Bo’lajak o’qituvchilar pedagogik mahoratining nazariy va metodologik asoslari - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	13000UZS
Hajmi	42.8KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	22 Sentyabr 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Bo’lajak o’qituvchilar pedagogik mahoratining nazariy va metodologik asoslari

Sotib olish

O ZBEKISTON RESPUBLIKASIʻ
OLIY TA ‘LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
O ZBEKISTON - FINLANDIYA PEDAGOGIKA INSTITUTI
ʻ
MAKTABGACHA VA BOSHLANG’ICH TA’LIM
FAKULTETI
Bo’lajak o’qituvchilar pedagogik
mahoratining nazariy va metodologik
asoslari
MAVZUSIDAGI
1KURS ISHIKURS ISHI

MUNDARIJA
KIRISH .................................................................................................................................................... 3
I BOB. BOBUR SHAXSIYATINING PEDAGOGIK QARASHLARI ................................................................... 5
1.1. Zahiriddin Muhammad Bobur hayoti va ijodiga umumiy nazar ...................................................... 5
1.2. Boburning ma’rifatparvarlik g’oyalari va ularning tarbiyaviy mohiyati ........................................... 6
1.3. Bobur asarlarida axloqiy va estetik tarbiya masalalari .................................................................... 8
II BOB. BOBUR ASARLARIDA PEDAGOGIK MAHORAT UNSURLARI ....................................................... 11
2.1. “Boburnoma”da ta’lim va tarbiya haqidagi fikrlar ........................................................................ 11
2.2. Bobur poetikasida yosh avlodga murojaat va tarbiyaviy yo’nalishlar ........................................... 14
2.3. Boburning o’qituvchi shaxsiga bergan bahosi va ideallari ............................................................. 15
XULOSA ................................................................................................................................................ 25
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROʻYXATI .......................................................................................... 27
2

KIRISH
Zahiriddin Muhammad Bobur – o’z davrining buyuk siymolaridan biri,
tarixda sarkarda, shoir, adib, mutafakkir sifatida tanilgan yuksak shaxs bo’lib,
uning serqirra ijodi bugungi kun ilm-fani, ayniqsa, pedagogika sohasida chuqur
o’rganilishi muhimdir. Boburning asarlarida nafaqat tarixiy va adabiy, balki
tarbiyaviy, axloqiy, ma’naviy jihatlar chuqur o’z aksini topgan.
Aynan shuning uchun ham Bobur ijodi pedagogik qarashlar nuqtayi
nazaridan tahlil qilinib, bugungi zamonaviy ta’lim tizimiga mos holda tadbiq
etilishi dolzarb masalalardan biridir. Bobur o’z asarlarida yosh avlodga bo’lgan
mehr-muhabbatini, ularni ilmga, halollikka, vatanparvarlikka, mehnatsevarlikka
da’vat etuvchi g’oyalarini ifoda etadi.
U hayoti davomida bilimli, aql-zakovatli, ezgulik timsoli bo’lgan
shaxslarni qadrlagan va ularning ta’siri orqali jamiyat taraqqiy etadi, degan
fikrni ilgari surgan. Shunday yuksak fazilatlarni singdirgan
Bobur merosi pedagogik nuqtayi nazardan qanchalik muhim ekani uning
asarlariga chuqur yondashilganda yanada yaqqol namoyon bo’ladi. Ayniqsa,
“Boburnoma” kabi tarixiy va badiiy ahamiyatga ega bo’lgan asarda ta’lim-
tarbiyaviy qarashlarning to’la ifodasi mavjud bo’lib, zamonaviy o’qituvchi
uchun boy manba vazifasini o’taydi. Shu bilan birga, Boburning shaxsiyati va
fikrlari nafaqat tarixiy shaxs sifatida, balki pedagogik namuna sifatida ham yosh
avlodga o’rnak bo’lishi mumkin.
Kurs ishining dolzarbligi Bobur merosining tarbiyaviy va didaktik
qirralarini o’rganish orqali bugungi ta’lim-tarbiya jarayoniga moslashtirish
imkoniyatlarini tahlil qilishdan iborat.
Mazkur kurs ishining maqsadi – Zahiriddin Muhammad Boburning
pedagogik qarashlarini o’rganish, ularning mazmun-mohiyatini aniqlash va
zamonaviy ta’limda qo’llash imkoniyatlarini ochib berishdan iborat. Shu
maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar belgilab olindi:
3

1) Bobur hayoti va ijodini tarixiy-pedagogik nuqtayi nazardan o’rganish;
2) uning asarlaridagi ta’limiy va tarbiyaviy g’oyalarni tahlil qilish;
3) Boburning pedagogik qarashlarini zamonaviy pedagogik mahorat bilan
bog’lash;
4) Bobur ijodidan dars jarayonlarida foydalanish usullarini taklif etish.
Kurs ishining obyekti – Bobur hayoti va ijodi, predmeti esa – uning asarlarida
ifodalangan pedagogik fikrlar, ularning zamonaviy ta’lim-tarbiya tizimidagi
o’rni va ahamiyatidir.
Kurs ishi tarkibiy jihatdan uch bobdan iborat. Birinchi bobda Bobur
shaxsiyatining pedagogik qarashlari, hayoti va ma’rifatparvarlik g’oyalari tahlil
qilinadi.
Ikkinchi bobda esa Bobur asarlaridagi pedagogik mahorat unsurlari,
xususan, “Boburnoma”da ta’lim-tarbiya bilan bog’liq fikrlar, o’qituvchilik
ideallari ko’rib chiqiladi.
Uchinchi bobda Bobur ta’limotining zamonaviy pedagogik mahoratdagi
ahamiyati, uni ta’lim jarayoniga integratsiya qilish imkoniyatlari yoritiladi. Har
bir bobda Bobur qarashlarini zamonaviylik bilan bog’lovchi muhim jihatlar
keng tahlil etilib, kurs ishi umumiy pedagogik jarayonga ilmiy-amaliy hissa
qo’shadi.
4

I BOB. BOBUR SHAXSIYATINING PEDAGOGIK QARASHLARI
1.1. Zahiriddin Muhammad Bobur hayoti va ijodiga umumiy nazar
Zahiriddin Muhammad Bobur o’zbek xalqining tarixidagi eng mashhur
shaxslardan biri bo’lib, u buyuk sarkarda, iste’dodli adib va chuqur tafakkur
sohibi sifatida tanilgan. U 1483-yil 14-fevralda Andijonda tug’ilgan. Bobur
Temuriylar sulolasining vakili bo’lib, u buyuk ajdodi Amir Temurning
vatanparvarlik, harbiy mahorat va ilmga intilish an’analarini davom ettirgan.
Bobur yoshlik chog’laridanoq ilm-fanga, adabiyotga, tarixga, san’atga katta
qiziqish bilan qaragan. Uning ilmga bo’lgan qiziqishi faqat nazariy bilimlar
bilan cheklanmay, amaliy hayotda ham namoyon bo’lgan. U bolaligidan arab,
fors, turkiy tillarni puxta egallagan, Sharq adabiyoti va madaniyatining yirik
namoyandalari ijodini o’rganishga katta e’tibor qaratgan. Boburning hayoti va
faoliyati ko’p jihatdan siyosiy kurashlar bilan bog’liq bo’lsa-da, u o’zining
badiiy va ilmiy asarlari orqali ham insoniyat taraqqiyotiga beqiyos hissa
qo’shgan. Bobur 12 yoshida Farg’ona taxtiga chiqqanida, u yosh bo’lishiga
qaramay, boshqaruvda donolik va qat’iyat ko’rsatgan. Uning hayoti davomida
olib borgan siyosiy harakatlari, yurishlari, davlat qurishdagi harakatlari bilan bir
qatorda, madaniy-ma’naviy merosi ham juda boy. U “Boburnoma” asarida o’z
hayoti, o’z davrining siyosiy, ijtimoiy, madaniy va ma’naviy holati haqida
muhim tarixiy ma’lumotlarni qoldirgan. Bu asar nafaqat tarixiy yodgorlik
sifatida, balki pedagogik jihatdan ham ahamiyatlidir. Unda Boburning bilimga,
axloqqa, insoniylikka bo’lgan munosabati yaqqol ko’zga tashlanadi. Boburning
badiiy ijodi ham pedagogik g’oyalar bilan boyitilgan. Uning she’riy asarlari,
gazallari, ruboiylari insonning ichki dunyosini, ma’naviy poklikni, sabr-
qanoatni, mehr-shafqatni ulug’laydi. Ayniqsa, yoshlarni axloqiy yetuklikka,
sabrli, mehnatsevar, bilimli bo’lishga undovchi she’rlarida ko’plab tarbiyaviy
jihatlar mavjud. Bobur ijodi orqali u o’z zamonida insonni kamolot sari
yetaklovchi vosita sifatida ta’lim va tarbiyani eng muhim omil deb bilgan. Shu
nuqtai nazardan olib qaralganda, Bobur ijodini o’rganish nafaqat adabiy-estetik
5

qadriyat sifatida, balki tarbiyaviy ahamiyat kasb etuvchi boy pedagogik manba
sifatida ham muhimdir.
1.2. Boburning ma’rifatparvarlik g’oyalari va ularning tarbiyaviy mohiyati
Zahiriddin Muhammad Bobur o’z davrining eng yirik madaniyat va
ma’rifat namoyandalaridan biri sifatida nafaqat siyosiy arbob, shoir va harbiy
sarkarda, balki ziyoli inson, komil shaxs namunasi ham bo’lgan. Uning
ma’rifatparvarlik qarashlari “Boburnoma”, g’azallari va boshqa asarlarida
chuqur ifoda etilgan bo’lib, bu qarashlar o’sha davr jamiyati uchun ham,
bugungi kun uchun ham muhim tarbiyaviy manba sifatida xizmat qiladi. Bobur
ilm-fan va ma’rifatni inson hayotining mazmuni deb bilgan, bu esa uning hayoti
va ijodida ko’plab misollar bilan isbotlangan. U o’z davrida fan, madaniyat,
adabiyot, san’at va me’morchilikni rivojlantirishga katta e’tibor bergan.
Ayniqsa, Bobur yosh avlodni tarbiyalashda ularning qalbida yuksak axloqiy
fazilatlarni shakllantirish, ijtimoiy ong va tafakkur darajasini yuksaltirishga
alohida urg’u bergan.
Bobur o’z asarlarida ta’lim va tarbiyaning jamiyatdagi o’rni haqida
chuqur mulohazalar yuritgan. Uning fikricha, jamiyat taraqqiyotining asosi – bu
ilmli, ma’naviyatli va axloqiy yetuk insondir. Shu bois, u yoshlarni aql-idrok,
tafakkur va bilim olishga undab, ularni kitob o’qishga, mustaqil fikrlashga,
odob-axloqqa intilishga da’vat etgan. Uning g’azallarida ma’rifat, sabr-toqat,
kamtarlik, haqiqatparastlik kabi fazilatlar kuylangan bo’lib, bu fazilatlar har bir
shaxsning tarbiyaviy poydevoriga aylanishi kerakligi ta’kidlangan. Bobur
hayotida ilm olish faqat shaxsiy kamolot uchun emas, balki ijtimoiy mas’uliyat,
xalq oldidagi burch sifatida ham qaralgan.
Bobur o’zining siyosiy faoliyatida ham ma’rifatparvarlik g’oyalariga
asoslangan boshqaruv siyosatini yuritgan. U o’z davlatida maktablar,
kutubxonalar, madaniyat va ilm maskanlarini barpo etishga katta e’tibor bergan.
Bu orqali u aholining savodxonligini oshirish, bilimli va madaniyatli jamiyatni
6

shakllantirishga intilgan. Uning hukmronligi davrida adabiyot va san’at ravnaq
topgan, shoirlar, olimlar va san’atkorlar qo’llab-quvvatlangan.
Aynan mana shu jarayonlar orqali Bobur shaxsan o’zi namuna bo’lib,
ilm-fan va madaniyatga bo’lgan hurmatini amaliy faoliyati bilan isbotlagan.
Tarbiyaviy nuqtai nazardan qaraganda, Boburning g’oyalari yoshlar
qalbida vatanparvarlik, insonparvarlik, rostgo’ylik, halollik, saxovat, hurmat,
mehnatsevarlik kabi yuksak fazilatlarni shakllantirishda katta rol o’ynaydi.
Ayniqsa, bugungi zamon talablariga mos holda yoshlarda ma’naviy immunitetni
kuchaytirish, g’arazli mafkuralardan saqlash, ularni yurtga, millatga, ona tiliga
sadoqatli etib tarbiyalashda Bobur merosi katta pedagogik ahamiyatga ega.
Uning ijodi orqali o’quvchilarda fikrlash, tahlil qilish, ijobiy namunalarni qabul
qilish va ulardan hayotda foydalana olish ko’nikmalari shakllanadi.
Shuni ham alohida ta’kidlash kerakki, Boburning ma’rifatparvarlik
g’oyalari bugungi ta’lim-tarbiya tizimi uchun juda muhim g’oyaviy resurs
hisoblanadi. U yoshlarga faqat bilim berish emas, balki ularni tarbiyalash, komil
inson sifatida shakllantirish, ularning axloqiy-ma’naviy olamiga ijobiy ta’sir
ko’rsatish uchun boy tajriba va mazmunga ega. Ayniqsa, zamonaviy
pedagoglar, o’qituvchilar, tarbiyachilar Bobur asarlaridagi fikr-mulohazalarni
o’z kasbiy faoliyatida qo’llash orqali ta’lim-tarbiyani chuqurroq, mazmunan
boyroq va natijador qilishlari mumkin.
Xulosa qilib aytganda, Bobur ma’rifatparvarlik qarashlari o’z davrining
pedagogik tafakkuriga yangicha yo’sinda yondashgan, bugungi zamonda esa
yoshlar tarbiyasi uchun ulkan ma’naviy zamin vazifasini bajaradi. Uning
g’oyalari har qanday davr uchun dolzarb bo’lib qoladi, chunki ular insonning
komillikka intilishi, jamiyat taraqqiyotiga hissa qo’shishi kabi abadiy
qadriyatlarni o’zida mujassam etgan.
7

1.3. Bobur asarlarida axloqiy va estetik tarbiya masalalari
Zahiriddin Muhammad Bobur o’zining boy ijodiy merosi orqali faqat
tarixiy va badiiy asarlar yaratibgina qolmay, balki axloqiy va estetik tarbiya
masalalariga ham alohida e’tibor qaratgan. Uning asarlarida insoniy fazilatlar,
odob-axloq, go’zallikka muhabbat, kamtarlik, halollik, saxovat va ilmga intilish
kabi oliy qadriyatlar targ’ib etiladi. Bobur uchun axloqiy poklik va go’zallik
nafaqat inson shaxsiyatini shakllantirishda, balki jamiyat taraqqiyotining muhim
omili sifatida qaralgan.
U “Boburnoma” asarida do’stlik, vafodorlik, sadoqat kabi qadriyatlarni
real voqealar orqali tasvirlab, o’quvchiga bevosita ta’sir ko’rsatuvchi uslubda
yondashadi. Boburning axloqiy qarashlari uning adabiy tilida ham aks etgan
bo’lib, har bir bayt yoki nasriy parchada o’zbek xalqining urf-odatlari, milliy
an’analari va tarbiyaviy qarashlari mujassam. Shuningdek, Boburning she’riy
merosida insonning ichki dunyosi, qalb kechinmalari, estetik sezgilarining nozik
tasviri orqali go’zallik va san’atni qadrlash g’oyasi ilgari suriladi. U san’atni
inson ma’naviyatini boyituvchi vosita deb bilgan va o’z ijodiy faoliyatida buni
amalda ko’rsatgan. Bobur asarlaridagi estetik tarbiya tushunchasi keng qamrovli
bo’lib, u nafaqat badiiy go’zallikni tushunishga, balki hayotni, atrof-muhitni,
insonni, har bir voqelikni estetik idrok qilishga chorlaydi. Shuningdek, Bobur
musiqaga, tabiatga, me’morchilikka bo’lgan yuksak e’tibori orqali estetik
tarbiya vositalarini keng ochib beradi.
U tabiat go’zalligini tasvirlab, insonni bu go’zallikdan zavqlanishga,
undan ilhom olishga undaydi. Bu orqali Bobur nafaqat axloqiy, balki estetik did,
tasavvur va zavqni shakllantirishga xizmat qilgan.
Bugungi kunda Boburning axloqiy-estetik g’oyalari yosh avlodni
tarbiyalashda muhim manba sifatida o’rganilmoqda. Ularning asosida tarbiyaviy
darslar, ochiq mashg’ulotlar, adabiyot va tarix saboqlari tashkil etilishi ta’lim-
tarbiya samaradorligini oshirishda katta ahamiyat kasb etmoqda. Boburning bu
boradagi merosi nafaqat o’z davri uchun, balki zamonaviy ta’lim tizimi uchun
8

ham dolzarb ahamiyatga ega. Shunday qilib, Bobur asarlarida axloqiy va estetik
tarbiya masalalari nafaqat adabiy, balki pedagogik ahamiyatga ega bo’lib,
yoshlarning barkamol shaxs bo’lib kamol topishida muhim rol o’ynaydi.
Shuningdek, Bobur o’zining asarlarida axloqiy va estetik tarbiya
masalalarini ko’tarar ekan, bu borada o’ziga xos uslub va yondashuvlarni
qo’llagan. U axloqiy fazilatlarni targ’ib qilishda faqatgina nasihat berish yoki
an’anaviy tushunchalarni takrorlash bilan cheklanmay, balki ularni hayotiy
voqealar, tarixiy shaxslar timsolida, real obrazlar orqali yoritishga harakat
qilgan. Masalan, “Boburnoma”da keltirilgan voqealar, jang maydonidagi
voqeliklar, do’stlik va xiyonat, sabr-toqat va jur’atli qarorlar orqali Bobur
axloqiy tanlov va hayotiy pozitsiya masalalariga e’tibor qaratadi. Bu orqali
o’quvchi nafaqat voqealardan xabardor bo’ladi, balki o’zida muayyan axloqiy
mezonlarni shakllantirish imkoniga ega bo’ladi.
Estetik tarbiya nuqtayi nazaridan esa Bobur asarlaridagi tilning nafisligi,
tasviriy vositalarning boyligi, musiqiy ohangdorligi, rang-barang obrazlar orqali
go’zallikni his qilishga undashi alohida ahamiyatga ega. Bobur tabiat
manzaralarini juda nozik, g’oyat estetik did bilan tasvirlagan. U tog’lar,
daryolar, bog’lar, gullar, qushlar tasvirida tabiat va inson o’rtasidagi uyg’unlikni
ko’rsatadi. Bu esa estetik tarbiya vositasi sifatida yosh kitobxonda go’zallikni
anglash, uni qadrlash va asrash tuyg’usini uyg’otadi. Ayniqsa,
“Boburnoma”dagi geografik tasvirlar, iqlim va landshaft tavsiflari orqali Bobur
san’atga bo’lgan e’tiborini, tabiatga bo’lgan mehrini ifoda etgan.
Bobur estetik tarbiyani ma’naviy yuksalish, ruhiy kamolot va hayot
go’zalligini his qilish bilan bog’lab talqin etgan. Uningcha, haqiqiy go’zallik
faqat tashqi ko’rinishda emas, balki ichki dunyo, qalb pokligi, niyat halolligi va
ruhiy barqarorlikda mujassam bo’ladi. Shu bois ham u o’z asarlarida ichki
kechinmalar, nozik tuyg’ular, muhabbat, vatanparvarlik, fidoyilik, do’stlik kabi
insoniy hissiyotlarni go’zal, nafis va chuqur ma’noli ifodalar bilan tasvirlaydi.
9

Bu jihatlar orqali u zamonaviy tarbiyaviy adabiyot uchun ham o’rnak
bo’ladigan muhim meros qoldirgan.
Zamonaviy pedagogika nuqtayi nazaridan olib qaraganda, Boburning
asarlaridagi axloqiy va estetik tarbiya g’oyalari o’quvchilarni nafaqat bilimli,
balki axloqli, badiiy didga ega, ma’naviy yetuk inson sifatida tarbiyalashga
xizmat qiladi. Bu esa uni nafaqat tarixiy shaxs, balki pedagogik meros egasi
sifatida ham qadrli qiladi. Shu ma’noda, Bobur asarlaridagi axloqiy va estetik
tarbiya masalalarini o’rganish va amaliyotga tatbiq etish hozirgi ta’lim-tarbiya
tizimi oldida turgan muhim vazifalardan biridir.
10

II BOB. BOBUR ASARLARIDA PEDAGOGIK MAHORAT UNSURLARI
2.1. “Boburnoma”da ta’lim va tarbiya haqidagi fikrlar
“Boburnoma” — bu faqat tarixiy manba emas, balki pedagogik
ahamiyatga ega bo’lgan, axloqiy va ma’naviy qadriyatlar bilan boyitilgan
bebaho asardir. Zahiriddin Muhammad Bobur o’z hayot yo’lini, boshidan
kechirgan voqealarini, qiyinchilik va yutuqlarini tasvirlar ekan, ular orqali
o’quvchi-yosh avlodni sabr-toqat, iroda, vatanparvarlik, halollik, adolat kabi
yuksak insoniy fazilatlarga undaydi. “Boburnoma” sahifalarida ta’lim va tarbiya
masalalariga bevosita to’xtalib o’tilmagan bo’lsa-da, har bir voqeaning tafsiloti,
har bir qahramonning xatti-harakati orqali pedagogik g’oyalar ilgari suriladi.
Bobur, o’zining bolalik yillari, maktabdagi ta’limi, murabbiylari bilan
bo’lgan munosabatlarini qayd etarkan, ularning bilimli, kamtar va namunali
inson bo’lishi muhimligini ta’kidlaydi. U o’z o’qituvchilaridan olgan saboqni
nafaqat ilmiy, balki tarbiyaviy mezonlar asosida qadrlagan. Ayniqsa, bilimga
chanqoqlik, hayotga real nigoh, mustaqil fikrlash, murakkab vaziyatlarda to’g’ri
qaror qabul qilish kabi jihatlar Bobur tafakkurining asosiy tamoyillaridan biri
bo’lgan.
“Boburnoma”da keltirilgan tarixiy voqealar orqali Bobur yosh avlodga
hayot saboqlarini beradi. Masalan, janglarda qabul qilgan qarorlarining
oqibatlari, sodiq do’stlarining xizmatlari yoki xiyonatkorlarning qilgan ishlari
tasvirida muayyan axloqiy xulosa chiqarishga undaydi.
Bu xulosalar bevosita aytilmasa-da, o’quvchida hayotiy qarashlar,
axloqiy mezonlar shakllanishiga turtki bo’ladi. Shu jihatdan, “Boburnoma”
tarbiyaviy kuchga ega bo’lgan adabiy-tarixiy manba sifatida pedagogik
faoliyatda keng foydalanilishi mumkin.
Bundan tashqari, Bobur o’z asarida ilm-ma’rifatning jamiyatdagi o’rni,
ulamolarga bo’lgan ehtirom, ilmli kishining qadri haqida fikr yuritadi. U ilm
egalarini yuksak qadrlaydi va ularni jamiyatning eng zarur qatlamlaridan biri
deb biladi. “Boburnoma”da olimlar, shoirlar, adiblar bilan bo’lgan suhbatlari,
11

ularga ko’rsatgan hurmati hamda ilmli inson bo’lish zarurati haqidagi fikrlari
ta’limning ruhiy-ma’naviy poydevorini tashkil qiladi.
Asarda bolalik va o’smirlik davrining o’ziga xos psixologiyasi,
yoshlarning orzu-umidlari, idealga intilishi va kamolotga bo’lgan ehtiyoji nozik
tarzda ifodalangan. Bu esa pedagoglar uchun ham qimmatli tajriba bo’lib
xizmat qiladi. Chunki pedagogik nuqtayi nazardan, yosh avlodni tarbiyalashda
ularning psixologik holatini, ichki kechinmalarini anglash muhim ahamiyat
kasb etadi.
Shunday qilib, “Boburnoma”da Bobur ta’lim va tarbiyaga oid fikrlarni
hayotiy voqealar, obrazlar, qarorlar va xatti-harakatlar orqali berib, uni
zamonaviy o’quvchilarga tushunarli, hayotga yaqin va qiziqarli shaklda taqdim
etgan. Asar, pedagogik jihatdan olib qaralganda, ko’plab tarbiyaviy metod va
usullarga boy bo’lib, ayniqsa bugungi ta’lim jarayonida tarbiyaviy material
sifatida katta ahamiyatga ega. Shu sababli, “Boburnoma”ning tarbiyaviy
g’oyalari va undagi pedagogik uslublarni zamonaviy ta’limga tadbiq etish
dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi.
Bobur o’z asarida inson kamoloti yo’lida doimiy intilishni, bilim olish va
uni amaliyotda qo’llash zaruratini ta’kidlaydi. U ilmning nafaqat shaxsiy
yuksalish, balki butun jamiyat taraqqiyoti uchun muhim omil ekanligini
anglagan. Shu sababli ham “Boburnoma”da keltirilgan ilm-fan va ta’lim bilan
bog’liq fikrlar, bevosita har bir o’qituvchi va tarbiyachi uchun dolzarb
ahamiyatga ega bo’lishi mumkin. Bobur hayotining turli bosqichlarida duch
kelgan sinovlar, ularni yengib o’tish yo’llari, o’z ustida ishlashga bo’lgan
qat’iyati bugungi yoshlar uchun o’rnak bo’lishi kerak. Ayniqsa, mustaqil qaror
qabul qilish, liderlik qobiliyatlari, boshqaruvda adolat va halollikka asoslanish
kabi jihatlar zamonaviy pedagogik yetakchilar uchun foydali metodik yo’riq
sifatida talqin qilinadi.
Boburning “Boburnoma”si xalqni sevish, unga xizmat qilish g’oyalari
bilan ham to’yingan. U biror voqeani bayon etar ekan, unda xalq manfaati,
12

adolatli boshqaruv, zolimlikka qarshi kurashish kabi qadriyatlarni ilgari suradi.
Bu fikrlar bevosita shaxsga ta’sir qiluvchi kuchga ega bo’lib, o’quvchi qalbida
Vatanga sadoqat, mehnatsevarlik va burchni anglash tuyg’ularini uyg’otadi.
Shuningdek, asarda shoir sifatidagi Bobur poetik tasvirlar orqali hayotni chuqur
tahlil qiladi, fikr va his-tuyg’ularni aniq ifodalab, o’quvchiga nafaqat bilim,
balki estetik zavq ham baxsh etadi.
Shu bilan birga, Bobur ilmli shaxslarni qadrlash, ularning fikrlariga
hurmat bilan yondashish, tajribadan foydalanish zarurati haqida ko’p bora fikr
yuritadi. U o’zining davlat boshqaruvida, harbiy yurishlarda, ijtimoiy hayotda
duch kelgan vaziyatlarda olimlar maslahatiga tayanadi. Bu holat Bobur shaxsida
bilimga, maslahatga ochiqlik, tafakkur kengligi, mantiqiy fikrlash kabi
pedagogik fazilatlarni ko’rsatadi. Bu fazilatlar o’qituvchi shaxsida bo’lishi
lozim bo’lgan muhim jihatlardir.
“Boburnoma”dagi pedagogik yondashuvlar bevosita zamonaviy dars
jarayonida qo’llanilishi mumkin. Masalan, o’quvchilarga mustaqil fikr yuritish,
tarixiy shaxslar faoliyatini baholash, axloqiy xulosalar chiqarish, o’z hayotiga
tegishli xulosa yasash kabi topshiriqlar asosida Bobur fikrlari o’quv dasturiga
integratsiya qilinishi mumkin. Bu nafaqat darsni jonlantiradi, balki yoshlarning
mustaqil fikrlovchi, ongli va ma’naviyatli shaxs sifatida shakllanishiga hissa
qo’shadi.
Shunday qilib, “Boburnoma” — bu shunchaki tarixiy yodnoma emas,
balki o’zbek pedagogikasining bebaho durdonasidir. Undagi har bir voqea, har
bir iqtibos, har bir xotira hayotiy saboqlarga boy bo’lib, ular orqali yoshlarda
hayotga nisbatan mas’uliyat, ilmga bo’lgan ehtiyoj, axloqiy me’yorlarga amal
qilish zarurati shakllanadi. Bu esa bugungi kunda ta’lim muassasalarida olib
borilayotgan tarbiyaviy ishlarda ushbu asardan foydalanish zaruriyatini yanada
oshiradi. Bobur merosi, ayniqsa “Boburnoma”, o’zbek ta’lim tizimining
ma’naviy-axloqiy tayanchlaridan biri sifatida baholanishi kerak.
13

2.2. Bobur poetikasida yosh avlodga murojaat va tarbiyaviy yo’nalishlar
Zahiriddin Muhammad Bobur ijodini tahlil qilganimizda, unda yosh
avlodga murojaat, ularni to’g’ri yo’lga boshlovchi tarbiyaviy g’oyalar alohida
o’rin tutishini ko’ramiz. Bobur asarlarining poetik mazmuni bevosita didaktik
xarakterga ega bo’lib, u insonning ichki olamini tarbiyalashga, to’g’ri yo’lni
tanlashga, ma’naviy yetuklikka da’vat etadi. Uning she’riyati chuqur falsafiy
mushohadalarga boy, axloqiy me’yorlar, ma’rifat, insof, adolat, sabr-toqat,
halollik va vatanparvarlik kabi fazilatlarni yuksak qadrlaydi. Aynan shu jihatlar
orqali Bobur poetik merosini yoshlar tarbiyasida qulay vosita sifatida ko’rish
mumkin.
Bobur o’z g’azallarida yoshlikka xos g’aflat, nafsga berilish, vaqtni bekor
o’tkazish holatlarini tanqid qiladi. U bunday illatlarga qarshi ilm va ma’rifatni,
tafakkur va taqvoni qarshi qo’yadi. Bu orqali Bobur yoshlar ongida o’zini
anglash, hayotga ma’suliyat bilan yondashish, ezgulik yo’lidan yurishga
undovchi qarashlarni singdiradi. Shoir g’azallarida axloqiy saboqlar, ruhiy
poklik, ichki intizom haqida fikrlar ilgari suriladi. U she’riy vositalar orqali
yoshlarni hayotdagi maqsadiga sadoqatli bo’lishga, mehnat va halollikka
asoslangan yashash tarzini shakllantirishga da’vat etadi.
Bobur poetikasida yoshlarga qaratilgan pand-nasihat, o’git va hikmatlar,
ayniqsa, hayot tajribasini aks ettirgan obrazlar orqali kuchli ta’sirga ega bo’lgan.
Bu jihat uning asarlarini nafaqat adabiy-badiiy manba, balki pedagogik jihatdan
ham bebaho manba sifatida o’rganishga asos yaratadi. Shoir o’z g’azallari,
ruboiylari va dostonlarida faqatgina hayot haqiqatlarini bayon etib qolmasdan,
balki bu haqiqatlar orqali kelajak avlodga yo’l ko’rsatadi, ularni ijobiy
fazilatlarni egallashga undaydi. Boburning bu boradagi yondashuvlari o’z
davrida ham, hozirgi kunda ham yoshlarni tarbiyalashda muhim manba sifatida
o’z ahamiyatini saqlab qolmoqda.
Bobur poetikasida yosh avlodga murojaat qilish, tarbiyaviy yo’nalishlarni
aniq va ta’sirli ifodalashda shoirning uslubi juda boy va xilma-xildir. Uning
14

she’riyati o’zida madaniy, ma’rifiy va axloqiy qadriyatlarni mujassam etgan
bo’lib, u yoshlarning qalbiga chuqur ta’sir etadi. Bobur yoshlarni hayotdagi
qiyinchiliklarga tayyorlash, ularni iroda va sabr-toqatga chaqirish, shuningdek,
ma’naviy kamolotga erishish yo’llarini ko’rsatishda o’ziga xos uslubga ega. Bu
jihatdan uning asarlari pedagogik mahorat namunasidir.
Bobur poetikasida tarbiyaviy yo’nalishlarning yana bir muhim jihati
yoshlarni milliy madaniyat, urf-odat va an’analarni hurmat qilishga chaqirishdir.
Shoirning asarlarida ona tili, ota-bobolardan meros bo’lib qolgan qadriyatlar,
vatanparvarlik mavzulari ko’p uchraydi. Bu esa yoshlarning milliy o’zligini
anglashiga, ma’naviy barkamollikka erishishiga xizmat qiladi. Bobur yoshlarni
bugungi kun voqeliklari bilan tanishtirgan holda, ularni o’z maqsad va
orzulariga sadoqatli bo’lishga, shu bilan birga o’z xalqining tarixiy ildizlariga
hurmat bilan qarashga chaqiradi.
Shuningdek, Boburning poetik g’oyalari shaxsiy ma’naviy kamolotga
erishish, insonning ichki dunyosini tozalash, axloqiy yuksalishga intilish kabi
muhim tarbiyaviy yo’nalishlarni ham o’z ichiga oladi. Shoir asarlarida
odamlarni halollik, mehr-shafqat, sabr-toqat, adolat kabi fazilatlarni egallashga
chaqiruvchi ko’plab o’git va nasihatlar mavjud. Bu o’gitlar yosh avlodni nafaqat
tashqi muhitga moslashishga, balki o’zining ichki olamini ham rivojlantirishga
undaydi.
Shu tarzda, Bobur poetik merosi yoshlar tarbiyasida muhim o’rin tutadi
va ularning ma’naviy, axloqiy rivojlanishiga katta hissa qo’shadi. Boburiy
poetikaning tarbiyaviy yo’nalishlari bugungi ta’lim-tarbiya jarayonlarida ham
o’zining dolzarbligini yo’qotmaydi hamda yoshlarni to’g’ri yo’lga boshlashda
muhim vosita bo’lib xizmat qiladi.
2.3. Boburning o’qituvchi shaxsiga bergan bahosi va ideallari
Bobur o’z asarlarida o’qituvchi va tarbiyachining shaxsiy fazilatlari,
ularning jamiyatda tutgan o’rni haqida chuqur fikrlarni bildirgan. Uning
fikricha, o’qituvchi nafaqat bilim beruvchi, balki tarbiyaviy va ma’naviy yo’l-
15

yo’riq ko’rsatuvchi muhim shaxsdir. Bobur o’qituvchining bilimdonligi,
halolligi, sabr-toqati, mehribonligi va adolatparvarligi kabi sifatlarni yuqori
qadrlagan. U ta’kidlaganidek, haqiqiy o’qituvchi o’z shogirdlari qalbiga
bilimdan tashqari, insoniylik va axloqiy qadriyatlarni singdirishi lozim. Bobur
o’qituvchi idealini yaratishda shaxsning ma’naviy kamoloti va pedagogik
mahoratini birlashtirishga katta ahamiyat bergan. Uning fikricha, o’qituvchi o’z
shaxsiy fazilatlari bilan shogirdlarga namuna bo’lishi kerak, chunki o’qituvchi
shaxsiyati ta’lim-tarbiya jarayonining muvaffaqiyatida muhim omil hisoblanadi.
Boburiy qarashlarda o’qituvchi doimo o’zini takomillashtirishga intilishi,
yangiliklarni o’rganishi, zamonaviy bilim va metodlarni qo’llashi zarur.
Shuningdek, Bobur o’qituvchini jamiyat taraqqiyotining asosiy
harakatlantiruvchi kuchi sifatida ko’radi. Unga ko’ra, o’qituvchilar o’z
bilimlarini shogirdlarga yetkazish bilan birga, ularning ongini ochish, ijodkorlik
va mustaqil fikrlash qobiliyatini rivojlantirishga xizmat qilishi lozim. Shu bois
Bobur pedagogik mahoratni o’qituvchining shaxsiy va kasbiy rivojlanishining
ajralmas qismi sifatida ko’radi va uning o’rganilishi, takomillashuvi ta’lim
jarayonining sifatini oshirishga xizmat qilishini ta’kidlaydi. Boburning bu
qarashlari zamonaviy pedagogik nazariyalar bilan hamohang bo’lib, o’qituvchi
shaxsining o’zaro ta’sir va muloqotdagi o’rni hamda ta’lim jarayonidagi roli
haqida chuqur tushuncha beradi. Boburiy pedagogika o’qituvchining shaxs
sifatida kamoloti, uning bilim va tarbiya jarayonlarida samarali faoliyat
ko’rsatishi uchun muhim nazariy asoslarni shakllantiradi. Shu sababdan,
Boburning pedagogik qarashlari bugungi ta’lim tizimida o’qituvchi sifatida
shakllanish, pedagogik mahoratni rivojlantirish va samarali pedagogik faoliyat
ko’rsatishda dolzarb ahamiyatga ega bo’lib qolmoqda.
Bobur o’zining hayotiy tajribasi, davlat boshqaruvi va adabiy faoliyati
davomida ustoz-shogird munosabatlariga alohida e’tibor qaratgan. U shogirdga
faqat bilim emas, balki to’g’ri yo’lni ko’rsatuvchi, ma’naviy va axloqiy jihatdan
to’g’ri shakllanishiga xizmat qiluvchi inson sifatida o’qituvchining rolini
16

yuksak darajada qadrlagan. “Boburnoma”da keltirilgan ayrim holatlar ham
Boburning hayotida ustozlarining ta’siri, ularning maslahatlariga amal qilgani
va o’z navbatida, o’z atrofidagi yosh avlodni tarbiyalashga bo’lgan intilishlarini
aks ettiradi. U jamiyatda axloqiy inqirozning oldini olish, yoshlarni vatanparvar,
bilimli, halol va vijdonli qilib voyaga yetkazish uchun avvalo, o’qituvchi
shaxsini yetuk bo’lishi lozimligini ta’kidlaydi.
Bobur pedagogik yondashuvda o’qituvchining nafaqat dars berish, balki
tarbiyaviy rolini ham asosiy deb hisoblaydi. Ustoz – bu jamiyat taraqqiyotiga
zamin yaratadigan muhim kuch, shuning uchun ham o’qituvchi o’z kasbini
chuqur anglagan, mas’uliyatli, halol va fidokor bo’lishi lozim. Bobur nazarida
ustozlar – bu shunchaki kasb egasi emas, balki ma’naviy yo’l ko’rsatuvchi
murabbiylardir. Ustozning so’zlari, yurish-turishi, hatto kundalik muomalalari
ham shogirdlar tarbiyasiga ta’sir ko’rsatadi. Shu sababli, Bobur shaxsiy
namunali hayot kechirgan o’qituvchilarni yuksak baholaydi va ular jamiyatda
o’ziga xos hurmat-e’tibor bilan qaralishga loyiq ekanini ta’kidlaydi.
Zamonaviy ta’lim nazariyalarida ham o’qituvchining ijtimoiy va
ma’naviy roli muhim o’rinda turadi. Bu jihatdan qaraganda, Boburning
qarashlari XXI asr talim strategiyasi uchun juda dolzarb hisoblanadi. Bobur
merosida ifodalangan pedagogik ideallar asosida zamonaviy o’qituvchining
shaxsiy portretini yaratish mumkin: bu inson har doim izlanishda bo’lgan, o’z
ustida ishlovchi, shogirdiga chuqur mehr bilan yondashuvchi, adolatli va
ijtimoiy mas’uliyatni his qiluvchi shaxs bo’lishi kerak.
Shunday qilib, Boburning o’qituvchi shaxsiga bergan yuksak baholari,
ustozlikka bo’lgan chuqur hurmati va u bilan bog’liq idealistik qarashlari
bugungi kunda ham o’z ahamiyatini yo’qotmagan. Aksincha, ular hozirgi ta’lim
jarayonida o’qituvchining ma’naviy qiyofasini shakllantirishda, kasbiy yetuklik
darajasini belgilashda, yosh avlod tarbiyasida barqaror tamoyillarni belgilab
berishda muhim nazariy asos bo’lib xizmat qilmoqda. Boburiy qarashlar hozirgi
17

pedagogik fikrlar va amaliyot bilan uyg’unlashib, zamonaviy o’qituvchilar
uchun bebaho ilhom manbaiga aylanmoqda.
Bobur g’oyalarining bugungi ta’lim tizimida qo’llanishi
Boburning ilm-fan, ma’naviyat, axloq, odob-axloq me’yorlari haqidagi
qarashlari zamonaviy ta’lim tizimida keng tatbiq etilayotgan muhim pedagogik
mezonlar bilan uyg’unlashadi. Bugungi kunda jamiyatda yuz berayotgan
ma’naviy va axloqiy inqiroz holatlari, yoshlar orasidagi hayotga befarqlik,
tarbiyadagi bo’shliqlar pedagogik yondashuvlarga yangicha qarashni talab etadi.
Shu jihatdan qaralganda, Bobur merosidagi yuksak g’oyalar zamonaviy
ta’limda maqsadli, samarali yo’nalishlardan biri bo’lib xizmat qilishi mumkin.
Xususan, Boburning ma’rifatparvarlik qarashlari, yosh avlodni barkamol inson
qilib tarbiyalashga qaratilgan asarlari, axloqiy-pedagogik yondashuvlari hozirgi
o’quv jarayonida asos bo’lishi mumkin bo’lgan pedagogik modelni taqdim
etadi.
Zamonaviy o’quv dasturlarida kompetensiyaviy yondashuvga katta urg’u
beriladi. Bu yondashuv shaxsning nafaqat bilim darajasini, balki uning hayotda
mustaqil harakat qilish, axloqiy baho berish, ijtimoiy munosabatlarga kirishish,
atrof-muhitni anglash qobiliyatini rivojlantirishga qaratilgani bilan e’tiborga
loyiqdir. Aynan Bobur asarlarida ham bu yondashuvlarning ilk manbalari, ya’ni
amaliy va nazariy jihatdan o’z ifodasini topgan namunalar ko’p uchraydi.
Masalan, “Boburnoma”da keltirilgan tarixiy voqealar orqali Bobur yoshlarga
sabr-toqatli bo’lish, vatanparvarlik, do’stlik va halollikni targ’ib etadi. Bu
qadriyatlar esa bugungi kunda yoshlarni tarbiyalashning asosiy tarkibiy
qismlaridan biri sifatida qaralmoqda.
Shuningdek, Bobur o’z asarlarida inson shaxsining kamol topishida
ta’lim va tarbiyaning o’rnini chuqur anglatadi. Uning qarashlariga ko’ra, har bir
inson ilm olishga, o’z ustida ishlashga, axloqiy kamolotga intilishi lozim. Bu
fikr zamonaviy pedagogikada o’quvchi shaxsiga yo’naltirilgan ta’lim
kontseptsiyasi bilan to’laqonli uyg’unlashadi. Chunki hozirgi davrda ta’lim
18

faqat bilim berish emas, balki shaxsni shakllantirish, uning qobiliyatini ochish,
o’z yo’lini topishga ko’maklashish vositasi sifatida qaralmoqda. Bobur
asarlaridagi bu yondashuvlar zamonaviy pedagogik faoliyatga aniq konseptual
asos bera oladi.
Boburning qarashlari shuningdek, o’qituvchi va o’quvchi o’rtasidagi
munosabatlar masalasida ham dolzarbdir. Ustoz-shogird munosabatlariga
bo’lgan yondashuvi orqali Bobur pedagogik jarayonda ijtimoiy-psixologik
muvozanat, o’zaro hurmat, shaxsiyatga bo’lgan e’tibor va intizomiy muhitga
alohida e’tibor qaratadi. Bugungi ta’lim tizimida o’qituvchi va o’quvchi
o’rtasidagi ochiq, samimiy va ijobiy muloqotga asoslangan pedagogik iqlim
yaratish zarurati ayni vaqtda yanada dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Bobur
ushbu ijtimoiy muammolar yechimini hali o’z davridayoq ilgari surgan edi.
Xulosa qilib aytganda, Bobur g’oyalarini zamonaviy ta’limga tadbiq etish
nafaqat ta’lim sifatini oshiradi, balki ma’naviy sog’lom, barkamol shaxsni
voyaga yetkazishga zamin yaratadi. Uning merosi bugungi ta’lim islohotlarida
asosiy tayanchlardan biri sifatida o’rganilishi va o’quv jarayoniga
integratsiyalashuvi zarurdir. Shu yo’sinda, Bobur qarashlari zamonaviy
pedagogik faoliyatda yangi imkoniyatlarni ochib beradi va bu orqali biz ta’lim
tizimini rivojlantirishga munosib hissa qo’sha olamiz.
Bobur merosidan dars jarayonida foydalanish imkoniyatlari
Zahiriddin Muhammad Bobur qoldirgan boy adabiy va tarixiy meros
hozirgi ta’lim jarayonlarida yuksak ahamiyat kasb etadi. Uning asarlarida bayon
etilgan g’oyalar, tarixiy tasvirlar, hayotiy kuzatuvlar va axloqiy-me’yoriy
qadriyatlar hozirgi kunda o’quvchilarda ma’naviyat va vatanparvarlikni
shakllantirishda qudratli vosita bo’lib xizmat qilmoqda. Ayniqsa, umumiy o’rta
ta’lim maktablarida adabiyot, tarix, ona tili, ma’naviyat asoslari,
huquqshunoslik kabi fanlarda Bobur merosi asosida darslar olib borish
o’quvchilarda milliy o’zlikni anglash, tarixiy xotirani tiklash, til va madaniyatga
hurmat tuyg’usini shakllantirishda muhim omildir. Masalan, “Boburnoma”dan
19

parchalar o’quvchilarga hikoya qilinib, bu orqali yurtparvarlik, ilmga intilish,
pok axloq kabi tushunchalar tahlil qilinadi. Shuningdek, Boburning adabiy
uslubi, she’riy didi, obraz yaratish mahorati adabiyot darslarida talabalarga
namunali matn sifatida taklif qilinadi. Bobur siymosi tarixiy shaxs sifatida
muhokama qilinib, undagi rahbarlik fazilatlari, xalqparvarlik pozitsiyasi,
halollik va adolatparvarlik kabi jihatlar tarix darslarida tahlil qilinadi. Bundan
tashqari, ma’naviyat darslarida Boburning axloqiy g’oyalari, hayotiy shiori, din
va ma’rifatga bo’lgan munosabati asosida dars mazmuni boyitiladi. Bobur
ijodidan foydalanish o’quvchilarning mantiqiy fikrlash, mustaqil tahlil qilish,
baholash va xulosa chiqarish ko’nikmalarini ham rivojlantiradi. Bu esa
zamonaviy ta’lim standartlari talablariga to’la mos keladi. Shu jihatdan, Bobur
merosi nafaqat o’tmish yodgorligi, balki bugungi ta’limning faol didaktik
manbai sifatida ham dolzarbligini yo’qotmayapti.
Bobur merosidan dars jarayonida foydalanish imkoniyatlari yana bir
muhim jihat — uning asarlari orqali talabalarda tanqidiy fikrlashni
shakllantirish imkoniyatidir. “Boburnoma”da voqealar ketma-ketligi, sabab-
oqibat munosabatlari, tarixiy voqealarga shaxsiy munosabatning ochiq-oydin
ifodalanishi, o’quvchilarni voqealarga faqat tayyor ma’lumot sifatida emas,
balki ularni tahlil qilish, muqoyasa qilish, baholash ko’nikmasini
shakllantirishga olib keladi. Bu esa zamonaviy ta’limda talab qilinadigan eng
muhim ko’nikmalardan biridir. Bundan tashqari, Boburning adabiy tilni
mukammal bilishi, she’riy shakllardagi mohirona ifodasi, obrazlar orqali fikrni
estetik tarzda yetkazishi adabiyot fanida namunaviy matnlar sifatida o’rganiladi.
O’qituvchilar Bobur ijodini tanishtirishda didaktik o’yinlar, rol o’ynash, sahna
ko’rinishlari, prezentatsiyalar kabi faol metodlardan foydalansa, bu dars
jarayonini jonlantiradi, o’quvchilarda qatnashuvchanlikni oshiradi. Shuningdek,
yozma va og’zaki nutqni rivojlantirishda Bobur g’azallari, ruboiylari, tarixiy
lavhalari matn tahlili vositasida ishlatilsa, til o’rganish jarayoni samarador
bo’ladi.
20

O’zbek adabiyoti va pedagogik merosini rivojlantirishda Bobur asarlarini
ta’lim tizimiga tatbiq qilish, ularni chuqur tahlil qilish orqali milliy qadriyatlar,
tarixiy xotira, axloqiy me’yorlar singdiriladi. Ayniqsa, darslarda zamonaviy
axborot texnologiyalarini, vizual materiallarni qo’llash bilan Bobur asarlaridagi
mazmunni yanada tushunarli va jozibador qilish mumkin. Interaktiv elektron
darsliklar, multimedia vositalari, Bobur haqida hujjatli filmlar, virtual
ekskursiyalar va muqobil manbalar orqali o’quvchilarni faol ishtirokchi sifatida
jalb etish — bu Bobur merosini o’qitishda muhim strategik yo’nalish
hisoblanadi. Shu tariqa Bobur asarlari faqatgina tarixiy va adabiy obida sifatida
emas, balki zamonaviy ta’lim metodikasida muhim resursga aylanishi mumkin.
Ularning didaktik, tarbiyaviy va estetik qimmati nafaqat o’quvchilarni, balki
o’qituvchilarning ham kasbiy mahoratini oshirishda xizmat qiladi.
Boburiy pedagogikaning yoshlarni tarbiyalashdagi ahamiyati
Zahiriddin Muhammad Bobur asarlarida aks etgan pedagogik qarashlar
bugungi kunda yoshlar tarbiyasida beqiyos ahamiyat kasb etadi. U yaratgan
asarlar, ayniqsa “Boburnoma”, uning she’riyati va nasriy merosida
insonparvarlik, vatanparvarlik, adolatparvarlik, halollik, tafakkur,
mehnatsevarlik, ilmga hurmat kabi umuminsoniy qadriyatlar chuqur ifoda
etilgan. Aynan shu jihatlar Boburiy pedagogikaning zamonaviy ta’limda
qo’llanish imkoniyatini kengaytiradi. Uning fikrlarida aks etgan ijtimoiy adolat,
shaxs erkinligi, bilimga intilish, sog’lom fikr yuritish va yetuk inson sifatida
shakllanish tamoyillari bugungi yoshlarga ta’sirchan pedagogik vosita bo’lib
xizmat qiladi.
Bugungi yosh avlodda axloqiy-ruhiy tarbiyani mustahkamlash, ularning
dunyoqarashini shakllantirish, tarixiy xotiraga sadoqatli bo’lish, milliy g’urur va
iftixorni uyg’otishda Boburiy meros asosiy manba bo’lishi mumkin. Masalan,
“Boburnoma”dagi har bir sahifa yosh o’quvchiga nafaqat tarixiy bilim beradi,
balki hayotiy saboq, ma’naviy ozuqa ham bo’lib xizmat qiladi. Bobur
hayotidagi sabr, bardavomlik, o’zlikni anglash va halollik kabi fazilatlar dars
21

jarayonlarida tarbiyaviy yondashuv sifatida foydalanilishi mumkin. Uning
ta’limotidagi axloqiy g’oyalar yoshlarga real hayotdagi muammolarni qanday
hal qilish, qanday to’g’ri yo’lni tanlash, qanday maqsad sari intilish kerakligini
ko’rsatadi.
Shuningdek, Bobur ijodi orqali yoshlarning estetik didini, badiiy
tafakkurini shakllantirish ham mumkin. Uning g’azallaridagi go’zallik, tabiat
manzaralari, insoniy tuyg’ular ifodasi yoshlar ongida san’at va badiiyatga mehr
uyg’otadi. Bu esa o’z navbatida, ularning qalban pok, ma’naviy boy va irodali
shaxs bo’lib yetishishiga xizmat qiladi. Bobur ijodidagi jasorat, donolik va
mardlik kabi fazilatlar yoshlarni faol fuqarolik pozitsiyasiga ega bo’lgan,
vatanparvar, ongli, intellektual shaxs bo’lib shakllanishiga xizmat qiladi.
Bugungi globallashuv davrida milliy o’zlikni saqlash, ajdodlar merosiga
sodiqlik ruhida tarbiyalash orqali yoshlar ma’naviy immunitetga ega bo’ladi.
Xulosa qilib aytganda, Boburiy pedagogika bugungi ta’lim tizimi uchun
boy metodik manba bo’lib, uning g’oyaviy va tarbiyaviy qudrati zamonaviy
o’quvchilarning ongini va ruhiyatini boyitishda nihoyatda muhim vositadir. Shu
bois, Bobur asarlarini yoshlar tarbiyasida faol qo’llash, ularni o’quv dasturlariga
chuqur kiritish pedagogik jarayon samaradorligini oshirish bilan birga, milliy
istiqlol g’oyalarini yoshlar ongiga chuqur singdirish imkonini beradi.
Shuningdek, Boburiy pedagogik merosning bugungi zamonaviy tarbiya
jarayonidagi dolzarbligi shundaki, u faqat nazariy g’oyalargagina asoslanmay,
balki amaliy hayotiy tajribalar bilan mustahkamlangan. Zahiriddin Muhammad
Bobur o’z hayot yo’lida duch kelgan qiyinchiliklar, siyosiy sinovlar, ilm va
adabiyotga bo’lgan mehr-muhabbati orqali yosh avlodga hayotda qat’iyatli
bo’lish, maqsad sari intilish va har qanday holatda ham o’zligini yo’qotmaslikni
o’rgatadi. Ayniqsa, “Boburnoma”da tasvirlangan voqealar orqali u inson
sifatida qanday yetuklikka erishganini, qanday fidoyilik bilan el-yurt manfaatini
himoya qilganini ko’rsatib beradi. Bu jihatlar, o’z navbatida, yoshlarda liderlik
22

fazilatlarini shakllantirish, ularni mustaqil qaror qabul qilishga o’rgatish uchun
eng qudratli vosita hisoblanadi.
Boburiy pedagogikaning yana bir muhim jihati — bu ilm-fanga,
kitobxonlikka bo’lgan intilishdir. Bobur o’z asarlarida ilmni hayotning ajralmas
qismi sifatida ko’rsatadi. U bilimni har qanday boylikdan ustun qo’yadi. Bu esa
bugungi kunda yoshlarni bilim olishga, o’rganishga, doimiy izlanishga
undaydigan muhim ruhiy zamin yaratadi. Ayniqsa, o’qituvchilar ushbu
qadriyatlarni Bobur merosi asosida o’quvchilarga singdirsa, ular o’z bilimlarini
hayotda qo’llay oladigan, tafakkurga ega, ijtimoiy faol shaxslar sifatida
shakllanadilar.
Zamonaviy pedagogikada shaxsga yo’naltirilgan yondashuv asosiy
o’rinni egallagan bir vaqtda, Boburiy pedagogika aynan shu tamoyilga to’liq
mos keladi. Chunki Bobur o’z asarlarida insonni asosiy qadriyat sifatida
ko’radi. U inson qalbining nozik jihatlarini, uning tarbiyasidagi murakkab
psixologik holatlarni chuqur anglagan. Bu esa pedagogika va psixologiya
o’rtasidagi uzviy aloqani ko’rsatadi. Aynan shu tamoyillar asosida pedagoglar
o’quvchilarning ichki dunyosiga kirib borishlari, ularning individual
qobiliyatlarini to’g’ri baholashlari va ularga mos yondashuv tanlashlari mumkin
bo’ladi. Bobur o’z asarlarida mehr-shafqat, kechirimlilik, rostgo’ylik, sadoqat
kabi fazilatlarni alohida ta’kidlagan. Bu jihatlar esa hozirgi yosh avlodni
ma’naviy va axloqiy jihatdan yetuk shaxs sifatida tarbiyalashda ayni muddao
hisoblanadi.
Bundan tashqari, Boburiy merosda tabiatni sevish, uni asrash, go’zallikni
qadrlash g’oyalari ham mavjud. Bu g’oyalar yoshlarning ekologik madaniyatini
shakllantirishda, ularda atrof-muhitga nisbatan mas’uliyatli munosabatni
tarbiyalashda keng qo’llanilishi mumkin. Boburning she’riyati orqali esa estetik
tarbiyani yo’lga qo’yish, badiiy didni shakllantirish, so’z go’zalligini anglash va
uni qadrlash madaniyatini rivojlantirish mumkin.
23

Yuqoridagilardan kelib chiqib aytish mumkinki, Boburiy pedagogika
zamonaviy ta’lim tizimi uchun boy g’oya va tajriba manbai bo’lib, yoshlar
tarbiyasining barcha bosqichlarida – maktabgacha ta’limdan oliy ta’limgacha
bo’lgan bosqichlarda samarali foydalanilishi mumkin. Shu bois, ta’lim
muassasalarida Bobur asarlaridan keng foydalanish, ularni sinf darslarida, fan
olimpiadalarida, adabiyotiy va tarbiyaviy tadbirlarda tatbiq qilish yoshlarning
har tomonlama yetuk shaxs bo’lib shakllanishlariga xizmat qiladi. Boburiy
g’oyalar asosida shakllangan yoshlar faqatgina bilimli emas, balki vatanparvar,
ma’naviy barkamol, ongli fuqarolar sifatida jamiyat taraqqiyotiga munosib hissa
qo’shadilar.
24

XULOSA
Zahiriddin Muhammad Bobur — o’z davrining benazir davlat arbobi,
mohir sarkarda, yirik adib va serqirra mutafakkir sifatida nafaqat tarix, balki
pedagogika fanida ham chuqur iz qoldirgan siymodir. Uning boy adabiy merosi,
ayniqsa “Boburnoma”, she’riy asarlari, tarixiy va estetik qarashlari bugungi
kunda ham o’z dolzarbligini yo’qotmagan. Boburning pedagogik qarashlari va
tarbiyaviy g’oyalari yosh avlodni komil inson sifatida shakllantirishda muhim
omil bo’lib xizmat qilmoqda.
Bobur asarlarida insonparvarlik, halollik, rostgo’ylik, yurtga sadoqat,
adolat, mehr-shafqat kabi insoniy fazilatlar ustuvor bo’lib, bular yoshlarning
axloqiy-ruhiy olamiga bevosita ta’sir ko’rsatadi. U o’z she’rlarida va nasriy
bitiklarida doim yoshlarni ilmga, ma’rifatga, komillikka undaydi. Boburning
shaxsiyatida mujassam bo’lgan fazilatlar — dono yetakchi, bilimdon muallim,
iste’dodli shoir va vatanparvar inson sifatida har bir pedagog uchun ibrat
manbai bo’lib xizmat qiladi.
“Boburnoma”da aks etgan hayotiy voqealar va kuzatuvlar orqali u
yoshlarni faqat ilm-fan asosida emas, balki hayotiy tajriba va axloqiy
qadriyatlar orqali tarbiyalash mumkinligini isbotlagan. Ayniqsa, u o’qituvchi
shaxsiga yuqori baho bergani, unga nisbatan chuqur ehtirom bilan yondashgani
zamonaviy ta’lim jarayonida pedagog obro’sini oshirishda muhim asos bo’lib
xizmat qiladi.
Zamonaviy ta’lim tizimida shaxsga yo’naltirilgan yondashuv, innovatsion
metodikalar va ta’lim-tarbiya sifatining oshirilishi bo’yicha olib borilayotgan
islohotlarda Boburiy pedagogika yondashuvlarining qo’llanishi dolzarb va
samarali yechimlar taqdim etadi. Boburning merosi bugungi yoshlar tarbiyasiga
integratsiyalashgan holda kiritilsa, bu ularning intellektual, ma’naviy va estetik
kamolotini yuksaltirishga beqiyos hissa qo’shadi.
Shuningdek, Bobur o’z asarlarida tabiatga mehr, tinchlik, go’zallikka
oshno bo’lish, milliy qadriyatlarni asrab-avaylash g’oyalarini targ’ib qilgan. Bu
25

jihatlar yoshlar ongiga atrof-muhitga nisbatan mas’uliyat, ona Vatanga sadoqat,
tarixiy xotiraga hurmat, madaniy merosga sodiqlik kabi fazilatlarni singdirishda
katta ahamiyat kasb etadi. Bobur shaxsiyati va ijodi orqali o’zbek
pedagogikasining boyligi, qadimiy milliy tarbiya an’analarining zamonaviylik
bilan uyg’unlashgan modeli shakllanganini anglash mumkin.
Xulosa qilib aytganda, Boburning pedagogik qarashlari va tarbiyaviy
g’oyalari nafaqat o’z zamoni uchun, balki hozirgi va kelajak avlodlar tarbiyasi
uchun ham muhim manba bo’lib qolmoqda. Uni o’rganish, yoshlar ongiga
singdirish va amaliyotga tatbiq etish — har bir pedagog va tarbiyachi
zimmasidagi dolzarb vazifa sanaladi. Boburiy pedagogika — bu o’zbek
ma’naviyatining ildizlari, buguni va kelajagini bog’laydigan mustahkam
ko’prikdir.
26

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO YXATIʻ
1. Abdullaeva M. Pedagogik texnologiyalar. – Toshkent: O’zbekiston
faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti, 2020.
2. Asqarova M. Zahiriddin Muhammad Bobur va pedagogik meros. –
Samarqand: SamDU nashriyoti, 2018.
3. Bobur Z.M. “Boburnoma”. – Toshkent: G’afur G’ulom nomidagi
Adabiyot va san’at nashriyoti, 2012.
4. Boburiylar davri tarixi. – Toshkent: O’qituvchi, 1999.
5. Ergashev S. Pedagogik mahorat asoslari. – Toshkent: Ilm Ziyo, 2021.
6. G’ofurov N. Pedagogik muloqot asoslari. – Toshkent: Yangi asr avlodi,
2020.
7. Jo’rayev A. Bobur – buyuk pedagogik shaxs. – Andijon: Andijon
nashriyoti, 2019.
8. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – Toshkent:
Ma’naviyat, 2008.
9. Madrahimov A. Pedagogik mahorat va psixologiya. – Toshkent:
O’zbekiston, 2017.
10. Maxkamova D. Pedagogik faoliyat asoslari. – Toshkent: TDPU
nashriyoti, 2020.
27

11. Ne’matova M. Ta’lim tarbiya tarixidan. – Buxoro: BuxDU nashriyoti,
2015.
12. Nosirov M. Bobur asarlarida tarbiyaviy g’oyalar. – Toshkent: Ilm
Ziyo, 2016.
13. Rasulov A. Ma’naviyat va ma’rifat asoslari. – Toshkent: Ma’naviyat,
2012.
14. Sharipova O. Pedagogik meros va qadriyatlar. – Toshkent: Yangi asr
avlodi, 2021.
15. Yo’ldoshev Q. Bobur ijodida axloqiy tarbiya. – Andijon: Ilm va
taraqqiyot, 2022.
Qo’shimcha adabiyotlar:
– ZiyoNet elektron kutubxonasi: www.ziyonet.uz
– “O’zbek adabiyoti tarixi” – akademik nashr, O’zR FA
– “Pedagogik mahorat” – darslik, TDPU
– www.pedagog.uz – Pedagogik metodlar portali
– www.adabiyot.uz – Bobur va o’zbek adabiyoti haqidagi maqolalar
bazasi
– www.kitob.uz – Bobur asarlari elektron nusxalari
– www.edu.uz – O’zbek ta’lim portali
– Google Scholar – Bobur pedagogik qarashlari bo’yicha ilmiy maqolalar
– National Library of Uzbekistan – Boburga oid tarixiy-pedagogik
materiallar
28

– www.fanvaolim.uz – ilmiy-pedagogik maqolalar sayti
29

Bo’lajak o’qituvchilar pedagogik mahoratining nazariy va metodologik asoslari

Sotib olish