashga javob beradi. Bu
avtoritar uslubda, boshqaruv organlari odatda kuchli shaxslardan yoki guruhlardan
tashkil topadi va ularning qarorlari to'g'risida ma'lumot berilmaydi yoki shaxslar
yoki guruhlar ishlaydi. Bu uslubda, xodimlarga kamroq ozodlik berilmaydi va
rivojlanish jarayonlari kuzatilmaydi.
3. Qo'ng'iroq Asosida Boshqaruv: Bu uslubda, boshqaruv organlari xodimlar
bilan o'zaro munosabatlarni qo'llab-quvvatlashda qo'ng'iroqni qo'llashadi. Bu
uslubda, boshqaruv organlari to'g'risida maslahatlashish va qo'llab-quvvatlash
odatda to'rtib-chaqar uslubida amalga oshiriladi. Xodimlar ko'plab maslahatlar
asosida qabul qilinadi, lekin boshqaruv organlari qaror qabul qilishda o'zlarini o'zi
muqarrar qiladi.
Bu traditional raxbarlik uslublari odatda muhim qarorlar qabul qilish,
faoliyatni tizimli boshqarish va xodimlarga yo'l ko'rsatishda muhim rol o'ynaydi.
Bu uslublar bazi muammolarga sabab bo'lishi mumkin, masalan, innovatsiyalarni
to'xtatish va xodimlar motivatsiyasini pasaytirish. Shuningdek, ular o'zida
xodimlarning ishtirokini va qo'llab-quvvatlashini cheklash uchun potentsial
ta'sirchanliklarga ega bo'lishi mumkin. Bu sababli, korxonalar raxbarlik uslublarini
tanlashda va ularni rivojlantirishda ehtiyotkor bo'lishi kerak.
Modern raxbarlik uslublari: Demokratik, qat'iyat, kreativ boshqaruv
uslublari.
Modern raxbarlik uslublari, yangi va innovativ tajribalar bilan muvofiq
o'sgan, korxonalar va jamoatlar uchun yangi yondashuvlar taklif etadi. Bu uslublar,
traditional raxbarlik uslublarining o'zaro aloqasini o'zida o'zlashtirib, xodimlarni
qo'llab-quvvatlash, motivatsiyalash va qiziqishlarini oshirishga e'tibor beradi.
Quyidagi modern raxbarlik uslublari katta hisoblanadi:
13

1. Demokratik Raxbarlik Uslubi: Bu uslubda, boshqaruv organlari va
xodimlar o'rtasida demokratik munosabatlar o'rganiladi. Xodimlar, korxona
faoliyatlariga qatnashish, o'z fikrlarini bayon etish va qarorlarga e'tibor berish
imkoniyatiga ega bo'ladi. Boshqaruv organlari o'zlarini xodimlarining takliflari va
maslahatlari bilan qo'llab-quvvatlashadi. Bu uslub, xodimlar orasidagi ishonch va
sodiq munosabatlarni kuchaytiradi, rivojlanishni rag'batlantiradi va qo'riqchi ish
o'zlashtirilishini ta'minlaydi.
2. Qat'iyat Raxbarlik Uslubi: Bu uslubda, korxonaning belgilangan
maqsadlarga erishish uchun qat'iy boshqaruv va hisob-kitob qo'llaniladi.
Boshqaruv organlari xodimlarga to'g'ri yo'l ko'rsatishda va ularni maqsadlarga
qaratilgan ravishda yo'l yetkazishda kamroq ozodlik beradi. Bu uslubda, boshqaruv
organlari tomonidan belgilangan yo'nalish va yo'l maqsadlarga erishishda qat'iy
ta'sirchanlik qiladi, shuningdek, ishchi samaradorligini oshirishga yordam beradi.
3. Kreativ Raxbarlik Uslubi: Bu uslubda, boshqaruv organlari xodimlarni
rivojlantirish va rivojlanish uchun kreativlik va innovatsiyalarni rag'batlantirishga
intiladi. Xodimlar o'zlarini ishtirok etish, yangi yondashuvlar taklif etish va yangi
ideyalar bilan kelishish imkoniyatiga ega bo'ladi. Bu uslub, yangi va qo'rqinchli
yondashuvlarni ochildirish, korxonaning innovatsion potentsialini oshirish va ish
faoliyatini samaradorligini oshirishda yordam beradi.
Bu modern raxbarlik uslublari, xodimlarni maqsadlarga qaratilgan ravishda
yordam berish, rivojlanishlarini rag'batlantirish va korxonaning innovatsion
rivojlanishini oshirishda katta ahamiyatga ega. Ular qo'llanilishi, xodimlarning
motivatsiyasini oshirish va korxonaning faoliyatini samarali va samarador
boshqarishda muhim rol o'ynaydi.
Sanoat korxonalarida takomillashtirishning samaradorligi va mustaqil
ravishda rivojlanishi 4
.
Sanoat korxonalarida takomillashtirishning samaradorligi va mustaqil
ravishda rivojlanishi uchun bir qator muvofiq misollar va tajribalar mavjud:
4
Jumayev A. Z. Makroiqtisodiyot: O'quv qo'llanma. – Т .: Innovatsion rivojlanish nashriyot matba uyi,
2018.
14

Toyota: Toyota sanoat korxonasi, "Toyota Production System" (TPS) deb
nomlangan tizimni ishlab chiqdi. Bu tizim, ish jarayonlarini optimallashtirish,
ishlab chiqarish jarayonlarini to'g'ri boshqarish va xato va yo'qotishlarni
kamaytirishga qaratilgan. TPS, samaradorlikni oshirish va ish faoliyatini
rivojlantirish uchun boshqa korxonalar tomonidan ham o'rganilgan va qo'llanilgan.
Boeing: Boeing sanoat korxonasi, ishchi motivatsiyasini oshirish va
innovatsiyalarni rag'batlantirish maqsadida "Innovation Central" deb nomlangan
markazni tashkil etdi. Bu markaz, xodimlarga innovatsiyalarni qo'llash va yangi
texnologiyalarni qo'llab-quvvatlash imkonini taqdim etadi. Ushbu muhit, yangi
yondashuvlarni rivojlantirish, yangi mahsulotlar va xizmatlarni ishlab chiqishda
katta o'rin o'ynaydi.
Siemens: Siemens sanoat korxonasi, "Ingenuity for Life" deb nomlangan
stratejik markazni tashkil etdi. Bu markaz, yangi texnologiyalarni qo'llab-
quvvatlash, innovatsiyalarni rag'batlantirish va ta'limni taqviyotlash maqsadida
ishlaydi. Siemens, xodimlarni ta'lim va rivojlantirish, yangi yondashuvlarni
rivojlantirish va yangi xizmatlar va mahsulotlar ishlab chiqishda katta
muvaffaqiyatga erishishda samarali bo'lgan tajribalarga ega.
General Electric (GE): General Electric sanoat korxonasi, "GE Works" deb
nomlangan innovatsiya markazini tashkil etdi. Bu markaz, yangi yondashuvlarni
rivojlantirish, yangi texnologiyalarni qo'llab-quvvatlash va mahsulotlarni ishlab
chiqishda innovatsiyalarni rag'batlantirish uchun tashkil etilgan. GE Works,
xodimlarni ta'lim va rivojlantirish, o'zlashtirish va qo'llab-quvvatlash, shuningdek,
yangi mahsulotlar va xizmatlarni ishlab chiqish bo'yicha o'zgarishlarni kuzatib
borishda muvaffaqiyatga erishgan.
Bu misollar sanoat korxonalarining takomillashtirish jarayonlarini samarali
boshqarish va innovatsiyalarni rag'batlantirish uchun muhim tajribalarni ko'rsatadi.
Bu korxonalar, ishchi motivatsiyasini oshirish, innovatsiyalarni qo'llash va yangi
yondashuvlarni rivojlantirishda katta muvaffaqiyatga erishish uchun samarali
bo'lganlarini ko'rsatishadi.
15

2.2 Ta’lim va rivojlanish: Raxbarlarni rivojlantirish
Raxbarlarni rivojlantirish, sanoat korxonalarining faoliyatining muhim qismi
va uning samaradorligi uchun kritik ahamiyatga ega. Bu jarayon, raxbarlarning
bilim va ko'nikmalarini oshirish, yeteneklarni rivojlantirish, va ularga yangi
vazifalarni o'rgatish orqali amalga oshiriladi. Quyidagi yo'llar orqali raxbarlarni
rivojlantirishni ta'minlash mumkin:
Ta'lim Dasturlari va Tadqiqotlar: Korxonalar xodimlar uchun ta'lim dasturlari
tuzish, maqsadlarni aniqlash, o'zlashtirish yollari va xodimlar uchun maqsadlarni
qo'ymoqda yordam beradi. Bu dasturlar, korxonadagi bilim darajasi va
ko'nikmalarni oshirishda muhim rol o'ynaydi. Shuningdek, yangi texnologiyalarni
o'rganish, ish samaradorligini oshirish uchun ham muhimdir.
Rivojlanish va Kengaytirish O'rinlari: Korxonalar, xodimlarning kengaytirish
uchun imkoniyatlarni taqdim etish orqali ularni rivojlantirishga qaratilgan. Bu
imkoniyatlar, yangi vazifalar, ko'nikmalarni oshirish uchun maqbul muhitlar va
loyihalarni o'z ichiga oladi. Shuningdek, xodimlarga keng ko'rik yoki qo'shimcha
vazifalar olib borish imkoniyatlari berilishi muhimdir.
Mentorlik va Ko'nikmalarni O'rgatish: Mentorni va yangi xodimlar uchun
mentorlik dasturlarini o'qitish, yangi kiritish uchun ishchi bilimlarini rivojlantirish,
soha bilan tanishish va ko'nikmalarni o'rganishda muhimdir. Mentorlik tizimi,
yangi xodimlarni o'rganish, ularning ish samaradorligini oshirish, va korxona
jamiyati ichidagi munosabatlarni kuchaytirish uchun samarali bo'lishi mumkin.
Tanlov va Ko'nikmalar O'rtasida Ish: Korxonalar, xodimlarning o'zlarini
rivojlantirishda qatnashish uchun tanlov va ko'nikmalarni o'rnatish imkoniyatlarini
taqdim etish orqali ularning qatnashishini rag'batlantirishi mumkin. Bu, xodimlarga
o'zlarini o'rganish, yangi ko'nikmalarni olish va yangi vazifalarni o'rganish
imkoniyatlarini beradi.
Boshqaruvning Tashqi O'quvlari va So'rovlar: Korxonalar boshqaruv
organlari, xodimlarni rivojlantirish uchun tashqi o'quvlar, seminarlar va so'rovlar
tashkil etish orqali ularga o'zlashtirish va motivatsiya ko'rsatish uchun xavfsiz
muhit yaratishadi. Bu tashqi o'quvlar, xodimlarning yangi bilim va ko'nikmalar
16

olishiga imkon beradi va ularga yangi hamkorliklarni rivojlantirish uchun
imkoniyatlar yaratadi.
Raxbarlarni rivojlantirish, korxonalar uchun kritik muhimlikka ega, chunki
bu, xodimlarning kishilik va professional rivojlanishlarini ta'minlash orqali
korxonaning jamoat ichidagi samaradorligini oshirishga yordam beradi.
2.3 Ish samaradorligini oshirish va Kommunikatsiya
Ish samaradorligini oshirish, faol boshqaruv va ishchi motivatsiyasini oshirish
muhim bo'lgan jarayonlardan biridir. Bu jarayonlarni amalga oshirish, sanoat
korxonalarida raxbarlikni takomillashtirishda juda katta ahamiyatga ega. Quyidagi
yo'llar va ko'rsatkichlar ish samaradorligini oshirish uchun yordam berishi
mumkin:
Qo'llab-quvvatlash va mukofotlar: Raxbarlarga ko'rsatilgan faoliyat uchun
mukofotlar, bonuslar va qo'llab-quvvatlash, ularga ishlarini boshqarish uchun
maqsadga yo'naltirilgan qarorlar qabul qilishda motivatsiya beradi.
Ish samaradorligini ta'lim berish: Raxbarlarga ta'lim va o'quv kurslari orqali,
ularning ko'nikmalarini oshirish va rivojlanishlarini ta'minlash. Bu, ularning
o'zlashtirish va boshqaruv ko'nikmalarini oshirishda va yangi vazifalarni bajarishda
yordam beradi.
Taqiqlanmagan mavqe berish: Xodimlarga yangi vazifalar va vazifalar berish
orqali ularning ko'nikmalarini oshirish va ularni rivojlantirish. Bu, ularning shaxsiy
rivojlanishiga imkon beradi va ish bilan bog'liq yangi ko'nikmalarni o'rganishiga
yo'l ochadi.
Maslahatlar va ko'rgazmalar: Boshqaruv organlari va raxbarlar o'rtasidagi
maslahatlar va ko'rgazmalar motivatsiya va ish samaradorligini oshirishda muhim
ahamiyatga ega. Bunda, xodimlarning fikrlari va takliflari eshitilishi, qo'llab-
quvvatlanishi va ularni ish samaradorligini oshirishda qo'llab-quvvatlash.
Bosqichli maqsadlar va mustaqil yagona vazifalar: Xodimlarga bosqichli
maqsadlar va mustaqil yagona vazifalar berilishi, ularni o'zlashtirish va ishlarini
17

o'zlashtirish uchun yonadi. Bu, ularning ish bilan bog'liq maqsadlarga
qisqartirilgan tizimda ishlashini ta'minlashda yordam beradi.
Adolat va ishonch: Boshqaruv organlari va raxbarlar o'rtasida adolat va
ishonch asosida munosabatlarni ta'lim berish. Bu, xodimlarning o'zlarini qadr-
qimmat ko'rganini va ularning ish samaradorligini oshirishda katta ahamiyatga ega.
Bu usullar ish samaradorligini oshirishda yordam beradi va sanoat
korxonalarida raxbarlikni takomillashtirishning muhim qismlarini tashkil etadi.
Kommunikatsiya: Birgalikda ishlash va sodiq munosabatlarni o'qitish.
Kommunikatsiya, birgalikda ishlash va sodiq munosabatlarni o'qitish, sanoat
korxonalarida raxbarlikni takomillashtirish jarayonlarining muhim bir qismini
tashkil etadi. Sodiq munosabatlar va effektiv kommunikatsiya, raxbarlar o'rtasidagi
ishonch va samaradorlikni oshirishda katta ahamiyatga ega. Quyidagi jarayonlar
kommunikatsiya va birgalikda ishlashni takomillashtirish uchun muhimdir:
Komandada Ish: Sanoat korxonalarida raxbarlar o'rtasidagi birgalikda ishni
ta'minlash uchun muhimdir. Bu, boshqaruv organlarining, bo'lim raxbarlarining va
o'zaro hamkorlik qilishning keng imkoniyatlarini yaratishni talab qiladi. Bu
jarayon, maslahatlashish, vazifalarni taqsimlash, masalalarni yechish va o'zaro
ishonchlarni rivojlantirishni o'z ichiga oladi.
Sodiq Munosabatlar va Ijodiy Muhit: Raxbarlikni takomillashtirishda, sodiq
munosabatlar va ijodiy muhitni o'rganish va ta'lim berish juda muhimdir.
Boshqaruv organlari, raxbarlarning o'zlarini izohlashlari, fikrlarini o'rganish,
muammolarni hal qilish va ularning qiziqishlarini qo'llab-quvvatlash uchun
o'zlarini o'zi bilan muloqot qilishni rag'batlantirishi kerak.
Iltimos vaqtini eshitish: Boshqaruv organlari raxbarlarning fikrlarini va
takliflarini qabul qilish, ularning fikr-mulohazalariga e'tibor berish va ularning
talablarini aniqlash uchun vaqtini ajratishga e'tibor qilishi kerak. Bu, raxbarlar
o'rtasidagi ishonch va qo'llab-quvvatlashni oshirishda yordam beradi.
Aksiyaviy Kommunikatsiya: Sanoat korxonalarida, qisqa va to'g'ri
muloqotlar, elektron pochta, telefon muloqotlari va boshqa kommunikatsiya
vositalari orqali o'zaro munosabatni o'rganish va boshqaruv organlari va xodimlar
18

o'rtasidagi xabarlashishni tashkil etish juda muhimdir. Bu, muammolarni tez va
samarali ravishda hal qilishga yordam beradi.
Boshqaruv Asosida Ish o'rinlari: Boshqaruv organlari va raxbarlar o'rtasidagi
sodiq munosabat va birgalikda ishlashni oshirish uchun ish o'rinlari tashkil etish
muhimdir. Bu, maqsadlarni bir qatorda qo'yma va bir-biriga qo'llab-quvvat
berishda yordam beradi.
Tajribalar va Qo'llanishlar: Raxbarlar o'zlarini sodiq munosabatlar va
birgalikda ishlashda o'z tajribalarini o'rganish, boshqa xodimlardan o'rgangancha
taqdirlash va ularni rivojlantirishda muhimdir. Boshqaruv organlari ham
raxbarlarga o'z fikrlarini, tajribalarini, va tushunchalarini qo'llash uchun o'zlarini
ochib berishlari kerak.
Kommunikatsiya va birgalikda ishlash, sanoat korxonalarida raxbarlikni
takomillashtirishda muhim ahamiyatga ega bo'lib, faoliyat samaradorligini oshirish
va boshqaruv organlari va xodimlar o'rtasidagi munosabatlarni kuchaytirishda katta
rol o'ynaydi.
19

3. Innovatsiyalar ularning rivojlanishi va xalqaro murojatlar
Innovatsiyalar sanoat korxonalaridagi raxbarlik va boshqarishning muhim bir
qismi bo'lib, korxonaning rivojlanishi va xalqaro murojaatlarda o'z maqsadlarini
erishishda katta ahamiyatga ega. Quyidagi nuqtalarni ko'rsatish mumkin:
Innovatsiyalar va Korxonaning Rivojlanishi: Innovatsiyalar, sanoat
korxonalarining rivojlanishini ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. Bu, yangi
texnologiyalarni qo'llab-quvvatlash, ish samaradorligini oshirish, mahsulot va
xizmatlar portfelini rivojlantirish va yangi bozorlar ochishda yordam beradi.
Korxonalar rivojlanishini saqlab qolish, raqobatbardosh bo'lish va xalqaro
darajadagi murojaatlarda muvaffaqiyatli bo'lish uchun innovatsiyalarni
rag'batlantirish kerak.
Yangiliklarga Oson Adaptatsiya: Korxonalar yangiliklarga oson adaptatsiya
qilish uchun innovatsiyalarni muhimlashtirishi kerak. Yangi texnologiyalar, bozor
tendensiyalari va xalqaro talablarga javob berish uchun korxonalar o'zlarini
yangilashga tayyor bo'lishi kerak. Bu innovatsiyalarni qabul qilish, ularni
rivojlantirish va amalga oshirish uchun ta'sirchan bo'lishi kerak.
Xalqaro Murojaatlar va Rivojlanish: Sanoat korxonalarining xalqaro
bozorlarda muvaffaqiyatli bo'lishi uchun, ularning rivojlanishni oshirishga
yo'naltirilgan innovatsiyalarga ega bo'lishi zarur. Xalqaro murojaatlar, sanoat
korxonalariga yangi bozorlarga kirish va xalqaro mijozlar bilan muloqotda
muvaffaqiyatli bo'lish imkonini beradi. Bu murojaatlar rivojlanish va
innovatsiyalar uchun qat'i nazarlarning keltirilishiga ham imkoniyat beradi.
Hamkorlik va Ittifoqlar: Innovatsiyalarni rag'batlantirish va ularni amalga
oshirishda sanoat korxonalarining hamkorlik qilish, ittifoqlar qurish va innovatsion
dasturlarda qatnashish kerak. Boshqa korxonalar, akademik institutlar, dasturiy
tashkilotlar va rivojlanayotgan sohalardagi hamkorlar bilan ishlab chiqarish,
mahsulot rivojlantirish va yangi bozorlarga kirishda ko'p tomonlama o'rnatilgan
yondashuvlar yaratishga imkon beradi.
Xodimlarning Qo'llab-quvvatlashi: Innovatsiyalarni muvaffaqiyatli amalga
oshirish uchun xodimlarni qo'llab-quvvatlash juda muhimdir. Ular, yangi
20

ideyalarni taklif qilish, innovatsion jarayonlarda qatnashish va yangi
texnologiyalarni o'rganish va ularni qo'llab-quvvatlash yoki amalga oshirishda
qat'iy nazar olish lozim. Sanoat korxonalarining innovatsiyalarni rag'batlantirish va
ularni amalga oshirishda xodimlarning motivatsiyasini oshirish va ularni qo'llab-
quvvatlash katta ahamiyatga ega.
Innovatsiyalar, sanoat korxonalarining rivojlanishida muhim bir qismini
tashkil etadi va ularni amalga oshirish, korxonaning samarali va samarador
boshqarilishida katta ahamiyatga ega.
3.1 Innovatsiyalar va ularning sanoat korxonalariga ta’siri
Innovatsiyalar sanoat korxonalarida raxbarlik tizimini va faoliyatni o'z ichiga
oladi va ularning rivojlanishi uchun kritik ahamiyatga ega. Quyidagi ko'rinishlarda
innovatsiyalar korxonalar uchun o'z ahamiyatini o'zlashtiradi:
Texnologik innovatsiyalar: Sanoat korxonalarining rivojlanishi va
samaradorligini oshirish uchun, yangi texnologiyalar va innovatsiyalar juda
muhimdir. Bu innovatsiyalar, ish jarayonlarini otomatisatsiyalash, mahsulot sifatini
yuqori darajada oshirish va xizmatlarni yaxshilash yoki yangi mahsulotlar va
xizmatlar yaratishda foydalaniladi.
Tizimli innovatsiyalar: Sanoat korxonalarida tizimli innovatsiyalar, faoliyatni
tizimliroq qilish va jarayonlarni optimallashtirish uchun juda muhimdir. Bu, ish
rejalarini, mahsulot yoki xizmatlarni ishlab chiqarish jarayonlarini, ta'qib qilish va
hisob-kitob jarayonlarini optimallashtirish va avtomatlashtirishni o'z ichiga oladi.
Marketing va mijozlarga yo'l ko'rsatish innovatsiyalari: Yangi marketing va
mijozlarga yo'l ko'rsatish innovatsiyalari sanoat korxonalarining sotish va xizmat
sifatini yaxshilashda muhim rol o'ynayadi. Bu, mijozlarga yangi mahsulotlarni
taqdim etish, mijozlar bilan o'zaro munosabatlarni mustahkamlash va marketing
strategiyalarini rivojlantirishda foydalaniladi.
Xodim motivatsiyasini oshirish: Innovatsiyalar, xodimlarning ish bilan bog'liq
qiziqishini yoki ularga yangi ko'nikmalarni o'rganish imkoniyatini berish orqali
xodim motivatsiyasini oshirishda muhim rol o'ynayadi. Yangi mashg'ulotlar,
21

texnologiyalar va mahsulotlarni o'rganish imkoniyatlari xodimlarni motivatsiyalash
uchun qo'lga kiritiladi.
Tajriba almashish va ta'lim: Innovatsiyalar, sanoat korxonalarida
xodimlarning rivojlanishi va ta'lim olish imkoniyatlarini oshiradi. Yangi loyihalar,
xalqaro ishbilarmonlar bilan hamkorlik, texnologiyalar bilan tanishish va o'rganish
tajribalarini taqviyotlash, korxonalar uchun foydali bo'lgan innovatsiyalarga yo'l
ochadi.
Mijoz talablariga javob berish: Innovatsiyalar, mijozlarning o'z talablari va
e'tirozlari boyicha korxonalar uchun yangi xizmatlar va mahsulotlarni yaratish
imkoniyatlarini o'z ichiga oladi. Korxonalar mijozlarning talablariga tez va
samarali javob berish uchun innovatsiyalarga e'tibor beradi va yangi xizmatlarni va
mahsulotlarni ishlab chiqadi.
Sanoat korxonalarida innovatsiyalar, rivojlanish va muvaffaqiyat uchun zarur
bo'lgan boshqaruv asoslari va faoliyatning mustahkamlanishi uchun kritik
muhimiyatga ega. Bu innovatsiyalar, korxonalar uchun yangi imkoniyatlar ochish,
samarali boshqaruvni ta'minlash va sanoat korxonalarining yaxshi manbalarini
oshirish uchun muhimdir.
3.2 Yangi texnologiya va modellash
Rivojlanishni rag'batlantirish uchun yangi texnologiyalar va modellash juda
muhimdir. Bu, sanoat korxonalarining samarali va samarador faoliyatini
ta'minlashda katta ahamiyatga ega bo'lgan jarayonlardan biridir. Quyidagi yo'llar
bu maqsadga erishishda yordam beradi:
Yangi Texnologiyalar va Asboblar: Sanoat korxonalarining rivojlanishi uchun
yangi texnologiyalar va asboblar juda muhimdir. Bu texnologiyalar, mahsulotni
ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish, taqsimlash va tijoratda
o'zlashtirish, ish samaradorligini oshirish va xizmat sifatini yuqori darajada
oshirish uchun qo'llaniladi.
Avtomatlashtirish: Avtomatlashtirish, sanoat korxonalarining faoliyatini
tizimliroq qilish uchun juda muhimdir. Bu, avtomatik mahsulot ishlab chiqarish
22

jarayonlarini, xizmat ko'rsatishni va boshqa keyinchaliklarni avtomatlashtirish
orqali ish samaradorligini oshirishga yordam beradi.
3D-chap qilish va Additiv ishlab chiqarish: 3D-chap qilish va additiv ishlab
chiqarish texnologiyalari, yangi mahsulotlarni ishlab chiqish va prototiplarni tezroq
va ishonchli ravishda yaratishda juda muhimdir. Bu, korxonalar uchun yangi
imkoniyatlar ochadi va innovatsiyalarni rag'batlantiradi.
IoT (Internet of Things): IoT texnologiyalari, korxonalar uchun mahsulotlarni
taqdim etish, ishlab chiqarish jarayonlarini monitoring qilish, xavfsizlikni oshirish
va ma'lumotlar analizini oshirish uchun muhimdir. Bu, korxonalar uchun
qulayliklar yaratadi va faoliyat samaradorligini oshiradi.
Blokcheyn texnologiyasi: Blokcheyn, sanoat korxonalarining moliyaviy
boshqaruv va ta'minot tizimlarini qat'iyat bilan amalga oshirish uchun ham
muhimdir. Bu, transaksiyalarni xavfsizlikda saqlash, mahsulotlar va xizmatlarni
tizimli ravishda taqsimlash va qayd etish, shuningdek, loyihalarni konsensus
asosida amalga oshirish uchun foydalaniladi.
Big Data va Ma'lumotlar Analizi: Ma'lumotlar analizi, korxonalar uchun
ma'lumotlardan foydalanishni optimallashtirish va ma'lumotlar asosida qarorlar
qabul qilishni oshirishda muhimdir. Big Data, sanoat korxonalarining xarajatlarni
minimalizatsiyalash, sotish strategiyalarini rivojlantirish va mijoz talablari haqida
tushuntiruvchi ma'lumotlar olish uchun foydalaniladi.
Yangi texnologiyalar va modellash, sanoat korxonalarining rivojlanishi,
samarali boshqaruvni ta'minlash va innovatsiyalarni rag'batlantirishda juda
muhimdir. Ular, korxonalar uchun yangi imkoniyatlar ochish, faoliyat
samaradorligini oshirish va xalqaro bozorlarda raqobat qilishda yordam beradi.
Sanoat korxonalarida raxbarlikning mustaqillik sirlari
Sanoat korxonalarida raxbarlikning mustaqillik sirlari faoliyatni samarali
boshqarish, innovatsiyalarni rag'batlantirish va muvaffaqiyatga erishishga
ko'rsatilgan yondashuvlar va strategiyalardan iboratdir. Quyidagi yangi
tendensiyalar xalqaro sanoat korxonalarida raxbarlik sohasida katta e'tkazib beradi:
23

Stratejik maqsadlarni aniqlash: Korxonalar o'zining stratejik maqsadlarini
aniqlash va ularga rioya qilish bo'yicha qat'iy uslubni belgilash zarur. Mustaqil
korxonalar, qat'iy va chuqur stratejik rejalar va maqsadlar taqdim etadi,
shuningdek, ularning amalga oshirilishi uchun kerakli resurslarni taqsimlash va
kerakli qadamni tashkil etishga imkon beradi.
Innovatsiyalarni rag'batlantirish: Mustaqil sanoat korxonalarida
innovatsiyalarga rag'batlantirish katta ahamiyatga ega. Bu korxonalar, yangi
texnologiyalarni qo'llab-quvvatlash, yangi mahsulotlar va xizmatlar yaratish, va
o'zlashtirish jarayonlarini optimallashtirish uchun yangi yondashuvlar va
investitsiyalar qilishga tayyorlar.
Xodimlar va jamoat munosabatlari: Mustaqil korxonalar, xodimlarga qadr-
qimmat berish, ularni rivojlantirish va motivatsiyasini oshirishga ahamiyat beradi.
Sifatli liderlik va o'zini o'zini o'zini boshqarish, jamoat ichidagi munosabatlar va
ishchi motivatsiyasini oshirishda katta rol o'ynaydi.
Risklarni boshqarish: Mustaqil sanoat korxonalarida boshqaruv organlari,
korxonaning o'zida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan xavf va muammoatlarni aniq
ko'rib chiqish va ularni boshqarishga tayyor bo'lishadi. Bu, ilg'or risk baholash,
xavfni boshqarish strategiyalari va krizis vaqtida to'g'ri qarorlar qabul qilishni o'z
ichiga oladi.
Muvaffaqiyatni baholash va monitoring: Mustaqil korxonalar, faoliyatining
natijalarini doimiy ravishda baholash va monitoring qilishga e'tibor qaratadi. Bu,
barcha sohalarida samarali va samaradorlikni oshirish uchun kerakli o'zgarishlarni
aniqlashga va amalga oshirishga imkon beradi.
Transparensiya va ishonch: Mustaqil korxonalar, transparensiyani oshirish va
ishonchni kuchaytirishga e'tibor qiladi. Transparensiya va ishonch, xodimlar,
mijozlar va investorlar o'rtasidagi ishonch va qo'llab-quvvatni kuchaytirishda
muhim bo'lib, korxonaning tashqi imidjini yaxshilashda yordam beradi.
Bu mustaqil korxonalar uchun kritik sirlar, samarali rivojlanish va
muvaffaqiyatga erishishda asosiy xususiyatlardir. Raqamli korxonalar, global ish
24

bozoridagi qat'iy raqobat va ozodlik muammoatlari bilan uchrashishda ham bu
sirlar juda muhim ahamiyatga ega.
3.3 Xalqaro sanoat korxonalarida raxbarliknig yangi tendensiyalari
Xalqaro sanoat korxonalarida raxbarlik sohasida yangi tendensiyalar va
jarayonlar mavjud. Bu tendensiyalar, global ish o'zgarishlari, yangi texnologiyalar
va korxonalar o'rtasidagi ta'sirli murojaatlarga javob berishni talab qiladi. Quyidagi
yangi tendensiyalar xalqaro sanoat korxonalarida raxbarlik sohasida katta e'tkazib
beradi:
Global integratsiya va hamkorlik: Xalqaro korxonalar, global bozorda qat'iy
o'rin egallash va qo'llab-quvvatlashning ko'proq e'tiborini olishmoqda. Bu
integratsiya, xalqaro ish tizimlarini va qo'llab-quvvatlashni kuchaytiradi,
shuningdek, xalqaro xodimlar tajribalarini o'z ichiga oladi va qo'llab-
quvvatlashgan munosabatlarni rivojlantiradi.
Texnologik integratsiya va innovatsiyalar: Xalqaro korxonalar yangi
texnologiyalarni qo'llab-quvvatlash va rivojlantirish orqali faoliyatlarini
rivojlantirishga yordam beradilar. Bu innovatsiyalar, ish rejalarini
optimallashtirish, mahsulot yoki xizmatlarni yaxshilash va yangi bozorlar ochishda
muhim rol o'ynaydi.
Mijozlarga fokuslanish: Xalqaro korxonalar, mijozlarining talablari va
ehtiyojlariga tez va samarali javob berishga fokuslanmoqda. Bu, mijozlar bilan
yaqin munosabatlarni mustahkamlash, ularning ehtiyojlarini tushunish va ular
uchun yangi xizmatlar va mahsulotlar yaratishga yo'l ochishni o'z ichiga oladi.
Qulaylik va innovatsiyalarni qo'llab-quvvatlash: Xalqaro korxonalar,
xodimlarning innovatsiyalarga qaratilgan ravishda qo'llab-quvvatlash va ularni
innovatsiyalarni takomillashtirishga rag'batlantirish uchun yangi platformalar,
dasturlar va imkoniyatlar yaratishga qaratilgan. Bu, xodimlarni rivojlantirish,
motivatsiyasini oshirish va faol ishtirokini rag'batlantirishga yordam beradi.
Ta'lim va rivojlanish: Xalqaro korxonalar, xodimlarining ta'lim va
rivojlanishiga katta e'tibor qaratmoqda. Bu, xodimlarga yangi texnologiyalar,
25

xalqaro ish tartiboti, tillar va boshqa mutaxassisliklar bo'yicha dasturlar va
platformalar orqali rivojlantirish imkoniyatlarini taqdim etishni o'z ichiga oladi.
Boshqaruvning o'zlashtirilishi: Xalqaro korxonalar, demokratik va yuqori
yoki past boshqaruv organlarini o'zlashtirishga katta e'tibor qaratmoqda. Bu, ishchi
o'zini o'zlashtirish, maslahatlarni olish va qaror qabul qilish jarayonlarini qo'llab-
quvvatlashni o'z ichiga oladi.
Bu tendensiyalar xalqaro sanoat korxonalarida raxbarlik sohasida katta
o'zgarishlarni keltirib chiqaradi va ularga moslashish, yangi imkoniyatlar yaratish
va faoliyatni samarali boshqarishga qaratilgan yangiliklarni o'rganish uchun katta
e'tkazib beradi.
Muvofiq misollar va tajribalar: Dunyo miqyosidagi sanoat korxonalarining
raxbarlik tizimi va takomillashtirish jarayoni.
Xalqaro miqyosdagi sanoat korxonalarining raxbarlik tizimi va
takomillashtirish jarayoni haqida ko'proq ma'lumot olish uchun, bir necha misollar
va tajribalar keltirib chiqamiz:
Toyota: Toyota, rivojlanayotgan va innovatsiyalarga e'tibor berayotgan bir
nechta muvaffaqiyatli dasturlar takomillashtirgan. Ular, "Toyota Tizimi" deb
nomlanuvchi tizimni amalga oshirish orqali ishlab chiqarish jarayonlarini
optimallashtirishga, ish samaradorligini oshirishga, texnologik innovatsiyalarni
rag'batlantirishga va xodimlarni rivojlantirishga e'tibor berishadi.
General Electric (GE): GE raxbarlik tizimi va takomillashtirishda innovatsion
yondashuvlarga e'tibor beruvchi korxonalardan biri hisoblanadi. Ularning
"Crotonville Leadership Development Institute" deb nomlangan xodimlar ta'lim
markazi, rivojlantirish va innovatsiyalarni rag'batlantirish uchun eng yaxshi
maslahatlar va tajribalar orqali rivojlantirilgan.
Siemens: Siemens, xalqaro miqyosdagi sanoat korxonalarining raxbarlik
tizimi va takomillashtirishida yangiliklarga e'tibor beradi. Ularning "Siemens
Leadership Excellence Program" deb nomlangan raxbarlik ta'lim dasturi,
rivojlantirishga e'tibor berish va boshqaruv organlari o'rtasidagi munosabatlar
o'rtasida ko'p yo'l ochdi.
26

Samsung: Samsung, xalqaro miqyosdagi korxonalar o'rtasida rivojlanish va
boshqaruvning mustaqil ravishda o'zlashtirilishida yangiliklarga e'tibor beruvchi
korxonalardan biri hisoblanadi. Ularning "Samsung Leadership Development
Center" va boshqaruvning boshqarilishi tizimi, xodimlar ta'lim va rivojlantirishni
rag'batlantirish uchun katta muhimlikka ega.
Amazon: Amazon, innovatsiyalarni rag'batlantirish va raxbarlikni
takomillashtirishda raqobatbardosh muhim korxonalar o'rtasida hisoblanadi.
Ularning "Amazon Leadership Principles" deb nomlangan 14 asosiy prinsipi bor,
ularga amal qilish orqali xodimlar o'zlarini rivojlantirish, faoliyatlarini
rivojlantirish va korxonaning muvaffaqiyatiga qo'llanadi.
Bu misollar, xalqaro miqyosdagi sanoat korxonalarining raxbarlik tizimi va
takomillashtirish jarayonlarini ilg'or ko'rib chiqish uchun yaxshi namunalar
hisoblanadi. Ularning o'zlariga xos rivojlanish va boshqaruv modeli bor va ular
katta muvaffaqiyatga erishishda muhim rol o'ynaydilar.
27

Xulosa
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, Sanoat korxonalarida raxbarlikni oson va
sifatli takomillashtirish uchun quyidagi uslublar va jarayonlar kritik ahamiyatga
ega:
Demokratik Boshqaruv: Sanoat korxonalarida demokratik boshqaruv tizimi
raxbarlikni oson va samarali takomillashtirishning muhim qismidir. Bu uslubda,
barcha xodimlar o'z fikrlarini bildirish, qo'llab-quvvatlashda ishtirok etish va
boshqaruv organlariga maslahat bermoq imkoniyatiga ega bo'ladi. Bunday oqimlar
xodimlar motivatsiyasini oshirish, innovatsiyalarni rag'batlantirish va faoliyatni
samarali boshqarishga o'z hissasini qo'shadi.
Xodimlarni Rivojlantirish: Xodimlarni rivojlantirish va ta'lim berish
korxonaning raxbarlik tizimini takomillashtirishning yomonolmay tajribalardan
biri hisoblanadi. Xodimlarni ta'limga ega bo'lish, ularning mehnat kuchini oshirish,
yangi bilim va ko'nikmalarini o'rganish, va innovatsiyalarni qo'llab-quvvatlash
imkonini taqviyotlashga yordam beradi.
Ishchi motivatsiyasini oshirish: Ishchi motivatsiyasini oshirish, sanoat
korxonalarida raxbarlikni oson va sifatli takomillashtirishning asosiy qatori
hisoblanadi. Bu maqsadga erishish uchun korxonalar xodimlarga tanishish,
xarajatlarni baholash, tanqidiy maslahatlar bermoq va taqdim etish, va tanqidiy ish
faolligini rag'batlantirishning boshqa usullaridan foydalanishadi.
Innovatsiyalarni Rag'batlantirish: Sanoat korxonalarida innovatsiyalarni
rag'batlantirish va yangiliklarni qo'llab-quvvatlash, raxbarlikni
takomillashtirishning muhim qismlaridan biridir. Bu, yangi texnologiyalarni
qo'llab-quvvatlash, ish faoliyatini avtomatlashtirish, va yangi mahsulotlar va
xizmatlar yaratish orqali korxonaning samaradorligini oshirish imkonini yaratadi.
Bu uslublar va jarayonlar sanoat korxonalarida raxbarlikni oson va sifatli
takomillashtirishda katta muhimiyatga ega. Raxbarlar bu qator asosiy uslublar va
jarayonlardan foydalanib, korxonaning samaradorligini oshirish, xodimlar
motivatsiyasini qo'llab-quvvatlash va innovatsiyalarni rag'batlantirish imkonini
yaratishadi.
28

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Yormatov, I. T., Yuldasheva, N. A., & Toshpulatov, I. A. (2020). Issues of
electronic trade development in Uzbekistan. ISJ Theoretical & Applied Science, 12
2. Юлдашева Нилуфар Абдувахидовна. Инқирозга қарши бошқарувда
давлат томонидан таRибга солишнинг асосий йўналишлари // Экономика и
финансы (Узбекистан). 2020. №2 (134). URL :
https :// cyberleninka . ru / article / n / in - irozga - arshi - bosh - aruvda - davlat - tomonidan -
tartibga - solishning - asosiy - y - nalishlari (дата обращения: 01.05.2021).
3. Jumayev A. Z. Makroiqtisodiyot: O'quv qo'llanma. – Т .: Innovatsion rivojlanish
nashriyot matba uyi, 2018.
4. Ishmuhamedov A.E., Djumayev Z.A, Jumayev Q. X. Makroiqtisodiyot: O'quv
qo'llanma. T.: O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg'armasi
nashriyoti, 2005. -192 bet.
5. Dornbush R.,Fisher S., Makroekonomika: Darslik. M: INFRA-M, 1997 5.
Gregory Mankiw. N. Macroeconomics. 9 th edition. Harvard University. NY.:
Worth Publishers, 2016.
Foydalanilgan saytlar
1. https://www.gov.uz
2. https://lex.uz
3. https://stat.uz
4. https://cyberleninka.ru
5. https://iqtisodiyot.tsue.uz
6. https://lib.jizpi.uz/mod/resource/view.php?id=3107&redirect=1
7. https://kompy.info
29

Sanoat iqtisodiyoti

Sotib olish