Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 25000UZS
Размер 58.2KB
Покупки 2
Дата загрузки 28 Апрель 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Педагогика

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

15 Продаж

Savod orgatish darslarida axborot texnologiyalaridan foydalanish kurs ishi

Купить
1Mavzu   Savod orgatish darslarida axborot texnologiyalaridan foydalanish
MUNDARIJA
KIRISH …………………………………………………………………….............2
I   BOB.   SAVOD   O‘RGATISH   DARSLARIDA   AXBOROT
TEXNOLOGIYALARIDAN   FOYDALANISHNING   ASOSIY
KO‘RINISHLARI VA AHAMIYATI.
1.1.Savod   o‘rgatish   darslarida   axborot   texnologiyalaridan   foydalanishning   asosiy
ko‘rinishlari……………………………………………………………………...…4
1.2.Savod   o‘rgatish   darslarida   axborot   texnologiyalaridan   foydalanishning
ahamiyati……………………………………………………………………….…10
II.BOB.   SAVOD   O‘RGATISH   DARSLARIDA   KO‘RGAZMALI
VOSITALARDAN   FOYDALANISH.   BO‘YICHA   EKSPERIMENTAL   ISH
VA BUNDA YUZAGA KELADIGAN MUOMMOLAR.
2.1.Savod   o‘rgatish   darslarida   ko‘rgazmali   vositalardan   foydalanish.   bo‘yicha
eksperimental ish……………………………………………………………….…17
2.2.Savod   o‘rgatish   darslarida   ko‘rgazmali   vositalardan   foydalanishda   yuzaga
keladigan muommolar………………………………………………………….…25
XULOSA ………………………………………………………………................29
FOYGALANILGAN ADABIYOTLAR……………………………………….31
. 2           KIRISH  
                                Kurs   ishining   dolzarbligi   shundan   iboratki,   o‘qish   va   yozishni
o‘rganish davri o‘rta maktabda o‘zbek tilini o‘rganishning butun tizimining muhim
qismidir.   O‘zbek   tilining   keyingi   rivojlanishining   muvaffaqiyati   ushbu   bosqichda
bolalar  uchun  mashg‘ulotlar   qanchalik  mazmunli, samarali  va  qiziqarli   bo‘lishiga
bog‘liq. 
                          Savodxonlik   tugagunga   qadar   birinchi   sinf   o‘quvchilari   nafaqat
boshlang‘ich   o‘qish   va   yozishni   o‘zlashtirish   uchun   zarur   bo‘lgan   asosiy   fonetik
bilim   va   ko‘nikmalarga   ega   bo‘lishlari,   balki   til   rivojlanishidagi   dastlabki
qadamlarni qo‘yishlari, til va nutq haqida dastlabki tushunchalarga ega bo‘lishlari
kerak. 
             “Savod o‘rgatish” bola maktabga kelganda birinchi bo‘lib tanishtiriladigan
fandir.   Bu   esa   “Savod   o‘rgatish”   bo‘yicha   boshlang‘ich   umumiy   ta’limning
respublika   davlat   ta’lim   standarti   asosidagi   tizimli-faollik   yondashuvi   qoidalarini
amalga oshirish birinchi o‘rinda ekanligini anglatadi:
                         o‘quvchilarning individual, yosh va psixologik xususiyatlarini, ta'lim va
tarbiyaning   muayyan   maqsadlari   uchun   faoliyat   va   muloqot   shakllarining   roli   va
bilimlarini va ularga erishish yo‘llarini hisobga olgan holda; 
maktabgacha va boshlang‘ich umumiy ta’limning uzluksizligini ta'minlash. 
Savod   o‘rgatish   darslarida   bolalarda   umumiy   nutq   ko‘nikmalarini   shakllantirish,
eshitish   va   vizual   idrok   etishni   rivojlantirish,   talaffuz   va   fazoviy   orientatsiyani
yaxshilash,   shuningdek,   qo‘llarning   mayda   mushaklarini   rivojlantirish   bo‘yicha
ishlar   boshlanadi.   Ta’lim   atrofdagi   voqelikning   ob’ektlari   va   hodisalari   bilan
tanishish, didaktik o‘yinlarni tashkil etish jarayonida amalga oshiriladi. 
                       Kurs ishi maqsadi:   Savod o‘rgatish darslarida ko‘rgazmali vositalardan
foydalanish. haqida ilmiy-metodik tavsiyalar ishlab chiqish.
                        Kurs   ishi   obekti:   Savod   o‘rgatish   darslarida   ko‘rgazmali   vositalardan
foydalanish bilan tanishtirish jarayoni 
                Kurs ishi predmeti:  Savod o‘rgatish darslarida ko‘rgazmali vositalardan
foydalanish bilan tanishtirish ko‘nikmalari  3                        Kurs   ishining   amaliy   ahamiyati .   Kurs   ishi   jarayonida   ilgari   surilgan
fikrlardan,   yondashuvlardan   hamda   samaradorligini   ta’minlovchi   Kurs   ishi
natijalaridan   pedagogik   fanlar   bo‘yicha   ma’ruzalar   tayyorlash,   qo‘llanmalar
yaratish,   shuningdek   metodik   tavsiyanomalar   yaratishda,   ish   tajribalarini
ommalashtirishda samarali foydalanishga xizmat qiladi.
             Kurs ishi ishining tarkibiy tuzilishi va hajmi:  ish kirish, 2 bob, 4 bo‘lim,
umumiy xulosalar va tavsiyalar, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhatidan iborat.  4I.BOB.   SAVOD   O‘RGATISH   DARSLARIDA   AXBOROT
TEXNOLOGIYALARIDAN   FOYDALANISHNING   ASOSIY
KO‘RINISHLARI VA AHAMIYATI  
1.1.   Savod   o‘rgatish   darslarida   axborot   texnologiyalaridan   foydalanishning
asosiy ko‘rinishlari
                        Axborot-kommunikatsiya   texnologiyalari   (AKT)   axborotni   qayta
ishlashning   turli   qurilmalari,   mexanizmlari,   usullari   va   algoritmlarini   tavsiflovchi
umumiy   tushunchadir.   AKT   zamonaviy   inson   hayotining   barcha   sohalariga,
xususan,   o‘rganishni   o‘z   ichiga   olgan   axborot   faoliyatiga   ta’sir   qiladi.   Ta’limda
AKTdan   foydalanish   inqirozni   bartaraf   etish   imkoniyati   va   ta’lim   sohasini
rivojlantirish   istiqbollari   bilan   bog‘liq,   chunki   ta'limni   kompyuterlashtirish   va
axborotlashtirish o‘qituvchilar va talabalarning mehnat unumdorligini oshirishning
oqilona usuli, samaradorlik va o‘rganish va o‘z-o‘zini o‘rganishni faollashtirish 
O‘qitishda   yangi   axborot   texnologiyalaridan   foydalanish   o‘quvchini   ta’lim
jarayonining   markaziy   shaxsi   sifatida   ko‘rib   chiqish   imkonini   beradi   va   uning
sub’ektlari o‘rtasidagi munosabatlar uslubining o‘zgarishiga olib keladi.   Shu bilan
birga, o‘qituvchi asosiy ma'lumot manbai bo‘lishdan to‘xtaydi va o‘quvchilarning
mustaqil   va   kognitiv   faoliyatini   tashkil   etuvchi   va   uni   boshqaradigan   shaxs
pozitsiyasini egallaydi. 1
                           Kompyuter texnologiyalari asri jadal rivojlanmoqda va, ehtimol, inson
faoliyatining biron bir sohasi yo‘qki, u o‘z qo‘llanilishini topa olmaydi.   Pedagogik
texnologiyalar   umumiy   kompyuterlashtirish   jarayonidan   chetda   qolmadi.   Shu
sababli,   ta'lim   jarayonida   axborot-kommunikatsiya   texnologiyalaridan   (AKT)
foydalanish zamonaviy maktab ta'limining dolzarb muammosidir 
AKT quyidagilarni anglatadi: 
1
 Salomov, F. (2015).  Axborot texnologiyalari va ta'lim jarayoni . Toshkent: O‘qituvchi nashriyoti. 5-   birinchidan,   bu   turli   manbalardan   ma'lumotlarni   qidirish,   qayta   ishlash   va
o‘zlashtirish imkonini beruvchi texnologiyalar, shu jumladan 
Internet. 
- ikkinchidan, bu kompyuterning o‘zidan, turli xil dasturlardan foydalanish. 
Bugungi   kunda   har   qanday   maktab   fanining   har   bir   o‘qituvchisi   AKTdan
foydalangan   holda   dars   tayyorlashi   va   o‘tkazishi   kerak,   chunki   endi   o‘qituvchi
darsni yanada jonli va qiziqarli qilish imkoniyatiga ega. 
O‘rta   maktabda   kompyuterlashtirishning   pedagogik   vazifalarini   uchta   asosiy
yo‘nalishda tasniflash mumkin: 
- barcha o‘quvchilarda muayyan uslub va tafakkurni shakllantirish; 
- maktabdagi barcha fanlarni istisnosiz o‘qitish samaradorligini oshirish; 
-   Talabalarning   kognitiv   qiziqishini   faollashtirish   uchun   shaxsiy   kompyuterdan
foydalanish . 
            Ta'limni axborotlashtirish oldidagi vazifalar: 
-   ta’lim   jarayonida   zamonaviy   axborot   texnologiyalaridan   foydalanish   asosida
talabalarni tayyorlash sifatini oshirish;
-   o‘qitishning   faol   usullaridan   foydalanish,   o‘quv   faoliyatining   ijodiy   va
intellektual tarkibiy qismlarini oshirish;
- har xil turdagi ta'lim faoliyati (o‘quv, tadqiqot va boshqalar) integratsiyasi; 
-   ta'limning   axborot   texnologiyalarini   o‘quvchining   individual   xususiyatlariga
moslashtirish 
                        Talabaning   kognitiv   faoliyatini   faollashtirishga   yordam   beradigan   va
kasbiy   faoliyatda   samarali   foydalanish   uchun   informatika   vositalari   va   usullarini
o‘zlashtirish motivatsiyasini oshiradigan ta'limning yangi axborot texnologiyalarini
ishlab chiqish.  2
            Zamonaviy jamiyat o‘qituvchilar oldiga nafaqat bilim berish, balki maktab
o‘quvchilarining   shaxsiy   muhim   fazilatlarini   rivojlantirish   vazifasini   qo‘yadi.   Fan
2
 Ismailov, A. (2018). "Axborot texnologiyalarining ta'limda qo‘llanilishi".  Pedagogika va 
axborot texnologiyalari  jurnali, 15(3), 25-30. 6o‘qituvchisining asosiy vakolati uning yangilangan roliga aylanadi - bilim dirijyori,
o‘quvchilarga   cheksiz   ma'lumotlar   dengizida   harakat   qilishda   yordam   beradigan
o‘ziga   xos   "navigator".   G.K.Selevkoning   fikriga   ko‘ra,   zamonaviy   o‘qituvchining
vazifasi "individual ta'lim yo‘nalishini va undan o‘tish usullarini optimal tanlashni
o‘rgatishdir, ya'ni.   "Ta'limda navigatsiya" ..."
                     Ta'limni insonparvarlashtirish talabaning turli  xil shaxsiy  ko‘rinishlariga
qadrli   munosabatni   taklif   qiladi.   Bilim   maqsad   sifatida   emas,   balki   shaxsiy
rivojlanish yo‘li sifatida ishlaydi.   Buning uchun eng boy imkoniyatlarni zamonaviy
axborot texnologiyalari taqdim etadi.
Vasilyeva, axborot texnologiyalari quyidagilarga imkon beradi: 
-   har   bir   o‘quvchiga   o‘z   ta’lim   yo‘lini   taqdim   etadigan   ochiq   ta’lim   tizimini
yaratish; 
-   o‘quvchilarning   o‘quv   jarayonini   tashkil   etishni   tubdan   o‘zgartirish,   ularning
tizimli tafakkurini shakllantirish;
-   o‘quv   jarayoni   jarayonida   maktab   o‘quvchilarining   bilish   faoliyatini   oqilona
tashkil etish;
- o‘quvchilarning salmoqli qismini bir vaqtning o‘zida o‘qitish bilan qamrab olish,
o‘qitishning yuqori sifatini ta’minlash;
 - olingan bilim va ko‘nikmalarni o‘zlashtirilganicha amaliyotda qo‘llash; 
- bilim va egallangan ko‘nikmalar darajasini izchil nazorat qilish; 
-   talabalarning   ijodiy   qobiliyatlarini,   tadqiqotchilik   qobiliyatini,   maqbul   qarorlar
qabul qilish qobiliyatini rivojlantirish;
 - o‘quv ma'lumotlarini taqdim etish imkoniyatlarini kengaytirish; 
-   maktab   o‘quvchilarida   axborot   bilan   ishlash   ko‘nikmalarini   shakllantirish,
muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirish;
- o‘rganish motivatsiyasini oshirish;
- o‘quvchilarni o‘quv jarayoniga faol jalb etish; 
- talabalarning amaliy ko‘nikmalarini oshirishga hissa qo‘shish;
- bolaga uning uchun o‘quv materialining maksimal miqdorini bering;
- amaliy o‘quv vazifalari majmuasini kengaytirish; 7-talabalar faoliyati ustidan nazoratni sifat jihatidan o‘zgartirish; 
- talabani axborot jamiyati yutuqlari va undagi adekvat xulq-atvor bilan tanishtirish
                        An'anaviy   texnik   o‘qitish   vositalaridan   farqli   o‘laroq,   AKT   nafaqat
o‘quvchini katta hajmdagi tayyor, qat’iy tanlangan, to‘g‘ri tashkil etilgan bilimlar
bilan   to‘ldirishga,   balki   o‘quvchilarning   intellektual   ijodiy   qobiliyatlarini
rivojlantirishga,   yangi   bilimlarni   mustaqil   ravishda   egallashga,   mehnat   qilish
qobiliyatini rivojlantirishga imkon beradi. Turli ma’lumotlar manbalari bilan. 
Ta’limda   axborot-kommunikatsiya   texnologiyalaridan   foydalanishning   quyidagi
shakllari mavjud:
-   darslar   uchun   didaktik   materiallarni   tayyorlash   (turli   mavzular   bo‘yicha
multimedia   taqdimotlarini   yaratish,   o‘quv   dasturlari   va   boshqalar).   Multimedia
taqdimotlari   dinamikani,   tovushni   va   tasvirni   birlashtirgan   kompyuter   dasturlari
yordamida   axborotni   taqdim   etish   usulidir,   ya’ni.   uzoq   vaqt   davomida   diqqatni
tortadigan omillar. Multimedia taqdimotlarining o‘ziga xos talablari bor: ijobiy va
salbiy tomonlar.
Multimedia taqdimotlarining afzalliklari:
- kompyuter taqdimotlari o‘quv materialini ko‘rgazmali va ishonarli qiladi; 
-   yorqin   fon   rasmlari   yordamida   axborotni   idrok   etish   va   yodlash   jarayoni
osonlashadi; 
-   taqdimotlar   diagrammalar,   chizmalarni   namoyish   qilishni   sezilarli   darajada
osonlashtiradi; 
-   darsning   tuzilishini   tashkil   qilishda   mavzuni   o‘rganishning   turli   bosqichlarida
taqdimotlardan foydalanish mumkin;
-   animatsiyadan   foydalanish   diqqatni   faollashtiradi,   fikrni   joylashtirish   mantiqini
etkazishga imkon beradi; 
- audio va video fragmentlarni ijro etish imkoniyati mavjud; 
- taqdimotlar bilan kompyuter fayllari osongina ko‘chiriladi va ko‘chiriladi 
Zaif tomonlari:
 - maxsus jihozlarga (kompyuter, proyektor, elektron doska) ehtiyoj va unga texnik
xizmat ko‘rsatish;  8- proyeksiya uskunalari bilan ishlashda ma’lum ko‘nikmalarning etishmasligi; 
-   taqdimotlar   yaratish   uchun   kompyuter   dasturlari   bilan   ishlash   ko‘nikmalarining
etishmasligi; 
- multimedia resurslarini yaratishga vaqt sarflash zarurati;
-   o‘quv   auditoriyasining   taqdimoti   bilan   ishlash   ko‘nikmalarining   etishmasligi:
o‘qituvchining   so‘zini   slayd-shou   bilan   birlashtira   olmaslik   (slaydlardagi
ma'lumotlarni   oddiy   o‘qish,   o‘qituvchi   tomonidan   sharhlarning   etishmasligi   va
boshqalar) . 
                          Taqdimot   dizaynining   eng   muhim   sifatlaridan   biri   kontrastdir.   Fon   va
shrift   uchun   ranglarning   to‘g‘ri   kombinatsiyasini   tanlash   muhim,   masalan:   fon
ochiq   va   shrift   qorong‘i   yoki   aksincha.   Birinchi   variant   afzalroqdir,   chunki   u
quyosh   nuri   ostida   bo‘lgan   tomoshabinlarda   ham   kontrastni   (va   shuning   uchun
o‘qishni)   saqlaydi.   Fotosuratlarni   fon   sifatida   ishlatish   shart   emas   (hatto   biroz
"xiralashgan" ham), chunki bu matnni idrok etishni keskin buzadi . 
Esda   tutingki,   proyeksiyalash   uskunalari   ranglarni   buzadi,   shuning   uchun
monitorda   aniq   ko‘rinadigan   ranglarning   yorqin   qismlari   ekranda   ko‘rinmasligi
mumkin.   Bu   shuni   anglatadiki,   taqdimotni   sinfda   ko‘rsatishdan   oldin   uni
proyektorda   (elektron   doskada)   "sinovdan"   o‘tkazish   va   rang   kontrasti
kuzatilganligiga   ishonch   hosil   qilish   kerak.   Taqdimotda   ikkitadan   ortiq   shrift
ishlatilmasligi   kerak.   Bir   nechta   shriftlarning   kombinatsiyasi   (ayniqsa,   slaydda)
yoqimsiz   taassurot   qoldiradi   va   kontentdan   chalg‘itadi.   Dekorativ   shriftlardan
foydalanish   tavsiya   etilmaydi,   chunki   bu   o‘qishni   qiyinlashtiradi   va   diqqatni
tarkibdan   chalg‘itadi.   Slayd   matn   bilan   to‘yingan   bo‘lmasligi   kerak,   siz   ikki   yoki
uchta slaydga ma'lumot tarqatishingiz kerak.   Taqdimotdagi slaydlar  soni quyidagi
omillar bilan belgilanadi: 
1. Materialni to‘liq qamrab olish; 
2. Talabalarning yoshi;
3. Talabalarning ma'lumotni qayd etish zarurati (bu vaqt talab etadi) .
                   Slaydda barcha kalit so‘zlar va yangi atamalar yorqin misollar bilan birga
bo‘lishi   kerak.   Bu   tushunish   va   eslashni   osonlashtiradi.   Oddiy   o‘qituvchining 9xatosi   o‘qituvchi   ma'ruzasi   matnini   slaydlarga   o‘tkazish,   keyin   ma’lumotni
o‘qishdir.   Taqdimot   o‘qituvchi   tomonidan   izohlangan,   tushuntirilgan   va   talabalar
tomonidan   ko‘rib   chiqilishi   mumkin   bo‘lgan   yordamchi   materiallardan   iborat
bo‘lishi kerak.
          Ideal variant - bu o‘qituvchining ma'ruzasi va taqdimot materialining bunday
kombinatsiyasi,   agar   talaba   ba'zi   vizual   ma'lumotlarni   o‘tkazib   yuborgan   bo‘lsa,
uni   o‘qituvchi   aytganidan   to‘ldirishi   va   aksincha,   ko‘rsatilgan   slaydlarda   nimani
tinglaganini ko‘rishi mumkin.
Animatsiyadan  foydalanish  diqqatni  jamlashi  va  chalg‘itishi  mumkin.   Animatsiya
fikr mantig‘ini o‘rnatish uchun ishlatilishi kerak.   Bo‘lishi mumkin: 
- nazariy qoidalarni bosqichma-bosqich namoyish etish; 
- jadvallarni bosqichma-bosqich (satr yoki ustunlarda) to‘ldirish;
- blok-sxemalarning ketma-ket ko‘rinishi;
Elektron darslik muayyan fan bo‘yicha o‘quv materialini mustaqil o‘rganish uchun
yoki   uni   chuqur   o‘rganish   maqsadida   darsni   qo‘llab-quvvatlash   uchun
mo‘ljallangan bo‘lishi mumkin. 
- elektron tarmoq orqali uzatiladigan axborotdan foydalanish. 
               Sinfdagi multimediyali taqdimotlardan tashqari - darslarning dars tizimi,
o‘qituvchi,   xususan,   yangi   materialni   taqdim   etishning   tushuntirish   -   illyustrativ
usulidan   foydalanadi.   Bu   holatda   o‘qituvchi   uchun   eng   qulay   vosita   hali   ham
doskadir.   O‘qituvchiga   tanish   bo‘lgan   usullar   va   taraqqiyot   talablari   o‘rtasidagi
kelishuv interfaol doskalar deb ataladi .
                                Elektron   interaktiv   doska   kompyuter   va   proyektor   bilan   birgalikda
ishlaydigan   sensorli   paneldir.   Kompyuter   va   multimediya   proyektori   bilan
birgalikda interfaol doska o‘qituvchiga eslatma yozish (an'anaviy doskadagi kabi),
kompyuterdan   turli   xil   ilovalarni   chaqirish   va   ularning   ustiga   yozuvlar   yozish
imkonini beradi.   O‘qituvchi kerakli materiallarni oldindan tayyorlashi  mumkin va
darsda ularni faqat qo‘shishi va o‘zgartirishi mumkin. 
                               Interfaol doska shaxsiy kompyuter bilan birgalikda interfaol qurilma
yordamida   o‘quv   jarayoniga   kiritiladigan   o‘quv   resurslari   samaradorligini   sifat 10jihatidan oshirishga olib keladi.   Aksariyat odamlar eshitgan narsalarining 5 foizini
va   ko‘rganlarining   20   foizini   eslab   qolishadi.   Audio   va   video   ma'lumotlardan   bir
vaqtning o‘zida foydalanish xotirani 40-50% gacha oshiradi .  3
                              Bolalarni   o‘qitish   jarayonida   interfaol   doskalardan   foydalanish   bu
jarayonni   yanada   qiziqarli   va   ko‘rgazmali   qiladi.   Bundan   tashqari,   ushbu   qurilma
o‘qituvchiga   oddiy   maktab   doskasini   va   televizor   kabi   ekranni   birlashtirib,   turli
ma’lumotlarni   ko‘rsatishga   imkon   beradi.   Kompyuter   va   proyektorga   ulangan
noodatiy   doska   videolar,   slaydlar,   diagrammalar,   formulalar   va   grafiklarni
ko‘rsatish, maxsus  marker  bilan turli yozuvlar va eslatmalarni  qo‘llash, matnlarni
to‘g‘rilash   va   hokazolarni   amalga   oshirish   imkonini   beradi.   Berilgan   dasturlarga
ko‘ra   interfaol   doska,   masalan,   matematika   (belgilar   va   chizg‘ichlar,
transportyorlar va boshqalar to‘plami bilan), geografiya (geografik xaritalar bilan),
imlo   (harf   va   raqamlarning   to‘g‘ri   grafikasini   ko‘rsatish)   darslariga   o‘tadi.   ),
biologiya, kimyo va boshqa maktab fanlari.
1.2.   Savod   o‘rgatish   darslarida   axborot   texnologiyalaridan   foydalanishning
ahamiyati  
Shaxsiy   kompyuter   bilan   ishlashda   maktab   o‘quvchilari   faoliyatining   quyidagi
turlari ajratiladi:
 - qiziqtirgan mavzu bo‘yicha ma’lumotlar bilan mustaqil ishlash; 
- o‘z-o‘zini tarbiyalash rejimida o‘quv faoliyati;
- masofaviy ta'lim rejimida o‘quv faoliyati; 
- Internetdagi kommunikativ faoliyat .
                      Internet:   Bir   nechta   kompyuterlarning   axborot   va   resurslarni   almashish
maqsadida   bir-biri   bilan   bog‘lanishiga   kompyuter   tarmog‘i   (lokal,   mintaqaviy,
3
 Abdulazizov, M. (2019).  O'qitishda axborot texnologiyalarini joriy etish . Toshkent: O‘zbekiston 
Respublikasi Ta'lim va ilmiy-tadqiqot markazi. 11korporativ,   global)   deyiladi.   Maktabning   bir   nechta   sinf   xonalari   kompyuterlari
mahalliy tarmoqqa birlashtirilishi mumkin.
           Kompyuterdan ta'limning barcha bosqichlarida foydalanish mumkin va shu
bilan   birga   u   bola   uchun   turli   funktsiyalarni   bajaradi:   o‘qituvchi,   ishchi   vosita,
o‘rganish   ob’ekti,   hamkorlik   qiluvchi   jamoa,   o‘yin   muhiti.   O‘qituvchi   vazifasida
kompyuter   axborot   manbasini   ifodalaydi   (qisman   o‘qituvchi   va   kitobni
almashtiradi);   vizual   yordam   (multimedia   va   telekommunikatsiya   imkoniyatlariga
ega   sifat   jihatidan   yangi   daraja);   individual   axborot   maydoni;   o‘quv
apparati;   diagnostika va nazorat qilish vositalari . 
                        Yangi   axborot   texnologiyalarini   joriy   etish   -   bu   o‘quv   jarayonini
jadallashtirish,   uni   optimallashtirish,   maktab   o‘quvchilarining   fanni   o‘rganishga
bo‘lgan   qiziqishini   oshirish   va   shu   orqali   o‘quvchilarning   imlo   va   punktuatsiya
qobiliyatlari   darajasini   oshirish,   ta’limni   amalga   oshirish   usullaridan   birini   taklif
qilishga   urinishdir.   rivojlantiruvchi   ta’lim   g‘oyalari,   dars   tezligini   oshirish,
mustaqil   ish   hajmini   oshirish.   Bu   mantiqiy   fikrlashni,   aqliy   mehnat   madaniyatini
rivojlantirishga,   mustaqil   ishlash   ko‘nikmalarini   shakllantirishga   yordam   beradi,
shuningdek, o‘quv jarayonining motivatsion sohasiga, uning faoliyati tuzilishiga va
talabalarning   doimiy   qiziqishini   rivojlantirishga   sezilarli   ta’sir   ko‘rsatadi.
O‘quvchiga   dinamik   jadvallar,   mos   yozuvlar   diagrammalari   va   signallari,
algoritmlari   bilan   faol   o‘zaro   ta'sirni   ta'minlaydigan   noyob   zamonaviy
vizualizatsiya   vositasi   bo‘lgan   kompyuter   til   vizualizatsiyasining   o‘zini   uslubiy
jihatdan   aniq   ko‘rsatish,   rang,   grafik,   tagiga   chizish   tizimidan   foydalangan   holda
uni   "materiallashtirish"   qobiliyatiga   ega.   ,   tasvir   dinamikasi,   miltillovchi   effekt,
tovush,   piktogramma,   illyustratsiyalar   animatsiyasi   va   boshqalar.   Kompyuter
yordami   modellashtirish   imkoniyatlari,   ranglar,   grafikalar   yordamida   materialni
taqdim etish shakllari va usullarini diversifikatsiya qilish imkonini beradi.   Axborot
beruvchi va nazorat qiluvchi xarakterdagi doimiy fikr-mulohazalar tufayli talabalar
o‘zlarining o‘quv faoliyatini to‘g‘rilash imkoniyatiga ega bo‘lishadi.
                               Kompyuterdan nafaqat vizualizatsiya vositasi sifatida, balki, birinchi
navbatda, faol o‘rganish vositasi sifatida foydalanish maqsadga muvofiqdir.  12Shunday   qilib,   axborot-kommunikatsiya   texnologiyalari   axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarining   birikmasidir.   AKT   -   axborotni   elektron   shaklda   taqdim   etish,
uni qayta ishlash va saqlash, lekin uni uzatish shart emas. 
Bugungi   kunda   har   qanday   maktab   fanining   har   bir   o‘qituvchisi   AKTdan
foydalangan   holda   dars   tayyorlashi   va   o‘tkazishi   zarur,   chunki   endi   o‘qituvchi
darsni yanada jonli va qiziqarli qilish imkoniyatiga ega 
O‘zbekiston o‘z mustaqilligini qo‘lga kiritgan dastlabki kunlardan boshlab, 
yangi hayot, yangi jamiyat qurishga kirishdi. O‘zbekistonda bozor iqtisodiyotiga 
asoslangan erkin – demokratik davlat va fuqarolik jamiyatining mustahkam 
poydevori barpo etildi. Siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy sohalarda ulkan o‘zgarishlar 
amalga oshirildi. Davlatimiz dunyodagi taraqqiy etgan mamlakatlar qatoridan 
mustahkam o‘rin egallay boshladi. 
            XXI asrning dastlabki yilidanoq ozod va obod Vatan, erkin va faravon 
hayot barpo etish – O‘zbekiston xalqining milliy taraqqiyot yo‘lidagi bosh 
g‘oyasiga aylandi. Asosiy maqsad yurt tinchligi, Vatan ravnaqi va xalq 
farovonligini ta’minlashga xizmat qilish, jamiyat a’zolarini, aholining barcha 
qatlamlarini O‘zbekistonnning buyuk kelajagini yaratishga safarbar etish, millati, 
tili va dinidan qat’iy nazar, mamlakatimizning har bir fuqarosi qalbida mustaqillik 
g‘oyalariga sadoqat va o‘zaro hurmat tuyg‘usini qaror toptirish bo‘lib qoldi. 
Albatta, milliy istiqlol mafkurasining bosh g‘oyasi va uning maqsadlarini o‘quvchi
– yoshlar ongiga singdirishda ta’lim – tarbiya bilan bir qatorda oilaning ahamiyati
beqiyosdir.   Chunki,   oila   mafkuraviy   tarbiyaning   eng   muhim   ijtimoiy   omillaridan
biri   hisoblanadi.   Oila   –   jamiyat   negizi   bo‘lib,   ko‘p   asrlik   mustahkam   ma’naviy
manbalarga ega.
                           Zero, insonning taqdiri ham, kelajakdagi  yutuqlari ham, kasb tanlashi
ham, 
axloqli – odobli bo‘lishi ham oilaga bog‘liqdir. Chunki, farzandlarimizning yaxshi 
xulqi, axloqi oilada kamol topadi.
              O‘zbekiston mustaqilligining dastlabki kunlaridanoq jamiyat hayotida 
milliy qadriyatlarni tiklash va ular asosida barkamol avlodni voyaga yetkazish 10  13davlat siyosatining ustivor yo‘nalishiga ko‘tarildi. O‘zbekiston Respublikasining 
Konstitusiyasida “Oila jamiyatning asosiy bo‘g‘inidir hamda jamiyat va davlat 
muhofazasida turish huquqiga ega” deb ta’kidlanishi bilan birga ota-onalar o‘z 
farzandlarini voyaga yetganlariga qadar boqish va tarbiyalashga, voyaga yetgan, 
mehnatga layoqatli farzandlar o‘z ota-onalari haqida g‘amxo‘rlik qilishga majbur 
ekanliklari 64, 66 – moddalarda ko‘rsatilgan.
             Darxaqiqat, oilada bolalarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalash kelajagimiz 
garovidir. Shuning uchun ham bolalarda yoshligidanoq milliy urf-odatlar, udumlar,
an’analar   va   axloqiy   madaniyati   haqidagi   tushunchalarni   shakllantirish,   oilaga
bog‘liq.   Bolaning   pok   va   sof   sadoqat,   ma’naviy   jihatdan   yuksak   bo‘lib   o‘sishi,
oilaga   oiladagi   mustahkam,   tinch   va   totuvligiga   bog‘liq.   Chunki,   unda
tarbiyalanayotgan   yosh   avlod   ham   ma’naviy   jihatdan   yetuk,   sog‘lom,   mustaqil
fikrli   komil   inson   bo‘lib   voyaga   yetadi.   Albatta   bolaning   ma’naviy-axloqiy
tarbiyasi   oila   totuvligi,   uning   davomiyligi   oila   a’zolarining   ruhiyatiga   o‘zligini
qanchalik darajada anglaganligida, o‘z mustaqil fikriga, dunyoqarashiga, chinakam
insoniy   fazilatlarga   ega   bo‘lgandagina   to‘laligicha   ta’minlanadi.   Oilada   mehr-
muhabbatning ustuvorligi bolada ma’naviy-axloqiy tarbiyalashning asosini  tashkil
etadi. Biroq oila, o‘z mazmun-mohiyatiga ko‘ra har 
bir farzand uchun o‘ziga xos xarakterli xususiyatlarga ega. Bunda o‘zaro hurmat va
qattiq   tartib,   oila   a’zolarining   o‘z   burchlari,   bir-biriga   nisbatan   ezgulik,
mehroqibat,  yaxshi  va  munosib  tarzda  yashash,   oilasining,  qarindosh-urug‘lari   va
yaqin   odamlarining,   qo‘shnilarining   omon-esonligi   to‘g‘risida   g‘amxo‘rlik   qilish
bolani ma’naviy-axloqiy tarbiyalashda muhim o‘rin tutadi. 
Shuningdek, kattalarning yoshlarga bergan saboqlari, ro‘zg‘or tutish, bola 
tarbiyalash bobidagi tajriba o‘g‘il va qizlarga oila mustahkamligini ta’minlashda 
keyin ham asqotadi.
        Oila – tarbiya maskani. Tarbiya uning eng muhim vazifalaridan sanaladi. Shu
maskanda dunyoga kelgan farzand ota-onadan nafaqat irsiy xususiyatlarini,   balki
ulardagi   xatti-harakat,   axloq-odob,   muomala   qoidalarini   ham   o‘zlashtirib   11 14boradi.   Ota-ona   o‘rtasidagi   o‘zaro   hurmat,   mehr-oqibat,   halollik,   poklik,
mehnatsevarlik,   insonparvarlik   kabi   oliy   maqom   qadriyatlar   ona   suti,   oila
a’zolarining mehri va namunasi  bilan bola xulqi, ongiga singiydi. Bolaning aqliy,
axloqiy, estetik, iqtisodiy, ekologik, jismoniy, ma’naviy, gigiyenik, jinsiy 
tarbiyasida   oila   asosiy   omil   va   vosita   hisoblanadi.   Bu   o‘rinda   misoli   ota-ona   –
san’atkor,   bola   –   san’at   asari,   tarbiya   jarayoni   esa   san’atning   o‘zidir.   O‘zbek
oilalariga   xos   yana   boshqa   xarakterli   xususiyatlar   ham   mavjud.   Ular   uzoq   yillar
davomida   shakllanib,   qadriyat   darajasiga   ko‘tarilgan   va   bugungi   kunda   ham   o‘z
qimmatini   saqlab   qolmoqda.   Ya’ni,   bolajonlilik,   serfarzandlik,   mehnat
taqsimotining qat’iyligi, oila byudjetining ota-ona tomonidan boshqarilishi, 
kichiklarning kattalarga izzat-ikromi, oila g‘ururi, sha’nini himoya qilish uning har
bir   a’zosi   uchun   burchga   aylanib   qolganligi,   tug‘ilib   o‘sgan   joyga   alohida
mehrmuhabbat tuyg‘usini rivojlantiradi.
             Tarbiya murakkab va uzoq davom etadigan o‘ziga xos jarayon bo‘lib, u 
farzand tug‘ilmasdan ancha oldin boshlanadi. Ya’ni, bo‘lajak ota-onaning 
salomatligi,   kayfiyati,   nasl-nasabi,   dunyoqarashi,   ichki   va   tashqi   dunyosi,
axloqodobi, moddiy va ma’naviy darajasining mosligi, turmush qurishga ma’naviy
va jismoniy tayyorligi farzand tarbiyasida muhim ahamiyatga egadir. 
Oilada   amalga   oshiriladigan   tarbiyaning   mazmuni   farzandlarda   o‘z   otaonasidan,
oilasi,   ajdodlari,   tug‘ilib   o‘sgan   o‘lkasi,   Vatani,   millati,   xalqi,   tili,   dini,
an’analaridan   g‘ururlanish   hissini   uyg‘otishdan   iborat.   Xullas,   insonning
dastlaboila   sharoitida   shakllanib   yetiladigan   barkamol   ma’naviyati   yuksak
ma’naviyatli   jamiyat   barpo   etishda   muhim   rol   o‘ynaydi.   Ma’lumki,   bola   o‘z
tarbiyasiga   ko‘ra   g‘oyat   ta’sirlanuvchan   bo‘ladi.   Ota-onalar   o‘z   bolalarini
bilishlariga   nisbatan   bolalar   o‘z   ota-onalarini   yaxshiroq   biladilar.   Bola   ilk
yoshligidanoq   kattalarning   harakatlariga   taqlid   qiladi,   ularning   so‘zlarini
takrorlaydi.   Kishi   ulg‘aygach,   bolaligida   ko‘rgan   hamma   narsani   takrorlamaydi,
ammo   ana   shu   narsalarning   barchasi   uning   qalbida,   ongida   o‘zidan   qandaydir   iz 15qoldirgan holda saqlanib qoladi.  4
Shuning   uchun   ham   oilada   bolalarga   beriladigan   nasihat   va   o‘gitlar,     ma’rifiy
g‘oyalar   shaxs   tarbiyasi   kabi   masalalar   muhim   ahamiyatga   ega.     Oilada   ilm
olishning qadri, bilimli va donishmand kishilarni hurmat qilish,   mehmondo‘stlik,
xushxulqlik, mardlik, jasurlikni targ‘ib etuvchi, o‘z manfaatini 
ko‘zlagan molparast, baxil, ochko‘z, do‘sti va xalqiga xiyonat kabi xislatlar haqida 
fikr yuritilishi ta’lim-tarbiyaga katta ta’sir etadi. Chunki oila muhitida bolalarni ilm
olishga undash, uning foydalari, ilm ahlini hurmat etish to‘g‘risidagi fikrlar farzand
barkamolligining asosini tashkil etadi. 
            Oilada bolalarni ilm olishga da’vat etish, bilimli kishilardan yaxshilik 
kelishiga ishonish, ularning fikrini eshitibgina qolmay, amalda unga rioya etish 
lozimligi haqidagi o‘gitlar, ilm-ma’rifat ishlari, ezgu maqsadlarni amalga oshirish 
muhim xususiyatlardan hisoblanadi. Chunki, inson ilm-ma’rifatli bo‘lsa, 
odamlarga huzur baxsh etadi. Bilimli bo‘lish bilan birga, yomon xatti-harakatlarni 
sodir etishdan saqlanish zururligi, manmanlik, maqtanchoqlikning zararli oqibatlari
xususida nasihatlarni bayon etish oiladagi ma’naviy-axloqiy tarbiyaning asosini 
tashkil etadi.
                        Ma’lumki,   bilimli,   ma’rifatli   bo‘lish   kishining   kibr-havodan   uzoqroq
turishini   ta’minlaydi,   o‘gitlarda   insonning   kibr-havodan   uzoq   bo‘lishi   atrofdagi
kishilar bilan ijobiy munosabatni  o‘rnata olishi  uchun zamin hozirlaydi. Ilm sari
intilish qutlug‘, ezgu ish sanaladi. Demak, har bir kishi ilm o‘rganish sari intilishi,
o‘zlashtirilgan   bilimlarga   amal   qilishi,   kibr-havodan   voz   kechishi   zarurdir.   Ilm
o‘rganish   yo‘lida   aziyat   chekkan,   mashaqqat   tortgan   kishigina   uni   to‘laqonli
o‘zlashtira   olishi,   kasb-hunar   sirlarini   mukammal   egallashi   mumkin.   Oilada
bolalarni   ma’naviy-axloqiy   tarbiyalashning   xususiyatlaridan   yana   biri   bu   aqlni
rivojlantirishdir.   Chunki,   aqlli   odamning   zehni   o‘tkir   bo‘ladi,   u   har   qanday
4
  16o‘gitnasihatni   tezda   o‘z   ongiga   singdirib   oladi.   Inson   zehnining   o‘tkirligi,   har
qanday   muammoni   hal   eta   olish   layoqatini   xuddi   yuqorida   parvoz   etayotgan
qushning   yerdagi   o‘ljani   ko‘rib,   unga   ega   bo‘lish   ilinjida   pastga   sho‘ng‘ishida
sodir etadigan tezligidir. Oqil odam zehnining tezligi qush parvoziga qiyoslanadi. 
Aqlli, bilimli kishilar behuda gaplarga ahamiyat, befoyda, o‘zgalarga ziyon 
yetkazuvchi ishlarni amalga oshirmaydi. Nojoiz berilayotgan hadyalarga 
uchmaydi. Amalga oshirayotgan har bir harakati evaziga in’om-ehson kutmaydi, 
bahosi u qadar baland bo‘lmagan sovg‘alarni o‘z qadr-qimmatidan yuqori 
qo‘ymaydi.  5
            Oilada bolalarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalash xususiyatlaridan yana biri 
xushxulqlikdir. Bilim va hunar egasi bo‘lish, ezgulik, yaxshilik yo‘lida hamda 
umum   manfaati   uchun   mehnat   qilish   xushxulq   insonga   xos   fazilat   hisoblanadi.
Kishilar   o‘rtasida   juda   totuvlik,   o‘zaro   ahillikning   yuzaga   kelishi   yurtning
farovon bo‘lishi, odamlarning to‘kin-sochin yashashining asosiy omilidir. Oilada
bolalarni   inson   shaxsi   va   uning   qadr-qimmatini   ulug‘lashga     o‘rgatish,
mehmondo‘stlik,   do‘stlik,   o‘zaro   hamkorlik,   mehnatga   muhabbat,   ilm     olish   va
kasb-hunar   egallashga   nisbatan   ishtiyoq   va   ehtiyoj,   vatanparvarlik   va
qonqardoshlik   tuyg‘usiga   ega   bo‘lish,   tejamkorlikning   ahamiyati   va
isrofgarchilikning oldini olish, adolat  va adolatsizlik, yaxshilik va yomonlikning
oqibatlari,   axloqodob   qoidalari,   sihat-salomatlikni   saqlashga   oid   o‘gitlar   haqida
ma’lumotlar   berish   insonni   yoshlikda   aniq   bir   maqsadga   intilishga   tinimsiz
harakat   qilish,   voyaga   yetganida   uning   rohatini,   mehnati   natijasini   ko‘rish
tushunchalarini shakllantiradi. 
    Ko‘rinib turibdiki, oilaning ta’lim-tarbiya borasidagi donishmandligi bola 
kamolotining asosini tashkil etadi.
 
5
 Mirmuhammadov, R. (2017). "Axborot texnologiyalarining boshlang‘ich ta'limda roli". 
O‘qituvchi va axborot texnologiyalari  jurnali, 28(4), 12-18. 17II.BOB.   SAVOD   O‘RGATISH   DARSLARIDA   KO‘RGAZMALI
VOSITALARDAN   FOYDALANISH.   BO‘YICHA   EKSPERIMENTAL   ISH
VA BUNDA YUZAGA KELADIGAN MUOMMOLAR.  
2.1.   Savod   o‘rgatish   darslarida   ko‘rgazmali   vositalardan   foydalanish.
bo‘yicha eksperimental ish.  
             Zamonaviy ta’limni tashkil etishda qo‘yiladigan muhim talablardan biri 
ortiqcha   ruhiy   va   jismoniy   kuch   sarf   etmay,   qisqa   vaqt   ichida   yuksak   natijalarga
erishishdir. Qisqa vaqt orasida muayyan nazariy bilimlarni o‘quvchilarga yetkazib
berish,   ularda   ma‘lum   faoliyat   yuzasidan   ko‘nikma   va   malakalarni   hosil   qilish,
shuningdek,   o‘quvchilar   faoliyatini   nazorat   qilish,   ular   tomonidan   egallangan
bilim,   ko‘nikma   hamda   malakalar   darajasini   baholash   o‘qituvchidan   yuksak
pedagogik mahorat hamda ta‘lim jarayoniga nisbatan yangicha yondashuvni  talab
etadi. Bugungi  kunda bir qator rivojlangan mamlakatlarda bu borada katta tajriba
to‘plangan   bo‘lib,   ushbu   tajriba   asoslarini   tashkil   etuvchi   metodlar   interfaol
metodlar nomi bilan yuritilmoqda.
             Ta‘limni isloh qilinishi jarayonining ajralmas, muhim qismi hisoblangan 
zamonaviy pedagogik texnologiyalar, interfaol metodlar ta‘lim jarayoniga o‘zlari 
bilmagan   holda   qiziqishi   bilan   kirishib   ketadilar.Tajriba   shuni   ko‘rsatadiki   ,
zamonaviy interfaol strategiyalar bo‘lgan bilimlarni samarali o‘zlashtiradi. 
Chunki bugun sinflarni to‘ldirib o‘tirgan o‘quvchilar sho‘x, beg‘ubor bolalik 
gashtini surayotgan, ba‘zan xayolparast bolalardir. Ular orasida hatto 45  18daqiqalik   dars   jarayonining   nihoyasini   intiqlik   bilan   kutib,   ta‘limga   yuzaki
qaraydigan o‘quvchilar ham yo‘q emas.
       Interfaol metod - ta‘lim jarayonida o‘quvchilar hamda o‘qituvchi o‘rtasidadagi
faollikni oshirish orqali o‘quvchilarning bilimlarni o‘zlashtirishini 
faollashtirish, shaxsiy sifatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Interfaol 
metodlarni qo‘llash dars samaradorligini oshirishga yordam beradi. Interfaol 
ta‘limning asosiy mezonlari: norasmiy bahs – munozaralar o‘tkazish, o‘quv 
materialini erkin bayon etish va ifodalash imkoniyati,o‘quvchilar tashabbus 
ko‘rsatishlariga imkoniyatlar yaratilishi, kichik guruh, sinf jamoasi bo‘lib ishlash 
uchun   topshiriqlar   berish   va   boshqa   metodlardan   iborat   bo‘lib,   ular   ta‘lim   –
tarbiyaviy   ishlar   samaradorligini   oshirishda   o‘ziga   xos   ahamiyatga   ega.   Hozirda
ta‘lim metodlarini takomillashtirish sohasidagi asosiy yo‘nalishlardan biri interfaol
ta‘lim va tarbiya usullarini joriy qilishdan 
iboratdir.   Barcha fan o‘qituvchilari shu jumladan boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari
ham   dars   mashg‘ulotlari   jarayonida   interfaol   metodlardan   borgan   sari   keng
ko‘lamda foydalanmoqdalar. 
             Interfaol metodlarni qo‘llash natijasida o‘quvchilarning mustaqil fikrlash,
tahlil   qilish,   xulosalar   chiqarish,   o‘z   fikrini   bayon   qilish,   uni   asoslangan   holda
himoya   qila   bilish,   sog‘lom   muloqot,   munozara,   bahs   olib   borish   ko‘nikmalari
shakllanib, rivojlanib boradi. 
            Interfaol degani, o‘qituvchi va o‘quvchilar orasida o‘zaro hamkorlik tufayli
dars   samaradorligini   oshadi,   yangi   darsni   o‘quvchi   mustaqil   harakat,   mulohaza,
bahs-munozara   orqali   o‘rganadi,   qo‘yilgan   maqsadga   mustaqil   o‘zi   darsda
o‘quvchi   faol   ishtirok   etgan   holda   kichik   guruhlarda   javob   topishga   harakat
qiladi,ya‘ni   ham   fikrlaydi,   ham   baholaydi,   ham   yozadi,   ham   gapiradi,   ham
tinglaydi,   eng   keragi   o‘zi   faol   ishtirok   etadi.   Interfaol   usullarining   negizidagi
topshiriq mazmunini anglab yetgan o‘quvchilar ta‘lim jarayoniga o‘zlari bilmagan
holda   qiziqish   bilan   kirishib   ketadilar.   Zamonaviy   pedagogik   texnologiyalarga
asoslangan matematik ta‘limning 
interfaol strategiyalari ta‘lim jarayonining yengillashuvini, aniqlashuvini, keng  19jamoani qamrab olishga m o‘ljallanganligini, o‘qituvchining faqatgina yo‘l yo‘riq
ko‘rsatuvchi   nazoratchiga   aylanishinini,   o‘qitishning   erkin   va   majburiyatsizligini
hamda   eng   asosiysi   o‘quvchilar   uchun   o‘ta   qiziqarligini   va   samaradorligini
ta‘minlab bera oladi. Vazifamiz taqdim etilayotgan matematikma‘lumotlar tizimini
o‘quvchilar   ongiga   singdirishda   imkon   qadar   oson,qiziqarli,   serqirra   va   shu   bilan
birga samarali yo‘llarini ishlab chiqarishdan iborat. 
Interfaol strategiyalarning qo‘llanilishi majburiy matematika darsi jarayonini 
beixtiyor psixologik o‘yin yoki musobaqaga aylantirib, yuqorida tilga olingan 
passiv o‘quvchilarni ham bir oz bo‘lsa–da, lekin yuritishga o‘z fikrlarini keng 
ommaga izhor etishga, umuman sinfda kechayotgan bahs – munozaralarga befarq 
bo‘lmasdan,faol ishtirok etishga undaydi. 
                         An‘anaviy  usulda  tuzilgan darsga  o‘quvchilarning faqat  bilim   olishiga
talab 
qo‘yilgan   bo‘lsa,   matematika   ta‘limining   yangi   modelida   bilim   bilan   birga   ta‘lim
samarasini   oshirishda   tanqidiy,   mustaqil   fikrlashga   o‘rgatish   ham   yuqori   o‘ringa
qo‘yiladi.   Bunda   dars   mobaynida   o‘qituvchi   va   o‘quvchi   munosabatidagi
an‘anaviy,   majburiy   itoatkorlik   o‘rnini   ongli   intizom   egallashiga   katta   e‘tibor
qaratiladi,   buning   uchun   esa   o‘quvchiga   tanqidiy,   mustaqil   fikrlash   malakasini
singdirib borish zarur. Bu borada quyidagilarni hisobga olish muhim ahamiyat 
kasb etadi: 
1) matematikada o‘qitish jarayoni zamonaviy pedagogik texnologiyalar 
yordamida tashkil qilinishini talab etadigan ma‘lum tizimga ega bo‘lgan 
yondashuvlar tamoyillari; 
2) uzluksiz   matematika   ta‘limini   tizimiga   pedagogik   texnologiyalarni
samarali 
qo‘llash zarurati haqidagi ilg‘or pedagogik g‘oyalari; 
3)  o‘qitish jarayonini faollashtirish hamda uzluksiz ta‘limda pedagogik 
texnologiyalar nazariyasi;
4) tanqidiy tafakkurni rivojlantirish nazariyasi;
5) shaxsning ijobiy rivojlanish nazariyasi; 20                    Umuman   olganda,matematika   o‘qitishda   eng   yuqori   rivojlantiruvchi
samaraga erishish mumkin, agar: 
- uzluksiz matematik ta‘lim tizimida o‘qitishning interfaol metodlari 
o‘qitilayotganlarning mustaqil, tanqidiy tafakkurini rivojlantirish vositasi 
sifatida qo‘llanilsa;
-   uzluksiz   matematik   ta‘lim   tizimida   pedagogik   texnologiyalarni   qo‘llash
jarayonini   o‘qitilayotganlar   haqiqiy   o‘quv   imkoniyatlarini   iloji   boricha   aniq
hisobga   olgan   holda,ularda   matematik   bilimlarni   o‘zlashtirishga   nisbatan
mustahkam   qiziqishlarni   shakllantirish   imkoniyatlari   ta‘minlasa;   -   uzluksiz   ta‘lim
tizimida matematika o‘qitish jarayoni murakkab aqliy 
faoliyat sifatida qaralib, u faqatgina ahdozali darsdagi da‘vat, anglash va 
fikrlash bosqichlari to‘g‘ri amalga oshirilgandagina to‘laqon bo‘ladi, deb 
qaralsa; 
- uzluksiz ta‘lim tizimida amaliy mazmunga ega bo‘lgan matematik tushunchalarni
o‘qitishdan  3 ta asosiy  (ta‘limiy, tarbiyaviy,  rivojlantiruvchi)  maqsadlarni  amalga
oshirish vositasi sifatida foydalanilsa. 
Buning uchun quyidagi ishlarni amalga oshirish maqsadga muvofiqdir. 
1) o‘quvchilarni matematika o‘qitishda pedagogik texnologiyalarning 
ta‘limiy – rivojlantiruvchi rolini aniqlash;
 2) o‘quvchilarni matematika o‘qitishda interfaol metodlarni tanlash mezonini 
va ularni qo‘llash tamoyillarini aniqlash; 
3) uzluksiz matematik ta‘lim tizimida ilg‘or pedagogik texnologiyalarni 
qo‘llashda mavjud darslik va o‘quv qo‘llanmalardan foydalanish usullarini 
aniqlash; 
4) matematika o‘qitish jarayonida interfaol metodlarni qo‘llash bo‘yicha 
maktablarga mo‘ljallangan o‘quv – metodik , didaktik tarqatma materiallarni ishlab
chiqish. 
                         Bugungi milliy tarbiyashunoslikka “ Interfaol usullari” nomi bilan kirib
kelayotgan   usullar   o‘quvchi   o‘qituvchidan   ortiqcha   ruhiy   va   jismoniy   kuch
sarflamay, qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga erishish maqsadini nazarda tutadi. 21Qisqa   vaqt   mobaynida   ma‘lum   nazariy   bilimlarni   o‘quvchiga   yetkazish,   unda
ayrim   faoliyat   yuzasidan   ko‘nikma,   malaka   hasl   qilish,   ma‘naviy   sifatlarni
shakllantirish shu bilan birga ularni nazorat  qilish, hamda baholash o‘qituvchidan
yuksak pedagogik mahorat va chaqqonlik talab qiladi. 
                      Interfaol   dars   jarayoni   shunday   tashkil   etilishi   kerakki,   bunda   sinfdagi
barcha   o‘quvchilar   faollashishi   zarur,   ya‘ni   dars   o‘tish   jarayonida   o‘quv
materiallarining   ma‘lum   bir   qismi   o‘quvchilar   tomonidan   mustaqil
o‘rganiladi(   yakka,   juft   –  juft   yoki   guruh   bo‘lib   ),   so‘ngra   bu   material   sinfda   har
tomonlama muhokama etiladi. 
Amaliy   ishlar   ham   shu   tariqa   bajariladi.   O‘quv   jarayonida   o‘quvchilar
o‘qiyotganliklarini,   muallim   ularga   o‘qish   va   o‘rganishlari   uchun   yordam
berayotganini   anglasinlar.   O‘qituvchi   –   o‘quv   jarayonini   tashkilotchisi,   rahbari,
nazoratchisi hamdir. O‘quvchining sinfda o‘zini erkin his qilishi va o‘quv faoliyati 
uni emotsional jihatdan qoniqtirishi lozim, ana shundagina u o‘zining fikrlarini 
erkin bayon qila oladi. Bundan tashqari o‘qituvchi o‘quvchining bilimini sinashi, 
ko‘nikma va malakalarini aniqlashi, uning shaxsiy fikrini bilishi uchun albatta 
to‘g‘ri savol qo‘ya olishi kerak.
            O‘quvchilarni faollashtirish uchun dars jarayonida qo‘llaniladigan usullarni
to‘g‘ri tanlash va savollarni aniq tuzish katta samara beradi. Buning uchun darsga, 
mavzuga qo‘yiladigan maqsad aniq belgilanib, shu maqsadga  erishish  yo‘li, usuli
puxta   ko‘rib   chiqilishi   lozim.   Demak,   o‘qituvchi   har   bir   foydalanadigan   interfaol
usulni o‘quvchiga nima berishini oldindan ko‘ra olishi va darsni to‘g‘ri tashkil 
qilishi kerak. Bunda quyidagi qoidalarga rioya qilishi darkor: 
1   –   qoida :   Sinfdagi   hamma   o‘quvchilarning   texnologik   jarayonga   faol
qatnashishlariga   erishish   kerak.   Buning   uchun   hamma   o‘quvchi   ishtirok
etaoladigan mavzuni va unga mos metodni tanlash kerak bo‘ladi. O‘yinlar ham shu
asosda tanlanadi, agar rolli o‘yinlar o‘ynalsa, har bir o‘quvchi hamma rolga bo‘lib 
chiqishi uchun o‘yin bir necha marta takrorlanadi.  222 – qoida: Interfaol o‘yin texnologiyalardan foydalanish uchun o‘quvchilarni 
psixologik   tomondan   tayyorlash   masalasiga   e‘tibor   berish   kerak.   Chunki   hamma
o‘quvchi   ham   darsda   faol   ishtirok   etishga,   biror   rolga   kirish   va   fikrini   erkin
bildirishga tayyor bo‘lavermaydi. Uyalash, qisilib – qimtinish, odatda tashqaridan
cho‘chish   kabi   holatlar   yuz   berishi   mumkin.   Buning   oldini   olish   uchun   avval
kichik   hajmdagi,   qisqa   vaqtli   mashqlardan   foydalanish,   faolligini   rag‘batlantirish
va ixtiyoriylikdan ko‘ra navbat bilan ishtirok etishni joriy qilish kerak bo‘ladi. 39 
3   –   qoida:   Aslida   interfaol   metodlar   kichik   guruhlar   bilan   ishlashda   ko‘proq
samara   beradi.   Shuning   uchun   ularni   30   kishidan   ortiq   bo‘lmagan   o‘quvchili
sinflarda   o‘tkazish   maqsadga   muvofiq   bo‘ladi.   Chunki   o‘qitishning   sifati
o‘quvchilar soniga teskari proporsional bog‘liq bo‘lishi mumkin. Har bir o‘quvchi 
fikrini eshitish, har birini faoliyatga jalb qilish, har bir o‘quvchining harakatlarini 
kuzatib borishi uchun sinfda o‘quvchilar juda ko‘p bo‘lmagan ma‘qul. Xonada 
o‘quvchi tomonidan kichik guruhlarga bo‘lingandan aylanib yurushi uchun, erkin 
harakatlanish uchun yetarli kenglik ham bo‘lishi kerak. 
4 – qoida: Sinf xonasini ham alohida tayyorlash kerak. Kichik guruhlar uchun stol
va   partalarni   birlashtirish,   ularni   nomerlash   va   nomlash,   atrofda   joy   almashtirish,
ijodiy ishlash uchun yetarli yo‘lkalarni qoldirish kerak. Agar doska va ,,sahna’‘ da
ishlash   kerak   bo‘lsa,   stullar   doskaga   qaratib   yoki   yarim   qaratib   qo‘yiladi,
o‘quvchilarning   doskaga   orqa   o‘girib   o‘tirishi   noto‘g‘ri   hisoblanadi.   O‘yin   uchun
va   metod   uchun   kerakli   hamma   jihozlar   oldindan   o‘qituvchi   tomonidan   kerak
bo‘lsa, o‘quvchilar ishtirokida tayyorlanadi. 
5 – qoida: Metodning mohiyati va o‘yinning qoidalari avval yaxshilab tushuntirishi
va   hamma   shartlar   oldindan   aytib   kelishib   olinishi   kerak.   Masalan   guruhda
ishlansa, guruhning vazifalari, natijalarni e‘lon qilish shakli, har bir ish 
turi va ajratiladigan vaqt, baho mezonlari e‘lon qilinadi. Demak, har bir o‘quvchi
o‘zining vazifasini aniq bilgan va uni bajarishga psixologik jihatdan tayyor bo‘lishi
kerak. Yana bir masalaga alohidan e‘tibor berish kerakki, har qanday fikr – 
mulohaza, taklifni sabr bilan eshitishi, bir – birini hurmat qilish va bahamjihat  23bilan ishlashga ham kelishiladi va o‘rganib boriladi. 
6   –   qoida:   o‘quvchilarga   vazifalarni   va   rollarni   taqsimlash,   o‘quvchilarni
guruhlarga   ajratishi   masalaga   e‘tibor   bilan   qarash   kerak.   Agar   faqat   o‘quvchilar
ixtiyoriga qo‘yib berilsa, guruhlar tarkibi doimiy bir xil bo‘lib qoladi, o‘yindan esa
faqat  dadilroq, faol  va qiziquvchan o‘quvchilar  ishtirok etadi  va uyatchan, passiv
o‘quvchilar   chetda   qoladi.   Guruhda   ham   ayrim   o‘quvchilar   doimiy   lider   bo‘lib,
ba‘zi o‘quvchilarning deyarli ishtiroki sezilmay qoladi. Shuning uchun ham tanlov 
tasodifiy bo‘lishi va harakat qilishi kerak. Masalan: guruhlarga orqasi o‘girilgan 40
jetonlarni olib, ularga chizilgan rasm, nomeri, rangi bo‘yicha ajratiladi, roller 
konvert ichiga yozilib tanlab olinishi mumkin bo‘ladi. Misol uchun quyidagilar: 
,,Adashgan zanjirlar’‘ usuli boshlang‘ich sinflarda biror bir ketma – ketlikni 
tiklash uchun qo‘llanadi. Bunda o‘qituvchi biror mavzu, tushuncha, algoritmga oid
ketma – ketlikni alohida – alohida va tartibsiz qo‘yadi. O‘quvchilar tartibsiz 
joylashgan so‘zlarga mantiqiy bog‘langan zanjirni tuzishlari kerak. Bu metodni 4-6
kishilik guruhda qo‘llash ham, butun sinf bilan ishlash ham mumkin.Masalan 4- 
sinf   darsligidan   ,,Noma‘lum   qo‘shiluvchini   toppish’‘   qoidasi:   ,,Noma‘lum
qo‘shiluvchini   topish   uchun   yig‘indidan   ma‘lum   qo‘shiluvchini   ayirish   kerak’‘,
shunday o‘zgartiriladi:  qo‘shiluvchini  ayirish topish  noma‘lum  uchun yig‘indidan
ma‘lum   kerak   qo‘shiluvchi’‘   So‘zlar   alohida   qog‘ozlarga   yoziladi   va   ko‘rgazma
taxtasiga   betartib   joylashtiriladi.O‘quvchilar   tartibni   tiklaydilar,   yoki   har   bir
guruhga so‘zlar to‘plami beriladi va guruhlar tartibini tiklaydilar. 
,,Bahs   –   munozara’‘   da   o‘quvchilar   bilan   biror   muammoni   yechish   yo‘lini
qidirishda   foydalaniladi,   masalan:   masala   yechish,   o‘lchash   ishlarini   bajarish,
yechimning qulay usulini topish va hokazo. Sinfni to‘rtliklarga bo‘lish va  guruhda
ishlash mumkin.
                              “Muammoli   savollar”   sinfda   muammoli   vaziyatni   yaratish,   bir
muammoni  24mustaqil o‘quvchilar tomonidan yechilishiga erishish uchun qo‘llanadi. Muammoli
savol va topshiriq o‘qituvchi tomonidan aniq aytiladi, doskaga yoziladi,yechimni 
juft – juft bo‘lib qidirish taklif qilinadi. Har bir guruh javobi eshitiladi va 
umumlashtirib yagona yechimga kelinadi.
                                Dars  vaqtining  taqsimlanishi,   ishni  tashkil   qilish   qoidalari   oldindan
o‘quvchilar   bilan   kelishilgan   holda   rejalashtirib   olinadi   va   sinf   doskasiga   yozib
qo‘yiladi: 
                             O‘zaro hurmat. O‘ng qo‘l qoidasi. Navbatma – navbat so‘zga chiqish.
Dars jarayonida mustaqil, ijodiy fikrlash. FaollikO‘zgalar fikrini tanqid qilmaslik.
Yangi   g‘oyalarni   o‘zlashtirish.   Barcha   sinf   o‘quvchilarini   dars   jarayonida   faol
ishlashlariga erishish. Mavzu bo‘yicha kichik guruhlar taqdimotini asoslab, dalillab
so‘zlashga erishish. 
Qiziqarli g‘oyalarni taklif qilish.
Ijodiy yondashish.
 Samarali ishlash.
                         “Kichik guruhlarga bo‘lish metodi” – bu o‘qituvchi tajribasi, mahorati,
ijodiy   yondashuviga   ko‘ra   turli   xil   metodlar   asosida   qo‘llanishi   mumkin.
Guruhlarga bo‘lishda sinf  o‘quvchilarini ranjitmaslik, kamsitmaslik,  ularni estetik
did nuqtai nazaridan, kelishmovchiliksiz, guruhlarga bo‘lishga harakat qilinadi. Bu
maqsadda turli xil o‘yinlar asosida yoki masalan: rangli qog‘ozdan har xil shaklda,
kichkina hajmda, sinf o‘quvchilarning jami sonini hisobga olgan holda, oldindan 
tayyorlangan kesma shakl ( doira, uchburchak, to‘rtburchak,beshburchak va 
hokazo ) lardan foydalaniladi. Tayyorlab qo‘yilgan rangli shakllar o‘quvchilarga 
tarqatiladi ( bu holda har xil o‘quvchi ixtiyoriy ravishda o‘zi xohlagan rangdagi 
shaklni tanlab oladi). O‘quvchilar tanlab olgan shakllar yoki ranglar asosida 
o‘qituvchi o‘quvchilarni osongina guruhlarga ajratib oladi. 
Masalan: Oq rang 1 –guruh, Yashil rang 2 –guruh, Ko‘k rang 3 –guruh, Jigar rang
4- guruh Sariq rang, 5-guruh Qizil rang 6- guruh Sinf xonasidan eng qulay kichik
guruh   –   bu   bir   partada   o‘tirgan   o‘quvchilar   jufti   yoki,   ketma-ket   2   ta   partadagi 25o‘quvchilar   to‘rtligidir.   Ba‘zi   muammolarniqilish   ayniqsa,   shu   kichik   guruhlar
kuchidan   foydalanish   sinfni   alohida   va   partalarni   surib,   joylarni   o‘zgartirish
majburiyatidan o‘qituvchini ozod qiladi. Agar shunday tartibda ishlash o‘rganilsa,
sinfni guruhlarga bo‘lish,guruhlarni tuzishga ortiqcha vaqt sarflanmaydi. 
Guruhda ishlash uchun taklif qilish mumkin bo‘lgan eng samarali usullaridan biri
mavzu yuzasidan savol va javob berishga undash, undan ham samaraliroq usul esa,
o‘tilgan   mavzuga   oid   mustaqil   savol   tuzishga   undashdir.   Agar   guruhlarga   mavzu
yuzasidan   savol   tuzish,   misol   va   masala   tuzib   sinfga   taklif   qilish   vazifasiberilsa,
o‘quvchining   darsga   e‘tibori   oshadi,   fikri   uyg‘onadi,   agar   savol   tuzisb   berish   va
unga   to‘g‘ri   javobni   o‘zlari   bilishi   ham   kerak   bo‘lsa,(   albatta   hamma   vaqt   emas,
ba‘zi muammoli savollarning javobini o‘quvchi bilmasligi mumkin) bolalar darsda
e‘tiborliroq bo‘ladi, berilayotgan savollar sifatini tahlil qilishga o‘rganadi. 
”Klaster”   metodi   ham   o‘quvchilarga   ixtiyoriy   mavzular   xususida   erkin,   ochiq
o‘ylash va shaxsiy fikrlarni bemalol bayon etish uchun sharoit yaratishga yordam
beradi. Bunda o‘quvchilar bilan yakka tartibda yoki guruh asosida tashkil 
etiladigan mashg‘ulotlar jarayonida foydalanish mumkin. ,,Klaster’‘ metodi 
o‘quvchilarning   tushunchalar   orasidagi   bog‘liqlikni   aniqlashga,   mavzuga   oid
hamma   tushunchalarni   eslashga   o‘rgatadi.   ,,Klaster’‘   so‘zi   bog‘lam,   dasta
ma‘nosini   bildiradi.   Bu   metod   orqali   biror   mavzuga   oid   o‘quvchilar   biladigan
tushunchalarni   aniqlashda   biror   –   bir   mavzu   o‘rganilgandan   keyin   o‘quvchilar
o‘rganib   olgan   tushunchalarni   aniqlash   mumkin.   Metodni   amalga   oshirish   uchun
doska o‘rtasiga asosiy so‘z yoki gap yozib qo‘yiladi. O‘quvchilarga shu so‘z bilan
bog‘liq   hamma   so‘z   va   so‘z   birikmalarini   eslab   doskaga   yozish   taklif   qilinadi.
Bog‘lamlar   ko‘p   bo‘lishiga   harakat   qilinadi,   hamma   so‘zlar   (   oxirgi   so‘z
qolmaguncha) yoziladi, xatolarga e‘tibor berilmaydi, hamma o‘quvchiga imkoniyat
beriladi. Ishni misollardan boshlash maqsadga muvofiq. Masalan 3 -sinfda 
bo‘lishga oid asosiy misol turlarini yig‘ishni taklib qilaylik. O‘quvchlar barcha 
misollarni taklif qilgandan so‘ng, o‘qituvchi o‘z variantini namoyish qiladi va bu 
ishlar taqqoslanadi. O‘qituvchi variant:  26                      “Klaster”   metodi   ,,Vaqt   birliklari’‘,   ,,Tenglama’‘,   ,,Masala   turlari’‘   va
boshqalarga oid bo‘lishi mumkin.
 
2.2.   Savod   o‘rgatish   darslarida   ko‘rgazmali   vositalardan   foydalanishda
yuzaga keladigan muommolar
                          O‘quvchilar   barcha   so‘zlarni   «A»   harfi   bilan   boshlanishini   aytadi.
O‘qituvchi   yozilgan   so‘zlarning   barchasini   o‘rtadagi   «A»   harfi   bilan   tutashtiradi
yoki «A» atrofiga jamlaydi: Yoki yana bir namuna   А   Anjir Anor Ari Archa Arra
Ana   R   Raqs   Rom   Ruchka   Rubob   Randa   Rasm   Bo‘g‘inlarni   ham   o‘rtaga   jamlab,
so‘z   hosil   qilish   mumkin.   Bu   ham   «Iprovizasiya»   metodi   hisoblanadi.   Masalan:
Yuksak   darajadagi   aqliy   va   ijodiy   harakatni   talab   qiladigan   “Aqliy   hujum”
metodini   o`tkazishdan   oldin   metodni   o`tkazuvchi   qatnashchilar   uchun   etarli
darajadagi   qulay   tashqi   muhitni   yaratish   lozim   bo`ladi:   ularni   qulay   joyga
o`tkazadi,   xonani   shamollatadi,   sokin   musiqadan   foydalanadi,   g`oyalarning
generatorlariga ofe yoki salqin ichimliklar ulashadi  va hokazo. Qatnashchilarning
aqliy va emocional holatini ko`tarish uchun “Aqliy hujum” rahbari etarli darajada
erkin   va   demokratik   holda   auditoriya   bilan   muomila   qiladigan   bo`lmog`i   lozim.
Aqliy   toliqishni   oladigan   psixologik   mashqlarni   o`tkazish   mumkin.   Masalan,
maxsus   bo`limlar   talab   qilinmaydigan   masala   yoki   vaziyatlarni   echish   mumkin.
Shundan   keyin   “Aqliy   hujum”   metodini   o`tkazishning   bevosita   shartlariga   o`tish
mumkin bo`ladi. ekranda: - maqsadlar: reja va qoidalar aks ettiriladi. ra mar ar qir
dur  bar  sup   Bu  tadbirlarga  amalga   oshirishga  10  daqiqagacha  vaqt  talab  qilinadi.
“Aqliy   hujum”   metodining   shiorini   tanlash.   Iloji   boricha   “Aqliy   hujum”ning
shioridan foydalangan ma`qul. Chunki aynan shu shior mutaxassislar komandasini
g`oyalarning tezlik bilan tug`ilishiga  jalb qiladi. Metodni  o`tkazuvchi  ekranda bir
qancha shiorlarning variantlarini tavsiya qiladi. Masalan, 1. Biz masalani echamiz
va muammolar qolmaydi! 2. Muammo o`ta murakkab, biz uni hal qilamiz! 3. Har
qanday   muammo   yagona   to`g`ri   echimga   ega.   Agar   biz   uni   topolmasak   dahshat
bo`ladi!   4.   Har   qilinmagan   muammo  asabni   taranglashtiradi,   kayfiyatni   tushiradi, 27vijdonni   qiynaydi.   Vahima   bizga   yarashmaydi!   5.   Muammolarni   hal   qilish
ko`nikmasini   shakllantiramiz!   “Klaster”   metodi.   “Klaster”   (g`uncha,bog`lam)
metodi pedagogik, didaktik strategiyaning muayyan shakli bo`lib, u o`quvchilarga
ixtiyoriy   muammo   (mavzu)lar   xususida   erkin,   ochiq   o`ylash   va   shaxsiy   fikrlarni
bemalol  bayon etish  uchun sharoit  yaratishga yordam  beradi. Mazkur  metod turli
xil   g`oyalar   o`rtasidagi   aloqalar   to`g`risida   fikrlash   imkoniyatini   beruvchi
tuzilmani   aniqlashni   talab   etadi.   “Klaster”   metodi   aniq   ob`ektga   yo`naltirilmagan
fikrlash   shakli   sinaladi.   Undan   foydalanish   inson   miya   faoliyatining   ishlash
tamoyili bilan bog`liq ravishda amalga oshadi. Ushbu metod muayyan mavzuning
o`quvchilar   tomonidan   chuqur   hamda   puxta   o`zlashtirilguniga   qadar   fikrlash
faoliyatining   bir   maromda   bo`lishini   ta`minlashga   xizmat   qiladi.   Stil   va   Stil
g`oyasiga   muvofiq   ishlab   chiqilgan   “Klaster”   metodi   puxta   o`ylangan   strategiya
bo`lib, undan o`quvchilar bilan yakka tartibda yoki guruh asosida tashkil etiladigan
mashg`ulotlar   jarayonida   foydalanishi   mumkin.   Metod   guruh   asosida   tashkil
etilayotgan   mashg`ulotlarda   o`quvchilar   tomonidan   bildirilayotgan   g`oyalarning
majmui tarzida namoyon bo`ladi. Bu esa ilgari surilgan g`oyalarni umumlashtirish
va   ular   o`rtasidagi   aloqalarni   topish   imkoniyatini   yaratadi.   “Klaster”   metodidan
foydalanishda   quyidagi   shartlarga   rioya   qilish   talab   etiladi.   “Klaster”   metodining
qoidalari “Qarorlar shajarasi” (“Qarorlar qabul qilish”) metodi “Qarorlar shajarasi”
metodi   muayyan   fan   asoslari   borasidagi   bir   qadar   murakkab   mavzularni
o`zlashtirish,   ma`lum   masalalarda   har   tomonlama,   puxta   tahlil   etish   asosida   ular
yuzasidan   muayyan   xulosalarga   kelish,   bir   muammo   xususida   bildirilayotgan   bir
necha   xulosalar   orasidan   eng   maqbul   hamda   to`g`risini   topishga   yo`naltirilgan
texnik   yondashuvlar.   Ushbu   metod,   shuningdek,   avvalgi   vaziyatlarda   “Klaster”
metodi   Nimani   o`ylagan   bo`lsangiz,   shuni   qog`ozga   yozing.   Fikringizning   sifati
to`g`risida   o`ylab   o`tirmay,   ularni   shunchaki   yozib   boring.   Yozuvingizning
orfografiyasi yoki boshqa jihatlariga e`tabor bermang Belgilangan vaqt nihoyasiga
etmagunicha, yozishdan to`xtamang. Agar ma`lum muddat biror bir g`oyani o`ylay
olmasangiz,   u   holda   qog`ozga   biror   narsaning   rasmini   chiza   boshlang.   Bu
harakatni   yangi   g`oya   tug`ilguniga   qadar   davom   ettiring   Muayyan   tushuncha 28doirasida   imkon   qadar   ko`proq   yangi   g`oyalarni   ilgari   surish   hamda   mazkur
g`oyalar   o`rtasidagi   o`zaro   aloqadorlik   bog`liqlikni   ko`rsatishga   harakat   qiling.
G`oyalar   yig`indisining   sifati   va   ular   o`rtasidagi   aloqalarni   ko`rsatishni
cheklamang. qabul qilingan qaror (xulosa)lar mohiyatini yana bir bor tahlil etish va
uni   mukammal   tushunishga   xizmat   qiladi.   Guruh   o`quvchilari   ishtirokida
qo`laniladigan “Qarorlar shajarasi” bir necha o`n nafar o`quvchilarning bilimlarini
darajasini aniqlash, ularning fikrlarini jamlash va baholash imkonini beradi. Ta`lim
jarayonida   mazkur   metodning   qo`llanilishi   muayyan   muammo   yuzasidan   oqilona
qaror   qabul   qilish   (xulosaga   kelish)da   o`quvchilar   tomonidan   bildirilayotgan   har
bir   variant,   ularning   maqbul   hamda   nomaqbul   jihatlarini   mufassal   tahlil   etish
imkoniyatini yaratadi. Mashg`ulot jarayonida o`quvchilar quyidagi chizma asosida
tuzilgan jadvalni to`ldiradilar (yoki ushbu tartibdagi faoliyatni olib borishda yozuv
taxtasidan   foydalanadilar):   “Qaror   shajarasi”   metodi   quyidagi   shartlar   asosida
qo`laniladi: 1. O`qituvchi mashg`ulot boshlanishidan oldin munozara, tahlil uchun
mavzuga   oid   biror   muammoni   belgilaydi.   Guruhlar   tomonidan   qabul   qilingan
xulosalar   (qaror)larni   yozish   uchun   plakatlarni   tayyorlaydi.   2.   O`qituvchi
o`quvchilarni  4 yoki  6 nafar  kishilardan  iborat  guruhlarga  ajratadi. Muammoning
hal   etilish,   u   borada   eng   maqbul   qarorning   qabul   qilinishi   uchun   muayyan   vaqt
belgilanadi. 3. Qaror qabul qilish jarayonida guruhlarning har bir a`zosi tomonidan
bildirilayotgan variantlarning maqbullik hamda nomaqbullik darajalari MUAMMO
1-g`oya 2-g`oya 3-g`oya QAROR batafsil muhokama qilinadi. Har bir variantning
afzallik   va   noafzallik   jihatlari   yozib   boriladi.   Bildirilgan   variantlar   asosida
muammoni   ijobiy   hal   etishga   xizmat   qiluvchi   usul   xususida   guruh   asosida
muammoni   ijobiy   hal   etishga   xizmat   qiluvchi   usul   xususida   guruh   a`zolari   bir
to`xtamga kelib oladilar. 4. Munozara uchun ajratilgan vaqt nihoyasiga etgach, har
bir   guruh   a`zolari   o`z   guruhi   qarori   borasida   axborot   beradilar.   Zarur   hollarda
o`qituvchi   rahbarligida   barcha   o`quvchilar   bildirilgan   xulosa   (qaror)larni   bir-biri
bilan qiyoslaydilar. 29 
      XULOSA  
               Demak, ta’lim sohasida o‘quvchilar faolligini oshirish, darsda pedagogik 
texnologiyadan   foydalanish   davr   talabidir.   O‘quvchilar   faolligini   oshirish,
ularning o‘quv faoliyatini takomillashtirish tufayli, ayni vaqtda o‘qitishda   yuksak
samaradorlikka erishiladi, ya‘ni o‘quv jarayoni tezlashadi. O‘quv materialining qay
darajada tushunarli bo‘lishi, ularning ongida akslanishi va  aynan shu ma‘lumotlar
yuzasidan   bilimni   hosil   bo‘lishi   ta‘limda   interfaol     usullar   bilan   belgilanadi.   Bu
usul   o‘qitish   jarayonini   sifatini   oshiradi.     O‘quvchilarning   bilim   olishini   yanada
osonlashtiradi. Darslarda   o‘quvchilarning mustaqil ishlashini tashkil qilish, o‘quv
fani   samaradorligini     oshiradi,   o‘quvchilarni   bilim,   ko‘nikma   va   malakasini
rivojlantiradi, ularning   individual va intellectual salohiyatini kuchayishiga xizmat
qiladi. Hozirgi   kunda ta‘lim sifatini jahon andozalari darajasiga yetkazish, ta‘lim
tizimining     eng   muhim   muammolaridan   biri.   Bo‘lajak   pedagoglar   uchun
zamonaviy     axborot   va   pedagogik   texnologiyalardan   chuqur   bilimga   ega   bo‘lishi 30juda   muhimdir.Ushbu ishda savod o'rgatish darslarida axborot texnologiyalari va
ko'rgazmali   vositalardan   foydalanishning   ahamiyati   va   asosiy   ko'rinishlari   ko'rib
chiqildi.   Axborot   texnologiyalari   ta'lim   jarayonida   axborotni   yetkazish,   uni   tahlil
qilish va o'zlashtirishni samarali tarzda oshirish imkonini beradi. Bu, o'z navbatida,
o'quvchilarning o'qishga  bo'lgan qiziqishini  kuchaytiradi  va ta'lim  sifati  oshishiga
hissa   qo'shadi.   Bundan   tashqari,   ko'rgazmali   vositalar   orqali   savod   o'rgatish
darslarida   nazariy   bilimlarni   o'zlashtirish   yanada   qiziqarli   va   tushunarli   bo'ladi.
Eksperimental   ishlar   natijalari   ham   ko'rsatadiki,   bunday   vositalardan   foydalanish
o'quvchilar   bilimini   chuqurlashtirishda   va   o'qish   ko'nikmalarini   rivojlantirishda
juda samarali  hisoblanadi.  Ammo,  bu jarayonlarda ba'zi  muammolar  ham  yuzaga
kelishi   mumkin.   Jumladan,   texnik   vositalarning   yetishmasligi,   ular   bilan   ishlash
ko'nikmalarining   kamligi   va   ba'zi   didaktik   muammolar   o'quv   jarayonida   to'siqlar
yaratishi   mumkin.   Ushbu   muammolarni   bartaraf   etish   uchun   esa   tizimli
yondashuv,   muallimlarning   malakasini   oshirish   va   ta'lim   muassasalarini
zamonaviy   texnik   vositalar   bilan   ta'minlash   zarur   Xulosa   qilib   aytganda,   axborot
texnologiyalari  va   ko'rgazmali   vositalardan  foydalanish  ta'lim  jarayonini  samarali
va   sifatli   qilishda   muhim   ahamiyat   kasb   etadi.   Ushbu   vositalarni   to'g'ri   va
maqsadga   muvofiq   qo'llash   orqali   o'quvchilarning   o'qishga   bo'lgan   qiziqishini
oshirish   va   bilimlarini   chuqurlashtirish   mumkin.   Bu   muammoni   hal   etish
yo‘llaridan biri – o‘qitish jarayonida   ko‘proq interfaol usullardan foydalanishdan
iborat.   Bu   metod   o‘quvchilarni     faollashishigagina   emas,   balki   mantiqiy,   aqliy,
ijodiy,   tanqidiy,   mustaqil     fikrlashini   shakllantirishga   imkon   yaratadi.   Bu   usullar
guruhlararo   ishlarda   qo‘llaniladigan,   ko‘plab   g‘oyalarni   ishlab   chiqish   mumkin
bo‘lgan metoddir.   O‘quv jarayonida faol ishtirok etishlari, turli g‘oyalarni bayon
qilish 
chog‘ida   boshqalarni   ham   qizg‘in   ishga   yo‘llashlari,   ilhom   bilan   ishlashlariga
imkon   beruvchi   va   rag‘batlantiruvchi   usuldir.     Boshlang‘ich   sinf   savodga
o‘rgatishda o‘qituvchi hamisha o‘z  ustida ishlashi, bilim, ko‘nikma va malakasini
takomillashtirib   borishi   kerak,     uning   pedagogik   mahoratini   o‘sib   borishi
o‘quvchilarning faolligida namoyon  bo‘ladi.  31Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Salomov, F. (2015).  Axborot texnologiyalari va ta'lim jarayoni . Toshkent: 
O‘qituvchi nashriyoti.
2. Ismailov, A. (2018). "Axborot texnologiyalarining ta'limda qo‘llanilishi". 
Pedagogika va axborot texnologiyalari  jurnali, 15(3), 25-30.
3. Abdulazizov, M. (2019).  O'qitishda axborot texnologiyalarini joriy etish . 
Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi Ta'lim va ilmiy-tadqiqot markazi.
4. Mirmuhammadov, R. (2017). "Axborot texnologiyalarining boshlang‘ich 
ta'limda roli".  O‘qituvchi va axborot texnologiyalari  jurnali, 28(4), 12-18.
5. Rakhimov, S. (2020).  Axborot texnologiyalari va savod o‘rgatish . Toshkent:
Akademnashr.
6. Sultonov, Z. (2016). "Ta'lim jarayonida interaktiv texnologiyalar". 
Pedagogika  jurnali, 34(2), 45-50. 327. Yuldashev, U. (2021). "Axborot texnologiyalari va zamonaviy o‘qitish 
uslublari".  Pedagogik ilm-fan  jurnali, 10(1), 20-26.
8. Zokirov, B. (2015). "Ta'limda axborot texnologiyalari: metodik 
yondashuvlar".  Ta'lim va texnologiya  kitobi, 87-92.
9. Akhmedov, D. (2014). "Kompyuter texnologiyalarining ta'lim jarayonidagi 
o‘rni".  Ta'lim va texnologiya  jurnali, 5(2), 50-55.
10. Abdullayeva, M. (2018). "Dasturlash va axborot texnologiyalarining 
o‘qituvchilar uchun ahamiyati".  O‘qituvchilar uchun qo‘llanma  kitobi, 113-
118.
11. Eshmuratov, T. (2020). "Axborot texnologiyalari va o‘qitishda interaktiv 
dasturlar".  Pedagogik tadqiqotlar  jurnali, 25(4), 22-27.
12. Karimov, B. (2019).  Pedagogika va axborot texnologiyalarining 
integratsiyasi . Toshkent: Ma’naviyat nashriyoti.
13. Shodmonov, A. (2021). "Axborot texnologiyalari yordamida savod 
o‘rgatishning samaradorligi".  Ilm-fan va ta'lim  jurnali, 29(5), 38-42.
14. Rasulov, F. (2016).  Kompyuter texnologiyalarining ta'lim jarayoniga ta’siri .
Toshkent: O‘qituvchi nashriyoti.
15. Nurmuhammedov, O. (2017). "Ta'limda axborot texnologiyalarini qo‘llash: 
masalalar va yechimlar".  Axborot texnologiyalari  jurnali, 18(3), 16-22.

 Savod orgatish darslarida axborot texnologiyalaridan foydalanish

Купить
  • Похожие документы

  • Grammatik kategoriyalar va ularning uslubiy xususiyatlari
  • Shaxs tarbiyasida pedagogik texnologiyalardan foydalanish
  • Zamonaviy ta’limda innovatsion pedagogik texnologiyalarning roli
  • O'quvchi yoshlarni umummilliy qadriyatlar asosida tarbiyalash texnologiyasi
  • Ta’limni o‘zlashtirilishi va rivojlanishi

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha