Savod o‘rgatish davrida ilg‘or va zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish - Педагогика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	25000UZS
Размер	133.5KB
Покупки	0
Дата загрузки	13 Май 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Педагогика

Продавец

Shavkat

Дата регистрации 04 Апрель 2024

69 Продаж

Savod o‘rgatish davrida ilg‘or va zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish

Купить

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM,
FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
ORIENTAL UNIVERSITETI
«Himoyaga ruxsat etilsin»
“ Pedagogika” fakulteti menejeri
_____________ M. Meliboyev
«____» ________2025-yil «Himoyaga tavsiya etilsin»
“Uzluksiz ta’lim pedagogikasi”
kafedrasi mudiri:_________ T. Isaqulov
«____» ________2025-yil
PEDAGOGIKA FAKULTETI
60110500 – “ BOSHLANG‘ICH TA’LIM ” YO‘NALISHI
UZLUKSIZ TA’LIM PEDAGOGIKASI KAFEDRA SI
Sirtqi talim shakli, 105-guruh talabasi Mo minova Fariza Farxodbek qiziningʻ
“ ONA TILI O QITISH METODIKASI”
ʻ fanidan
Mavzu: Savod o‘rgatish davrida ilg‘or va zamonaviy pedagogik
texnologiyalardan foydalanish
Ilmiy rahbar: Hojiyeva Zulfiya O‘ktamovna
Talaba: Mo minova Fariza Farxodbek qizi
ʻ
TOSHKENT - 2025
ANNOTATSIYAKURS ISHI

Ushbu ilmiy-amaliy ishda savod o‘rgatish bosqichida ilg‘or va zamonaviy
pedagogik texnologiyalarni qo‘llashning ahamiyati, ularning o‘quvchilarning
bilim, ko‘nikma va kompetensiyalarini shakllantirishdagi o‘rni chuqur tahlil
etilgan. Ayniqsa, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining savodxonlikni egallash
jarayonida interfaol o‘qitish metodlari, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari
(AKT), multimedia vositalari va raqamli resurslardan samarali foydalanishning
afzalliklari ilmiy-nazariy hamda amaliy nuqtai nazardan yoritib berilgan.
Ishda savod o‘rgatish bosqichida qo‘llanilayotgan ilg‘or texnologiyalarning
o‘quvchilar motivatsiyasi, darsga faollik bilan qatnashishi va mustaqil fikrlash
qobiliyatiga ijobiy ta’siri misollar orqali asoslab berilgan. Jumladan, AKT
vositalari yordamida darslarni vizuallashtirish, interaktiv o‘yinlar va topshiriqlar
orqali mavzuni chuqurroq o‘zlashtirishga erishish, shuningdek, guruhiy va
juftlikda ishlash orqali o‘quvchilarda hamkorlikda ta’lim olish ko‘nikmalarini
shakllantirish imkoniyatlari ko‘rsatib o‘tilgan.
Tadqiqot natijalari asosida zamonaviy pedagogik texnologiyalarni savod
o‘rgatish jarayoniga tatbiq etish samaradorligini oshirishga doir taklif va tavsiyalar
ishlab chiqilgan. Ish maktab amaliyotiga yaqin, zamonaviy pedagogik
yondashuvlarga tayangan holda yozilgan bo‘lib, boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchilari,
pedagogik oliygoh talabalari va metodistlar uchun foydali manba bo‘la oladi.
MUNDARIJA:
KIRISH................................................................................................................. 4
2

I-BOB. S AVOD O‘RGATISH JARAYONIDA ZAMONAVIY
PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARNING AHAMIYATI
1.1. Savod o‘rgatish bosqichida pedagogik texnologiyalarning
roli……………... 7
1.2. Ilg‘or pedagogik texnologiyalarning turlari va ularning
afzalliklari………… 12
1.3. Savod o‘rgatishda zamonaviy texnologiyalarning
qo‘llanilishi……………... 17
II-BOB. BOSHLANG‘ICH TA’LIMDA PEDAGOGIK
TEXNOLOGIYALARNI QO‘LLASHNING SAMARADORLIGI
2.1. Boshlang‘ich sinflarda interfaol metodlarning
qo‘llanilishi ………………… 22
2.2. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining dars jarayonidagi
o‘rni........... 26
2.3. Zamonaviy texnologiyalarni qo‘llashning
natijalari........................................ 29
XULOSA……………………………………………………………………….. 33
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR............................................................. 35
3

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi . O‘zbekiston Respublikasida ta’lim tizimini
takomillashtirish, yosh avlodni zamonaviy bilimlar asosida tarbiyalash va ularni
raqobatbardosh kadrlar sifatida tayyorlash davlat siyosatining ustuvor
yo‘nalishlaridan biridir. Shu maqsadda ta’limning barcha bosqichlarida, xususan,
boshlang‘ich ta’limda tub o‘zgarishlar amalga oshirilmoqda. Ayniqsa,
boshlang‘ich ta’lim bosqichida savod o‘rgatish jarayoni o‘quvchilarning keyingi
ta’lim bosqichlaridagi muvaffaqiyatlarini belgilab beruvchi muhim poydevor
sifatida e’tirof etilmoqda. Bugungi kunda pedagogik jarayonning samaradorligini
oshirishda ilg‘or va zamonaviy pedagogik texnologiyalarning o‘rni beqiyosdir.
Chunki an’anaviy darslar o‘rnini o‘zlashtirish darajasini oshiruvchi, interaktiv va
innovatsion metodlarga asoslangan texnologiyalar egallab bormoqda. Bu
texnologiyalar orqali o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini oshirish, mustaqil
fikrlash, muammoli vaziyatlardan chiqish, ijodiy yondashuv kabi ko‘nikmalarini
shakllantirish mumkin. Ayni yo‘nalishda mamlakatimizda keng ko‘lamli islohotlar
amalga oshirilmoqda. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan
2023-yil 27-fevralda qabul qilingan PF–27-sonli Farmon – “Yangi
O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasini ‘Insonga e’tibor va sifatli ta’lim yili’da
amalga oshirishga oid davlat dasturi”da ta’lim sohasida ilg‘or texnologiyalarni
keng joriy etish, raqamli resurslar bilan ta’minlash, o‘quvchilarning funksional
savodxonligini oshirish bo‘yicha aniq vazifalar belgilangan. Bu farmon asosida
boshlang‘ich ta’limda o‘qituvchilarning malakasini oshirish, zamonaviy
metodikalar bilan ishlash ko‘nikmasini shakllantirish kabi muhim chora-tadbirlar
amalga oshirilmoqda.
4

Shuningdek, 2024-yil 16-oktabrda imzolangan PF–158-sonli Prezident
Farmoni bilan kasbiy ta’lim va umumiy o‘rta ta’lim tizimlarida xalqaro
standartlarga mos metodikalarni joriy etish, AKTdan samarali foydalanish,
interaktiv darslar tashkil qilish bo‘yicha keng imkoniyatlar ochib berilgan. Bu esa
savod o‘rgatish bosqichidan boshlab innovatsion yondashuvlar asosida
o‘quvchilarda mustahkam bilim, ko‘nikma va kompetensiyalarni shakllantirish
zaruratini yana-da kuchaytirdi. Bugungi kunda zamonaviy o‘qituvchi faqatgina
bilim beruvchi emas, balki o‘quvchining fikrlashi, nutqi, dunyoqarashi va ijodiy
salohiyatini rivojlantiruvchi shaxs sifatida qaralmoqda. Shu sababli, ilg‘or
pedagogik texnologiyalar orqali darslarni samarali tashkil etish, o‘quvchilarni faol
ishtirokchi sifatida jalb qilish, ularni rag‘batlantirish va o‘z-o‘zini baholashga
o‘rgatish ustuvor vazifalardan hisoblanadi. Savod o‘rgatish jarayonida ilg‘or va
zamonaviy pedagogik texnologiyalarni joriy etish nafaqat o‘quv jarayonining sifati
va samaradorligini oshiradi, balki raqamli avlod vakillarini zamon bilan
hamqadam, bilimli va malakali shaxs sifatida shakllantirish imkonini beradi.
Mazkur ish aynan shu dolzarb masalaga bag‘ishlangan bo‘lib, ilmiy-nazariy va
amaliy jihatdan pedagogik texnologiyalarning o‘rganilishiga asoslanadi.
Kurs ishining maqsadi . Boshlang‘ich ta’lim tizimida savod o‘rgatish
jarayonini samarali tashkil etishda ilg‘or va zamonaviy pedagogik
texnologiyalarning o‘rnini aniqlash, ularning amaliyotdagi qo‘llanish
imkoniyatlarini o‘rganish, o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasini oshirishga
ta’sirini tahlil qilish, shuningdek, o‘qituvchilarning dars jarayonida zamonaviy
yondashuvlardan qanday foydalanganini tahlil qilish orqali tajribalarni
umumlashtirishdan iborat. Shu orqali kurs ishi zamonaviy pedagogik
texnologiyalar asosida samarali savod o‘rgatish metodikasini ishlab chiqish va
ta’lim sifatini yaxshilashga hissa qo‘shishni maqsad qiladi.
Kurs ishining obyekti . Boshlang‘ich ta’limda savod o‘rgatish jarayoni.
Kurs ishining predmeti . Savod o‘rgatish jarayonida qo‘llanilayotgan ilg‘or
va zamonaviy pedagogik texnologiyalar.
5

Kurs ishining vazifalari:
 Boshlang‘ich ta’limda savod o‘rgatish jarayonining ahamiyatini ilmiy-
nazariy jihatdan o‘rganish.
 Ilg‘or va zamonaviy pedagogik texnologiyalarning turlari va ularning
o‘ziga xos xususiyatlarini tahlil qilish.
 Savod o‘rgatishda innovatsion metodlarning amaliyotdagi qo‘llanish
holatini o‘rganish.
 O‘qituvchilarning zamonaviy texnologiyalar asosida dars o‘tish
malakasini tahlil qilish.
 O‘quvchilarning savodxonligini oshirishda ilg‘or texnologiyalarning
samaradorligini aniqlash.
 Tajriba va tahlillar asosida taklif va tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishining hajmi : kirish, ikki bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar
ro‘yxatidan iborat.
6

I-BOB. S AVOD O‘RGATISH JARAYONIDA ZAMONAVIY PEDAGOGIK
TEXNOLOGIYALARNING AHAMIYATI
1.1. Savod o‘rgatish bosqichida pedagogik texnologiyalarning roli
Savod o‘rgatish jarayoni boshlang‘ich ta’limning ajralmas qismidir.
O‘quvchilarga harflarni tanitish, ulardan so‘zlar yasash, to‘g‘ri talaffuz qilish,
yozuv va o‘qish ko‘nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan o‘quv jarayoni
o‘quvchilarning umumiy ta’lim darajasini belgilab beradi. Shu sababli, savod
o‘rgatish jarayonini samarali va qiziqarli tarzda tashkil etish juda muhimdir.
Bugungi kunda bu jarayonda ilg‘or va zamonaviy pedagogik texnologiyalarni
qo‘llash juda ahamiyatli hisoblanadi.
Ilg‘or pedagogik texnologiyalarni qo‘llashning afzalliklari. Zamonaviy
ta’lim tizimida ilg‘or pedagogik texnologiyalar o‘quvchilarga ta’lim olish
jarayonini samarali va qiziqarli tarzda tashkil etish imkoniyatini yaratadi. Ular
nafaqat o‘quvchilarning bilim olish jarayonini yengillashtiradi, balki ularni yangi
ko‘nikmalar va malakalar bilan ta’minlaydi. Quyidagi afzalliklar ilg‘or pedagogik
texnologiyalarni qo‘llashda sezilarli darajada ko‘rinadi:
Interfaol o‘qish metodlari. Interfaol metodlar o‘quvchilarga o‘zaro faoliyat
va ijobiy aloqalar o‘rnatish imkonini beradi. Masalan, «Aqliy hujum» metodi
o‘quvchilarga yangi mavzularni o‘zlashtirishda yordam beradi, ular o‘z fikrlarini
erkin ifodalab, jamoaviy ravishda yechimlar topishga harakat qiladilar. Bu
metodda o‘quvchilar o‘rganilayotgan material haqida o‘z fikrlarini bildiradilar, bu
esa ularga muammoni tushunish va uni yechishda ijodiy yondashuvni
rivojlantiradi. Aqliy hujum metodini qo‘llash orqali o‘quvchilar o‘z o‘qish va
yozish ko‘nikmalarini faollashtiradilar.
7

Bundan tashqari, «Debat» texnikasi orqali o‘quvchilar o‘z fikrlarini dalillar
bilan tasdiqlashni o‘rganadilar, bu esa ularning muloqot qilish ko‘nikmalarini
rivojlantirishga yordam beradi. «Sinov va sinovdan o‘tkazish» metodikasi
o‘quvchilarga o‘z bilimi va ko‘nikmalarini amaliyotda qo‘llashga imkon yaratadi,
bu jarayon esa ularning o‘rganish jarayoniga yanada jiddiy yondashuvini
ta’minlaydi.
Multimedia va elektron resurslar. Zamonaviy texnologiyalar, jumladan
interaktiv doskalar, kompyuter dasturlari, mobil ilovalar o‘quvchilarning o‘qish va
yozish ko‘nikmalarini mustahkamlashda samarali vositalar hisoblanadi. Elektron
alfavitlar va QR-kodli darsliklar o‘quvchilarga harflarni o‘rganishda ko‘proq
vizual yordam beradi. Bu texnologiyalar orqali o‘quvchilar nafaqat yozuv, balki
talaffuz, o‘qish va boshqa til qobiliyatlarini ham rivojlantirishadi.
Multimediali o‘yinlar va video materiallar orqali o‘quvchilar uchun ta’lim
jarayonini qiziqarli va interfaol qilish mumkin. Bu texnologiyalar o‘quvchilarning
o‘rganishga bo‘lgan qiziqishini oshiradi, chunki ular o‘qish va yozish jarayonini
o‘zlari uchun yanada qulay va ko‘rkamroq qilib his qiladilar. Shu bilan birga,
onlayn resurslar yordamida o‘quvchilar turli xil darsliklar va mashqlar orqali
materialni o‘zlashtirishda yanada kengroq imkoniyatlarga ega bo‘ladilar.
Raqamli texnologiyalar yordamida individual yondashuv. Raqamli
texnologiyalar yordamida o‘quvchilarga individual yondashuvni amalga oshirish
imkoniyati mavjud. Elektron darsliklar va onlayn mashqlar orqali o‘quvchilar
o‘zlashtirish darajalarini kuzatishlari va o‘zlarining ta’lim jarayonlarini mustaqil
ravishda boshqarishlari mumkin. Onlayn testlar orqali o‘quvchilar o‘z bilish
darajalarini aniqlash va ta’limni optimallashtirish uchun samarali feedback olish
imkoniyatiga ega bo‘ladilar. O‘qituvchilar o‘z darslarini interaktiv platformalar
orqali tashkil etishlari mumkin, bu esa o‘quvchilarning ehtiyojlarini qondirish va
ularga individual yondashuvni ta’minlashda yordam beradi. Shunday qilib, raqamli
texnologiyalar yordamida ta’lim jarayonida o‘quvchilarga individual qo‘llab-
8

quvvatlash va yordam ko‘rsatish imkoniyati yaratiladi, bu esa ularning
o‘zlashtirish darajasini sezilarli darajada oshiradi.
O‘yin asosidagi ta’lim (Gamifikatsiya). Gamifikatsiya texnologiyasi
o‘quvchilarga o‘rganish jarayonini yanada qiziqarli qilish imkoniyatini yaratadi.
O‘yinlar orqali o‘quvchilar o‘zlashtirish jarayonini samarali va qiziqarli tarzda
amalga oshiradilar. Masalan, o‘quvchilar uchun maxsus tayyorlangan so‘zlarni
o‘rganish o‘yinlari yoki talaffuzni o‘rganish o‘yinlari orqali ular o‘zlarining o‘quv
jarayonini sezilarli darajada tezlashtiradilar. Gamifikatsiya yordamida o‘quvchilar
o‘rganish jarayonida qulay va o‘ynoqi tarzda faol ishtirok etadilar, bu esa
o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasini oshiradi. O‘yinlarda qatnashish
o‘quvchilarga motivatsiya yaratadi va ularni darsga ko‘proq jalb qiladi. Bu jarayon
o‘quvchilarning o‘qish va yozish ko‘nikmalarini tezda rivojlantirishga yordam
beradi. Ilg‘or pedagogik texnologiyalarni qo‘llash o‘quvchilarning ta’lim olish
jarayonini yanada qiziqarli, samarali va o‘zlashtirish darajasini oshiruvchi qiladi.
Interfaol metodlar, multimedia vositalari, raqamli texnologiyalar va gamifikatsiya
yordamida o‘quvchilar o‘rganish jarayoniga yanada faolroq jalb qilinadi va
ularning bilim olish jarayoni yanada samarali bo‘ladi. Shu boisdan, ilg‘or
pedagogik texnologiyalarni ta’lim jarayonida keng qo‘llash o‘quvchilarning o‘quv
faoliyatini tezlashtirish va samarali natijalarga erishishda katta ahamiyatga ega.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023-yil 27-fevraldagi PF–27-son
Farmonida ta’lim tizimini modernizatsiya qilish, yangi pedagogik texnologiyalarni
joriy etish masalalari alohida ta’kidlangan. Mazkur farmon ta’lim sohasida
innovatsion texnologiyalarni keng qo‘llash, o‘qituvchilarning pedagogik
malakalarini oshirish va ularning yangi metodikalar bilan tanishishini ta’minlashni
o‘z ichiga oladi. Bu hujjat orqali, ta’lim jarayonini yanada samarali va sifatli qilish
maqsadida yangi pedagogik texnologiyalarni qo‘llashning zarurligi ko‘rsatilgan.
Farmonda zamonaviy pedagogik texnologiyalarni o‘quvchilarning o‘rganish
jarayonini yaxshilash, ularni yangi bilimlar va ko‘nikmalar bilan ta’minlashga
qaratilgan. Interfaol metodlar va multimedia vositalarini qo‘llash, o‘quvchilarning
9

bilim olish jarayonini yanada qiziqarli va samarali qilishga yordam beradi. Shu
bilan birga, axborot texnologiyalaridan foydalanish o‘qituvchilarga darslarni
individual yondashuv asosida o‘tkazish imkoniyatini beradi. Elektron darsliklar,
multimediali ta’lim platformalari va interfaol usullar o‘quvchilarning o‘quv
materiallarini yaxshiroq o‘zlashtirishi uchun samarali vositalardir.
Shuningdek, Prezident farmonida o‘qituvchilarning pedagogik malakalarini
oshirish va zamonaviy metodikalarga o‘rgatish masalalari alohida qayd etilgan.
O‘qituvchilarni yangi pedagogik texnologiyalarni qo‘llashga tayyorlash, ularning
bilim va ko‘nikmalarini oshirish orqali ta’lim sifatini yanada yaxshilash maqsad
qilingan. O‘qituvchilarga zamonaviy texnologiyalardan foydalanishni o‘rgatish,
o‘quvchilarning bilim olish jarayonini yanada samarali qilishga yordam beradi.
Farmonda keltirilgan asosiy maqsadlardan biri — ta’lim tizimini raqamlashtirish
va zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo‘llashni kengaytirishdir. Bu orqali
o‘quvchilarni yangi bilimlar bilan ta’minlash, o‘qituvchilarning malakalarini
oshirish va ta’limning sifatini yaxshilash kutilmoqda. Zamonaviy pedagogik
texnologiyalar ta’lim tizimining barcha bosqichlarida, jumladan boshlang‘ich
ta’limda ham, muhim rol o‘ynaydi va o‘quvchilarning bilim olish jarayonini
yanada samarali qilishga yordam beradi. Prezident farmonida ta’lim tizimida
axborot texnologiyalarini qo‘llash orqali darslarni interfaol qilish, o‘quvchilarni
o‘zlashtirish jarayonida individual yondashuv asosida ta’minlash imkoniyatlarini
yaratish ko‘zda tutilgan. Bu, o‘z navbatida, o‘qituvchilarning pedagogik faoliyatini
ham samarali tashkil etishga yordam beradi. Shuningdek, zamonaviy
texnologiyalar o‘quvchilarga nafaqat bilimlar, balki muloqot qilish, tahlil qilish, va
ijodkorlik kabi ko‘nikmalarni rivojlantirishga yordam beradi. Shu bilan birga,
farmon ta’lim tizimida innovatsion texnologiyalarni joriy etish orqali ta’lim
jarayonini yanada qiziqarli va samarali qilish, shuningdek, o‘qituvchilarning
pedagogik malakalarini oshirish va ularni yangi metodikalarga o‘rgatishning
ahamiyatini ta’kidlaydi. Bu o‘zgarishlar, o‘z navbatida, ta’lim sifatining
10

yaxshilanishiga, o‘quvchilarning bilim darajasining oshishiga va o‘qituvchilarning
professional rivojlanishiga xizmat qiladi.
Savod o‘rgatish jarayonida pedagogik texnologiyalarni amaliyotda qo‘llash
o‘quvchilarga mustaqil o‘qish ko‘nikmalarini rivojlantirishda samarali vosita
bo‘lib xizmat qiladi. Zamonaviy texnologiyalar, masalan, multimediali
taqdimotlar, interaktiv doskalar va ko‘rgazmali materiallar o‘quvchilarning
darsdagi faoliyatini qiziqarli va samarali tarzda tashkil etishga imkon beradi.
Interaktiv mashqlar o‘quvchilarga o‘rganilayotgan mavzu bo‘yicha tezkor va
samarali fikrlashni rivojlantirishga yordam beradi, ularning o‘qish va yozish
ko‘nikmalarini tezda mustahkamlashga xizmat qiladi. «Qiziqarli o‘qish o‘yinlari»
kabi metodikalar o‘quvchilarning o‘rganish jarayonida faolligini oshiradi. Bu
o‘yinlar yordamida o‘quvchilar harflar va so‘zlarni o‘rganish jarayonini yanada
osonroq va qiziqarli qilishadi. O‘yinlarda o‘quvchilar so‘zlarni aniqlash, talaffuz
qilish va yozish kabi ko‘nikmalarni rivojlantiradilar, bu esa o‘z navbatida
o‘quvchilarning umumiy o‘qish va yozish ko‘nikmalarini mustahkamlashga olib
keladi. Pedagogik texnologiyalarni qo‘llash o‘quvchilarga turli xil o‘quv resurslari
orqali ko‘nikmalarni rivojlantirish imkonini yaratadi. Masalan, mobil ilovalar va
elektron darsliklar yordamida o‘quvchilar har bir mavzu bo‘yicha mashqlarni
bajarish va o‘zlashtirish darajasini mustahkamlash imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Bunday texnologiyalar orqali o‘quvchilar o‘z vaqtida o‘rganilayotgan mavzularni
qayta ko‘rib chiqishlari, o‘zlashtirish darajasini kuzatishlari va boshqalar bilan
solishtirishlari mumkin. Multimedia resurslari, videolar va interaktiv materiallar
orqali o‘quvchilarga o‘rganilayotgan mavzularni yanada to‘liq va aniqroq
tushunishga yordam beriladi. Bu usullar o‘quvchilarning vizual va auditiv eshitish
orqali bilim olishlarini ta’minlaydi, bu esa o‘zlashtirish jarayonini yanada samarali
qiladi. Pedagogik texnologiyalarni o‘qish jarayonida to‘g‘ri va samarali qo‘llash
orqali o‘quvchilarni ilg‘or o‘qish va yozish ko‘nikmalariga ega qilish mumkin.
Savod o‘rgatish davrida ilg‘or pedagogik texnologiyalarni qo‘llash o‘quvchilarning
bilim olish jarayonini sezilarli darajada yaxshilaydi, o‘qish va yozish
11

ko‘nikmalarini tezlashtiradi. Zamonaviy pedagogik texnologiyalar yordamida
o‘qituvchilar o‘quvchilarning ta’lim olish jarayoniga bo‘lgan qiziqishini oshirish,
ularni o‘rganish jarayonida faol ishtirok etishga jalb qilish va o‘zlashtirish
darajasini yaxshilash imkonini yaratadi. Shu boisdan, pedagogik texnologiyalarni
darslarda samarali qo‘llash, ta’lim sifatini oshirishning muhim yo‘nalishlaridan
biridir.
1.2. Ilg‘or pedagogik texnologiyalarning turlari va ularning afzalliklari
Ilg‘or pedagogik texnologiyalar, ta’lim jarayonini yanada samarali,
interaktiv va qiziqarli qilish maqsadida ishlatiladigan turli metodlar va vositalarni
o‘z ichiga oladi. Bu texnologiyalar o‘quvchilarning ta’lim jarayonidagi faolligini
oshiradi, bilim olishni jonlantiradi va o‘qituvchiga o‘quvchilarga individual
yondashuvni ta’minlash imkoniyatini beradi.
1. Interfaol metodlar. Interfaol metodlar o‘quvchilarni o‘qish va o‘rganish
jarayonida faol ishtirok etishga undaydi. Ular o‘quvchilarga o‘rganilayotgan
materialni tahlil qilish, mulohaza yuritish va o‘z fikrlarini erkin ifoda etish
imkonini beradi. Bu metodlar, o‘quvchilarga yangi bilimlarni nafaqat o‘zlashtirish,
balki o‘rganganlarini amaliyotda qo‘llashni ham o‘rgatadi.
Interfaol metodlarning turli shakllari mavjud. Masalan:
1. Aqliy hujum (brainstorming) — bu metodda o‘quvchilar jamoaviy
ravishda biron-bir mavzu bo‘yicha o‘z fikrlarini va g‘oyalarini erkin ravishda
bayon etadilar. O‘qituvchi yoki moderator fikrlarni to‘playdi, va keyin ularni tahlil
qiladi. Bu metod o‘quvchilarda ijodkorlikni, yangi g‘oyalar ishlab chiqish
qobiliyatini rivojlantiradi. Aqliy hujum o‘quvchilarni mavzuga chuqurroq
kirishishga va uning turli jihatlarini ko‘rishga undaydi.
2. Debatlar — debatlarga asoslangan metod o‘quvchilarga biror mavzu
bo‘yicha ikki turli nuqtai nazarni taqdim etadi. O‘quvchilar ma’lum bir fikrni
himoya qilish yoki unga qarshi turish orqali muloqot qilishadi. Bu metod
12

o‘quvchilarga fikrlarni tizimli ravishda shakllantirishni, mantiqiy dalillarni
keltirishni va boshqa fikrlarni hurmat qilishni o‘rgatadi. Debatlar o‘quvchilarning
kritik fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi, ular o‘z nuqtai nazarini mustahkamlash
uchun dalillar va misollar bilan ishlashadi.
3. Simulyatsiyalar — simulyatsiya metodida o‘quvchilar real hayotdagi
holatlar yoki vaziyatlarni simulyatsiya qilish orqali o‘rganadilar. Bu metod
o‘quvchilarga o‘rgangan nazariy bilimlarni amaliyotda qo‘llash imkonini beradi.
Masalan, biror biznes muammosini yechish, ilmiy tajriba o‘tkazish yoki ijtimoiy
masalalar bo‘yicha qarorlar qabul qilish simulyatsiya qilish orqali amalga
oshiriladi. Simulyatsiya o‘quvchilarga aniq vaziyatlarda qarorlar qabul qilishni, o‘z
harakatlari uchun javobgarlikni olishni va guruhda ishlashni o‘rgatadi.
Interfaol metodlar o‘quvchilarning o‘qish jarayonini faollashtiradi, ular o‘z
fikrlarini erkin ifoda etish, yangi fikrlar ishlab chiqish va boshqalarning fikrlarini
hurmat qilishni o‘rganadilar. Ushbu metodlar, shuningdek, o‘quvchilarda tanqidiy
fikrlash va muloqot qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Natijada, o‘quvchilar
o‘zlarini faol ishtirokchi sifatida his qilishadi va o‘rganish jarayonini yanada
samarali o‘tadi. Bu metodlarning amaliy qo‘llanilishi o‘quvchilarning umumiy
rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatadi.
2. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) . Axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) ta’lim jarayonining samaradorligini
oshirishda muhim rol o‘ynaydi. Bu texnologiyalar orqali o‘quvchilar o‘zlarini
yangi bilimlar bilan tanishtirish, turli xil resurslardan foydalanish va o‘rganish
jarayonini interaktiv shaklda amalga oshirish imkoniyatiga ega bo‘lishadi.
AKT o‘quvchilarga ko‘plab ta’lim resurslarini taqdim etadi, masalan:
1. Kompyuterlar va mobil qurilmalar — o‘quvchilarga o‘z vaqtida va oson
tarzda ta’lim materiallariga kirish imkonini yaratadi. Ular internet orqali darslarni
ko‘rish, o‘quv materiallari bilan ishlash, savollar berish va javoblar olish kabi
interaktiv jarayonlarni amalga oshirishi mumkin.
13

2. Internet — o‘quvchilarga jahon miqyosidagi bilimlar bazasiga kirish
imkoniyatini beradi. Internet orqali o‘quvchilar o‘zlariga kerakli bilimlarni topish,
ilmiy maqolalar va kitoblar o‘qish, video leksiyalar va ma’ruzalarni tinglash kabi
faoliyatlarni amalga oshiradilar.
3. Interaktiv doskalar — ta’lim jarayonida o‘quvchilarga taqdim etiladigan
vizual materiallar va interaktiv mashqlar orqali darslarni yanada qiziqarli va
samarali o‘tkazishga yordam beradi. Interaktiv doskalar yordamida o‘qituvchilar
o‘quvchilarga darsni yanada jonli va interfaol tarzda o‘tkazishlari mumkin. Bu
o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasini yaxshilashga yordam beradi.
4. Onlayn darslar va video leksiyalar — o‘quvchilarga o‘rganilayotgan
materialni mustaqil ravishda o‘rganish imkoniyatini beradi. Onlayn darslar va
video leksiyalarni ko‘rib chiqish orqali o‘quvchilar o‘z bilimlarini
mustahkamlashlari mumkin.
5. Elektron darsliklar va mashqlar — o‘quvchilarga onlayn platformalarda
o‘quv materiallarini o‘rganish va turli mashqlarni bajarish imkonini beradi.
Elektron darsliklar va mashqlarni foydalangan holda o‘quvchilar o‘rganilayotgan
mavzu bo‘yicha mustahkam bilimga ega bo‘ladilar.
AKT ta’limda o‘quvchilarga nafaqat bilim olish, balki o‘rganilgan bilimlarni
amaliyotda qo‘llash imkoniyatini yaratadi. Bu texnologiyalar o‘quvchilarning
o‘zlashtirish darajasini aniqlashga yordam beradi, chunki o‘quvchilar turli onlayn
testlar va mashqlar orqali o‘z bilimlarini baholashlari mumkin. AKT
o‘quvchilarning o‘rganish jarayonini yanada interfaol va samarali qiladi,
shuningdek, o‘qituvchiga darsni individual yondashuv asosida tashkil etishga
imkon beradi. Bu texnologiyalar yordamida o‘quvchilar jahon miqyosida mavjud
bo‘lgan barcha bilimlarga kirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar, bu esa ta’lim sifatini
oshirishga xizmat qiladi.
3. Multimedia vositalari. Multimedia vositalari ta’lim jarayonining
samaradorligini oshirish uchun keng qo‘llaniladigan zamonaviy texnologiyalarni
o‘z ichiga oladi. Video darslar, animatsiyalar, audio va video materiallar
14

o‘quvchilarga o‘rganilayotgan mavzularni yanada tushunarli, qiziqarli va samarali
tarzda taqdim etish imkoniyatini yaratadi. Bu texnologiyalar o‘quvchilarning
ko‘rish va eshitish imkoniyatlarini bir vaqtning o‘zida ishlatadi, bu esa ta’lim
jarayonini ko‘proq interaktiv va qiziqarli qiladi.
Multimedia vositalarining afzalliklari quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
1. Vizual va auditiv materiallar — o‘quvchilarga mavzularni yaxshiroq
tushunishga yordam beradi. Masalan, matematik formulalar yoki ilmiy
tushunchalarni tushuntirishda animatsiyalar va diagrammalar yordamida
ko‘rsatilgan vizual materiallar o‘quvchilarning anglash darajasini oshiradi.
2. Interaktiv o‘quv materiallari — video darslar va animatsiyalar orqali
o‘quvchilar o‘rganilayotgan mavzu bo‘yicha o‘z fikrlarini va savollarini faol tarzda
ifoda etishlari mumkin. Shuningdek, ular o‘rganilayotgan materialni ko‘rish orqali
yanada samarali o‘zlashtirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
3. Ko‘p hissiy tarmoqlarni ishga solish — multimedia vositalari
o‘quvchilarning ko‘rish, eshitish va ba’zan sensorli tajribalarini birlashtiradi.
Masalan, video va audio materiallar yordamida o‘quvchilarga ko‘rgan va
eshitganlarini yaxshiroq eslab qolish va tahlil qilish imkoniyatlari yaratiladi.
4. Motivatsiya va qiziqish — multimedia vositalari o‘quvchilarni o‘qishga
jalb qiladi, chunki ularni o‘rganish jarayoni yanada qiziqarli va interaktiv bo‘ladi.
Bu, o‘z navbatida, o‘quvchilarning o‘rganish jarayoniga bo‘lgan qiziqishini
oshiradi.
5. Kengaytirilgan materiallar — multimedia vositalari orqali o‘quvchilarga
mavzularni yanada chuqurroq o‘rganish imkoniyatlari yaratiladi. Misol uchun,
video darslar va animatsiyalar yordamida o‘quvchilar o‘z vaqtida ko‘proq
materialni o‘zlashtirishi mumkin, bu esa ta’lim jarayonini samarali qiladi.
6. Yangi texnologiyalarni o‘rganish — multimedia vositalaridan foydalanish
o‘quvchilarga zamonaviy texnologiyalar bilan tanishish imkoniyatini yaratadi. Ular
internet resurslari, video darsliklar va interaktiv mashqlar orqali o‘rganilayotgan
materialni kengaytirilgan tarzda o‘zlashtirishlari mumkin.
15

Multimedia vositalari, shuningdek, o‘qituvchining darsni yuqori sifatda va
kreativ tarzda o‘tkazishiga yordam beradi. O‘qituvchilar o‘quvchilarga yangi
mavzularni tushuntirishda vizual materiallardan foydalanib, darsni ko‘proq
interaktiv va samarali qilishlari mumkin. Bu o‘quvchilarga nafaqat bilim olish,
balki o‘rganganlarini amaliyotda qo‘llash imkonini yaratadi.
4. Masofaviy ta’lim tizimlari . Masofaviy ta’lim tizimlari ta’lim jarayonini
yanada moslashuvchan, qulay va samarali qilish uchun keng qo‘llanilayotgan
zamonaviy pedagogik texnologiyalardir. Ushbu tizimlar o‘quvchilarga darslarni
istalgan vaqtda va istalgan joyda o‘rganish imkoniyatini yaratadi, bu esa ta’limni
global miqyosda yanada kengaytiradi. Masofaviy ta’lim texnologiyalarining
afzalliklari quyidagilardan iborat:
1. Vaqt va joyga bog‘lanmagan ta’lim — masofaviy ta’lim tizimlari
o‘quvchilarga darslarni o‘zlari uchun qulay bo‘lgan vaqtda va joyda o‘rganish
imkonini beradi. Bu, ayniqsa, ishlayotgan yoki boshqa majburiyatlari bo‘lgan
o‘quvchilar uchun juda foydalidir. O‘quvchilar o‘z vaqtlarini samarali rejalashtirib,
ta’lim jarayonini o‘z sharoitlariga moslashtiradilar.
2. Individual yondashuv — masofaviy ta’lim tizimlari o‘quvchilarning o‘z
vaqtida ta’lim olishlari uchun imkon yaratadi va har bir o‘quvchiga individual
yondashishni amalga oshiradi. O‘quvchilar o‘z o‘rganish sur’atlarini va vaqtlarini
o‘zlariga moslashtirib, kerakli resurslarni mustaqil ravishda izlashlari mumkin.
3. Onlayn kurslar va virtual sinflar — masofaviy ta’lim tizimlarida onlayn
kurslar va virtual sinflar orqali o‘quvchilar darslarni video, audio va matnli
materiallar orqali o‘rganadilar. Bu imkoniyatlar o‘quvchilarga o‘rganilayotgan
materiallarni turli shakllarda tushunish va o‘zlashtirish imkoniyatini beradi.
4. Samarali vaqt boshqaruvi — masofaviy ta’lim tizimlari o‘quvchilarga o‘z
vaqtlarini boshqarish imkoniyatini beradi. O‘quvchilar darslarni o‘z vaqtida ko‘rib
chiqib, o‘rganish uchun eng yaxshi vaqtni tanlaydilar. Bu, ayniqsa, ularning
mustaqil ishlashiga yordam beradi va o‘rganish jarayonini yanada samarali qiladi.
16

5. Monitoring va baholash imkoniyatlari — masofaviy ta’lim tizimlari
o‘quvchilarning bilish darajasini monitoring qilish va baholash imkonini beradi.
Onlayn testlar, so‘rovlar va baholash vositalari yordamida o‘quvchilarning
o‘rganish darajasi muntazam ravishda tekshiriladi. Bu esa o‘qituvchiga
o‘quvchilarning bilim darajasini kuzatib borish va zarur bo‘lsa qo‘shimcha yordam
ko‘rsatish imkonini yaratadi.
6. Kengaytirilgan ta’lim resurslari — masofaviy ta’lim tizimlari
o‘quvchilarga turli xil onlayn resurslar, elektron darsliklar, video leksiyalar va
boshqa o‘quv materiallaridan foydalanish imkonini beradi. Bu resurslar
o‘quvchilarga ta’limni chuqurroq va kengroq o‘rganish imkoniyatini yaratadi.
1.3. Savod o‘rgatishda zamonaviy texnologiyalarning qo‘llanilishi
Savod o‘rgatish jarayonida zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash,
o‘quvchilarning o‘quv motivatsiyasini va faolligini oshirishda muhim rol o‘ynaydi.
Bugungi kunda ta’limda texnologiyalarning qo‘llanilishi, o‘quvchilarga o‘rganish
jarayonini qiziqarli, interaktiv va samarali qilish imkoniyatini yaratadi. Zamonaviy
texnologiyalar, jumladan, elektron o‘quv adabiyotlari, interaktiv taqdimotlar va
onlayn o‘quv platformalari, savod o‘rgatishning barcha bosqichlarida keng
qo‘llanilmoqda.
Elektron o‘quv adabiyotlari savod o‘rgatish jarayonining samaradorligini
oshiradigan muhim vositalardir. Bu adabiyotlar nafaqat o‘quvchilarga yozish va
o‘qish ko‘nikmalarini rivojlantirishda yordam beradi, balki ular uchun
o‘rganishning yangi shakllarini ham taqdim etadi. Elektron o‘quv adabiyotlari –
elektron darsliklar, interaktiv qo‘llanmalar, video va audio materiallar – ta’lim
jarayonini yanada qiziqarli, samarali va qulay qilishga yordam beradi. Elektron
kitoblar, o‘quvchilarga savod o‘rgatish jarayonida ko‘plab imkoniyatlarni taqdim
etadi. O‘quvchilar o‘qish va yozish bo‘yicha materiallarni interaktiv tarzda
o‘rganadilar. Masalan, harf va so‘zlarni o‘rganish uchun interaktiv darsliklar
yaratish mumkin, bu esa o‘quvchilarga har bir mavzuni batafsil va mustahkam
o‘zlashtirishga yordam beradi. Elektron kitoblar bilan ishlash o‘quvchilarga
17

o‘rganish jarayonini yanada osonlashtiradi va ularni mustaqil o‘qishga
rag‘batlantiradi. O‘quvchilar, shuningdek, elektron darsliklar orqali har bir mavzu
bo‘yicha qo‘shimcha materiallar va mashqlar bilan tanishishlari mumkin.
Elektron o‘quv adabiyotlari video va audio materiallarni o‘z ichiga olgan
holda, o‘quvchilarga yozish va o‘qish ko‘nikmalarini turli usullar orqali
rivojlantirish imkoniyatini beradi. Video materiallar orqali o‘quvchilar harflarning
to‘g‘ri talaffuzini o‘rganishlari mumkin, audio darslar esa o‘quvchilarga tinglash
va talaffuzni yaxshilashda yordam beradi. Bu materiallar o‘quvchilarning ko‘rish
va eshitish sezgilarini faollashtiradi va ta’limni yanada samarali qiladi.
Interaktiv darsliklar o‘quvchilarga o‘rganilayotgan materialni faol ravishda
o‘zlashtirish imkonini beradi. O‘quvchilar darslikdagi mashqlarni bajarish, testlar
orqali o‘z bilimlarini tekshirish va real vaqtda natijalarni ko‘rishlari mumkin.
Interaktiv darsliklar yordamida o‘quvchilar har bir mavzuni o‘z sur’atida
o‘rganishadi va o‘z bilimlarini mustahkamlash uchun kerakli mashqlarni bajara
oladilar. Bu esa o‘quvchilarning motivatsiyasini oshiradi va o‘rganishga bo‘lgan
qiziqishini yanada kuchaytiradi. Elektron o‘quv adabiyotlari o‘quvchilarga
mustaqil ravishda o‘rganish imkoniyatini yaratadi. O‘quvchilar o‘z vaqtida va o‘z
sur’atida darslarni o‘rganishlari mumkin, bu esa ta’limning individuallashgan
shaklini yaratadi. Bundan tashqari, o‘quvchilarning bilim darajasi monitoring
qilinadi, ularning muvaffaqiyatlari onlayn platformalar orqali baholanadi. Bu
jarayon o‘quvchilarga o‘z bilimlarini mustahkamlash va ta’lim jarayoniga faol
ishtirok etish imkoniyatini beradi. Elektron o‘quv adabiyotlari o‘quvchilarga
o‘rganilayotgan mavzularni kengroq va samarali o‘zlashtirishga yordam beradi.
Ular o‘quvchilarga yangi bilimlarni o‘zlashtirishda mustahkam poydevor yaratadi
va ta’lim jarayonini zamonaviy, interaktiv va samarali qiladi.
Interaktiv taqdimotlar savod o‘rgatish jarayonini zamonaviy va samarali
tashkil etishda muhim vosita hisoblanadi. Ular o‘quvchilarning o‘rganilayotgan
mavzuga nisbatan qiziqishini oshiradi, dars jarayonini jonlantiradi va ta’limni
vizual hamda amaliy tarzda boyitadi. PowerPoint, Prezi, Canva, Genially kabi
18

dasturlar yordamida yaratilgan interaktiv taqdimotlar ta’lim jarayonini dinamika
bilan to‘ldirib, o‘quvchilarning faol ishtirokini ta’minlaydi.
Interaktiv taqdimotlar orqali darslar qiziqarli vizual obrazlar, animatsiyalar
va harakatlanuvchi elementlar bilan bezatiladi. Harflar, so‘zlar, rasmlar, tovushlar
va qisqa video lavhalar yordamida o‘quvchilarning diqqatini jalb qilish va ularning
tushunishini osonlashtirish mumkin. Masalan, biror harfni o‘rganishda o‘sha harf
bilan boshlanadigan so‘zlarni rasmlar bilan ifodalash, harfni qanday yozish
kerakligini animatsion tarzda ko‘rsatish, audio orqali talaffuzini tinglatish —
bularning barchasi o‘quvchida harflarni eslab qolishni osonlashtiradi. Interaktiv
taqdimotlar o‘z-o‘zini tekshirish elementlarini ham o‘z ichiga olishi mumkin.
Masalan, savollar va testlar joylashtirish, tugmani bosish orqali to‘g‘ri yoki
noto‘g‘ri javoblarni ko‘rsatish imkoniyatlari mavjud. Bu esa o‘quvchining darsdagi
ishtirokini faollashtirib, uning bilim darajasini real vaqt rejimida aniqlashga
yordam beradi. O‘quvchilar o‘z xatolarini ko‘rib, ularni tahlil qilish imkoniga ega
bo‘ladilar.
Interaktiv taqdimotlar yordamida o‘quvchilar o‘zlari mustaqil tarzda darsni ko‘rib
chiqishlari va unga doir mashqlarni bajara olishlari mumkin. Masalan, har bir
mavzu bo‘yicha yakuniy slaydda mustahkamlash savollari, gap tuzish mashqlari
yoki qisqa yozma topshiriqlar berilishi mumkin. Bu o‘quvchilarga o‘rganilgan
mavzuni mustaqil tarzda qayta ko‘rib chiqish va o‘z fikrini ifodalash orqali bilimni
mustahkamlash imkonini beradi. Interaktiv taqdimotlar orqali o‘quvchilarga
harflarni to‘g‘ri yozish, gap tuzish, matn o‘qish, savol-javob tarzida ishlash kabi
ko‘nikmalarni bosqichma-bosqich o‘rgatish mumkin. Vizual vositalar orqali o‘qish
va yozishni o‘rgatish, ayniqsa boshlang‘ich bosqichda o‘quvchilar uchun juda
samarali bo‘lib, ularning darsga bo‘lgan qiziqishini oshiradi. Umuman olganda,
interaktiv taqdimotlar savod o‘rgatishda nafaqat darsni jonlantiradi, balki
o‘quvchilarda mustaqil fikrlash, tahlil qilish, muloqot qilish va amaliy bilimlarni
qo‘llash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Bu metod o‘qituvchiga ham darsni samarali
va tizimli tashkil etishga katta yordam beradi.
19

Zamonaviy ta’lim jarayonida onlayn o‘quv platformalari savod o‘rgatishda
muhim o‘rin egallaydi. Bu platformalar orqali o‘quvchilar individual tarzda, o‘z
sur’atida va qulay sharoitda o‘rganish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. “Khan
Academy”, “Duolingo”, “Coursera”, “Udemy”, “Quizlet” kabi platformalar
o‘quvchilarga o‘qish, yozish, so‘z boyligini oshirish hamda til qoidalarini
o‘zlashtirishda katta yordam beradi.
Har bir platforma o‘ziga xos imkoniyatlarga ega:
 Khan Academy – interaktiv videodarslar, mashqlar va avtomatik baholash
tizimi orqali o‘quvchilarning bilim darajasini oshiradi. O‘zbek tilidagi resurslar
tobora ko‘paymoqda.
 Duolingo – gamifikatsiyalangan yondashuvi orqali o‘quvchilarda
o‘rganishga bo‘lgan motivatsiyani kuchaytiradi, ayniqsa boshlang‘ich savodxonlik
bosqichida foydalidir.
 Coursera va Udemy – ilg‘or pedagoglar tomonidan tuzilgan kurslar bilan
savod o‘rgatish bo‘yicha darslar taklif qiladi.
 Quizlet – fleshkartlar, testlar va viktorinalar orqali o‘quvchilarni so‘z
boyligini mustahkamlash va eslab qolishga o‘rgatadi.
Bu platformalar yordamida o‘quvchilar:
 mustaqil dars materiallarini o‘zlashtiradilar,
 turli darajadagi testlar va mashqlar orqali bilimlarini mustahkamlashadi,
 har bir topshiriqni bajarib, darhol baho olishadi,
 o‘z faoliyatini tahlil qilib, kamchiliklarini aniqlay olishadi.
Savod o‘rgatish jarayonini vizual va eshitish orqali boyitish multimedia
vositalari yordamida ancha samarali bo‘ladi. Multimedia vositalari — bu video
darslar, animatsiyalar, audio yozuvlar, interaktiv slaydlar va virtual trenajyorlardir.
Ular o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va tushunish jarayonini
yengillashtiradi.
 Video darslar orqali o‘qituvchi ovozli sharh bilan harflarni, so‘zlarni va
gap tuzish jarayonini ko‘rsatadi.
20

 Animatsiyalar orqali harflarning shakllanishi, so‘zlarning talaffuzi va
kontekstda ishlatilishi jonli tasvirlarda tushuntiriladi.
 Audio yozuvlar o‘quvchilarning eshitish orqali so‘zlarni to‘g‘ri talaffuz
qilishiga yordam beradi.
 Interaktiv testlar va mashqlar – mavzuni mustahkamlash, mustaqil ishlash
va bilimni tekshirish imkonini yaratadi.
Multimedia vositalari ko‘rgazmalilik tamoyiliga asoslanib, har bir
o‘quvchining o‘ziga xos o‘rganish uslubiga moslashadi. Bunday materiallar bilan
ishlash:
 eslab qolishni osonlashtiradi,
 tushunishni tezlashtiradi,
 o‘quvchilarning darsda faol qatnashishini ta’minlaydi,
 o‘qituvchiga darsni interaktiv uslubda olib borishga yordam beradi.
Onlayn platformalar va multimedia vositalari zamonaviy savod o‘rgatishda
o‘quvchilarga ta’limni qulay, tushunarli, qiziqarli va samarali qilishga xizmat
qiladi.
Zamonaviy texnologiyalar yordamida o‘quvchilarning bilimini baholash
jarayoni soddalashadi va ularning o‘z-o‘zini tekshirishi uchun keng imkoniyatlar
yaratiladi. Onlayn testlar va interaktiv mashqlar o‘quvchilarga mavzu bo‘yicha
bilimlarini mustaqil baholash imkonini beradi. Bu orqali o‘quvchi o‘zining qayerda
xatoga yo‘l qo‘yganini, qaysi mavzularni yana takrorlash kerakligini tushunadi.
Natijada o‘quvchilar o‘z ustida ishlashga odatlanadi, bu esa ularning ta’lim olish
jarayonini yanada samarali qiladi. Shuningdek, o‘qituvchi o‘quvchilarning bilim
darajasini kuzatib boradi va zarur hollarda individual yordam ko‘rsatadi.
Texnologiyalar, ayniqsa masofaviy ta’lim vositalari orqali o‘quvchilarga mustaqil
ishlash bilan birga guruhli tarzda ta’lim olish imkoniyati ham taqdim etiladi. Har
bir o‘quvchi o‘z sur’atida dars materiallarini o‘zlashtirishi, mustaqil izlanishi va
topshiriqlarni bajarishi mumkin. Boshqa tomondan, guruhli ishlar orqali
o‘quvchilar birgalikda fikr almashib, muammolarni muhokama qiladilar va
21

yechimini topadilar. Guruhda ishlash ularning ijtimoiy faolligini oshiradi, muloqot
ko‘nikmalarini shakllantiradi va bir-biridan o‘rganish imkoniyatini yaratadi. Bu
yondashuv orqali o‘quvchilarning savod o‘rgatish jarayonidagi muvaffaqiyati
oshadi. Zamonaviy texnologiyalarni savod o‘rgatishda qo‘llash orqali ta’lim
jarayoni qiziqarli, interaktiv va yuqori samaradorlikka ega bo‘ladi. O‘quvchilar
o‘qish va yozishni zamonaviy, moslashuvchan va individual tarzda o‘rganish
imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu esa ularning mustahkam bilimga ega bo‘lishi va
o‘qishga nisbatan qiziqishini oshirishga xizmat qiladi.
II-BOB. BOSHLANG‘ICH TA’LIMDA PEDAGOGIK
TEXNOLOGIYALARNI QO‘LLASHNING SAMARADORLIGI
2.1. Boshlang‘ich sinflarda interfaol metodlarning qo‘llanilishi
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari — bu yosh xususiyatlariga ko‘ra faollik,
qiziqish va ijodkorlik bilan ajralib turuvchi qatlamdir. Shu sababli, ular bilan olib
boriladigan o‘qitish jarayonida faqat an’anaviy, monologik usullar bilan
cheklanmaslik, balki interfaol (ikki tomonlama faol) o‘qitish metodlariga keng
o‘rin berish zarur. Interfaol metodlar asosida qurilgan dars o‘quvchini faqat
tinglovchi emas, balki faol ishtirokchi, muhokamachi, tahlilchi va ijodkor shaxs
sifatida shakllantiradi.
Boshlang‘ich ta’limda interfaol metodlar o‘quvchilar faoliyatini
faollashtiradi, ularni o‘qish jarayonida faol ishtirok etishga undaydi. Rolli o‘yinlar,
guruhli ishlar va muammoli vaziyatlar kabi metodlar bolalarning nafaqat bilim
olishiga, balki ijtimoiy va shaxsiy ko‘nikmalarini ham rivojlantirishga xizmat
qiladi. Rolli o‘yinlar orqali bolalar kundalik hayotdagi vaziyatlarni o‘zlari
jonlantiradi. Ular belgilangan rolga kirib, o‘zlarini do‘kondor, xaridor, shifokor,
o‘qituvchi, mehmon yoki boshqa kasb egalari sifatida tasavvur qilib, sahna orqali
fikr bildirishni o‘rganadilar. Bu metod, ayniqsa, ona tili, atrof-muhit, axloq-odob
22

kabi fanlarda qo‘llanilganda, o‘quvchilarning so‘z boyligini kengaytiradi, nutqiy
faoliyatini kuchaytiradi. Masalan, “Do‘kondor va xaridor” mavzusida o‘yin
o‘ynalganida, o‘quvchilar yangi so‘zlarni qo‘llashni, pul birligi bilan ishlashni,
savol-javob qilishni amaliy tarzda o‘rganadi. Natijada o‘quvchi nafaqat bilimga
ega bo‘ladi, balki o‘zini jamiyatda tutish, boshqalar bilan muloqotda bo‘lish, o‘z
fikrini ravon ifodalashni mashq qiladi.
Guruhli ishlar esa o‘quvchilarni birgalikda ishlashga o‘rgatadi. Bu metodda
sinfdagi o‘quvchilar kichik guruhlarga bo‘linadi va har bir guruhga vazifa
topshiriladi. Guruh ichida bolalar rollarni taqsimlaydi, fikr almashadi va umumiy
yechimga kelishadi. Masalan, matematika darsida “Kim tezroq yechadi?” deb
nomlangan mashq orqali guruhlar sonli masalalarni yechishda bellashadilar. Bu
metod o‘quvchilarda raqobat hissini uyg‘otadi, bir-biriga yordam berish, tinglash,
fikr bildirish, rahbarlik qilish kabi ijtimoiy ko‘nikmalarni shakllantiradi. Guruhli
ishlash orqali o‘quvchilar o‘z javobgarligini his qiladilar, jamoa uchun harakat
qilishni o‘rganadilar, bu esa ularni jamiyatga moslashgan shaxs sifatida
tarbiyalaydi.
Muammoli vaziyatlar esa o‘quvchilarda mustaqil fikrlash, tahlil qilish,
mantiqiy xulosa chiqarish va yechim topish qobiliyatini rivojlantiradi. O‘qituvchi
dars davomida yoki yangi mavzuga kirishishda o‘quvchilar e’tiborini jalb etuvchi
savol yoki hayotiy muammoni o‘rtaga tashlaydi. Masalan, “Agar daryo qurib
qolsa, odamlar hayoti qanday o‘zgaradi?” degan savolni berganda, o‘quvchilar bu
holatni tasavvur qilishga harakat qiladi, turli sabab va oqibatlarni ko‘rib chiqadi,
fikr yuritadi. Bu metod orqali o‘quvchilar ekologik, axloqiy, ijtimoiy masalalar
ustida fikrlashga, bir nechta nuqtai nazardan baholashga o‘rganadi. Bunday
yondashuv bolalarda tanqidiy fikrlash, sabr-toqat, eshitish va boshqa fikrlarga
hurmat bilan yondashish ko‘nikmalarini shakllantiradi. Interfaol metodlarning eng
muhim afzalliklaridan biri shundaki, ular orqali o‘quvchilar bilimni passiv qabul
qilmaydi, balki uni o‘z tajribasi asosida anglaydi, sinaydi va o‘zlashtiradi. Bu esa
23

bilimning chuqur va barqaror shakllanishiga olib keladi. O‘quvchilarning darsga
nisbatan qiziqishi oshadi, darslar jonli, harakatli va mazmunli o‘tadi.
Interfaol metodlarning ta’lim jarayonida samarali qo‘llanilishi bevosita
ularga mos keladigan didaktik vositalarning to‘g‘ri tanlanishiga bog‘liq. Bu
vositalar o‘quvchilarni darsga faol jalb qilish, mavzuni yaxshiroq tushunish,
muammoga nisbatan o‘z pozitsiyasini shakllantirish va amaliy ko‘nikmalarni
rivojlantirishga xizmat qiladi. Karton belgilar va niqoblar ko‘proq rolli o‘yinlarda
ishlatiladi. Bunday vositalar orqali o‘quvchilar o‘zlarini har xil obrazlarda tasavvur
qilishlari mumkin: masalan, o‘qituvchi va o‘quvchi, shifokor va bemor,
politsiyachi va haydovchi kabi rollar orqali darsda ishtirok etishadi. Karton belgilar
shuningdek, predmetlar, belgilar, holatlarni ifodalash uchun ham ishlatiladi. Bu,
ayniqsa, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun tushunchalarni ko‘z bilan ko‘rish
orqali eslab qolishga yordam beradi. Niqoblar yordamida o‘quvchi o‘ziga begona
bo‘lgan obrazni jonlantirib, o‘z fikrini erkin ifodalash, sahna oldida chiqish qilish,
muomala madaniyatini shakllantirish imkoniga ega bo‘ladi.
Rangli kartochkalar va diagrammalar guruhli ishlarda juda qulay vosita
hisoblanadi. Rangli kartochkalar dars mavzusiga mos tarzda savollar, topshiriqlar
yoki tushunchalarni ifodalovchi qisqa ma’lumotlarni taqdim etadi. Har bir guruh
o‘z rangidagi kartochkani ishlatadi, bu esa guruhlarning o‘z vazifasini farqlab
olishiga yordam beradi. Diagrammalar orqali esa o‘quvchilar biror hodisani,
tushunchani yoki munosabatni grafik shaklida ko‘rib chiqadilar. Bu vosita mavzuni
chuqur tahlil qilish, fikrlarni tuzilmaviy tartibda ifodalash va guruh bo‘lib qaror
chiqarishni osonlashtiradi. Bundan tashqari, guruhlar ish natijalarini doskada yoki
posterlarda taqdim etish orqali o‘z faoliyatlarini baholash va taqqoslash
imkoniyatiga ega bo‘lishadi. Vizual materiallar, jumladan, slaydlar, rasmlar va
animatsiyalar o‘quvchilarni muammoli vaziyatni ko‘z oldida gavdalantirishga
undaydi. Ayniqsa, muammoli savollar yoki hayotiy holatlarni ko‘rgazmali tarzda
namoyish qilish orqali o‘quvchilarda chuqurroq tasavvur hosil bo‘ladi. Masalan,
atrof-muhit muhofazasi haqidagi mavzuda animatsiyali ko‘rsatma orqali tabiatga
24

zarar yetkazilganda yuzaga keladigan oqibatlar haqida tasavvur beriladi. Rasmlar
orqali esa qahramonlar, joylar, voqealar haqida aniq, vizual ifodalar ko‘rsatiladi.
Slaydlar esa mavzuni bosqichma-bosqich tushuntirish, asosiy fikrlarni ajratish va
muhim jihatlarni ta’kidlashda juda qo‘l keladi. Bunday didaktik vositalar
o‘quvchilarni darsga faollik bilan jalb etadi, ularning tafakkur, xotira, eshitish va
ko‘rish orqali idrok qilish imkoniyatlarini uyg‘unlashtiradi. Bu vositalar yordamida
o‘qituvchi darsni nafaqat tushunarli, balki qiziqarli, jonli va interaktiv tarzda
o‘tkazadi. Natijada o‘quvchilarda o‘z ustida ishlash, mustaqil fikr yuritish,
jamoada ishlash, muammoni hal qilish kabi muhim ko‘nikmalar shakllanadi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining psixologik rivojlanish xususiyatlari
ularning o‘rganish jarayoniga qanday usullar orqali yondashishni belgilab beradi.
Shu nuqtai nazardan, interfaol metodlar boshlang‘ich sinf yoshidagi bolalarning
psixologik ehtiyojlari, aqliy va emotsional rivojlanish darajasi bilan to‘liq
uyg‘unlashadi. Avvalo, bu yoshdagi bolalar tabiatan qiziquvchan, faol va
harakatga moyil bo‘lishadi. Ular yangi narsalarni sinab ko‘rishni, turli rollarga
kirishni, voqealarni o‘z tasavvurida jonlantirishni yaxshi ko‘radi. Interfaol
metodlar – masalan, rolli o‘yinlar, muammoli vaziyatlar, guruhli ishlar – aynan shu
ehtiyojlarni qamrab oladi. Dars jarayonida bolalar o‘zlarini aktyor, tadqiqotchi,
muhokamachi yoki muammolarni yechuvchi rolida tasavvur qilib, jarayonga faol
tarzda qo‘shiladilar. Bu esa ularning tabiiy qiziqishini saqlab qoladi va
kuchaytiradi.
Interfaol metodlar sustroq o‘zlashtiruvchi yoki uyatchan bolalarni ham
darsga jalb qilish imkonini beradi. Bunday bolalar ko‘pincha an’anaviy darslarda
faollik ko‘rsatmaydi, biroq interaktiv yondashuvlar, ayniqsa guruhli ishlarda,
ularning o‘z tengdoshlari bilan erkin fikr almashishiga imkon yaratadi. Rolli
o‘yinlarda esa ular o‘zlarini boshqa obraz orqali ifodalash imkoniga ega bo‘lib,
nutqiy va ijtimoiy faoliyatga jalb qilinadilar. Bu orqali ularning o‘ziga bo‘lgan
ishonchi ortadi, mustaqil fikrlashga bo‘lgan moyilligi rivojlanadi. Shaxsiy
yondashuvni kuchaytirish – bu metodlarning muhim jihatlaridan biridir. Har bir
25

bola o‘zining bilim darajasi, qiziqish sohasi, psixologik xususiyatlari bo‘yicha
boshqacha. Interfaol metodlar o‘quvchini shunchaki tinglovchiga emas, balki faol
ishtirokchiga aylantiradi. Bu jarayonda har bir bola o‘zicha izlanadi, savollar
beradi, muammoga yechim topishga harakat qiladi. Shunday qilib, u nafaqat tayyor
bilimni oladi, balki o‘rganish jarayonining faol subyekti bo‘ladi. Interfaol
yondashuvlar shuningdek, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida shaxsiy fikr bildirish,
nutqni to‘g‘ri va ravon ifodalash ko‘nikmalarini shakllantiradi. Muhokamalar,
savol-javoblar, sahnalashtirishlar bolalarga o‘z fikrlarini ochiq aytish,
boshqalarning fikrini tinglash va baholash, muloqot qilish madaniyatini o‘rgatadi.
Bu, ayniqsa, bolaning muloqot kompetensiyasini rivojlantirishda muhim
ahamiyatga ega. Interfaol metodlarning boshlang‘ich sinf o‘quvchilari
psixologiyasi bilan uyg‘unligi ularni yanada faol, o‘z fikrini erkin bildiradigan,
o‘rganganlarini amaliyotga qo‘llay oladigan, mustaqil fikrlovchi shaxs sifatida
shakllanishiga xizmat qiladi. Bu esa ta’lim sifati va samaradorligini oshirishning
muhim omilidir.
2.2. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining dars jarayonidagi
o‘rni
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) ta’lim jarayonida
o‘quvchilarning o‘rganish usullarini yanada boyitib, darslarni yanada samarali va
qiziqarli qilishga yordam beradi. Ular o‘qituvchilarga darslarni ko‘proq interaktiv,
vizual va eshitish materiallari bilan to‘ldirish imkonini yaratadi, shu orqali
o‘quvchilarning mavzuni chuqurroq tushunishi va o‘zlashtirishi ta’minlanadi.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining asosiy turlari va ularning
o‘quv jarayonidagi o‘rni.
1. Kompyuter dasturlari o‘quvchilarni o‘rganilayotgan mavzular bilan
interaktiv tarzda tanishtirish imkonini beradi. Masalan, matematikada algebraik
ifodalarni yechish, ona tili darsida grammatikani o‘rganish yoki fanlarda
eksperimentlar o‘tkazish uchun maxsus ishlab chiqilgan dasturlar o‘quvchilarga
materialni mustahkamlash va amaliyotga qo‘llash imkoniyatini yaratadi.
26

Shuningdek, bu dasturlar o‘quvchilarning bilim darajasini o‘lchash, baholash va
tahlil qilish uchun testlar va mashqlarni taqdim etadi.
Misol : «Khan Academy» yoki «Geogebra» kabi platformalar orqali
o‘quvchilar geometriya yoki algebra darslarini yanada chuqurroq o‘rganishlari
mumkin.
2. Interaktiv doskalar ta’lim jarayonini o‘zgartiradi va uni yanada samarali
qiladi. Bu texnologiya yordamida o‘qituvchilar slaydlar, animatsiyalar,
diagrammalar, video va audio materiallar yordamida darsni yanada dinamik va
qiziqarli qilishadi. O‘quvchilar interaktiv doskada to‘g‘ridan-to‘g‘ri qatnashish
imkoniyatiga ega bo‘lishadi, bu esa ularning e’tiborini jalb qiladi va materialni
o‘rganishga qiziqishini oshiradi.
Misol : Matematikada interaktiv doska yordamida o‘qituvchi geometrik
shakllarni harakatlantirishi yoki matematik formulalar bilan amaliy mashqlarni
bajarishi mumkin. Bu o‘quvchilarga abstrakt tushunchalarni vizual tarzda
o‘rganish imkonini beradi.
3. Onlayn resurslar, masalan, video darslar, elektron kitoblar, ilmiy
maqolalar va interaktiv platformalar, o‘quvchilarga dars materiallarini mustaqil
ravishda o‘rganish va rivojlantirish imkoniyatini beradi. Onlayn resurslar orqali
o‘quvchilar darslarni qayta ko‘rishlari, tushunmagan joylarini aniqlashlari va yangi
mavzularni o‘rganishlari mumkin. Bundan tashqari, onlayn resurslar o‘quvchilarga
o‘z sur’atida o‘rganish imkonini yaratadi, bu esa har bir o‘quvchining individual
ehtiyojlariga mos keladi.
Misol : «Duolingo» kabi tillarni o‘rganish uchun mo‘ljallangan onlayn
platformalar yordamida o‘quvchilar til o‘rganishda mustahkamlanadi. «Google
Classroom» yoki «Moodle» kabi platformalar orqali esa o‘quvchilar dars
27

materiallariga oson kirishlari, topshiriqlarni bajarishlari va muhokama qilishlari
mumkin.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining o‘quvchilarga ta’siri:
1. AKT o‘quvchilarga ko‘plab vizual va eshitish materiallarini taqdim etadi,
masalan, animatsiyalar, video darslar, rasm va diagrammalar. Bu materiallar
o‘quvchilarga mavzuni yanada tushunarli va qiziqarli tarzda o‘rganish imkonini
beradi. Vizual materiallar yordamida o‘quvchilar tasavvur qilish qobiliyatini
rivojlantiradilar, eshitish materiallari esa tinglash va eshitish ko‘nikmalarini
yaxshilashga yordam beradi.
Misol : Kimyo fanida AKT yordamida elementlarning atom tuzilishini,
kimyoviy reaksiyalarni ko‘rsatish, biologiya fanida esa hayvonot va o‘simlik
dunyosini videolar orqali tasvirlash mumkin.
2. O‘quvchilar uchun dars jarayonida interaktivlik juda muhimdir. AKT
yordamida o‘quvchilarga savollar berish, fikr almashish, virtual muhokamalar
o‘tkazish, shuningdek, turli xil interaktiv mashqlarni bajarish imkoniyati yaratiladi.
Bu esa o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini oshiradi, motivatsiyalarini
kuchaytiradi va o‘rganish jarayoniga faol ishtirok etishlariga turtki beradi.
3. AKT o‘quvchilarga o‘z sur’atida o‘rganish imkonini yaratadi. O‘quvchilar
darsni qayta ko‘rishlari, yangi materiallarni mustaqil o‘rganishlari va o‘z
bilimlarini baholashlari mumkin. Bu metod individual ta’limni qo‘llab-quvvatlaydi
va har bir o‘quvchining shaxsiy rivojlanishiga yordam beradi.
Misol : O‘quvchilar o‘z sur’atida onlayn testlarni bajarib, natijalarini ko‘rib,
zaif tomonlarini aniqlashlari va ularni yaxshilash uchun qo‘shimcha materiallarga
murojaat qilishlari mumkin.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari dars jarayonini yanada interaktiv,
samarali va qiziqarli qilishga yordam beradi. Kompyuter dasturlari, interaktiv
doskalar va onlayn resurslar yordamida o‘quvchilar o‘z bilimlarini yanada
chuqurroq o‘rganishlari mumkin. Bu texnologiyalar o‘quvchilarning individual
o‘rganish ehtiyojlariga mos keladi va o‘rganish jarayonini yanada samarali qilishga
28

imkon yaratadi. Shuningdek, AKT o‘quvchilarning vizual, eshitish va interaktiv
o‘rganish qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi, bu esa ta’lim sifatini
oshiradi.
2.3. Zamonaviy texnologiyalarni qo‘llashning natijalari
Zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash ta’lim jarayonining samaradorligini
sezilarli darajada oshiradi va o‘quvchilarning bilim olish sifatini yaxshilaydi.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, jumladan, kompyuter dasturlari,
interaktiv doskalar va onlayn resurslar orqali o‘quvchilar darslarni vizual va
eshitish materiallari bilan boyitilgan holda o‘rganadilar. Bu o‘quvchilarning
mavzuni chuqurroq tushunishiga yordam beradi va ularning qiziqishini oshiradi.
Zamonaviy texnologiyalar yordamida ta’lim jarayonida ko‘plab vizual materiallar,
masalan, video darslar, slaydlar, grafiklar, diagrammalar, animatsiyalar ishlatilishi
mumkin. Bu o‘quvchilarning mavzuni tushunishini osonlashtiradi va ularning
diqqatini jalb qiladi. Vizual materiallar bilimlarni ko‘rish va anglashga yordam
beradi, shu bilan birga, o‘quvchilarga o‘zlarining fikrlarini erkin ifodalash
imkoniyatini yaratadi.
29

Zamonaviy texnologiyalar o‘quvchilarning individual ehtiyojlariga mos
ravishda o‘rganish imkonini yaratadi. Onlayn platformalar va interaktiv vositalar
yordamida o‘quvchilar o‘z sur’atida o‘rganishlari, bilimlarini mustahkamlashlari
va qo‘shimcha materiallardan foydalana olishlari mumkin. Bu esa o‘quvchilarga
shaxsiy fikrlarini bildirgan holda ta’lim olish imkoniyatini taqdim etadi.
Shuningdek, texnologiyalar o‘qituvchilarga o‘z darslarini ko‘proq
shaxsiylashtirish, individual yondashuvlarni amalga oshirish va o‘quvchilarning
yutuqlarini monitoring qilish imkoniyatini beradi. Zamonaviy pedagogik
texnologiyalar o‘quvchilarga mustaqil fikrlash va o‘z-o‘zini baholash
imkoniyatlarini yaratadi. Onlayn testlar, interaktiv mashqlar va avtomatik baholash
tizimlari yordamida o‘quvchilar o‘z bilimlarini baholash va natijalarini tahlil qilish
imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu o‘quvchilarning o‘z bilimini mustahkamlash va
yangi ma’lumotlarni o‘zlashtirishga yordam beradi.
Zamonaviy texnologiyalar o‘quvchilarga guruhli ishlarni amalga oshirishda
ham yordam beradi. Onlayn forumlar, guruhli muhokamalar, jamoaviy loyihalar va
virtual guruhlar yordamida o‘quvchilar birgalikda o‘rganishadi va bir-birlari bilan
fikr almashadilar. Bu esa ularning hamkorlikda ishlash ko‘nikmalarini
rivojlantiradi.
O‘qituvchilar uchun ham zamonaviy texnologiyalar yangi pedagogik
metodlarni qo‘llash imkoniyatini beradi. Masalan, flipped learning (aylantirilgan
dars) metodikasini qo‘llash orqali o‘quvchilar yangi mavzuni uyda, video darslar
orqali o‘rganib, dars vaqtida faol muhokama qilishlari mumkin. Bu o‘qituvchilarga
darslarni samarali tashkil etish, o‘quvchilarning faoliyatini kuzatish va ularning
muvaffaqiyatini baholash imkoniyatlarini yaratadi. Zamonaviy texnologiyalarni
qo‘llash natijasida o‘quvchilarning savodxonlik darajasi oshadi, ularning mustaqil
fikrlash qobiliyati rivojlanadi, darslarga bo‘lgan qiziqish kuchayadi va
o‘quvchilarning bilim olish jarayoni samarali o‘tadi. O‘qituvchilar esa darslarni o‘z
vaqtida va samarali tashkil etish, yangi metodlarni joriy etish, o‘quvchilarning
muvaffaqiyatlarini kuzatish imkoniyatlariga ega bo‘ladilar. Shunday qilib,
30

zamonaviy texnologiyalar ta’lim tizimining samaradorligini oshirishga katta hissa
qo‘shadi.
Savod o‘rgatish — bu o‘quvchilarga yozish va o‘qish ko‘nikmalarini
o‘rgatish jarayoni. Bu jarayon, asosan, yangi tilni o‘rganish, so‘zlarni to‘g‘ri
talaffuz qilish, grammatikani va imlo qoidalarini bilish, matnni tushunish va unga
javob berish qobiliyatlarini rivojlantirishni maqsad qiladi. Savod o‘rgatish
ko‘pincha boshlang‘ich ta’lim bosqichida amalga oshiriladi, chunki bu
ko‘nikmalar hayot davomida zaruriy asoslarni tashkil qiladi.
Savod o‘rgatishda quyidagi asosiy jihatlar o‘rganiladi:
1. Harflarni tanish: O‘quvchilar alifbo va harflarni o‘rganadilar, harflar
qanday o‘qilishi va yozilishi kerakligini tushunadilar.
2. So‘z qurilishi: O‘quvchilar so‘zlarni to‘g‘ri tuzish va ularni talaffuz
qilishni o‘rganadilar.
3. Imlo va grammatikani o‘rganish: So‘zlarni va gaplarni to‘g‘ri imlo va
grammatika qoidalariga muvofiq ishlatish ko‘nikmalarini rivojlantirish.
4. Matn tushunish: O‘quvchilar o‘qigan matnni tushunib, unga tegishli
savollarga javob bera olishlari kerak.
5. Yozma va og‘zaki nutqni rivojlantirish: O‘quvchilarga o‘z fikrlarini
yozma va og‘zaki ravishda aniq va ravon ifodalashni o‘rgatish.
Savod o‘rgatish, shuningdek, o‘quvchilarga o‘qish va yozish orqali
bilimlarni rivojlantirishga, tilni faol qo‘llashga, mantiqiy va ijodiy fikrlashni
oshirishga yordam beradi. Boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatish, o‘quvchilarning
kelajakdagi bilim olish jarayonining asosini tashkil qiladi. Savodxonlik faqatgina
so‘zlarni o‘qish va yozish ko‘nikmalarini rivojlantirishni emas, balki fikrlash va
tahlil qilishni ham o‘z ichiga oladi.
Shunday qilib, pedagogik texnologiyalarni qo‘llash boshlang‘ich sinflarda
savod o‘rgatish samaradorligini oshirishga katta hissa qo‘shadi. Pedagogik
texnologiyalarni qo‘llash o‘quvchilarni ta’lim jarayoniga faol jalb etish va ularning
qiziqishini oshirish imkonini beradi. Ular quyidagi afzalliklarga ega:
31

 Yuqori samaradorlik: Texnologiyalar yordamida materialni tez va
samarali o‘zlashtirish.
 Qiziqarli darslar: Vizual va audio materiallar yordamida o‘quvchilarning
diqqatini jamlash.
 Mustaqil o‘qish: Onlayn resurslar va elektron darsliklar yordamida
o‘quvchilarning mustaqil ish faoliyatini rivojlantirish.
Savod o‘rgatishda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish
metodlari quyidagilar:
1. Multimedia vositalarini qo‘llash: O‘quvchilarga yangi so‘zlar va
tovushlarni tanishtirishda audiovizual materiallar (videolar, slaydlar, audio fayllar)
samarali bo‘ladi. Bu metod o‘quvchilarga tushunishni va eslab qolishni
osonlashtiradi.
2. Interfaol ta’lim platformalari: O‘quvchilarni o‘zaro bahslashishga, tahlil
qilishga va o‘rganishga undovchi interfaol ta’lim vositalari, masalan, «Kahoot!»,
«Quizlet», «Google Classroom» kabi platformalar o‘quvchilarning qiziqishini
oshiradi va natijalarni tez baholash imkoniyatini yaratadi.
3. Kompyuter o‘yinlari va ilovalar: Kompyuter o‘yinlari va mobil ilovalar
yordamida o‘quvchilar o‘rganish jarayonini ko‘ngilochar tarzda amalga oshirishi
mumkin. Bu metod, ayniqsa, kichik yoshdagi o‘quvchilarga o‘quv materiallarini
qiziqarli va o‘yin tarzida o‘zlashtirishga yordam beradi.
4. Virtual va kengaytirilgan haqiqat (VR/AR): O‘quvchilarga so‘zlar,
tovushlar va tasvirlar orqali savod o‘rgatishda VR va AR texnologiyalaridan
foydalanish innovatsion usul bo‘lib, yangi bilimlarni qiziqarli va realistik tarzda
taqdim etadi.
Savod o‘rgatish jarayonida pedagogik texnologiyalardan foydalanishning
samarali usullaridan biri — bu darsni integratsiya qilishdir. Misol uchun,
o‘quvchilarga bir necha so‘zlarni o‘rgatish uchun video yoki animatsiyalardan
foydalanish, keyin esa o‘quvchilarni ular bilan mustaqil ishlashga undash. Bunda
ular o‘zlarining ijodiy qobiliyatlarini ham rivojlantiradilar. Boshlang‘ich sinflarda
32

savod o‘rgatishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish ta’lim samaradorligini
oshirishga xizmat qiladi. Multimedia vositalari, interfaol platformalar va boshqa
innovatsion texnologiyalarni qo‘llash orqali o‘quvchilarni o‘rganishga jalb qilish,
o‘qish va yozish ko‘nikmalarini yaxshilash mumkin. Shu bilan birga,
o‘qituvchining texnologiyalarga nisbatan ochiq fikrda bo‘lishi va ularni dars
jarayoniga to‘g‘ri kiritishi muhim ahamiyatga ega. Pedagogik texnologiyalarni
qo‘llashda o‘qituvchining roli juda muhim. O‘qituvchi nafaqat texnologiyalardan
foydalanishni o‘rgatishi, balki o‘quvchilarni yangi usullar va vositalar yordamida
faol o‘rganishga yo‘naltirishi kerak. O‘qituvchi, shuningdek, texnologiyalarni dars
jarayonida qanday qilib samarali va muvofiq tarzda qo‘llashni bilishi lozim.
XULOSA
Savod o rgatish davrida ilg or va zamonaviy pedagogik texnologiyalardanʻ ʻ
foydalanish ta’lim jarayonini sezilarli darajada yaxshilashga, o‘quvchilarning
o‘rganish qobiliyatlarini rivojlantirishga va umumiy bilim olish samaradorligini
oshirishga yordam beradi. Zamonaviy texnologiyalarni o‘qitishda qo‘llash,
an’anaviy usullardan farqli o‘laroq, o‘quvchilarni faollashtirish, ularga interaktiv
tajriba yaratish va yangi bilimlarni olish jarayonini qiziqarli va samarali qilishga
imkon yaratadi.
Birinchidan, multimedia vositalari, audiovizual materiallar, videolar,
slaydlar va audio fayllar yordamida o‘quvchilarga yangi so‘zlar va tovushlarni
tushunish, eslab qolish va to‘g‘ri talaffuz qilishda katta yordam beradi. Bu
texnologiyalar o‘quvchilarga nafaqat o‘qish va yozish, balki yangi bilimlarni tahlil
qilish va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini ham rivojlantiradi.
33

Ikkinchidan, interfaol ta’lim platformalari, masalan, «Kahoot!», «Quizlet»,
«Google Classroom» kabi vositalar o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini
oshiradi va ularni o‘zaro fikr almashish, bahslashish va bilimlarni tahlil qilishga
undaydi. Bu o‘quvchilarni o‘qish va yozish ko‘nikmalarini rivojlantirishda katta
yordam beradi, chunki ular o‘z bilimlarini sinab ko‘rish, yangi ma’lumotlarni
o‘rganish va tez baholash imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Uchinchidan, kompyuter o‘yinlari va mobil ilovalar yordamida o‘quvchilar
o‘qish va yozishni o‘rgatish jarayonini ko‘ngilochar va o‘yin shaklida
o‘zlashtirishlari mumkin. Bu usul, ayniqsa kichik yoshdagi o‘quvchilarga juda mos
keladi, chunki ular o‘quv materiallarini o‘rganishda qiziqarli va o‘yin tarzidagi
yondashuvlarga yaxshi javob beradilar.
To‘rtinchidan, virtual va kengaytirilgan haqiqat texnologiyalari (VR/AR)
yordamida o‘quvchilarga o‘quv materiallarini yanada interaktiv va realistik tarzda
taqdim etish mumkin. Bu innovatsion texnologiyalar o‘quvchilarga yangi
bilimlarni qiziqarli va samimiy tarzda olish imkoniyatini yaratadi.
Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo‘llash orqali o‘qituvchilar
o‘quvchilarning o‘rganish jarayoniga yanada faolroq jalb qilishlari mumkin.
O‘quvchilarni turli xil interaktiv va ko‘ngilochar materiallar bilan ta’minlash,
ularga o‘qish va yozish jarayonini qiziqarli va samarali qilishga yordam beradi.
Bundan tashqari, texnologiyalar o‘qituvchilarga o‘z darslarini yanada samarali va
individual tarzda tashkil etishga imkon beradi. Shu bilan birga, pedagogik
texnologiyalarni qo‘llashda o‘qituvchining roli juda muhim. O‘qituvchi nafaqat
texnologiyalarni qanday qo‘llashni o‘rganishi kerak, balki o‘quvchilarni bu
texnologiyalar yordamida faol o‘rganishga yo‘naltirishi ham zarur. O‘qituvchining
texnologiyalarga nisbatan ochiq fikrda bo‘lishi va ulardan samarali foydalanishni
bilishi, ta’lim jarayonini muvaffaqiyatli amalga oshirishda hal qiluvchi omil
hisoblanadi. Natijada, savod o‘rgatishda ilg‘or pedagogik texnologiyalarni
qo‘llash, o‘quvchilarga nafaqat yozish va o‘qish ko‘nikmalarini, balki tahlil qilish,
mantiqiy fikrlash va ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirishga yordam beradi.
34

O‘qituvchilarning yangi texnologiyalarni samarali qo‘llashga qodir bo‘lishi,
o‘quvchilarga yuqori sifatli ta’lim berishning asosiy omili bo‘lib qoladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Abdullaev, T.. Pedagogik texnologiyalar. Tashkent: «Fan», 2020, 250 bet.
2. Akramov, S.. Innovatsion ta’lim texnologiyalari. Tashkent: «O‘qituvchi»,
2021, 230 bet.
3. Bunyodov, A.. Zamonaviy pedagogik texnologiyalar. Tashkent:
«O‘qituvchi», 2019, 215 bet.
4. Ergasheva, R.. Pedagogik texnologiyalarni qo‘llashning metodikasi.
Tashkent: «Ilm-Ziyo», 2018, 205 bet.
5. Fayzullayev, D.. O‘quvchilarning mustaqil ishlarini tashkil etish.
Tashkent: «O‘qituvchi», 2020, 230 bet.
6. G‘ofurov, R.. Savod o‘rgatish metodikasi. Tashkent: «Shark», 2020, 220
bet.
7. Islomov, I.. Ta’limda innovatsiyalar va texnologiyalar. Tashkent: «Fan»,
2021, 240 bet.
35

8. Juraeva, A.. Pedagogik texnologiyalarni qo‘llashda samarali metodlar.
Tashkent: «O‘qituvchi», 2017, 200 bet.
9. Karimov, N.. Zamonaviy pedagogik yondashuvlar. Tashkent:
«O‘qituvchi», 2020, 230 bet.
10. Mansurov, A.. O‘quvchilarni ta’lim jarayoniga jalb qilish. Tashkent:
«Ilm», 2018, 190 bet.
11. Muhammadiev, S.. Ta’limda zamonaviy metodikalar. Tashkent:
«Shark», 2019, 210 bet.
12. Mustafayev, M.. Pedagogik texnologiyalar: Asosiy tamoyillar. Tashkent:
«Fan», 2020, 250 bet.
13. Nabiyev, O.. Innovatsion texnologiyalarni ta’limga qo‘llash. Tashkent:
«Ilm-Ziyo», 2019, 220 bet.
14. Nurmatov, F.. Zamonaviy ta’lim metodlari. Tashkent: «O‘qituvchi»,
2020, 200 bet.
15. Qodirov, A.. O‘quvchilarning ta’limda motivatsiyasi. Tashkent:
«O‘qituvchi», 2021, 240 bet.
16. Rahmatov, S.. Pedagogik texnologiyalarni qo‘llashda integratsiya.
Tashkent: «Fan», 2018, 215 bet.
17. Rasulov, M.. Zamonaviy ta’lim metodlari va texnologiyalari. Tashkent:
«Shark», 2019, 220 bet.
18. Tursunov, B.. Pedagogik texnologiyalarning amaliy qo‘llanilishi.
Tashkent: «Ilm», 2020, 210 bet.
19. Umarov, S.. Innovatsion texnologiyalarni o‘quv jarayoniga kiritish.
Tashkent: «O‘qituvchi», 2020, 250 bet.
20. Usmonov, S.. Pedagogik texnologiyalarni qo‘llash: Samarali metodlar.
Tashkent: «Ilm-Ziyo», 2019, 230 bet.
Internet manbalar:
36

1. Axborot texnologiyalaridan ta’lim jarayonini tashkil etishda foydalanish
haqida maqola: https://cyberleninka.ru/article/n/axborot-texnologiyalaridan-ta-lim-
jarayonini-tashkillashtirishda-foydalanish
2. Zamonaviy axborot texnologiyalarining pedagogika bilan uzviy
bog liqligi haqida maqola: ʻ https://cyberleninka.ru/article/n/zamonaviy-axborot-
texnologi yalarining-pedagogika-bilan-uzviy-bog-liqligi-1
3. Ta’lim biznesida raqamli innovatsion texnologiyalar haqida maqola:
https://www.researchgate.net/publication/352759196_Ta
%27lim_biznesida_raqamli_innovatsion_texnologiyalar_Digital_innovative_techn
ologies_in_educational_business
4. Axborot texnologiyalaridan ta’lim jarayonini tashkil etishda foydalanish
haqida maqola: https://cyberleninka.ru/article/n/axborot-texnologiyalaridan-ta-lim-
jarayonini-tashkillashtirishda-foydalanish
5. Zamonaviy o‘qitish usullarining xususiyatlari haqida
maqola: https://ppmedu.jdpu.uz/index.php/ppmedu/article/download/6370/4492/15
903
_________________________________________________________ ta’lim
yo‘nalishi _____________________ ta’lim shakli ____ - kurs ________
guruh talabasi __________________________________________________
ning__________________________________________________________
______________________________________________________________
_________________________________________ mavzusidagi kurs ishiga.
RAHBAR XULOSASI
Mavzu talaba tomonidan (mustaqil yozilganligi, amaliy ahamiyati,
dolzarbligi, mazmunda keltirilgan ijobiy tomonlar va rejaning izchil
yoritilganligi, mavzu to‘liq qamrab olinganligi).
37

______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Ishdagi kamchiliklar:________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Kurs ishining yoritilishi bo‘yicha rahbar tomonidan baholanishi (kurs
ishiga ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________

KOMISSIYA XULOSASI
Talaba tomonidan mavzuning og‘zaki bayoni (yoritib berishi,
tushunchasi, savollarga to‘liq javob bera olishi, tahlillar keltirishi, xulosalar
chiqara olishi).
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
38

______________________________________________________________
______________________________________________________________
_____________________________________________________________

Kurs ishining og‘zaki bayoni bo‘yicha komissiya tomonidan
baholanishi (kurs ishiga ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball
______________
Jami ball ________________________
Komissiya raisi: ________________________________________________
_________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi: ______________________________________________
_________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi: ______________________________________________
_________________
(FISH) (imzo)
39

Купить