Шахсни жамоада тарбиялаш технологияси - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	10000UZS
Hajmi	50.5KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	25 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Шахсни жамоада тарбиялаш технологияси

Sotib olish

Шахсни жамоада тарбиялаш технологияси
Режа:
Кириш
1. Шахс ҳақида тушунча, шахс тарбияси, камолоти
2. Шахсни ривожлантирувчи асосий омиллар
3. Шахсни камол топширишда тарбия, ривожланиш ва
фаолиятнинг ўзаро боғлиқлиги
4. Шахсни жамоада тарбиялаш технологияси
Хулоса
Фойдаланилган адабиѐ�тлар

Кириш
Дуне�га келган гўдак маълум е�шга қадар индивид ҳисобланади.
“Индивид” лотинча "индивидиум" сўзидан келиб чиққан бўлиб, “бўлинмас”,
“алоҳида”, "ягона" маъноларини англатади. Индивид биологик турга кирувчи
алоҳида тирик мавжудотдир.
Шахснинг шаклланишида ҳаракат ўзига хос омил саналади. Гўдак
(чақалоқ) ҳам турли ҳаракатларни қилади. Бироқ, бу ҳаракатлар кейинчалик
шартли рефлекслар бўлиб, онгли равишда эмас, балки шартсиз ва шартли
қўзўатувчиларга жавоб тарзида юз беради.
Гўдакда нутқнинг ҳосил бўлиши, шунингдек, унинг томонидан ташкил
этила
е�тган ҳаракатлар онгли равишда содир бўла бошланиши ва албатта,
ижтимоий муносабатлар жара
е�нидаги иштирокининг рўй бериши шахс
шаклланишининг дастлабки босқичи ҳисобланади.
Шахс деганда муайян жамиятнинг аъзоси тушунилади. Одам-инсон
индивиди шахсга айланмоўи учун руҳий жиҳатдан тараққий этган, ўз
хусусияти ва сифатлари билан бошқалардан фарқ қилиши лозим.
Ҳар бир одам шахс сифатида турлича намо
е�н бўлади. У ўзининг
хусусияти, қизиқиши, қобилияти, ақлий жиҳатдан ривожланганлик даражаси,
эҳти
е�жи, меҳнат фаолиятига муносабати билан бошқалардан фарқланади.
Булар шахснинг ўзига хос хусусиятлари бўлиб, мазкур хусусиятлари
ривожланиб маълум бир босқичга етсагина у камол топган шахс сифатида
намо
е�н бўлади. Шахс ижтимоий муносабатлар жара е�нида қарор топади.
Шахснинг ривожланиши аввало унда шахсий хислатларнинг
шаклланиши билан бошланади. Ривожланиши ўзида шахснинг жисмоний,
ақлий ва бошқа хислатларнинг такомилини намо
е�н этадиган жара е�н бўлиб,
бундай хислатларнинг туўма, баъзилари кейинчалик эришган бўлади.
Шахс номини олиш учун нималар керак? деган саволнинг туўилиши
табиийдир. Одам ижтимоий мавжудот сифатидан шахсга айланиши учун унга
ижтимоий - иқтисодий ҳа
е�т шароитлари муҳит ва тарбия керак бўлади. Ана
шулар ҳамда шахснинг наслий хусусиятларининг такомиллашиб бориши
одамнинг ривожланиши, шахс сифатида намо
е�н бўлишини таъминлайди.
Одам боласининг шахс сифатида ривожланишини, унинг ҳар
томонлама камолга етиши учун педагогика фани шахс ривожланишининг

умумий қонуниятларини, унга таъсир этадиган омилларни, ривожланиш
жарае�нига алоқадор босқичларни аниқлаши керак. Шунингдек, бола
шахсининг ривожланишида фаолиятининг ўрни ва аҳамиятини ҳам ўрганиши
лозим.
Биз юқорида “ривожланиш” тушунчасини жуда кўп ишлатдик. Энди
ушбу тушунчага атрофлича
е�ндошиб, таъриф беришга ҳаракат қилайлик.
Одам биологик мавжудот саналади, табиий, биологик ва ижтимоий
қонуниятларга бевосита бўйсунади.
Бошқача қилиб айтганда, шахс, инсон тирик организмдир, шу сабабли
унинг ҳа
е�ти биологиянинг умумий қонунларига, е�шлар анатомияси ва
физиологиясининг махсус қонунларига бўйсунади. Булардан ташқари
одамнинг комил инсон бўлиб етишувида аниқ мақсад асосида ташкил этилган
хатти-ҳаракат, ирода сифатларининг камол топиши асосида айрим
нуқсонларнинг бартараф этилиши қийинчиликларни енгиб ўтишга бўлган
ишончи ҳам муҳим аҳамиятга эгадир.
Маълумки, ҳа
е�ти давомида инсон жисмоний ва психик жиҳатдан
ўзгариб боради. Лекин болалик, ўсмирлик ва ўспиринлик даврида
ривожланиш ниҳоятда кучли бўлади.
Бола мана шу йилларда ҳам жисмоний, ҳам руҳий жиҳатдан ўсиши,
ўзгариши туфайли шахс сифатида камолга етади, бунда берила
е�тган тарбия
мақсадга мувофиқ таъсир этиши натижасида бола жамият аъзоси сифатида
камол топиб, мураккаб ижтимоий муносабатлар системасида ўзига муносиб
ўрин эгаллайди.

Шахс Ҳақида тушунча, шахс тарбияси, камолоти
Анатомик ва физиологик характердаги ўзгаришлар жисмоний
ривожланишга тааллуқлидир. Одам бўйининг ўсиши, гавда оўирлигининг
ортиб бориши, гавда тузилишининг ўзгариши, қон босими, ўпка сиўими,
таянч-ҳаракат аппаратининг ҳолати ва бошқалар жисмоний ривожланиш
кўрсаткичларидир.
Руҳий жарае�нлар ва бола руҳиятидаги ўзгаришлар, чунончи, диққат ва
хотира даражаси, тафаккур хусусиятлари, сўз бойлиги ҳамда нутқнинг
ривожланганлик даражаси ва бошқалар руҳий ривожланишга тааллуқлидир.
Шахс ривожланишида у
е�ки бу фаолият турлари (ўйин, ўқиш, меҳнат ва
бошқалар) нинг турли
е�шдаги фаолиятлар мазмуни (мақсадга
йўналтирилганлик, ҳаракатнинг онгли, режали бўлиши, уларнинг
самарадорлиги ва х.к) шунингдек, алоқа, муомала ҳамда кишилар ўртасидаги
ижтимоий муносабатлар мазмуни, ижтимоий-ахлоқий меъ
е�рларга бўйсуниш,
ижтимоий бурчни англаш, унга нисбатан масъуллик каби хусусиятлар ҳам
муҳим аҳамиятга эга бўлади.
Шахснинг шаклланишида шахсий хислат ва сифатларнинг ривожланиб,
тараққий этиб бориши муҳим ўрин тутади. Шахс сифатларини тўўри аниқлаш
учун турли муносабатлар жара
е�нида уни ўрганиш мақсадга мувофиқдир.
Бугунги кунда таълим-тарбия тизими кадрларнинг янги авлоди
тафаккурини, онгини шакллантиришга хизмат қиладиган зарур бир соҳа
сифатида намо
е�н бўла е�тган экан, шахс таърифи ҳам бирмунча ойдинлашади.
Кадрлар тай
е�рлаш миллий моделининг таркибий қисмига кирган "шахс"
қуйидагича таърифланади:
Шахс - кадрлар тай
е�рлаш тизимининг бош субъекти ва объекти, таълим
соҳасидаги хизматларнинг истеъмолчиси ва уларни амалга оширувчиси.
Демак, шахс - ижтимоий муносабатлар маҳсули бўлиб, онгли фаолият
билан шуўулланувчи ижтимоий мавжудот сифатида жамиятда ўз ўрни бор.
Шахснинг ривожланиши эса барча туўма ва ҳосил қилинган
хусусиятлар: организмнинг анатомик тузилиши, физиологик ва психологик
хусусиятлар, фаолият ва хатти-ҳаракатнинг миқдорий ва сифати ўзгариш
жара
е�нидир.

Шахсни ривожлантирувчи асосий омиллар
Инсон ҳае�т экан, бутун умри давомида ўсиб, ривожланиб, ўзгариб
боради. Болалик, ўсмирлик ва ўспиринлик йилларида шахснинг камол
топиши яққол кўзга ташланади.
Ривожланиш деганда биз шахснинг ҳам жисмоний, ҳам ақлий ва
маънавий камол топиш жара
е�нини тушинамиз. Педагогика ва психология
фани ривожланишни биологик ва социал хусусиятлари ўзаро чамбарчас
боғлиқ бўлган бир бутун нарса деб ҳисоблайди. Одам боласининг шахс
сифатида ривожланиши ҳар томонлама камол топишининг самарали
бўлишига эришиш мақсадида педагогика фани ривожланишининг
қонуниятларини унга таъсир этувчи омилларни шунингдек, шахс камолотида
таълим ва тарбия ҳамда фаолиятининг таъсири ва аҳамиятини аниқлайди ва
таҳлил қилади. Шахс ривожланишига ирсият, муҳит ва тарбия каби омиллар
таъсир этади.
Шахснинг шаклланишига таъсир этувчи омиллар қуйидаги шаклда акс
эттирилган. (1- шакл).
(1 –шакл)

Биологик омиллар
(ирсият) Ижтимоий омиллар
(муҳит)
Мақсадли тарбия

Ирсият - бу ота қони
е�ки аждодларига хос бўлган биологик хусусият ва
ўхшашликларнинг наслга (болага) ўтиш жара
е�нидир.
Наслдан-наслга ўтадиган хусусиятларга қуйидагилар киради:
Анатомик-физиологик тузилиш (мисол учун юз тузилиши), органлар
ҳолати, қадди-қомат, асаб тузилиши хусусиятлари, тери, соч ҳамда
кўзларнинг ранги. Шунингдек, нутқ, тафаккур, ихти
е�рий ҳаракат ва амаллар,
вертикал ҳолатда юриш, меҳнат, ижод қилиш қобилияти ва бошқа истеъдод ШАХС

аломатлари ҳам наслдан-наслга ўтади. Истеъдод аломатлари умумий
хусусият касб этади, муайян меҳнат ва ижод турига йўналтирилган эмас.
Истеъдод аломатлари муайян фаолиятга мойилликни акс эттиради холос.
Маълум оилада тарбияланае�тган болада ажлодларига хос истеъдод
нишонаси акс этганда, айнан ана шу истеъдоднинг шаклланишида муҳим
роль ўйнаган, унинг ривожланиши учун қулай имкониятларга эга оила
муҳитини назардан четда қолдирмаслик лозим.
Физиология ва психология фанлари бўйича олиб борилган тадқиқот
натижаларининг кўрсатишича, инсон боласи тай
е�р қобилият билан эмас,
балки бирор бир қобилиятнинг рў
е�бга чиқиши ва ривожланиши учун манба
бўлган ла
е�қат билан туўилади. Ла е�қат гў е� “мудроқ” ҳолатда бўлиб, унинг
“уйўониши” - ривожланиши учун қулай муҳит яратишни талаб қилади.
Шахс муайян ижтимоий жамият маҳсулидир. Шахснинг ҳа
е�тий
фаолиятида ижтимоий муҳит унга
е�ки ижобий, е�ки салбий таъсир кўрсатиши
мумкин. Ижтимоий жамият шахс имкониятларини рў
е�бга чиқариши е�ки йўқ
қилиши мумкин. Бу жамиятнинг маънавий қи
е�фаси, унда ташкил этила е�тган
муносабатлар мазмуни ҳамда даражасига боўлиқ.
Муҳит деганда шахснинг шаклланишига таъсир этувчи ташқи олам
воқелик, ҳодисалар мажмуи тушунилади. “Муҳит” тушунчаси ўзида
географик-ҳудудий, ижтимоий ва микро муҳит (оила) хусусиятларини ифода
этади.
Микромуҳит ўзида қисман ижтимоий муҳит қи
е�фасини акс эттиради.
Айни чоўда у нисбатан мустақилликка эга. Микромуҳит, бу ижтимоий
муҳитнинг бир қисми бўлиб, оила, мактаб, дўстлар, тенгқурлар, кишилар ва
шу кабиларни ўз ичига олади. Болани қуршаб турган муҳитда ижобий ва
салбий ривожлантирувчи ва инқирозга элтувчи ҳодисалар мавжуд. Агар бола
ўз туўма ла
е�қатига мос шароитда ўсиб, зарур фаолият билан шуўулланса,
ла
е�қат эрта кўриниб ривожланиши, аксинча, бундай муҳит бўлмаса йўқ
бўлиши
е�ки “мудроқ” лигича қолиб кетиши ҳам мумкин. Бундан ташқари
одоб, ахлоқ, хулқий сифатлар, шахснинг барча руҳий сифатлари фақат муҳит
ва тарбиянинг ўзаро таъсири асосида вужудга келади.
Педагогика ва психология фанлари ижтимоий муҳит, унда шахснинг
шаклланиш жара
е�нига таъсири ролига алоҳида эътибор беради. Ижтимоий

воқеа ва ҳодисаларнинг шахс ривожига таъсири ўоят муҳим эканлигини
таъкидлаган ҳолда, улар ижтимоий муҳит абадий эмас, у ижтимоий-тарихий
қонуниятлар таъсири остида ўзгариб боради, дея таъкидлайдилар.
Оила муҳити - микро муҳит ҳам ўзига хос муҳим тарбиявий таъсирга
эга. Шу боис, мустақилликка эришилгандан сўнг ўтган давр мобайнида оила
муҳитининг шахс камолотида тутган ўрни ва аҳамияти масалалари чуқур
таҳлил этилмоқда. Шу мақсадда ташкил этилган “Оила” илмий маркази
оиланинг бу борадаги имкониятларини очиб бериш борасида самарали
фаолият олиб бормоқда.
Мавжуд ижтимоий муҳит инсоннинг ўсиб борае�тган онгига таъсир
этади. Ижтимоий тузум даражаси қанчалик юқори бўлса, унинг шахсга
нисбатан онгли таъсири ҳам шунчалик юқори бўлади. Ушбу таъсир
ижтимоий жамиятдаги мавжуд тарбия тизими орқали амалга оширилади.
Тарбия – бирор мақсадга йўналтирилган жара
е�н бўлиб, у муайян
даражадаги дастур ўоялари асосида махсус касбий тай
е�ргарликка эга бўлган
кишилар томонидан ташкил этилади.
Тарбия ижтимоий муҳит орқали келадиган тарбиявий таъсирларнинг
барчаси билан боўлиқ ҳолда таъсир қилади. Бунда қулай омиллардан
фойдаланилади, салбий таъсирларнинг кучини маълум даражада
камайтиради. Муҳитнинг таъсири стихияли, тарбиянинг таъсири эса мақсадга
мувофиқ олиб борилади.
Тарбия жара
е�нида қуйидаги ҳолатлар вужудга келади:
1. Тарбия жара
е�нида киши онгининг ўсиши содир бўлади.
Масалан, бола ўз она тилини атрофини ўраб турган муҳитнинг
таъсирида ўрганиб олиши мумкин. Лекин ўқиш ва
е�зишни махсус
таълим йўли билангина ўрганади. Маълум билим кўникма ва малакалар
фақат тарбия жара
е�нида эгалланади.
2. Тарбия
е�рдамида ҳатто, кишининг баъзи туўма
камчиликларини ҳам керакли томонга ўзгартириш мумкин. Чунончи,
баъзи бир болалар айрим камчиликлар билан туўилади. (кар, кўр, соқов
ва Ҳ.к). Лекин махсус ташкил этилган тарбия
е�рдамида уларнинг ақлий
қобилиятлари тўла тараққий қилади, туўма камчилиги бўлмаган
кишилар билан баробар фаолиятда бўлиши мумкин.

3. Тарбия е�рдамида муҳитнинг салбий таъсири натижасида юз
берган камчиликларни ҳам тугатиш мумкин. (болаларнинг карта қимор
ўйнаши, чекиши, ичиш ва наркотик моддаларга ўрганиш кабилар ва
ҳ.к).
4. Тарбия истиқбол мақсадни белгилайди. Шу боис, у шахс
камолотини таъминлашда илўор роль ўйнайди.
Тарбиянинг муваффақияти кўп жиҳатдан бола шахсининг ўзига хос
хусусиятлари, у яша
е�тган муҳитнинг таъсирини ҳисобга олишга боўлиқдир.
Шуни
е�дда тутиш керакки, бола мажбур бўлган микромуҳит мазмунини
унинг ривожланишига таъсир этувчи кишилар ва улар билан ўрнатилган
алоқа моҳияти белгилайди. Бола оила аъзолари, тарбиячи, ўқитувчи,
ўртоқлари, оилага яқин кишилари билан муносабатда бўлади. Ушбу
муносабатлар боланинг ривожлашида ўоят муҳим роль ўйнайди. Болага
уларнинг таъсири ўзаро муомала-муносабати бўлади. Ана шу алоқа асосида
бола аждодлар тажрибасини ўзлаштиради, ўзи учун андоза танлайди.
Бола ва катталар ўртасидаги ўзаро муносабат фаол жара
е�ндир. Мазкур
жара
е�нда катталар фақатгина ўргатувчи бўлиб қолмасликлари лозим.
Шундагина у ўз ҳаракатларини ўзи идора қилишга, ўз фаолияти мазмунини
таҳлил қилишга ўрганади. Бола фикр қилар экан, ўйлар экан, унинг онги,
тафаккури ўсади.
Ижтимоий муносабатлар жара
е�нида нутқ ривожланади. Чунки
жамиятда бола катталар, тенгдошлар, тарбиячилар ва турли жамоалар
қуршовида бўлар экан, у саволлар беради, кузатади, мулоҳаза қилади. Ҳа
е�тий
воқеа-ҳодисаларни тушунишга, яхшини
е�мондан ажратиб олишга, ўз
ҳаракатларини давр талабига мослаштиришга уринади. Ҳар бир ижтимоий
жамиятда тарбиянинг мақсад ва вазифалари, ахлоқ меъ
е�рлари, маданий
бойликлар, жамият аъзоларининг диди, ах-лоқий қарашлари, дун
е�қарашлари,
эътиқодлари ўзгариб боради ва улар тарбия воситасида болалар онгига
сингдирилиб борилади.
Бола шахснинг ривожланиши учун фаол кундалик фаолият зарур.
Фаолият
е�рдамидагина бола атроф-муҳит билан муносабатда бўлади, шу
орқали унинг билиш қобилияти ривожланади, тафаккур қилиш даражаси
юксалади, характер сифатлари такомиллашиб, камол топади.

3. Шахсни камол топширишда тарбия, ривожланиш ва
фаолиятнинг ўзаро боғлиқлиги
Президентимиз таъкидлаганидек, шахс ижтимоий ҳае�тнинг маҳсули
экан, у албатта, болани ўраб олган муҳит таъсирида ривожлантиради.
Шахснинг ҳа
е�ти фаолияти давомида муҳит унга е� ижобий, е� салбий таъсир
кўрсатиши мумкин. Бу таъсир ривожланиш имкониятларини рў
е�бга
чиқариши
е�ки йўк, қилиши мумкин.
Муҳит - бу шахсга таъсир этувчи ташқи воқеа ва ҳодисалар
комплексидир. Булар: табиий муҳит (географик, экологик) ижтимоий муҳит
(шахс яша
е�тган жамият) оила муҳити ва бошқалар киради. Булар орасида
ижтимоий муҳитнинг, яъни шахс яша
е�тган жамиятнинг инсон камолоти учун
яратилган имкониятлари муҳим рол ўйнайди. Шахс ривожланишига эришиш
ҳар бир жамиятда амалга оширила
е�тган тарбия тизими орқали амалга
оширилади.
Фақат тарбия орқали инсондаги ривожланиш имкониятларини рў
е�бга
чиқариш мумкин. Тарбия жара
е�нида аниқ мақсад ва режа асосида шахсга
таъсир этилади.
Бунинг натижасида муҳитдаги воқеаларнинг тўўри ижобий таъсирини
амалга ошириш имкони туўилади. Муҳит Бера олмаган нарсалар тарбия
орқали ҳосил қилинади, ҳатто тарбия туфайли шахсда туўма камчиликларни
ҳам ўзгартириб шахсини камолга етказиш мумкин. Бундан ташқари
муҳитнинг салбий таъсири туфайли тарбияси издан чиққанларни ҳам қайта
тарбиялайди. Ривожланиш шахс фаолиятидан ташқарида бўлмайди. Шу
сабабли одам фаолияти унинг ривожланиши учун асос бўлади. Педагогик
жиҳатдан тўўри уюштирилган ҳар қандай фаолият хоҳ ўйин, меҳнат, ўқиш,
спорт ва бошқалар шахснинг ривожланишига таъсир кўрсатади. Инсоннинг
камол топиш жара
е�нини фақат ирсият, муҳит ва таълим-тарбияга боўлаб
ўрганиш, талқин қилиш ҳам ҳақиқатга унчалик тўўри келмайди. Чунки
ижтимоий тараққи
е�тда шахснинг ўзи ҳам фаол иштирок этади.
Айтиш мумкинки, ижтимоий муҳит, таълим-тарбия шахснинг ўзи фаол
иштирок этгандагина унинг туўма ла
е�қатини уйўотади, истеъдод

қобилиятларини ўстира олади. Агар киши ўз ишини севса, унинг шу соҳадаги
истеъдоди тезроқ ва кучлироқ рўе�бга чиқа бошлайди.
Қобилият ва истеъдоднинг рў
е�бга чиқишида инсоннинг муайян
фаолиятга қизиқиши билан бир қаторда унинг ўз устида ишлаши ҳам муҳим
аҳамият касб этади. Истеъдодли кишилар-иқтидор кучини тўла рў
е�бга
чиқариши учун ўз устиларида тинмай ишлашлари, меҳнат қилишлари шарт.
Масалан, машҳур грек нотиўи Демосфеннинг (эрамиздан олдин. IV аср) омма
орасидаги дастлабки нутқлари муваффақиятсизликка учраган. Демосфен
дудуқ, овози хаста, қисқа-қисқа нафас оладиган киши эди. У доимо бир
елкасини ўгириб турар эди. Демосфен ўз камчиликларини тузатиш учун ўзи
устида тинимсиз ишлади: у оўзига майда тошлар ва сопол парчаларини
солиб, сўзларни талаффуз қилишни ўрганди, денгиз бўйида тўлқинлар
шовқинида нутқ сўзлади, қояларга чиқиб баланд овоз билан шеърлар ўқиди,
ойна олдида туриб юз ҳаракатларини бир маромга келтирди. Уй шифтига
қилични осиб қўйди, у одати бўйича елкасини ҳар ўгирганда, қилич елкасига
санчилар эди. Демосфен ҳафталаб уйдан чиқмасдан нотиқликни ўрганиши
учун сочини ярмини қирдириб ташлади. Охир-оқибат ўзи кўзлаган мақсадга
етиб шуҳрат қозонади.
Бунга ўхшаш мисолларни кўплаб келтиришимиз мумкин. Масалан,
Алишер Навоий, Ибн Синоларнинг қунт билан, ҳатто кечалари ухламасдан
китоб мутолаа қилганлари-ю, Амир Темурнинг ҳарбий санъатни эгаллаш
борасидаги меҳнатлари фикримизнинг далилидир.
Машҳур кишилар ҳа
е�тини ўрганиш шуни кўрсатадики, уларнинг ижодий
фаолиятларидан асосий нарса узлуксиз излана билиш, ойлаб, ўз олдиларига
қўйилган мақсад учун интилиш, курашиш, унга етишиш йўлларини излашдан
чарчамаслик, мақсадга эришиш йўлидаги муҳим омилдир. Шунинг учун ҳар
бир ўқитувчи ўзининг педагогик фаолияти даврида ўқувчиларга таълим-
тарбия бериш билан бирга уларга фан асосларини чуқур сингдириб боришни
ўз олдиларига мақсад қўйиши ва уни рў
е�бга чиқариш учун тинмай изланиш,
меҳнат қила олиш қобилиятларини, кучли ирода ва қатъий характерини
тарбиялаб боришлари лозим.
Табиийки, ўқувчиларнинг ўз мақсадларига эришишлари учун мактабда
олган билим, кўникма ва малакалари камлик қилади. Улар юксак мақсад

йўлида ўз устиларида тинмай изланишлари, ижтимоий муносабатлар
жарае�нида фаол иштирок этишлари лозим.
Бахтга қарши, ўқитувчилар орасида болалар тарбиясида муҳим ўрин
тутувчи омиллар ва уларнинг аҳамиятини билмайдиган нўноқ ўқитувчилар
ҳам учраб туради. М: Айрим ўкитувчилар улгурмовчи, ўкишдан орқада
қолувчи ўкувчилардан қутулиш йўлларини аҳтарадилар. Уларни
е� синфда
колдириш
е�ки бошқа мактабга ўтказиш йўлларини қидирадилар ва бунга
эришадилар ҳам. Бу каби чораларни қўллаш билан биз ўқувчилар тарбиясини
ташкил этишда кўзлаган мақсадга эриша олмаймиз.
Фанлардан ўзлаштира олмаган ўқувчиларни қобилиятсиз дейиш хато,
ўқитувчининг биринчи галдаги вазифаси ҳар бир ўқувчининг
е�шини ва
психологик хусусиятини чуқур ўрганиши, унинг қизиқиши ва истакларини
аниқлаши, уларни ҳисобга олган Ҳолда педагогик чора-тадбирларни қўллаши
лозимдир. Умуман, педагогик жиҳатдан тўўри уюштирилган ҳар қандай
фаолият бола шахсининг ақлий, ахлоқий, эстетик, жисмоний ҳамда иродавий
ривожланишига ижобий таъсир этади.
Педагогика фани шахс ривожланишида тарбиянинг етакчилик ролини
эътироф этиш билан бирга уларнинг ўзаро муштараклигини ҳам тан олади.
Рус педагоги К.Д.Ушинский таъкидлаганидек, педагогика фанининг энг
муҳим вазифаси шахс ривожланишини ҳар жиҳатдан ўрганишдир ва
ўқитувчининг ишда муваффақият қозониш шарти ўз ўқувчиларининг хислат
ва хусусиятларини билишдир.
Биз инсон тарбиясига оид таълимотдан ҳозирги даврда ҳар томонлама
камол топган эркин, баркмол исонни шакллантиришда фойдаланиш, уни
таълим-тарбия таркибига киритиб, ҳа
е�тга тадбиқ этиш энг муҳим
талаблардан деб ҳисоблаймиз.
Шу мақсадда педагогик фикрлар тараққи
е�ти жара е�нида баркамол инсон
тарбиясига оид тажрибаларни ҳа
е�тга тадбиқ этишни қуйидаги йўналишда
олиб бориш мумкин:
1. Педагогика олий таълим муассасалари ва коллеж, лицейлар учун
«Педагогика» дан олий ўқув курси мазмунига киритиш.

2. Педагогика олий таълим муассасалари, ўрта махсус ва касб-ҳунар
коллежлари учун «Маънавият асослари» ўқув фанларини ўқитишда
фойдаланиш.
3. Умумий таълим мактабларининг 8-9 синфларида таълим
жарае�нида фойдаланиш.
4. Таълим самароадорлигини оширишда таълим-тарбия метод ва
шаклларига оид тавсиялар ишлаб чиқиш.
Қадимий бой меросимизнинг қимматли манбаларини юзага олиб чиқиш,
уни ҳозирги замон илмий-педагогик тафаккури истеъмолига киритишдан
мақсад аждодларимизнинг маънавий-ахлоқий ривожланиши, тарбияси,
инсоният тафаккури тарихи, унинг жамият ижтимоий-иқтисодий, маънавий-
ахлоқий ривожланишида тутган ўрни ва мавқеини билиб олиш ҳамда янги
давр шароитида баркамол шахсни шакллантиришда фойдаланишдан иборат.
Бунда талабаларга риоя этиш назарда тутилади:
-талабаларинг миллий-маърифий қадриятларни ўрганишда
тай
е�ргарлик даражасини ҳисобга олиш;
-таълим-тарбиядаги изчилликка риоя этиш;
-унинг илмийлиги ва миллийлигига эришиш;
-миллий-маърифий ва умуминсоний қадриятларни уйғунликда
ўрганишга эътиборни қаратиш;
-миллий-маърифий ва умуминсоний қадриятларнинг усутуворлигига
эришиш ва бошқалар.
Маълумки, ўзбек халқи узоқ йиллар давомида шаклланиб келган
хулқодоб қоидалари негизида ўзига хос турмуш одобига эга. Бу маънавий
меросимсиздан замонамиз
е�шлари Ўзбекистон Республикасининг жаҳон
миқ
е�сига чиқишида фодаланишларини тақозо этади. Зеро, жаҳон
мамлакатлари билан ўрнатилган дипломатик алоқалар
е�шларни
ўтамаданиятли, хулқ-одоб қоидаларини биладиган ва уларни янги жамият
турмуш тарзида қўллай оладиган баркамол шахс сифатида намо
е�н бўлишини
талаб этади.
Таълим-тарбия тарихида мутафаккирларимиз баркамол инсонни
тарбиялашда илмий билимларни ўрганишда катта аҳамият берганлар.

Яратилган ҳар бир рисола, ҳар бир таълимий-ахлоқий асар ўзига хос таълим
ва тарбия жиҳатдан маълум қимматга эга.
Шунинг учун ҳам бу асарларда иснонни ақлий, ахлоқий, жисмоний
жиҳатдан камол топтиришнинг мақсад ва воситалари, турли услублари,
усуллари ўз ифодасини топган., е�шларда билимларни чуқур ва тез эгаллаш
қобилиятлари, кучли хотира, зукколик, ўткир знҳн,
е�д олиш қобилияти
кабиларни тарбиялаш йўллари ба
е�н этилган. Демак, таълим-ахлоқий
асарлардан мисоллар танлашда ва таълим жара
е�нида талабаларни фикрлашга
ўргатиб, тафаккурини ривожлантириш, билим олишга қизиқишини ошириш
зарур. Айни пайтда ўитиш учун мос бўлган илмий мунозара, шарҳли
ўрганиш, муаммоларни ҳал этиш, кузатиш, савол-жавоб, билимларни синаш,
кўргазмали тажриба каби усулларни қўллаш яхши натижалар беради.
Ҳозирги даврда билимлар кўпроқ ҳаммага бир хил, тай
е�р ахборот тарзида
етказилмоқда. Натижада, болалар дарсларда зерикиб, билим олишга
қизиқиши пасайиб кетмоқда. Ўтмиш таълим тажрибасидан фойдаланилган
ҳолда таълим услубларини ҳар бир талабанинг қобилиятини намо
е�н этишга,
зеҳнини ўткирлашга, тафаккурини ривожлантиришга қаратиш керак.
Натижада, аъло яхши ўртача ўзлаштирган талабалар ажратилиб, улар билан
машғулотлар ҳам ўзига хос индивидуал тарзда олиб борилгани маъқул.
Иқтидорли талабаларга бериладиган билимлар ҳажми ортирилиб, уларнинг
адаби
е�тлар билан мустақил шуғулланишига кўпроқ эътибор бериш зарур.
Иқтидорли талабаларни мактаб ва ўрта махсус касб-ҳунар таълимида талаб
этиладиган билим ҳажмини ўзлаштириб, маълум синовдан ўтгач, ўқишни
муддатидан олдин битириш имкониятига эга этиш керак.
Ҳар бир ўқитувчи талабаларга бериладиган умумий билимлар билан бир
қаторда санъат сирлари, муаммо ечиш маҳорати кабилар билан таништириб
бориши муҳимдир.
Талабаларга зеҳнни тарбиялаш, билимларни мусатаҳкамлаш, узоқ эсда
сақлаб қолиш, таафккур қобилиятини ривожлантиришга ҳам катта эътибор
бериш зарур. Бу мақсадда чистон (топишмоқ)ларни ечиш, , адабий асарни
шаҳрлаш ва изоҳлаш кабилардан фойдаланиш каби усуллар талабани
рағбатлантиради, унинг ўқишга бўлган қизиқишини оширади.

Ўтмишда муаллим ва мударрислар кўпроқ муҳокама, мунозаралар
уюштириб, мавзуни е�ки маълум бир матнни шарҳли-изоҳли ўрганишга
эътибор берганлар.
Муҳокамада аввал маълум бўлган воқае-ҳодисалардан ҳукм чиқариб, сўнгра
маълум воқеа ва ҳодисаларни муҳокама этиш назарда тутилган. Муҳокамада
талабаларга тўғри маълумотлар берилиб, кейин тўғри воқеа ва ҳодисаларни
нотўғрилардан ажратиб олиш қобилиятини таркиб топтирганлар.
9-10 асрларда мадрасаларда дарс бериш учун йирик олимларни таклиф этиш
анъанаси бўлган. Бундай тажрибадан фойдаланиш ўқувчиларнинг тўлиқ ва
мустаҳкам билим олишларига замин яратади, ҳар бир талабанинг қобилияти
аниқ намо
е�н бўлади.
Ҳозирги кунда ҳам бундай усуллар баъзи янги мактаб турлари- лицейлар,
гимназиялар, коллежларда қўлланилмоқда. Лекин умумий таълим
мактабларида ўқитишга бўлган муносабатини тубдан ўзгартиришга тўғри
келади. Шунингдек, дастурлар бўйича билимларни ўзлаштирган талабани
синфдан-синфга, курсдан-курсга муддатидан олдин кўчириш каби ташкилий
масалаларни ҳал этиш ҳам талабаларни рағбатлантиради.
Хуллас, маърифий тажрибалар республикамизни жаҳон тарақки
е�ти
даражасига қодир билимдон, ҳам ақлий ҳам ахлоқий жиҳатдан баркамол,
соғлом инсонни шакллантириш муаммосини ҳал этишга
е�рдам беради.
Мутафаккирлар ўз ишларида таълим ва тарбияга катта эътибор бериши
натижасида билимларнинг услубий масалалари, инсон ва уни камолга
етказиш муаммолари асосий ўринни эгаллай бошлади. Зеро, ақлий етукликни
тарбиялашга, илмий билимларни ўрганишга доир таълимоти дарслик ва
қўлланма сифатида ўқитилган. Яратилган ҳар бир рисола, ҳар бир асар ўзига
хос таълим-тарбия услубига эга бўлган. Улар яратган ҳар бир асарда инсонни
ақлий, ахлоқий, жисмоний камол топтиришнинг мақсад ва воситалари,
таълим-тарбия мазмуни, услуби ўз ифодасини топган.
Таълим-тарбия тарихидан маълум бўлдики, ҳар бир шахснинг ақлий
тарбиясида фикр тарбияси, тафаккурини ривожлантириш, зеҳнни
тарбиялашга катта эътибор берилган. Мактаб ва мадрасаларда талабаларнинг
мустақил фаолияти, ижодий қобилиятини ривожлантиришга мантиқий
тафаккурини оширишга йўлланган. Зукколик, фаҳм тезлиги, зеҳн ўткирлиги,

билимни тез эгаллаш қобилияти, муаммоларни тез англаб олиш, е�длаш
қобилиятини ривожлантиришга, хотирани мустаҳкамлашга оид метод ва
усуллари айниқса диққатга сазовор. Бунинг учун ўқитишга мос услублар ҳам
танланган. Илмий мунозара, шарҳли ўрганиш, муаммоларни ҳал этиш,
синовтажриба каби услублар қўлланилиб, таълим услублари ҳар бир
талабанинг қобилиятини намо
е�н этишга, зеҳнини ўткир қилишга,
тафаккурини ривожлантиришга
е�рдам берган. Натижада аъло, яхши, ўртача
даражада ўзлаштирувчилар ажралиб, улар билан машғулотлар ҳам ўзига хос,
индивидуал хусусиятларини ҳисобга олган тарзда олиб борилган. Гуруҳларда
иқтидорли болаларга бериладиган билим ҳажми орттирилиб, улар маълум
синовдан ўтгач, мактаб
е�ки мадрасани, ҳатто муддатидан олдин битириш
имкониятига эга бўлган.
Талабаларга умумий билимлар билан бир қаторда, санъат асарларининг
сирлари, муаммо санъати, абжад ҳисоби, турмуш одоби ҳам ўқитилган.
Буларнинг барчаси ўз навбатида чуқур билимга эга бўлишга, ақлий тарбия
мукаммаллигига олиб келган.
Баркамол шахсга хос иккинчи мезон юксак ахлоқийлик саналган.
Ахлоқийликнинг асосий белгилари саховат, мурувват, қаноат, камтарлик,
эҳсон, сабр, авф, саодат,
е�рдам, олий жаноблик, ҳимматлардан иборат бўлиб,
ҳавоий нафсдан сақланиш, кибр ва ҳавога берилмаслик, бадгумонлик, хи
е�нат,
бўхтон, чақимчилик, бадфеъллик,
е�лғончилик, жосуслик, ғийбат, зино, ғазаб,
ҳасад кабилардан ўзни тозалаш тарғиб этилган.
Маърифий меросимизда инсонда ижтимоий ҳа
е�тда, меҳнатда,
турмушда гўзалликни ҳис этишни таркиб топтириш ҳам юксак ахлоқий
ҳислат ҳисобланган.
Таълимий-ахлоқий асарларнинг барчасида ахлоқий
ҳислатларга таъриф берилган, уни таркиб топтириш йўллари, усуллари
кўрсатилган.
Педагогик фикр тараққи
е�тида инсонни жисмонан соғлом этиб
тарбиялаш ҳам энг муҳим саналган. Жисмоний етукликни таркиб топтириш
ҳамма даврларда ҳам талаб этилган. Тарбия тарихида болаликдан мерганлик,
сувда сузиш, овга ўргатиш, чавандозлик, кураш, ҳарбий-жисмоний тарбия,
сипоҳгарчилик жанг ҳунарини ўргатиш, қиличбозлик, найзабозлик кабиларда

катта эътибор берилган. Айниқса, жисмоний тарбия таркибида халқ
табобатига оид тиббий тарбия асослари билан таништириш инсон мижози,
тана қуввати учун талаблари, жисмоний машқлар, барчаси соғлом инсонни
тарбиялашда зарур саналган.
Юқоридаги фикрлардан келиб чиққан ҳолда, биз ҳозирги даврда ҳар
томонлама баркамол шахсни шакллантириш андозаси (модели)ни ишлаб
чиқдик. Зеро, комил инсон тарбияси республикамизни жаҳоннинг тараққий
этганмамлакатлари даражасида кўрсатишга хизмат қилувчи салоҳияти,
мустақил фикрлайдиган, эркин, ижодкор шахсни шакллантиришда муҳим
аҳамият касб этади.
Шахс ривожланишида фаолиятнинг ўрни.
Шахс ривожланишида ирсият, муҳит, тарбия билан бир қаторда инсон
фаолияти ҳам муҳим аҳамият касб этади. Бу дегани инсон қанчалик меҳнат
қилса, унинг ривожланиши шунчалик юқори бўлади.
Фаолият ўзи нима? Фаолият шахс томонидан табиий ва ижтимоий ҳае�тни
мақсадга мувофиқ ташкил этилувчи кундалик, ижтимоий
е�ки касбий
ҳаракатларнинг муайян шакли, кўриниши. Инсоннинг қобилияти ва
е�ши у
томонидан ташкил этила
е�тган фаолият моҳиятига кўра белгиланади.
Фаолият жара
е�нида инсон шахси, ҳар томонлама ва бир бутун, яхлит
ҳолда ривожланади. Лекин фаолиятни мақсадга мувофиқ амалга ошириши
учун уни тўғри ташкил этиш лозим. Лекин кўп ҳолатларда шахснинг
ривожланиши учун имкониятлар яратилмайди, тарбияланувчиларнинг
ижтимоий меҳнат, билиш фаолиятлари чекланган бўлади.
Ўсмир ва ўспиринлар фаолиятининг асосий турларига ўйин, ўқиш ва
меҳнат киради. Улар йўналишига кўра билишга доир, ижтимоий, спорт,
бадиий, техник, ҳунармандчилик ҳамда шахсий қизиқишга кўра танланган
соҳалардан иборат. Фаолиятнинг асосий тури – мулоқот дир.
Фаолият фаол ва пассив бўлиши мумкин. Ўсмир фаолияти муҳит ва
тарбия таъсирида фаоллашиши
е�ки сусайиши мумкин. Инсон шахсининг
ривожланишида унинг бутун вужуди билан севиб, ўз имкониятларини
намо
е�н этиб, меҳнат қилиш, ўзини шахс сифатида кўрсата олиши унда ўз
фаолиятидан қониқиш ҳосил қилади. Унинг ижтимоий меҳнатдаги
иштирокида фаоллик кўзга ташланади.

Таълим жарае�нида фаоллик ўқувчига билимларни чуқур ва мустаҳкам
эгаллашга, ўз қобилиятини намо
е�н этишга йўллайди. Билишга бўлган
фаоллик ўқувчининг интеллектуал ривожланишини таъминлайди.
Фаоллик кўрсатишнинг асосини эса ҳамма вақт эҳти
е�ж ташкил этади.
Эҳти
е�жларнинг хилма-хиллиги фаолиятининг ҳам турларини кенгайтиради.
Шунга кўра, ўқувчининг турли
е�ш даврларида уларнинг фаолияти турлича
бўлади. Таълим муассасасида ҳамма вақт бир хил талаб шахс ривожланишида
ижобий натижа беравермайди. Турли
е�ш даврларида фаолиятнинг турлари ва
моҳияти ўзгариб туриши керак.
Инсоннинг ижтимоий фаоллиги, қобилияти барча муваффақиятларининг
гаровидир. Чунки ҳар бир инсон ўз меҳнати, ғайрати, интилиши билангина
фаоллашади. Ўқитувчи қанчалик яхши ўқитмасин
е�ки тарбия бермасин,
тарбияланувчининг ўзи ҳаракат қилмаса, ривожланиш муваффақиятли
кечмайди. Зеро, барча маънавий-ахлоҳий камчиликларнинг асосий сабаби
ҳам инсоннинг ўз фаолиятини тўғри йўлга қўймаганлигидадир.
Шунинг учун ҳам инсон фаолияти унинг ривожланиши натижаси ҳамдир.
Демак, шахс фаоллиги асосида ижтимоий фаоллик, ташаббускорлик,
ижодкорлик хислатларини шакллантириш – унинг шахслик имкониятларини
намо
е�н этиши орқали фаолиятини ривожлантириш муҳим саналади.
Шахсни жамоада тарбиялаш технологияси
Ўзбекистонда миллий мустақилликни мустаҳкамлаш ва қатъий қарор
топтириш ниҳоятда мураккаб тарихий ва ижтимоий-си
е�сий вазиятларга тўғри
келмоқда. Фуқаролар онги ва дун
е�қарашини, руҳиятини эскича қарашлардан,
боқимандалик, ташаббуссизлик, мутеълик, қарамлик каби иллатлардан соқит
этиш, тозалаш яна ҳам мураккаб ижтимоий муаммодир. Бу даражада улкан ва
кенг миқ
е�сли тадбирларни жамият ҳа е�тининг барча жабҳаларида босқичма-
босқич, бир текисда уйғун ва изчил амалга ошира бориш учун янги замон
талабларига жавоб бера оладиган, янгича онг ва дун
е�қарашга эга бўлган,
эркин, ижодий ва мустақил фикрлайдиган
е�шларни тарбиялаб етиштириш энг
муҳим вазифаларимиздан биридир.
Президентимиз Ислом Каримовнинг «Ўзбекистон ХХI аср бўсағасида...»
китобида мамлакатимиз ва давлатимиз олдида турган бундай улкан вазифани
ҳал қилишнинг йўл-йўриқларини қуйидагича кўрсатиб берган эди: «Ўтиш

даврининг кескин ижтимоий муаммоси кўп кишилар учун қарор топган
турмуш тарзининг бузилишидан, ҳае�тий мўлжалларнинг, фикрлаш тарзи,
ижтимоий феъл-атвор, боқимандалик кайфиятининг ўзгаришидан иборат.
Ўтиш даврида одамларнинг тафаккур юритиш психологияси ўзгаради, бу эса,
а
е�нки, ҳамма вақт ҳам осон кечавермайди.
Халқимизнинг маънавий бойликларини, жаҳон цивилизацияси энг яхши
ютуқларини ўзида мужассамлаштириш бугуннинг энг муҳим вазифасидир.
Фақат ана шу асосдагина, олдимизга қўйган юксак мақсадлар барчамиз учун
ҳа
е�тимизнинг мазмунига айланиб қолгандагина миллатнинг онгли
ватанпарварлик руҳини юксалтириб, ривожланган илғор мамлакатлар каби
тараққи
е�т йўлидан илдам қадам ташлаш имкони туғилади» 1
.
Бу вазифалар, ўз навбатида, нафақат иқтисодий, си
е�сий соҳаларда,
балки, шу билан биргаликда, маънавий-маърифий соҳаларда ҳам, хусусан
унинг таркибий кисми бўлган таълим-тарбия тизимида ҳам чуқур ислоҳотлар
ўтказилишини тақозо этмоқда.
Талаба-
е�шларда инсонпарварлик фазилатлари, энг аввало уларнинг
ўзидан катта
е�шдагилар – ота-она, яқинлари, ўқитувчилар ва бошқалар билан
бўлган муносабатлари орқали шаклланиб, сўнг тенгқурлари билан
муносабатларда такомиллашади. Шу маънода инсонпарварлик шахс таърифи
ва тавсифининг бош мезони сифатида, унинг шахс руҳиятида вужудга келиш,
шаклланиш ва тараққий этиш жара
е�нлари ва қонуниятларини ўрганиш
е
�шларни маънавий-ахлоқий тарбиялащда, уларнинг ҳар томонлама уйғун
тараққий этишларини таъминлашда муҳим омил бўлиб хизмат қилади. Бу
ўринда узлуксиз таълимни ҳам инсонпарварлаштириш муҳим вазифадир.
Таълимни инсонпарварлаштириш йўналишлари қуйидагиларни ўз ичига
олади:
-авторитар педагогикадан ҳамкорлик педагогикасига ўтиш, ўзаро
мулоқот маданиятини юксалтириш, ўқитувчи ва талабаларнинг руҳий-
психологик мослашувини такомиллаштириш, таълим жара
е�нида янги
педагогик технологиялардан фойдаланиш;
1 .Каримов И.А. Ўзбекистон ХХ1 аср бўсағасида . .. Тошкент, 2000, 215-бет.

-таълим-тарбия жарае�нларининг қўшиб олиб борилишига эътиборни
кучайтириш, инсонга шахс сифатида ва жамиятнинг энг юксак қадрияти
сифатида
е�ндошиб, унинг манфаатлари ва ҳуқуқларининг устуворлигига
диққат-эътиборни қаратиш;
-ижтимоий ишлаб чиқариш тизимида инсон фаолиятининг
аҳамиятини, ўтмишдаги ва ҳозирги замондаги миллий
маданиятнинг инсонпарварлик қийматини очиб кўрсатиш;
-бўлажак мутахассисларда гуманитар тафаккурнинг маънавий-руҳий
қадриятларини шакллантириш, асл зи
е�лиликни қайта тиклаш;
-иймон-эътиқоднинг сустлигига, маънавий тубанликка нисбатан
бефарқ қарамасликни кенг
е�йиш ва тарбиялаш;
-маънавият инсон дун
е�қарашининг асосини ташкил этишини уқтириш,
ахлоқнинг киши онгини шаклланишидаги муҳим ўрнини эътиборга олиш.
-маънавияти ва ахлоқи мукаммал бўлмаган киши - яхши мутахассис
ва ватанпарвар бўла олмаслигини англаб етишини таъминлаш;
-берила
е�тган билимларнинг ўзи орқали, фанларни ўқитиш воситасида
тарбиялашни йўлга қўйиш, билимларнинг тарбиявий кучи, таъсири ва
аҳамиятини ошириш;
-эстетик тарбия ва бадиий таълимнинг турли-туман воситаларидан
фойдаланиш орқали уларнинг сифати ва самарадорлигини, салмоғини
юксалтириш;
-гуманитар таълимнинг услуб ва шаклларини, мазмуни ва моҳиятини
тубдан ўзгартириш;
-таълим тизими бошқарувини истеъдодли
е�ш мутахассислар ҳисобига
бойитиш, кадрларни танлаш ва жойлаштиришда тест-рейтинг
тизимларидан унумли фойдаланишни кенг йўлга қўйиш;
-маънавий-ахлоқий жиҳатдан камол топган ва давр талабларига тўла
жавоб берадиган юқори малакали мутахассис қи
е�фасининг илмий тадқиқ
этилган модели ва олий ўқув юртида уни тай
е�рлашнинг аниқ услуби е�ти,
андозасини ишлаб чиқиш ва жорий этиш;
-олий ўқув юртларига қабулни тест-рейтинг тизимида ўтказишни
янада такомиллаштириш; абитуриентнинг маънавий-ахлоқий сифатлари ва

психо-физиологик имкониятларини аниқловчи тестлардан ҳам
фойдаланиш;
-хорижий сармоялар иштирокида қурилае�тган корхоналарда ишлай
оладиган мутахассисларни ўзимизда
е�ки чет элларда етарли даражада
тай
е�рлашга эришиш; чет элдан ишчи кучи кириб келишига зарурат
туғдирмаслик тадбирларини кўриш.
Талабаларда гуманистик тафаккур шаклланишининг асосий
босқичлари қуйидагилардан иборат:
1. Бошланғич (тафсилий-ба
е�ний) босқич – талабаларни
билимларнинг, жумладан гуманитар билимларнинг асосий негизлари билан
таништириш, уларнинг ижтимоий аҳамиятини ба
е�н этиш, билимларни
тоифалаштириш йўлларини ўзлаштиришга эришиш, асосий махсус
фанларни ўрганиш жара
е�нида онг ва дун е�қараш белгилари ҳамда
йўналишларининг шаклланишини таъминлаш.
2. Юқори (мантиқий-умумлашган, илмий англанган) босқич –
талабаларда бир бутун дун
е�қарашнинг шаклланиши, ўзини қуршаган олам
(табиат ва жамият) нинг моҳияти ва қонуниятларини ҳамда табиий-илмий,
техник ва ижтимоий фанларнинг ўзаро алоқалари ва ўзаро таъсирини
таълим жара
е�нида тушунишини ўз ичига олади.
Узлуксиз таълим-тарбия тизимининг юқоридаги ҳар бир қисми, унга
уюшган жамоаларнинг фаолияти инсонпарварлик йўналишида бориши учун,
аввало ҳар бир мураббий малакали мутахассис ва иймон-эътиқодли комил
инсон бўлиши шарт. Узлуксиз таълим-тарбия тизими инсонпарварлик
йўналишида шаклланниши учун унда ишла
е�тган кадрлар юқори малакали,
маънавий олами бой, аҳлоқий пок бўлиши учун давлат томонидан зарур
тадбирлар белгиланиб амалга оширилмоқда. Жумладан, аввало уларнинг
моддий турмуш шароитини яхшилаш илмий-маданий савияси изчил ошиб
бориши учун ғамхўрлик қилиш тадбирлари кўрилмоқда. Токи улар
е�шлар
учун энг юксак намуна-идеал кишилар бўлиб қолмоғи лозим.
Таълим-тарбияга эски мафкуравий
е�ндашиш қолиплардан барҳам
бериш, бу тизимнинг ўз-ўзидан самарали ишлаши учун бошқаришнинг эски
маъмурий-буйруқбозлик усули ва анъаналаридан онгли равишда узил-кесил
воз кечиш зарур. Таълимни бошқаришнинг маъмурий-буйруқбозлик усули бу

тизимни ўз-ўзидан бошкарилишига йўл кўймасликка асослангандир. Бунга
кўра, бироз юқорироқ маҳкама ходимининг айтган гапи, фармойиши, ўзидан
қуйида турган маҳкама ходими учун қонундек қабул қилиши лозим эди.
Яъни қонунни бажаришдан кўра топшириқни, фармойишни бекаму-куст
бажарашига қараб кадрлар ишига баҳо берилган. Бундай муносабатларда,
албатта волюнтаризм(иродалилик) қарор топиб, мажбурий итоаткорлик руҳи
таълим тизимининг ғайриинсоний йўналиш олишига шароит туғдиради.
Ўзўзидан бошқарилиш тизимида эса, ҳар бир поғона ўз функциясини
англаши ва уни қай даража бажаришига эришиш муҳимдир. Янги тизимда
маъмурийбуйруқбозлик ўрнини ўз функциясини аъло даражада бажаришдан
моддий манфаатдорлик ва қониқиш ҳисси эгаллаши лозимдир.
Бозор муносабатларининг қарор топиши учун ҳар бир соҳада, жумладан,
таълим-тарбия тизимида ҳам ўзаро соғлом рақобат бўлиши
инсонпарварликни рўе�бга чиқариш омилларидан биридир. Бунинг учун боғча
боласининг ижодий фаолиятдан тортиб мактаб, лицей, коллеж ўқувчилари,
ОТМ талабаларининг билимини баҳолашнинг рейтинг тизимига узил-кесил
ўтиш ва унинг ўқув-моддий базасини мустаҳкамлаш даркор. Билимни
баҳолашнинг тўрт балл (аъло, яхши, қониқарли,
е�мон) тизими ўзини
оқламайди, ўқувчи ва талабалар эркини бўғиб, уларнинг ижодий фикр
юритишларига монеълик қилди. Баҳолашнинг рейтинг тизимида
ўқувчиталабалар фаоллигини ошириш, уларнинг ижодий фикрлаш
қобилиятларини ривожлантириш ва инсонпарварликни амалда рў
е�бга
чиқариш воситаси сифатида қараш шундай баҳоловчи марказга эҳти
е�ж
туғдиради. Баҳолашнинг рейтинг тизими талабларини билмаслик, унинг
тамойилларига изчил амал қилмаслик жойларда ўзбошимчаликни юзага
келтириб қўйиши мумкин. Шунинг учун боғча болалари, ўқувчилар ва
талабалар билимини баҳолашнинг рейтинг тизимига узил-кесил ўтиш
Республика марказини ташкил этиш зарурияти пайдо бўлмоқда. Айни чоғда
боғча тарбиячилари, мактаб ўқитувчиларининг боғча ва мактабдан ташқари
ишлари, ОТМ профессор-ўқитувчиларининг аудиториядан ташқари ишларни
ҳам рейтинг тизими бўйича баҳолаш ва рағбатлантиришга ўтиш мақсадга
мувофикдир.

Билимларнинг ва фаолиятни баҳолашнинг ҳозирги мавжуд тизими
уларнинг ишига баҳо бериш ва муносабат белгилашда субъектизмга ва
волюнтаризмга йўл очади. Тарбиячи ва ўқитувчининг ўз вазифасига
нечоғлик муносабатда бўлае�тганини аниқлайдиган мезон йўқ. Шунинг
учун кўпгина жойларда ўқитувчининг ҳар куни 8 соат иш жойида бўлиши
уларнинг ишини баҳолаш мезони бўлиб қолаяптики, бу илмий-педагогик
ишлар ривожи ва такомили учун катта бир ғовдир. Чунки, ўқитувчилик,
тарбиячилик ижодий иш экани бу услубга кўра ҳисобга олинмайди. Таълим
ва тарбия билан шуғулланувчиларнинг дарсдан ва аудиториядан ташқари
ишларини баҳолашнинг рейтинг тизимига ўтилса, улар ўртасида соғлом
рақобат, мусобақадошлик муҳити юзага келади. Таълим-тарбияда соғлом
рақобатни юзага келтириш учун хусусий боғчалар сонини кўпайтириш,
хусусий мактаб ва олийгоҳлар тизимини яраташни жиддий ўйлаб кўриш
мақсадга мувофиқдир. Талим-тарбиянинг қарор топган мавжуд анъанавий,
ижобий жихатларни сақлаб қолган ҳолда Шарқ педагогикаси ва таълим
методикасини ўрганиш ва унинг энг яхши жиҳатларини ҳа
е�тга татбиқ этиш
чораларини кўриш муҳимдир. Чунки, Шарқ педагогикаси ва методикаси
инсон маънавий оламини мунаввар этишга, унда жамият олдидаги
масъулиятни чуқур ҳис этган ҳолда феълатвор ва фаолият мазмунини
белгилашга асосланган. Ўқитувчи-ўқувчи муносабатларида устоз-
шогирдлик муносабатларини қарор топтиришда тасаввуф фалсафаси ва
амали
е�тидан ижодий фойдаланиш ҳам зарур.
Шуни таъкидлаш ўринлики, кўпгина ўқув режалари, дастурлари ва
уларга асосланиб
е�зилган қўлланмалар, дарсликлар, ўқув-услубий
ишланмаларда Европапарварлик руҳи сезиларлидир. Бундай руҳият, энг
аввало, билимларни, малакаларни маънавий-аҳлоқий мазмундан ҳоли, қилиб
тақдим этишда кўринади ва ҳар қалай билимларни ҳар кимга бераверишни
қоида даражасига кўтаради. Билим ва малаканинг тарбиявий аҳамиятини
деярли йўққа чиқаради. Янги
е�зила е�тган ўқув дастурлари, қўлланмалари ва
дарсликларида ҳам бу каби камчиликлар учрайди. Бинобарин,
таълимтарбияни миллий заминда ривожлантириш ана шу қусурни тезроқ
бартараф этишга
е�рдам беради.

Шунингдек, ижтимоий-гуманитар фанларни, уларнннг мазмуни ва
вазифаларидаги ўзаро яқинликка мувофиқ равишда бирлаштириб,
йириклаштириш инсоншуносликдир. Масалага бундай е�ндашув
ижтимоийгуманитар фанларнинг сон жиҳатдан тобора кўпайиб боришига ва
бунинг оқибатида юзага келган ўринсиз такрорланишларга барҳам бериш
билан бирга, таълим-тарбия жара
е�нларнинг сифат жиҳатдан ҳам
яхшиланишига ижтимоий-гуманитар фанларнинг ўзаро умумлаштирувчи
назарийметодологик тамойиллари, уларнинг бошқа фанлар хусусан аниқ ва
табиий фанлар билан чегарадош ва чатишган жиҳатлари тўғрисида кўпроқ
янги маълумотлар устида ишлаш имкониятлари туғилган бўлар эди ва бунга
кенг йўл очиларди.
Узлуксиз таълим-тарбия тизимининг инсонпарварлик йўналишда
шаклланишида ижтимоий-гуманитар фанларнинг алоҳида ўрни ва роли бор.
Шунинг учун барча таълим муассасаларида уларни ўқитадиган кадрлар ҳар
жиҳатдан ўз соҳасининг билимдони ва моҳир педагог, шунингдек, ҳамкорлик
педагогикасини, таълимнинг янгича, замонавий технологияларини мукаммал
эгаллаган бўлишга эришиш керак.
Таълим-тарбия жара
е�нини инсонпарварлаштиришда бу соҳадаги
халқаро алоқалар, илғор жаҳон тажрибаларини, хорижий гуманитар таълим
ютуқларини, илғор технология ва маданиятни кенг қўллаш, олий таълим
ходимларининг халқаро маданий-маърифий ва илмий алоқаларини
кенгайтириш, ЮНЕСКО ва бошқа халқаро ташкилотлар билан ҳамкорликни
кенгайтириш ва мустаҳкамлашни тақозо этади.
Таълимни инсонпарварлаштиришда таълим ва тарбия йўналиши инсон
маънавий оламини гўзаллаштириш ва руҳини поклашнинг муҳим
воситаларидан бири сифатида қаралиши ва муносабат белгиланиши лозим. У
ташкилий, услубий, ҳуқуқий-меъ
е�рий, педагогик, психологик тадбирларни ўз
ичига қамраб олади. Бундай тадбирлар мажмуи табиий-илмий ва техник
билимлар доирасига кириб боришини таъминлашга, тафаккурнинг соҳавий
технократик тарзи билан чекланмасдан, бўлажак касб эгалари,
мутахассисларнинг кенг миқ
е�сли (фалсафий) тафаккур тарзи ҳам қарор
топтирилишида асосий эътибор қаратилади.

1. Баркамол авлодни тарбиялашда узлуксиз таълимни
инсонпарварлаштириш усулларини илмий-методик жиҳатдан асослаш
билан бирга узлуксиз таълим тизимидаги она тили, ўзбек тили,
маънавият асослари, педагогика фани ўқитувчиларига назарий ҳамда
амалий е�рдам бериш мақсадида қатор тавсиялар яратиш.
2. Ўқувчи-талабаларнинг миллий ғоя бўйича
дун
е�қарашларини, инсонпарварлик ҳис – туйғуларини таълим
жара
е�нида қўллай олишга бўлган қизиқишларини амалга ошириш,
таълимни тарбиявий ривожлантиришга ўргатиш учун амалий ишларни
бажартириш дастурини татбиқ қилиш.
3. Баркамол авлодни тарбиялашда узлуксиз таълимни
тарбиявий ривожлантириш бўйича ишлаб чиқилган усулларнинг
самарадорлигини тажрибада текшириш.
4. Ўқувчи-талабаларнинг инсоний фазилатларини
дун
е�қарашини, миллий ғоялари асосида инсонпарварлаштириш ва
ривожлантиришга эришилса;
- баркамол авлодни тарбиялашда таълимни инсонпарварлаштириш
ва тарбиявий ривожлантиришни тўғри йўналтиришга тўсиқ бўладиган
асосий сабаблар ўз вақтида аниқланса;
- тақдим этила
е�тган, дастур, дарслик, ўқув қўлланмаларининг
давлат таълим стандартларига мос методик томондан талаб даражасида
бўлишлигига эришилса;
- кўзда тутилганидек, узлуксиз таълим тизимидаги ўқувчи-талаба
е
�шларнинг дун е�қараши, инсонпарварлик ҳис туйғулари тўғри
ривожланиб боради ва уларнинг баркамол шахс бўлиб етишишига
янада кенгроқ замин яратилади, деган илмий хулосага келинди.

Ёшлар жамоаси - тарбиянинг энг мухим омилидир. Ёшлар жамоасининг
узи нима? Ёшлар жамоаси умумий фаолият максадлари асосида бирлашган,
жамиятнинг бир кисми булган ва ана шу жамият максадларига буйсунган
уюшмадир.
Юксак гоявий йуналишга эга булган, умумий максад, харакатларнинг
бир-бирига мослиги ва уюшкоклиги билан бир бутун, нихоятда хамжихат,

соглом хамда муайян максадни кузловчи жамоани уюштириш оркали
тарбиялаш - е�шларга тарбия беришнинг асосий тамойилларидан биридир.
Бундай
е�шлар жамоаси тарбиячининг таянч, е�рдамчиси, тарбиявий
таъсирнинг кудратли куролидир.
Жамоа ва
е�шлар уларнинг бир-бирига богликлиги гоят даражада
чексиздир. Чунки одам шахс сифатида тугилмайди, уиндивид сифатида
дунега келади. Одамлар яъни ота-оналар, атрофдаги кишилар билан булган
мулокотда, узаро муносабатларда шахсга айланади. Бу нарса ясли ешидаги
болалар орасида утказилган илмий тадкикотлар асосида исботланган. Агар
катта ешдаги одамлар бола билан муносабатда булмасалар, бола билан
“гаплашмасалар” ва уйнамасалар, у аклий ва хиссий тараккиет жихатдан
кескин суратда оркада колиб кетади.
Шахс онг эгаси булган одамдир, онг эса факат табиий ходисалар
оламинигина акс эттириб колмай, балки шахс инсоният тажрибаси асосида
тупланган нарсалар илан муносабатда буладиган ижтимоий онг
махсулотларини хам акс эттиради. Абдулла Кодирий, Чулпон, Усмон Носир
кабилар мактаб укувчиси шахсини таркиб топишига таъсир курсатишда
унинг якин кариндошлари ва хамкасбларининг таъсир курсатишидан
колишмайди. Бола уйинга адабий кахрамонга таклид килишига интилиши,
мунозараларда катнашиши буларнинг хаммаси мактаб укувчиси шахсини
фаолигининг намоен булишидир.
Бола шахсини таркиб топиши жамоада амалга ошади. Бундан бола аввало
узи хакида учинчи шахс тилидан гапиради. Масалан: “Акидани уйнагиси
келяпти”. Ундан кейин болани уз-узини англашининг содда шакли сифатида
уз характер хислатларини англаш юзага келади. Лекин факат
е�шлар
жамоасининг бошка аъзолари билан буладиган муносабатдагина боланинг уз-
узини англаши жамоада уз ролини англаш даражасигача кутарилади.
Бошкалар уни “яхши” еки “
е�мон” деб бахо беришларини тушунгандан
кейингина бола уз-узига бахо беришни урганади. Мана шундай йул билан
таклид килиш юзага келади. Аввал киска муддатли баъзан тасодифий жараен
сифатида, ундан сунг эса жамоанинг етарли даражада фаол таъсир курсатиши
туфайли шахснинг хислати сифатида уз-узини танкид килиш хислати юзага

келади. Шунинг учун тарбиянинг муваффакиятли шартларидан бири -
шахсни “жамоада ва жамоа оркали таркиб топтиришдир”.
Усмир уз тенгкурлари, жамоа хаети ва фаолиятида фаол иштирок этиб,
жамоа манфаатларини кузлаб яшашига хамда уз хатти-харакатларини ана шу
жамоага буйсундиришга урганади. Укувчи факат жамоада ва жамоа таъсири
остида жамоа узаро бирдамлик муносабатлар тажрибасини, ижтимоий
йуналишни тараккий эттириш, шахс ва жамият уртасидаги тугри
муносабатлар тажрибасини эгаллайди. Жамоадан ташкарида бундай
сифатларни умуман тарбиялаб булмайди. Шунингдек, етнгхурлар жамоаси
шахснинг барча ижобий сифатларини (камтарлик, виждонийлик, каътийлик,
уз-узини тута билиш ва х.к.) таркиб топтириш ва тараккий эттиришга таъсир
курсатади. Жамоа ялковлик, худбинлик, ичи коралик, куркоклик, уз-узини
тута билмаслик, икки юзламачиликни фош килиб ташлайди.
Муваффакиятсизликдан гангиб колмасликка кумаклашади, узини йукотиб
куйиш, тушкунлик ва узига булган ишончни йукотишга йул куймайди, яъни
е�шлар уз тенгкурлари жамоасини узини кузгуда кургандек булади. Узининг
яхши ва
е�мон хислатларини ва жамоадошларнинг яхши ва е�мон сифатларини
билиб олиш билан бирга уларга ва хар кандай хислатларга ижобий
е�ки
салбий муносабатни акс эттирадилар.
II Ёшларнинг узига хос хусусиятлари турлича булиши сабабли жамоанинг
хам ташкил топиши ва унинг фаолияти унга богликдир. Чунки жамоанинг
йуналиши факат жамоада таркиб топади. Шунинг учун жамоа узаро
муносабатлар ва жамоа фаолият тажрибаси шунчаки, катъийликни эмас,
балки жамоакатъийлигини, шунчаки камтарликни эмас, балки жамоа
камтарлигини таркиб топтиради. Жамоа тарбиявий таъсирининг асосий
томони шундаки, у тарбия субъекти сифатида намо
е�н булади.
Ёшлар жамоасини ташкил килишда катталарнинг жамоа
куллабкултиклайдиган талабларидан жамоада уз аъзоларига мустакил
равишда хамда уз ташаббуси билан талаблар куйишга ва уларни
бажарилишини назорат килишга ута олиш, катталарнинг бевосита педагоглик
таъсирида жамоа оркали таъсир курсатишига утиши мухим ахамиятга эга.
Ёшлар жамоасининг асосий вазифаси - жамоа ижтимоий фойдали
фаолиятини ижтимоий ха
е�т ва ижтимоий ахлок тажрибасини йулга куйишдан

иборатдир. Чунки, бунинг асосида юксак ижтимоий ахамиятга эга булган
максадларга интилиш хисси тарбияланади, комил инсоннинг хислатлари
хосил булади.
Усмирлар айникса катта мактаб е�шидаги укувчиларнинг жамоасига
нисбатан бачканалик ва хиралик билан васийлик килиш ярамайди, ташкил
топган
е�шлар жамоасининг йил сайин усиб бораетган маънавий кучларга
ишониш лозим. Анча етук ва тажрибали кишилар томонидан курсатилган
ердам, бериладиган маслахат зарурдир, хатто катта мактаб ешидаги
укувчиларга хам катта ешдаги дуст ва маслахатчи, мехрибон, гоявий
жихатдан чиниккан мураббий лозим.
Мураббий рахбар жамоанинг ахил, жуда инок жипсланган булишига,
шунингдек унинг гоявий йуналишига, соглом жамоа фикрига, танкид ва
узузини танкидга жамоанинг хар бир аъзосига нисбатан юксак талабчанликка
эга булган жамоа булишига эришиши лозим. Агар жамоа олдига ижтимоий
фойдали ва айни вактда кизикарли максад куйиладиган булса, ижобий
сифатлар таркиб топиши мумкин. Кизикарли максад куйиш жуда мухимдир,
чунки усмирлар ва айникса кичик мактаб
е�шидаги болалар бу максад
ижтимоий ахамиятга эга булганлиги учунгина унга хамиша хам
кизикавермайдилар. Тарбиячининг вазифаси ва ундан келиб чикадиган
махорати бирор вазифани укувчиларга уларни кизиктирадиган килиб куя
олишида, унинг ижтимоий фикри факат тушунарли булибгина колмасдан,
балки якин, кадрли, нимаси биландир шахсий килиб тушунтира олишда хам
куринади.
Ёшлар жамоасини ташкил топиши албатта унинг ташкилотчиси, уни
эътикод ва дун
е�каришига богликдир. Ёшлар жамоаси уз лидери ва унинг
оркасидан борадиган
е�шларнинг хатти-харакатларига хам богликдир.
Маълумки, хозирги кунда мустакил Узбекистоннинг мустакиллигини кура
олмаган кишилар узига хос ва максади хусуматдан иборат булганлар
жамоаси хезбут-тахрир, ваххобийлик каби жамоалар пайдо булди. Бу жамоа
купрок корпорация тарикасида пайдо булиб
е�шларни тугри йулдан
адаштирмокдалар. Бизнинг асосий максадимиз бу йулдан адашган
е�шларни
тугри йулга солишдан иборатдир. Ёшлар жамоасини ташкил килишда:
• е
�шларни е�ш хусусиятларини хисобга олиш;

• уларни жамоа учун жавобгарликка ва узаро е�рдамга
одатлантириб бориш;
• жамоани жипслаштириш ва бирлаш1тиришга эътибор бериш;
• жамоада уз бурчини англашга, мажбуриятни хис килишга
ургатиб бориш мухимдир.

Хулоса
Ёшларни жамоа учун тайерлашда:
1.Уларни жамоат оркали инсон хакикий инсон булиши мумкинлигини;
2. Жамоадаги кишилар гурухининг максад ва вазифалари бир
булишини;
3. Улар жамоадагилар билан бир тан, бир жон булиб яшаши
лозимлигини;
4. Жамоанинг муваффакияти – сенинг хам муваффакиятинг
булиши;
5. Жамоада бир-бирини ташвиши, кувончи сенинг хам ташвиш ва
кувончинг эканлигини тушунтириш лозим. Хаммадан хам хакикий
жамоа уз Ватани учун содик булиши ва “Юртим деб, элим деб жон
куйдириши” лозимлигини англаш мухимдир.
Жамоа оркали
е�шларни тарбиялашда бола, усмир ва успирин узини
кузгуда кургандек хис килиши мухимдир. Чунки
е�шлар хакикий жамоадагина
узини-узи англайди, камчилик ва ютуклари, салбий ва ижобий сифатларини
фарклайди, жамоадаги идеал кишилардан урнак олади, уларга ухшашликка
харакат килади, узини-узи тарбиялаш имконига эга булади. Узузини
тарбиялаш эса инсоннинг ахлокий сифатидир. Унда
е�шлар узини-узи кулга
олади, салбий сифатларидан холи булишига яхши сифатларни узида
шакллантиришга харакат килади. Бу эса жамоанинг шахс шаклланишига
ижобий таъсир этишидир.

Ёшларни шахс сифатида шаклланишида е�шлар уртасида утказиладиган
тарбиявий тадбирлар катта рол уйнайди. Чунки
е�шлар уртасида
утказиладиган, айникса мактабларда уюштирилган тадбирлар - жипслашган
болалар жамоасини ташкил этишда мухим воситалардан биридир.
Укувчиларни жамоа килиб жипслаштириш учун даставвал умумий максад
булиши керак, хамманинг манфаатига тугри келадиган, бутун синф учун
умумий иш булиши максадга мувофик. Кейин жамоа орасида ишларни аник
таксим килиш ва уни бажарилишини мунтазам равишда текшириш лозим.
Бунда хамма бир киши эканлиги сезилиб туриши лозим. Бу мактаб
жамоатчилик топширигини яхши бажарган синф, мактаб шарафи (хозирги
кунда бундай тадбирлар махаллаларда хам утказилиши максадга мувофик),
синф учун, мактаб ва махалла учун фахрланиш нималигини тушуниб олиш
имконини беради. Мактабларда, махаллаларда, кечалар, эрталиклар,
экскурсиялар, байрамларни биргалашиб утказиш
е�шлар жамоасини тузишга
ва уни мустахкамлашга ердам беради.
Мактабдаги
е�шларни хамжихат жамоа килиб уюштиришда мактаб
деворий газетаси катта рол уйнайди. Чунки газеталарда
е�шларнинг
(марказий, шахар, район
е�шлар газетаси хам), дарсларни узлаштириш,
е
�шларнинг узаро ва катталар билан муносабати, мехнатга муносабати, ютук
ва камчиликларини еритиши уларни узини англаш, узига узи бахо бериш
каби сифатларни шакллантиради. Хар бир ешнинг гоявий-си
е�сий савияси,
билимларни яхши узлаштириши, онгли интизомли, жамоатчилик онгининг
ташкил топиши, жамоат учун фойдали малакалар хосил килиш ва умумий
ривожланиш кабилар муваффакият билан хал этилади. Агар
е�шлар учун чоп
этиладиган газеталар тугри йулга куйилган такдирда, у
е�шлар жамоасини
тузишининг мухим воситасига айланади.
Мактабда мактаб жамоасини уюштириш,
е�шлар камолот жамгармасида
булиб турадиган йигилишлар хам шахс шаклланишида катта ахамиятга
эгадир. Йигилишлар
е�шларнинг фукаролик бурчини англаш хиссини
устиради, уларни танкид ва уз-узини танкидга ургатади. Ёшларнинг
йигилишида энг долзарб ва энг кизикарли масалалар буйича бахслашиш
уларда ха
е�тий эътикод ва дун е�карашнинг баркарор шаклланишига таъсир
килади ва мухокама килинадиган масалалар юзасидан умумий бир фикрга

келиш, факт ва мулохазаларни тахлил килиш ва ундан тегишли хулосалар
чикаришга имкон тугилади.
Ёшларни жипслашган жамоа килиб бирлаштиришнинг мухим
воситаларидан бири е�шларни ижтимоий фойдали мехнатга жалб килишдир.
Биргалашиб мехнат килиш жара
е�нида е�шларда ахлокий жихатдан мухим
булган купгина фазилатлар хосил булади. Ёшлар жамоа булиб мехнат
килишлари натижасида жамоанинг кандай кучга эга эканлигини
тушунадилар, кийинчиликларни енгишга ва бошлаган ишни охиригача
етказишга урганадилар. Ижтимоий ишлар
е�шларнинг масъулият хисларини
кучайтиради, жамоатчилик туйгуларини мустахкамлайди, уларни жамоада
узаро муносабатларга ургатади.
Ёшларнинг умумий бир максадга интилишлари, гоявийлиги, ижтимоий-
си
е�сий фаолликлари, Узбекистоннинг Мустакиллигига кушган хиссалари,
орзулари -
е�шлар жамоасини ташкил топиши ва унда е�шларнинг комил инсон
шаклида шаклланиши
е�шлар жамоасини тузишга асос булади.
Ёшларни хамжихат жамоа килиб жипслаштиришда авлод-
аждодларимиз, ота-боболаримиз мерос килиб колдирган билимларни
эгаллаш, санъатимизнинг, маданиятимизнинг сирларини урганиш, узбек
халкининг ажойиб ананаларидан фойдаланиш хамда уларни
е�шлар онгига
синдириш катта ахамиятга эгадир.
Узбек халкининг энг яхши анъаналари катталарни хурмат-иззат килиш,
мехмондустлик, увол ва ундан куркиш, узаро хамкорлик , хашар йули билан
битмаган ишларни жамоа булиб битириш, катталар билан саломлашиб утиш,
карияларга
е�рдам бериш, йул бериш, кулини куксига куйиб сурашиш, туй ва
маросимларда
е�рдамлашиш каби куплаб ишларга хайрихохлик билдиришни
ва уларни
е�шлар онгига сингдириш - бу кундалик ха е�тимиз жара е�нида, е�шлар
билан узаро муносабатлар, рузнома ва ойномалар сахифаларида, айнан жахон
эшиттиришларида доимо олиб борилиши максадга мувофикдир.

Фойдаланилган адабиётлар:
1. Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида” ги Қонуни. Тошкент,
1997.
2. Ўзбекистон Республикаси “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури”.
Тошкент, 1997.
3. Э.Ғозиев. Психология. Т.: 2006 й
4. Нишоналиева У. Турсунов И. Педагогика курси. Тошкент,
5. 1996.
6. Педагогика Н.Ғайбуллаев ва бошқаларнинг маърузалар матни. Тошкент,
2001.
7. Р.Мавлонова ва бошқалар. Педагогика. Тошкент: Ўқитувчи, 2001.
8. А.Мунавваров. Педагогика. Тошкент. Ўқитувчи. 1996 й
9. Н.Саидахмедов. Педагогик технологиялар. Т. 2005й

Шахсни жамоада тарбиялаш технологияси

Sotib olish