Dokument ma'lumotlari

Narxi 28000UZS
Hajmi 44.1KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 14 May 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Pedagogika

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

14 Sotish

Shaxs tarbiyasida pedagogik texnologiyalardan foydalanish

Sotib olish
1Mavzu Shaxs tarbiyasida pedagogik texnologiyalardan foydalanish Mundarija Kirish …………………………………………………………………………. I BOB. Shaxs tarbiyasining nazariy asoslari 1.1. Shaxs tarbiyasining mohiyati va uning pedagogik asoslari ……………… 1.2. Pedagogik texnologiyalarning shaxs tarbiyasidagi o‘rni ………………… 1.3. Pedagogik texnologiyalar orqali shaxs shakllanishi ……………………… II BOB. Shaxs tarbiyasida pedagogik texnologiyalarning amaliy qo‘llanilishi 2.1.Shaxs tarbiyasida zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo‘llash tajribalari ……………………………………………………………………….. 2.2.Tarbiya jarayonida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish …………………………………………………………………….. 2.3.Shaxs tarbiyasida pedagogik texnologiyalardan foydalanishning istiqbollari ……………………………………………………………………… Xulosa ………………………………. …………………………………………. Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………… 2 Kirish Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Bugungi kunda ta’lim tizimida yuksak ma’naviyatli, axloqiy barqaror, ijtimoiy faol, zamonaviy tafakkur egasi bo‘lgan shaxsni tarbiyalash davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biridir. Ta’lim-tarbiya jarayonida pedagogik texnologiyalarni qo‘llash ushbu maqsadga erishishda muhim vosita sifatida qaralmoqda. Shaxs tarbiyasi avvallari asosan an’anaviy metodlarga asoslangan bo‘lsa, hozirgi vaqtda zamonaviy pedagogik yondashuvlar orqali natijadorlikka erishish imkoniyati ortmoqda. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev bu borada shunday deydi: “Bugungi kunda bizga eng keraklisi – zamonaviy bilim va tarbiyaga ega bo‘lgan, Vatanga sadoqatli yoshlar.” Ushbu nuqtai nazardan kelib chiqib aytish mumkinki, shaxs tarbiyasini zamonaviy pedagogik texnologiyalar bilan uyg‘unlashtirish dolzarb masalalardan biridir. 1 Innovatsion texnologiyalar, interfaol metodlar, axborot-kommunikatsiya vositalarining tarbiya jarayoniga tatbiq etilishi yosh avlodda mustaqil fikrlash, axloqiy immunitet, ijtimoiy faollik kabi muhim fazilatlarni shakllantiradi. Davlatimiz rahbari tomonidan ilgari surilgan beshta muhim tashabbus, milliy dasturlar va strategiyalar ham pedagogik jarayonga texnologik yondashuvlarni tatbiq etish zaruratini kuchaytirmoqda. Shu sababli, shaxs tarbiyasida pedagogik texnologiyalardan foydalanish masalasi nafaqat dolzarb, balki zaruriy ehtiyojga aylangan. Bu mavzu orqali nafaqat nazariy jihatlar o‘rganiladi, balki amaliyotga yo‘naltirilgan samarali yechimlar ishlab chiqiladi. Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Shaxs tarbiyasi masalasi tarixan o‘zbek va jahon pedagogikasida doimiy e’tiborda bo‘lib kelgan. Ilk 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. 2020-yil 24-yanvar. // president.uz 3o‘rta asrlarda yashab o‘tgan allomalar – Abu Nasr Forobiy, Ibn Sino, Bahovuddin Naqshband va boshqa mutafakkirlar o‘z asarlarida shaxs tarbiyasining mohiyatiga to‘xtalib o‘tishgan. Jadid ma’rifatparvarlari – Mahmudxo‘ja Behbudiy, Abdulla Avloniy, Munavvarqori Abdurashidxonovlar esa tarbiyani milliy-ma’naviy qadriyatlar bilan uyg‘unlashtirishga harakat qilganlar. Mustaqillik yillarida shaxs tarbiyasiga doir nazariy va amaliy izlanishlar chuqurlashdi. Ayni mavzu yuzasidan Q. Yo‘ldoshev, B. Qodirov, N. Aminova, S. Usmonova kabi olimlarning ilmiy ishlari mavjud. Pedagogik texnologiyalar masalasida esa I. Lerin, V. Bespalko, G. Selevko kabi xorijiy mutaxassislar bilan bir qatorda O‘zbekistondan M. Xodjiyev, N. To‘raxo‘jayev, A. Turg‘unboyevalarning ishlari muhim manba hisoblanadi. Shunga qaramay, aynan texnologiyalar orqali shaxs tarbiyasining istiqbollari to‘liq o‘rganilmagan bo‘lib, bu mavzu kengroq tahlil va amaliy tadqiqotni talab qiladi. Kurs ishi mavzusining ahamiyati Shaxs tarbiyasi – har bir jamiyat taraqqiyotining poydevori sanaladi. Shu sababli, uni samarali tashkil etish jamiyatning kelajagiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu kurs ishi aynan tarbiya jarayoniga zamonaviy yondashuv – pedagogik texnologiyalarni olib kirish orqali shaxs rivojiga ijobiy ta’sir ko‘rsatish yo‘llarini o‘rganishga xizmat qiladi. Pedagogik texnologiyalar yordamida o‘quvchilarda mustaqil qaror qabul qilish, muloqot madaniyati, ijtimoiy mas’uliyat va hamkorlik kabi fazilatlar shakllanadi. Shu bois bu mavzuni o‘rganish ta’lim sohasidagi yangiliklarga mos ravishda pedagogik amaliyotni takomillashtirishga yordam beradi. Mavzuning amaliy ahamiyati shundaki, u orqali muallimlar, tarbiyachilar va ota-onalar uchun aniq tavsiyalar va yondashuvlar ishlab chiqiladi. Bu esa o‘z navbatida yosh avlod tarbiyasining sifati va samaradorligini oshiradi. Kurs ishi mavzusining obyekti – o‘quvchi shaxsi va uning tarbiya jarayonidagi shakllanishidir. 4Kurs ishi mavzusining predmeti – pedagogik texnologiyalar orqali shaxs tarbiyasining mazmuni, usullari va shakllaridir. Kurs ishi mavzusining maqsadi – shaxs tarbiyasini samarali tashkil etishda pedagogik texnologiyalarning tutgan o‘rni, ularning amaliy qo‘llanilishi va ta’sir doirasini o‘rganish, tahlil qilish va takliflar ishlab chiqishdan iborat. Kurs ishi mavzusining vazifalari - Shaxs tarbiyasining nazariy asoslarini yoritish; Pedagogik texnologiyalar tushunchasini ochib berish; Texnologiyalarning shaxs tarbiyasidagi o‘rnini tahlil qilish; Amaliyotda qo‘llanilayotgan texnologiyalarning turlari bilan tanishtirish; Shaxs tarbiyasida AKTdan foydalanish imkoniyatlarini ko‘rsatish; Tarbiya jarayonida texnologiyalarni takomillashtirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish. Kurs ishi mavzusining metodlari Kurs ishida quyidagi metodlardan foydalanilgan: Tahliliy metod – mavjud ilmiy manbalarni o‘rganish; Taqqoslash metodi – an’anaviy va zamonaviy yondashuvlarni solishtirish; Empirik metod – amaliy tajribalarni tahlil qilish; Modellashtirish metodi – texnologik yondashuvlarning qo‘llanish shakllarini tavsiflash; Umumlashtirish metodi – o‘rganilgan bilimlar asosida xulosalar chiqarish. Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish qismi, ikki asosiy bob, har bir bobda uchta kichik bo‘lim, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. 5I BOB. Shaxs tarbiyasining nazariy asoslari 1.1. Shaxs tarbiyasining mohiyati va uning pedagogik asoslari Shaxs tarbiyasi – insonning individual va ijtimoiy jihatdan kamol topishiga yo‘naltirilgan murakkab, tizimli, ko‘p bosqichli va uzluksiz jarayondir. Tarbiya – bu insoniyat tajribasini, qadriyatlarini, axloqiy-me’yoriy yondashuvlarini yangi avlodga o‘tkazish vositasi bo‘lib, u orqali jamiyat o‘z taraqqiyoti va barqarorligini ta’minlaydi. Aynan shaxs tarbiyasi orqali insonda kerakli fazilatlar – halollik, mas’uliyat, vatanparvarlik, insonparvarlik, mehnatsevarlik, ijtimoiy ong va madaniyat shakllanadi. Tarbiya jarayoni shunchaki odob-axloq qoidalarini o‘rgatish emas, balki har bir insonning ongini uyg‘otish, qalbini tarbiyalash va jamiyat oldidagi o‘rnini anglatishga qaratilgan tizimdir. 2 Shaxsning shakllanishi biror hodisa yoki biryoqlama ta’sirlar bilan emas, balki ko‘p faktorli, uzluksiz jarayon bilan amalga oshadi. Pedagogik nuqtai nazardan bu jarayon o‘quvchi yoki tarbiyalanuvchining yoshlik davridan to voyaga yetguncha, hatto hayotining barcha bosqichlarida davom etadi. Tarbiya har bir insonning ichki dunyosini boyitib, uni jamiyatning faol, mas’uliyatli, axloqli va ongli a’zosiga aylantiradi. Pedagogikada shaxs tarbiyasi uch asosiy darajada – bilish, tushunish va qabul qilish orqali amalga oshadi. Bilim orqali tarbiyalanuvchi kerakli axborotni oladi, tushunish orqali uni ongli ravishda idrok etadi, qabul qilish orqali esa uni amaliy hayotga tadbiq etadi. Bu esa shaxsni to‘laqonli, yetuk inson qilib shakllantiradi. Shaxs tarbiyasi pedagogikaning asosiy kategoriyalaridan biri hisoblanadi. U tarbiya va o‘qitish jarayonining ajralmas qismidir. Tarbiya shaxsga ta’sir ko‘rsatuvchi tashqi va ichki omillarni uyg‘unlashtirgan holda faoliyat yuritadi. 2 Yo‘ldoshev Q. – Pedagogik texnologiyalar nazariyasi va amaliyoti. – Toshkent: O‘qituvchi, 2018. 6Tashqi omillarga oilaviy muhit, maktab, mahalla, ommaviy axborot vositalari kirsa, ichki omillarga bolaning individual xususiyatlari, dunyoqarashi, qiziqishlari va ehtiyojlari kiradi. Ana shu ichki va tashqi omillar o‘zaro ta’sir qilgan holda shaxsni shakllantiradi. Tarbiya pedagogik tizimda alohida reja asosida olib borilishi, izchil va uzluksiz bo‘lishi lozim. Bu jarayonda o‘qituvchi va tarbiyachilarning roli beqiyos bo‘lib, ular bolalarning tarbiyaviy holatini muntazam kuzatib, ularga mos yondashuvlarni ishlab chiqishlari zarur. Pedagogik asosda olib borilgan shaxs tarbiyasi ko‘proq sistemali yondashuv, individual yondashuv va faoliyatga asoslangan yondashuvlarni o‘z ichiga oladi. Sistemali yondashuvda tarbiya bir butun tizim sifatida qaraladi – bunda maqsad, mazmun, shakl, vosita va natijalar uyg‘unlashadi. Individual yondashuvda har bir bolaning o‘ziga xos jihatlari inobatga olinadi. Faoliyatga asoslangan yondashuvda esa tarbiya orqali bola muayyan faoliyatga jalb etilib, unda shaxsiy sifatlar, ijtimoiy ko‘nikmalar shakllantiriladi. Shunday qilib, pedagogik asosda tarbiya faqat ma’lumot berish emas, balki har tomonlama kamol topgan shaxsni voyaga yetkazish tizimidir. O‘zbek pedagogika maktabi doirasida shaxs tarbiyasiga oid ko‘plab yondashuvlar mavjud. Jumladan, jadid pedagoglari Mahmudxo‘ja Behbudiy, Abdulla Avloniy, Munavvarqori Abdurashidxonov o‘z davrida shaxs tarbiyasini ma’naviyat, bilim, madaniyat va kasb-hunar bilan uyg‘un holda shakllantirish zarurligini ta’kidlaganlar. Ularga ko‘ra, “tarbiya berilmagan xalq – yo‘qsil, taraqqiy etmaydigan xalqdir”. Zamonaviy pedagogika fanida esa shaxs tarbiyasining nazariy asoslari O‘zbekistonlik olimlar – Q. Yo‘ldoshev, B. Qodirov, N. Aminova, S. Usmonova va boshqa tadqiqotchilar tomonidan chuqur o‘rganilgan. Bu olimlarning ta’kidlashicha, tarbiya jarayoni o‘qitishdan ajralmas holda kechishi kerak, aks holda bilim tarbiyaviy asosdan mahrum bo‘ladi. 7Shaxs tarbiyasi nafaqat maktabda, balki oilada, jamiyatda, keng ijtimoiy muhitda shakllanadi. Shu bois pedagogik yondashuvda tarbiya faqat o‘qituvchining ishi emas, balki ota-ona, mahalla, jamoatchilikning ham mas’uliyatli ishi sifatida qaraladi. Hozirgi ta’lim tizimida shaxs tarbiyasi faqat axloqiy me’yorlarni o‘rgatish emas, balki o‘quvchini mustaqil fikrlovchi, mas’uliyatli, ijtimoiy faol shaxs sifatida kamol toptirishga qaratilgan. Shuning uchun pedagogik asoslarda tarbiya jarayonining maqsadi – insonning ichki dunyosini uyg‘otish, ongini ravshanlashtirish, unga hayotiy va ijtimoiy yo‘nalish berishdan iborat bo‘ladi. Tarbiya jarayoni shaxsda ijobiy his-tuyg‘ular, axloqiy fazilatlar va ijtimoiy me’yorlarga sodiqlikni shakllantiradi. Bu jarayon o‘z ichiga milliy qadriyatlar, insonparvarlik, adolat, vatanparvarlik, ekologik madaniyat, mehnatga hurmat, o‘z-o‘zini boshqarish, muloqot madaniyati kabi qator tarkibiy qismlarni oladi. Bu jihatlar pedagogik konsepsiyada alohida e’tibor markazida turadi. Shaxs tarbiyasining bosh maqsadi – ijtimoiy foydali faoliyatga layoqatli, ma’naviy barkamol, axloqli, mas’uliyatli, o‘z fikrini ochiq bayon eta oladigan, yangiliklarga ochiq, ijtimoiy moslashuvchan shaxsni voyaga yetkazishdir. Pedagogik asosda shakllangan tarbiya tizimi ta’lim bilan birgalikda olib borilgandagina o‘z samarasini beradi. Tarbiya va ta’lim bir butun jarayon sifatida qaraladi, ular o‘zaro uyg‘un holda amalga oshirilganda shaxs rivoji mukammal bo‘ladi. Bugungi kunda bu ikki yo‘nalishni birlashtirgan holda shaxsga yo‘naltirilgan, kompetensiyaga asoslangan yondashuvlar rivoj topmoqda. Bu esa shaxs tarbiyasini samarali tashkil etish, zamon bilan hamnafas va ijtimoiy mas’uliyatli avlodni shakllantirishda muhim bosqich hisoblanadi. 1.2. Pedagogik texnologiyalarning shaxs tarbiyasidagi o‘rni Bugungi zamon ta’limida pedagogik texnologiyalar – bu nafaqat bilim berish, balki shaxsni ma’naviy va axloqiy jihatdan tarbiyalash vositasiga 8aylangan. Pedagogik texnologiyalar ta’lim-tarbiya jarayonini rejalashtirish, tashkil qilish va nazorat qilishga ilmiy asoslangan, tizimli yondashuvdir. Ular yordamida nafaqat bilim, balki tarbiya sifatini oshirish, natijadorlikka erishish, o‘quvchi shaxsini kompleks rivojlantirishga erishiladi. Zamonaviy jamiyatda shaxs tarbiyasi – bu faqat axloqiy qoidalarni o‘rgatish emas, balki hayotiy vaziyatlarda to‘g‘ri qaror qabul qila oladigan, ijtimoiy mas’uliyatli, yetuk insonni shakllantirish demakdir. Shu bois, pedagogik texnologiyalarning shaxs tarbiyasidagi o‘rni beqiyosdir. Ular orqali tarbiya jarayonining rejaliligi, izchilligi, natijadorligi va shaxsga yo‘naltirilganligi ta’minlanadi. Masalan, interfaol metodlar yordamida o‘quvchining fikrini erkin ifoda etishi, muammoli vaziyatlarda o‘z pozitsiyasini bildirishi, qaror qabul qilishi, boshqa fikrlarni tinglashi, ya’ni ijtimoiy faolligi ortadi. Ayniqsa, loyihaviy metod, klaster usuli, debat, aqliy hujum kabi texnologiyalar orqali o‘quvchilar nafaqat bilim oladi, balki muloqot madaniyati, mas’uliyat, jamoaviylik kabi ijtimoiy fazilatlarni ham egallaydi. 3 Pedagogik texnologiyalar shaxs tarbiyasini faollashtiradi, ya’ni o‘quvchi passiv ishtirokchi emas, balki faol subyektga aylanadi. U o‘z fikrini bildiradi, o‘rganadi, tahlil qiladi, baholaydi va xulosa chiqaradi. Shu jihatdan qaraganda, pedagogik texnologiyalar orqali olib borilayotgan tarbiya faoliyatga asoslangan yondashuv bo‘lib, u shaxsning mustaqil rivojlanishini ta’minlaydi. Bu esa bolada o‘ziga ishonch, javobgarlik, qiziqish va tashabbuskorlikni shakllantiradi. Masalan, o‘quvchilar orasida tashkil etilgan loyiha asosidagi faoliyatlar – ekologik loyihalar, ijtimoiy tashabbuslar, ijodiy tanlovlar shaxsni jamiyatga foydali a’zo bo‘lishga yo‘naltiradi. Pedagogik texnologiyalar tarbiya jarayonini faqatgina ma’ruza yoki nasihat shaklida emas, balki faoliyat, muloqot, ijtimoiy tajriba asosida olib 3 Qodirov B. – Shaxs tarbiyasi va uni takomillashtirish yo‘llari. – Samarqand: Zarafshon, 2019. 9borishga imkon beradi. Bu esa yoshlarning tarbiyaviy jarayonda faol ishtirok etishiga sharoit yaratadi. Bugungi kunda O‘zbekiston ta’lim tizimida “shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim” tamoyiliga muvofiq tarzda har bir o‘quvchining individual qobiliyatlarini inobatga olgan holda tarbiyaviy texnologiyalar qo‘llanilmoqda. Bu texnologiyalar o‘z mohiyatiga ko‘ra shaxsni o‘rganish, yo‘naltirish, rivojlantirish va baholash kabi ketma-ket bosqichlarda shakllantirilgan. Pedagogik texnologiyalar faqat tarbiyachi yoki o‘qituvchining harakatlarini tartibga solmaydi, balki o‘quvchining ichki dunyosiga ta’sir o‘tkazadi. Ayniqsa, shaxsning axloqiy-psixologik jihatlarini shakllantirishda bu texnologiyalar nihoyatda muhimdir. Masalan, treninglar, rolli o‘yinlar, bahs-munozaralar orqali o‘quvchining empatiya, tushunish, baholash, o‘zini boshqarish, muloqot ko‘nikmalari rivojlanadi. Bu fazilatlar esa bevosita shaxsning tarbiyalanganlik darajasini belgilaydi. Shaxs faqat bilim bilan emas, balki ijtimoiy jihatdan to‘laqonli inson bo‘lishi kerak, bunday natijaga esa zamonaviy texnologiyalar yordamida erishish mumkin. Yana bir muhim jihat shundaki, pedagogik texnologiyalar yordamida shaxs tarbiyasi tizimli nazorat va monitoring ostida olib boriladi. Har bir bosqichda o‘quvchining tarbiyaviy rivojlanish darajasi, qiziqishlari, ehtiyojlari va muammolari aniqlanadi. Bu esa individual yondashuvga asoslanadi. Demak, har bir bola uchun mos tarbiya uslubi tanlanadi. Shu tarzda shaxsda axloqiy-me’yoriy qarashlar, ijtimoiy moslashuvchanlik, mas’uliyat, tashabbuskorlik kabi sifatlar mustahkamlanadi. Pedagogik texnologiyalarning bu xususiyati ularni shunchaki ta’lim vositasi emas, balki shaxs tarbiyasining muhim komponentiga aylantiradi. Tarbiya jarayonida qo‘llaniladigan texnologiyalar o‘quvchilarni hayotiy muammolarni hal qilishga tayyorlaydi. Ularda real vaziyatlar asosida qaror qabul qilish, baholash va tanlash ko‘nikmasi shakllanadi. Aynan shu jihat pedagogik texnologiyalarning eng muhim pedagogik ahamiyatidir. O‘quvchi 10o‘z hayotini anglaydi, o‘z yo‘lini tanlaydi va ijtimoiy vaziyatlarda o‘zini qanday tutishni o‘rganadi. Bu shaxsning ijtimoiy hayotda muvaffaqiyatli bo‘lishiga zamin yaratadi. Shunday qilib, pedagogik texnologiyalar orqali nafaqat bilimli, balki tarbiyali, mas’uliyatli va mustaqil fikrlovchi shaxs kamol topadi. Bugungi kunda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) ham shaxs tarbiyasida keng foydalanilmoqda. Masalan, multimediali vositalar, animatsiyalar, videodarslar, onlayn interaktiv mashg‘ulotlar orqali yoshlarning e’tiborini jalb qilish, ularni axloqiy qadriyatlar bilan tanishtirish, hayotiy saboqlarni ko‘rsatish imkoniyati mavjud. Bu esa shaxsning ma’naviy dunyosini zamonaviy vositalar orqali boyitishga xizmat qiladi. Shu bilan birga, axborot texnologiyalaridan foydalanishda milliy qadriyatlar, madaniyat va ma’naviyat asosida yondashish zarur. Zero, tarbiya bu – faqat axborot emas, balki ruhiy uyg‘otish, ongli shakllanishdir. O‘zbekiston ta’lim tizimida pedagogik texnologiyalarning tatbiq etilishi davlat darajasida qo‘llab-quvvatlanmoqda. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev ta’kidlaganidek: “Yangi O‘zbekiston – bu yangi maktab, yangi ta’lim, yangi tarbiya demakdir.” Bu fikr bevosita shaxs tarbiyasida yangicha, texnologik yondashuvlarni joriy etish zaruratini bildiradi. Tarbiyada samarali texnologiyalarni qo‘llash nafaqat o‘quvchini, balki o‘qituvchining ham faoliyatini jonlantiradi, yangicha metodik kompetensiyalarni shakllantiradi. Bu esa butun ta’lim tizimining rivojiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. pedagogik texnologiyalar shaxs tarbiyasida strategik ahamiyatga ega. Ular orqali nafaqat bilim beriladi, balki tarbiyaviy ta’sir kuchaytiriladi, shaxsning ichki dunyosi boyitiladi, ijtimoiy tajriba orqali hayotga tayyorlanadi. Ularning asosiy o‘ziga xos jihati – tarbiyani shunchaki “nasihat” yoki “og‘zaki ta’lim” darajasida emas, balki faol, interaktiv va natijador jarayonga aylantirishidir. Bu esa shaxs kamoloti uchun muhim poydevordir. 1.3. Pedagogik texnologiyalar orqali shaxs shakllanishi 11Shaxs shakllanishi – bu insonning aqliy, axloqiy, ijtimoiy, estetik va ruhiy jihatdan yetuklashuvi, o‘zini jamiyatda anglash, o‘z o‘rnini topish, qadriyatlarni egallash va ijtimoiy faoliyatda ishtirok etishga tayyor bo‘lish jarayonidir. Ushbu jarayon o‘z-o‘zidan yoki tasodifiy emas, balki maqsadli, izchil va tizimli tarbiya asosida, pedagogik vositalar va texnologiyalar orqali shakllanadi. Shaxs kamolotida pedagogik texnologiyalarning o‘rni beqiyos bo‘lib, ular shaxs rivojini ongli, bosqichma-bosqich va samarali yo‘l bilan boshqarishga xizmat qiladi. Pedagogik texnologiyalar shaxsga yo‘naltirilgan, ijtimoiy faol, axloqiy yetuk va o‘zini boshqara oladigan insonni tarbiyalash imkoniyatini yaratadi. Bunda texnologiyalar faqat dars berishning texnik vositalari emas, balki shaxs rivojini boshqaruvchi vosita sifatida qaraladi. Ular yordamida o‘quvchi yoki tarbiyalanuvchi o‘z ichki dunyosini anglaydi, o‘z qobiliyatlarini namoyon etadi, ijtimoiy tajriba orttiradi va hayotga tayyorlanadi. Masalan, muammoli vaziyatlar, rolli o‘yinlar, hayotiy topshiriqlar asosida tashkil etilgan mashg‘ulotlar orqali o‘quvchi real hayotdagi muammolarga duch keladi va ularga o‘zi yechim izlaydi. Shaxs shakllanishida faqat nazariy bilimlar yetarli emas. Bugungi ta’lim sharoitida faqat bilim berish emas, balki uni hayotiy holatlarda qo‘llay olish, ijtimoiy moslashish, qaror qabul qilish, jamoada ishlash kabi ko‘nikmalarni rivojlantirish dolzarb hisoblanadi. Bunday ko‘nikmalar aynan pedagogik texnologiyalar asosida rivojlanadi. Masalan, “debat” texnologiyasi o‘quvchilarda tanqidiy fikrlash, o‘z fikrini asosli himoya qilish, mulohaza yuritish, tinglash va murosaga kelish madaniyatini shakllantiradi. Bu esa nafaqat bilim, balki axloqiy va madaniy jihatdan yetuk shaxsni shakllantirishga xizmat qiladi. Shaxs shakllanishi uzluksiz jarayondir. U maktabgacha yoshdan boshlanib, maktab, kasb-hunar ta’limi, oliy ta’lim va hayotiy tajriba bosqichlarida davom etadi. Har bir bosqichda foydalaniladigan pedagogik 12texnologiyalar o‘ziga xos, moslashtirilgan va shaxsga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak. Maktabgacha ta’limda o‘yin asosidagi texnologiyalar, boshlang‘ich ta’limda ko‘rgazmalilik, vizual va eshitish orqali ta’sir etuvchi texnologiyalar, o‘rta va oliy ta’limda esa muammoli ta’lim, loyiha metodi, ijodiy topshiriqlar, mustaqil ta’lim texnologiyalari muhim ahamiyat kasb etadi. Shaxs kamolotida axloqiy tarbiya, estetik tarbiya, ekologik tarbiya, mehnat tarbiyasi, ma’naviy-ruhiy tarbiya kabi yo‘nalishlar mavjud. Har bir yo‘nalishda pedagogik texnologiyalarni to‘g‘ri tanlash va qo‘llash natijasida o‘quvchining ko‘ngliga ta’sir etish, uni ezgulik sari yo‘naltirish, unda ijobiy fazilatlarni rivojlantirish mumkin bo‘ladi. Masalan, “fishbone” yoki “klaster” texnologiyalari orqali axloqiy tushunchalar tahlil qilinadi, asosiy sabab- oqibatlar aniqlanadi va bolalarda axloqiy tahlil qilish qobiliyati paydo bo‘ladi. Shaxsni shakllantirishda eng muhim jihat – o‘z-o‘zini anglash, o‘ziga baho berish, o‘z imkoniyatini bilish va uni to‘g‘ri yo‘naltira olishdir. Bu ko‘nikmalarni rivojlantirish uchun refleksiya asosidagi texnologiyalar – “konsepsiya kartasi”, “Venn diagrammasi”, “o‘zini tahlil qilish varaqasi” kabi vositalar qo‘llaniladi. O‘quvchi o‘z bilimini, faoliyatini, munosabatini tahlil qiladi, o‘zidagi kamchilik va ustunliklarni ko‘radi, shu asosda o‘z shaxsini rivojlantirishga harakat qiladi. Bunday texnologiyalar shaxsda mustaqillik va mas’uliyat hissini mustahkamlaydi. 4 Shaxs shakllanishida kommunikativ kompetensiyalar ham muhim rol o‘ynaydi. Bugungi kunda yoshlar orasida muloqot qilish, fikr almashish, jamoada ishlash, boshqalarning fikrini hurmat qilish, empatiya kabi ijtimoiy fazilatlar zarur bo‘lib bormoqda. Bunday fazilatlar o‘rgatilmaydi, balki sharoit yaratilib, tajriba orqali o‘zlashtiriladi. Bu esa faqat interaktiv va ko‘p tomonlama o‘zaro ta’sirga asoslangan pedagogik texnologiyalar yordamida amalga oshadi. “Jamoaviy loyiha”, “munozarali dars”, “ijodiy ish” kabi texnologiyalar orqali o‘quvchilarning muloqot madaniyati shakllanadi. 4 Usmonova S. – Pedagogik texnologiyalar asoslari. – Toshkent: Fan va texnologiya, 2021. 13Shaxsning shakllanishida ota-ona, jamiyat, muhitning o‘rni katta bo‘lsa- da, maktab va o‘qituvchi asosiy yo‘naltiruvchi kuch hisoblanadi. O‘qituvchi tomonidan tanlangan texnologiya shaxsning shakllanish sifatini belgilaydi. To‘g‘ri tanlangan texnologiya – bu bolaning o‘zini anglashga, o‘z imkoniyatini namoyon qilishga yordam beradigan vositadir. Shu jihatdan o‘qituvchi nafaqat bilim beruvchi, balki tarbiyachi, maslahatchi, motivatsiyalovchi va shaxs rivoji yo‘lida yo‘lboshchi bo‘lishi kerak. U texnologiyalarning mohiyatini, vazifasini, natijasini oldindan belgilab, ularni maqsadli qo‘llashi kerak. Zamonaviy texnologiyalar orasida “Kichik guruhlarda ishlash”, “Portfolioga asoslangan o‘qitish”, “O‘yinli metodlar”, “Raqamli interaktiv vositalar” shaxsning rivojlanishiga ko‘maklashuvchi eng qulay yondashuvlardandir. Ular o‘quvchini faollikka undaydi, motivatsiyasini oshiradi, mustaqil qaror qabul qilishga o‘rgatadi. Ayniqsa, o‘quvchining faolligini baholashda “reytingli baholash”, “o‘zaro baholash”, “o‘z-o‘zini baholash” kabi texnologiyalar tarbiyaviy va psixologik jarayonlarni uyg‘unlashtiradi. 5 Shaxsni shakllantirishda milliy qadriyatlarga asoslangan texnologiyalar alohida o‘rin tutadi. Masalan, xalq og‘zaki ijodidan, maqollar, hikmatli so‘zlar, tarixiy shaxslar hayoti asosida tuzilgan tarbiyaviy mashg‘ulotlar orqali shaxsda milliy g‘urur, vatanga sadoqat, ajdodlarga hurmat hissi uyg‘otiladi. Bu texnologiyalar orqali shaxsda tarixiy ong, madaniy o‘zlik, fuqarolik pozitsiyasi shakllanadi. Shu bois, texnologiyalarni tanlashda ularning milliylikka mosligini ham inobatga olish muhimdir. pedagogik texnologiyalar shaxsni kompleks rivojlantirish, uni ijtimoiy hayotga tayyorlash, o‘z o‘rnini topishiga yordam berish vositasidir. Bu texnologiyalar orqali o‘quvchida bilim, ko‘nikma, axloqiy sifatlar, muloqot madaniyati, tanqidiy fikrlash, o‘ziga ishonch, mustaqil fikr yuritish, ijtimoiy faollik va 5 Usmonova S. – Pedagogik texnologiyalar asoslari. – Toshkent: Fan va texnologiya, 2021. 14mas’uliyat hissi shakllanadi. Shaxs shakllanishi, demak, texnologiyalar orqali harakatga aylangan tarbiya jarayonidir. Pedagogik texnologiyalar shaxsni shakllantiruvchi “asosiy mexanizm” sifatida ta’lim va tarbiya integratsiyasini ta’minlaydi. I bob bo‘yicha xulosa Shaxs tarbiyasi har qanday jamiyat taraqqiyotining asosiy poydevoridir. Ushbu bobda shaxs tarbiyasining mohiyati, uning pedagogik asoslari va bu jarayonda pedagogik texnologiyalarning tutgan o‘rni chuqur tahlil qilindi. Tarbiya jarayoni nafaqat ma’naviy, balki ijtimoiy, ruhiy va intellektual rivojlanish vositasi ekanligi ta’kidlandi. Ayniqsa, zamonaviy pedagogik texnologiyalar shaxsni har tomonlama rivojlantirishda, unga ijtimoiy tajriba va axloqiy qarorlar qabul qilish qobiliyatini singdirishda muhim vositaga aylangani aniqlandi. Texnologiyalar orqali o‘quvchi passiv emas, balki faol ishtirokchiga aylanadi. Shunday qilib, bu bobdan chiqadigan xulosa shuki – shaxsning shakllanishi tasodifiy emas, balki maqsadli, texnologik asoslangan pedagogik jarayon orqali yuzaga chiqadi. Har bir pedagog zamon bilan hamnafas bo‘lishi, zamonaviy metodlarni puxta egallab, tarbiyada amaliyotga tadbiq etishi zarur. Tarbiya – bu faqat so‘z bilan emas, balki ongli ta’sir bilan, texnologik yondashuv bilan shakllanadigan murakkab, ammo zaruriy jarayondir. 15II BOB. Shaxs tarbiyasida pedagogik texnologiyalarning amaliy qo‘llanilishi 2.1. Shaxs tarbiyasida zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo‘llash tajribalari Bugungi kunda ta’lim tizimining asosiy vazifalaridan biri – bilim berish bilan birga shaxsni har tomonlama yetuk inson qilib tarbiyalashdir. Ayniqsa, ijtimoiy, axloqiy, ma’naviy va fuqarolik sifatlarining rivojlanishi zamonaviy pedagogik texnologiyalar yordamida tashkil etilayotgan tarbiyaviy faoliyat orqali kuchayadi. Amaliy tajribalar shuni ko‘rsatadiki, texnologiyalar asosida olib borilgan tarbiya an’anaviy usullarga nisbatan ko‘proq natija beradi. Sababi, bu texnologiyalar o‘quvchining faolligini oshiradi, uni mustaqil fikrlashga, tanqidiy yondashishga, o‘z fikrini asoslashga o‘rgatadi. Shaxs tarbiyasini texnologiyalar orqali tashkil etish tajribasi hozirda nafaqat umumta’lim maktablarida, balki kollej, texnikum, oliy ta’lim muassasalarida ham keng ommalashmoqda. 6 Maktab amaliyotida shaxs tarbiyasi yo‘nalishida qo‘llanilayotgan asosiy texnologiyalardan biri bu – interfaol metodlardir. Jumladan, “Aqliy hujum”, “Klaster”, “Insert”, “Debat”, “Fishbone” kabi texnologiyalar orqali o‘quvchilar faqat tayyor axborotni eslab qolmasdan, balki fikrlaydi, tahlil qiladi, bahslasha oladi. Masalan, axloqiy tarbiya soatlarida “Insert” texnologiyasi orqali o‘quvchilardan o‘qigan matnidan chiqargan xulosalari, o‘z fikrlari va savollarini yozib borish so‘raladi. Bu esa ularda tanqidiy fikrlash, ijtimoiy hodisalarga munosabat bildirish, o‘z pozitsiyasini shakllantirish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. 7 6 Xasanboyeva M. – Tarbiya jarayonida interfaol usullarni qo‘llash. – Toshkent: Ilm Ziyo, 2022. 7 Aminova N. – Zamonaviy ta’limda shaxsga yo‘naltirilgan yondashuv. – Nukus: Bilim, 2020. 16Shaxs tarbiyasida qo‘llaniladigan zamonaviy pedagogik texnologiyalar Texnologiya nomi Tarbiya jarayonidagi roli Aqliy hujum (Brainstorming) O‘quvchilarning mustaqil fikrlashini rivojlantiradi, axloqiy mavzularda tezkor g‘oya bildirishga o‘rgatadi. Klaster texnologiyasi Axloqiy tushunchalar, qadriyatlar orasidagi bog‘liqlikni topish, shaxsiy xulosa chiqarish imkonini beradi. Insert texnologiyasi Matnli axloqiy ma’lumotni o‘qib, unga shaxsiy munosabat bildirish, fikrni tahlil qilishni o‘rgatadi. Debat (munozara) texnologiyasi Ijtimoiy va axloqiy masalalarda bahs yuritish, murosaga kelish, fikrni asosli himoya qilishni rivojlantiradi. Fishbone (tuxumchalik sxemasi) Muammolarni sabab-oqibat asosida tahlil qilish, axloqiy masalalarning yechimini topishga yo‘naltiradi. Loyiha asosida o‘qitish Shaxsiy va jamoaviy javobgarlikni shakllantiradi, hayotiy masalalarda faol ishtirokni ta’minlaydi. Rolli o‘yinlar O‘quvchilarga turli ijtimoiy rollarni sinab ko‘rish imkonini beradi: ota, ona, do‘st, rahbar, hal qiluvchi shaxs. Trening texnologiyalari Jamoada ishlash, muloqot, o‘zini anglash, empatiya, o‘zini nazorat qilish kabi shaxsiy fazilatlarni rivojlantiradi. Venn diagrammasi Axloqiy tushunchalar yoki vaziyatlarni taqqoslash va umumlashtirish orqali shaxsiy xulosaga kelishga yordam beradi. Case-study (vaziyatli tahlil) Hayotiy ijtimoiy vaziyatlarda qanday yo‘l tutish kerakligini tahlil qilish orqali axloqiy qaror chiqarish ko‘nikmasini hosil qiladi. AKT texnologiyalari Tarbiyani interaktiv va qiziqarli usulda yetkazish, 17shaxsda ma’naviy tushunchalarni jonlantirishga xizmat qiladi. Yana bir keng tarqalgan tajriba – bu loyihaviy metodlar asosida tashkil etiladigan tarbiyaviy tadbirlardir. Misol uchun, “Men va mening oilam” mavzusidagi loyiha orqali o‘quvchilar o‘z oilasi, qadriyatlari, ajdodlari haqida ma’lumot to‘plashadi, taqdimotlar tayyorlashadi. Bu jarayonda nafaqat axborot yig‘iladi, balki shaxsda oilaparvarlik, ajdodlarga hurmat, ijtimoiy qadriyatlarni asrash hissi shakllanadi. Shu bilan birga, “Atrof-muhitga e’tibor”, “Biz kelajakka mas’ulmiz” kabi loyihalar orqali ekologik madaniyat, fuqarolik mas’uliyat kabi fazilatlar tarbiyalanadi. Tarbiya jarayonida keng qo‘llanilayotgan texnologiyalardan yana biri – bu rolli o‘yinlar. Ushbu texnologiya orqali o‘quvchilar turli ijtimoiy vaziyatlarga mos rollarni bajarib, real hayotga yaqin tajribani orttiradilar. Masalan, “Do‘stlik nima?”, “Adolatli bo‘lish osonmi?” kabi mavzularda o‘tkaziladigan rolli o‘yinlar shaxsda empatiya, murosaga kelish, boshqalar nuqtai nazarini tushunish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Bu esa yoshlarning jamiyatga ijtimoiy moslashishini osonlashtiradi. Zamonaviy ta’lim muassasalarida shaxs tarbiyasini qo‘llab-quvvatlash uchun AKT (axborot-kommunikatsiya texnologiyalari) keng tatbiq etilmoqda. Masalan, tarbiyaviy videoroliklar, animatsion materiallar, elektron darsliklar, onlayn viktorinalar orqali o‘quvchilarning e’tiborini jalb qilish, ularning ichki dunyosiga ta’sir ko‘rsatish imkoniyati oshadi. Ayniqsa, axloqiy mavzularni bolalar uchun qulay va tushunarli vositalar yordamida tushuntirish ko‘proq samaradorlik beradi. Bu texnologiyalar yordamida o‘quvchilar individual yoki guruhda ishlashadi, fikr almashadilar, mustaqil qaror chiqaradilar. Tajriba shuni ko‘rsatadiki, zamonaviy pedagogik texnologiyalar yordamida tashkil etilgan tarbiyaviy faoliyatda o‘quvchilar o‘zlarini erkin his qiladilar, o‘z fikrini ochiq aytishga odatlanadilar, o‘z ustida ishlashni o‘rganadilar. 18Ayniqsa, tarbiyaviy mashg‘ulotlarda bolalarni fikrlatishga, savol berishga va tahlil qilishga undovchi metodlar ularning shaxsiy rivojlanishiga kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Bu esa tarbiya samaradorligini oshiradi. Shaxs tarbiyasida qo‘llanilayotgan texnologiyalar ichida muammoli o‘qitish metodi ham muhim o‘rin tutadi. Bu metod asosida o‘quvchilarga axloqiy, hayotiy masalalar bo‘yicha savollar beriladi va ular javob topishga undaladi. Bu jarayon ularni mustaqil fikrlashga, ijtimoiy vaziyatlarni baholashga va ongli qaror qabul qilishga o‘rgatadi. Muammoli yondashuv orqali bola “nima uchun?”, “qanday qilib?”, “nimaga asoslanib?” kabi savollar bilan fikr yuritishga odatlanadi. Amaliy tajribalar ko‘rsatadiki, shaxs tarbiyasida pedagogik texnologiyalarni tatbiq etish o‘quvchilar o‘rtasida ijtimoiy munosabatlarni yaxshilaydi, guruhda ishlash madaniyatini shakllantiradi, empatiya, hurmat, birdamlik, mas’uliyat kabi fazilatlarni rivojlantiradi. Bularning barchasi tarbiyaning asosiy maqsadi bo‘lgan yetuk, axloqiy barkamol, ijtimoiy faol shaxsni shakllantirishga xizmat qiladi. 8 Bugungi kunda nafaqat maktablarda, balki maktabdan tashqari muassasalarda – bolalar markazlari, oromgohlar, yoshlar klublarida ham pedagogik texnologiyalar asosida tarbiyaviy faoliyatlar yo‘lga qo‘yilmoqda. Ushbu amaliy ishlar yoshlarni ijtimoiy faol, tashabbuskor, vatanparvar bo‘lishga yo‘naltiradi. Har bir texnologiya o‘zining afzalliklari bilan ajralib turadi. Muhimi – o‘qituvchi va tarbiyachi bu texnologiyalarni to‘g‘ri tanlab, o‘quvchilarning yoshi, ehtiyoji va darajasiga mos tarzda qo‘llay bilishidir. shaxs tarbiyasida zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo‘llash amaliyoti o‘z samarasini bermoqda. Ular orqali nafaqat bilim, balki tarbiya, axloq, ijtimoiy tajriba, mas’uliyat hissi shakllanmoqda. Har bir o‘qituvchi va tarbiyachi texnologiyalarni ongli va maqsadli qo‘llasa, u holda ta’lim-tarbiya 8 Selevko G.K. – Sovremennye obrazovatelnye texnologii. – Moskva: Narodnoe obrazovanie, 2005. 19jarayoni yanada samarali va natijali bo‘ladi. Pedagogik texnologiyalar bu borada shunchaki vosita emas, balki shaxsni shakllantiruvchi kuchli omildir. 2.2. Tarbiya jarayonida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish Zamonaviy dunyoda texnologiyalar hayotimizning barcha sohalariga chuqur kirib kelmoqda. Ayniqsa, ta’lim va tarbiya sohasida axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) muhim rol o‘ynayapti. Tarbiya jarayoni – bu faqat og‘zaki targ‘ibot emas, balki yoshlarning ongiga, qalbiga va e’tiqodiga ta’sir etuvchi, hayotga tayyorlovchi murakkab psixologik-pedagogik tizimdir. Bu tizimni samarali tashkil etishda zamonaviy AKT vositalaridan foydalanish dolzarb masalaga aylanmoqda. Chunki bugungi o‘quvchilar raqamli dunyo bilan chambarchas bog‘langan avloddir. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari – bu kompyuter, planshet, mobil telefon, internet, taqdimot dasturlari, interaktiv doska, elektron darsliklar, videodarslar va boshqa raqamli vositalar majmuasidir. Ushbu texnologiyalar yordamida nafaqat o‘quv materiallari, balki axloqiy, ma’naviy, estetik tarbiya uchun mo‘ljallangan resurslar ham o‘quvchilarga yetkaziladi. Bu vositalarning afzalligi shundaki, ular o‘quvchini jalb etadi, ko‘rish, eshitish, tahlil qilish orqali tarbiyaviy ta’sir kuchini oshiradi. Masalan, animatsion videoroliklar yordamida insonparvarlik, do‘stlik, vatanparvarlik, halollik kabi fazilatlarni o‘quvchiga sodda, lekin chuqur mazmunda yetkazish mumkin. Tarbiya jarayonida AKTdan foydalanish, birinchi navbatda, o‘quvchi e’tiborini jalb qilish, uni faollashtirish, mavzuga qiziqtirish vositasidir. Ma’lumki, zamonaviy o‘quvchi og‘zaki ma’ruzalarni tinglashga kamroq qiziqadi. Ular uchun tasvirli, harakatli, ovozli axborot samaraliroq ta’sir qiladi. Shu sababli, o‘qituvchi yoki tarbiyachi tarbiyaviy mashg‘ulotlarda multimediali vositalardan – slaydlar, videolar, interaktiv topshiriqlar, elektron testlar kabi vositalardan foydalanishi tavsiya etiladi. Bu metod orqali bolalar 20tarbiya mavzusini nafaqat tinglaydi, balki uni tasavvur qiladi, his qiladi va baholaydi. Misol uchun, axloqiy tarbiya darsida “Halollik – eng katta boylik” mavzusida qisqa metrajli video tomosha qilish, so‘ngra ushbu voqeani muhokama qilish orqali o‘quvchilarda mustahkam ijtimoiy qarashlar shakllanishi mumkin. Shu bilan birga, o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga o‘rgatish, o‘z pozitsiyasini bildirish, bahs qilish va xulosa chiqarishga yo‘naltirish mumkin. Bu orqali shaxs tarbiyasi faqat passiv qabul qilish emas, balki faol fikrlash va hayotga tatbiq qilish bosqichiga ko‘tariladi. 9 AKT yordamida tarbiyaviy o‘yinlar tashkil qilish ham juda samarali usullardan biridir. Masalan, axloqiy qadriyatlarga oid “Kim tez, kim to‘g‘ri?”, “To‘g‘risi qaysi?”, “Sen bo‘lsang qanday qilarding?” kabi onlayn viktorinalar orqali o‘quvchilarning axloqiy qarashlarini mustahkamlash mumkin. Bu o‘yinlar orqali shaxsda tanlov qilish, muqobil fikrlar orasidan to‘g‘risini ajrata olish, fikrni asoslash kabi ko‘nikmalar rivojlanadi. Eng muhimi, bu jarayon bolalarga qiziqarli, zamonaviy va yodda qolarli bo‘ladi. AKT vositalari tarbiyaviy jarayonning metodik jihatlarini ham boyitadi. Internetdagi turli platformalar – YouTube, EduPage, Moodle, Google Classroom, Telegram kanallari orqali ma’naviy-ma’rifiy videolar, hikoyalar, maqolalar, elektron kitoblar, tarbiyaviy topshiriqlar tarqatilishi mumkin. O‘quvchilar esa ularga mustaqil kirib, kerakli axborotni o‘zlashtiradi. Shuningdek, ota-onalar bilan ham hamkorlikda onlayn muloqotlar o‘tkazish, tarbiyaviy maslahatlar berish, farzandlari tarbiyasi bo‘yicha fikr almashish imkoniyati tug‘iladi. Shaxs tarbiyasida AKTdan foydalanishning yana bir muhim jihati – vizual ta’sir orqali ongni shakllantirishdir. Masalan, “Qahramonlik”, “Adolat”, “Mehr”, “Vatanparvarlik”, “Do‘stlik” kabi mavzular asosida tayyorlangan 9 Shodmonov N. – Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va ta’lim. – Toshkent: O‘zMU nashriyoti, 2021. 21taqdimotlar, video tarjimalar, infografikalar o‘quvchida ijobiy his-tuyg‘ularni uyg‘otadi. Bu orqali tarbiyaviy ta’sir bevosita qalbga, ongga yo‘naltiriladi. Ayniqsa, bolalar psixologiyasida his qilish va ko‘rish orqali o‘zlashtirish kuchliroq bo‘lishi ilmiy jihatdan isbotlangan. Shu sababli, AKT vositalari – pedagogning tarbiyaviy arsenalida kuchli vosita sifatida xizmat qilmoqda. Raqamli texnologiyalar orqali tashkil etilgan tarbiya jarayonida shaxs faollashadi, motivatsiyasi ortadi, axloqiy qarorlar qabul qilishga tayyorlanadi. Shu bilan birga, zamonaviy texnologiyalar yordamida shaxsda mas’uliyat, tartiblilik, vaqtni rejalashtirish, o‘zini nazorat qilish, o‘z ustida ishlash kabi fazilatlar ham rivojlanadi. Masalan, Telegram orqali yuborilgan topshiriqlarni belgilangan vaqtda bajarish, elektron portfolioga o‘z ishlarini yuklash orqali o‘quvchi o‘z faoliyatini tartibga solishni o‘rganadi. Shuningdek, pandemiya sharoitida shakllangan masofaviy ta’lim tajribasi AKTning tarbiya jarayonida ham samarali qo‘llanilishi mumkinligini ko‘rsatdi. Onlayn suhbatlar, tarbiyaviy webinarlari, Zoom yoki Google Meet orqali o‘tkaziladigan sinfdan tashqari mashg‘ulotlar o‘quvchilar bilan aloqani saqlab turish, ularni tarbiyaviy faoliyatga jalb etishda muhim vosita bo‘ldi. Bu usul hozirda ham foydalanilmoqda va shaxsiy muloqotni yo‘qotmagan holda virtual tarzda tarbiya berish imkonini yaratmoqda. Shu bilan birga, shaxsiy bloglar, elektron kundaliklar, ijtimoiy tarmoqlar orqali ham tarbiyaviy ishlarni tashkil etish tajribalari ortib bormoqda. O‘qituvchining Telegram kanali yoki Instagram sahifasi orqali haftalik tarbiyaviy hikmatlar, savol-javoblar, o‘quvchilarning ijodiy ishlari e’lon qilinishi o‘quvchilarni rag‘batlantiradi, o‘z fikrini baham ko‘rishga undaydi. Bu esa ularning ijtimoiy faolligini oshiradi va shaxsiy rivojlanishiga xizmat qiladi. Shu bois, zamonaviy AKT vositalarini tarbiya jarayonida ongli, rejalashtirilgan, yosh xususiyatlariga moslashtirilgan tarzda qo‘llash har bir pedagogning muhim vazifasidir. Texnologiya o‘z-o‘zidan maqsad emas, balki vosita ekani unutmaslik lozim. Tarbiyada texnologiyalar shunchaki namoyish 22emas, balki shaxs qalbiga yo‘l topish, ongini uyg‘otish, axloqiy qarashlarini shakllantirish vositasi bo‘lishi kerak. tarbiya jarayonida AKTdan foydalanish – bu nafaqat yangilik, balki pedagogik ehtiyojdir. U nafaqat o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi muloqotni jonlantiradi, balki shaxsning ma’naviy rivojini ham quvvatlaydi. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari yordamida tashkil etilgan tarbiyaviy faoliyat har tomonlama samarali bo‘lib, yangi avlodni raqamli madaniyat, axloqiy ong va ijtimoiy faollik asosida shakllantirishda beqiyos imkoniyatlarni yaratadi. 2.3. Shaxs tarbiyasida pedagogik texnologiyalardan foydalanishning istiqbollari Bugungi tezkor o‘zgarayotgan zamon sharoitida tarbiya jarayoni ham yangilanishni, yangicha yondashuvlarni talab qilmoqda. Bu jarayonda pedagogik texnologiyalar shaxsni shakllantirishda asosiy vositaga aylangan. Tarbiya texnologiyalarini kelajakda yanada rivojlantirish va takomillashtirish o‘quvchi shaxsining har tomonlama kamol topishida muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki shaxsda faqat bilim emas, balki mustaqil fikr, ijtimoiy ong, axloqiy qarorlar qabul qilish qobiliyati, kommunikativ salohiyat, madaniyat va mas’uliyat singari sifatlar zamonaviy tarbiya vositalari orqali shakllanadi. Istiqbolda pedagogik texnologiyalarning shaxs tarbiyasida qo‘llanishi yanada interaktiv, raqamli va individual yondashuvga asoslanishi kutilmoqda. Eng avvalo, sun’iy intellekt (AI) yordamida individual shaxs tarbiyasini boshqarish, raqamli kuzatuv va baholash tizimlari orqali o‘quvchining axloqiy va ijtimoiy rivojini real vaqt rejimida monitoring qilish imkoniyati yuzaga kelmoqda. Masalan, shaxs tarbiyasining ma’lum mezonlari asosida elektron portfoliolar, psixologik testlar, muomala monitoringi kabi vositalar orqali o‘quvchining tarbiyaviy holati doimiy kuzatilib boriladi. Shuningdek, tarbiya jarayoniga virtual haqiqat (VR), kengaytirilgan haqiqat (AR) texnologiyalarini tatbiq etish orqali o‘quvchining tarbiya obyektlariga to‘g‘ridan-to‘g‘ri yaqinlashtirish, empatiya, anglash, qadriyatni chuqur his 23qilish imkoniyati yuzaga keladi. Misol uchun, VR texnologiyasi orqali “Mehnat qadri”, “Vatanparvarlik”, “Adolatli jamiyat” kabi mavzularda stsenariyli muhitlar yaratiladi. O‘quvchi o‘sha muhitda o‘zini his qiladi, tanlov qiladi, xulosa chiqaradi. Bu esa uni faqat bilim emas, balki ongli ijtimoiy hayot ishtirokchisiga aylantiradi. Bundan tashqari, istiqbolda blokcheyn texnologiyalari asosida tarbiya bo‘yicha o‘quvchi faoliyatining tarixiy jarayonini xavfsiz saqlash va baholash imkoniyati paydo bo‘ladi. Bu usul orqali har bir bolaning tarbiyaviy faoliyati, ishtiroklari, natijalari va rivojlanish bosqichlari shaffof raqamli tizimda qayd etilib boriladi. Bu esa o‘qituvchi, psixolog, ota-ona va jamiyat o‘rtasidagi tarbiyaviy hamkorlikni mustahkamlashga xizmat qiladi. Tarbiya texnologiyalarining yana bir istiqbolli yo‘nalishi – emotsional intellekt (EQ) asosida texnologiyalarni ishlab chiqishdir. Yaqin yillarda tarbiyaviy mashg‘ulotlar aynan o‘quvchilarning hissiy holatini hisobga olgan holda tashkil etiladi. Bunda maxsus raqamli vositalar (masalan, hissiy javobni o‘lchovchi dasturlar) orqali o‘quvchining ruhiy-axloqiy holati aniqlanadi va shunga mos tarbiyaviy yo‘nalish tanlanadi. Bu shaxs tarbiyasini to‘liq individuallashtirish va samaradorlikni oshirishga xizmat qiladi. Istiqbolda pedagogik robotlar ham tarbiyaviy jarayonlarda ishtirok etishi mumkin. Masalan, kichik yoshdagi bolalarga axloqiy hikoyalar aytib beradigan, savol-javob qiladigan, emotsional aloqa o‘rnata oladigan robot- assistentlar yaratilmoqda. Bu texnologiyalar inson o‘rnini bosmaydi, balki o‘qituvchiga yordamchi sifatida xizmat qiladi. Ular yordamida bolalarning tarbiyaviy faoliyatga qiziqishi ortadi, interaktivlik kuchayadi va individual yondashuv ta’minlanadi. Yana bir istiqbolli yo‘nalish bu – mobil ilovalar asosida shaxsiy tarbiya platformalarini ishlab chiqishdir. Masalan, “Axloq maktabi”, “Yaxshi ishlar daftarim”, “Oila qadriyatlari” kabi ilovalar orqali o‘quvchilar har kuni kichik topshiriqlarni bajaradi, o‘zini baholaydi, oilaviy qadriyatlarni 24mustahkamlaydi, ijtimoiy loyihalarda ishtirok etadi. Bunday texnologiyalar o‘quvchini faol tarbiyalovchi subyektga aylantiradi. Kelgusida xalq pedagogikasiga asoslangan sun’iy intellekt tizimlari ishlab chiqilishi mumkin. Bu tizimlar milliy qadriyatlar, urf-odatlar, maqollar, dostonlar asosida bola bilan muloqot qiladi, tarbiyaviy maslahatlarga yo‘naltiradi. Natijada, texnologiyalar zamonaviy bo‘lsa-da, ularning ma’naviy negizi milliy qadriyatlar asosida shakllanadi. Bu shaxsda milliylik, vatanparvarlik, o‘zligiga hurmat tuyg‘ularini uyg‘otishga xizmat qiladi. Boshqa bir muhim istiqbol bu – ota-onalar bilan onlayn pedagogik hamkorlik texnologiyalarini kengaytirishdir. Maxsus platformalarda ota-onalarga farzandlarining tarbiyaviy holati, axloqiy rivoji, ijtimoiy moslashuvi, emotsional muvozanati haqida raqamli hisobotlar taqdim etiladi. Bu orqali ota-onalar o‘z farzandining tarbiyaviy jarayonida faol ishtirokchi bo‘lish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Tarbiya endi faqat maktabda emas, balki uydan turib ham texnologiyalar yordamida boshqariladi. 10 Istiqboldagi yondashuvlardan yana biri – interaktiv videomashg‘ulotlar asosida ijtimoiy-axloqiy simulyatsiyalar tashkil etishdir. Bu mashg‘ulotlarda o‘quvchi real hayotdagi vaziyatlarga duch keladi, tanlov qiladi, natijalarni ko‘radi. Bu orqali u axloqiy qaror chiqarishni o‘rganadi. Masalan, “O‘g‘rilik qildingmi?”, “Do‘stini xiyonat qilayaptimi?”, “Adolatli bo‘ldingmi?” kabi sahnalashtirilgan muammolar orqali o‘quvchi real hayotga tayyorlanadi. Shuningdek, tarbiya texnologiyalarining kelajagi inklyuzivlik tamoyiliga asoslanishi ham dolzarb. Har bir bola – nogironligi bo‘lsin, ehtiyojli oiladan bo‘lsin, farqi yo‘q – raqamli tarbiya texnologiyalaridan erkin foydalana olishi kerak. Shu sababli, texnologiyalarni loyihalashda har xil ehtiyojlarga mos variantlar yaratiladi. Bunda “tarbiya – hamma uchun” prinsipiga qat’iy amal qilinadi. pedagogik texnologiyalarning shaxs tarbiyasida qo‘llanilishi faqat hozirgi ehtiyoj emas, balki istiqbolli rivojlanish yo‘nalishidir. Kelgusida 10 Karimov S. – Shaxs taraqqiyotida pedagogik texnologiyalarning o‘rni. – Andijon, 2020. 25texnologiyalar orqali inson qalbiga chuqurroq kirish, shaxsiy fazilatlarni chuqurroq tahlil qilish, aniq natijadorlikka erishish mumkin bo‘ladi. Eng muhimi – texnologiya insoniylikdan ustun bo‘lmasligi, balki insoniylikni mustahkamlovchi vosita sifatida ishlatilishi zarur. II BOB bo‘yicha xulosa Shaxs tarbiyasida pedagogik texnologiyalarning amaliy qo‘llanilishi bugungi ta’limning eng dolzarb yo‘nalishlaridan biridir. Ushbu bobda zamonaviy metodlar, interfaol usullar va axborot texnologiyalari orqali shaxsni shakllantirish tajribalari keng yoritildi. Tajriba shuni ko‘rsatadiki, texnologiyalar orqali o‘quvchilar faollashadi, mustaqil fikrlaydi, jamiyatga tayyorlanadi. Ayniqsa, videoroliklar, interaktiv topshiriqlar, onlayn loyihalar tarbiyaviy ta’sirni kuchaytiradi. Kelgusida esa sun’iy intellekt, mobil ilovalar, VR vositalari bilan tarbiya yangi bosqichga ko‘tarilishi kutilmoqda. Muhimi, bu texnologiyalar shaxsga yo‘naltirilgan, inson qalbiga yetib boradigan vosita sifatida xizmat qilishi kerak. 26 Xulosa Shaxs tarbiyasi – har qanday jamiyat taraqqiyotining negizi bo‘lib, har bir insonning ma’naviy, axloqiy va ijtimoiy jihatdan yetuk bo‘lib shakllanishida hal qiluvchi o‘rin tutadi. Ushbu kurs ishida aynan shaxs tarbiyasini tashkil etishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarning ahamiyati, ularning amaliy imkoniyatlari va istiqbollari keng ko‘lamda yoritildi. Bugungi tez o‘zgarayotgan raqamli dunyoda an’anaviy tarbiya metodlari bilan cheklanib qolmasdan, zamonaviy interfaol usullar, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, loyiha asosida o‘qitish, muammoli vaziyatlarni tahlil qilish, trening va rolli o‘yinlar kabi texnologiyalar orqali o‘quvchining shaxsiy rivojiga ta’sir qilish mumkinligi isbotlandi. Shaxs tarbiyasida pedagogik texnologiyalar faqat yordamchi emas, balki boshqaruvchi vosita sifatida maydonga chiqmoqda. Bu texnologiyalar orqali bola faqat bilim emas, balki qadriyatlarni his qiladigan, ularni anglaydigan, hayotda qo‘llay oladigan ijtimoiy mavjudot sifatida shakllanadi. Ayniqsa, o‘quvchilarning mustaqil fikrlashi, qaror qabul qilishi, ijtimoiy faolligi, axloqiy qarashlari zamonaviy yondashuvlar orqali rivojlanadi. Tajriba shuni ko‘rsatmoqdaki, texnologiyalar bilan uyg‘unlashtirilgan tarbiya an’anaviy yondashuvlardan samaraliroq va chuqurroq ta’sir ko‘rsatadi. Kelajakda esa sun’iy intellekt, raqamli monitoring, shaxsiy tarbiya ilovalari, virtual haqiqat vositalari orqali tarbiya jarayoni yanada mukammal tus oladi. Muhimi, bu texnologiyalar insoniylikdan ustun bo‘lmay, aksincha uni rivojlantirishga xizmat qilishi kerak. Pedagogik texnologiyalarni maqsadga muvofiq, ongli va shaxsga yo‘naltirilgan tarzda qo‘llash – biz tarbiyalayotgan avlodni barkamol, axloqiy barqaror, vatanparvar va ijtimoiy mas’uliyatli inson bo‘lib voyaga yetkazishning kalitidir. 27Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyevning “Yangi O‘zbekiston strategiyasi” asari. – 2021. 2) “2022–2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”gi Prezident Farmoni, PF–60-son, 2022-yil 28- yanvar. 3) “Ta’lim sifatini oshirish va o‘qituvchining maqomini yuksaltirish to‘g‘risida”gi Prezident qarori, PQ–4310-son, 2019-yil 25-aprel. 4) “Raqamli ta’lim texnologiyalarini joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Prezident qarori, PQ–4884-son, 2020-yil 6-noyabr. 5) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 24-yanvardagi Oliy Majlisga Murojaatnomasi // president.uz 6) Yo‘ldoshev Q. – Pedagogik texnologiyalar nazariyasi va amaliyoti. – Toshkent: O‘qituvchi, 2018. 7) Qodirov B. – Shaxs tarbiyasi va uni takomillashtirish yo‘llari. – Samarqand: Zarafshon, 2019. 8) Usmonova S. – Pedagogik texnologiyalar asoslari. – Toshkent: Fan va texnologiya, 2021. 9) Aminova N. – Zamonaviy ta’limda shaxsga yo‘naltirilgan yondashuv. – Nukus: Bilim, 2020. 10) Xasanboyeva M. – Tarbiya jarayonida interfaol usullarni qo‘llash. – Toshkent: Ilm Ziyo, 2022. 11) Selevko G.K. – Sovremennye obrazovatelnye texnologii. – Moskva: Narodnoe obrazovanie, 2005. 12) Turg‘unboyeva A. – Kasbiy pedagogikaga kirish. – Toshkent: Fan, 2017. 13) Shodmonov N. – Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va ta’lim. – Toshkent: O‘zMU nashriyoti, 2021. 14) Alimov A. – Ma’naviy tarbiya asoslari. – Farg‘ona: Nodir, 2019. 2815) Karimov S. – Shaxs taraqqiyotida pedagogik texnologiyalarning o‘rni. – Andijon, 2020. 16) Navoiy A. – Mahbub ul-qulub. – Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot, 2016. 17) Vahobov A. – Ta’limda innovatsion texnologiyalar. – Toshkent: Fan va texnologiya, 2021. 18) Xasanov U. – Pedagogik diagnostika va monitoring. – Buxoro, 2020. 19) Xusanov N. – Axloqiy tarbiyaning zamonaviy metodlari. – Qarshi, 2021. 20) Jo‘rayev Sh. – Shaxs tarbiyasida ijtimoiy psixologik yondashuv. – Termiz: Ilm ziyo, 2022. 21) Muxammadiev A. – Pedagogik amaliyotda zamonaviy metodlar. – Toshkent: O‘zbekiston, 2021. 22) Norboyeva D. – Ta’limda axborot texnologiyalaridan foydalanish. – Toshkent: O‘qituvchi, 2020. 23) Karimova M. – Shaxsga yo‘naltirilgan pedagogika. – Toshkent: Fan va texnologiya, 2021. 24) Raxmonov E. – Zamonaviy darsning texnologik asoslari. – Navoiy, 2020. 25) To‘raxo‘jayev N. – Pedagogik innovatsiyalar va texnologiyalar. – Toshkent, 2019.

I BOB. Shaxs tarbiyasining nazariy asoslari
1.1. Shaxs tarbiyasining mohiyati va uning pedagogik asoslari
1.2. Pedagogik texnologiyalarning shaxs tarbiyasidagi o‘rni
1.3. Pedagogik texnologiyalar orqali shaxs shakllanishi
II BOB. Shaxs tarbiyasida pedagogik texnologiyalarning amaliy qo‘llanilishi
2.1. Shaxs tarbiyasida zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo‘llash tajribalari
2.2. Tarbiya jarayonida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish
2.3. Shaxs tarbiyasida pedagogik texnologiyalardan foydalanishning istiqbollari

Sotib olish