Информация о документе

Цена 19900UZS
Размер 74.0KB
Покупки 0
Дата загрузки 11 Декабрь 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Дошкольное и начальное образование

Продавец

Bahrom

Дата регистрации 05 Декабрь 2024

66 Продаж

Savod oʻrgatish darslarida oʻquvchilarning mustaqil ishlarini tashkil etish

Купить
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI UNIVERSITETI Ro’yxatga olindi №__________ Ro’yxatga olindi №__________ “_____” ____________20 y. “_____” ____________20 y. “___________________________ “ KAFEDRASI “_____________________________ “ FANIDAN KURS ISHI Mavzu:________________ Bajardi:_________________________________ ________________ fakulteti, guruh talabasi Tekshirdi ; ______________ - 20 2 Savod o rgatish darslarida o quvchilarning mustaqil ishlarini tashkilʻ ʻ etish MUNDARIJA K IRISH……………………………………………………………....................3-7 I. BOB. BOSHLANG ICH SINFDA BOLALARNI SAVODGA ʻ O RGATISHNING ʻ ILMIY-METODOLOGIK ASOSLARI 1.1. Savod o rgatishda mustaqil ishlarni tashkil qilish usullari ........................8-13 ʻ 1.2.. Savod o rgatish davrida mustaqil ishlarning ahamiyati..........................14-18 ʻ II.BOB. SAVOD O RGATISHNING ASOSIY DAVRIDA O QUVCHILARNI ʻ ʻ MUSTAQIL ISHLASHGA O RGATISH. ʻ 2.1. Mustaqil ish turlari.....................................................................……….19-22 2.2. Mustaqil ishlarni tashkil etish orqali bilim samaradorligini oshirish yo llari......................................................................................................23-26 ʻ X ULOSA …………………………………………………………………….27-28 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO YHATI ʻ .............................29-31 KIRISH 3 Mavzuning dolzarbligi. O zbekistonning milliy mustaqillikka erishishi vaʻ hozirgi kunda ma naviy o zgarishlar jamiyatimiz ijtimoiy hayotida tub ʻ ʻ burilishlarni boshlab berdi va ular o zbek xalqining bundan keyingi ʻ taqdirini belgilab berishda muhim rol o ynaydi. Mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab ʻ barkamol avlod tarbiyasiga alohida etibor berib kelinmoqda. Mamlakatimizda ta lim ʻ sohasini islohqilishga yo naltirilgan bir qator chora-tadbirlar amalga oshirilgan. ʻ Jumladan, O zbekiston Respublikasining “Ta lim to g risida”gi Qonuni ʻ ʻ ʻ ʻ qabul qilindi. O zbekiston Respublikasining Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning “Ma lumki, ʻ ʻ yosh avlod tarbiyasi hamma zamonlarda ham muhim va dolzarb ahamiyatga ega bo lib kelgan. ʻ Ammo biz yashayotgan XXI asrda bu masala haqiqatan ham hayot- mamot masalasiga aylanib bormoqda. “Tarbiya qancha mukammal bo lsa, xalq ʻ shuncha baxtli yashaydi”, deydi donishmandlar. Tarbiya mukammal bo lishi uchun ʻ esa bu masalada bo shliq paydo bo lishiga mutlaqo yo l qo yib bo lmaydi.” degan ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ fikrlari tadqiqot ishimizning dolzarbligini o zida ifodalaydi. ʻ Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ta lim siyosatining muhim ʻ maqsadlaridan biri yosh avlodni har tomonlama barkamol insonlar qilib tarbiyalashdir. O zbekistonimizda mustaqillik sharofati bilan barcha sohalarda tub ʻ islohotlar amalga oshirildi, iqtisodiy rivojlantirishning o zbek modeli, kadrlar ʻ tayyorlashning milliy dasturi ishlab chiqildi va bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda. Mamlakatimizda ta lim sohasiga alohida e tibor qaratilib, kelajak ʻ ʻ avlodni tarbiyalash borasida zarur shart-sharoitlar, imkoniyatlar yaratilmoqda. Bugungi kunda dunyo miqiyosida axborot kommunikatsiya tizimining yuksak darajada rivoj topib borayotganligi va bu boshqa sohalar qatorida ta lim jarayoniga ʻ ham kirib kelib, uni yanada sifatli tashkil etishga o z ta sirini ko rsatayotganligi ʻ ʻ ʻ barchamizga ma lum. ʻ Bunday sharoitda inson faoliyatining nazariy va amaliy qirralari ham uzluksiz yangilanib turishi tabiiydir. Pedagogik faoliyat ham alohida va murakkab mehnat turi sifatida bundan mustasno emas. Pedagoglar o z ʻ faoliyatlarida kafolatlangan natijalarni qo lga kiritishga urinmoqdalar. XXI asrni ʻ 4 olimlarimiz tomonidan axborot texnologiyalari asri deb tan olinganligi pedagogik va axborot texnologiyalari kun sayin barcha sohalarda rivojlanayotgani, jumladan, ta lim sohasida ham yangi axborot texnologiyalaridan keng foydalanish an anaviyʻ ʻ o qitish usullaridan ko ra samarali va yuqori natijalarga olib kelmoqda. Shuning ʻ ʻ uchun ham pedagogik texnologiyalarni ta lim jarayoniga joriy etish, ta lim ʻ ʻ samaradorligini oshirish uchun tinimsiz izlanish bugungi kunning ehtiyojiga aylandi. Barkamol avlodni tarbiyalash – “Ta lim to g risdagi” Qonunda Respublika ʻ ʻ ʻ ta lim xodimlari zimmasiga o ta ma suliyatli vazifalar yuklangan. Bu vazifani ʻ ʻ ʻ amalga oshirish jarayoni boshlang ich sinf o quvchilarini o qishiga yangicha ʻ ʻ ʻ yondashish, o qituvchilarni o z kasbiga va tarbiyalanuvchilarga o ta ma suliyatli ʻ ʻ ʻ ʻ munosabatda bo lishni taqozo etadi. Bu dastur yuksak umumiy va kasb-hunar ʻ madaniyatiga, ijodiy, ijtimoiy faollikka, siyosiy hamda ijtimoiy hayotda to g ri yo l ʻ ʻ ʻ topa olish mahoratiga ega bo lgan, istiqbol vazifalarini ilgari surish va hal etishga ʻ qodir kadrlarning yangi avlodini shakllantirish, shuningdek, har tomonlama kamol topgan, jamiyatda turmushga moslashgan, ta lim va kasb-hunar dasturlarini ongli ʻ ravishda tanlash va keyinchalik puxta o zlashtirish uchun ijtimoiy-siyosiy, huquqiy, ʻ psixologikpedagogik va boshqa tarzdagi sharoitlarni yaratishni jamiyat, davlat va oila oldida o z javobgarligini his etadigan fuqarolarni tarbiyalashni nazarda tutgan ʻ pedagogik g oyani ilgari suradi. Mamlakatimiz birinchi prezidenti I. A. Karimov ʻ ta`kidlaganidek: Mustaqillikning dastlabki yillaridanoq butun mamlakat miqyosida ʻ ta`lim-tarbiya, ilm-fan, kasbhunar o rgatish sohalarini isloh qilishga nihoyatda katta ʻ zaruriyat sezila boshlandi. Yurtimizning kelajagi, uning ertangi taqdiri, ozod va obod jamiyat qurilishiga erishishimiz ham ma`lum ma`noda shu islohatlarning natijasiga bog liq edi. “Chunki ta`lim-tarbiya ong mahsuli, lekin ayni vaqtda ong ʻ darajasi va uning rivojini ham belgilaydigan omildir. Binobarin, ta`lim-tarbiya tizimini o zgartirmasdan turib ongni o zgartirib bo lmaydi. Ongni, ʻ ʻ ʻ tafakkurnio zgartirmasdan turib esa biz ko zlagan oliy maqsad- ozod va obod ʻ ʻ jamiyat barpo etib bo lmaydi” degan yurtboshimizning fikrlaridan ta`lim-tarbiya ʻ islohati, yuqori malakali kadrlar tayyorlashga erishish mamlakatimiz taraqqiyotini 5 ta`minlovchi asosiy omillardan biri ekanligini bilib olishimiz mumkin. Mamlakatning ertangi kuni esa, dunyoqarashi keng maktab bolalari va zamonaviy, salohiyatli o qituvchi-murabbiylarga ko p jihatdan bog liqdir. O quv-tarbiya ishlariʻ ʻ ʻ ʻ jarayonida o quvchilarni ijodiy fikrlashga, o zgaruvchan vaziyatlarga o rgatish, ʻ ʻ ʻ erkin raqobat asosida faoliyatni tashkil etish hamda ularning amaliy mashg ulotlarda ʻ pedagogik texnologiyalar, axborot tyexnologiyalari, elektron darsliklar, versiyalar va multimedialardan foydalana olishi muhimdir. Bu esa o quvchilarda mutsaqillik, ʻ erkin fikrlashni tarbiyalash, o quv faoliyatini tahlil qilish, itsiqbolda kasbiy mahorat ʻ va kompyutyer savodxonligini orttirish ularning ichki ehtiyojiga aylantirilishini talab etadi. Davlat ta lim standarti talabiga binoan bilimlarni mustaqil ravishda ʻ izlanib o rganish vazifasi hozirgi kunda eng dolzarb mu ʻ а mmolardan biridir. Shu sababli fanlarning nazariy asoslarini amaliy ko nikma darajasida o zlashtiri ʻ ʻ bo lishda mustaqil ta limning roli beqiyosdir. O quvchilarga mustaqil ta limni ʻ ʻ ʻ ʻ bajarish yuzasidan fan o qituvchilari tomonidan metodik tavsiyalar beriladi. Fanning ʻ xususiyatidan kelib chiqib mustaqil ta lim turlari – rang-barang va turli electron ʻ ko rinishlari – fan o qituvchisi tomonidan ishlab chiqiladi. O quvchilar sinf ʻ ʻ ʻ xonalarida o qituvchilarning ma ruzasini tinglaydilar. Sinfxonasidan tashqarida ʻ ʻ o quvchi darslarga tayyorlanadi, adabiyotlarni konspektqiladi, uy vazifasi sifatida ʻ berilgan topshiriqlarni bajaradi. Bundan tashqari ayrim mavzularni kengroq o rganish maqsadida qo shimcha adabiyotlarni o qib referatlar tayyorlaydi hamda ʻ ʻ ʻ mavzu bo yicha testlar yechadi. Mustaqil ta lim natijalari reyting tizimi asosida ʻ ʻ baholanadi. Mazkur kurs ishida quyidagi farazlar oldinga suriladi : 1. O quvchilarning mustaqil ishlari ko`nikmalari rivojlanib boruvchi hodisa sifatida ʻ bosqichma - bosqich shakllantirilsa, hisoblash ko`nikmalari takomillashib boradi, savod o rgatishning inson hayotidagi o`rnini, ta`limiy-tarbiyaviy ahamiyatini ʻ anglab yetadilar. 6 2. Sinfdan tashqari o quvchilarning mustaqil ishlarida o rganilgan savodxonlikʻ ʻ darslarini o`rganishga ilg`or pedagogik texnologiyalar tatbiq etilsa, o`quvchilarning mustaqil ishlari ko`nikmalarini shakllantirish kafolatlanadi. 3. Mustaqil ish ko`nikmalari shakllangan bolada turli uslubdagi hisoblashlarni, o qish va yozishmalakalarini tez tushunish qobiliyati o`sadi. ʻ - mazkur muammoga oid ilmiy – metodik adabiyotlarni o rganish; ʻ - boshlang`ich sinflar Davlat ta`lim standarti, ona tili va o qish savodxonligi o`quv ʻ dasturi va darsliklarini o`rganish; - boshlang ich ta`lim sinfdan tashqari darslarida o`quvchilarning mustaqil ishlari ʻ ko`nikmalarini shakllantirishning hozirgi holatini o`rganish va tadqiqot ishining vazifalarini belgilab olish; - boshlang ich sinflarda o`quvchilarning mustaqil ishlari ko`nikmalarini ʻ shakllantirishga oid ilg`or tajribalarni kuzatish va ularni takomillashtirish; - boshlang ich sinflarda o`quvchilarning mustaqil ishlari ko`nikmalarini ʻ shakllantirish va rivojlantirishga imkon beradigan ilmiy-metodik tavsiyalarni ishlab chiqish. Kurs ishni kuzatish va tahlil qilish; so rovnoma; ilg or pedagogik tajribalarni ʻ ʻ umumlashtirish; matematik – statistik metod. Natija va xulosalarning asosli va haqqoniyligi anketa ma lumotlari va ʻ o quvchilarniig mustaqil ishlari ko`nikmalari, o rgangan bilimlarini hisobga olish ʻ ʻ bilan asoslaniladi. Shuning uchun o`quvchilar bilimini o`stirishda mavzuga oid material tanlash va uni o`zlashtirish bilan bog`liq mantiqiy izlanishlarga katta ahamiyat beriladi. Shuning uchun sinfdan tashqari mustaqil ishlarining asosiy vazifasi o`quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish va mustaqil fikrlash iqtidorini shakllantirishdan iborat deyish mumkin. Shulardan kelib chiqib tadqiqotning ilmiy yangiligi sifatida quyidagilarni ko`rsatish mumkin: 1. Ta lim tizimidagi yangilik va ta lim mazmunidagi o zgarishlarni hisobga olgan ʻ ʻ ʻ holda o`quvchilarning mustaqil ishlari ko`nikmalarini shakllantirish muammosi boshlang ich ta`limda sinfdan tashqari mustaqil ishlari misolida tadqiq qilindi. ʻ 7 2. Boshlang ich ta lim maktablarida ta`limda sinfdan tashqari o`quvchilarning ʻ ʻ mustaqil ishlarida savod ko`nikmalarini shakllantirishdagi asosiy nuqson va kamchiliklar aniqlandi, ularni bartaraf etishning yo llari ko rsatib berildi. ʻ ʻ 3.Boshlang`ich ta limda sinfdan tashqari savod darslarida o`quvchilarning mustaqil ʻ o`qish ko`nikmalarini shakllantirishning samaradorligini ta minlovchi samarador ʻ m е todlar asoslandi. 4. Boshlang ich ta`limda sinfdan tashqari ona tili va o qish savodxonligi darslarida ʻ ʻ o`quvchilarning mustaqil o`qish ko`nikmalarini shakllantirish maqsadida badiiy adabiyotlar ro`yxati tuzildi. 5. Boshlang ich ta`limda sinfdan tashqari ona tili va o qish savodxonligi darslarida ʻ ʻ o`quvchilarning mustaqil o`qish ko`nikmalarini shakllantirishga oid maxsus mashq va topshiriqlar tizimi ishlab chiqildi. 6. Sinfdan tashqari o`qish darslarida o`quvchilarning mustaqil o`qish ko`nikmalarini shakllantirish m е todikasi ishlab chiqildi va amaliyotga tavsiya etildi. Kurs ish natijalarining joriy qilinishi. O qituvchi uchun eng muhimi ʻ shundan iboratki, bola o zi oladigan bilim, unda shakllanadigan his-tuyg u hayotda ʻ ʻ zarur va ahamiyatli ekanini tushunib yetsin. Bu o rinda o qish darslari alohida o rin ʻ ʻ ʻ tutadi. Jamiyatimiz yuqori ma lumotli, fan asoslarini chuqur egallagan, milliy istiqlol ʻ ruhida tarbiyalangan, o z bilimlarini ishlab chiqarishga mohirlik bilan tatbiq qila ʻ oladigan kishilarni talab etadi. Bunday kishilarni tarbiyalashda dars muhim rol o ynaydi. Shu tufayli darsga bo lgan talab ham o sib boradi. Darsga qo yiladigan ʻ ʻ ʻ ʻ asosiy talablardan biri ilmiylikdir. O quvchilarning yoshiga mos kelmaydigan elementar yoki nihoyatda ʻ murakkab bilimlar bolalarning til faniga oid qiziqishlariga salbiy ta sir qiladi.Ona ʻ tili darslarida o qitish metodlari bilan birga, fan sohasida ishlatiladigan usullardan ʻ foydalanish mashg ulotlarning samaradorligini oshiradi. Bolalarga tahlil va qayta ʻ qo sha olish, induktiv va deduktiv xulosalar chiqara bilish, til hodisalarini kuzatish, ʻ 8 kuzatilgan hodisalarga oid dalillar to plash, to plangan dalillarni taqqoslashʻ ʻ yo llarini o rgatish o qituvchining asosiy vazifasidir. ʻ ʻ ʻ Dars – ijodiy jarayon. Darslarda o quvchilarning ijodiy faoliyati qancha ʻ taraqqiy ettirilsa, ular o z oldiga qo yilgan aqliy vazifalarni shuncha qiynalmasdan ʻ ʻ bajaradilar.Bola topshiriqlarni ishlash sirlarini o rganib borgan sari, unda ijodiy fikr ʻ yuritish qobiliyati shakllana boradi.Ijodiy fikr yuritish o quvchilarda evristik ʻ layoqatni o stiradi. ʻ Kurs ishi tuzilishi va hajmi. Kurs ishi kirish 2 asosiy bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro yxatidan iborat. Ishning hajmi 42 sahifani tashkil etadi. ʻ 9 I. BOB. BOSHLANG ICH SINFDA BOLALARNI SAVODGAʻ O RGATISHNING ʻ ILMIY-METODOLOGIK ASOSLARI 1.1. Savod o rgatishda mustaqil ishlarni tashkil qilish usullari ʻ Mustaqil ta lim – muayyan fan dan o quv dasturida belgilangan hamda o quvchi ʻ ʻ ʻ tomonidan o zlashtirilishi lozim bo lgan bilim, ko nikma va malaka ʻ ʻ ʻ shakllantirishni,o zlashtirish darajasini amalga oshiriladigan ta`lim shakllaridan ʻ bo lib, o qituvchi maslahati va tavsiyalari, bilimlar taqsimotiga tayyorgarligi asosida ʻ ʻ sinfdan tashqarida bajariladi. Ta lim tizimini isloh qilishda «Ta lim to g isida»gi qonun muhim ahamiyatga ʻ ʻ ʻ ʻ ega bo ldi. Mazkur hujjatlarda ta lim tizimini bosqichma bosqich yangilash, xalqaro ʻ ʻ talablar asosida Yangi turdagi ta lim muassasalarini yaratish dolzarb vazifa sifatida ʻ belgilandi. «Biz nafaqat siyosiy jabhani, balki iqtisodiyotni ham, ijtimoiy hayotni ham, ma naviy-axloqiy sohani ham isloh qilishimiz zarur. ʻ Yangicha ta lim tizimini qurish, pedagogik jarayonga Yangi ta lim ʻ ʻ texnologiyalarini kiritish, o quvchi-yoshlarni, talabalarni mustaqil, ijodiy ishlashga, ʻ erkin fikrlashga o rgatish, pedagogik jarayonlarda noan anaviy, qiziqarli, faol ʻ ʻ innovasion usullarni qo llashni hozirgi kun talabi taqozo qilmoqda. ʻ Xo sh pedagogik jarayonlarda bu usullardan qanday foydalanish kerak? ʻ Noan anaviy, qiziqarli, faol, innovasion usullarning qanday turlari mavjud? Mazkur ʻ savollarga beriladigan javoblar ta lim jarayoni samaradorligini oshirishga oid ʻ dolzarb muammolarni hal etishga yordam beradi. O qitish jarayonlarida ʻ noan anaviy ta lim usullaridan: «Konferensiya darsi», seminar darsi, «Aralash ʻ ʻ darslar», «O yinchoqlar yordamida dars o tish», «Kasbga bog lab dars o tish», ʻ ʻ ʻ ʻ «Badiiy adabiyotlarni o rganish va tahlil qilish», «Evrika(o ylab top)»; ta limning ʻ ʻ ʻ qiziqarli faol usullaridan: «Kichik va katta guruhlarda ishlash», «Roli o yinlar», ʻ «Sahna ko rinishi», «Krossvordlar echish», «Zakovat savollari», «test sinov ʻ topshiriqlari», «Turli tarqatma materiallardan foydalanib dars o tish», «Sinkveyn ʻ o yinlari»; shuningdek, ta limning innovasion (yangi) usullari» Modifikasiyalashgan ʻ ʻ ta lim», «Improvizasiya», «Aqliy hujum», «Debat», «tang qidiy tafakkurni ʻ ʻ 10 rivojlantiruvchi usul», «Klaster usuli», «Muammoli vaziyat», «Muayyan holat, vaziyatni o rganish, tahlil qilish», «Har kim harkimgaʻ o rgatadi», «Nuqtai nazaring ʻ bo lsin», «Multimedia vositalaridan foydalanish» va boshqalarni qo llash muhimdir. ʻ ʻ Ta lim jarayonida noan anaviy, qiziqarli, faol, innovasion usullardan foydalanish ʻ ʻ samarali tizim sifatida quyidagi shakllarda o z ifodasini topgan. ʻ Noan anaviy usullar. ʻ Qiziqarli faol hamkorlikdagi usullar Innovatsion usullar - Konferensiya darsi; - Seminar darsi; - Aralash darslar; - O yinchoqlar yordamida dars o tish; ʻ ʻ - Kasbga bog lab dars o tish; ʻ ʻ - Badiiy adabiyotlarni o rganish va tahlil qilish» ʻ - Evrika(o ylab top); ʻ - Guruhlarda ishlash (Kichik va katta guruhlarda); - Rolli o yinlar; ʻ - Sahna ko rinishi; ʻ - pantomima (so zsiz turli harakatlar yordamida ifodalash); ʻ - Krossvordlar yechish; - Zakovat savollari; - test sinov topshiriqlari; - Turli tarqatma materiallardan foydalanib dars o tish; ʻ - Aqliy hujum - Klaster usuli; - Muammoli vaziyat; - Muayyan holat, vaziyatni o rganish, tahlil qilish; ʻ - Har kim har kimga 11 Ma lumki, boshlang ich ta lim umumiy o rta ta limning asosini tashkil etadi.ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ Boshlang ich ta limda asosiy davr savod o rgatish davri hisoblanadi. Savod ʻ ʻ ʻ o rgatish jarayonida o quvchilarga tovush va harflarni qay darajada singdirish ʻ ʻ o qituvchining mahoratiga bog liq. Hozirgi davr talabiga asosan har bir pedagog o z ʻ ʻ ʻ mashg ulotlarini yangi pedagogik texnologiyalar asosida tashkil yetishi taqozo ʻ yetiladi. Shuning uchun har bir boshlang ich sinf o qituvchisi o z mashg ulotlarida ʻ ʻ ʻ ʻ o quvchilarga chuqur bilim berishi uchun innovasion metodlardan foydalanishi ʻ maqsadga muvofiqdir. Quyida biz savod o rgatish davrida mustaqil ta’limning ʻ «Improvizasiya» metodini turli ko rinishlaridan namunalar keltirmoqchimiz. ʻ Bu metod «Klaster» metodining aksi bo lib, turli o xshash fikrlarni bir fikrga ʻ ʻ jamlashdan iborat. Masalan, doskaga «anjir» so zini yozib, qaysi harf bilan ʻ boshlanishi so raladi. Yana «anor», «archa», «arra», «ana» so zlari ham yoziladi va ʻ ʻ qaysi harf bilan boshlanishi o quvchilardan so raladi. O quvchilar barcha so zlarni ʻ ʻ ʻ ʻ «A» harfi bilan boshlanishini aytadi. O qituvchi yozilgan so zlarning barchasini ʻ ʻ o rtadagi «A» harfi bilan tutashtiradi yoki «A» atrofiga jamlaydi: Yoki yana bir ʻ namuna А Anjir Anor Ari Archa Arra Ana R Raqs Rom Ruchka Rubob Randa Rasm Bo g inlarni ham o rtaga jamlab, so z hosil qilish mumkin. Bu ham ʻ ʻ ʻ ʻ «Iprovizasiya» metodi hisoblanadi. Masalan: Yuksak darajadagi aqliy va ijodiy harakatni talab qiladigan “Aqliy hujum” metodini o`tkazishdan oldin metodni o`tkazuvchi qatnashchilar uchun etarli darajadagi qulay tashqi muhitni yaratish lozim bo`ladi: ularni qulay joyga o`tkazadi, xonani shamollatadi, sokin musiqadan foydalanadi, g`oyalarning generatorlariga ofe yoki salqin ichimliklar ulashadi va hokazo. Qatnashchilarning aqliy va emocional holatini ko`tarish uchun “Aqliy hujum” rahbari etarli darajada erkin va demokratik holda auditoriya bilan muomila qiladigan bo`lmog`i lozim. Aqliy toliqishni oladigan psixologik mashqlarni o`tkazish mumkin. Masalan, maxsus bo`limlar talab qilinmaydigan masala yoki vaziyatlarni echish mumkin. Shundan keyin “Aqliy hujum” metodini o`tkazishning bevosita shartlariga o`tish mumkin bo`ladi. ekranda: 12 - maqsadlar: reja va qoidalar aks ettiriladi. ra mar ar qir dur bar sup Bu tadbirlarga amalga oshirishga 10 daqiqagacha vaqt talab qilinadi. “Aqliy hujum” metodining shiorini tanlash. Iloji boricha “Aqliy hujum”ning shioridan foydalangan ma`qul. Chunki aynan shu shior mutaxassislar komandasini g`oyalarning tezlik bilan tug`ilishiga jalb qiladi. Metodni o`tkazuvchi ekranda bir qancha shiorlarning variantlarini tavsiya qiladi. Masalan, 1. Biz masalani echamiz va muammolar qolmaydi 2. Muammo o`ta murakkab, biz uni hal qilamiz! 3. Har qanday muammo yagona to`g`ri echimga ega. Agar biz uni topolmasak dahshat bo`ladi! 4. Har qilinmagan muammo asabni taranglashtiradi, kayfiyatni tushiradi, vijdonni qiynaydi. Vahima bizga yarashmaydi! 5. Muammolarni hal qilish ko`nikmasini shakllantiramiz! “Klaster” metodi. “Klaster” (g`uncha,bog`lam) metodi pedagogik, didaktik strategiyaning muayyan shakli bo`lib, u o`quvchilarga ixtiyoriy muammo (mavzu)lar xususida erkin, ochiq o`ylash va shaxsiy fikrlarni bemalol bayon etish uchun sharoit yaratishga yordam beradi. Mazkur metod turli xil g`oyalar o`rtasidagi aloqalar to`g`risida fikrlash imkoniyatini beruvchi tuzilmani aniqlashni talab etadi. “Klaster” metodi aniq ob`ektga yo`naltirilmagan fikrlash shakli sinaladi. Undan foydalanish inson miya faoliyatining ishlash tamoyili bilan bog`liq ravishda amalga oshadi. Ushbu metod muayyan mavzuning o`quvchilar tomonidan chuqur hamda puxta o`zlashtirilguniga qadar fikrlash faoliyatining bir maromda bo`lishini ta`minlashga xizmat qiladi. Stil va Stil g`oyasiga muvofiq ishlab chiqilgan “Klaster” metodi puxta o`ylangan strategiya bo`lib, undan o`quvchilar bilan yakka tartibda yoki guruh asosida tashkil etiladigan mashg`ulotlar jarayonida foydalanishi mumkin. Metod guruh asosida tashkil etilayotgan mashg`ulotlarda o`quvchilar tomonidan bildirilayotgan g`oyalarning majmui tarzida namoyon bo`ladi. Bu esa ilgari surilgan g`oyalarni umumlashtirish va ular o`rtasidagi aloqalarni topish imkoniyatini yaratadi. “Klaster” metodidan foydalanishda quyidagi shartlarga rioya 13 qilish talab etiladi. “Klaster” metodining qoidalari “Qarorlar shajarasi” (“Qarorlar qabul qilish”) metodi “Qarorlar shajarasi” metodi muayyan fan asoslari borasidagi bir qadar murakkab mavzularni o`zlashtirish, ma`lum masalalarda har tomonlama, puxta tahlil etish asosida ular yuzasidan muayyan xulosalarga kelish, bir muammo xususida bildirilayotgan bir necha xulosalar orasidan eng maqbul hamda to`g`risini topishga yo`naltirilgan texnik yondashuvlar. Ushbu metod, shuningdek, avvalgi vaziyatlarda “Klaster” metodi Nimani o`ylagan bo`lsangiz, shuni qog`ozga yozing. Fikringizning sifati to`g`risida o`ylab o`tirmay, ularni shunchaki yozib boring. Yozuvingizning orfografiyasi yoki boshqa jihatlariga e`tibor bermang. Belgilangan vaqt nihoyasiga etmagunicha, yozishdan to`xtamang. Agar ma`lum muddat biror bir g`oyani o`ylay olmasangiz, u holda qog`ozga biror narsaning rasmini chiza boshlang. Bu harakatni yangi g`oya tug`ilguniga qadar davom ettiring. Muayyan tushuncha doirasida imkon qadar ko`proq yangi g`oyalarni ilgari surish hamda mazkur g`oyalar o`rtasidagi o`zaro aloqadorlik bog`liqlikni ko`rsatishga harakat qiling. G`oyalar yig`indisining sifati va ular o`rtasidagi aloqalarni ko`rsatishni cheklamang. qabul qilingan qaror (xulosa)lar mohiyatini yana bir bor tahlil etish va uni mukammal tushunishga xizmat qiladi. Guruh o`quvchilari ishtirokida qo`laniladigan “Qarorlar shajarasi” bir necha o`n nafar o`quvchilarning bilimlarini darajasini aniqlash, ularning fikrlarini jamlash va baholash imkonini beradi. Ta`lim jarayonida mazkur metodning qo`llanilishi muayyan muammo yuzasidan oqilona qaror qabul qilish (xulosaga kelish)da o`quvchilar tomonidan bildirilayotgan har bir variant, ularning maqbul hamda nomaqbul jihatlarini mufassal tahlil etish imkoniyatini yaratadi. Mashg`ulot jarayonida o`quvchilar quyidagi chizma asosida tuzilgan jadvalni to`ldiradilar (yoki ushbu tartibdagi faoliyatni olib borishda yozuv taxtasidan foydalanadilar): “Qaror shajarasi” metodi quyidagi shartlar asosida qo`laniladi: 1. O`qituvchi mashg`ulot boshlanishidan oldin munozara, tahlil uchun mavzuga oid 14 biror muammoni belgilaydi. Guruhlar tomonidan qabul qilingan xulosalar (qaror)larni yozish uchun plakatlarni tayyorlaydi. 2. O`qituvchi o`quvchilarni 4 yoki 6 nafar kishilardan iborat guruhlarga ajratadi. Muammoning hal etilish, u borada eng maqbul qarorning qabul qilinishi uchun muayyan vaqt belgilanadi. 3. Qaror qabul qilish jarayonida guruhlarning har bir a`zosi tomonidan bildirilayotgan variantlarning maqbullik hamda nomaqbullik darajalari MUAMMO 1-g`oya 2-g`oya 3-g`oya QAROR batafsil muhokama qilinadi. Har bir variantning afzallik va noafzallik jihatlari yozib boriladi. Bildirilgan variantlar asosida muammoni ijobiy hal etishga xizmat qiluvchi usul xususida guruh asosida muammoni ijobiy hal etishga xizmat qiluvchi usul xususida guruh a`zolari bir to`xtamga kelib oladilar. 4. Munozara uchun ajratilgan vaqt nihoyasiga etgach, har bir guruh a`zolari o`z guruhi qarori borasida axborot beradilar. Zarur hollarda o`qituvchi rahbarligida barcha o`quvchilar bildirilgan xulosa (qaror)larni bir-biri bilan qiyoslaydilar. Muammo yuzasidan bildirilgan qarorlar borasida savollar tug`ilgudek bo`lsa, ularga javoblar qaytarilib boriladi, noaniqliklarga aniqlik kiritiladi. Agarda barcha guruhlar tomonidan muammo yuzasidan bir xil qarorga kelingan bo`lsa, o`qituvchi buning sababini izohlaydi. Savod o rgatish davridaʻ «Klaster» metodidan foydalanish ham muhim ahamiyatga ega. Misollar keltiramiz: Yoki boshqacha namunasi: Da nak ra dil la E kin tak lak shik «Klaster» metodini savod o rgatish davrida faqatgina harf, tovush, bo g inlar va so zlar uchun yemas, ʻ ʻ ʻ ʻ tovush va harflarni o rgatishda rasmlardan ham tuzsa bo ladi. Masalan: Xullas, ʻ ʻ savod o rgatish davrida innovasion metodlardan foydalanish o quvchilarning ʻ ʻ savodxon bo lishlarida, DTS talablarida qo yilg an bilim va ko nikmalarni oson va ʻ ʻ ʻ qiziqarli yegallashlarida muhim ro l o ynaydi. ʻ ʻ Savod o rgatish juda muhim mas`uliyatli va ayni vaqtda o quvchining ʻ ʻ yesida bir umr saqlanib qoladigan sharafli davr hisoblanadi.Keyingi sinflarda beriladigan bilimlar o quvchi tomonidan muvaffaqiyatli o zlashtirilib olinishi ham ʻ ʻ 15 bevosita yozma va og zaki nutqiy ko nikmalarning qay darajada rivojlanganligigaʻ ʻ bog liq. Shuning uchun ham yoshlarni o qitish va ularni hayotga tayorlashda savod ʻ ʻ o rgatish mashg ulotlariga alohida e`tibor beriladi. Har bir tovush –harfning talaffuz ʻ ʻ qilinishi va yozilishini mukammal o zlashtirib olishlari uchun hilma- hil ʻ mashg ulotlarni dars jarayoniga singdirish o quvchida mustaqil fikrlash va ijodiy ʻ ʻ ishlash ko nikmasini shakllantirishga bog liq. ʻ ʻ Savod o rgatish davrida qo llaniladigan grammatik o yinlar o quvchi ʻ ʻ ʻ ʻ imkoniyatlarini to la ishga solish, har bir tovush va harfning yeng nozik tomonlariga ʻ alohida diqqat bilan qarashga undaydi. Bu davrda qo llaniladigan grammatik ʻ o yinlar ham hilma-hil bo lib , o quvchiga bilim berish, uni toliqishdan saqlash , ʻ ʻ ʻ o zi bajargan ishdan zavqlanish imkoniyatini yaratadi . 1-sinf bolalariga bilim berish ʻ o yin asosiga qurilsa samarali natijalarga yerishish mumkin . Bu yoshdagi bolalarni ʻ toliqtirmaslik , o qish va yozuv darslarini qiziqarli tashkil yetish , sidirg ali o qish, ʻ ʻ ʻ husnixat malakalarini shakllatirish va mustahkamlash uchun yozuv mashg ulotlarini ʻ to g ri tashkil qilsh ,o yin shaklida uyushtirish zarur . ʻ ʻ ʻ O quvchilar bilan grammatik o yinlar uyushtirilar yekan , ularga barcha ʻ ʻ o quvchilarni to g ri va chiroyli yozuvda xato va kamchiliklarga yo`l qo yadigan ʻ ʻ ʻ ʻ o quvchilarni ko proq jalb qilish kerak . Savod o rgatish davrida qo llaniladigan ʻ ʻ ʻ ʻ grammatik o yin turini tanlashda sinf o quvchilarning hususiyatlari, qiziqish va ʻ ʻ imkoniyatlarini hisobga olish lozim. Respublikamiz maktablarida mehnat qilayotgan ilg or boshlang ich sinf o qituvchilari birinchi sinf o quvchilarini savodga o rgatish ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ jarayonida foydalanish uchun ko plab didaktik o yinlarni ijod qildilar. Ulardan dars ʻ ʻ jarayonida foydalanib yaxshi natijalarga yerishmoqdalar. Boshlang ich sinf o quvchilari fonetikadan bir qator bilimlarni ʻ ʻ yegallaydilar. Unli, undosh tovushlarni talaffuz qilish va taqqoslash asosida farqlaydilar. Undosh tovushlarning jarangli va jarangsiz talaffuz yetilishi, jufti bor va jufti yo`q jarangli va jarangsiz undosh tovushlar haqida amaliy bilim oladilar. Bu borada boshlang ich sinflarda qo llaniladigan tekshirish metodi tovushlarning ʻ ʻ jarangli yoki jarangsiz ekanligini anglab olish imkonini beradi. Bu o z navbatida ʻ 16 to g ri yozishda qo l keladi. Shuningdek bu sinflarda bo g in va uning turlari,ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ urg uli va urg usiz bo g inlar, tovushlarning bir-biriga ta`siri haqida amaliy bilim ʻ ʻ ʻ ʻ oladi. Bularning barchasini o zlashtirib olish bir qator murakkabliklar tug diradi. ʻ ʻ Shu tufayli boshlang ich sinflarda fonetikaga oid didaktik o yinlardan foydalanish ʻ ʻ qo l keladi. ʻ “ So z tuzish “ o yini . ʻ ʻ O yin savod o rgatish davrida o tkaziladi . Bu o yinlarni ʻ ʻ ʻ ʻ bajarish o quvchilarga tovushning so z hosil qilishidagi ahamiyatini to laroq ʻ ʻ ʻ tushunib olish imkonini beradi. O quvchilar ushbu o yinda ishtirok yetar yekan, ʻ ʻ so zlarning turlituman usullar bilan hosil bo lishi katta qiziqish uyg otadi. O zlari ʻ ʻ ʻ ʻ hosil qilgan yangi so zlardan bevosita zavq olishga muvaffaq bo ladi. So z tuzish ʻ ʻ ʻ o yini savod o rgatishning tarkib –tahrir (analitik –sintetik) tovush metodi asosida ʻ ʻ bajariladi. Ushbu metodning ikkinchi qismi tuzish ,qurish ,birlashtirish singari ma`nolarni bildiradi. So z tuzish o yini ham aynan so zga hilma-hil tovushlarni, ʻ ʻ ʻ bo g inlarni qo shish orqali hosil bo ladi. Bu o yinni bajarishda so zga turli hil ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ usullar bilan tovush qo shib yangi so z hosil qiladi. ʻ ʻ 1.2.Savodga o rgatish darslarida mustaqil ishlarning ahamiyati ʻ O quvchilarni faqat o qituvchi rahbarligidagina emas, balki o zlarini mustaqil ʻ ʻ ʻ ravishda ishlashga ham o rgatib boriladi. Darsning 8-10 minutini mustaqil ishlashga ʻ ajratish uni qiziqarli o tkazishda didaktik materiallar katta yordam beradi. Savod ʻ o rgatish davrida didaktik materiallardan foydalanish nutqni o stirish ishining asosiy ʻ ʻ poydevori bo lib xizmat etadi. Dastlabki mashg ulotlarda tagiga bo g in va so zlar ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ yozilgan turli rasmli kartochkalardan foydalaniladi, bolalarning hali o qish-yozishni ʻ bilmasliklarini hisobga olib, bunday rasmli kartochkalarni guruhlarga bo lib, ʻ konvertlarga solinadi va har bir konvert ustiga shu narsaning nomini yozib, rasmi yopishtiriladi. Bu konvertlar o quvchilarga ulashiladi. Bolalar konvert ichidagi ʻ narsani konvert ustidagi rasmga qarab o qish malakasini hosil qilgach esa konvert ʻ ustidagi yozuvni o qish yo li bilan ajratib, topshiriqni mustaqil bajaradilar. ʻ ʻ O qituvchi o quvchilarning shu rasmlarda tasvirlangan narsalar bilan tanish ʻ ʻ yoki tanish emasligini kuzatadi, ularga shu rasmlar haqida qisqa va tushunarli 17 savollar beradi va savollariga javob oladi. Masalan, konvertlar ichidan uy hayvonlarining rasmlarini olish va tagidagi so zni o qish vazifasi topshiriladi.ʻ ʻ Bolalar o qituvchining bu topshirig ini bajaradilar: rasmlarni olib, so zlarni ʻ ʻ ʻ o qiydilar. Agar so zning bosh harfi yoki bir bo g ini tushirilgan bo lsa, nuqtalar ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ o rniga unga mos harf yoki bo g inni kesma alfavitdan topib to ldiradilar. ʻ ʻ ʻ ʻ Mustaqil ishlashda didaktik tarqatmalardan qancha ko p foydalanilsa, ʻ o zlashtirish shuncha yaxshi bo ladi. ʻ ʻ Har bir narsa uchun juda ko p andazalar (applikatsiyalar) tayyorlash va ʻ didaktik ishlar jarayonidà ulardan o rinli foydalanish o quvchini ijodkorlikka ʻ ʻ undaydi. Masalan, mevalarning rasm-andazasiga qarab ishlashda quyidagi topshiriqni berish mumkin: - Bolalar, mana bu yerda olma, o rik, shaftolilarning rasmlarini ko rdik, yana ʻ ʻ qanday mevalar bo ladi? Hammangiz o z konvertingizdan qolgan meva rasmlarini ʻ ʻ olib, partaga tering-chi. O quvchilar bu ishni zavq bilan bajaradilar. O qituvchi o quvchilar ishidan ʻ ʻ ʻ vazifaning qanchalik to g ri bajarilganligini ko zdan kechiradi. Bu kabi ishlarni ʻ ʻ ʻ sabzavot, uy-ro zgor asboblari, gullar rasmi ustida ham o tkazish mumkin. ʻ ʻ Uquvchilar mustaqil ishlarni juda qiziqib tez va yaxshi bajarishga, o rtoqlari oldida ʻ o z bilimini namoyish qilishga intiladilar. ʻ Didaktik materiallar maktabga turli tayyorgarlikda kelgan bolalar bilan bir vaqtda, xilma-xil usullardan foydalanilgan holda ishlashga ham katta yordam beradi. O qituvchi vazifani tez bajarishga ulgurayotgan bolalarga didaktik materiallarning ʻ murakkablaridan, uydan kelgan bolalarga esa soddaroqlaridan berib, unga mos vazifalar topshiradi. O qituvchi o quvchilarga qizil, sariq, ko k rangdagi narsalarni ko rsatib qanday ʻ ʻ ʻ ʻ narsalar: meva, sabzavot o yinchoqlar shunday rangda bo lishini so raydi. Shundan ʻ ʻ ʻ keyin bolalar olcha, anor, kulupnay, pomidor, bayroq kabi bir qator narsalarning qizil rangdaligini eslab, aytadilar. Bunday mustaqil fikrlash bolalarning aktivligini oshiradi, xotirasini mustahkamlaydi, lug atini boyitadi. ʻ 18 Turli xildagi o yinlar: cho plardan turli shakllar; burchak, to rtburchak,ʻ ʻ ʻ narvoncha va ayrim xarf shakllarini yasash boshqa ishlar bilan navbatlashtirib olib boriladi. Bu ishlar uchun dars orasida 7-8 minut vaqt ajratiladi. Didaktik materiallardan o quvchilarning erkin ijodiy ishlarida ham foydalanish ʻ mumkin. Uqituvchininã ruxsati bilan o quvchilar, rangli shakllardan foydalanib, ʻ turli qutichalar, gilamcha rasmlarini chizadilar. Bu mashgulotlardan bolalar burchak, tomon, o ng, chap, ost, ust haqida konkret tasavvur hosil qiladilar, o rtoqlari bilan ʻ ʻ hamjihat bo lib ishlashga o rganadilar. ʻ ʻ Bolalar nutqini o stirishda turli xil didaktik o yinlarni tez-tez tashkil etish yo li ʻ ʻ ʻ bilan berilayotgan bilimni tez o zlashtirish imkoni tug iladi. Agar o yin bolalarga ʻ ʻ ʻ dinamik tarzda o rgatilsa, ular o yinni o rganib olganlarini sezmay qoladilar, o yin ʻ ʻ ʻ ʻ jarayonida o quv materiallarini puxta o zlashtirishga aslî qiynalmaydilar. ʻ ʻ "O yinlar bolalarning to g ri o sishida juda muhim rol o ynaydi. Bola o yinga ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ butun borlig i bilan kirishib ketadi. O yin jarayonida uning nutqi tez rivojlanadi". ʻ ʻ O yinlar, xususan didaktik o yinlar, bolalarning tabiiy ehtiyoji-harakatchanligiga ʻ ʻ juda mos keladi. Shuning uchun ham bolalar o yinni juda sevadilar. ʻ Maktabgacha tarbiya va maktab yoshidagi kichik bolalarning nutqini o stirishda o yin muhim o rin tutadi. ʻ ʻ ʻ Didaktik o yinlarning qariyb hammasida, masalan, "Bo g inlarga ajrat", "Qaysi ʻ ʻ ʻ harfdan" kabi o yinlarda harakat elementlari bolalarning jismoniy va aqliy ʻ o sishlariga katta ta`sir etadi. ʻ Bolalarda sezgirlikni va eshitish, ko rish, harakat qilish qobiliyatini ʻ rivojlantirishda, ayniqsa didaktik o yinlarning ahamiyati katta. Masalan, "Jimjitlik", ʻ "Nimani taqirlatyapti?", "Tuk-tuk", "Kim nimani eshityapti?" va boshqa shu kabi o yynlarda bolalarning xotira va eshitish qobiliyati, shuningdek, diqqati o sadi. ʻ ʻ Ilmiy metodik jihatdan to g ri tashkil etilgan didaktik o yinlarni bolalarning ʻ ʻ ʻ zo r quvonch bilan o ynashi tajribada hamisha ko zga yaqqol ko rinib turadi. Har ʻ ʻ ʻ ʻ bir o yin mobaynida bolalarning diqqati, zehni taraqqiy etib boradi. O qish paytida ʻ ʻ bolalar birbirlarining harakatlarini kuzatadilar, hech narsani ko zdan ʻ 19 qochirmaslikka, o yin qoidalarini va berilgan vazifalarini esda saqlab qolishgaʻ tirishadilar. Bundan tashqari o yin paytida o quvchilar oldin o rganilgan ʻ ʻ ʻ materiallarga asoslanib ish tutadilar, natijada bu material bolalar xotirasida yana ham mustahkam o rnashib qoladi. ʻ Didaktik o yinlar bolalarda har bir narsani bilishga intilish hissini uyg otadi, ʻ ʻ ularning aqliy ish bilan aktiv shug ullanishiga imkon beradi, kuzatuvchanlik, narsa ʻ va hodisalarni taqqoslash, tahlil qilish, umumlashtirish, aniqlash qobiliyati hamda nutqi o sa boradi. ʻ Didaktik o yinlar bolalarni ongli harakat qilishga o rgatadi. ʻ ʻ "Didaktik o yinlar birinchi va ikkinchi signal sistemalari birligini, ʻ ko rsatmalilik, so z va harakat birligini mustahkamlaydi. Didaktik o yinlarda ʻ ʻ ʻ o quvchi o qituvchining birorta gapini ham eshitmasdan qolmasligi kerak, aks ʻ ʻ holda, o quvchi o yin qoidasini yaxshi bilib ololmaydi, o yin topshirig ini o z ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ vaqtida bajara olmaydi, boshqalardan orqada qolib ketadi". Shu nuqtai nazardan bolaning xotirasini, diqqatini mustahkamlashda, so z boyligi va nutqini normal ʻ o stirishda didaktik o yinlarning katta ahamiyati bor. ʻ ʻ Bolalar o yin boshlanishini sabrsizlik bilan kutadilar, ularning ongida ertangi ʻ o quv kunining quvonchli manzarasi gavdalanadi. ʻ "O yin paytida bolalar psixikasining individual xususiyatlari, ularda shartli ʻ reflekslarning paydo bo lish tezligi va ularning mustahkamligi yanada yaqqolroq ʻ namoyon bo ladi. Bu esa o qituvchiga o quvchilar faoliyatiga individual ʻ ʻ ʻ munosabatda bo lish imkonini beradi". ʻ Didaktik o yinlarning eng soddalaridan biri "Davom ettir" o yinidir. Bunda ʻ ʻ o qituvchi bir so zning boshlanishini, ya`ni birinchi yoki birinchi va ikkinchi ʻ ʻ bo g inini aytadi, o quvchilar esa uni davom ettiradilar. Bu o yinda ishlatiladigan ʻ ʻ ʻ ʻ so zlar ikki-uch bo g indan oshmasligi kerak. Bunday so zlarni bolalarning Gul-nor, ʻ ʻ ʻ ʻ Xol-mat, Jo -ra, Nodi-ra, A-za-mat kabi ismlaridan boshlash maqsadga muvofiqdir. ʻ Keyin esa sha-mol, laylak, tul-ki, bo-la, uch-di, o y-na-di kabi narsa va ish-harakat ʻ nomlari aytiladi. O yin oxirida o qituvchi bir-biriga o xshash 3 - 4 so z aytadi. ʻ ʻ ʻ ʻ 20 Masalan: Nodira-Nazira, NormatXolmat, Non-don, suv-sut, choy-soy kabi. Keyin bolalarga shu singari so zlarni o ylab topishni aytadi. ʻ ʻ Didaktik o yinlardan topishmoq, tez aytish kabi o yinlar ham ta`lim-tarbiyaviy ʻ ʻ ahamiyatga ega bo lishi bilan birga, bolalarga ruhiy oziq beradi. ʻ Savod o rgatishning so nggi davrlarida o qituvchi bolalarning kundalik hayoti, ʻ ʻ ʻ o yinlari aks ettirilgan rasmlar solingan konvertlarni o quvchilarga ulashadi va ʻ ʻ konvert ichidagi rasmlarning mazmuni bo yicha kichik hikoya aytib beradi. ʻ Masalan, "Yoz kunlarining birida bolalar cho milgani ko lga bordilar. Lola bilan ʻ ʻ Salim qayiqda suzdilar. Boshqa bolalar maza qilib cho mildilar" hikoyachasini ʻ aytgach, bolalarga shu hikoyachaga taalluqli rasmni topish vazifasini topshiradi. O quvchilar uni topib, parta ustiga qo yadilar. ʻ ʻ O qituvchi: "Endi, bolalar, rasmni tomosha qiling-da, men rasmdagilar haqida ʻ nimalarni aytmadim, toping-chi?" -dey-di. O quvchilar rasmni kuzatib, uzoqda ʻ bolalar savatlarga meva to ldirib, uylariga kaytayotganliklari haqida bilganlaricha ʻ gapirib beradilar. Konvertdagi boshqa rasmlar yuzasidan ham ish shunday o tkaziladi. Rasm tanlashda bolaning yoshi, qiziqishi, rasmning mazmuni e`tiborga ʻ olinadi. O yin mashg ulotlari bolalar nutqini o stirishi bilan birga, ularning aqliy ʻ ʻ ʻ qobiliyatlarini, ma`naviy-axloqiy sifatlarini, kollektiv bilan muomala qila bilish odatlarini tarkib toptiradi, kuch-quvvatlarini orttiradi. Bulardan tashqari, o yin ʻ vaktida bolalarda oddiy mehnat malakalari ham hosil bo la boradi. ʻ Alifbe davrida bolalar juda ko p o yinlar bilan tanishadilar, ular yordamida ʻ ʻ o qish va yozishni o rganadilar. Alifbe davridan so ng esa ular "Ona tili va o qish ʻ ʻ ʻ ʻ savodxonligi" kitobi orqali bilimlarini kengaytiradilar. Bu jarayonda didaktik o yinlar ham o z xususiyatiga ko ra murakkablashib boradi. ʻ ʻ ʻ Shuni eslatib o tish joizki, ona tili va o qish darslarida qo llash uchun tavsiya ʻ ʻ ʻ qilinayotgan didaktik o yinlar foydalanishga qat`iy chegara mavjud bo lmay, boshqa ʻ ʻ yuqori sinflarga ham moslashtirib foydalanish mumkin. 21 1)Tinch o yinlar.ʻ O zim tekshiraman. ʻ Bunday o yinlarni o tkazishda o qituvchi kichik hajmdagi diktantlarni tanlaydi. ʻ ʻ ʻ Boshlang ich sinflarning har bir sinfida darsning boshlanishida qo llash mumkin. ʻ ʻ O qituvchi o quvchilarga kichik hajmdagi diktant yozdiradi. Barcha daktantni yozib ʻ ʻ bo lgach, o qituvchi doskaga diktantni yozib ko rsatadi. O quvchilar esa ʻ ʻ ʻ ʻ o qituvchining yozganiga qarab, o zlari yozgan diktantni tekshiradilar. ʻ ʻ Diktant oldin doskada yozilib, usti yopib qo yilgan bo lsa, o qituvchi pardani ʻ ʻ ʻ ochadi. Bunday diktantlarni alifbe davrida ham qo llash mumkin bo lib, o qituvchi ʻ ʻ ʻ avval faqat harflardan so ngra (undosh harflar bilan tanishtirgach) bo g inlardan ʻ ʻ ʻ iborat diktant yozdirishi mumkin. 1-variant: Oo, Ii, Uu, Ff, O`o`. 2-variant: -Io, -no, -ta, -mi,-un. 3-variant: Bola, lola, ona, zo`r, par. 4-variant: Bugun havo issiq. 2) Harakatli o yinlar. ʻ 1. U nima qilyapti? ("pantamimo") O quvchilardan biri bolalar oldiga chiqib ovozsiz harakatlar qiladi. ʻ O quvchilar jamoasi birgalikda uning harakatlarini izohlab berishlari lozim. Bunday ʻ o yin o qishga ona tili darslarida o quvchilar nutqini o stirish, ziyraklik va ʻ ʻ ʻ ʻ zeriktirmaslik uchun o tkaziladi. ʻ 3) Aralash turdagi o yinlar. ʻ 1. Nima yo qolib qoldi? ʻ Stol ustida bir necha yoki aloxida buyumlar surati tushirilgan kartochkalar joylashtiriladi. O quvchilar stol ustini yaxshilab kuzatib, narsalarni eslab qoladilar. ʻ Shundan keyin o qituvchi o quvchilarga bildirmasdan ularning bittasini olib ʻ ʻ qo yadi. O quvchilar stol ustidan nima yo qolib qolganini topishlari lozim. Bu ʻ ʻ ʻ o yindan darsda va darsdan tashqari mashg ulotlarga foydalanish mumkin. Bu o yin, ʻ ʻ ʻ ayniqsa, alifbe davrida harflarni o rganish jarayonida juda qo l keldi. ʻ ʻ 22 Bu xildagi o yinlar bolalarning bilim hamda tasavvurlarining kengayishiga,ʻ eng muhimi, so z boyliklarining oshishiga, shuningdek, nutqlarida tovush ʻ talaffuzining aniqlashishiga katta yordam beradi. II.BOB.SAVOD O RGATISHNING ASOSIY DAVRIDA O QUVCHILARNI ʻ ʻ MUSTAQIL ISHLASHGA O RGATISH. ʻ 2.1. Mustaqil ish turlari. Mustaqil ta lim ʻ – muayyan fan dan o quv dasturida belgilangan hamda ʻ o„quvchi tomonidan o zlashtirishi lozim bo lgan bilim, konikma va malaka ʻ ʻ shakllantirishni, o zlashtirish darajasini amalga oshiriladigan ta`lim shakllaridan ʻ bo lib, o qituvchi maslahati va tavsiyalari, bilimlar taqsimotiga tayyorgarligi asosida ʻ ʻ sinfdan tashqarida bajariladi. O quvchilarda mustaqil ta limning tashkil etish vazifalari quyidagilardan ʻ ʻ iborat: 1) yangi bilimlarni mustaqil tarzda puxta o zlashtirish ko nikmalariga ega ʻ ʻ bo lish; ʻ 2) kerakli ma lumotlarni izlab topish, o rganishning qulay usullari va ʻ ʻ vositalarini aniqlash; 3) axborot manbalari va manzillaridan samarali foydlanish; 4) o quv va ilmiy adabiyotlar, me yoriy hujjatlar bilan ishlash; ʻ ʻ 5) elektron o quv adabiyotlar va ma lumotlar banki bilan ishlash; ʻ ʻ 6) internet tarmog idan maqsadli foydalanish; ʻ 7) berilgan topshiriqlarning ratsional yechimini belgilash; 8) ma lumotlar bazasini tahlil etish; ʻ 9) topshiriqlarni bajarishda tizimli va ijodiy yondoshish; 10) o quv xonalarida mustaqil holda ilmiy axborotlarni ola bilish; ʻ Amaliy mashg ulotlarda mustaqil bajarish uchun berilgan amaliy topshiriq va ʻ mustaqil ishlarni mashg ul o qituvchi va guruh o quvchilari o rtasida himoya qila ʻ ʻ ʻ ʻ bilish hisoblanadi. Mustaqil ta limni tashkil etishda o quvchilarning aqliy ʻ ʻ rivojlanishiga zamin tayyorlab, bu jarayonda tanqidiy va ijodiy fikr yuritishni 23 shakllantirish ustuvor yonalish sanaladi. Mustaqil ish mashqning faol turi bo lib, uniʻ bajarish jarayonida o quvchilar fikrlashga va mustaqil faoliyat yuritishga ʻ o rganadilar. Bir vaqtning o zida ikki yoki uch sinf bilan ishlanadigan oz komplektli ʻ ʻ maktablarda mustaqil ish, ayniqsa, juda zarur hamda katta ahamiyatga ega. O qish darslarida mustaqil ishni bajarishga bolalar taxminiy tayyorlanadi, ʻ albatta. O quvchilarni mustaqil ishga tayyorlashda topshiriqning maqsadi ularga ʻ qisqa va aniq tushuntiriladi. Mustaqil ish uchun tanlangan matnning hajmi kichik va o quvchilar saviyasiga mos bo lishi lozim. Mustaqil ish turlari har xil bo lib, uni ʻ ʻ ʻ tanlashda o quvchilarning tayyorgarligi, o qiladigan matnning xarakteri, asarni ʻ ʻ o rganish bosqichi hisobga olinadi. ʻ Boshlang ich sinflarning o qish darslarida mustaqil ishning quyidagi turlaridan ʻ ʻ foydalaniladi: 1. Asarni ichda o qish. ʻ 1-sinfda bu mashqni topshirishdan oldin ayrim so zlarni ʻ kesma harflar bilan tuzdirish va uni o qishni mashq qildirish maqsadga muvofiq. ʻ O quv yilining ikkinchi yarmidan boshlab ichda o qib, ayrim qatnashuvchi ʻ ʻ shaxslarning gaplarini topish, uni o qish va o z so zi bilan gapirib berish, matndan ʻ ʻ ʻ o qituvchi bergan savolga javob bo ladigan o rinni topish kabi topshiriqlar berilishi ʻ ʻ ʻ mumkin. 2. O qilgan matn yuzasidan berilgan savollarga javob berish. ʻ Bu mashq bolalarni diqqat-e tibor bilan o qishga o rgatadi; bu ish turidan oz komplektli ʻ ʻ ʻ maktablarda foydalanish dars tartibini belgilashga ham yordam beradi. Mashqning bu turi asta murakkablashtira boriladi: avval o quvchilar matnga oid savollarga ʻ javob berish bilan uning mazmunini o zlashtirsalar, keyin asarning asosiy g oyasini ʻ ʻ bilib oladilar, voqea-hodisalar o rtasidagi sabab-natija bog lanishlarini tushunadilar. ʻ ʻ 24 3. O qilgan asar mazmunini to liq anglash, bilib olish uchunʻ ʻ o qituvchi topshirig ini bajarish. ʻ ʻ Topshiriqlar quyidagicha bo lishi mumkin: ʻ a) O qing va omonatga xiyonatning jazosi qandayligini aytib bering. ( Omonatga ʻ ʻ xiyonat , IV sinf) ʻ b) O qing va nima uchun hunarsiz kishi o limga yaqinligini tushuntirib bering. ʻ ʻ ( Hunarsiz kishi o limga yaqin , IV sinf) va hok. ʻ ʻ ʻ 4. O qilgan matn rejasini tuzishga tayyorlanish va reja tuzish. ʻ Bunda quyidagi ish turlaridan foydalaniladi: 1) o qilgan matnga oid rasm chizish; ʻ 2) rasmga matndagi so zlar yoki o z so zi bilan sarlavha qo yish; ʻ ʻ ʻ ʻ Mustaqil ishning qanday bajarilganligini hisobga olish o quvchilarning ʻ tayyorlik darajasini aniqlashda va keyingi bosqichlarda mustaqil mashqni to g ri ʻ ʻ tashkil qilish uchun material tanlashda o qituvchiga yordam beradi. ʻ Mustaqil ish mashqning faol turi bo lib, uni bajarish jarayonida o quvchilar ʻ ʻ fikrlashga va mustaqil faoliyat yuritishga o rganadilar. Bir vaqtning o zida ikki yoki ʻ ʻ uch sinf bilan ishlanadigan oz komplektli maktablarda mustaqil ish, ayniqsa, juda zarur hamda katta ahamiyatga ega. O qish darslarida mustaqil ishni bajarishga ʻ bolalar taxminiy tayyorlanadi, albatta. O quvchilarni mustaqil ishga tayyorlashda ʻ topshiriqning maqsadi ularga qisqa va aniq tushuntiriladi. Mustaqil ish uchun tanlangan matnning hajmi kichik va o quvchilar saviyasiga mos bo lishi lozim. ʻ ʻ Mustaqil ish turlari har xil bo lib, uni tanlashda o quvchilarning tayyorgarligi, ʻ ʻ o qiladigan matnning xarakteri, asarni o rganish bosqichi hisobga olinadi. ʻ ʻ 25 Boshlang ich sinflarning o qish darslarida mustaqil ishning quyidagi turlaridanʻ ʻ foydalaniladi: 1. Asarni ichda o qish. ʻ Boshlang ich sinflarning o qish darslarida mustaqil ishning quyidagi turlaridan ʻ ʻ foydalaniladi: 1. Asarni ichda o qish. ʻ 2. O qilgan matn yuzasidan berilgan savollarga javob berish. ʻ 3. O qilgan asar mazmunini to liq anglash, bilib olish uchun o qituvchi topshirig ini ʻ ʻ ʻ ʻ bajarish. 4. O qilgan matn rejasini tuzishga tayyorlanish va reja tuzish. ʻ Ma lumki, ona tili jamiki bilimlarning kaliti, poyd ʻ е voridir. Ona tili ta limiga ʻ o quv fani emas, balki butun ta lim tizimini uyushtiruvchi ta lim jarayoni sifatida ʻ ʻ ʻ qaraladi. Bu jarayon hozirgi kun talabiga javob b е rmasa, boshqa fanlar ta limiga ʻ ham putur y е tishi mumkin. Hozirgi kun talabi esa o quv jarayonini mukammal isloh ʻ qilish, ta lim samaradorligini muttasil oshirib borishdir. Bunda, sozsiz, ta limning ʻ ʻ yangi, zamonaviy t е xnologiyasiga suyanish kutilgan natijani b е rishi shubhasizdir. Ona tili fani maktabda o quvchining kamol topishida, dunyoqarashining osishida, ʻ fikrlash darajasining osishida, bilim va m е hnatga havasini uyg otishda, ilmiy ʻ tushunchalarini, nutqiy malakalarini shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Ona tilidan olib boriladigan barcha mashg ulotlar tizimi shunday qurilishi k ʻ е rakki, bu tizim oquvchilarda ona tiliga muhabbat, oz yurtiga, xalqiga m е hr, Vataniga ch е ksiz hurmat va sadoqatni ostirishi lozim. Boshlang ich sinflarda ona tili ta limi, ʻ ʻ yuqorida ta kidlanganiday, bolalarning tafakkur qilish faoliyatlarini k ʻ е ngaytirishga, ularda erkin fikrlay olish, o zgalar fikrini anglash, o z fikrini og zaki va yozma ʻ ʻ ʻ ravishda ravon bayon qila olishga, jamiyat a zolari bilan erkin muloqotda bola olish ʻ konikma va malakalarini rivojlantirishga xizmat qiladi. 26 2.2.Mustaqil ishlarni tashkil etish orqali bilim samaradorligini oshirish yo llari.ʻ Har bir o quvchining ta lim - tarbiya jarayonidagi faoliyati o ziga xos bo lib ʻ ʻ ʻ ʻ biri - birini takrorlamaydi. Shunday ekan ularning salohiyatini, iqtidori jarayonidagi harakatini bir xillikda baholash bir mavqeda ko rish albatta noo rin. ʻ ʻ O quvchilarning mustaqil ishlari, fikrlashi salohiyatlarida ham farq katta. ʻ O quvchilarda mustaqil ishlash, avvalo unga tayyorlash o qituvchi tomonidan ʻ ʻ materiallarni muammoli tarzda bayon etish kabi yo llar bilan hosil qilinadi. Bunda ʻ quyidagi topshiriqlarni muntazam ravishda tavsiya etish mumkin: materialni darslik asosida o rganish, namunaviy mustaqil mashqlar, yangi turdagi topshiriqlar, ijodiy ʻ ishlarni o rgatishni o z ichiga oladi. ʻ ʻ Mustaqil faoliyat faollikni oshiradi, bo`sh o`zlashtiruvchi o`quvchilarni mustaqil ishlashga o`rgatish yaxshi samara beradi. Mustaqil faoliyat insonni ziyrak va hozirjavob qiladi. Bu faoliyat kichik yoshdagi maktab o`quvchilarida uyg`un holda rivojlanishi kerak. Buning uchun avvalo, o`quvchilarni mustaqil faoliyatga ruhan tayyorlash, ularda biror ishni qila olishga va shu ishni sifatli qilib bajarishga ishonch hosil qilish lozim. 27 Mustaqil ish turlarini qanday turlari bo`lishi kerak? Avvalo, ish turlari o`qituvchi tomonidan puxta o`ylangan, ta`lim maqsadiga asoslangan va surunkali bo`lishi kerak. Bunda har bir o`quvchining imkoniyati hisobga olinishi, ularning yosh xususiyati, nimalarga qiziqishi ham e`tibordan chetda qolmasligi kerak. O`quvchilarni aqliy rivojlantirishning sifatlaridan biri topshiriqlarni to`la eslab qolib bajarishlaridir. Bunda bajariladigan ishning maqsadini tushungan (tasavvur qilgan) holda, uning rejasini belgilash va ish usulini tanlash yo`l qo`yilgan xatolarni mustaqil topa olish va uni tuzata bilishlariga alohida e`tibor beriladi. O`quvchilarning topshiriqlarni tez, to`g`ri bajarishlari uchun qulay usullarni tanlash, uni tashkil etish uchun doimiy yetakchi savollar berib tayanch so`zlar tavsiya etish foydalidir. O`quvchilarda mustaqil ishlarni sifatli qilib bajarishda qiyinchiliklar paydo bo`lishi tabiiy. Chunki hali ularning tasavvurlari yorqin, so`z boyligi yetarli emas. Ma`lumki bola ilk bor tarbiyani oiladan oladi. Oiladagi ijtimoiy muhit uning ichki tartib intizomi ongli ravishda bola tarbiyasigatasir ko rsatadi. ʻ O zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 64-moddasida belgilanishicha – ʻ “Ota-onalar o z farzandlarini voyaga yetkunlaricha boqish va tarbiyalashga ʻ majburdirlar”. Ushbu qoidaga muvofiq ota-onalarning o z farzandlari oldidagi ʻ majburiyatlari huquqiy kafolatlangan va farzandini voyaga yetkazish, tarbiyalash otaonaning burchi ekanligi uqtirilgan. Farzand dunyoga kelganidan so ng, uni voyaga yetkazish, moddiy taminlash, ʻ o qitish tarbiya berish ota-ona zimmasidagi yuksak masulyatdir. Ana shunday ʻ masulyatli ishlarga befarqlik, bepisandlik bilan munosabatda bo lish kechirib ʻ bo lmaydigan hollarga olib kelishi hammaga ayon. ʻ Bolaga g amxo rlik, uning oiladagi huquqini taminlash masalalari muqaddas ʻ ʻ Qur`oni Karim, hadis kitoblarida, o tmish allomalarimizning pand-nasihatlarida ham ʻ teran aks etgan. Muqaddas Qur`on kitobida keltirilishicha, bola Olloh tomonidan otaonaga omonat topshirilgan. Olloh ana shu omonatni voyaga yetkazish, ilmli, oqil, halol inson qilib tarbiyalashni esa ota-ona zimmasiga yuklagan. Ma lumki, bola ʻ 28 maktabga kelgunga qadar ham, maktabda o qish davrida ham, asosan oiladaʻ tarbiyalanadi. Oila davlatning asosiy kurtagi sifatida bolalarning dunyoqarashi, xulqi va didiga ta sir ko rsatishi tabiiy holder . Bolalar ulg aya boshlashi bilanoq o z ʻ ʻ ʻ ʻ ota- onalarining qayerda ishlashlari, jamiyatda tutgan o rinlari, ularning bilimiga ʻ qiziqa boshlaydilar. Oiladagi hamkorlikning tarbiyaviy jihatdan to g ri bo lishini ʻ ʻ ʻ ta minlash maktabning muhim vazifalaridan biridir. Oilaviy tarbiyaning mazmunli ʻ tashkil etilishiga dastlabki ta sirni maktab belgilaydi. Maktabgina oilaviy tarbiya ʻ samaradorligini oshirish yuzasidan rahbarlik qila oladi. Bola tarbiyasi yuzasidan oila, maktab va jamoatchilikhamkorligi xozirgi kunimizning dolzarb masalaligi ham mana shundadir . Tajribalar shuni ko`rsatadiki, bolalar o`qituvchi rahbarligida ishlaganda tez mushohada qiladilar. Bu holga o`rganib qolmasliklari uchun ko`proq ularning o`zlarini mustaqil fikrlashga da`vat etish lozim. O`quvchilar e`tiborini jalb etish maqsadida matndagi voqealarni eslatib: Nega? Nega shunday bo`ldi? Seningcha qanday bo`lishi kerak edi? Kabi savollar berib, uning fikrini ma`qullab, yana o`ylasang topasan, juda yaxshi, juda soz ! kabi rag`batlantiruvchi so`zlarni ishlatish foydalidir. Masalan, “O`roq va Kombayn” masalasi yuzasidan: O`roq nega afsuslanadi? Kombayn unga nima dedi? Kabi savollar berib, har ikkisini solishtirish orqali texnikaning kuch-quvvatiga bolalar e`tiborini tortiladi, har bir texnika asbobining hayotimizdagi ahamiyatini baholashga o`rgatiladi. Dastlabki bajargan mustaqil ishdan bola mamnun bo`lsa, uning qiziqishlari ortib, yangi - yangi ish turlarini amalga oshirishga kirishadi. Mustaqil ish natijalarini hamisha tekshirish lozim. Tekshirish og`zaki yoki yozma tarzda bo`lishi mumkin. Bola yozishidan oldin o`ylaydi, fikrini og`zaki jamlaydi, so`ng uni yozishga kirishadi. O`z fikrini bayon qilish, yo`l qo`yilgan biror savol yoki masala yuzasidan mushohada yuritish uchun jiddiy fikrlaydi. Bu jarayon (og`zaki) nutq asosida paydo bo`ladi va mustahkamlanadi. Masalan, o`quvchi o`z fikrini yozma ifodalashdan ilgari o`ylaydi. Pichirlab allanimalar haqida o`z-o`zicha gapiradi (pedagogikada bu faol faoliyat hisoblanadi). 29 Insho yozishning dastlabki shakllari ana shunday ishlardan boshlanadi. Bola matnni o`qib, og`zaki tahlil qiladi, sarlavhalar o`ylab topib, qanday rasmlar ishlash lozimligini rejalaydi. O`quvchilarni mustaqil faoliyatga o`rgatishda quyidagilarga amal qilishi lozim: -beriladigan har bir topshiriq o`quvchilarning imkoniyatlariga mos bo`lsin va qiziqish uyg`ota olsin; -ish osondan qiyinga, soddadan murakkabga qarab yo`naltirilsin, o`quvchiga tushunarli bo`lsin; -ishni bajarishda bolalarda o`ziga ishonch hissi uyg`onsin, ishga kirishishda ular o`zlarida dadillik sezsin; -mustaqil bajariladigan topshiriqlar yakkama-yakka tarzda amalga oshirilsin (hamma o`quvchi uchun bir xil topshiriq berish bu mustaqil faoliyat emasligini eslatamiz), albatta bunda bo`sh o`zlashtiruvchi o`quvchiga e tibor berish kerak.ʻ -topshiriqlarni doimo navbatlashtirib, turini almashtirishga alohida ahamiyat berish kerak; -topshiriqlarni hamma bir vaqtda boshlab, ma`lum vaqtda tugatishi kerakligini eslatib, bo`sh o`zlashtiruvchi bolalarni shu talabni bajarishga ko`niktirish lozim -ish joyi hamisha qulay, saramjon-sarishta bo`lishi (parta ustida ortiqcha narsalar bo`lmasligi) kerak; -topshiriqlar darsning turli bosqichida bajarilishi mumkin; -darslik, didaktik materiallar bilan ishlashda uzviylik bo`lishi maqsadga muvofiqdir. Uyga beriladigan vazifalar ham mustaqil ishning bir turidir. Bolalarga, iloji boricha sinf sharoitida asosiy bilim va malakalarni singdirish, uyga vazifalar berishni me`yorlash kerak. Bolalar darsdan keyin (og`ir, mashaqqatli mehnatdan keyin) tiniqib dam olsalar, ko`proq ochiq havoda bo`lib, harakatli o`yinlar, sayr, kuzatishlar bilan vaqtlarini o`tkazib, tunda osuda uxlab, ertangi kungi darslarga 30 yaxshi kayfiyat bilan kelsalar, darsni o`zlashtirish yaxshi bo`ladi. Shuning uchun uy vazifalari oson bo`lishi, asosan, bolalarni kuzatishlarga undashi lozim. -Darslarda yangi pedagogik, zamonaviy texnalogiyalar, noan`anaviy usullardan keng qo`llash; -Ko`rgazmali, didaktik, test, tarqatma materiallaridan keng foydalanish; -O`quvchilarga do`stona munosabatda bo`lish; -O`qish sifati va samaradorligiga e`tibor berish; -O`quvchilarni erkin va mustaqil fikrlashga orgatishda turli mashqlardan foydalanish; -Nutq o`stirishga alohida e`tibor qaratish; -Yanga axborot texnalogiyalardan foydalanish; -Lug`at ustuda ishlashga o`rgatish; -Xalq og`zaki ijodidan foydalanish; -“She`riyat gulshani”, “Ifodali o`qish” kabi to`garaklar tashkil etish; -Bo`sh vaqtlarda ulgurmovchi o`quvchilar bilan alohida, yakka tartibda ish olib borish; - Fanlar a`robogjiqlikka ahamiyat berish. O`quvchilar bilishini nazorat qilib borishda albatta past o`zlashtirgan o`quvchiga alohida e`tibor qaratish lozim. Boshlang`ich sinflarda o`quvchilarni o`qishning bir necha turlari yani, ongli, tez, to`g`ri va ifodali o`qishga o`rgatib boriladi. X ULOSA. Xulosa qilib aytganda darslarda o qituvchi o z bilimi, ko nikma va malakalariniʻ ʻ ʻ mashg ulotlar vositasida o quvchilarga yetkazadi, o quvchilar esa uni o zlashtirib ʻ ʻ ʻ ʻ borishi natijasida undan foydalanish qobiliyatiga ega bo ladi. O quvchilar mustaqil ʻ ʻ 31 ishlash jarayonida o zlashtirishning turli ko rinishlaridan foydalanishadi, ya niʻ ʻ ʻ o zlashtirilayotgan ma lumotlarni qabul qilish, qayta ishlash hamda amaliyotga ʻ ʻ tatbiq etishda o ziga xos tafovutlarga tayanadi. Shu tariqa o zlashtirish natijalari ʻ ʻ ortib boradi, olingan bilimlar mustahkamlanadi. Ta lim jarayonida o qituvchi va ʻ ʻ o quvchilarlarning dars paytidagi hamkorligi, o quvchilarning mustaqil ishlashi, ʻ ʻ sinfdan tashqari ishlar shaklida ta lim va tarbiya masalalari hal etiladi. ʻ Ta limning maqsadi jamiyat ehtiyojiga mos ravishda shakllanadi. Shunday ekan, ʻ ta lim-tarbiya maqsadi mos va mutanosib bo lishi kerak. Ilmiy adabiyotlarda ʻ ʻ ta limning maqsadi imkoniyatlaridan to g ri, aniq, o rinli foydalanish ko nikma va ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ malakalarini hosil qilish, mantiqiy-ijodiy tafakkurni rivojlantirish, kommunikativ savodxonlikni oshirish, milliy g oyani singdirish, sharqona tarbiyani shakllantirish, ʻ shaxsni ma naviy boyitishdan iboratligi ta kidlangan. Ta limiy maqsad asosida ʻ ʻ ʻ o quvchilarda mustaqil fikrlash, og zaki va yozma savodxonlikni oshirish, mantiqiy ʻ ʻ tafakkurni rivojlantirish orqali ularning muloqot madaniyati takomillashtiriladi. Tarbiyaviy maqsad asosida esa ma naviy, g oyaviy, nafosat tarbiyasi beriladi. Til ʻ ʻ o rganish jarayonida xalqning madaniy-axloqiy qadriyatlariga yaqinlashtirish ʻ imkoni paydo bo ladi. Ulug donishmandlardan biri «...kelajak tashvishi bilan ʻ ʻ yashasang, farzandlaringga yaxshi bilim ber, o qit», degan ekan. Yurtimizda ta lim- ʻ ʻ tarbiya tizimida amalga oshirilayotgan islohotlar haqiqiy ma noda bir-ikki yillik ʻ yoki qisqa davrda samaraga erishishga qaratilgan ish emas, balki chin ma noda bir ʻ necha yuz yillarga tatiydigan o zgarish bo ldi, desak xato bo lmaydi. Prezidentimiz ʻ ʻ ʻ Sh.M.Mirziyoyev shuni takidlab o tganlarki “Bizning asosiy maqsadimiz - ʻ yoshlarning sifatli ta lim olish imkoniyatiga ega bo lishiga erishish, ularning o z ʻ ʻ ʻ qobiliyati va iste dodini ro yobga chiqarish uchun barcha zarur sharoitlarni yaratib ʻ ʻ berishdan iborat.” Shunday ekan biz pedagoglar qo limizdan kelguncha ʻ o quvchilarni bilim darajalarini oshirish va rivojlantirishimiz lozimdir. ʻ Ma lumki yozish san ati yozuvchining fe l atvori, bilimi va qanchalik ʻ ʻ ʻ darajada mukammal insonligidan dalolat berib turadi. Insonlarning yozuvi orqali ular qay darajada savodxon ekanliklarini bilib olishimiz mumkin. Yozuvlar 32 yuqoridagilardan dalolat berar ekan, demak biz o quvchilarni chiroyli va savodliʻ yozishga o rgatish orqali ularda yuqoridagi sifatlarni shakllantirishga erishishimiz ʻ mumkin. O quvchilar savodli yozish orqali e tiborli, irodali, tartibli bo lishga ʻ ʻ ʻ o rganib boradilar. Bu esa jamiyatimizda shakllanayotgan har bir shaxsga tegishli ʻ bo lgan fazilatlardan biridir. ʻ O quvchilarni yozishga o rgatishga bag ishlangan ushbu bitiruv malakaviy ʻ ʻ ʻ ishimda men ana shu masalani ko rib chiqdim. Unda asosan o quvchilarni yozishga ʻ ʻ o rgatish masalalari, yozuv darslarida savodli yozishga o rgatish usullari va boshqa ʻ ʻ masalalarga e tibor berildi. ʻ Ilmiy metodik adabiyotlar. Tadqiqot jarayonida olingan natijalar tahlili hamda boshlang ich ta lim jarayoni kuzatishlar asosida quyidagi xulosa va ʻ ʻ tavsiyalarni taqdim etishni maqsadga muvofiq deb hisobladim. Kichik yoshdagi o quvchilarga beriladigan til ta limi va tarbiyasi o zgacha ʻ ʻ ʻ yo nalish, o zgacha usullar bilan boyitib, til sofligi, adabiy til meyorlarini singdirish ʻ ʻ kabi zaruriy mashqlar vositasida olib boriladi. Shuningdek, ona tili fanini o qitishda ʻ pedagogik texnologiyalarning ilg or usullariga tayanib ish ko rmoq joiz hamda ʻ ʻ bolalar idrok eta oladigan topishmoqlar tizimini ishlab chiqish va qisman maxsus o quv jarayoni mazmuniga kiritilish zarur. Boshlang ich ta limning samaradorligini ʻ ʻ ʻ oshirish omillaridan biri bolalarning savodli yozish malakaiarini tarbiyalashdir. Bu 1-sinfdan boshlanib, yuqori sinflarda ham davom ettirilishi lozim. Oquvchilarni savodli yozishga o rgatishda quyidagilarga amal qilish orqali ʻ samaradorlikka erishishimiz mumkin: - bolalar ruhiyatini chuqur o rganib, ularning har biriga o ziga xos ʻ ʻ munosabatda bo lish; ʻ - dars jarayonida, darsdan keyingi mashg ulotlarda bolaning doimo yaxshi ʻ kayfiyatda bo lishini ta miniashga; ʻ ʻ - oquvchilar yozish jarayonida eng ko p yo l qo yayotgan xatolarga e tibor ʻ ʻ ʻ ʻ berish; - savodli yozish daqiqalarini otkazish; 33 - o quvchilarni o z xatolari ustida ishlashga o rgatish;ʻ ʻ ʻ - turli didaktik o yinlardan foydalanib yozish malakalarini oshirish; ʻ Darslarga mana shu tarzda yondoshish orqali biz o quvchilarni savodli ʻ yozishga o rgatib borishimiz mumkin bo ladi deb hisoblayman. ʻ ʻ FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO YHATI. ʻ 1.Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O zbekiston davlatini birgalikda ʻ barpo etamiz. -Toshkent: O zbekiston, 2016. - 56 B. ʻ 2.Sh.Mirziyoyev Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. Toshkent - “O zbekiston” -2016.488 B. ʻ 3.Sh.Mirziyoyev Qonun ustuvorligi va inson manfaatlari ta minlash-yurt taraqqiyoti ʻ va xalq farovonligining garovi. Toshkent - “O zbekiston” -2016.488 B ʻ 4. O zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Xalq ta limi tizimida ta lim ʻ ʻ ʻ sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish chora-tadbirlari to g risida” 2018-yil 8-dekabrdagi 997-sonli qarori. ʻ ʻ 5.O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 29-apreldagi «O zbekiston ʻ ʻ Respublikasi Xalq ta limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini ʻ tasdiqlash to g risida»gi PF-5712-sonli farmoni. ʻ ʻ 6.Ona tili va o qish savodxonligi, 2-sinf, 1-qism, Mavlonova K. 2021 ʻ 7.Dilova N.G. (2021). O quvchilarning shaxsiy sifatlari - pedagogik hamkorlikning ʻ dastlabki tamoyili. Science and Education. Vol. 2, Issue 10, 558-566 betlar 8.Dilova N.G. (2021). O qituvchi-o quvchi hamkorligini vujudga keltirishning ʻ ʻ pedagogik ahamiyati. Science and Education. Vol. 2, Issue 10, 567-576 betlar. 9. Dilova N.G. (2021). Sharq allomalarining ilmiy merosi – uchinchi renesans uchun katta imkoniyat. Science and Education. Vol. 2, Issue 10, 506-514 betlar. 10. Sidorova Galina Aleksandrovna, “Xalqaro tadqiqotlarda ishtirok etish – inson kapitalini rivojlantirish omilidir” mavzusidagi xalqaro vebinar. Rossiya, 2020 y. 34 11. Qurbonova M.F. Mustaqil ishlarni tashkil etish asosida boshlang ich sinfʻ o quvchilarini o quv-bilish kompetensiyalarini shakllantirishga yo naltirilgan ʻ ʻ ʻ metodlar. Xalq ta limi, 2020. 3- maxsus son, 37-43 bet. ʻ 12. Kuznetsova Marina Ivanovna, “ PIRLS 2021 xalqaro solishtirma tadqiqoti doirasida o qish savodxonligini shakllantirishning o ziga xos xususiyatlari”. 2021y. ʻ ʻ 13. Karima Qosimova va boshqalar “Ona tili o qitish metodikasi” Toshkent 2009. ʻ 14. Nurmatova M. Ifodali o qish to garagi. “Til va adabiyot ta limi” 1992 yil. 1-son. ʻ ʻ ʻ 15. Jalilova M. Ne matova G. Takrorlash mashg ulotlarini “Topqirlar bellashuvi” ʻ ʻ tarzida o tkazish. “Til va adabiyot ta limi” 1994 yil 2-3 qo shma sonlari. ʻ ʻ ʻ 16. Q.Abdulla е va, K. Nazarov, Sh. Yo ldosheva "Savod orgatish ʻ metodikasi" T."O qituvchi" 1996. ʻ 17. Ro ziboy ʻ е va O. "Boshlang ich sinf o quvchilari unli va undosh tovushlarni ʻ ʻ o rganish bilan og zaki nutqni o stirish" T. 1996. ʻ ʻ ʻ 18. K.Qosimova "Boshlang ich sinflarda ʻ ona tili o qitish m ʻ е todikasi" T."O qituvchi" 1985. ʻ 19. Abdullayev I. Uzluksiz ta lim bog inlari uchun ona tilidan muqobil dasturlar. ʻ ʻ Toshk е nt. O qituvchi , 1994. ‖ ʻ ‖ 20. Abdullay е v Y. Hamrohim. Yangi alifbo va imlodan qo llanma. ʻ Toshk е nt. ,,O qituvchi , 1996. ʻ ʻʻ 21. Abdullay е va Q., Yusupov M. Diktantlar to plami. Toshk ʻ е nt. ,,O qituvchi , ʻ ʻʻ 1976. 22. Ashrapova T., Odilova M. Ona tili o qitish m ʻ е todikasi. Toshk е nt. ,,O qituvchi , ʻ ʻʻ 1984. 23. G afforova T., Nurullayeva SH., Haydarova O. Boshlang ich sinflar uchun ona ʻ ʻ tili va o qishdan didaktik materiallar. Toshk ʻ е nt. 2004. 24. G afforova T., G ulomova X., Eshturdiyeva G. 1-sinfda savod darslari. ʻ ʻ Toshk е nt. ,,O qituvchi , 1996. ʻ ʻʻ 25. Y. Abdullaev. Eski maktabda xat-savod o rgatish. T.: O qituvchi, 1960. ʻ ʻ 35 26. D.Ro ziyeva, M.Usmonboyeva, Z.Xoliqova-Interfaolmetodlar; mohiyati vaʻ qo llanilishi (metodik qo llanma)-Toshkent-2013 yil. ʻ ʻ 27. Azizxodjayeva N.N. Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat. O quv ʻ qo llanma.-T.; 2013yil. ʻ 28. Yo ldoshev J.G. Zamonaviy dars. Malaka oshirish; muammolar, izlanishlar, ʻ yechimlar. A.Avloniy nomidagi XTXQTMOM.-T.; 2017yil. 29. J.O.Tolibova. Pedagogik texnologiyalar – do stona muhit yaratish omili. - T.: ʻ 2005. 30.Ona tili va o qish savodxonligi K. Mavlonova, I. Azimova, S. Quronov, Sh. ʻ Tursun Respublika ta lim markazi Toshkent -2022 ʻ 31.SHojalilov A. va boshqalar. «O qish Kitobi», «O qituvchi», 2004 yil. ʻ ʻ 32.Qosimova K., Fuzailov S. «Ona tili», 2-sinf uchun, T., «O qituvchi», 2003- yil. ʻ 33. Dilova N.G. (2021). Ajdodlarimiz merosi vositasida bo lajak o qituvchilarga ʻ ʻ ta lim-tarbiya berishning ahamiyati. Science and Education. Vol. 2, Issue 10, 515- ʻ 523 betlar. Internet saytlari 1. W W W . tdpu. uz 2. W W W . pedagog. uz 3. W W W . Ziyonet. uz 4. W W W . edu. uz 5. tdpu-lNTRANET. Ped 6. http://www.markaz.tdi.uz 7. https;//azkurs.org Toshkent-f. 8. https//mywordworld.ru 9. htt; https//mywordworld.ru 10. https;//azkurs.org uz 36

Savod oʻrgatish darslarida oʻquvchilarning mustaqil ishlarini tashkil etish

MUNDARIJA

KIRISH……………………………………………………………....................3-7

I. BOB. BOSHLANGʻICH SINFDA BOLALARNI SAVODGA OʻRGATISHNING ILMIY-METODOLOGIK ASOSLARI

1.1. Savod oʻrgatishda mustaqil ishlarni tashkil qilish usullari ........................8-13                                       

1.2.. Savod oʻrgatish davrida mustaqil ishlarning ahamiyati..........................14-18

II.BOB. SAVOD OʻRGATISHNING ASOSIY DAVRIDA OʻQUVCHILARNI MUSTAQIL ISHLASHGA OʻRGATISH.

 2.1. Mustaqil ish turlari.....................................................................……….19-22

 2.2. Mustaqil ishlarni tashkil etish orqali bilim samaradorligini oshirish yoʻllari......................................................................................................23-26

XULOSA…………………………………………………………………….27-28

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROʻYHATI.............................29-31

 

 

 

 

Купить