Savod orgatish darslarida axborot texnologiyalaridan foydalanish kurs ishi - Педагогика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	25000UZS
Размер	58.2KB
Покупки	3
Дата загрузки	28 Апрель 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Педагогика

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

31 Продаж

Savod orgatish darslarida axborot texnologiyalaridan foydalanish kurs ishi

Купить

1Mavzu Savod orgatish darslarida axborot texnologiyalaridan foydalanish
MUNDARIJA
KIRISH …………………………………………………………………….............2
I BOB. SAVOD O‘RGATISH DARSLARIDA AXBOROT
TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISHNING ASOSIY
KO‘RINISHLARI VA AHAMIYATI.
1.1.Savod o‘rgatish darslarida axborot texnologiyalaridan foydalanishning asosiy
ko‘rinishlari……………………………………………………………………...…4
1.2.Savod o‘rgatish darslarida axborot texnologiyalaridan foydalanishning
ahamiyati……………………………………………………………………….…10
II.BOB. SAVOD O‘RGATISH DARSLARIDA KO‘RGAZMALI
VOSITALARDAN FOYDALANISH. BO‘YICHA EKSPERIMENTAL ISH
VA BUNDA YUZAGA KELADIGAN MUOMMOLAR.
2.1.Savod o‘rgatish darslarida ko‘rgazmali vositalardan foydalanish. bo‘yicha
eksperimental ish……………………………………………………………….…17
2.2.Savod o‘rgatish darslarida ko‘rgazmali vositalardan foydalanishda yuzaga
keladigan muommolar………………………………………………………….…25
XULOSA ………………………………………………………………................29
FOYGALANILGAN ADABIYOTLAR……………………………………….31
.

2 KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi shundan iboratki, o‘qish va yozishni
o‘rganish davri o‘rta maktabda o‘zbek tilini o‘rganishning butun tizimining muhim
qismidir. O‘zbek tilining keyingi rivojlanishining muvaffaqiyati ushbu bosqichda
bolalar uchun mashg‘ulotlar qanchalik mazmunli, samarali va qiziqarli bo‘lishiga
bog‘liq.
Savodxonlik tugagunga qadar birinchi sinf o‘quvchilari nafaqat
boshlang‘ich o‘qish va yozishni o‘zlashtirish uchun zarur bo‘lgan asosiy fonetik
bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lishlari, balki til rivojlanishidagi dastlabki
qadamlarni qo‘yishlari, til va nutq haqida dastlabki tushunchalarga ega bo‘lishlari
kerak.
“Savod o‘rgatish” bola maktabga kelganda birinchi bo‘lib tanishtiriladigan
fandir. Bu esa “Savod o‘rgatish” bo‘yicha boshlang‘ich umumiy ta’limning
respublika davlat ta’lim standarti asosidagi tizimli-faollik yondashuvi qoidalarini
amalga oshirish birinchi o‘rinda ekanligini anglatadi:
o‘quvchilarning individual, yosh va psixologik xususiyatlarini, ta'lim va
tarbiyaning muayyan maqsadlari uchun faoliyat va muloqot shakllarining roli va
bilimlarini va ularga erishish yo‘llarini hisobga olgan holda;
maktabgacha va boshlang‘ich umumiy ta’limning uzluksizligini ta'minlash.
Savod o‘rgatish darslarida bolalarda umumiy nutq ko‘nikmalarini shakllantirish,
eshitish va vizual idrok etishni rivojlantirish, talaffuz va fazoviy orientatsiyani
yaxshilash, shuningdek, qo‘llarning mayda mushaklarini rivojlantirish bo‘yicha
ishlar boshlanadi. Ta’lim atrofdagi voqelikning ob’ektlari va hodisalari bilan
tanishish, didaktik o‘yinlarni tashkil etish jarayonida amalga oshiriladi.
Kurs ishi maqsadi: Savod o‘rgatish darslarida ko‘rgazmali vositalardan
foydalanish. haqida ilmiy-metodik tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishi obekti: Savod o‘rgatish darslarida ko‘rgazmali vositalardan
foydalanish bilan tanishtirish jarayoni
Kurs ishi predmeti: Savod o‘rgatish darslarida ko‘rgazmali vositalardan
foydalanish bilan tanishtirish ko‘nikmalari

3 Kurs ishining amaliy ahamiyati . Kurs ishi jarayonida ilgari surilgan
fikrlardan, yondashuvlardan hamda samaradorligini ta’minlovchi Kurs ishi
natijalaridan pedagogik fanlar bo‘yicha ma’ruzalar tayyorlash, qo‘llanmalar
yaratish, shuningdek metodik tavsiyanomalar yaratishda, ish tajribalarini
ommalashtirishda samarali foydalanishga xizmat qiladi.
Kurs ishi ishining tarkibiy tuzilishi va hajmi: ish kirish, 2 bob, 4 bo‘lim,
umumiy xulosalar va tavsiyalar, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhatidan iborat.

4I.BOB. SAVOD O‘RGATISH DARSLARIDA AXBOROT
TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISHNING ASOSIY
KO‘RINISHLARI VA AHAMIYATI
1.1. Savod o‘rgatish darslarida axborot texnologiyalaridan foydalanishning
asosiy ko‘rinishlari
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) axborotni qayta
ishlashning turli qurilmalari, mexanizmlari, usullari va algoritmlarini tavsiflovchi
umumiy tushunchadir. AKT zamonaviy inson hayotining barcha sohalariga,
xususan, o‘rganishni o‘z ichiga olgan axborot faoliyatiga ta’sir qiladi. Ta’limda
AKTdan foydalanish inqirozni bartaraf etish imkoniyati va ta’lim sohasini
rivojlantirish istiqbollari bilan bog‘liq, chunki ta'limni kompyuterlashtirish va
axborotlashtirish o‘qituvchilar va talabalarning mehnat unumdorligini oshirishning
oqilona usuli, samaradorlik va o‘rganish va o‘z-o‘zini o‘rganishni faollashtirish
O‘qitishda yangi axborot texnologiyalaridan foydalanish o‘quvchini ta’lim
jarayonining markaziy shaxsi sifatida ko‘rib chiqish imkonini beradi va uning
sub’ektlari o‘rtasidagi munosabatlar uslubining o‘zgarishiga olib keladi. Shu bilan
birga, o‘qituvchi asosiy ma'lumot manbai bo‘lishdan to‘xtaydi va o‘quvchilarning
mustaqil va kognitiv faoliyatini tashkil etuvchi va uni boshqaradigan shaxs
pozitsiyasini egallaydi. 1
Kompyuter texnologiyalari asri jadal rivojlanmoqda va, ehtimol, inson
faoliyatining biron bir sohasi yo‘qki, u o‘z qo‘llanilishini topa olmaydi. Pedagogik
texnologiyalar umumiy kompyuterlashtirish jarayonidan chetda qolmadi. Shu
sababli, ta'lim jarayonida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan (AKT)
foydalanish zamonaviy maktab ta'limining dolzarb muammosidir
AKT quyidagilarni anglatadi:
1
Salomov, F. (2015). Axborot texnologiyalari va ta'lim jarayoni . Toshkent: O‘qituvchi nashriyoti.

5- birinchidan, bu turli manbalardan ma'lumotlarni qidirish, qayta ishlash va
o‘zlashtirish imkonini beruvchi texnologiyalar, shu jumladan
Internet.
- ikkinchidan, bu kompyuterning o‘zidan, turli xil dasturlardan foydalanish.
Bugungi kunda har qanday maktab fanining har bir o‘qituvchisi AKTdan
foydalangan holda dars tayyorlashi va o‘tkazishi kerak, chunki endi o‘qituvchi
darsni yanada jonli va qiziqarli qilish imkoniyatiga ega.
O‘rta maktabda kompyuterlashtirishning pedagogik vazifalarini uchta asosiy
yo‘nalishda tasniflash mumkin:
- barcha o‘quvchilarda muayyan uslub va tafakkurni shakllantirish;
- maktabdagi barcha fanlarni istisnosiz o‘qitish samaradorligini oshirish;
- Talabalarning kognitiv qiziqishini faollashtirish uchun shaxsiy kompyuterdan
foydalanish .
Ta'limni axborotlashtirish oldidagi vazifalar:
- ta’lim jarayonida zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanish asosida
talabalarni tayyorlash sifatini oshirish;
- o‘qitishning faol usullaridan foydalanish, o‘quv faoliyatining ijodiy va
intellektual tarkibiy qismlarini oshirish;
- har xil turdagi ta'lim faoliyati (o‘quv, tadqiqot va boshqalar) integratsiyasi;
- ta'limning axborot texnologiyalarini o‘quvchining individual xususiyatlariga
moslashtirish
Talabaning kognitiv faoliyatini faollashtirishga yordam beradigan va
kasbiy faoliyatda samarali foydalanish uchun informatika vositalari va usullarini
o‘zlashtirish motivatsiyasini oshiradigan ta'limning yangi axborot texnologiyalarini
ishlab chiqish. 2
Zamonaviy jamiyat o‘qituvchilar oldiga nafaqat bilim berish, balki maktab
o‘quvchilarining shaxsiy muhim fazilatlarini rivojlantirish vazifasini qo‘yadi. Fan
2
Ismailov, A. (2018). "Axborot texnologiyalarining ta'limda qo‘llanilishi". Pedagogika va
axborot texnologiyalari jurnali, 15(3), 25-30.

6o‘qituvchisining asosiy vakolati uning yangilangan roliga aylanadi - bilim dirijyori,
o‘quvchilarga cheksiz ma'lumotlar dengizida harakat qilishda yordam beradigan
o‘ziga xos "navigator". G.K.Selevkoning fikriga ko‘ra, zamonaviy o‘qituvchining
vazifasi "individual ta'lim yo‘nalishini va undan o‘tish usullarini optimal tanlashni
o‘rgatishdir, ya'ni. "Ta'limda navigatsiya" ..."
Ta'limni insonparvarlashtirish talabaning turli xil shaxsiy ko‘rinishlariga
qadrli munosabatni taklif qiladi. Bilim maqsad sifatida emas, balki shaxsiy
rivojlanish yo‘li sifatida ishlaydi. Buning uchun eng boy imkoniyatlarni zamonaviy
axborot texnologiyalari taqdim etadi.
Vasilyeva, axborot texnologiyalari quyidagilarga imkon beradi:
- har bir o‘quvchiga o‘z ta’lim yo‘lini taqdim etadigan ochiq ta’lim tizimini
yaratish;
- o‘quvchilarning o‘quv jarayonini tashkil etishni tubdan o‘zgartirish, ularning
tizimli tafakkurini shakllantirish;
- o‘quv jarayoni jarayonida maktab o‘quvchilarining bilish faoliyatini oqilona
tashkil etish;
- o‘quvchilarning salmoqli qismini bir vaqtning o‘zida o‘qitish bilan qamrab olish,
o‘qitishning yuqori sifatini ta’minlash;
- olingan bilim va ko‘nikmalarni o‘zlashtirilganicha amaliyotda qo‘llash;
- bilim va egallangan ko‘nikmalar darajasini izchil nazorat qilish;
- talabalarning ijodiy qobiliyatlarini, tadqiqotchilik qobiliyatini, maqbul qarorlar
qabul qilish qobiliyatini rivojlantirish;
- o‘quv ma'lumotlarini taqdim etish imkoniyatlarini kengaytirish;
- maktab o‘quvchilarida axborot bilan ishlash ko‘nikmalarini shakllantirish,
muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirish;
- o‘rganish motivatsiyasini oshirish;
- o‘quvchilarni o‘quv jarayoniga faol jalb etish;
- talabalarning amaliy ko‘nikmalarini oshirishga hissa qo‘shish;
- bolaga uning uchun o‘quv materialining maksimal miqdorini bering;
- amaliy o‘quv vazifalari majmuasini kengaytirish;

7-talabalar faoliyati ustidan nazoratni sifat jihatidan o‘zgartirish;
- talabani axborot jamiyati yutuqlari va undagi adekvat xulq-atvor bilan tanishtirish
An'anaviy texnik o‘qitish vositalaridan farqli o‘laroq, AKT nafaqat
o‘quvchini katta hajmdagi tayyor, qat’iy tanlangan, to‘g‘ri tashkil etilgan bilimlar
bilan to‘ldirishga, balki o‘quvchilarning intellektual ijodiy qobiliyatlarini
rivojlantirishga, yangi bilimlarni mustaqil ravishda egallashga, mehnat qilish
qobiliyatini rivojlantirishga imkon beradi. Turli ma’lumotlar manbalari bilan.
Ta’limda axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishning quyidagi
shakllari mavjud:
- darslar uchun didaktik materiallarni tayyorlash (turli mavzular bo‘yicha
multimedia taqdimotlarini yaratish, o‘quv dasturlari va boshqalar). Multimedia
taqdimotlari dinamikani, tovushni va tasvirni birlashtirgan kompyuter dasturlari
yordamida axborotni taqdim etish usulidir, ya’ni. uzoq vaqt davomida diqqatni
tortadigan omillar. Multimedia taqdimotlarining o‘ziga xos talablari bor: ijobiy va
salbiy tomonlar.
Multimedia taqdimotlarining afzalliklari:
- kompyuter taqdimotlari o‘quv materialini ko‘rgazmali va ishonarli qiladi;
- yorqin fon rasmlari yordamida axborotni idrok etish va yodlash jarayoni
osonlashadi;
- taqdimotlar diagrammalar, chizmalarni namoyish qilishni sezilarli darajada
osonlashtiradi;
- darsning tuzilishini tashkil qilishda mavzuni o‘rganishning turli bosqichlarida
taqdimotlardan foydalanish mumkin;
- animatsiyadan foydalanish diqqatni faollashtiradi, fikrni joylashtirish mantiqini
etkazishga imkon beradi;
- audio va video fragmentlarni ijro etish imkoniyati mavjud;
- taqdimotlar bilan kompyuter fayllari osongina ko‘chiriladi va ko‘chiriladi
Zaif tomonlari:
- maxsus jihozlarga (kompyuter, proyektor, elektron doska) ehtiyoj va unga texnik
xizmat ko‘rsatish;

8- proyeksiya uskunalari bilan ishlashda ma’lum ko‘nikmalarning etishmasligi;
- taqdimotlar yaratish uchun kompyuter dasturlari bilan ishlash ko‘nikmalarining
etishmasligi;
- multimedia resurslarini yaratishga vaqt sarflash zarurati;
- o‘quv auditoriyasining taqdimoti bilan ishlash ko‘nikmalarining etishmasligi:
o‘qituvchining so‘zini slayd-shou bilan birlashtira olmaslik (slaydlardagi
ma'lumotlarni oddiy o‘qish, o‘qituvchi tomonidan sharhlarning etishmasligi va
boshqalar) .
Taqdimot dizaynining eng muhim sifatlaridan biri kontrastdir. Fon va
shrift uchun ranglarning to‘g‘ri kombinatsiyasini tanlash muhim, masalan: fon
ochiq va shrift qorong‘i yoki aksincha. Birinchi variant afzalroqdir, chunki u
quyosh nuri ostida bo‘lgan tomoshabinlarda ham kontrastni (va shuning uchun
o‘qishni) saqlaydi. Fotosuratlarni fon sifatida ishlatish shart emas (hatto biroz
"xiralashgan" ham), chunki bu matnni idrok etishni keskin buzadi .
Esda tutingki, proyeksiyalash uskunalari ranglarni buzadi, shuning uchun
monitorda aniq ko‘rinadigan ranglarning yorqin qismlari ekranda ko‘rinmasligi
mumkin. Bu shuni anglatadiki, taqdimotni sinfda ko‘rsatishdan oldin uni
proyektorda (elektron doskada) "sinovdan" o‘tkazish va rang kontrasti
kuzatilganligiga ishonch hosil qilish kerak. Taqdimotda ikkitadan ortiq shrift
ishlatilmasligi kerak. Bir nechta shriftlarning kombinatsiyasi (ayniqsa, slaydda)
yoqimsiz taassurot qoldiradi va kontentdan chalg‘itadi. Dekorativ shriftlardan
foydalanish tavsiya etilmaydi, chunki bu o‘qishni qiyinlashtiradi va diqqatni
tarkibdan chalg‘itadi. Slayd matn bilan to‘yingan bo‘lmasligi kerak, siz ikki yoki
uchta slaydga ma'lumot tarqatishingiz kerak. Taqdimotdagi slaydlar soni quyidagi
omillar bilan belgilanadi:
1. Materialni to‘liq qamrab olish;
2. Talabalarning yoshi;
3. Talabalarning ma'lumotni qayd etish zarurati (bu vaqt talab etadi) .
Slaydda barcha kalit so‘zlar va yangi atamalar yorqin misollar bilan birga
bo‘lishi kerak. Bu tushunish va eslashni osonlashtiradi. Oddiy o‘qituvchining

9xatosi o‘qituvchi ma'ruzasi matnini slaydlarga o‘tkazish, keyin ma’lumotni
o‘qishdir. Taqdimot o‘qituvchi tomonidan izohlangan, tushuntirilgan va talabalar
tomonidan ko‘rib chiqilishi mumkin bo‘lgan yordamchi materiallardan iborat
bo‘lishi kerak.
Ideal variant - bu o‘qituvchining ma'ruzasi va taqdimot materialining bunday
kombinatsiyasi, agar talaba ba'zi vizual ma'lumotlarni o‘tkazib yuborgan bo‘lsa,
uni o‘qituvchi aytganidan to‘ldirishi va aksincha, ko‘rsatilgan slaydlarda nimani
tinglaganini ko‘rishi mumkin.
Animatsiyadan foydalanish diqqatni jamlashi va chalg‘itishi mumkin. Animatsiya
fikr mantig‘ini o‘rnatish uchun ishlatilishi kerak. Bo‘lishi mumkin:
- nazariy qoidalarni bosqichma-bosqich namoyish etish;
- jadvallarni bosqichma-bosqich (satr yoki ustunlarda) to‘ldirish;
- blok-sxemalarning ketma-ket ko‘rinishi;
Elektron darslik muayyan fan bo‘yicha o‘quv materialini mustaqil o‘rganish uchun
yoki uni chuqur o‘rganish maqsadida darsni qo‘llab-quvvatlash uchun
mo‘ljallangan bo‘lishi mumkin.
- elektron tarmoq orqali uzatiladigan axborotdan foydalanish.
Sinfdagi multimediyali taqdimotlardan tashqari - darslarning dars tizimi,
o‘qituvchi, xususan, yangi materialni taqdim etishning tushuntirish - illyustrativ
usulidan foydalanadi. Bu holatda o‘qituvchi uchun eng qulay vosita hali ham
doskadir. O‘qituvchiga tanish bo‘lgan usullar va taraqqiyot talablari o‘rtasidagi
kelishuv interfaol doskalar deb ataladi .
Elektron interaktiv doska kompyuter va proyektor bilan birgalikda
ishlaydigan sensorli paneldir. Kompyuter va multimediya proyektori bilan
birgalikda interfaol doska o‘qituvchiga eslatma yozish (an'anaviy doskadagi kabi),
kompyuterdan turli xil ilovalarni chaqirish va ularning ustiga yozuvlar yozish
imkonini beradi. O‘qituvchi kerakli materiallarni oldindan tayyorlashi mumkin va
darsda ularni faqat qo‘shishi va o‘zgartirishi mumkin.
Interfaol doska shaxsiy kompyuter bilan birgalikda interfaol qurilma
yordamida o‘quv jarayoniga kiritiladigan o‘quv resurslari samaradorligini sifat

10jihatidan oshirishga olib keladi. Aksariyat odamlar eshitgan narsalarining 5 foizini
va ko‘rganlarining 20 foizini eslab qolishadi. Audio va video ma'lumotlardan bir
vaqtning o‘zida foydalanish xotirani 40-50% gacha oshiradi . 3
Bolalarni o‘qitish jarayonida interfaol doskalardan foydalanish bu
jarayonni yanada qiziqarli va ko‘rgazmali qiladi. Bundan tashqari, ushbu qurilma
o‘qituvchiga oddiy maktab doskasini va televizor kabi ekranni birlashtirib, turli
ma’lumotlarni ko‘rsatishga imkon beradi. Kompyuter va proyektorga ulangan
noodatiy doska videolar, slaydlar, diagrammalar, formulalar va grafiklarni
ko‘rsatish, maxsus marker bilan turli yozuvlar va eslatmalarni qo‘llash, matnlarni
to‘g‘rilash va hokazolarni amalga oshirish imkonini beradi. Berilgan dasturlarga
ko‘ra interfaol doska, masalan, matematika (belgilar va chizg‘ichlar,
transportyorlar va boshqalar to‘plami bilan), geografiya (geografik xaritalar bilan),
imlo (harf va raqamlarning to‘g‘ri grafikasini ko‘rsatish) darslariga o‘tadi. ),
biologiya, kimyo va boshqa maktab fanlari.
1.2. Savod o‘rgatish darslarida axborot texnologiyalaridan foydalanishning
ahamiyati
Shaxsiy kompyuter bilan ishlashda maktab o‘quvchilari faoliyatining quyidagi
turlari ajratiladi:
- qiziqtirgan mavzu bo‘yicha ma’lumotlar bilan mustaqil ishlash;
- o‘z-o‘zini tarbiyalash rejimida o‘quv faoliyati;
- masofaviy ta'lim rejimida o‘quv faoliyati;
- Internetdagi kommunikativ faoliyat .
Internet: Bir nechta kompyuterlarning axborot va resurslarni almashish
maqsadida bir-biri bilan bog‘lanishiga kompyuter tarmog‘i (lokal, mintaqaviy,
3
Abdulazizov, M. (2019). O'qitishda axborot texnologiyalarini joriy etish . Toshkent: O‘zbekiston
Respublikasi Ta'lim va ilmiy-tadqiqot markazi.

11korporativ, global) deyiladi. Maktabning bir nechta sinf xonalari kompyuterlari
mahalliy tarmoqqa birlashtirilishi mumkin.
Kompyuterdan ta'limning barcha bosqichlarida foydalanish mumkin va shu
bilan birga u bola uchun turli funktsiyalarni bajaradi: o‘qituvchi, ishchi vosita,
o‘rganish ob’ekti, hamkorlik qiluvchi jamoa, o‘yin muhiti. O‘qituvchi vazifasida
kompyuter axborot manbasini ifodalaydi (qisman o‘qituvchi va kitobni
almashtiradi); vizual yordam (multimedia va telekommunikatsiya imkoniyatlariga
ega sifat jihatidan yangi daraja); individual axborot maydoni; o‘quv
apparati; diagnostika va nazorat qilish vositalari .
Yangi axborot texnologiyalarini joriy etish - bu o‘quv jarayonini
jadallashtirish, uni optimallashtirish, maktab o‘quvchilarining fanni o‘rganishga
bo‘lgan qiziqishini oshirish va shu orqali o‘quvchilarning imlo va punktuatsiya
qobiliyatlari darajasini oshirish, ta’limni amalga oshirish usullaridan birini taklif
qilishga urinishdir. rivojlantiruvchi ta’lim g‘oyalari, dars tezligini oshirish,
mustaqil ish hajmini oshirish. Bu mantiqiy fikrlashni, aqliy mehnat madaniyatini
rivojlantirishga, mustaqil ishlash ko‘nikmalarini shakllantirishga yordam beradi,
shuningdek, o‘quv jarayonining motivatsion sohasiga, uning faoliyati tuzilishiga va
talabalarning doimiy qiziqishini rivojlantirishga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi.
O‘quvchiga dinamik jadvallar, mos yozuvlar diagrammalari va signallari,
algoritmlari bilan faol o‘zaro ta'sirni ta'minlaydigan noyob zamonaviy
vizualizatsiya vositasi bo‘lgan kompyuter til vizualizatsiyasining o‘zini uslubiy
jihatdan aniq ko‘rsatish, rang, grafik, tagiga chizish tizimidan foydalangan holda
uni "materiallashtirish" qobiliyatiga ega. , tasvir dinamikasi, miltillovchi effekt,
tovush, piktogramma, illyustratsiyalar animatsiyasi va boshqalar. Kompyuter
yordami modellashtirish imkoniyatlari, ranglar, grafikalar yordamida materialni
taqdim etish shakllari va usullarini diversifikatsiya qilish imkonini beradi. Axborot
beruvchi va nazorat qiluvchi xarakterdagi doimiy fikr-mulohazalar tufayli talabalar
o‘zlarining o‘quv faoliyatini to‘g‘rilash imkoniyatiga ega bo‘lishadi.
Kompyuterdan nafaqat vizualizatsiya vositasi sifatida, balki, birinchi
navbatda, faol o‘rganish vositasi sifatida foydalanish maqsadga muvofiqdir.

12Shunday qilib, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarining birikmasidir. AKT - axborotni elektron shaklda taqdim etish,
uni qayta ishlash va saqlash, lekin uni uzatish shart emas.
Bugungi kunda har qanday maktab fanining har bir o‘qituvchisi AKTdan
foydalangan holda dars tayyorlashi va o‘tkazishi zarur, chunki endi o‘qituvchi
darsni yanada jonli va qiziqarli qilish imkoniyatiga ega
O‘zbekiston o‘z mustaqilligini qo‘lga kiritgan dastlabki kunlardan boshlab,
yangi hayot, yangi jamiyat qurishga kirishdi. O‘zbekistonda bozor iqtisodiyotiga
asoslangan erkin – demokratik davlat va fuqarolik jamiyatining mustahkam
poydevori barpo etildi. Siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy sohalarda ulkan o‘zgarishlar
amalga oshirildi. Davlatimiz dunyodagi taraqqiy etgan mamlakatlar qatoridan
mustahkam o‘rin egallay boshladi.
XXI asrning dastlabki yilidanoq ozod va obod Vatan, erkin va faravon
hayot barpo etish – O‘zbekiston xalqining milliy taraqqiyot yo‘lidagi bosh
g‘oyasiga aylandi. Asosiy maqsad yurt tinchligi, Vatan ravnaqi va xalq
farovonligini ta’minlashga xizmat qilish, jamiyat a’zolarini, aholining barcha
qatlamlarini O‘zbekistonnning buyuk kelajagini yaratishga safarbar etish, millati,
tili va dinidan qat’iy nazar, mamlakatimizning har bir fuqarosi qalbida mustaqillik
g‘oyalariga sadoqat va o‘zaro hurmat tuyg‘usini qaror toptirish bo‘lib qoldi.
Albatta, milliy istiqlol mafkurasining bosh g‘oyasi va uning maqsadlarini o‘quvchi
– yoshlar ongiga singdirishda ta’lim – tarbiya bilan bir qatorda oilaning ahamiyati
beqiyosdir. Chunki, oila mafkuraviy tarbiyaning eng muhim ijtimoiy omillaridan
biri hisoblanadi. Oila – jamiyat negizi bo‘lib, ko‘p asrlik mustahkam ma’naviy
manbalarga ega.
Zero, insonning taqdiri ham, kelajakdagi yutuqlari ham, kasb tanlashi
ham,
axloqli – odobli bo‘lishi ham oilaga bog‘liqdir. Chunki, farzandlarimizning yaxshi
xulqi, axloqi oilada kamol topadi.
O‘zbekiston mustaqilligining dastlabki kunlaridanoq jamiyat hayotida
milliy qadriyatlarni tiklash va ular asosida barkamol avlodni voyaga yetkazish 10

13davlat siyosatining ustivor yo‘nalishiga ko‘tarildi. O‘zbekiston Respublikasining
Konstitusiyasida “Oila jamiyatning asosiy bo‘g‘inidir hamda jamiyat va davlat
muhofazasida turish huquqiga ega” deb ta’kidlanishi bilan birga ota-onalar o‘z
farzandlarini voyaga yetganlariga qadar boqish va tarbiyalashga, voyaga yetgan,
mehnatga layoqatli farzandlar o‘z ota-onalari haqida g‘amxo‘rlik qilishga majbur
ekanliklari 64, 66 – moddalarda ko‘rsatilgan.
Darxaqiqat, oilada bolalarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalash kelajagimiz
garovidir. Shuning uchun ham bolalarda yoshligidanoq milliy urf-odatlar, udumlar,
an’analar va axloqiy madaniyati haqidagi tushunchalarni shakllantirish, oilaga
bog‘liq. Bolaning pok va sof sadoqat, ma’naviy jihatdan yuksak bo‘lib o‘sishi,
oilaga oiladagi mustahkam, tinch va totuvligiga bog‘liq. Chunki, unda
tarbiyalanayotgan yosh avlod ham ma’naviy jihatdan yetuk, sog‘lom, mustaqil
fikrli komil inson bo‘lib voyaga yetadi. Albatta bolaning ma’naviy-axloqiy
tarbiyasi oila totuvligi, uning davomiyligi oila a’zolarining ruhiyatiga o‘zligini
qanchalik darajada anglaganligida, o‘z mustaqil fikriga, dunyoqarashiga, chinakam
insoniy fazilatlarga ega bo‘lgandagina to‘laligicha ta’minlanadi. Oilada mehr-
muhabbatning ustuvorligi bolada ma’naviy-axloqiy tarbiyalashning asosini tashkil
etadi. Biroq oila, o‘z mazmun-mohiyatiga ko‘ra har
bir farzand uchun o‘ziga xos xarakterli xususiyatlarga ega. Bunda o‘zaro hurmat va
qattiq tartib, oila a’zolarining o‘z burchlari, bir-biriga nisbatan ezgulik,
mehroqibat, yaxshi va munosib tarzda yashash, oilasining, qarindosh-urug‘lari va
yaqin odamlarining, qo‘shnilarining omon-esonligi to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilish
bolani ma’naviy-axloqiy tarbiyalashda muhim o‘rin tutadi.
Shuningdek, kattalarning yoshlarga bergan saboqlari, ro‘zg‘or tutish, bola
tarbiyalash bobidagi tajriba o‘g‘il va qizlarga oila mustahkamligini ta’minlashda
keyin ham asqotadi.
Oila – tarbiya maskani. Tarbiya uning eng muhim vazifalaridan sanaladi. Shu
maskanda dunyoga kelgan farzand ota-onadan nafaqat irsiy xususiyatlarini, balki
ulardagi xatti-harakat, axloq-odob, muomala qoidalarini ham o‘zlashtirib 11

14boradi. Ota-ona o‘rtasidagi o‘zaro hurmat, mehr-oqibat, halollik, poklik,
mehnatsevarlik, insonparvarlik kabi oliy maqom qadriyatlar ona suti, oila
a’zolarining mehri va namunasi bilan bola xulqi, ongiga singiydi. Bolaning aqliy,
axloqiy, estetik, iqtisodiy, ekologik, jismoniy, ma’naviy, gigiyenik, jinsiy
tarbiyasida oila asosiy omil va vosita hisoblanadi. Bu o‘rinda misoli ota-ona –
san’atkor, bola – san’at asari, tarbiya jarayoni esa san’atning o‘zidir. O‘zbek
oilalariga xos yana boshqa xarakterli xususiyatlar ham mavjud. Ular uzoq yillar
davomida shakllanib, qadriyat darajasiga ko‘tarilgan va bugungi kunda ham o‘z
qimmatini saqlab qolmoqda. Ya’ni, bolajonlilik, serfarzandlik, mehnat
taqsimotining qat’iyligi, oila byudjetining ota-ona tomonidan boshqarilishi,
kichiklarning kattalarga izzat-ikromi, oila g‘ururi, sha’nini himoya qilish uning har
bir a’zosi uchun burchga aylanib qolganligi, tug‘ilib o‘sgan joyga alohida
mehrmuhabbat tuyg‘usini rivojlantiradi.
Tarbiya murakkab va uzoq davom etadigan o‘ziga xos jarayon bo‘lib, u
farzand tug‘ilmasdan ancha oldin boshlanadi. Ya’ni, bo‘lajak ota-onaning
salomatligi, kayfiyati, nasl-nasabi, dunyoqarashi, ichki va tashqi dunyosi,
axloqodobi, moddiy va ma’naviy darajasining mosligi, turmush qurishga ma’naviy
va jismoniy tayyorligi farzand tarbiyasida muhim ahamiyatga egadir.
Oilada amalga oshiriladigan tarbiyaning mazmuni farzandlarda o‘z otaonasidan,
oilasi, ajdodlari, tug‘ilib o‘sgan o‘lkasi, Vatani, millati, xalqi, tili, dini,
an’analaridan g‘ururlanish hissini uyg‘otishdan iborat. Xullas, insonning
dastlaboila sharoitida shakllanib yetiladigan barkamol ma’naviyati yuksak
ma’naviyatli jamiyat barpo etishda muhim rol o‘ynaydi. Ma’lumki, bola o‘z
tarbiyasiga ko‘ra g‘oyat ta’sirlanuvchan bo‘ladi. Ota-onalar o‘z bolalarini
bilishlariga nisbatan bolalar o‘z ota-onalarini yaxshiroq biladilar. Bola ilk
yoshligidanoq kattalarning harakatlariga taqlid qiladi, ularning so‘zlarini
takrorlaydi. Kishi ulg‘aygach, bolaligida ko‘rgan hamma narsani takrorlamaydi,
ammo ana shu narsalarning barchasi uning qalbida, ongida o‘zidan qandaydir iz

15qoldirgan holda saqlanib qoladi. 4
Shuning uchun ham oilada bolalarga beriladigan nasihat va o‘gitlar, ma’rifiy
g‘oyalar shaxs tarbiyasi kabi masalalar muhim ahamiyatga ega. Oilada ilm
olishning qadri, bilimli va donishmand kishilarni hurmat qilish, mehmondo‘stlik,
xushxulqlik, mardlik, jasurlikni targ‘ib etuvchi, o‘z manfaatini
ko‘zlagan molparast, baxil, ochko‘z, do‘sti va xalqiga xiyonat kabi xislatlar haqida
fikr yuritilishi ta’lim-tarbiyaga katta ta’sir etadi. Chunki oila muhitida bolalarni ilm
olishga undash, uning foydalari, ilm ahlini hurmat etish to‘g‘risidagi fikrlar farzand
barkamolligining asosini tashkil etadi.
Oilada bolalarni ilm olishga da’vat etish, bilimli kishilardan yaxshilik
kelishiga ishonish, ularning fikrini eshitibgina qolmay, amalda unga rioya etish
lozimligi haqidagi o‘gitlar, ilm-ma’rifat ishlari, ezgu maqsadlarni amalga oshirish
muhim xususiyatlardan hisoblanadi. Chunki, inson ilm-ma’rifatli bo‘lsa,
odamlarga huzur baxsh etadi. Bilimli bo‘lish bilan birga, yomon xatti-harakatlarni
sodir etishdan saqlanish zururligi, manmanlik, maqtanchoqlikning zararli oqibatlari
xususida nasihatlarni bayon etish oiladagi ma’naviy-axloqiy tarbiyaning asosini
tashkil etadi.
Ma’lumki, bilimli, ma’rifatli bo‘lish kishining kibr-havodan uzoqroq
turishini ta’minlaydi, o‘gitlarda insonning kibr-havodan uzoq bo‘lishi atrofdagi
kishilar bilan ijobiy munosabatni o‘rnata olishi uchun zamin hozirlaydi. Ilm sari
intilish qutlug‘, ezgu ish sanaladi. Demak, har bir kishi ilm o‘rganish sari intilishi,
o‘zlashtirilgan bilimlarga amal qilishi, kibr-havodan voz kechishi zarurdir. Ilm
o‘rganish yo‘lida aziyat chekkan, mashaqqat tortgan kishigina uni to‘laqonli
o‘zlashtira olishi, kasb-hunar sirlarini mukammal egallashi mumkin. Oilada
bolalarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalashning xususiyatlaridan yana biri bu aqlni
rivojlantirishdir. Chunki, aqlli odamning zehni o‘tkir bo‘ladi, u har qanday
4

16o‘gitnasihatni tezda o‘z ongiga singdirib oladi. Inson zehnining o‘tkirligi, har
qanday muammoni hal eta olish layoqatini xuddi yuqorida parvoz etayotgan
qushning yerdagi o‘ljani ko‘rib, unga ega bo‘lish ilinjida pastga sho‘ng‘ishida
sodir etadigan tezligidir. Oqil odam zehnining tezligi qush parvoziga qiyoslanadi.
Aqlli, bilimli kishilar behuda gaplarga ahamiyat, befoyda, o‘zgalarga ziyon
yetkazuvchi ishlarni amalga oshirmaydi. Nojoiz berilayotgan hadyalarga
uchmaydi. Amalga oshirayotgan har bir harakati evaziga in’om-ehson kutmaydi,
bahosi u qadar baland bo‘lmagan sovg‘alarni o‘z qadr-qimmatidan yuqori
qo‘ymaydi. 5
Oilada bolalarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalash xususiyatlaridan yana biri
xushxulqlikdir. Bilim va hunar egasi bo‘lish, ezgulik, yaxshilik yo‘lida hamda
umum manfaati uchun mehnat qilish xushxulq insonga xos fazilat hisoblanadi.
Kishilar o‘rtasida juda totuvlik, o‘zaro ahillikning yuzaga kelishi yurtning
farovon bo‘lishi, odamlarning to‘kin-sochin yashashining asosiy omilidir. Oilada
bolalarni inson shaxsi va uning qadr-qimmatini ulug‘lashga o‘rgatish,
mehmondo‘stlik, do‘stlik, o‘zaro hamkorlik, mehnatga muhabbat, ilm olish va
kasb-hunar egallashga nisbatan ishtiyoq va ehtiyoj, vatanparvarlik va
qonqardoshlik tuyg‘usiga ega bo‘lish, tejamkorlikning ahamiyati va
isrofgarchilikning oldini olish, adolat va adolatsizlik, yaxshilik va yomonlikning
oqibatlari, axloqodob qoidalari, sihat-salomatlikni saqlashga oid o‘gitlar haqida
ma’lumotlar berish insonni yoshlikda aniq bir maqsadga intilishga tinimsiz
harakat qilish, voyaga yetganida uning rohatini, mehnati natijasini ko‘rish
tushunchalarini shakllantiradi.
Ko‘rinib turibdiki, oilaning ta’lim-tarbiya borasidagi donishmandligi bola
kamolotining asosini tashkil etadi.

5
Mirmuhammadov, R. (2017). "Axborot texnologiyalarining boshlang‘ich ta'limda roli".
O‘qituvchi va axborot texnologiyalari jurnali, 28(4), 12-18.

17II.BOB. SAVOD O‘RGATISH DARSLARIDA KO‘RGAZMALI
VOSITALARDAN FOYDALANISH. BO‘YICHA EKSPERIMENTAL ISH
VA BUNDA YUZAGA KELADIGAN MUOMMOLAR.
2.1. Savod o‘rgatish darslarida ko‘rgazmali vositalardan foydalanish.
bo‘yicha eksperimental ish.
Zamonaviy ta’limni tashkil etishda qo‘yiladigan muhim talablardan biri
ortiqcha ruhiy va jismoniy kuch sarf etmay, qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga
erishishdir. Qisqa vaqt orasida muayyan nazariy bilimlarni o‘quvchilarga yetkazib
berish, ularda ma‘lum faoliyat yuzasidan ko‘nikma va malakalarni hosil qilish,
shuningdek, o‘quvchilar faoliyatini nazorat qilish, ular tomonidan egallangan
bilim, ko‘nikma hamda malakalar darajasini baholash o‘qituvchidan yuksak
pedagogik mahorat hamda ta‘lim jarayoniga nisbatan yangicha yondashuvni talab
etadi. Bugungi kunda bir qator rivojlangan mamlakatlarda bu borada katta tajriba
to‘plangan bo‘lib, ushbu tajriba asoslarini tashkil etuvchi metodlar interfaol
metodlar nomi bilan yuritilmoqda.
Ta‘limni isloh qilinishi jarayonining ajralmas, muhim qismi hisoblangan
zamonaviy pedagogik texnologiyalar, interfaol metodlar ta‘lim jarayoniga o‘zlari
bilmagan holda qiziqishi bilan kirishib ketadilar.Tajriba shuni ko‘rsatadiki ,
zamonaviy interfaol strategiyalar bo‘lgan bilimlarni samarali o‘zlashtiradi.
Chunki bugun sinflarni to‘ldirib o‘tirgan o‘quvchilar sho‘x, beg‘ubor bolalik
gashtini surayotgan, ba‘zan xayolparast bolalardir. Ular orasida hatto 45

18daqiqalik dars jarayonining nihoyasini intiqlik bilan kutib, ta‘limga yuzaki
qaraydigan o‘quvchilar ham yo‘q emas.
Interfaol metod - ta‘lim jarayonida o‘quvchilar hamda o‘qituvchi o‘rtasidadagi
faollikni oshirish orqali o‘quvchilarning bilimlarni o‘zlashtirishini
faollashtirish, shaxsiy sifatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Interfaol
metodlarni qo‘llash dars samaradorligini oshirishga yordam beradi. Interfaol
ta‘limning asosiy mezonlari: norasmiy bahs – munozaralar o‘tkazish, o‘quv
materialini erkin bayon etish va ifodalash imkoniyati,o‘quvchilar tashabbus
ko‘rsatishlariga imkoniyatlar yaratilishi, kichik guruh, sinf jamoasi bo‘lib ishlash
uchun topshiriqlar berish va boshqa metodlardan iborat bo‘lib, ular ta‘lim –
tarbiyaviy ishlar samaradorligini oshirishda o‘ziga xos ahamiyatga ega. Hozirda
ta‘lim metodlarini takomillashtirish sohasidagi asosiy yo‘nalishlardan biri interfaol
ta‘lim va tarbiya usullarini joriy qilishdan
iboratdir. Barcha fan o‘qituvchilari shu jumladan boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari
ham dars mashg‘ulotlari jarayonida interfaol metodlardan borgan sari keng
ko‘lamda foydalanmoqdalar.
Interfaol metodlarni qo‘llash natijasida o‘quvchilarning mustaqil fikrlash,
tahlil qilish, xulosalar chiqarish, o‘z fikrini bayon qilish, uni asoslangan holda
himoya qila bilish, sog‘lom muloqot, munozara, bahs olib borish ko‘nikmalari
shakllanib, rivojlanib boradi.
Interfaol degani, o‘qituvchi va o‘quvchilar orasida o‘zaro hamkorlik tufayli
dars samaradorligini oshadi, yangi darsni o‘quvchi mustaqil harakat, mulohaza,
bahs-munozara orqali o‘rganadi, qo‘yilgan maqsadga mustaqil o‘zi darsda
o‘quvchi faol ishtirok etgan holda kichik guruhlarda javob topishga harakat
qiladi,ya‘ni ham fikrlaydi, ham baholaydi, ham yozadi, ham gapiradi, ham
tinglaydi, eng keragi o‘zi faol ishtirok etadi. Interfaol usullarining negizidagi
topshiriq mazmunini anglab yetgan o‘quvchilar ta‘lim jarayoniga o‘zlari bilmagan
holda qiziqish bilan kirishib ketadilar. Zamonaviy pedagogik texnologiyalarga
asoslangan matematik ta‘limning
interfaol strategiyalari ta‘lim jarayonining yengillashuvini, aniqlashuvini, keng

19jamoani qamrab olishga m o‘ljallanganligini, o‘qituvchining faqatgina yo‘l yo‘riq
ko‘rsatuvchi nazoratchiga aylanishinini, o‘qitishning erkin va majburiyatsizligini
hamda eng asosiysi o‘quvchilar uchun o‘ta qiziqarligini va samaradorligini
ta‘minlab bera oladi. Vazifamiz taqdim etilayotgan matematikma‘lumotlar tizimini
o‘quvchilar ongiga singdirishda imkon qadar oson,qiziqarli, serqirra va shu bilan
birga samarali yo‘llarini ishlab chiqarishdan iborat.
Interfaol strategiyalarning qo‘llanilishi majburiy matematika darsi jarayonini
beixtiyor psixologik o‘yin yoki musobaqaga aylantirib, yuqorida tilga olingan
passiv o‘quvchilarni ham bir oz bo‘lsa–da, lekin yuritishga o‘z fikrlarini keng
ommaga izhor etishga, umuman sinfda kechayotgan bahs – munozaralarga befarq
bo‘lmasdan,faol ishtirok etishga undaydi.
An‘anaviy usulda tuzilgan darsga o‘quvchilarning faqat bilim olishiga
talab
qo‘yilgan bo‘lsa, matematika ta‘limining yangi modelida bilim bilan birga ta‘lim
samarasini oshirishda tanqidiy, mustaqil fikrlashga o‘rgatish ham yuqori o‘ringa
qo‘yiladi. Bunda dars mobaynida o‘qituvchi va o‘quvchi munosabatidagi
an‘anaviy, majburiy itoatkorlik o‘rnini ongli intizom egallashiga katta e‘tibor
qaratiladi, buning uchun esa o‘quvchiga tanqidiy, mustaqil fikrlash malakasini
singdirib borish zarur. Bu borada quyidagilarni hisobga olish muhim ahamiyat
kasb etadi:
1) matematikada o‘qitish jarayoni zamonaviy pedagogik texnologiyalar
yordamida tashkil qilinishini talab etadigan ma‘lum tizimga ega bo‘lgan
yondashuvlar tamoyillari;
2) uzluksiz matematika ta‘limini tizimiga pedagogik texnologiyalarni
samarali
qo‘llash zarurati haqidagi ilg‘or pedagogik g‘oyalari;
3) o‘qitish jarayonini faollashtirish hamda uzluksiz ta‘limda pedagogik
texnologiyalar nazariyasi;
4) tanqidiy tafakkurni rivojlantirish nazariyasi;
5) shaxsning ijobiy rivojlanish nazariyasi;

20 Umuman olganda,matematika o‘qitishda eng yuqori rivojlantiruvchi
samaraga erishish mumkin, agar:
- uzluksiz matematik ta‘lim tizimida o‘qitishning interfaol metodlari
o‘qitilayotganlarning mustaqil, tanqidiy tafakkurini rivojlantirish vositasi
sifatida qo‘llanilsa;
- uzluksiz matematik ta‘lim tizimida pedagogik texnologiyalarni qo‘llash
jarayonini o‘qitilayotganlar haqiqiy o‘quv imkoniyatlarini iloji boricha aniq
hisobga olgan holda,ularda matematik bilimlarni o‘zlashtirishga nisbatan
mustahkam qiziqishlarni shakllantirish imkoniyatlari ta‘minlasa; - uzluksiz ta‘lim
tizimida matematika o‘qitish jarayoni murakkab aqliy
faoliyat sifatida qaralib, u faqatgina ahdozali darsdagi da‘vat, anglash va
fikrlash bosqichlari to‘g‘ri amalga oshirilgandagina to‘laqon bo‘ladi, deb
qaralsa;
- uzluksiz ta‘lim tizimida amaliy mazmunga ega bo‘lgan matematik tushunchalarni
o‘qitishdan 3 ta asosiy (ta‘limiy, tarbiyaviy, rivojlantiruvchi) maqsadlarni amalga
oshirish vositasi sifatida foydalanilsa.
Buning uchun quyidagi ishlarni amalga oshirish maqsadga muvofiqdir.
1) o‘quvchilarni matematika o‘qitishda pedagogik texnologiyalarning
ta‘limiy – rivojlantiruvchi rolini aniqlash;
2) o‘quvchilarni matematika o‘qitishda interfaol metodlarni tanlash mezonini
va ularni qo‘llash tamoyillarini aniqlash;
3) uzluksiz matematik ta‘lim tizimida ilg‘or pedagogik texnologiyalarni
qo‘llashda mavjud darslik va o‘quv qo‘llanmalardan foydalanish usullarini
aniqlash;
4) matematika o‘qitish jarayonida interfaol metodlarni qo‘llash bo‘yicha
maktablarga mo‘ljallangan o‘quv – metodik , didaktik tarqatma materiallarni ishlab
chiqish.
Bugungi milliy tarbiyashunoslikka “ Interfaol usullari” nomi bilan kirib
kelayotgan usullar o‘quvchi o‘qituvchidan ortiqcha ruhiy va jismoniy kuch
sarflamay, qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga erishish maqsadini nazarda tutadi.

21Qisqa vaqt mobaynida ma‘lum nazariy bilimlarni o‘quvchiga yetkazish, unda
ayrim faoliyat yuzasidan ko‘nikma, malaka hasl qilish, ma‘naviy sifatlarni
shakllantirish shu bilan birga ularni nazorat qilish, hamda baholash o‘qituvchidan
yuksak pedagogik mahorat va chaqqonlik talab qiladi.
Interfaol dars jarayoni shunday tashkil etilishi kerakki, bunda sinfdagi
barcha o‘quvchilar faollashishi zarur, ya‘ni dars o‘tish jarayonida o‘quv
materiallarining ma‘lum bir qismi o‘quvchilar tomonidan mustaqil
o‘rganiladi( yakka, juft – juft yoki guruh bo‘lib ), so‘ngra bu material sinfda har
tomonlama muhokama etiladi.
Amaliy ishlar ham shu tariqa bajariladi. O‘quv jarayonida o‘quvchilar
o‘qiyotganliklarini, muallim ularga o‘qish va o‘rganishlari uchun yordam
berayotganini anglasinlar. O‘qituvchi – o‘quv jarayonini tashkilotchisi, rahbari,
nazoratchisi hamdir. O‘quvchining sinfda o‘zini erkin his qilishi va o‘quv faoliyati
uni emotsional jihatdan qoniqtirishi lozim, ana shundagina u o‘zining fikrlarini
erkin bayon qila oladi. Bundan tashqari o‘qituvchi o‘quvchining bilimini sinashi,
ko‘nikma va malakalarini aniqlashi, uning shaxsiy fikrini bilishi uchun albatta
to‘g‘ri savol qo‘ya olishi kerak.
O‘quvchilarni faollashtirish uchun dars jarayonida qo‘llaniladigan usullarni
to‘g‘ri tanlash va savollarni aniq tuzish katta samara beradi. Buning uchun darsga,
mavzuga qo‘yiladigan maqsad aniq belgilanib, shu maqsadga erishish yo‘li, usuli
puxta ko‘rib chiqilishi lozim. Demak, o‘qituvchi har bir foydalanadigan interfaol
usulni o‘quvchiga nima berishini oldindan ko‘ra olishi va darsni to‘g‘ri tashkil
qilishi kerak. Bunda quyidagi qoidalarga rioya qilishi darkor:
1 – qoida : Sinfdagi hamma o‘quvchilarning texnologik jarayonga faol
qatnashishlariga erishish kerak. Buning uchun hamma o‘quvchi ishtirok
etaoladigan mavzuni va unga mos metodni tanlash kerak bo‘ladi. O‘yinlar ham shu
asosda tanlanadi, agar rolli o‘yinlar o‘ynalsa, har bir o‘quvchi hamma rolga bo‘lib
chiqishi uchun o‘yin bir necha marta takrorlanadi.

222 – qoida: Interfaol o‘yin texnologiyalardan foydalanish uchun o‘quvchilarni
psixologik tomondan tayyorlash masalasiga e‘tibor berish kerak. Chunki hamma
o‘quvchi ham darsda faol ishtirok etishga, biror rolga kirish va fikrini erkin
bildirishga tayyor bo‘lavermaydi. Uyalash, qisilib – qimtinish, odatda tashqaridan
cho‘chish kabi holatlar yuz berishi mumkin. Buning oldini olish uchun avval
kichik hajmdagi, qisqa vaqtli mashqlardan foydalanish, faolligini rag‘batlantirish
va ixtiyoriylikdan ko‘ra navbat bilan ishtirok etishni joriy qilish kerak bo‘ladi. 39
3 – qoida: Aslida interfaol metodlar kichik guruhlar bilan ishlashda ko‘proq
samara beradi. Shuning uchun ularni 30 kishidan ortiq bo‘lmagan o‘quvchili
sinflarda o‘tkazish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Chunki o‘qitishning sifati
o‘quvchilar soniga teskari proporsional bog‘liq bo‘lishi mumkin. Har bir o‘quvchi
fikrini eshitish, har birini faoliyatga jalb qilish, har bir o‘quvchining harakatlarini
kuzatib borishi uchun sinfda o‘quvchilar juda ko‘p bo‘lmagan ma‘qul. Xonada
o‘quvchi tomonidan kichik guruhlarga bo‘lingandan aylanib yurushi uchun, erkin
harakatlanish uchun yetarli kenglik ham bo‘lishi kerak.
4 – qoida: Sinf xonasini ham alohida tayyorlash kerak. Kichik guruhlar uchun stol
va partalarni birlashtirish, ularni nomerlash va nomlash, atrofda joy almashtirish,
ijodiy ishlash uchun yetarli yo‘lkalarni qoldirish kerak. Agar doska va ,,sahna’‘ da
ishlash kerak bo‘lsa, stullar doskaga qaratib yoki yarim qaratib qo‘yiladi,
o‘quvchilarning doskaga orqa o‘girib o‘tirishi noto‘g‘ri hisoblanadi. O‘yin uchun
va metod uchun kerakli hamma jihozlar oldindan o‘qituvchi tomonidan kerak
bo‘lsa, o‘quvchilar ishtirokida tayyorlanadi.
5 – qoida: Metodning mohiyati va o‘yinning qoidalari avval yaxshilab tushuntirishi
va hamma shartlar oldindan aytib kelishib olinishi kerak. Masalan guruhda
ishlansa, guruhning vazifalari, natijalarni e‘lon qilish shakli, har bir ish
turi va ajratiladigan vaqt, baho mezonlari e‘lon qilinadi. Demak, har bir o‘quvchi
o‘zining vazifasini aniq bilgan va uni bajarishga psixologik jihatdan tayyor bo‘lishi
kerak. Yana bir masalaga alohidan e‘tibor berish kerakki, har qanday fikr –
mulohaza, taklifni sabr bilan eshitishi, bir – birini hurmat qilish va bahamjihat

23bilan ishlashga ham kelishiladi va o‘rganib boriladi.
6 – qoida: o‘quvchilarga vazifalarni va rollarni taqsimlash, o‘quvchilarni
guruhlarga ajratishi masalaga e‘tibor bilan qarash kerak. Agar faqat o‘quvchilar
ixtiyoriga qo‘yib berilsa, guruhlar tarkibi doimiy bir xil bo‘lib qoladi, o‘yindan esa
faqat dadilroq, faol va qiziquvchan o‘quvchilar ishtirok etadi va uyatchan, passiv
o‘quvchilar chetda qoladi. Guruhda ham ayrim o‘quvchilar doimiy lider bo‘lib,
ba‘zi o‘quvchilarning deyarli ishtiroki sezilmay qoladi. Shuning uchun ham tanlov
tasodifiy bo‘lishi va harakat qilishi kerak. Masalan: guruhlarga orqasi o‘girilgan 40
jetonlarni olib, ularga chizilgan rasm, nomeri, rangi bo‘yicha ajratiladi, roller
konvert ichiga yozilib tanlab olinishi mumkin bo‘ladi. Misol uchun quyidagilar:
,,Adashgan zanjirlar’‘ usuli boshlang‘ich sinflarda biror bir ketma – ketlikni
tiklash uchun qo‘llanadi. Bunda o‘qituvchi biror mavzu, tushuncha, algoritmga oid
ketma – ketlikni alohida – alohida va tartibsiz qo‘yadi. O‘quvchilar tartibsiz
joylashgan so‘zlarga mantiqiy bog‘langan zanjirni tuzishlari kerak. Bu metodni 4-6
kishilik guruhda qo‘llash ham, butun sinf bilan ishlash ham mumkin.Masalan 4-
sinf darsligidan ,,Noma‘lum qo‘shiluvchini toppish’‘ qoidasi: ,,Noma‘lum
qo‘shiluvchini topish uchun yig‘indidan ma‘lum qo‘shiluvchini ayirish kerak’‘,
shunday o‘zgartiriladi: qo‘shiluvchini ayirish topish noma‘lum uchun yig‘indidan
ma‘lum kerak qo‘shiluvchi’‘ So‘zlar alohida qog‘ozlarga yoziladi va ko‘rgazma
taxtasiga betartib joylashtiriladi.O‘quvchilar tartibni tiklaydilar, yoki har bir
guruhga so‘zlar to‘plami beriladi va guruhlar tartibini tiklaydilar.
,,Bahs – munozara’‘ da o‘quvchilar bilan biror muammoni yechish yo‘lini
qidirishda foydalaniladi, masalan: masala yechish, o‘lchash ishlarini bajarish,
yechimning qulay usulini topish va hokazo. Sinfni to‘rtliklarga bo‘lish va guruhda
ishlash mumkin.
“Muammoli savollar” sinfda muammoli vaziyatni yaratish, bir
muammoni

24mustaqil o‘quvchilar tomonidan yechilishiga erishish uchun qo‘llanadi. Muammoli
savol va topshiriq o‘qituvchi tomonidan aniq aytiladi, doskaga yoziladi,yechimni
juft – juft bo‘lib qidirish taklif qilinadi. Har bir guruh javobi eshitiladi va
umumlashtirib yagona yechimga kelinadi.
Dars vaqtining taqsimlanishi, ishni tashkil qilish qoidalari oldindan
o‘quvchilar bilan kelishilgan holda rejalashtirib olinadi va sinf doskasiga yozib
qo‘yiladi:
O‘zaro hurmat. O‘ng qo‘l qoidasi. Navbatma – navbat so‘zga chiqish.
Dars jarayonida mustaqil, ijodiy fikrlash. FaollikO‘zgalar fikrini tanqid qilmaslik.
Yangi g‘oyalarni o‘zlashtirish. Barcha sinf o‘quvchilarini dars jarayonida faol
ishlashlariga erishish. Mavzu bo‘yicha kichik guruhlar taqdimotini asoslab, dalillab
so‘zlashga erishish.
Qiziqarli g‘oyalarni taklif qilish.
Ijodiy yondashish.
Samarali ishlash.
“Kichik guruhlarga bo‘lish metodi” – bu o‘qituvchi tajribasi, mahorati,
ijodiy yondashuviga ko‘ra turli xil metodlar asosida qo‘llanishi mumkin.
Guruhlarga bo‘lishda sinf o‘quvchilarini ranjitmaslik, kamsitmaslik, ularni estetik
did nuqtai nazaridan, kelishmovchiliksiz, guruhlarga bo‘lishga harakat qilinadi. Bu
maqsadda turli xil o‘yinlar asosida yoki masalan: rangli qog‘ozdan har xil shaklda,
kichkina hajmda, sinf o‘quvchilarning jami sonini hisobga olgan holda, oldindan
tayyorlangan kesma shakl ( doira, uchburchak, to‘rtburchak,beshburchak va
hokazo ) lardan foydalaniladi. Tayyorlab qo‘yilgan rangli shakllar o‘quvchilarga
tarqatiladi ( bu holda har xil o‘quvchi ixtiyoriy ravishda o‘zi xohlagan rangdagi
shaklni tanlab oladi). O‘quvchilar tanlab olgan shakllar yoki ranglar asosida
o‘qituvchi o‘quvchilarni osongina guruhlarga ajratib oladi.
Masalan: Oq rang 1 –guruh, Yashil rang 2 –guruh, Ko‘k rang 3 –guruh, Jigar rang
4- guruh Sariq rang, 5-guruh Qizil rang 6- guruh Sinf xonasidan eng qulay kichik
guruh – bu bir partada o‘tirgan o‘quvchilar jufti yoki, ketma-ket 2 ta partadagi

25o‘quvchilar to‘rtligidir. Ba‘zi muammolarniqilish ayniqsa, shu kichik guruhlar
kuchidan foydalanish sinfni alohida va partalarni surib, joylarni o‘zgartirish
majburiyatidan o‘qituvchini ozod qiladi. Agar shunday tartibda ishlash o‘rganilsa,
sinfni guruhlarga bo‘lish,guruhlarni tuzishga ortiqcha vaqt sarflanmaydi.
Guruhda ishlash uchun taklif qilish mumkin bo‘lgan eng samarali usullaridan biri
mavzu yuzasidan savol va javob berishga undash, undan ham samaraliroq usul esa,
o‘tilgan mavzuga oid mustaqil savol tuzishga undashdir. Agar guruhlarga mavzu
yuzasidan savol tuzish, misol va masala tuzib sinfga taklif qilish vazifasiberilsa,
o‘quvchining darsga e‘tibori oshadi, fikri uyg‘onadi, agar savol tuzisb berish va
unga to‘g‘ri javobni o‘zlari bilishi ham kerak bo‘lsa,( albatta hamma vaqt emas,
ba‘zi muammoli savollarning javobini o‘quvchi bilmasligi mumkin) bolalar darsda
e‘tiborliroq bo‘ladi, berilayotgan savollar sifatini tahlil qilishga o‘rganadi.
”Klaster” metodi ham o‘quvchilarga ixtiyoriy mavzular xususida erkin, ochiq
o‘ylash va shaxsiy fikrlarni bemalol bayon etish uchun sharoit yaratishga yordam
beradi. Bunda o‘quvchilar bilan yakka tartibda yoki guruh asosida tashkil
etiladigan mashg‘ulotlar jarayonida foydalanish mumkin. ,,Klaster’‘ metodi
o‘quvchilarning tushunchalar orasidagi bog‘liqlikni aniqlashga, mavzuga oid
hamma tushunchalarni eslashga o‘rgatadi. ,,Klaster’‘ so‘zi bog‘lam, dasta
ma‘nosini bildiradi. Bu metod orqali biror mavzuga oid o‘quvchilar biladigan
tushunchalarni aniqlashda biror – bir mavzu o‘rganilgandan keyin o‘quvchilar
o‘rganib olgan tushunchalarni aniqlash mumkin. Metodni amalga oshirish uchun
doska o‘rtasiga asosiy so‘z yoki gap yozib qo‘yiladi. O‘quvchilarga shu so‘z bilan
bog‘liq hamma so‘z va so‘z birikmalarini eslab doskaga yozish taklif qilinadi.
Bog‘lamlar ko‘p bo‘lishiga harakat qilinadi, hamma so‘zlar ( oxirgi so‘z
qolmaguncha) yoziladi, xatolarga e‘tibor berilmaydi, hamma o‘quvchiga imkoniyat
beriladi. Ishni misollardan boshlash maqsadga muvofiq. Masalan 3 -sinfda
bo‘lishga oid asosiy misol turlarini yig‘ishni taklib qilaylik. O‘quvchlar barcha
misollarni taklif qilgandan so‘ng, o‘qituvchi o‘z variantini namoyish qiladi va bu
ishlar taqqoslanadi. O‘qituvchi variant:

26 “Klaster” metodi ,,Vaqt birliklari’‘, ,,Tenglama’‘, ,,Masala turlari’‘ va
boshqalarga oid bo‘lishi mumkin.

2.2. Savod o‘rgatish darslarida ko‘rgazmali vositalardan foydalanishda
yuzaga keladigan muommolar
O‘quvchilar barcha so‘zlarni «A» harfi bilan boshlanishini aytadi.
O‘qituvchi yozilgan so‘zlarning barchasini o‘rtadagi «A» harfi bilan tutashtiradi
yoki «A» atrofiga jamlaydi: Yoki yana bir namuna А Anjir Anor Ari Archa Arra
Ana R Raqs Rom Ruchka Rubob Randa Rasm Bo‘g‘inlarni ham o‘rtaga jamlab,
so‘z hosil qilish mumkin. Bu ham «Iprovizasiya» metodi hisoblanadi. Masalan:
Yuksak darajadagi aqliy va ijodiy harakatni talab qiladigan “Aqliy hujum”
metodini o`tkazishdan oldin metodni o`tkazuvchi qatnashchilar uchun etarli
darajadagi qulay tashqi muhitni yaratish lozim bo`ladi: ularni qulay joyga
o`tkazadi, xonani shamollatadi, sokin musiqadan foydalanadi, g`oyalarning
generatorlariga ofe yoki salqin ichimliklar ulashadi va hokazo. Qatnashchilarning
aqliy va emocional holatini ko`tarish uchun “Aqliy hujum” rahbari etarli darajada
erkin va demokratik holda auditoriya bilan muomila qiladigan bo`lmog`i lozim.
Aqliy toliqishni oladigan psixologik mashqlarni o`tkazish mumkin. Masalan,
maxsus bo`limlar talab qilinmaydigan masala yoki vaziyatlarni echish mumkin.
Shundan keyin “Aqliy hujum” metodini o`tkazishning bevosita shartlariga o`tish
mumkin bo`ladi. ekranda: - maqsadlar: reja va qoidalar aks ettiriladi. ra mar ar qir
dur bar sup Bu tadbirlarga amalga oshirishga 10 daqiqagacha vaqt talab qilinadi.
“Aqliy hujum” metodining shiorini tanlash. Iloji boricha “Aqliy hujum”ning
shioridan foydalangan ma`qul. Chunki aynan shu shior mutaxassislar komandasini
g`oyalarning tezlik bilan tug`ilishiga jalb qiladi. Metodni o`tkazuvchi ekranda bir
qancha shiorlarning variantlarini tavsiya qiladi. Masalan, 1. Biz masalani echamiz
va muammolar qolmaydi! 2. Muammo o`ta murakkab, biz uni hal qilamiz! 3. Har
qanday muammo yagona to`g`ri echimga ega. Agar biz uni topolmasak dahshat
bo`ladi! 4. Har qilinmagan muammo asabni taranglashtiradi, kayfiyatni tushiradi,

27vijdonni qiynaydi. Vahima bizga yarashmaydi! 5. Muammolarni hal qilish
ko`nikmasini shakllantiramiz! “Klaster” metodi. “Klaster” (g`uncha,bog`lam)
metodi pedagogik, didaktik strategiyaning muayyan shakli bo`lib, u o`quvchilarga
ixtiyoriy muammo (mavzu)lar xususida erkin, ochiq o`ylash va shaxsiy fikrlarni
bemalol bayon etish uchun sharoit yaratishga yordam beradi. Mazkur metod turli
xil g`oyalar o`rtasidagi aloqalar to`g`risida fikrlash imkoniyatini beruvchi
tuzilmani aniqlashni talab etadi. “Klaster” metodi aniq ob`ektga yo`naltirilmagan
fikrlash shakli sinaladi. Undan foydalanish inson miya faoliyatining ishlash
tamoyili bilan bog`liq ravishda amalga oshadi. Ushbu metod muayyan mavzuning
o`quvchilar tomonidan chuqur hamda puxta o`zlashtirilguniga qadar fikrlash
faoliyatining bir maromda bo`lishini ta`minlashga xizmat qiladi. Stil va Stil
g`oyasiga muvofiq ishlab chiqilgan “Klaster” metodi puxta o`ylangan strategiya
bo`lib, undan o`quvchilar bilan yakka tartibda yoki guruh asosida tashkil etiladigan
mashg`ulotlar jarayonida foydalanishi mumkin. Metod guruh asosida tashkil
etilayotgan mashg`ulotlarda o`quvchilar tomonidan bildirilayotgan g`oyalarning
majmui tarzida namoyon bo`ladi. Bu esa ilgari surilgan g`oyalarni umumlashtirish
va ular o`rtasidagi aloqalarni topish imkoniyatini yaratadi. “Klaster” metodidan
foydalanishda quyidagi shartlarga rioya qilish talab etiladi. “Klaster” metodining
qoidalari “Qarorlar shajarasi” (“Qarorlar qabul qilish”) metodi “Qarorlar shajarasi”
metodi muayyan fan asoslari borasidagi bir qadar murakkab mavzularni
o`zlashtirish, ma`lum masalalarda har tomonlama, puxta tahlil etish asosida ular
yuzasidan muayyan xulosalarga kelish, bir muammo xususida bildirilayotgan bir
necha xulosalar orasidan eng maqbul hamda to`g`risini topishga yo`naltirilgan
texnik yondashuvlar. Ushbu metod, shuningdek, avvalgi vaziyatlarda “Klaster”
metodi Nimani o`ylagan bo`lsangiz, shuni qog`ozga yozing. Fikringizning sifati
to`g`risida o`ylab o`tirmay, ularni shunchaki yozib boring. Yozuvingizning
orfografiyasi yoki boshqa jihatlariga e`tabor bermang Belgilangan vaqt nihoyasiga
etmagunicha, yozishdan to`xtamang. Agar ma`lum muddat biror bir g`oyani o`ylay
olmasangiz, u holda qog`ozga biror narsaning rasmini chiza boshlang. Bu
harakatni yangi g`oya tug`ilguniga qadar davom ettiring Muayyan tushuncha

28doirasida imkon qadar ko`proq yangi g`oyalarni ilgari surish hamda mazkur
g`oyalar o`rtasidagi o`zaro aloqadorlik bog`liqlikni ko`rsatishga harakat qiling.
G`oyalar yig`indisining sifati va ular o`rtasidagi aloqalarni ko`rsatishni
cheklamang. qabul qilingan qaror (xulosa)lar mohiyatini yana bir bor tahlil etish va
uni mukammal tushunishga xizmat qiladi. Guruh o`quvchilari ishtirokida
qo`laniladigan “Qarorlar shajarasi” bir necha o`n nafar o`quvchilarning bilimlarini
darajasini aniqlash, ularning fikrlarini jamlash va baholash imkonini beradi. Ta`lim
jarayonida mazkur metodning qo`llanilishi muayyan muammo yuzasidan oqilona
qaror qabul qilish (xulosaga kelish)da o`quvchilar tomonidan bildirilayotgan har
bir variant, ularning maqbul hamda nomaqbul jihatlarini mufassal tahlil etish
imkoniyatini yaratadi. Mashg`ulot jarayonida o`quvchilar quyidagi chizma asosida
tuzilgan jadvalni to`ldiradilar (yoki ushbu tartibdagi faoliyatni olib borishda yozuv
taxtasidan foydalanadilar): “Qaror shajarasi” metodi quyidagi shartlar asosida
qo`laniladi: 1. O`qituvchi mashg`ulot boshlanishidan oldin munozara, tahlil uchun
mavzuga oid biror muammoni belgilaydi. Guruhlar tomonidan qabul qilingan
xulosalar (qaror)larni yozish uchun plakatlarni tayyorlaydi. 2. O`qituvchi
o`quvchilarni 4 yoki 6 nafar kishilardan iborat guruhlarga ajratadi. Muammoning
hal etilish, u borada eng maqbul qarorning qabul qilinishi uchun muayyan vaqt
belgilanadi. 3. Qaror qabul qilish jarayonida guruhlarning har bir a`zosi tomonidan
bildirilayotgan variantlarning maqbullik hamda nomaqbullik darajalari MUAMMO
1-g`oya 2-g`oya 3-g`oya QAROR batafsil muhokama qilinadi. Har bir variantning
afzallik va noafzallik jihatlari yozib boriladi. Bildirilgan variantlar asosida
muammoni ijobiy hal etishga xizmat qiluvchi usul xususida guruh asosida
muammoni ijobiy hal etishga xizmat qiluvchi usul xususida guruh a`zolari bir
to`xtamga kelib oladilar. 4. Munozara uchun ajratilgan vaqt nihoyasiga etgach, har
bir guruh a`zolari o`z guruhi qarori borasida axborot beradilar. Zarur hollarda
o`qituvchi rahbarligida barcha o`quvchilar bildirilgan xulosa (qaror)larni bir-biri
bilan qiyoslaydilar.

29
XULOSA
Demak, ta’lim sohasida o‘quvchilar faolligini oshirish, darsda pedagogik
texnologiyadan foydalanish davr talabidir. O‘quvchilar faolligini oshirish,
ularning o‘quv faoliyatini takomillashtirish tufayli, ayni vaqtda o‘qitishda yuksak
samaradorlikka erishiladi, ya‘ni o‘quv jarayoni tezlashadi. O‘quv materialining qay
darajada tushunarli bo‘lishi, ularning ongida akslanishi va aynan shu ma‘lumotlar
yuzasidan bilimni hosil bo‘lishi ta‘limda interfaol usullar bilan belgilanadi. Bu
usul o‘qitish jarayonini sifatini oshiradi. O‘quvchilarning bilim olishini yanada
osonlashtiradi. Darslarda o‘quvchilarning mustaqil ishlashini tashkil qilish, o‘quv
fani samaradorligini oshiradi, o‘quvchilarni bilim, ko‘nikma va malakasini
rivojlantiradi, ularning individual va intellectual salohiyatini kuchayishiga xizmat
qiladi. Hozirgi kunda ta‘lim sifatini jahon andozalari darajasiga yetkazish, ta‘lim
tizimining eng muhim muammolaridan biri. Bo‘lajak pedagoglar uchun
zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalardan chuqur bilimga ega bo‘lishi

30juda muhimdir.Ushbu ishda savod o'rgatish darslarida axborot texnologiyalari va
ko'rgazmali vositalardan foydalanishning ahamiyati va asosiy ko'rinishlari ko'rib
chiqildi. Axborot texnologiyalari ta'lim jarayonida axborotni yetkazish, uni tahlil
qilish va o'zlashtirishni samarali tarzda oshirish imkonini beradi. Bu, o'z navbatida,
o'quvchilarning o'qishga bo'lgan qiziqishini kuchaytiradi va ta'lim sifati oshishiga
hissa qo'shadi. Bundan tashqari, ko'rgazmali vositalar orqali savod o'rgatish
darslarida nazariy bilimlarni o'zlashtirish yanada qiziqarli va tushunarli bo'ladi.
Eksperimental ishlar natijalari ham ko'rsatadiki, bunday vositalardan foydalanish
o'quvchilar bilimini chuqurlashtirishda va o'qish ko'nikmalarini rivojlantirishda
juda samarali hisoblanadi. Ammo, bu jarayonlarda ba'zi muammolar ham yuzaga
kelishi mumkin. Jumladan, texnik vositalarning yetishmasligi, ular bilan ishlash
ko'nikmalarining kamligi va ba'zi didaktik muammolar o'quv jarayonida to'siqlar
yaratishi mumkin. Ushbu muammolarni bartaraf etish uchun esa tizimli
yondashuv, muallimlarning malakasini oshirish va ta'lim muassasalarini
zamonaviy texnik vositalar bilan ta'minlash zarur Xulosa qilib aytganda, axborot
texnologiyalari va ko'rgazmali vositalardan foydalanish ta'lim jarayonini samarali
va sifatli qilishda muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu vositalarni to'g'ri va
maqsadga muvofiq qo'llash orqali o'quvchilarning o'qishga bo'lgan qiziqishini
oshirish va bilimlarini chuqurlashtirish mumkin. Bu muammoni hal etish
yo‘llaridan biri – o‘qitish jarayonida ko‘proq interfaol usullardan foydalanishdan
iborat. Bu metod o‘quvchilarni faollashishigagina emas, balki mantiqiy, aqliy,
ijodiy, tanqidiy, mustaqil fikrlashini shakllantirishga imkon yaratadi. Bu usullar
guruhlararo ishlarda qo‘llaniladigan, ko‘plab g‘oyalarni ishlab chiqish mumkin
bo‘lgan metoddir. O‘quv jarayonida faol ishtirok etishlari, turli g‘oyalarni bayon
qilish
chog‘ida boshqalarni ham qizg‘in ishga yo‘llashlari, ilhom bilan ishlashlariga
imkon beruvchi va rag‘batlantiruvchi usuldir. Boshlang‘ich sinf savodga
o‘rgatishda o‘qituvchi hamisha o‘z ustida ishlashi, bilim, ko‘nikma va malakasini
takomillashtirib borishi kerak, uning pedagogik mahoratini o‘sib borishi
o‘quvchilarning faolligida namoyon bo‘ladi.

31Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Salomov, F. (2015). Axborot texnologiyalari va ta'lim jarayoni . Toshkent:
O‘qituvchi nashriyoti.
2. Ismailov, A. (2018). "Axborot texnologiyalarining ta'limda qo‘llanilishi".
Pedagogika va axborot texnologiyalari jurnali, 15(3), 25-30.
3. Abdulazizov, M. (2019). O'qitishda axborot texnologiyalarini joriy etish .
Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi Ta'lim va ilmiy-tadqiqot markazi.
4. Mirmuhammadov, R. (2017). "Axborot texnologiyalarining boshlang‘ich
ta'limda roli". O‘qituvchi va axborot texnologiyalari jurnali, 28(4), 12-18.
5. Rakhimov, S. (2020). Axborot texnologiyalari va savod o‘rgatish . Toshkent:
Akademnashr.
6. Sultonov, Z. (2016). "Ta'lim jarayonida interaktiv texnologiyalar".
Pedagogika jurnali, 34(2), 45-50.

327. Yuldashev, U. (2021). "Axborot texnologiyalari va zamonaviy o‘qitish
uslublari". Pedagogik ilm-fan jurnali, 10(1), 20-26.
8. Zokirov, B. (2015). "Ta'limda axborot texnologiyalari: metodik
yondashuvlar". Ta'lim va texnologiya kitobi, 87-92.
9. Akhmedov, D. (2014). "Kompyuter texnologiyalarining ta'lim jarayonidagi
o‘rni". Ta'lim va texnologiya jurnali, 5(2), 50-55.
10. Abdullayeva, M. (2018). "Dasturlash va axborot texnologiyalarining
o‘qituvchilar uchun ahamiyati". O‘qituvchilar uchun qo‘llanma kitobi, 113-
118.
11. Eshmuratov, T. (2020). "Axborot texnologiyalari va o‘qitishda interaktiv
dasturlar". Pedagogik tadqiqotlar jurnali, 25(4), 22-27.
12. Karimov, B. (2019). Pedagogika va axborot texnologiyalarining
integratsiyasi . Toshkent: Ma’naviyat nashriyoti.
13. Shodmonov, A. (2021). "Axborot texnologiyalari yordamida savod
o‘rgatishning samaradorligi". Ilm-fan va ta'lim jurnali, 29(5), 38-42.
14. Rasulov, F. (2016). Kompyuter texnologiyalarining ta'lim jarayoniga ta’siri .
Toshkent: O‘qituvchi nashriyoti.
15. Nurmuhammedov, O. (2017). "Ta'limda axborot texnologiyalarini qo‘llash:
masalalar va yechimlar". Axborot texnologiyalari jurnali, 18(3), 16-22.

Savod orgatish darslarida axborot texnologiyalaridan foydalanish

Купить