Dokument ma'lumotlari

Narxi 20000UZS
Hajmi 121.3KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 25 May 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Iqtisodiyot

Sotuvchi

Asadbek Mamarizayev

Ro'yxatga olish sanasi 09 Aprel 2024

143 Sotish

Sanoat tarmoqlari korxonalariga investitsiya kiritish orqali asosiy fondlarni modernizatsiya qilish masalalari

Sotib olish
Oʻ ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI ANDIJON MASHINASOZLIK INSTITUTI «IQTISODIYOT» kafedrasi «Sanoat iqtisodiyoti» fanidan KURS ISHI Mavzu: SANOAT TARMOQLARI KORXONALARIGA INVESTITSIYA KIRITISH ORQALI ASOSIY FONDLARNI MODERNIZATSIYA QILISH MASALALARI . Bajardi: Talabasi: ___________________________________ Tekshirdi: __________________________________ Reyting bali ________________________________ Andijon – 2024 SANOAT TARMOQLARI KORXONALARIGA INVESTITSIYA KIRITISH ORQALI ASOSIY FONDLARNI MODERNIZATSIYA QILISH MASALALARI REJA: KIRISH 1. Korxonaning iqtisodiy samaradorligini oshirishda investitsiyalar va asosiy fondlarni modernizatsiyalashning nazariy asoslari 2. Asosiy fondlar va ularni korxona faoliyatidagi o’rni. 3. Sanoat korxonalariga investitsiyadan foydalanish samaradorligini oshirish istiqbollari 4. “Andijon mexanika zavodi” AJda asosiy fondlardan foydalanish holati tahlili XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI ILOVALAR KIRISH Xorijiy investitsiyalar iqtisodiy o‘sish va iqtisodiyotni rivojlantirishni ta‘minlashning asosiy omillaridan biri hisoblanadi. Jahon tajribasi shuni ko‘rsatadiki, qaysi davlat faol investitsiya siyosatini yuritgan bo‘lsa, o‘z iqtisodiyotining barqaror o‘sishiga erishgan. O‘zbekistonda keyingi yillarda investitsiya jarayonlarining faollashuvi kuzatildi. Bugungi kunda yurtimizda, chet el investitsiyalari hisobidan qiymati 23 milliard dollarlik 456ta loyiha amalga oshirilmoqda. Shu sababli ham investitsiya – bu iqtisodiyot drayveri, o‘zbekcha aytganda, iqtisodiyotning yuragi. Investitsiya bilan birga turli soha va tarmoqlarga, hududlarga yangi texnologiyalar, ilg‘or tajribalar, yuksak malakali mutaxassislar kirib keladi, tadbirkorlik jadal rivojlanadi. SHularning barchasini hisobga olib, Prezidentimiz SH.M.Mirziyoyev 2018-yilda boshlagan ishlarimizni mantiqiy davom ettirish va yuksak bosqichga ko‘tarish maqsadida, 2019 - yilga― Faol investitsiyalar va ijtimoiy rivojlanish yili, deb nom berdi. Yilga bunday nom berganibarchaga juda katta vazifalar va mas‘uliyat yuklaydi. Biz faqat investitsiyalarni faol jalb qilish, yangi ishlab chiqarish quvvatlarini ishga tushirish hisobidan iqtisodiyotimizni jadal rivojlantirishga erishamiz. 2019 yilda barcha manbalar hisobidan qariyb 138 trillion so‘mlik yoki 2022 yilga nisbatan 16 foiz ko‘p investitsiyalarni o‘zlashtirish mo‘ljallanmoqda. Bu borada to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar miqdori joriy yilga nisbatan qariyb 1,5 barobar oshirilib, 4,2 milliard dollarga yetkaziladi. Natijada 142 ta zamonaviy korxona ishga tushiriladi. 1 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.Mirziyoyevning2022-yil 28-dekabrdagi OliyMajlisga ―Taraqqiyotimizningyangi bosqichi bo'lgan 2022 yildaamalga oshirilgan asosiy ishlar yakuni va O'zbekiston Respublikasini 2019 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng ustuvor yo'nalishlarigabag‘ishlangan murojatnomasi. O‘zbekiston milliy axborot agentligi T.: 28.12.2022 y.‖ fanining baxstalab muammolaridan biri hisoblanadi. Bu muammolarni iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida yanada chuqurroq o‘rganish zaruriyati ushbu bitiruv malakaviy ishi mavzusini tanlashga sabab bo‘ldi. Ushbu maqsadlarni amalga oshirish ushun quyidagi asosiy vazifalarni bajarish ko‘zda tutilgan:  Investitsiyaturlari, ahamiyati va asosiy fondlarni modernizatsiya qilishdagi o‘rni;  Asosiy fondlar turlari va ularning korxona faoliyatidagi o‘rni;  Asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanish ko‘rsatkichlari;  Andijon mexanika zavodi AJ ning texnik-tashkiliy tavsifi;  Andijon mexanika zavodi AJ ning texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari tahlili;  Korxonada asosiy fondlardan foydalanish holati tahlili;  Sanoat tarmoqlari korxonalariga kiritilayotgan investitsiyalar samaradorligini oshirishning asosiy yo‘nalishlari;  Andijon mexanika zavodi Ajda investitsiyadan foydalanishni takomillashtirish chora- tadbirlari;  Mazkur muammolarning yechimi bo‘yicha samarali xulosa va takliflar ishlab chiqish. Kurs ishining ob’ekti ― Andijon mexanika zavodi aksiyadorlik jamiyati Kurs ishining predmeti - Korxonaning asosiy fondlari hisoblanadi. Maqsad esa mamlakatga investitsiya kiritish orqali asosiy fondlarni modernizatsiyalash yo‘llarini izlab topish va amaliyotga joriy etishdir. Kurs ishining nazariy va uslubiy asoslari -O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.M.Mirziyoyevning mamlaqatimizda iqtisodiyotni rivojlantirish bo‘yicha qabul qilingan farmon va qarorlar, tanlangan mavzu bo‘yicha vatanimiz va xorijiy iqtisodchi olimlarningilmiy ishlari hisoblanadi. Mazkur ilmiy tadqiqotda ushbu muammolar bo‘yicha O‘zbekiston Reshublikasining Qonunlari, me‘yoriy xujjatlari, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining Qarorlari, Internet tarmog‘idan olingan ma‘lumotlar va Andijon mexanika zavodi AJ reja va hisobot ma‘lumotlaridan foydalanildi. Kurs ishining tuzilishi- kirish, asosiy mazmunini ifodalovchi 4 ta savol, xulosa va takliflar, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati, hamda ilovalardan iborat. 1.Korxonaning iqtisodiy samaradorligini oshirishda investitsiyalar va asosiy fondlarni modernizatsiyalashning nazariy asoslari Ma‘lumki har bir davlatda, uning iqtisodi rivojlangan yoki iqtisodiyoti o‘tish davri xususiyatiga ega bo‘lishidan, qat‘iy nazar, mazkur mamlakatga xorijiy sarmoyaning kirib kelishi hamisha ijobiy hodisa sifatida qaraladi. Chunki kirib kelayotgan sarmoyaning ko‘payishi to‘lov balansini yaxshilash orqali, milliy valyuta kursiga ijobiy ta‘sir ko‘rsatadi, texnik bazani yangilashga xizmat qiladi, zamonaviy ish yuritish uslubini tadbiq etadi va bu bilan iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantiradi. SHunday ekan, investitsiyalarning iqtisodiy mazmun- mohiyati to‘g‘risida iqtisodchi olimlar fikrlariga nazar tashlasak, ular o‘rtasida xilma-xil fikrlar mavjud. Investitsiyalarga aniq bir ta‘rif berilmagan. Jumladan, professor D.G‘.G‘ozibekov investitsiyalarning iqtisodiy mazmun-mohiyatini moliyaviy kategoriya sifatida talqin etib, quyidagi ta‘rif berib o‘tgan: ―Investitsiyalarning mazmuni aniq va ishonchlimanbalardan mablag‘ olish, ularni asosli holda safarbar etish, risklar darajasini hisobga olgan holda kapital qiymatini saqlashvako‘zlagan samarani olishdan iborat bo‘ladi .‖ 2 Professor N.H.Haydarov investitsiyalar mazmun-mohiyatiga quyidagi ta‘rifni beradi: Investitsiya-bu mulk shaklidan qat‘iy nazar, tadbirkorlik asosida faoliyat ‖ ko‘rsatayotgan jismoniy va yuridik shaxslar yoki davlatning iqtisodiy va ijtimoiy samara olish maqsadida o‘z boyliklarni qonun darajasida bo‘lgan har qanday tadbirkorlik ob‘ektiga sarflashidir . ‖ 3 O‘zbekiston Respublikasining 1998-yil 24-dekabrdagi ― Investitsiya faoliyat to‘g‘risidagi qayta tahrirdagi qonunida investitsiyaga quyidagicha ta‘rif berilgan: ―Investitsiya-iqtisodiy va boshqa faoliyat ob‘ektlariga kiritilgan moddiy va nomoddiy ne‘matlar hamda ularga doir huquqlar ‖ 4 sifatida ta‘riflanadi. 2 D.G.G‘ozibekov.Investitsiyalarnimoliyalashtirishmasalalari.T.:―Moliya nashriyoti.2003yil26- ‖ bet. 3 N.H.Haydarov. Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida korxonalar investitsion faoliyatidagi moliya-soliq munosabatlarinitakomillashtirishmasalalari.I.f.d.ilmiydarajasiniolishuchunyozilgandissertatsiya.-T.:2003yil 29-bet Shundayqilib,Investitsiyadegandakelgusidadaromad(foyda)olishyoki ijtimoiy samaraga erishishi maqsadida qonun doirasida iqtisodiyotning turli tarmoqlarivasohalarigainvestorlartomonidanqo‘yiladiganbarchaturdagimulkiy, moliyaviy va intellektual boyliklar tushuniladi. Boshqacha aytganda, investorlar- mulkchilikning har xil ko‘rinishidagi moddiy, moliyaviy va nomoddiy boyliklarni iqtisodiy-ijtimoiy daromad olish maqsadida muomalaga kiritishdir. U.Sharp investitsiyalarga quyidagicha ta‘rif beradi: Istiqbolda yanada ko‘proq‖ miqdordagi mablag‘ olish uchun ma‘lum miqdordagi pul bilan bugun ajralishdir. Real investorlar asosan moddiy aktivlarga (yer, uskunalar, zavodlar) qilingan investitsiyalar. Moliyaviy investitsiyalar bu qog‘ozda bitilgan shartnomalardir. Bularga oddiy aktsiyalar va obligatsiyalar kiradi. Rivojlanayotgan iqtisodiyotda investitsiyalarning asosiy qismi real investitsiyalarga tegishlidir. Rivojlangan iqtisodiyotda esa investitsiyalarning asosiy qismi moliyaviy investitsiyalash institutlarining keng miqiyosida rivojlanishi real investitsiyalarining o‘sishiga sababchi bo‘ladi. Investitsiyalarining bu ikki shakli bir-biri bilan raqobatlashuvchi emas, balkibir-birini to‘ldiruvchidir. ‖ 5 Investitsiya tushunchasi yagona to‘liq belgi berishlik uchun anchagina keng tushuncha bo‘lib hisoblanadi. Iqtisodiy fanning turli qismlarida va amaliy faoliyatning turli sohalarida investitsiya mazmunini o‘zining xususiyatlariga ega. Makroiqtisodiyotda investitsiyalar ishlab chiqarishda yangi vositalarga, turar- joylarga investitsiyalar va moddiy zahiralarining o‘sishiga qilinadiganxarajatlardan tashkil topadigan yalpi xarajatlarning bir qismi hisoblanadi. Investitsiyalar-bu joriy davrda iste‘mol qilinmagan va iqtisodiyotda kapital o‘sishini ta‘minlovchi YaIMning bir qismidir. Ko‘pgina adabiyotlarda investitsiya terminida noaniqliklar uchraydi. Birinchidan,investitsiyalar gafuqorolarningiste‘molchilikinvestitsiyalari (maishiy ‖ texnika, avtomobil, ko‘chmas mulk va boshqalar) qo‘shib yuboriladi. 4 O‘zbekistonRespublikasining―Investitsiyafaoliyatito‘g‘risida giQonuni,1998yil24-dekabr2-modda. ‖ 5У.Шарп,Г.Александр,Дж.Бейли. ―Инвестиции :Пер.с.англ.-М.:ИНФРА-М, ‖ 1997 Bunday investitsiyalar esa kapitalni o‘sishini va foyda olishini ta‘minlamaydi. Ikkinchidan, investitsiyalar va kapital qo‘yilmalar terminlarini tenglashtirishadi. Kapital qo‘yilmalar korxonaning moliyaviy mablag‘larini asosiy kapitalga avanslashtirish bilan bog‘liq investitsiya faoliyatining shaklidir. Investitsiyalar esa nomoddiy va moliyaviy aktivlarga qo‘yilishi ham mumkin. Uchinchidan, ko‘pgina manbalardainvestitsiyalarni pul mablag‘larini qo‘yish deb ta‘riflanadi. Amaliyatda esa, barcha hollarda bunday bo‘lmadi. Investitsiyalarni boshqa shakllarda ham amalga oshirish mumkin. Investitsiyalar turli shakllarda amalga oshiriladi va ularni tahlil qilish, rejalashtirish uchun alohida xususiyatlaridan kelib chiqqan holda guruxlashtiriladi. Birinchidan , qo‘yilish ob‘ektiga qarab investiyiyalar real va moliyaviy shakllarga ajratiladi. Real investitsiyalar (kapital qo‘yilmalar) – pul mablag‘larini korxonaning moddiy va nomoddiy aktivlarga sarflanishidan iborat. Moddiy investitsiyalar asosiy kapitalning elementlarini sotib olish bilan bog‘liq bo‘lib, ko‘pchilik hollarda investitsion loyihalar doirasida amalga oshiriladi. SHuning uchun o‘z mablag‘lari bilan birga qarzga olingan mablag‘lar ham foydalanilishi mumkin. Qarzga mablag‘ olingan holda investor rolini aniq loyihalarga kredit mablag‘lari ajratayotgan bank bajaradi. O‘zbekiston Respublikasining Investitsiya faoliyati to‘g‘risi gi Qonunida‖ investitsiya mo‘ljallangan ob‘ektiga ko‘ra, kapital, innovatsiya va ijtimoiy ‖ investitsiyalarga bo‘linadi (3-modda). Ikkinchidan , investitsiyada qatnashish harakteriga ko‘ra bevosita va portfel investitsiyalar farqlanadi. Bevosita investitsiya investorni o‘z moliyaviy mablag‘larini joylashtirish ob‘ektini tanlash imkoniyatini beradi. Portfel investitsiyalar tijorat banklari, investitsion kompaniyalar, fondlar va boshqalar yordamida amalga oshriladi. Moliyaviy vositachilar to‘plangan mablag‘larni samarali, daromad keltiradigan qilib joylashtiriladi. Portfel investitsiyalar boshqa elmetentlarning anderrayting yordamida qimmatli qog‘ozlarga joylashtirish shaklida nomoyon bo‘ladi. Uchinchidan , investitsiyalash davriga qarab investitsiyalar qisqa muddatli (bir yilgacha bo‘lgan muddatga beriladi) va uzoq muddatli (bir yildan oshiq muddatga beriladi) bo‘ladi. Masalan, oddiy aktsiyalar umuman biror-bi rmuddat bilan cheklanmaydi. Masalan, depozit sertifikati olti oy muddatga beriladi-bu qisqa muddatli qo‘yilmalar vositasidir. Lekin, uzoq muddatli qimmatli qog‘ozlarni sotib olish va qisqa muddatdan, masalan olti oy o‘tgandan so‘ng, investor o‘zoqmuddatli qurolni qisqa muddatli maqsadlar uchun foydalanish mumkin. Ko‘pincha investorlar ana shunday qurollarni tanlaydilar va o‘z pullarini qisqa muddatlarga qo‘yishni xohlaydilar. To‘rtinchidan , mulk shakllaridan kelib chiqib investitsiyalar xususiy, davlat, qo‘shma va xorijiy shakllarga ajratiladi. Xususiy investitsiyalar nodavlat yuridik shaxslarning va fuqorolarning mablag‘larini tadbirkorlik faoliyati ob‘ektlariga qo‘yilishini anglatadi. Davlat investitsiyalari davlat byudjeti va davlat korxonalarining mablag‘larini joylashtirish orqali nomoyon bo‘ladi. Beshinchidan, xududiy joylashtirish bo‘yicha investitsiyalar ichki va tashqi investitsiyalarga bo‘linadi. Oltinchidan, investitsiyalar tavakkallik darajasi bo‘yicha yuqori tavakkalli va past tavakkalli investitsiyalarga ajratiladi. Moliya sohasida tavakkallik deganda investitsiyalarga mutloq yoxud nisbiy miqdordagi foyda kutiladigan ancha kam bo‘ladi, boshqacha aytganda ― tavakkallik atamasi kutilmagan natija olish imkoniyatini anglatadi. Ko‘yilma mablag‘lariga foydani mutloq yoxud nisbiy miqdorlarini yoyilishi qanchalik keng bo‘lsa tavakkallik shuncha katta bo‘ladi va aksincha. O‘zbekistonRespublikasiningInvestitsiyafaoliyatito‘g‘risidagiqonunda: Investitsiya faoliyati - investitsiya faoliyati sub‘ektlarining investitsiyalarni amalgaoshirishbilan bog‘liq xarakatlar majmui‖ 6 sifatida ifodalanadi. Fikrimizcha, investitsion faoliyatga berilgan ta‘riflar, uning mohiyatini to‘la ochib berolmaydi. CHunki investitsion faoliyatda investitsiyalarning ketma- ketligi vaularningo‘zgaruvchanligi(metamorfozi),ya‘niresurslar(qiymatliklar)- qo‘shish (xarajatlar) va investitsiya natijada samara (foyda, daromad) olish yotishi kerak. Agar samara olinmasa investitsiyalashga rag‘bat ham bo‘lmaydi. 6 O‘zbekistonRespublikasining―Investitsiyafaoliyatito‘g‘risida giQonuni,1998yil24dekabr2-modda.‖ Investitsiyalash kim tomonidan amalga oshirilganligi nuqtai nazaridan ikki turga, ya‘ni ichki va tashqi investitsiyalarga bo‘linadi. Ichki investitsiyalar-bu mazkur davlat h.ududida ichki investorlar tomonidan yo‘naltiriladigan investitsiyalardir. Tashqi investitsiyalar-bu xorijiy investorlar tomonidan yo‘naltiradigan investitsiyalar bo‘lib, chet el mulkdorlari tomonidaniqtisodiyotning turli tarmoqlariga (sanoat, qishloq xo‘jaligi, transport va h.k) uzoq muddatga qo‘yilgan kapital mablag‘lardir 7 . Investitsiyalarni turlari bo‘yicha tasniflanishi quyidagilarda ko‘rishimiz mumkin: INVESTITSIYaLAR Moddiy boyliklar Moliyaviy boyliklar Intellektual boyliklar Boshqa boyliklar - binolar; - inshootlar; -asboblar uskunalar; -transport vositalar; - boshqalar. -pul mablag‘lari; -bankdagi maqsadli jamg‘armalar; -sug‘urta polislari; -boshqa qimmatli qog‘ozlar. -avtorlik huquqi; -ixtirolardan foydalanish huquqi(nou- xau); -boshqa intellektual boyliklar. -tabiiy rusurslardan foydalanish,ye r va mulklardan foydalanish huquqlari; -ijara huquqlari; - boshqalar. 1.1 -rasm.Investitsiyalarning tasniflanishi 8 Investitsiyalashning bosh bosqichlari quyidagilar bo‘ladi: resurslarni kapital qo‘yilmalarga aylantirish(resurslarning kapitallashuvi), ya‘ni bunda ( 7 Финансово-кредитнийсловарь.Том1.―Финансыистатистика .–М.:1984.-С.470 ‖ 8 ErgashevSH,UzoqovA.Investitsiyalarnitashkiletishvamoliyalashtirish.O‘quvqo‘llanma. –T.:Istisod-moliya, 2008.28-bet investitsiyalar investitsion faoliyatning aniq ob‘ektlariga tranformatsiyasi jarayoni yuz beradi; qo‘yilgan mablag‘larning kapital qiymati o‘sishiga aylanishi. (ekspluatatsiyaga berilgan ob‘ektlar va ishlab chiqarish quvvatlari shaklida); kapital qiymatining daromad foyda) shaklida o‘sishi, ya‘ni investitsiyalashning oxirgi (so‘nggi) maqsadi amalga oshiriladi. SHunday qilib, investitsiyalarning bosh va oxirgi nuqtalari tutashadi. Bunda yana ketma-ketlik, bir-biri bilan yangi aloqa shakllanib: daromad (foyda) - resurslar- oxirgi natija, ya‘ni jamg‘arish jarayoni takrorlanadi. Investitsion faoliyatda investorlar investitsiya resurslarini iqtisodiyot sohalariga foyda (daromad) olish yoki samaraga erishish uchun joylashtiradi. Bunda uning tarkibiy tizimini investitsion faoliyatning ob‘ekti va sub‘ektlaritashkil etidi. Demak, investitsion faoliyatning mohiyatini ochishda jamg‘arish (resurslar),investitsiya qo‘yish va ularning kapitallashuvi jarayonlarini ham birga olib qarash lozim. Shundan kelib chiqqan holda, investitsion faoliyat–bu iqtisodiy va boshqa faoliyat ob‘ektlariga resurslarning kapitallashuvini ta‘minlash foyda (daromad) olish maqsadida investorlarning resurslarni jamg‘arish va ularni turli shakllarda qo‘yish bilan bog‘liq bo‘lgan barcha amaliy xarakatlari yig‘indisi deb tushunish kerak. Investitsion faoliyat investitsiyalashning eng asosiy markaziy bo‘g‘ini hisoblanadi, chunki aynan ana shu jarayonda investitsiya bir ko‘rinishdan ikkinchiko‘rinishgao‘tadi,ya‘ni jamg‘armalar(resurslar),ko‘yilmalar(xarajatlar), kapital mulk (tayyor keng ma‘noda investitsion faoliyat-bu g‘oyalar ishlab chiqarish va investitsiya loyihalarini asoslash, ularni moddiy-texnik va moliyaviy ta‘minlash, buning natijasida barpo etilayotgan ob‘ekt faoliyatini boshqarish va investorlarning o‘z oldiga qo‘ygan maqsadlariga erishish imkoniyatlarini ham aks ettiradi 2.Asosiyfondlarvaularnikorxonafaoliyatidagi o’rni. Zamonaviy iqtisodiyot fani asosiy fondlarni ma‘lum bir iste‘mol qiymati ko‘rinishida ijtimoiy mehnat asosida yaratiluvchi, ishlab chiqarishning moddiy buyumlashgan material omillari qatoriga kiritadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalarning asosiy fondlari va ishlab chiqarish quvvatidan foydalanish samaradorligini oshirish alohida o‘rin tutadi. Korxonaning sanoat ishlab chiqarishdagi o‘rni, uning moliyaviy holati, bozordagi raqobat bardoshligi ham yuqoridagilarga bog‘liq bo‘ladi. Hozirgi bozor sharoitlarida korxona kuchi va vositalari yordamida yaratilgan asosiy fondlar ishlab chiqarish quvvatlarini shakllantirish va ulardan foydalanishga faol ravishda ta‘sir ko‘rsatuvchi mulk hisoblanadi. Butun xalq xo‘jaligi miqyosida asosiy fondlar mamlakatning milliy boyligini tashkil qiladi.Ishlab chiqarish jarayonida asosiy fondlarning har bir elementi ro‘li, ularning jismoniy va ma'naviy o‘zgarishlari, ulardan foydalanishga ta'sir etuvchi omillar haqida aniq tassavurga ega bo‘lgan holda asosiy fondlar va ishlab chiqarish quvvatidan foydalanish samaradorligini oshirishga imkon beruvchi, ishlab chiqarish harajatlarini pasaytirish va mehnat unumdorligini ko‘tarishni usul va yo‘nalishlarni aniqlash mumkin. Ishlab chiqarish jarayonida korxona ishchilari mehnat vositalari yordamida mehnat predmetlariga ta'sir o‘tkazib ularni tayyor mahsulotga aylantiradilar. Asosiy fondlar korxona ishlab chiqarish vositalarining bir qismi bo‘lib, ishlab chiqarish jarayonida uzoq vaqt ishtirok etadi va o‘zining natural-moddiy holatini yo‘qotmaydi hamda o‘z qiymatini tayyorlanayotgan mahsulotlarga qismlab o‘tkazib beradi. Asosiy fondlar qiymatini tayyorlanayotgan mahsulotga o‘tkazish jarayoni amortizasiya deb, ushbu jarayonda to‘plangan mablag‘lar esa amortizasiya ajratmalari deb ataladi. Iqtisodiy maqsadlariga ko‘ra, asosiy fondlar ishlab chiqarish va noishlab chiqarish fondlariga taqsimlanadi. Ishlab chiqarish asosiy fondlari o‘z mohiyatiga ko‘ra, korxonaning ishlab chiqarish potensialini tashkil qilib, ularning tarkibiga quyidagilar kiradi: * İshlab chiqarish binolari va inshootlari; * Uzatish qurilmalari; * Quvvat mashinalari va uskunalari; * İshchi mashinalar va uskunalar; * Transport vositalari; * o‘lchov va tartibga solish asboblari va qurilmalari; *foydalanish muddati bir yildan kam bo‘lmagan va qonunchilikda belgilab qo‘yilgan qiymatlardagi asboblar va ishlab chiqarish inventari. Asosiy ishlab chiqarish fondlari ishlab chiqarishda band bo‘lgan barcha mutaxassis va xodimlar soni bilan birgalikda, korxonaning ishlab chiqarishapparati deb ataladi. Korxona asosiy fondlari tarkibini quyidagi 2.1- rasm ko‘rinishida aks ettirish mumkin. 2.1-rasm.Korxonaasosiyfondlarining tarkibi. Noishlab chiqarish asosiy fondlari korxona asosiy fondlarining ishlab chiqarishda bevosita ishtirok etmaydigan qismi bo‘lib, shu sababli o‘z qiymatini tayyor mahsulotga o‘tkazmaydi. Bular qatoriga asosan korxona balansida turuvchi turarjoy (uy-joy fondi), oshxona, profilaktoriya, klub, bolalar bog‘chasi va yaslilar, sport-sog‘lomlashtirish va boshqa ob‘ektlar kiritiladi. Madaniy- maishiy va sog‘lomlashtirish yo‘nalishidagi noishlab chiqarish asosiy fondlari ishlab chiqarish asosiy fondlari bilan foydalanish muddati, natural shaklning saqlanishi,o‘z qiymatini sekin-asta yo‘qotishi kabi ko‘p jihatlari bilan o‘xshashdir. Mehnat predmetiga o‘tkazuvchi ta‘siriga ko‘ra, asosiy ishlab chiqarish fondlari aktiv va passiv turlarga bo‘linadi. Asosiy ishlab chiqarish fondlarining passiv turiga bino va inshoatlar, aktiv turiga esa quvvat mashina va uskunalari, ishchi mashina va uskunalar, transport vositalari, texnologik liniyalar, ya‘ni biron bir turdagi mahsulot yaratishda foydalaniluvchi mehnat qurollari kiritiladi. Korxonaning aktiv asosiy ishlab chiqarish fondlari eng harakatchan va ahamiyatli hisoblanadi. Fan-texnika taraqqiyoti davomida ko‘plab korxonalarda aktiv ishlab chiqarish fondlarining salmog‘i ortadi, ularning tarkibi va ko‘rinishi o‘zgaradi, asosiy fondlar guruh va turlarining ma‘naviy eskirish tufaylialmashinish sur‘ati tezlashadi. Ishlab chiqarish miqyosining o‘sishi va boshqa ijobiy o‘zgarishlar sharoitlarida, ba‘zan korxonaning asosiy fondlari, jumladan, ishchi mashinalar va uskunalar, ishlab chiqarish binolari, qurilmalar va hokazolar yetmay qoladi. Bunday hollar ro‘y berganda korxona shartnoma asosida o‘ziga kerakli bo‘lgan asosiy fondlarni yollaydi va ular ijaraga olingan hisoblanadi. Ijaraga beruvchi va ijaraga oluvchi o‘rtasida yuzaga keluvchi mulk munosabatlari lizing deb ataladi (ingl. Lease - ijara). Asosiy ishlab chiqarish fondlari strukturasiga asosiy ta‘sir qiluvchi omillar bo‘lib, ishlab chiqarilayotgan mahsulot xarakteri, mahsulot ishlab chiqarish hajmi, mexanizasiya va avtomatlashtirilganlik darajasi hamda korxonaning iqlim va geografik joylashishi va xususiyatlari hisoblanadi. Birinchi omil binolarning qiymati va o‘lchamiga, transport vositalari va o‘tkazish qurilmalarining hissasiga tasir qiladi . Mahsulot ishlab chiqarish hajmining oshishi -maxsus ishchi mashina va jihozlari hissasining oshishiga olib keladi. Xuddi shunday uchinchi va to‘rtinchi omillar ham asosiy fondlartuzulishiga ta‘sir ko‘rsatadi. Asosiy fondlar tarkibidagi bino va inshootlar hissasi iqlim sharoiti bilan ham bogliq. Quyidagilar asosiy ishlab chiqarish fondlari tuzilishining yaxshilanishga olib keladi: * uskunalarniyaxshilashva zamonaviylashtirish; * uskunalar xususan hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘lgan stanoklar, avtomatlashtirilgan va yarim avtomatlashtirilgan stanoklar, universal va murakkab stanoklar, avtomatik liniyalar hamda hisoblash dasturlash stanoklari tuzilishini takomillashtirish; * bino va inshootlardan optimal foydalanish, bo‘sh turgan joylarga qo‘shimcha uskunalar o‘rnatish; * korxonaning qurilish loyihalarini to‘g‘ri tuzish va qurilish rejasini sifatli qilib amalga oshirish; * ortiqcha va kam foydalaniladigan uskunalarni tugatish. «Korxona iqtisodiyoti»ga ekspluatasiya qilinayotgan asosiy fondlarningyoshi, birinchi o‘rinda mashina va asbob-uskunalarning yoshi katta ta‘sir ko‘rsatadi. Hozirgi paytda mashina va sanoat uskunalarini yosh bo‘yicha guruhlashda taxminan quyidagi muddatlardan kelib chiqiladi: 5 yilgacha, 5 yildan 10 yilgacha,10 yildan 15 yilgacha,15 yildan 20 yilgacha,20 yildan 25 yilgachava hokazo. Mashina va uskunalarning ekspluatasiya muddati qanchalik yuqori bo‘lsa, korxonaning ishlab chiqarish quvvatlari shunchalik past bo‘ladi, mahsulotlar sifati pasayadi, bekor turib qolish va talofatlar ko‘payadi hamda aksincha. Bundan tashqari, korxona asbob-uskunalaridan uzoq vaqt mobaynida foydalanilganida ta‘mirlash uchun ham ko‘p xarajatlar sarflanadi. Asosiy fondlar bozor iqtisodiyoti sharoitida - ishlab chiqarishni intensifikatsiya qilishning hamma omillari hisobiga iqtisodiy rivojni ta‘minlovchi bosh omildir. Sanoat korxonalari asosiy ishlab chiqarish fondlari ko‘rinishli turkumlanishi bo‘yicha quyidagi guruhlarga bo‘linadilar: binolar, inshootlar; uzatishqurilmalari; mashinalar va jihozlar, shu jumlada kuch mashinalari va jihozlari, ishchi mashinalar va jihozlar, laboratoriya jihozlari, hisoblash texnikasi, boshqa mashina va jihozlar; transport vositalari; kompyuterlar. Asosiy fonlarning aktiv (faol) elementlarini me‘yorda ishlab turishini ta‘minlovchi binolar, inshootlar, uskunalar asosiy fondlarning passiv qismiga kiradi. Asosiy ishlab chiqarish fondlarining tuzulmasiga ta‘sir ko‘rsatuvchi muhim omillar quyidagilar:  chiqariladigan mahsulot xususiyati;  mahsulotni ishlab chiqarish hajmi;  avtomatlashtirish va mehanizatsiyalash darajasi;  ixtisoslashtirish va kooperatsiyalash darajasi;  korxonajoylanishiningiqlimiyvageografiksharoiti. Asosiy ishlab chiqarish fondlarining tuzulmasini yaxshilanishiga quyidagilar imkon beradi:  jihozlarni yangilash va modernizatsiyalash;  progressiv datsgoh va mashinalar, ayniqsa oxirgi jarayonlarni bajaruvchi datsgohlar, avtomatik va yarim-avtomatik datsgohlar, universal agregatli datsgohlar, avtomatik liniyalar, raqamli datsur boshqaruvili datsgohlar salmog‘ini oshirish hisobidajihozlar tuzulmasini takomillashtirish;  bino va inshootlar, ochiq maydondagi qo‘shimcha o‘rnatilgan jihozlardan yaxshi foydalanish;  korxona qurilishi loyihalarini to‘g‘ri tuzish va uni yuqori sifatliqilibbajarish; ortiq va kam ishlatuvchi jihozlarni tugatish va alohida guruhlar orasidagi mutanosiblikni ta‘minlovchi jihozlarni o‘rnatish. Asosiy fondlarning aniq belgili tomonlari bu qiymatining yuqoriligi vaxizmat muddati uzoqligidir. Bundan tashqari bir vaqtning o‘zida ilmiy texnika taraqqiyotiga va texnik daraja o‘sishiga faol ta‘sir etadi. Shunga asosan tadbirkorlik faoliyatida asosiy fondlarni sotib olishga quyidagi talablar qo‘yiladi: 1. Yuqori unumdorlikka ega bo‘lishi; 2. Foydalanishda samaradorligini bo‘lishi; 3. Universalligi; 4. Ishdagi chidamliligi va ishonchliligi. Korxona ishining samaradorligi ko‘p miqdorda mehnatni fond bilan qurollanganligi darajasi bilan bog‘liqdir. Bu ko‘rsatkich korxona asosiy ishlab chiqarish fondi qiymatining ishchilar soniga nisbati sifatida aniqlanadi. Bu miqdor uzluksiz o‘smog‘i kerak, chunki texnik-qurollanish bunga bog‘liq, demak mehnat unumdorligiga ham bog‘liq. Korxona asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishni yaxshilashning asosiy yo‘nalishlari sifatida quyidagilarni ko‘rsatish mumkin: -smena davomida uskunalar bekor turib qolishini qisqartirish va uning oldini olish; -uskunalarning smenalik koeffitsientini oshirish; -bekor turuvchi uskunalarni qisqartirish va tugatish; -ta‘mirlash va profilaktika tadbirlarini o‘z vaqtida va sifatli ravishda amalga oshirish; -uskunalarni ekspluatatsiya qiluvchi xodimlarning malakasini oshirish; -ishlab chiqarishni tashkil etishni va resurslar bilan ta‘minlashni yaxshilash. 3. Sanoat korxonalariga investitsiyadan foydalanish samaradorligini oshirish istiqbollari . Bugungi kunda milliy taraqqiyotning mantiqiy bosqichi – mamlakatimizni jadal isloh etish va modernizatsiya qilish davri izchil ravishda davom etmoqda. O'zbekiston jahon xaritasidan mustaqil davlat sifatida joy olgandan keyingi tarixan qisqa davr ichida demokratik jamiyat hamda ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotiga asoslangan erkin iqtisodiyotni shakllantirish yo‘lida ahamiyatliishlar amalga oshirildi va salmoqli natijalar qo‘lga kiritildi. Bunda mamlakatimiz rahbari tomonidan rivojlanish strategiyasining puxta ishlab chiqilganligi, ijtimoiy- iqtisodiy islohotlar maqsadi va vazifalari, amalga oshirish yo‘llarining aniq va to‘g‘ri ko‘rsatib berilganligi bosh maqsad yo‘lidagi yutuq va marralarning salmoqli bo‘lishiga imkon yaratdi. Respublikamizda oxirgi yillarda mamlakatni ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirish dasturining izchil amalga oshirilishi natijasida iqtisodiy o‘sishning yuqori, barqaror va muvozanatlashgan sur‘atlari va makroiqtisodiy barqarorlik tendentsiyalari mustahkamlanib, aholi turmush darajasi yuksalib mamlakatimizda tarkibiy o‘zgarishlarni izchil amalga oshirishda qulay investitsiya muhitining yaratilgani asosiy omil bo‘lib kelmoqda. Investitsiya jarayonlarini kuchaytirishga qaratilgan chora-tadbirlar natijasida yildan-yilga investitsiya hajmi sezilarli darajada ortib bormoqda. Iqtisodiyotga jalb qilingan investitsiyalar hajmi 10,9 foizga o‘sdi vaAQSH dollari hisobida14 milliard 600 million dollarni tashkil etdi. Bunda jami kapital qo‘yilmalarning 21,2 foizdan ortig‘i yoki 3 milliard dollardan ziyodini xorijiy investitsiya va kreditlar tashkil qildi. Ularning to‘rtdan uch qismi to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiyinvestitsiyalardir. Investitsiya siyosatini amalga oshirish vositalari va usullari investitsiyalarning turli yo‘nalishlarda sarflanishi va joylashtirilishini rag‘batlantiradi. Investitsiya qo‘yilmalarining amaldagi samaradorligiolinganfoydagaasoslanibbaholanadi. O‘zbekistonda yaratilgan investitsiya muhiti iqtisodiyotning yanada rivojlanishi va barqaror turmush darajasini ta‘minlashdan tashqari Respublika chet el kapitallarini jalb qilish uchun raqobat qilishiga ham imkon beradi. Yirik investitsiya loyihalarini amalga oshirishda nufuzli xalqaro moliyaviy tashkilot va institutlarning ishtirok etishi Respublikadagi investitsiya muhitining jalb etuvchanligidan dalolat beradi. Umuman olganda, mamlakatda yaratilgan investitsiya muhiti va ustuvor yo‘nalishlar iqtisodiyotni sifat jihatdan yuqori darajaga chiqarish, mamlakatning ishlab chiqarish salohiyatini mustahkamlash, yuqori turmush sharoitlarini yaratish va Respublikani jahondagi rivojlangan mamlakatlar qatoriga kiritish hisoblanadi. Ular sirasiga quyidagilar kiradi: - kredit va soliq imtiyozlari orqali tarmoqlar, sohalar va alohida korxonalarni kapital mablag‘lar bilan ta‘minlashni rag‘batlantirish; - ishlab chiqarish quvvatlarini to‘liq ishga tushirish uchun investitsiya jarayonlarini ma‘muriy tomondan qo‘llab-quvvatlash va hokazo. Endilikda boshlangan tarkibiy o‘zgarishlarni davom ettirish dasturlari va chora-tadbirlarini ishlab chiqish hamda quyidagicha amalga oshirish mo‘ljallanmoqda: - Sanoat tarmog‘ini yangi texnika bilan jihozlash, bu tarmoq ishlab chiqarishini hamda u bilan bog‘liq boshqa sohalarni takomillashtirish; - respublika iqtisodiyotining yuqori samarali, eksportga yo‘naltirilgan tuzilmasini shakllantirish; - iqtisodiyotning o‘zak tarmoqlarini texnika bilan qayta jihozlash va yanada rivojlantirish; - yengil va qayta ishlash sanoati korxonalarini texnika bilan qayta jihozlashni moliyalashtirish; - yuqori texnologiyani va ilm-fanga asoslangan ishlab chiqarishlarni jadal rivojlantirish. Mintaqaviy ishlab chiqarish va u yerda olib borilayotgan iqtisodiy siyosat mazmun jihatidan mintaqaning innovatsion salohiyatiga bog‘liq bo‘lib, o‘z navbatida mintaqaning kelgusidagi ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini oldindan belgilab beradi. Mintaqaning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi uch manbaga asoslanishi mumkin: - ishlab chiqarish omillari (o‘sishning ekstensiv turi); - investitsiyalar (rivojlanishning o‘rta darajasi, o‘sishning ekstensiv-iqtisodiy turi); - innovatsiyalar (oliy daraja, iqtisodiy o‘sishning intensiv turi). Har bir mintaqa bir vaqtning o‘zida mazkur manbalardan foydalanadi, shu sababli ham, qoida tariqasida ulardan biri ustuvor hisoblanishi sababli,mintaqalarni iqtisodiy o‘sish darajasi va sifati bo‘yicha tasniflash imkoniyatini beradi. Global raqobat rivojlanishining bugungi sharoitida ijro hokimiyatining ustuvor harakatlari iqtisodiyotni jadal va barqaror o‘stirishning innovatsion rivojlanishiga, ilmiy salohiyatning innovatsion faoliyatini faollashtirishga qaratilgan bo‘lishi lozim. Bu innovatsion faoliyat iqtisodiy o‘sishga ta‘sir ko‘rsatuvchi intensiv omillar qatoriga mamlakatdagi innovatsion jarayonlar kiradi. Mazkur sohada amalga oshirilgan ishlar dinamikasi bilan O‘zbekiston Respublikasida ishlab chiqarilgan innovatsion mahsulotlar va ishlar, ko‘rsatilgan xizmatlar hajmi orqali ko‘rish mumkin. Ta‘kidlash lozimki, 2020 yildan keyingi davrda O‘zbekiston ijtimoiy-iqtisodiy hayotiga yangi impuls berildi. O‘zbekiston RespublikasiPrezidenti SH.M.Mirziyoyevning say-harakatibilanolibborilayotgan ham ijtimoiy, ham iqtisodiy hamda ma‘naviy-ma‘rifiy sohalardagi islohotlar mamlakat aholisi ijtimoiy hayotida ham chuqur o‘zgarishlar amalga oshishiga olib keldi. Mamlakatda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy va ma‘naviy sohalardagi islohotlarning me‘yoriy-huquqiy asosini O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 7 fevraldagi PF-4947-sonli ―O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakat strategiyasi to‘g‘risida gi‖ Farmoni tashkil qiladi. Ushbu Farmonning ijrosini ta‘minlash maqsadida iqtisodiyotni modernizatsiyalash keng qamrovli, murakkab jarayon bo‘lishi bilan birga, ayni paytda u maqsadga yo‘naltirilganlik tavsifini ham namoyon etadi. Zero, modernizatsiyalash jarayonlarining davlat tomonidan tartibga solinib turilishi ularning samardorligini oshiradi, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotni jadallashtirish imkonini beradi. Bundan ko‘rinadiki, iqtisodiyotimizning yetakchi tarmoqlarini modernizatsiya qilish va yangilashga ustuvor e‘tibor qaratish, barcha resurs va imkoniyatlarni yetakchi tarmoqlar taraqqiyotiga safarbar etish – islohotlarningbosh vazifasiga aylanishi lozim. Hukumatimiz tomonidan iqtisodiyotga xorijiy sarmoyalarni jalb etish uchun qulay sharoit yaratilgan va bunday xarakatlar doimo qo‘llab-quvvatlangan. Jumladan, -xo‘jalik faoliyati uchun barqaror huquqiy me‘yorlar yaratilmoqda; -korxona faoliyatiga ortiqcha ta‘sir ko‘rsatuvchi tashqi aralashuvlar cheklandi; -korxonalarni ro‘yxatga olish va mahsulotlarga litsenziya va sertifikat berishdagi ortiqcha jarayonlar kamaytirildi; -investitsiyalarni jalb qilishni rag‘batlantirish maqsadida maxalliy ishlab chiqaruvchilarga nisbatan qo‘shma va xorijiy korxonalarga ko‘pgina imtiyozlar va yengilliklar berildi. Respublikamiz iqtisodiyotida, jumladan, sanoatda ularni ko‘proq jalb etish hamda samaradorligini oshirishda ijobiy siljishlar kuzatilmoqda. CHunki xorijiy investitsiyalar sanoatni tarkibiy tuzilishini takomillashtirib, tarmoqni zamonaviy- ilg‘or texnika va texnologiyalar bilan ta‘minlaydi, kapital yetishmovchiligi sharoi- tida mablag‘ bilan ta‘minlashni to‘ldiradi, ilg‘or boshqaruv tajribasini yo‘naltirishga ko‘maklashadi, mamlakat oziq-ovqat bozorini barqarorlashtiradi va sanoatning eksport salohiyatini oshiradi. SHuningdek, xorijiy investitsiyalar sanoat joylarda turmush sharoitining yaxshilanishi, yangi ish o‘rinlarining yaratilishiga olib keladi hamda mavjud ijtimoiy muammolarni hal etishda muhim manba bo‘lib xizmat qiladi. Hali mamlakatimiz sanoatlarida xorijiy investitsiyalarni jalb qilish borasidagi imkoniyatlardan to‘liq foydalanilayotgani yo‘q. Tahlillar ko‘rsatadiki, mavjud imkoniyatlardan samarali foydalanishda quyidagi bir qator omillar to‘sqinlik qilmoqda: -xorijiy investitsiyani jalb etuvchi korxonalarning tashqi bozorga chiqishda yetarli bilim va tajribaga ega emasligi; -investitsiya jarayonida ishtirokchi tomonlarning o‘zaro bir-birlari to‘g‘risida yetarli ma‘lumotga ega emasliklari yoki bu ma‘lumotlarning doimo ham to‘liq va ishonchli bo‘lavermasligi va h.k. Bu kabi muammo va to‘sqinliklarni bartaraf etish uchun bizning fikrimizcha, quyidagi chora-tadbirlar tizimini amalga oshirish maqsadgamuvofiqdir: -xalqaro maydonda mamlakatimizdagi investitsiya muhiti, milliy iqtisodiyotning yetakchi tarmoq, kompaniya va tashkilotlarining investitsion imkoniyatlari to‘g‘risidagi ma‘lumotlarni keng targ‘ib etish, tahlil qilish, baholash va tasdiqlash kabi tadbirlarni kuchaytirish; -mamlakatimizdagi bozor axborot xizmatini rivojlantirish, marketing xizmati faoliyatini va tashqi iqtisodiy qonunchilikni faollashtirish; -yirik xorijiy banklarning filiallarini, xalqaro kompaniya va korporatsiyalar vakolatxonalarini ochish uchun yetarli sharoitlar yaratish; -infratuzilma sohasidagi (yo‘llar, transport, aloqa) qo‘shma investitsiyalarni amalga oshirishni faollashtirish; -xorijiy mamlakatlar bilan hamkorlik strategiyasini, ayniqsa dengiz yo‘llariga chiqib olish va shu orqali eksport-import yuk tashuvlarini amalga oshirishga yo‘naltirilgan, o‘zaro foydali kooperatsiya aloqalarini yo‘lga qo‘yish va boshqalar. Investitsiya siyosatiningo‘zi, xuddibozor iqtisodiyotini qurish kabi, alohida maqsad bo‘lishi mumkin emas. U mablag‘larni iqtisodiyotning eng istiqbolli va hayot uchun muhim yo‘nalishlari–sanoat, yoqilg‘i-energetika kompleksi va boshqa asosiy tarmoqlarga ajratishni nazarda tutuvchi, fan-texnika va ijtimoiy taraqqiyotni ta‘minlovchi, keng miqyosda oladigan bo‘lsak, respublikaning mustaqilligini mustahkamlashga xizmat qiluvchi ustuvorliklarga muvofiq bo‘lishi lozim. Iqtisodiyotimizning yetakchi tarmoqlarini jadal isloh qilish va diversifikatsiyalash jarayonlarini investitsiyalarsiz, ayniqsa, to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarsiz samarali amalga oshirib bo‘lmaydi. SHunga ko‘ra, mamlakatimiz viloyat, shahar va tumanlari rahbarlari, tarmoq va idoralarning mutassadilari, barcha tadbirkor va ishbilarmon fuqarolar o‘z faoliyatida iqtisodiyotimizga investitsiyalarni jalb etish masalasini hal etishga alohida ehtibor qaratishi, markaziy o‘rin ajratishi lozim. Bu esa, pirovardida, respublikamiz iqtisodiyotiningqisqavaqtichidajahontalablarigajavobberadiganmahsulot ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish imkoniyatlariga ega bo‘lishiga zamin yaratadi. Shuo‘rinda,ta‘kidlashjoizki,xorijiyhamkorlar bilan siyosiy-diplomatik sohadagi hamkorlikni rivojlantirishga doir Yo‘l xaritalari ni ishlab chiqish,‖ O‘zbekistonning xorijiy hamkorlar bilan 2022 yilga mo‘ljallangan savdo- iqtisodiy, investitsiyaviy, texnologik va moliyaviy-texnik hamkorligini tubdan rivojlantirish va kengaytirish rejalashtirilmoqda, bu esa YaIMni yanada oshirish imkonini beradi. 4.“Andijon mexanika zavodi”Ajda asosiy fondlardan foydalanish holati tahlili Andijon Mexanika zavodi aksiyadorlik jamiyati 1933-yil 7- noyabrda «Kalininneft» tresti otalig‘ida «markaziy mexanika ustaxonasi» negizidatashkil etildi. Zavodning dastlabki faoliyati neft quduqlarini burg‘ulash va neftni qayta ishlash dastgoxlarini ta‘mirlash bilan bogliq mahsulotlarni ishlab chiqarish bo‘ldi. Zavod o‘tgan yillar mobaynida O‘rta Osiyo respublikalari va xususan O‘zbekiston Respublikasi neft gaz sanoati uchun uskunalar va yordamchi moslamalar ishlab chiqardi. Korxona mahsulotlari 18 ta chet davlatlariga eksport qilingan. 1994 - yilda«Uzneft gaz kazib chiqarish» DAB buyrug‘iga asosan zavod «Andijon mexanika zavodi» deb qayta nomlandi. 1999 yil yanvar oyidan boshlab zavod«Uzbekneftegaz» Milliy Xolding Kompaniyasining«Uzneftegazmash» aktsionerlik kompaniyasi tarkibiga kiritildi. Hozirgi paytda zavodda 50 xildan ortiq mahsulotlar ishlab chiqarilmoqda. Bu mahsulotlarburg‘ulashnasoslarivagazomotokompressorlaruchunextiyotqismlar, 1,6 MPagacha yuqori bosimda ishlovchi rezervuarlar, 5m 3 dan 2000m 3 lik xajmdagi sig‘imlar, turli nostandart uskunalar ishlab chiqarishdan iborat. Zavodning umumiy maydoni 13,6 gektardaniborat. Umumiyusti yopiq binolar 55617 m 2 maydonni band etadi. SHu jumladan : - Ishlab chiqarish va yordamchi sexlar maydoni 32297m 2 - Ishlab chiqarish sexlari maydoni 29514 m 2 Ishlab chiqarish sexlari tarkibiga quyidagilar kiradi: - Mexanik ta‘mirlash sexi - Qozon payvandlash sexi. - Temirchilik sexi. - CHo'yan quyuv sexi. - Gaz ballonlar sexi Korxonada tayyorlanadigan mahsulotlarga texnika bo‘limi tomonidan me'yoriy xujjatlar yaratiladi va ishlab chiqarish sexlariga yetkaziladi. Texnika bo‘limi yetuk malakali muxandis loyihachi, muxandis texnologlar bilan to‘lik ta‘minlangan. Temirchilik sexi korxonada ishlab chiqarilayotgan extiyot qismlar uchun yarim tayyor mahsulotlarni yetkazdirib berishga moslashgan sex bo‘lib, metall kesuvchi frezerlik dastgoxlari, 2 va 3 tn.li bolg‘a, 16 tn.nadan 1000 tn. kuch bilan shtamplashga moslashgan maxsus presslar bilan jihozlangan. 2 va 3 tn.libolgalarda 200kg.gachatemir mahsulotlari kizdirilgan holatda yarim tayyor mahsulot holatiga keltiriladi. 16tn.nadan 1000tn. kuch bilan shtamplashga moslashgan maxsus presslarda kizdirilgan va sovuq holatda metallar qoliplar yerdamida shtamplanadi. Yarim tayyor mahsulotlar armaturalar sexiga yetkazdiriladi va maxsus tokarlik, frezerlik dastgoxlarida tayyor mahsulot holatiga keltiriladi. Kuymalar armaturalar sexida tokarlik dastgoxlarida tayyor mahsulot holatiga keltiriladi. Korxonalarda iqtisodiy jarayonlarni boshqarishni tashkil qilish ob‘ektiv qonunlardan foydalanishning harakatdagi mexanizmini ishlab chiqishni talab qiladi. Bunday mexanizm menejment asoschilari tomonidan ilgari surilgan tamoyillarda (printsiplarda) o‘z aksini topadi. Korxonani boshqaruv strukturasini quyidagi 2.1-chizma asosida ko‘rib o‘tamiz. Korxonaning rahbari bo‘lib boshqaruv raisi hisoblanadi. Boshqaruv raisiga raisning 1-o‘rinbosari bosh muxandis, o‘rinbosarlar, iqtisodiyot va buxgalteriya boshqarmasi bo‘ysunadilar. Raisning I-o‘rinbosariga ishlab chiqarish sexlari, ishlab chiqarish laboratoriyasi, texnologiya va sifat nazorat bo‘limi bo‘ysunadilar. Bosh muxandisga bosh mexanik, bosh energetik, texnika xavfsizligi bo‘limi bo‘ysunadilar. Raisning o‘rinbosariga axborot tahlil, ishlab chiqarish va sotish bo‘limi, shuningdek shaxobchalar bo‘ysunadilar. Iqtisodiyot va moliya bosh boshqarmasiga hisobchilar bo‘limi, reja-iqtisod bo‘limi, moliya va marketing bo‘limi, tayyor mahsulot savdosini tashkillashtirish va marketing bo‘limi bo‘ysunadilar. SHuningdek boshqaruv raisiga maxsus bo‘lim, xodimlar bo‘limi, devonxona, huquqshunos va qo‘riqlash bo‘limi bo‘ysunadilar. Mahsulotni sotish tijorat ishlari bo‘yicha boshqaruv raisi o‘rinbosari bo‘lib, u o‘zini 2 ta bo‘limiga ega. Ularga: ta‘minot bo‘limi, avtotransport bo‘limi kiradi. Boshqaruv raisini ishlab chiqarish ishlarini tashkil etish bo‘yicha barcha ishlarini bosh muxandis boshqaradi . Biz amaliy jihatdan o‘rganayotganAndijonmexanikazavodi AJdaasosiy‖ iqtisodiy ko‘rsatkichlari tahlilini quyidagi 2.2.1-jadval ma‘lumotlari asosidaamalga oshiramiz. Korxonaning ohirgi yillarda erishayotgan natijalari iqtisodiy faoliyatiga o‘z ta‘sirini ko‘rsatgan. Korxonada ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi 2020-yili 52061000 ming so‘mni, 2021-yili60873822 ming so‘mni va 2021-yili68574254 ming so‘mni tashkiletgan.Bundanko‘rinibturibdiki aksiyadorlikjamiyatimahsulotlarinihajmi ohirgi 2021-yili o‘tgan 2020 yilga nisbatan 8812822 ming so‘mga ortgan va 116,9 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2021 yilga nisbatanming so‘mga ortgan, hamda foizni tashkil etgan. Demak ohirgi yillarda korxona tomonidan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar miqdori ortib bormoqda va bu iqtisodiy natijalarga o‘z ta‘sirini ko‘rsatgan. Korxonadasanoatishlabchiqarishxodimlarining o‘rtachasoni2020yili 794 kishini, 2021 yili 794 kishini, 2022 yilio‘zgarmagan. Bundan ko‘rinib turibdiki aksiyadorlikjamiyatida ishchi xodimlarini soni ohirgi 2021 yili o‘tgan 2020 yilga nisbatan 6 kishiga ortgan hamda 101,5 foizni tashkil etgan. Yuqoridagi ma‘lumotlardan ko‘rinib turibdiki aksiyadorlikjamiyatida ishchi xodimlar soni ham bir muncha ortgan, bu o‘zgarishlarni ishchi xodimlar tarkibi bo‘yicha o‘zgarishi quyidagicha bo‘lgan, ya‘niinjener-texnik xodimlar soni 2020 yilga nisbatan 6 kishiga ortgan va 105,6 foizni tashkil etganliginiko‘rishimiz mumkin, bu o‘zgarishlar hisobiga jamiyatning ishchilari soni 2020 yili674 kishini, 2021yili 680 kishini tashkil etgan. Bundan ko‘rinib turibdiki aksiyadorlikjamiyatida ishchilar soni ohirgi 2022 yili o‘tgan 2020 yilga nisbatan 6 kishiga ko‘paygan, hamda 101 foizni tashkil etgan. Yuqoridagi ma‘lumotlardan ko‘rinib turibdiki aksiyadorlikjamiyatida ishchi xodimlar sonibir muncha ortgan. Bu o‘zgarishlar hisobiga, ya‘nimahsulot hajmini ortishi va ishchi xodimlar sonini o‘zgarishi hisobiga mehnat unumdorligi ham bir muncha ortgan. Korxonada ishchi xodimlar tarkibini o‘zgarishini batafsil ularning salmog‘ ko‘rsatkichlari asosida ko‘rib o‘tamiz, ya‘nijamiyatda ishchilarni sanoat ishlab chiqarishxodimlari tarkibidagi salmog‘i 2020 yili 86,1 foizniva 2021 yillarda 85,6 foizgateng bo‘lgan. Ishchi xodimlardan foydalanish darajasi mehnat unumdorligi ko‘rsatkichi asosida o‘rganiladi. Mehnat unumdorligi vaqt birligi (soat, smena, oy, chorak, yil) ichida bitta xodim tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori yoki bir mahsulot birligini ishlab chiqarishga sarf qilingan vaqt birligi bilan o‘lchanadi, ya‘nimehnat unumdorligi moddiy ishlab chiqarishda vaqt birligi davomida hosil qilingan mahsulot miqdori bilan o‘lchanadi. Bunda individual yakka tartibda ishlovchining (lokal) uchastka, sexdagi, aksiyadorlikjamiyati, tarmoqdagi va barcha iqtisodiyot ko‘lamidagi mehnat unumdorligi farqlanadi. Ijtimoiy mehnat unumdorligi moddiy ishlab chiqarishda band bo‘lgan har bir ishlovchi hisobiga hosil qilingan yalpi ichki mahsulot miqdori bilan o‘lchanadi. Aksiyadorlik jamiyatilarda mehnat unumdorligining darajasi tovar mahsulotining hajmini ishlab chiqarish xodimlarining soniga nisbati bilan aniqlanadi. Korxonaning mehnat unumdorligi ko‘rsatkichi 2020 yili 66574 ming so‘mni va 2021 yili 76667 ming so‘mni, 2022 yili 86366 ming so‘mnitashkil etgan. Bundan ko‘rinib turibdiki aksiyadorlikjamiyatida mehnat unumdorligiko‘rsatkichi ohirgi 2022 yilda 2020 yilga nisbatan 10093 ming so‘mga ortgan, hamda 115,2 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2022 yili o‘tgan 2021 yilga nisbatan 9699 ming so‘mga ko‘paygan va 112,7 foizni tashkil etgan. Yuqoridagi ma‘lumotlardan ko‘rinib turibdiki AJda mehnat unumdorligi ko‘rsatkichi ohirgi yili bir muncha ortib borgan va bu iqtisodiy natijalarga o‘z ta‘sirini ko‘rsatgan. Bunga bevosita aksiyadorlikjamiyatida kadrlar qo‘nimsizligi darajasi ham bevosita ta‘sir ko‘rsatgan. Jamiyatda kadrlar qo‘nimsizligi darajasi 2022 yilda 2020 yilga nisbatan 2,3 ga va 133,8 foizga, 2022 yili 7 foizga teng bo‘lib bu o‘tgan 2021 yilga nisbatan 107,7 foizgako‘payganligini ko‘rishimiz mumkin. 39 2.2.1-jadval Andijon mexanika zavodi aksiyadorlik jamiyatining asosiy texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari № Ko‘rsatkichlar O‘lchov birligi 2020 yi l 2021 yil 2022 2021yilda2020 yilga nisbatan o‘zgarishi 2022 yilda 2021yilganisbatan o‘zgarishi farq (%) farq (%) 1 Tovarmahsulot xajmi ming so‘m 52061 000 60873 82 2 68574 254 88128 22 116, 9 7700 462 112, 6 2 Sanoatishlabchiqarish xodimlar soni, Jami kishi 782 794 794 12 101, 5 0 100 3 Injener- texnikxodimlar soni kishi 108 114 114 6 105, 6 0 100 4 Ishchilar kishi 674 680 680 6 100, 9 0 100 5 Mehnat unumdorligi ming so‘m 66574 76667 86366 10093 115, 2 9699 112, 7 6 Kadrlar ko‘nimsizligi % 6,8 9,1 9,8 2,3 133, 8 7 107, 7 7 Ishhaqi jamgarmasi ming so‘m 67465 7069000 76585 32250 104, 5895 108, 3900 00 0 8 00 3 8 O‘rtachaoylikish haqi so‘m 71893 6,5 741918,6 75625 8,5 22982 103, 2 1433 9,9 101, 9 9 Mahsulot tannarxi ming so‘m 47540 940 55842950 60158 524 83020 10 117, 5 4315 574 107, 7 1 0 Sof foyda ming so‘m 90599 00 6231000 82542 36 - 2828900 68,8 2023 236 132, 4 1 1 Rentabellik darajasi % 19,06 11,16 13,72 - 7,9 58,6 2,58 122, 3 Manba:―Andijonmexanikazavodi aksiyadorlikjamiyatining‖ yillikstatistikhisobotlaridan olingan 40Ish haqi tizimini doimo shunday takomillashtirib borish kerakki, toki u mehnatning miqdori va sifatiga qarab haq to‘lash tamoyiliga mos tushsin, uning sharoiti va natijalarini hisobga olsin, xodimlar malakasini, mehnat unumdorligini oshirishni, mahsulot sifatini yaxshilashni, barcha resurslardan oqilona foydalanishni va ularning tejalganligini rag‘batlantirsin. Ana shuni hisobga olib hozir ishlab chiqarish tarmoqlarida ishchi va hizmatchilarning ish haqini ko‘zda tutilayotgan darajada oshirish asosan aksiyadorlikjamiyatilarning o‘zlari topgan mablag‘lari hisobidan amalga oshiriladi. Bu esa ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga jadalroq ta‘sir ko‘rsatadi. Andijon mexanika zavodi aksiyadorlik jamiyatidaishchilar uchun ajratilgan‖ ish haqi fondi2020 yili 6746500 ming so‘mni va 2021 yili 7069000 ming so‘mni2022 yili7658500 ming so‘mni, tashkil etgan. Bundan ko‘rinib turibdiki aksiyadorlikjamiyatining ish haqi fondi ko‘rsatkichi ohirgi 2022 yili o‘tgan 2020 yilga nisbatan322500 ming so‘mga ortgan, hamda 104,8 foizni tashkil etga, 1960300 ming so‘mga ortgan bo‘lsa,2022 yili o‘tgan 2021 yilga nisbatan589500 ming so‘mga ortgan. Yuqoridagi ma‘lumotlardan ko‘rinib turibdiki Andijon mexanika zavodi ‖ aksiyadorlik jamiyatida ishchilar uchun ajratilayotgan ish haqlari yildan yilga ortib bormoqda, buning hisobiga aksiyadorlikjamiyatida o‘rtacha oylik ish haqi hambir muncha ortgan, ya‘ni2022 yilda 2020 yilga nisbatan22982 so‘mga ortgan va 103,2 foizni, 2022 yili ishchilarning o‘rtacha oylik ish haqi 756258,5 so‘mga teng bo‘lib, 2021 yilga nisbatan 14339,9 so‘mga ortgan va 101,9 foizni tashkil etganligini ko‘rishimiz mumkin. Demak ish haqi fondini ortishi va ishchilar sonini o‘zgarishio‘rtacha oylik ish haqini o‘zgarishiga sabab bo‘lgan. Andijon mexanika zavodi aksiyadorlik jamiyatining iqtisodiy faoliyatini ‖ asosiy ko‘rsatkichlaridan biri mahsulot tannarxi hisoblanadi. Mahsulot tannarxining tarkibiga mahsulot ish va hizmatlar tannarxiga kiritiladigan harajatlar, mahsulot ish bajarish, hizmat ko‘rsatish ishlab chiqarish va sotish harajatlari tarkibi va moliyaviy natijalarning shakllanish tartibi to‘g‘risidagi nizomga muvofik harajat elementlari kiritiladi. 41Andijon mexanika zavodi aksiyadorlik jamiyatida ishlab chiqarilgan mahsulotlar tannarxi 2020 yili 47540940 ming so‘mni va 2021 yili 55842950 ming so‘mni, 2022 yili 60158524 ming so‘mnitashkil etgan. Bundan ko‘rinib turibdiki aksiyadorlikjamiyatining mahsulot tannarxi ko‘rsatkichi ohirgi 2022 yilda 2020 yilga nisbatan 8302010 ming so‘mga ortgan, hamda 117,5 foizni, 2022 yili o‘tgan 2021 yilga nisbatan 4315574 ming so‘mga ortgan va 107,7 foizni tashkil etgan bo‘lsa, tashkil etgan. Yuqoridagi ma‘lumotlardan ko‘rinib turibdiki aksiyadorlik jamiyatida mahsulot ishlab chiqarish hajmiga mos ravishda uning tannarxi ortib borgan. Andijon mexanika zavodi aksiyadorlik jamiyatining iqtisodiy-moliyaviy‖ faoliyatdan olingan natija foyda ko‘rsatkichi asosida tahlil etiladi. Biz amaliy jihatdano‘rganayotganAndijonmexanikazavodi aksiyadorlikjamiyatiningsof ‖ foydasi 2020 yili 9059900 ming so‘mni va 2021 yili 6231000 ming so‘mni, 2022 yili 8254236 ming so‘mni tashkil etgan. Bundan ko‘rinib turibdiki Andijon mexanika zavodi aksiyadorlik jamiyatining sof foydasi ohirgi 2022 yili o‘tgan ‖ 2020 yilga nisbatan 2828900 ming so‘mga kamaygan, hamda 68,8 foizni tashkil etgan, korxonani sof foydasi kamayishiga bevosita ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar tannarxi ortib ketishi sabab bo‘lgan. 2021 yilga nisbatan 2023236ming so‘mga ortgan va 132,4 foiznitashkil etgan. Andijonmexanikazavodi aksiyadorlikjamiyatifaoliyatnatijaviyligibaho ‖ berishning asosiy ko‘rsatkichlaridan biri rentabellik ko‘rsatkichi hisoblanadi. Rentabellik aksiyadorlikjamiyati foydalik darajasini harakterlaydi. Odatda uning bir necha turlari hisob kitob qilinadi. Bu bevosita mulkning shakli bo‘yicha daromadlarning yuzaga chiqish o‘rni yoki bazasi bo‘yicha, foydaning o‘zgarishiga ta‘sir etuvchi birliklar bo‘yicha yoki mustaqil birliklar bo‘yicha aniqlanishi mumkin. Andijon mexanika zavodi aksiyadorlik jamiyatining rentabellik darajasi ‖ 2020yili 19,6 foizni va 2021 yili 11,1 foizni, 2022 yili 13,7 foizni, tashkil etgan. Bundan ko‘rinib turibdiki aksiyadorlikjamiyatining rentabellik darajasi ohirgi pastlaganini ko‘rishimiz mumkin. 422.1.1 – Jadval “Andijonmexanikazavodi”AJningishlabchiqarishquvvatidan foydalanishning tahlili. № Ko’rsatkichlar 202 1 20 22 Farqi Mutloq+ ; -‖ ‖ ‖ ‖ foi zda 1 . Mahsulot ishlab chiqarish hajmi, tonna 101 21 12 455 +2334 +2 3 2 . Ishlabchiqarishquvvati, tonna 136 62 13 662 - - 3 . Ishlab chiqarish quvvatidan foydalanishkoeffitsienti (1/2) 0,73 0,9 1 +018 +0 25 Manba: Andijonmexanikazavodi AJninghisobotma‘lumotlatidanolindi ‖ ‖ 2.3.2-jadval “Andijonmexanikazavodi“AJningasosiyvositalaritarkibi,tuzilishiva dinamik o’zgarishlari tahlili. Ko'rsatkichlar nomi 2021 yil 2022 yil O’zgarishi(+:- ) yil boshiga qoldiq Sa lmo g’I% yil oxiriga qoldiq Sa lmo g’I% Mutloq mingso’m S al mo g’I% Bino…………………… 7279 35 17 ,8 2545 806 35 ,3 +18178 71 1 7,5 Inshoot……………… 1651 31 4, 04 8537 71 11 ,8 +68864 0 7, 76 Uzatish moslamalari……… … 1369 29 3, 35 1661 71 2. 3 +29242 - 1,05 Mashinava jihozlar 1458 35 1671 23 +21345 1 43124 ,7 574 ,2 0 2,5 Shu jumladan: а)kuch mashinava jihozlar 5160 75 12 ,6 6086 85 8, 4 +92610 4, 2 b)ishchi mashina va jihozlar 9066 70 22 ,2 1027 510 14 ,2 +12084 0 - 8 c)o'lchovvatartibgasoluvchi asbob uskunalar,moslamalar va labaratoriya jihozlari. 4891 0, 11 4891 0, 06 - - d)hisoblash texnikasi 3048 8 0, 74 3048 8 0, 42 - - e)boshqamashinava jihozlar - - Transport vositalari 1318 77 3, 22 1318 77 1, 83 - - Asbob uskunlalar - Ishlabchiqarish vositalari 3811 0. 1 3811 0. 05 - - Xo'jalaik jihozlari 1396 0, 03 1396 0, 019 - - Ishchi va mahsulot xayvonlar - - Ko'pyillik------ - - Br holatini yaxshilashdagi kapital xarajatlar (inshootlarsiz) - Boshqa asosiy fondlar 35 0, 001 1485 18 2, 06 148483 2, 059 JAMI: 4083 362 10 0,0 7194 498 311113 6 Xulosa Kurs ishi yuzasida o‘tkazilgan tadqiqotlar yuzasida quyidagi xulosa va tavsiyalar 44ishlab chiqilgan. 1. Zamonaviy iqtisodiyot fani asosiy fondlarni ma‘lum bir iste‘mol qiymati ko‘rinishida ijtimoiy mehnat asosida yaratiluvchi, ishlab chiqarishning moddiy buyumlashgan material omillari qatoriga kiritadi. Hozirgi bozor sharoitlarida korxona kuchi va vositalari yordamida yaratilgan asosiy fondlar ishlab chiqarish quvvatlarini shakllantirish va ulardan foydalanishga faol ravishda ta‘sir ko‘rsatuvchi mulk hisoblanadi. Butun xalq xo‘jaligi miqyosida asosiy fondlar mamlakatning milliy boyligini tashkil qiladi. 2. Iqtisodiy maqsadlariga ko‘ra, asosiy fondlar ishlab chiqarish va noishlab chiqarish fondlariga taqsimlanadi. Ishlab chiqarish asosiy fondlari o‘z mohiyatiga ko‘ra, korxonaning ishlab chiqarish potensialini tashkil qilib, ularning tarkibiga quyidagilar kiradi: - ishlab chiqarish binolari va inshootlari; - uzatish qurilmalari; - quvvat mashinalari va uskunalari; - ishchi mashinalar va uskunalar; - transport vositalari; - o‘lchov va tartibga solish asboblari va qurilmalari; - foydalanish muddati bir yildan kam bo‘lmagan va qonunchilikda belgilab qo‘yilgan qiymatlardagi asboblar va ishlab chiqarish inventari. 3. Korxona asosiy fondlarining turlar bo‘yicha tuzilmasi, ko‘p jihatdan kapital qo‘yilmalarning texnologik tuzilmasi orqali, jumladan, ularning yangi qurilish va qayta ta‘mirlash, amaldagi ishlab chiqarishni kengaytirish va qayta qurollantirish bilan avvaldan belgilab qo‘yilgan bo‘ladi. Asosiy fondlarning turlar bo‘yicha tuzilmasiga ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish va konsentrasiya qilish darajasi ham katta ta‘sir o‘tkazadi. Yirik korxonalar, ishlab chiqarishni fondlar bilan ta‘minlashda va fan-texnika taraqqiyoti yutuqlaridan keng foydalanishda kichik va o‘rta korxonalarga qaraganda ko‘proq imkoniyatga ega. Biroq kichik korxonalar harakatchanroq, ularning boshqaruvi moslashuvchanroq bo‘lib, natijada 45ishlab chiqarishni texnik jihatdan qayta qurollantirish osonroq kechadi. 4.Fan-texnik taraqqiyoti natijasida asosiy fondlarni ishlab chiqarish shartlari va omillari ham o‘zgarib bormoqda, binobarin, joriy bozor baholari va tariflari bilan bog‘liq ravishda ularni ishlab chiqarish xarajatlari ham o‘zgarib bormoqda. Hozirgi kunda asosiy fondlar joriy baholari va tariflariga birinchi darajali ta‘sir qiluvchi omil bo‘lib inflyasiya hisoblanadi. Korxona balansida asosiy fondlar vaqt o‘tishi bilan turli xil qiymatda aks etib qoladi. Ya‘ni, xo‘jalik yuritishning hozirgi sharoitida asosiy fondlarni faqat ularning boshlang‘ich qiymati bo‘yicha haqiqiy baholab bo‘lmaydi va shuning uchun ularni qayta baholash va bir xil qiymatga o‘tkazish zarurati to‘g‘iladi. Asоsiy fоndlardan va ishlab chiqarish quvvatidan samarali fоydalanishning ahamiyati beqiyos. Bu vazifani bajarish, jamiyat uchun zarur mahsulоtlar ishlab chiqishni ko`paytirish, yaratilgan ishlab chiqarish pоtentsialining qaytimini оshirish va ahоli talabini to`larоq qоndirish, jihоzlar balansini yaxshilash, mahsulоt tannarxini tushirish, ishlab chiqarish rentabelligi kоrxоna jamg`armasi o`sishi demakdir. Hоzirgi sharоitda asоsiy fоndlar va ishlab chiqarish quvvatlaridan fоydalanish samaradоrligini ko`tarishga ta`sir ko`rsatuvchi yana bir оmil paydо bo`ldi. Bu xo`jalik yuritishning hissadоrlik shaklining va kоrxоnalarni xususiyalashtirishning rivоjlantirishidir. Har ikkala vоqeada ham, mehnat jamоasi (kоllektivi) asоsiy fоndlarning egasi bo`ladi, ishlab chiqarish vоsitalarini real bоshqarishga, imkоnga ega bo`ladi, asоsiy fоndlar ishlab chiqarish tarkibini mustaqil shakllantira оladi, maqsadli investitsiyalashni оshirishga imkоn beradigan kоrxоna fоydasidan mustaqil fоydalana оladi. Real sektor korxonalarning ishlab chiqarish quvvatlarini oshirish asosida aholining turli – tuman mahsulotlarga bo’lgan talabini muntazam qondirish hozirgi davrning eng asosiy masalalaridan biridir. 1. 4 6Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: 1. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.Mirziyoyevning 2022-yil 28- dekabrdagi Oliy Majlisga ―Taraqiyotimizning yangi bosqichi bo'lgan 2022 yilda amalga oshirilgan asosiy ishlar yakuni va O'zbekiston Respublikasini 2019 yilda ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirishning eng ustuvor yo‘nalishlariga bah‘ishlangan‖ murojatnomasi. O‘zbekiston milliy axborot agentligi T.: 28.12.2022 y 2. O‘zbekiston Respublikasining ―Investitsiya faoliyati to‘g‘risida gi ‖ Qonuni, 2018 yil 24 dekabr 3. Abdukarimov B. A. va Korxona iqtisodiyoti. T.: Fan. 2015. 255 4. Abdullaev A va boshqalar. Moliyaviy hisob. T.: Fan va texnologiya.2015. 180 5. Abdullaev Yo. va boshqalar. Iqtisodiy tahlil. T.: Mehnat. 2018. 430 6. Abdurahmonov Q. X. Mehnat iqtisodiyoti. T.: Mehnat. 2014.520 7. G.G‘ozibekov. Investitsiyalarni moliyalashtirish masalalari. T.: ―Moliya ‖ nashriyoti. 2020 yil. 8. Maxmudov E. X. Korxona iqtisodiyoti. T.: TDIU. 2018. 180 9. Maxmudov E.X. Biznes rejalashtirish. T.: O’zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg’armasi nashriyoti.2015. 166 10. Nazarov A. SH. Mehnatni tashkil qilish va normalash. T.: TDIU. 2019. 198 11. Ortiqov A. Sanoat iqtisodiyoti. T.: O’zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg’armasi nashriyoti. 2018. 215 12. Ortiqov A. , Kalendareva S.G. Sanoat korxonalarida ishlab chiqarishni tashkil etish. T.: O’zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg’armasi nashriyoti. 2017. 146 13. Shoalimov A. Sanoat korxonalari xo’jalik faoliyati tahlili. T.: O’qituvchi. 2017 . 126 14. Andijon mexanika zavodi AJning 2020-2022yillardagi ststistik ‖ ma‘lumotlari 1. 4 7 Foydalanilgan internet saytlar 1. www.books.uz 2. www.uzreport.com 3. www.stat.uz 4. www.glossary.com 5. www.gov.uz

Sanoat tarmoqlari korxonalariga investitsiya kiritish orqali asosiy fondlarni modernizatsiya qilish masalalari

Sotib olish