Dokument ma'lumotlari

Narxi 50000UZS
Hajmi 78.3KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 21 Fevral 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Kimyo

Sotuvchi

Javohirbek igamberdiyev

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2024

13 Sotish

Shisha pishirish jarayonining nazariy qismlari

Sotib olish
О‘zbekiston Respublikasi Oliy Ta’lim , Fan va Innavatsiyalar Vazirligi Toshkent Kimyo-texnologiya Instituti “Silikat materiallar va kamyob nodir metallar texnologiyasi” kafedrasi _____________________________________ ________________________________________ fanidan KURS LOYI H ASI Mavzu : __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Ra h bar : _____________________________ Bajardi : _____________________________ Toshkent-202 4 “Silikat materiallar va kamyob nodir metallar texnologiyasi” kafedrasi ___________________________________________________ ___________________________________________________ ___________________________________ Fanidan kurs loyihasini himoya qilish vaqtidagi BAYONI Sana «__________2025 yil Qatnashdilar: Raisi: ______________ A’zolari: _____________ __________________ Kurs loyi h asi ni himoya qiluvchi talaba _________________________________ Guruhi _______________ H imoya vaqtida berilgan savollar: ___________________________________________________ ___________________________________________________ ___________________________________ Takidlandiki, talaba kurs loyi ha sini «___» bahoga himoya qildi. Komissiya raisi ______________________ A’zolar _____________________________ _____________________________ TASDIQLAYMAN Kafedra mudiri prof. Aripova M.X. KURS LOYIHASI Fanning nomi __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Guruh _________________ Talaba ________________________ Rahbar ________________________ Topshiriq Loyiha mavzusi __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Dastlabki ma’lumotlar __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Yordamchi kо‘rsatmalar __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Chizma qismining mazmuni: 1._________________________________________________________________ 2._________________________________________________________________ 3._________________________________________________________________ 4._________________________________________________________________ 5._________________________________________________________________ Hisob-tushuntirish yozuvlarning mazmuni: 1._________________________________________________________________ 2._________________________________________________________________ 3._________________________________________________________________ 4._________________________________________________________________ 5._________________________________________________________________ Loyiha qismlarini topshirish muddati : H imoya ______________________ Ra h bari _____________________ MUN DA RIJ A I. KIRISH II. SHISHA PISHIRI SH J A RA Y ON IN IN G N A ZA RIY A SOSLA RI . III. ISSIQLIK QURILMA SIN IN G ISSIQLIK-TEX N IK HISOBI IV. HOVUZLI PECHN IN G X ISOBI. V. FOY DA LA N ILGA N ADA BIY OTLA R. KIRISH. Yurtimizda qabul qilingan 2017-2021 yillarda sanoatni ustuvor darajada rivojlantirish dasturi va ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilashga doir tarmoq dasturlarining izchil amalga oshirishi natijasida sanoat tarkibida yuqori qо‘shimcha qiymatga ega bо‘lgan, raqobatdosh mahsulotlar tayyorlayotgan qayta ishlash tarmoqlarining о‘rni tobora ortib bormoqda. Mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish, maqsadli kompleks dasturlar, investitsiya dasturi, iqtisodiyotning eng muhim tarmoqlarini modernizatsiya qilish va texnik qayta jihozlash dasturi bajarilishi yakunlari hamda mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish dasturining eng muhim ustuvor vazifalari amalga oshirilishini ta’minlash chora-tadbirlarida uy-joy qurilishi va u bilan birgalikda qurilish industriyasining mexanik uskuna va mashinalarini texnologik yangilash hamda modernizatsiya qilish masalasiga alohida e’tibor qaratilmoqda. Silikat materiallarini ishlab chiqarishda va qayta ishlashda asosiy mexanik uskuna va mashinalardan maydalovchi uskunalar va mashinalar, kukunlovchi uskunalar va mashina, materialni saralash uchun mashinalar, materiallarni aralashtirish uchun mashinalar qurilish industriyasida juda ko’p qo’llaniladi. Korxonalarda innovasiya faoliyatini bozor talablari asosida tubdan o`zgartirish, boshqarishning zamonaviy va istiqbolli shakllarini joriy etish hamda modernizasiyasi, zamonaviy axborot tizimlari va texnologiyalaridan samarali foydalanish bugungi kunning asosiy talabi. Yurtimizda qabul qilingan 2022-2026 yillarda sanoatni ustuvor darajada rivojlantirish dasturi va ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilashga doir tarmoq dasturlarining izchil amalga oshirishi natijasida sanoat tarkibida yuqori qo’shimcha qiymatga ega bo’lgan, raqobatdosh mahsulotlar tayyorlayotgan qayta ishlash tarmoqlarining o’rni tobora ortib bormoqda. Shuni aytish joizki, yurtboshimiz davrida sanoat korxonalariga, jumladan, kimyo sohasiga e`tibor juda ham kuchaydi. Xorijiy davlatlar bilan bir qator shartnomalar imzolandi, bir qancha qo`shma korxonalar ochildi. Shu o`zgarishlar qatorida yurtimizda silikat sanoati ham bir necha qadam oldinga siljidi. Jumladan, hozirgi kunda, O'zbekistonda shisha mahsulotlari ishlab chiqaruvchi korxonalar uzluksiz ravishda ishlab bormoqda va o`zlarining sifatli mahsulotlari bilan nafaqat yurtimizni balki qo`shni MDH davlatlarini ham shisha mahsulotlari bilan ta`minlab bormoqda. Quvasoy korxonasida asosan deraza oyna, transport oynasi va ichimliklar uchun butilkalar chiqarilmoqda. Toshkent shahrida joylashgan “Oniks” va “Asl oyna” , Sirdaryo viloyatida “ Universal oyna ” korxonalarida billur buyumlari, jimjimador butilkalar va farmasevtika idishlari ishlab chiqarilyapti. SHISHA PISHIRISH JARAYONI Shisha – bu bizning kundalik hayotimizda juda keng qo'llaniladigan, shaffof va qattiq bir materialdir. U turli xil xom ashyolardan, yuqori haroratda eritib va shakllantirib olinadi. Shisha Pishirishning Asosiy Bosqichlari * Xom Ashyoning Tayyorlanishi: * Asosiy tarkibiy qismlar: Kremniy dioksid (qum), natriy karbonat (soda), kaltsiy oksid (ohaktosh) va boshqa qo'shimchalar. * Maydalash va aralashtirish: Xom ashyolar mayda zarralarga aylantirilib, bir-biriga yaxshilab aralashtiriladi. Bu jarayon shishaning bir xil sifatli bo'lishini ta'minlaydi. * Eritish: * Yuqori haroratli pechlar: Aralashma maxsus pechlarda 1500-1600°C gacha qizdiriladi. Bu haroratda xom ashyolar eriydi va viskoz massaga aylanadi. * Homogenlashtirish: Eritma yaxshilab aralashtirilib, undagi gaz pufakchalari va boshqa nopokliklar chiqariladi. * Shakllantirish: * Puflash: Eritma naycha yordamida puflab, unga turli xil shakllar beriladi. Bu usul qo'lda yoki mashinalar yordamida amalga oshirilishi mumkin. * Presslash: Eritma qolipga solinib, presslab, unga kerakli shakl beriladi. * Cho'zish: Eritma cho'zib, yupqa plastinkalar yoki tolalar hosil qilinadi. * Sovutish va Temperlash: * Sovutish: Shakllantirilgan shisha asta-sekin sovitiladi. Tez sovutish shishaning yorilishiga olib kelishi mumkin. * Temperlash: Ba'zi hollarda shisha qo'shimcha ravishda temperlanadi. Bu jarayon shishaning mustahkamligini oshiradi. * Qayta ishlash: * Kesish, parlatish: Kerakli o'lcham va shaklga keltiriladi. * Bezatish: Shishaga turli xil ranglar va naqshlar beriladi. Shisha Turlari va Ularning Qo'llanilishi Shishaning tarkibiga qarab, u turli xil xususiyatlarga ega bo'ladi va turli sohalarda qo'llaniladi: * Sodalime shishasi: Eng keng tarqalgan turi. Derazalar, idishlar, shisha butilkalar ishlab chiqarishda ishlatiladi. * Borosilikat shishasi: Issiqlikka va kimyoviy moddalarga chidamli. Laboratoriya idishlari, oshxona anjomlari ishlab chiqarishda ishlatiladi. * Qo'rg'oshinli shisha: Yuqori yorug'lik sindirish koeffitsientiga ega. Linzalar, prizmalar ishlab chiqarishda ishlatiladi. * Kristal shisha: Juda chiroyli va qimmatbaho. Bezak buyumlari ishlab chiqarishda ishlatiladi. Issiqlik o`tkazuvchanlik va uning turlari Xuddi tabiatda bo`lganidek sanoatda ham turli obyektlarda energiya va massa almashinish jarayonlari kuzatiladi. Issiqlik almashinuvi modda temperaturasining, massa almashuvi esa konsentratsiyasining tenglashishi demakdir. Issiqlikning tashilishi deganda kuzatilayotgan tizim elemntlari orasida issiqlik shaklidagi ,,ichki” energiyaning almashinish jarayoni tushuniladi. Issiqlik almashuvning 3 ta elementar ko`rinishi mavjud: 1. Issiqlik o`tkazuvchanlik; 2. Konvektiv issiqlik almashuvi; 3. Nurli issiqlik almashuvi; Issiqlik o`tkazuvchanlik – bu temperature gradient mavjud bo`lganligi sababli yaxlit muhitda issiqlikning ko`chirilish jarayonidir. Issiqlik o`tkazuvchanlik yordamida issiqlikning ko`chirilish jarayonida muhitning ko`proq qizigan qismidagi struktura zarrachalari bilan kamroq qizigan qismidagi struktura zarrachalari bilan kamroq qizigan qismidagi struktura zarrachalari harakati yordamida ketma-ket ravishda energiyaning almashuvi ro`y beradi. Issiqlik o`tkazuvchanlik sof holda faqat qatiq jismlar uchraydi. Dielektriklarda issiqlikning ko`chishi tebranayotgan atom va molekulalarning tarang holdagi to`lqinlari tarqalishi yordamida ro`y bersa, metallarda kristall panjara atomlari tebranishi va erkin elektronlarning ko`chishi orqali amalga oshadi. Konvektiv issiqlik almashuvi – bu muhitning makroskopik elementlari yordamida issiqlikning issiqlik tashuvchining o`zi tomonidan ko`chirilish jarayonidir. Konvektiv issiqlik almashuvi harakatda bo`lgan muhitlarda, ya`ni suyuqlik va gazlarda sodir bo`ladi. Muhitning turli nuqtalarda temperatura farqining mavjudligi orqasidan konveksiya jarayonidagi makro zarrachalarning harakati har vaqt issiqlik o`tkazuvchanlik bilan birga kichadi. Issiqlikning berilishi - harakatlanayotgan muhit bilan boshqa muhit hosil qilgan chegaralanish yuzasi orasidagi konvektiv issiqlik almashuvidir. Issiqlikning berilishi konvektiv issiqlik almashuvining keng tarqalgan holidir, unga quvurlarda suyuqlik oqayotgandagi issiqlikning berilishi, jismlarga tashqaridan gaz yo`naltirilgandagi issiqlikning berilishi kiradi. Issiqlik o`tkazuvchanlik va konveksiya yordamida issiqlikning ko`chirilishi faqatgina moddiy muhit mavjud bo`lgan holdagina amalga oshadi. Nurli issiqlik almashuvi – bu turdagi issiqlik almashuvi yordamida moddaning ichki energiyasi elektromagnit to`lqinlarining energiyasiga aylanadi va ular fazoda tarqalib, modda bu to`lqinlarning energiyasini yutadi. Bu turdagi issiqlik o`tkazuvchanlik oraliq muhitsiz ya`ni vakuumda ham kechishi mumkin, U faqat temperatura va jismning optik xususiyatlariga bo`gliqdir. Amalda issiqlik almashuvining 3 turi ham bir paytda kichadi va fazalarning bir-biriga o`tishi, kimyoviy reaksiyalar va massaning yo`qolish jarayonlari bilan birga ro`y beradi. Pechlarda sodir bo`ladigan issiqlik jarayonlari. Materialga issiqlik ishlovi berish jarayonida turli xildagi fizik-kimyoviy o`zgarishlar ro`y berib, uning natijasida har xil turdagi buyumlar yaratiladi. Materialga temperaturaning berilishi mobaynida undan namlikning yo`qolishi, kimyoviy bog`langan suvning va karbonat angidridning ajralib chiqishi, yangi kristall fazalar va silikat suyultmalarining hosil bo`lishi kuzatiladi. Ushbu jarayonlarning turi va borish tezligi omixta tarkibiga va temperaturaning kattaligiga bog`liqdir. Shisha pishirishning asosiy jarayonlari hisoblanmish soda, ohaktosh va boshqalarning parchalanishi, silikatlar va suyultmaning hosil bo`lishi, gazlardan xalos bo`lish va gomogenlanish jarayonlari vaqt bo`yicha aniq chegaralanmaydilar. Shishaning pishirishda past temperaturali ishqoriy suyultmalar hosil bo`lib, ular shisha pishishini jadallashtiradi. Shishani pishirish jarayoni o`ta murakkab hisoblanib, unda bir yo`la quritish, parchalanish, murakkab birikmalarning hosil bo`lishi, suyuqlantirish va eritish jarayonlari hosil bo`ladi. Shisha pishirish nazariyasi besh bosqichda amalga oshiriladi hamda nomlanadi va oddiy tarkibli shishalar uchun harorat oralig`ida bo`ladi: 1. Silikatlar hosil b`olishi -(950-1150 o C). 2. Shisha hosil bo`lishi,-( 1150-1250 o C). 3. Oqartirish (degazasiya), -(1250-1600 o C). 4. Gomogenlash (o`rtalashtirish), -(1250-1600 o C). 5. Studka (sovitish), harorat 300-400 o C ga kamaytiriladi va kerakli yopishqoqlikka erishiladi. Pechlarning sinflanishi. Ishlash prinsipiga ko`ra sanoat pechlari davriy yoki siklik va uzluksiz turlariga bo`linadi. Konstruktiv tuzilishiga ko`ra shaxtali, aylanma, kamerali, halqasimon, tunelli va hovuzli bo`ladi. Sanoat pechi - bu buyum va materiallami qizdirish uchun rooijallangan qurilmalarning majmuasidan iboratdir. Sanoat pechlarida issiqlikni olish manbai bolib, yoqilg’ining kimyoviy energiyasi, qizdirilayotgan materialning kimyoviy energiyasi yoki elektr energiyasi xizmat qiladi. Pechlarda uchta agregat hoiatidagi yoqilg’ini ishlatish mumkin: suyuq, qattiq va gazsimon. Yoqilg‘ini yoqish pechning o‘choq qurilmalarida olib boriladi. Sanoat pechi murakkab agregatdan iborat bolib, u avvalom bor ishchi kamera hamda yordamchi qurilmalardan tashkil topgan. Yordamchi qurilmalarga o‘choq va yondirgich qurilmalari, chiqindi gazlarning issiqligidan foydalanish qurilmalari, havoni toplovchi, nasos va tutun tortish qurilmalari kiradi. Ishchi kamerasida asosiy texnologik jarayon kechadi. O’choq va yondirish qurilmalarida issiqlik manbai tayyorlanadi, ularga o‘choq va suyuq yoqilg’ini purkab beruvchi moslama yoki yoqilg’i bilan havoni aralashtirib beruvchi qurilmalar kiradi. Pechning chiqindi gazlardan qayta foydalanish qismlarida havo va gaz qizdiriladi. Chiqindi gazlar materiallarni quritish va isitish uchun, suvni isitish uchun, suv bug’ini olish uchun ishlatiladi.Puflash qurilmalari va nasoslar yoqilg’i hamda havoni yuqori bosim ostida pechga uzatish uchun, tortib olish qurilmalari tutun gazlarini tortish uchun qollanadilar. Qavatli rejimda ishlovchi pechlarda sochiluvchan materiallarni qizdirish va suyuqlantirish jarayonlari olib boriladi Bu pechlar vertikal bo‘lib, ularda material butun hajm bo'ylab joylashadi, qizib yotgan gazlar esa uning bo'laklari orasidaa harakat qiladi. Ularda issiqlikning uzatilishi bir yo‘la nurlanish va konveksiya asosida sodir boladi. Issiqlik almashuvchi pechlarda temperatura ham vaqt bo‘yicha, ham pechning uzunligi bo‘yicha o‘zgarib turishi mumkin. Issiqlik almashuvchi pechlarda temperatura vaqt bo‘yicha o‘zgarsa, bunday pechlar davriy yoki uzlukli pechlar yoki kamerali pechlar deyiladi. Ularning ishchi muhitida butun hajm bo‘ylab temperature bir xil boladi. Issiqlik almashuvchi pechlarda temperatura vaqt bo‘yicha o‘zgarmas bo’lsa pechlar uzluksiz deyiladi. Agar uzluksiz ishlaydigan pechlarda temperatura ularning uzunligi bo‘ylab o‘zgarib tursa, pechlar uslubiy deb ataladi. Ular pechning tagi bo‘ylab texnologik jarayon asosida turli temperatura bilan harakat qi layotgan buyumlarga ishlov berish uchun moljallangan boiadi. Texnologik jihatdan tavsiyalanishiga ko‘ra pechlar bo’lak -bolakli va sochiluvchan materiallarni kuydiruvchi, shakillangan materiallarni kuydiruvchi, sochiluvchan materiallarni pishiruvchi, silikat buyumlarini hosii qiluvchi turlarga bolinadi . Ishlash prinsipiga ko'ra sanoat pechlan davriy yoki siklik va uzluksiz turlarga bolinadi. Konstruktiv tuzilishiga ko‘ra shaxtali, aylanma, kamerali, halqasimon, tunnelli va hovuzli boladi. Issiqlik almashish turiga qarab pechlar ochiq olovli (ya’ni qizdirilayotgan material bilan alangali gaz to‘qnash boladigan holda) va mufelli (ya’ni alangali gazlar issiqligi materialga oraliq devor orqali berilish holida) turlarga bo’linadi. Mufelli pechlarda alangali gazlar oraliq devorni qizdirib yuboradi va qizigan devor o‘z issiqligini materialga issiqlik nurlanishi ya’ni radiatsiya yordamida uzatadi. Issiqlik ajralib chiqish manbaiga ko‘ra pechlar alangali va elektrli turlarga bo’linadi. Silikat sanoatida asosan alangali pechlardan foydalaniladi. Elektr pechlari elektr energiyasining issiqlik energiyasiga aylanish usuliga qarab sinflanishi mumkin Ular elektron nurli, puflovchi, induksionli va elektr qarshilikli turlarga bo’linadi. Sanoat pechlari ishini baholash yoqilg‘i sarfi, issiqlik unumdorligi yoki quvvati, 1 kg mahsulotni kuydirish uchun kelgan yoqilgining solishtirma sarfi, f.i.k. kabi ko‘rsatkichlar asosida olib boriladi . Hovuzli pechlar Hovuzli pechlarning ishchi kamerasi boiib, ichiga material solinadigan hovuz va gazlar bilan to’ladigan muhit hisoblanadi. Hovuzli pechlar asosan uchta belgisiga qarab sinflanadi: ish!ash tartibi, alangani harakat yo‘nalishi va havoni isitish usuli, Birinchi belgiga qarab bu pechiar davriy va uzluksiz ishlaydigan turlarga bolinadilar. Davriy hovuzli pechlarda shisha pishirish jarayonining barcha bosqichlari bitta hajmda ketma — ket sodir bo‘ladi. Uzluksiz hovuzli pechlarda esa shisha pishirish jarayonining ayrim holdagi bosqichlari pechning turli qismlarida ro‘y beradi, shu sababdan ularda temperatura bir xil bo’lmaydi. Uzluksiz pechlar iqtisodiy jihatdan ustun turadilar, chunki ulaming unumdorligi yuqori bolib, ularni ishlatish qulay va ular mexanizatsiyalashga moyilroqdirlar. Pechga solingan shaxtani pishirish uchun unga uzoq vaqt davomida yuqori temperatura (1500-1800°C) ta'sir etishi shart, shu sababli ishchi kameraga katta miqdorda issiqlik kiritish kerak. Buning uchun yoqilg‘i yoki 1600 °C dan yuqori harorat kerak bo‘lgan sharoitda elektr energiyasidan foydalaniladi. Hovuzli pechlarda qattiq holdagi yoqilg‘i ishlatilmaydi, chunki ishchi kamerasida temperatura juda yuqori bo‘lishi shart, undan tashqari shishaning tarkibi ifloslanishi mumkin. Eng qulay yoqilg’i bolib bug‘ havoli generator gazi hisoblanadi. Hovuzli pechlarda generator yoki rekuperator o‘rnatilgan bo’ladi. Eng tarqalgan hovuzli pechlar alangali pechlardir. Ularda uzluksiz harakat qilib, o‘z issiqligini beruvchi issiqlik uzatuvchilar hisoblanadilar. Gazlarning ishchi kamerasiga qarab harakatlanishi pechning ichida hosil bo’luvchi geometrik bosim ta’siri ostida ro‘y beradi. Ba'zida ushbu bosim tortish qurilmalari yordamida ham chiqariladi. Ishchi kameradan gazlarni tutun mo‘risiga tortib olinadi yoki tutunso’rgichlar yordamida chiqarib yuboriladi. Hovuzli pechlarda alangani asosan shisha massaga tomon qaratiladi, bunga sabab massa yuzasidan sovib qolgan va issiqlik almashinuviga to‘sqinlik qilayotgan gazlar qatlamini yo‘qotishdir. Bu pechlarda issiqlik tashuvchi bo’lib yonish mahsulotlari hisoblanadi. Alanga fazasida ular o‘z issiqliklarini pechning qurilish qatlamiga beradi. Bunda issiqlikning uzatilishi asosan nurlanish asosida boradi, ya’ni issiqlik nurlanib pech qurilmasidan qaytariladi va pechning ichiga yo‘naltiriladi. Ma’lum bir miqdordagi issiqlik konveksiya orqali ham uzatiladi. Hovuzli pechlarda shisha pishirish ikki bosqichda olib boriladi: 1. Shaxtaning ustki ingichka qatlami qizib, 900°C dan yuqori temperaturada shisha hosil bo‘lish reaksiyalarining borishi jadallashadi va u suyultmaga aylanadi. 2. Hosil bo‘lgan suyultma 1350-1400°C gacha qizdirilib, shisha qatlamining ustki qatlamidan shisha massasi oqa boshlaydi. Shisha massasining harakatlanishiga sabab gorizontal va vertikal shisha qatlamlari solishtirma og‘irligining bir xil bo‘lmaganligidir. Davriy hovuzli pechlarda shisha massasi maydonini ajratib qo'yadigan moslamalaning yo‘qilg’idir, ular bamisoli katta tuvakka o‘xshaydi. Uzluksiz pechlarda esa shishani pishirish va mahsulotni tayyorlab chiqarish zonalarini ajratish maqsadida o‘tga chidamli materiallardan turli moslamalar yasaladi. Masalan: lodkalar, ya’ni shisha massasiga tiqib qo’yilgan to‘siqlar, kransilar, ya’ni silindrlar va botilar, ya’ni tagi ochiq bo’lgan va qurulish derazalari bilan tutashgan idishlar, hamda suv bilan sovitiladigan quvurlardir. Lekin pech basseynini shunday qilib yasash mumkinki, unda zonalar vaqtinchalik to‘siqlarsiz ham ajratib qo‘yiladi. В uning uchun pishiruvchi va mahsulotni tayyorlovchi qismlar mustaqil ravishdagi basseynlar sifatida yasaladi va ular kanal orqali tutashtiriladilar. Hovuzli pechning basseyri devor va lagdan iborat bo‘lib. gaz fazasi devorlar va ship bilan chegaralanadi . Pishirish basseynida asosan to‘g‘ri burchakli shaklga ega bo‘lgan shaxtani yuklash uchun takimi cho‘ntaklar yasaladi. Pechning bir qismidan ikkinchisiga o‘tish joyida basseyn asta -sekin torayib boradi. Davriy hovuzli pechlarda basseyn to‘g‘ri burchaklidan tashqari oval shaklida ham bo'ladi. Bunda alanganing shakli, deraza oynalarining joylashishi katta ahamiyatga ega. Hovuzning tubini shamotli g’ishtlardan yasab, uning ustiga bakordan qoplama yasaladi. Hovuzning shipi juda yuqori temperatura ta’sri ostida bo’lganligi sababli, uni dinasli gishtdan yasaladi. Pechga materialni yuklash davriy pechlarda cho‘mich yoki tarnov yordamida gorelkalar oldidagi tirqish orqali amalga oshiriladi. Uzluksiz pechlarda esa pishirish bo’limining boshida devor chekkasidan beriladi. Pechlarda alohida kanallarga ega bo‘lgan gorelkalar ishlatiladi. Davriy pechlarda alanganing yo‘nalishiga qarab hovuzli pechlar: a) ko‘ndalang yo‘naluvchi alangali va b) taqasimon yo'naluvchi alangali turlarga bo’linadi . Bunday pechlar yorug'lik texnika shishasini, klinker va maxsus shishalarni pishirishda ishlatiladi. Pishirish temperaturasi 1480 - 1600°C, mahsulotni tayyorlash temperaturasi 1230-1380°C. Hovuzning chuqurligi 400 - 700 mm, pishirish va tayyorlash vaqti 24 — 48 soat, unumdorligi 1 sikl uchun 5 tonna. Uzluksiz hovuzli pechlarda pishirish qismi pishirish va tiniqlantirish zonalarini o‘z ichiga olib, u shishani tayyorlash qismi ya’ni sovitish va tayyorlab olish zonalari bilan ajralgan holda quriladi. Yuqori unumdorlikka ega hovuzli pechlarni qurish samaraliroqdir. Hovuzli pechlaming afzailiklari: 1. Suyuqlantirish jarayonini boshqarish darajasi yuqori. chunki issiqlikning 95% nurlanish orqali beriladi. 2. Suyultma bir jinsli bo'lib chiqadi. 3. Pechda mayda bo‘!akli. kukunsimon, mo‘rt xomashyolarni donador qilmasdan ham pishirish mumkin. 4. Yoqilg‘i sifatida gaz va mazutni qo‘llash mumkin. Kamchiligi: 1. Bu pechlarni qurish uchun katta maydon talab etiladi. 2. Pechlaming kapital sig‘imi jaiqori. 3. Xomashyo omixtasini tayyorlab olish murakkab va energiya talab qiladi. 4. Pechning yoqilg‘i sarfi taxminan 2 barobar ko‘p. Havoni isitish usuliga qarab hovuzli pechlar ikkiga bo‘linadi: a) regeneratorli, unda havo regeneratorlarda isitiladi b) rekuperatorli, unda havo rekuperatorlarda issiqlik almashgichlardagi kabi isitiladi. I. Silikatlar hosil bo’lish jarayoni (900-1150 o C) Bunda omihta tarkibidagi birikmalarning fizik holati o’zgaradi ya’ni, suv bug’lari uchib yo’qoladi, tuzlar, suvli birikmalar parchalanib, engil uchuvchan birikmalar ajralib chiqadi, kvars qumi esa bir ko’rinishidan ikkinchi ko’rinishga o’tadi. Bu turdagi hajmiy o’zgarishlar kvars qumi zarrachalarining yorilishiga olib keladi va omihta tarkibidagi birikmalarda kimjoviy reaksiyalar boshlanadi. Harorat ta’sirida omihta tarkibida suyuq faza, ya’ni, eritma hosil bo’lgach, silikatlar hosil bo’lish tezligi oshadi. Kimyoviy reaksiyalarning sodir bo’lishi, material tarkibidagi birikma turlariga juda bog’liq bo’ladi. Misol uchun, agar omihta tarkibida CaCO 3 , MgCO 3 va Na 2 CO 3 bo’lsa, ular o’zaro 380 o C da reaksiyaga kirishib, ikkilamchi tuzlarni Na 2 Ca(CO 3 ) 2 va Na 2 Mg(CO 3 ) 2 ni hosil qiladi. Bu birikma esa 600-830 o C da SiO 2 bilan birikib natriyli, kalsiyli, magniyli silikatlarning hosil bo’lishiga olib keladi. Silikatlarni hosil bo’lishi, ularning boshlang’ich o’lchamlarining katta kichikligiga ham bog’liqdir. Agar birikmalarni solishtirilsa yuzasi 5 marta ortsa, o’zaro reaksiyaga kirishish tezligi o’rtacha 2 martaga ortadi. Omixta tarkibiga qo’shimcha sifatida shisha pishirishni tezlashtiruvchi qo’shimchalar (xlorli, ftorli, borli, birikmalar) kirgizib, reaksiya tezligini oshirsa bo’ladi. II. Shisha hosil bo’lishi (1150-1250 o C) Odatda, birinchi bosqichdan so’ng omihta tarkibida erimagan kvars donachalari bo’ladi. Ularni birlamchi silikat eritmalarida erish jarayoni – shisha hosil bo’lish bosqichi deb nomlanadi. Kvars donachalarining juda sekin erishiga sabab, silikat eritmalarini qovushqoqlik qiymatini yuqori bo’lishidir. Bu bosqichning tezroq amalga oshishiga kvars donachalarining o’lchami, ko’rinishi, tarkibida qo’shimchalarning bo’lishi ta’sir etadi. Bundan tashqari, tashqi sharoitlarni /bosim va harorat/ o’zgarishi muhim o’rin tutadi. Shisha eritmasi hosil bo’lish jarayonini eritmani aralashtirib turib ham tezlashtirish mumkin. III. Tiniqlanish (1450-1550 o C) Ma’lumki, sanoat miqyosida ishlab chiqarilgan shisha omihtasi tarkibida 18% kimyoviy bog’langan yengil uchuvchan birikmalar bo’ladi. Boshqacha qilib aytganda, har 100 kg omihtaga 18 kg engil uchuvchan birikmalar to’g’ri keladi. Bu birikmalarning asosiy qismi humdondan ajralib chiqsa ham, bir qismi shisha eritmasi tarkibiga aralashgan holda bo’ladi, ular kimyoviy reaksiyalar natijasida hosil bo’ladi. Bunda eritmaning qovushqoqligi ortgan sari o’lchami kichik bo’lganlari eritma yuzasiga chiqishga ulgurmagani uchun qatlam ichida qoladi, ularni miqdori ko’p bo’lsa, shisha buyumning mustahkamligini kamaytirishi, sifatini pasaytirishi, tashqi ko’rinishini buzishi mumkin. Shu sababli bu uchuvchan birikmalardan qutilish kerak, ya’ni shisha massasini tiniqlashtirish lozim. Buning uchun tiniqlashtirishni boshlang’ich qismida omihtani qizdirishni yuqori haroratda amalga oshirish, qovushqoqlik qiymatini kamaytirishga erishish lozim. Ko’pincha bu bosqichning ketishini osonlashtirish uchun, tiniqlashtiruvchi birikmalar – nitratli, sulfatli, hlorli, ammoniyli tuzlar, kislorod ajratib chiqaruvchi kimyoviy birikmalar qo’shiladi. Shisha eritmasi orqali suv bug’i, havo va boshqa yengil uchuvchan birikmalarni o’tkazish orqali ham tiniqlashtirishni tezlatish mumkin. Bundan boshqa bir qator usullar ham bor. IV. Gomogenlash. Bu bosqichda xom-ashyolar bir xil tarkibli bo’lishi ta’minlanadi. Turli xil erimay qolgan, reaksiyaga qatnashmay qolgan zarrachalar ham butunlayin aralashib ketib tiniq bir tarkibli shisha masssasi olish jarayoni sodir bo’ladi. V. Shisha massasini sovutish. Ohirgi bosqichda esa shisha eritmasi ma’lum qiymatdagi haroratgacha sovutilsa, kerakli qovushqoqlik qiymatiga ega bo’ladi va undan buyumlar hosil bo’lishi uchun foydalansa bo’ladi. Buning uchun sovutish davomida bosim va harorat doimiy ravishda pasaytirib boriladi. Bu bosqichda shishaga kerakli qovushqoqli qiymatini berish uchun shishamassa haroratini 200- 300 o C ga pasaytiriladi. Moddiy balans hisobi . Tara shishaning kimyoviy tarkibi Oksidlar SiO 2 Al 2 O 3 CaO MgO Na 2 O Miqdori,% 72.5 1.5 8 3.5 14.5 100% Shishaning xom-ashyoning tarkibi Shishaning tarkibiga 72,5% SiO 2 kiritish uchun qum massasini aniqlaymiz. Kvars 100 kg - 98.3 % SiO 2 X - 72.5% SiO 2 72,5х100/98,3=73,75 Shunday qilib, shishaga kiritish uchun 72.5 % SiO 2 uchun 73.75kg qum kerak bo’ladi. SiO 2 dan tashqari Al 2 O 3 , CaO, MgO, Na 2 O, K 2 O, Fe 2 O 3 aralashmalari ham mavjud. Shuning uchun biz qum bilan kiritilgan ushbu oksidlarni miqdorini hisoblaymiz. 73,75х0,76/100=0,56% Al 2 O 3 73,75х0,28/100=0,20% CaO 73,75х0,11/100=0,08% Na 2 O 73,75 х 0,1/100=0,07% K 2 O 73,75 х 0,07/100=0,05% Fe 2 O 3 Dolomit orqali shisha tarkibiga CaO va MgO kiritamiz. MgO ni kiritish uchun zarur bo’lgan dolomit massasini aniqlash uchun yetishmayotgan CaO stiklo orqali kiritiladi. Berilgan tarkibga ko’ra, 3.5 % MgO ni kiritish kerak bo’lgan nisbatda dolomit miqdori hisoblab chiqamiz. 100 kg - 19.35 % MgO X - 3.5 % MgO X =3.5х100/19.35=18.09 18.09x31.08/100=5.62 % CaO 18.09x0.25/100=0.045 % Al 2 O 3 18.09x0.2/100=0.036 % SiO 2 18.09x0.085/100=0.015 % Fe 2 O 3 Shishaning kimyoviy tarkibiga ko’ra 8 % CaO, 8-5.2-2.18% CaO bo’lishi kerak. Yetishmayotgan CaO stiklo orqali kiritiladi. 100 kg - 54.25 % X - 2.18 % X= 2,18х100/54,25=4,02 CaO 4,02x0.03/100=0.001 % Fe 2 O 3 Shishaning kimyoviy tarkibiga ko’ra, bizda 1.5 % Al 2 O 3 , 1.5-(0.56+0.045)=0.895 % texnik glinozyom orqali kiritiladi. 100 kg - 99.93 % Al 2 O 3 X - 0.895 % Al 2 O 3 X= 0,895х100/99,93=0,895 Al 2 O 3 0,895x0.03/100=0.0002 % Fe 2 O 3 0,895x0.02/100=0.0001 % SiO2 Shishaning kimyoviy tarkibiga ko’ra 14.5 % Na 2 O, 14.5-0.08-0.07=14.35 % Na 2 O soda orqali kiritiladi. 100 kg - 57.2 % Na 2 O X - 14.35 % Na 2 O X= 14,35х100/57,2=25,08 Na 2 O 25,08x0.03/100=0.007 % Fe 2 O 3 25,08x0.02/100=0.005 % Shuday qilib, hisoblangan kimyoviy tarkibda shisha ishlab chiqarishni taminlovchi kerak bo’lgan xom-ashyo. Olingan natijalar kiritilgan jadval Materiallar nomi Tarkibi. % Oksid,% Jami. % SiO 2 Al 2 O 3 Fe 2 O 3 Ca O Mg O Na 2 O K 2 O Kvars 73,75 72,5 0,56 0,05 0,2 - 0,08 0,0 markasi С - 070 GOST 22551-77 7 Dolomit (Dexqonobo d) markasi DK 20-0,1 GOST 23672- 79 18,09 0,036 0,04 5 0,015 5,6 2 3,5 - - Mikrokalsit Stiklo tara 4,02 - - 0,001 2,1 8 - - - Soda Kalsiylangan B toifasi, 1 с ГОСТ 5100- 85 25,08 0,005 - 0,007 - - 14,3 5 - Glinozyom markasi G - 00 GOST- 30558-98 0,895 0,000 1 0,89 5 0,000 2 - - - - Jami: 121,76 Shisha tarkibi : Belgilangan 72,5 1,5 - 8 3,5 14,4 3 0,0 7 100 Qabul qilindi 72,54 1,5 0,07 8 3,5 14,5 100,1 100 kg shisha qarab, 100 kg olingan shisha tarkibiy nisbati bilan aniqlash. 121,76 kg - 100 kg shisha (stiklo) hosil bo’ladi 100 kg - X X= 100х100/121,76=82,13 shishani tashkil etadi. 10 tonna xom-ashyo olish uchun kerakli hisoblar: 100 kg - 82,13 kg stiklo Х kg - 10 000 kg stiklo X=10000*100/82,13=12175,81 kg Kvars uchun: 73,5 kg - 121,76 kg X kg - 12175,81 X=12175,81*73,5/121,76=7349,885 kg Dolomit uchun: 18.09 kg - 121,76 kg X kg -12175,81 kg X=12175*18,09/121,76=1808,97 kg Mikrokalsit stiklo uchun: 4,02 kg - 121,76 kg X kg - 12175,81 kg X=12175,81*4,02/121,76=401,99 kg Soda uchun: 25,08 kg - 121,76 kg X kg - 12175,81 kg X=12175,81*25.08/121,76=2505,96 kg Texnik glinozyom uchun: 0,895 kg - 121,76 kg X kg - 12175,81 kg X=12175*0,895/121,76=89,498 kg Shunday qilib ( o’g’irlik qismi): Kvars -7349,885 kg Dolomit -1808,97 kg Mikrokalsit (stiklo) -401,99 kg Soda -2505,96 kg Texnik glinozyom -89,498 kg Umumiy hisobda qoshiladigan xom-ashyo og’irligi 12157 kg desak boladi. Issiqlik qurilmasining issiqlik-texnik hisobi. Gazsimon yoqilg’ining yonish jarayoni hisobi . Gazli tabiiy gazi. Quruq gaz tarkibi, %. CH 4 q C 2 H 6 q C 3 H 8 q C 4 H 10 q C 5 H 12 q CO 2 q N 2 q H 2 S ∑ 95,6 2,6 0,3 0,3 - 0,1 1,1 - 100,0 Gaz sarf koeffisienti α = 1,2 bo'lgan havo bilan yonadi. Yonish uchun kelayotgan havo 800 o Cgacha qizdiriladi. Gaz tarkibidagi namlikni 1% deb qabul qilamiz va quruq gazni nam ishchi gazga qayta hisoblaymiz. CH 4 n = CH 4 q 100-H 2 O/100 = 95,6∙0,99 = 94,6% Gazning boshqa tarkibiy qismlari o'zgarmasdan qoladi. Nam ishchi gazning tarkibi,% CH 4 n C 2 H 6 n C 3 H 8 n C 4 H 10 n C 5 H 12 n CO 2 n N 2 n H 2 O n ∑ 94,6 2,6 0,3 0,3 - 0,1 1,1 1 100,0 Gazning yonish issiqligini quidagi formula orqali aniqlaymiz: Q n r = 358,2CH 4 + 637,5C 2 H 6 + 912,5C 3 H 8 + 1186,5C 4 H 10 + 1460,8C 5 H 12 = 358,2∙94,6 + 637,5∙2,7 + 912,5∙0,3 + 1186,5∙0,3 = 36200,85 kdj/nm 3 Nazariy jihatdan kerak bo’ladigan quruq havo miqdorini quidagi formula orqali aniqlaymiz: α o = 0,0476∙K, nm 3 /nm 3 K = 2CH 4 + 3,5C 2 H 6 + 5C 3 H 8 + 6,5C 4 H 10 α o = 0,0476∙202 = 9,6 nm 3 /nm 3 K = 2∙94,6 + 3,5∙2,7 + 5∙0,3 + 6,5∙0,3 = 202 Atmosfera havosini namlik saqlashini d = 8 g/kg quruq havo deb qabul qilib, nazariy jihatdan kerak bo'ladigan atmosfera qavosini quyidagi formula orqali aniqlaymiz: Quruq havo α α = 1,2 α α = 1,2∙9,6 = 11,52 nm 3 /nm 3 Atmosfera havosi α α ‘ = 1,2∙ α o ‘,nm 3 /nm 3 α α ‘ = 1,2∙9,72 = 11,66 nm 3 /nm 3 Yonish mahsulotlarining α = 1,2 dagi tarkibi va miqdorini quyidagi formulalar orqali aniqlanadi: V CO2 = 0,01(CO 2 + CH 4 + 2C 2 H 6 + 3C 3 H 8 +4C 4 H 10 ), nm 3 /nm 3 V CO2 =0,01(0,1 + 94,5 + 2∙2,7 + 3∙0,3 + 4∙0,3) = 1,021, nm 3 /nm 3 V H2O = 0,01(2CH 4 + 3C 2 H 6 + 4C 3 H 8 +5C 4 H 10 + H 2 O + 0,16d α α ), nm 3 /nm 3 V H2O = 0,01(2∙94,5 + 3∙2,7 + 4∙0,3 +5∙0,3+ 1+ 0,16∙8∙11,52) = 2,19, nm 3 /nm 3 V N2 = 0,79 α α + 0,01N 2 , nm 3 /nm 3 V N2 = 0,79∙11,52 + 0,01∙1,1 = 9,111 , nm 3 /nm 3 V O2 = 0,21( α - 1) α o , nm 3 /nm 3 V O2 = 0,21( 1,2 - 1) 9,6 = 0.4032 , nm3/nm3 Yonish mahsulotlarining umumiy miqdori: V α = V CO2 + V H2O + V N2 + V O2 ,nm 3 /nm 3 V α = 1,021+ 2,19 + 9,111 + 0,4032 = 12,72, nm 3 /nm 3 Yonish mahsulotlarining foizli tarkibi: CO 2 = V CO2 ∙100/ V α = 1,021∙100/12,7 = 8,03 % H 2 O = V H2O ∙100/ V α = 2,19∙100/12,7 = 17,2 % N 2 = V N2 ∙100/ V α = 9,111∙100/12,7 = 71,62 % O 2 = V O2 ∙100/ V α = 8,4032∙100/12,7 = 3,17 % Jami: 100,0 % nm3 ni kg ga o'tkazish zichlik ρ ga ko'paytirish orqali o'tkaziladi. Yonishning nazariy temperaturasini aniqlaymiz. Buning uchun yonish mahsulotlarining issiqlik saqlashini havoni α = 1,2 da t havo = 800 o Sgacha qizdirilishini hisobga olgan holda aniqlanadi: i havo = Cha vo ∙t havo = 1,398∙800 = 1118,4 kdj/nm 3 , u holda i obsh = Q n /V α + α α ‘∙i havo /V α = 36201/12,72 + 11,66∙1118,4 /12,72 = 3871,2 kdj/nm 3 i-t diagramma orqali α =1,2 dagi yonishning nazariy temperaturasini aniqlaymiz t t = 2200 o . Bu diagramma bo'yicha kolorimetrik yonish temperaturasi(punktir chiziqlar) α=1,2dagi t k = 2360 o . Kirish Kg Chiqish kg Tabiiy gaz CH 4 = CH 4 n ∙ ρ sn4 = 94,5∙0,717 = C 2 H 6 =S 2 N 6 vl ∙ ρ s2n6 = 2,7∙1,356 = C 3 H 8 =S 3 N 8 vl ∙ ρ s3n8 = 0,3∙2,020 = C 4 H 10 =S 4 N 10 vl ∙ ρ s4n10 = 0,3∙2,840 = CO 2 =SO 2 vl ∙ ρ CO2 = 0,1∙1,977 = N 2 =N 2 vl ∙ ρ N2 = 1,1∙1,1251 = H 2 O= H 2 O vl ∙ ρ H2O = 1,0∙0,804 = Havo: O2=K∙ α ∙ ρ O2 = 202∙1,2∙1,429 = N 2 =K∙ α ∙ ρ N2 ∙3,762= 202∙1,2∙ 1,251∙3,762 = H 2 O = 0,16d∙α α ∙ρ H2O = 67,76 3.66 0.606 0.852 0.1977 1.3761 0.804 346.39 1140.80 11.85 Yonish mahsulotlari; CO 2 = V CO2 ∙100∙ ρ CO2 = 1.021∙ 100∙1.977 = H 2 O= V H2O ∙100∙ ρ H2O = 2.19∙ 100∙0.804 = N 2 = V N2 ∙100∙ ρ N2 = 9.1∙ 100 ∙ 1.251 = O 2 = V O2 ∙100∙ ρ O2 = 0.4032∙ 100 ∙1.429 = Farq 201.85 176 1138.41 57.61 +0.43 Jami ; 1574.3 1574.3 Balans farqi; (1574.3 – 1573.87)∙100/1574.3 = 0.027% Hovuzli pechning issiqlik-texnik balansi. Kirish. 1. Tabiiy gazni yonish issiqligi. Q = B ⋅ Q n = 35440,07 ⋅ В к V т . 2. Yonish uchun kelayotgan havoning fizik issiqligi. Q havo = L α ⋅ C v ⋅ t v ⋅ B = 11,30 ⋅ 1, 4219 ⋅ 1100 ⋅ В = 17674, 22 ⋅ В к V т . Umumiy kirish issiqligi. Q um = Q is + Q havo = 35440,07 ⋅ В + 17674, 22 ⋅ В = 53114, 29 ⋅ B к V т . Chiqish. 1. Shisha hosil bo’lish jarayoni. Q qay = Р с ⋅ q qay = 1,738 ⋅ 2930 = 5086,8 к V т , Р c = Р ⋅ 103/24 . 3600 = 150 ⋅ 1000/24 . 3600 = 1,738 kg/s q qay – shisha pishirishda sarf bo’ladigan issiqlikni nazariy jihatdan q qay = 2930 kDj/kg shisha massa deb qabul qilamiz. 2. Chiqayotgan gazlar orqali issiqlik yo’qotilishi. Q ch.g. = V α ⋅ B ⋅ C ch.g. ⋅ t ch.q. = 12,508 ⋅ В ⋅ 1,6 ⋅ 1530 = 30619,6 ⋅ В к V т Bu yerda t ch.g. – chiqayotgan gazlar temperaturasini pishish temperaturasiga 1530 º С ga teng deb, qabul qilamiz. C ch.g. – tutun gazlarining issiqlik sig’imi, к Dj/nm 3 , 1530 º С ga teng deb, qabul qilamiz. C ch.g. = r CO2 ⋅ c CO2 + r H2O ⋅ c H2O + r N2 ⋅ c N2 + r O2 ⋅ c O2 = (0,993 ⋅ 2,3415/12,533) + (2, 20 ⋅ 1,859812,533/) + (8,94 ⋅ 1, 4467/12,533) + (0,40 ⋅ 1,5320/12,533) = 1,6 kDj/nm 3 , Bu yerda; r 1 – aralashmada gazning hajmiy qismi, r CO2 = CO 2 /V α va hokazo. 3. Nurlanish orqali yo’qotilayotgan issiqlik. Q NUR = 5.67 ∗[( T 1 100 ) 4 − ( T 2 100 ) 4] 1000 ∗ F 1.1. Yondirgichda nurlanish. Q NUR = 5.67 ∗ 0.66 ∗[( 1803 100 ) 4 − ( 1630 100 ) 4] 1000 ∗ 1.96 =257.3 kvt Bu yerda; F = 1,96 m 2 - yondirgich vlyotlari. Kesim yuzasining yig’indisi. T r =1530+273=1803 0 C – Pechning pishish temperaturasi T kl =t kl +273 – yondirgich orqa devorlarning temperaturasi t kl = 2,5 ∗ ( t d . g . − 50 ) + ( t b − 50 ) 3,5 Bu yerda t g.r. – yondirgich vlyotlariga kelayotgan tutun gazlarining temperaturasi, 0 C. t b - yonish uchun kelayotgan havoni isitish temperaturasi, 0 C. T kl = 2,5 (1530 −50 )+(1100 −50 ) 3,5 +273 =1630 0C Vlyotlar balandligi; D= 0,4m. 1.2. Yuklovchi cho’ntak orqali yo’qotilgan issiqlik. Arka bakor va shamotdan tayyorlanadi: S = 1540 mm. yoriq uzunligi L = 4,5 m. yoriq balandligi D = 0,2 m. P/S = 0,2/1,54 = 0,13 shunda φ=¿ 0,18 Nurlanish maydonini hisoblash. F = 0, 2 ⋅ 4,5 = 0,9 m 2 . Omixta yuklash zonasidagi temperature, T = (1450 + 273) = 1743 0 C. Atrof – muhit temperaturasi, T 2 = 293 0 C. QNUR 2= 5.67 ∗0,18 [( 1743 100 ) 4 −( 293 100 ) 4 ] 1000 ∗0,9 =84,71 kVt 3.3. Kuzatish tirqishlari orqali yo’qotilgan issiqlik. Q NUR 3 = 5.67 ∗ φ [( T τ 100 ) 4 − ( T ∞ 100 ) 4] 1000 ∗ F ∗ z 24 Bu yerda; F otv – tirqishlarnur kesim yuzasi summasi, m 2 . F = 0,045 m 2 . Z – tirqishlar ochiqligining davomiyligini, Z = 24 s, deb qabul qilamiz. Т г – Pishish hovuzining gaz muhiti temperaturasi, Т г = 1803 º С ; Т окр – Atrof – muhit temperaturasi, º С , Т окр = t н . в + 273 = 313 º С , t н = 40 0 С – tashqi muhit tempareturasi. Q NUR = 5.67 ∗ 0,6[( 1803 100 ) 4 − ( 313 100 ) 4] 100 ∗ 0,045 ∗ 0,16 = 2,59 kVt Nurlanishda issiqlikning yo’qotilishi: Q nur = Q nur1 + Q nur2 + Q nur3 = 257, 3 + 84, 71 + 2, 59 = 344, 6 kVt . 4. Kuzatish tirqishlaridan chiqayotgan gazlar orqali yo’qotilayotgan issiqlik. Q chiq.g. = V chiq.g. ⋅ с д . г ⋅ t д . г , Bu yerda; V chiq.g. = teshiklardan chiqayotgan gaz miqdori. Vchiq .g =2.74*F * Z 24 √ H∗(Phavo − Pgaz ) Pgaz Bu yerda, F – tirqishlar kesim maydoni summasi, m 2 , F = 0,045 m 2 , z – tirqishlar ochiqligining davomiyligi, z = 4 s, Н – pechning nolga teng bo’lgan sathinitirqishining o’rtasigacha bo’lgan balandligi Н = 0,31 m , P havo = Phavo0 1+thavo /273 = 1,293 1+40 /273 =1,128 kg /m3 P gaz - 1530 0 C dagi tutun gazlari zichligi. P gaz = 1,31 1 + 1530 / 273 = 0,198 kg / m 3 V =2,74*0,045* 4 24 ∗ 0,31 ( 1,128 − 0,198 ) 0,198 = 0,0238 m 3 / s Chiqish gazlari orqali yo’qotilgan issiqlikni hisoblaymiz: Q tan.gaz =0,0238*3583,04=85,28 kVt Atrof – muhitga yo’qotilgan issiqlik. Basseyn quidagi materiallardan tayyorlanadi. Bakor Bx-33, qatlam qalinligi b=0,2m, λ b =0,7+0,00064*t. Shamot SHS-33, qatlam qalinligi, b=0,6m, ?????? sh = 0,7 + 0,00064*t. t BH =1200 0 C, t qay =250 0 C, t tir =50 0 C Qatlamlarga beriladigan o’rtacha temperatura. t b =0,8*t=0,8*1200=960*C t sh = t b + t 2 = 960 + 250 2 = 60 5 0 C Qatlamning issiqlik yo’qotilishi koeffitsienti. ?????? b =2,1+0,00215*960=4,164 Vt/m*grad ?????? sh =0,7+0,00064*605=1,087 Vt/m*grad Qatlamning issiqlik qarshiligi. R b = bb λb = 0,2 4,164 =0,048 m2∗grad /Vt R sh = bsh λsh = 0,6 1,087 =0,552 m2∗grad /Vt Issiqlik uzatish koeffitsienti. K= 1 ∑ R = 1 0,048 + 0,552 = ¿ 1,67 Vt/m 2 *grad g = K *(t – t) = 1,67*(1200 – 250) = 1586,5 Vt/m 2 Qatlamlarning chegaraviy temperaturasi. t 1 = t - q * R = 1200 – 1586,5 * 0,048 = 1124 0 C t = 1124 – 1586, 5 * 0,552 = 248 0 C Qatlamlarning o’rtacha temperaturasi. t 1 = 1200 + 1124 2 = 116 2 0 C t 2 = 1124 + 248 2 = 68 6 0 C Har bir qatlam uchun o’rtacha temperaturani hisoblaymiz. △t1=1162 −960 =20 20C △ t 2 = 686 − 605 = 8 1 0 C Absalyut kattalik bo’yicha farqi 50 0 C dan oshganligi uchun qatlamlarning o’rtacha temperaturalarini takroran hisoblaymiz.tb=116 20C t sh = 68 6 0 C λ b = 2,1 + 0,00215 ∗ 1162 = 4,6 Vt m ∗ grad λsh=0,7 +0,00064 ∗686 =1,14 Vt m ∗grad R b = 0,2 4,6 = 0,043 m 3 ∗ grad Vt R sh = 0,6 1,14 = 0,526 m 3 ∗ grad Vt K= 1 0,043 +0,526 =1,76 Vt m2∗grad g=1,76 ∗(1200 −250 )=1672 Vt /m2 t 1 = 1200 − 1672 ∗ 0,043 = 112 8 0 C t qay = 1128 − 1672 ∗ 0,526 = 24 9 0 C t 1sr = 1200 + 1128 2 = 116 4 0 C t 1sr = 1128 + 249 2 = 68 9 0 C △t1=1164 −1162 =20C △ t 2 = 689 − 686 = 3 0 C Shunday qilib, solishtirma issiqlik oqimi quidagiga teng; g = 1672 Vt m 2 Yuqoridagiga mos ravishda solishtirma issiqlik oqishini tahlamning barcha elementlariga hisoblab chiqamiz: Parokdan keying tub yuzasi, hovuz devorlari, alanga maydoni devorlari, pech shipi. To’siqlar yuzasini ichki va tashqi yuzalarining o’rtacha qiymatidan topamiz. Bunda quidagi formuladan foydalanamiz: F= Fbn+F 2 - Basseyn kengligi, 8,5m - Basseynni aralashmagacha bo’lgan uzunligi, 8,6m - Basseynni aralashmadan keyingi uzunligi, 4,3m - Alangalanish yonish maydoni kengligi, 5,8m - Alangalanish yonish maydoni uzunligi, 14,65m - Basseyn qoplamasi bilan qalinligi, 0,45m - Alanga maydoni devorining qoplama bilan qalinligi, 0,5m - Shit qalinligi, 0,56m - Yuklash cho’ntagi kengligi, 4,5m h 1 - Hovuzning quyilish joyigacha balandlik. Basseyn tubi maydonining hisobi.F1= Fqay +Fz.k F 1 = ( l b 1 + b b 2 ) ∗ ( b b + σ b ) + ( b s . k . + σ s . k . ) ∗( l s . k . + σ σ 2 ) F 1 = ( 8,76 + 0,45 2 ) ∗ ( 5,5 + 0,45 ) + ( 4,5 + 0,45 ) ∗( 1,55 + 0,45 2 ) = 61,3 m 2 Basseyn tubi maydonining hisobi. F 2 = ( l b 1 + σ σ 2 ) ∗ ( b b + σ σ ) F2=(4,3 +0,45 2 )∗(5,5 +0,45 )= 26,92 m2 Basseyn devorlari maydoni. F st . bos = h 2 ∗ [ 2 ∗ ( l b 1 + l b 2 + l 2 x + σ σ 2 ) + ( b b + σ σ )] Fst.bos =1,4 ∗[2∗(8,6 +4,3 +1,55 +0,45 2 )+(5,5 +0,45 )]=57,75 m2 Alanga devorlari maydoni. F st . pp = 2 F nrod + F top + F gor Old devor yuzasi. F yon = 2 3 ∗ b pp ∗ f sv + b pp ∗ h pp − 2 3 ∗ b z . k ∗ f z . k = 2 3 ∗ 5,8 ∗ 0,6 + 5,8 ∗ 2,2 − 2 3 ∗ 4,5 ∗ 0,4 = 13,85 m 2 Umumiy hisob.Fst.pp= 2∗20,86 +13,89 − (0,5 ∗0,35 )∗8=54,71 m2 Ship yuzasi. Fsv= (lpp+σpp 2 )∗π∗r∗α 180 Bu yerda r-ship radiusi, m. quidagi formula orqali topiladi. r = b pp + σ sv 2 2 ∗ sin α 2 = 5,8 + 0,56 2 2 ∗ sin 56 2 = 6,5 m F sv = ( 14,65 + 0,5 2 ) ∗ 5,14 ∗ 6,5 ∗ 56 180 = 93,87 m 2 Qoplamasiz maydon hisobi. 1. Parokgacha tub yuzasi. F1=8,6 ∗5,5 +4,5 ∗1,55 =54,28 m2 2. Parokdan keying tub yuzasi. F2= 4,3 ∗5,5 =23,65 m2 3. Basseyn devori yuzasi. Fdevor =1,4 ∗[2∗(12,9 +1,55 +5,5 )]=55,86 m2 4. Alanga maydoninig devor yuzasi. Fmayd =14,65 ∗1,4 =20,51 m2 F yon . qis = 2 3 ∗ 5,8 ∗ 0,6 + 5,8 ∗ 2,2 − 2 3 ∗ 4,5 ∗ 0,4 = 13,89 m 2 F st . pp = 2 ∗ 20,51 + 13,89 − ( 0,5 ∗ 0,35 ) ∗ 8 = 55,51 m 2 Ship yuzasi. r = 5,8 2 ∗ sin 56 2 = 6,2 m, F sv = 14,65 + 3,14 ∗ 6,2 ∗ 56 180 = 88,73 m 2 To’siqlarni o’rtacha yuzasi. F 1sr ¿ 61,3 + 54,2 2 = 56,8 m 2 , F 2sr ¿26,92 +23,65 2 = 25,3 m2 F st.ber ¿ 57,75 + 55,86 2 = 56,8 m 2 , F st.pp.sr¿61,3 +54,2 2 =56,8 m2 F sv.sr ¿ 93,87 + 88,73 2 = 91,3 m 2 To’siqlar orqali issiqlik yo’qotilishi quidagi formula orqali hisoblanadi. Q¿'siq=q∗F∗10−3 Q1= 1672 ∗57,8 ∗10−3=96,5 kVt , Q2=2976 ∗25,3 ∗10−3=75,3 kVt Q st . b = 3336,4 ∗ 57,8 ∗ 1 0 − 3 = 189,5 kVt Q st . pp = 5016 ∗ 53,86 ∗ 1 0 − 3 = 270,16 kVt Q sv = 3414,6 ∗ 57,8 ∗ 1 0 − 3 = 96,5 kVt Q¿'siq=96,5 +75,3 +189,5 +270,16 +311,75 =941,1 kVt Qaytgan shisha massa uchun ketgan issiqlik. Q qayt = ( n − 1 ) ∗ ( b 1 − t 2 ) ∗ C sr ∗ P s Bu yerda: n – qaytgan shisha massa koeffitsienti. n = 1,2 deb qabul qilamiz. C sr – shisha massadagi issiqlik yig’ilishining o’rtacha temperaturadagi miqdori. C sr = 1,18 kDj/nm 2 *grad. Q qayt = ( 1,2 − 1 ) ∗( 1300 − 1200 ) ∗ 1,18 ∗ 1,736 = 40,97 kVt Hisobdan tashqari yo’qotishlari kirish issiqligining 5 % ni qabul qilamiz. Qis= 0,05 ∗(Qissiq +Q+Qhavo +Pel)=0,05 ∗(35440,07 ∗B+17674,22 ∗B)=2655,7 ∗BkVt Yoqilg’i sarfining issiqlik balansi quidagi tenlama bo’yicha aniqlanadi. 35440,07 ∗ B + 17674,22 ∗ B = 5086,8 + 30619,6 ∗ B + 340,94 + 85,28 + 943,1 + 40,97 + 2655,7 ∗ B . B = 0,32 nm 3 /s = 756 nm 2 /s Shisha pishirish pechining issiqlik balansi. Kirish Issiqlik miqdori Chiqish Issiqlik miqdori kVt % kVt % 1.Yonish issiqligi. 7442,42 66,72 1.Pishirishga 2712,96 24,46 2.Havoni isitish issiqligi 3711,59 33,28 2.Gazlar bilan yo’qotilish 6430,12 57,97 3.Nurlanishdagi yo’qotilish 340,94 3,07 4.Qaytar oqimlarni qizdirishga 21,85 0,20 5.Atrof-muhitga yo’qotilish 943,1 8,50 6.Chiqib ketayotgan gazlar orqali 85,28 0,77 7.Hisobga olinmagan yo’qotilish 557,69 5,03 Summa: 11154,01 100 Summa: 100 Balans farqi: 0,6 % . Shisha pishirishda hovuzli pechni konstruksion parametrlarini hisoblash. Pechning ishlab chiqarish unumdorligi kuniga 10 tonna shisha massasi. Bir soatda peching ishlab chiqarish unumdorligi quyidagicha aniqlanadi. P = 10000 24 = 416.67 kg s Pishish zonasining (pishish va digazatsiya) maydoni aniqlansin. 1sm 2 pishish zonasidan chiqadigan shisha massasi miqdorida aniqlanadi. Tara shishasi ishlab chiqarishda buni, P F = 60 kg m 2 ∗ s ( 1,44 t m 2 ∗ sut ) . F = P P F = 416.67 60 = 6.9445 m 2 Oqartirish zonasini maydoni pishish zonasidan 1,2 marta katta bo’ladi. Foq=1,2 ∗FB bunda FB=1,2 FB= 6.9445 m2 F B = 6.9445 2,2 = 3.156 m 2 , Fosv=1,2 ∗3.156 =3.7872 m2 Pishirish zonasi uchun eni – 8,5, uzunligi – 5,6, balandligi – 1,7m. Oqartirish zonasi uchun eni – 8,5 m, uzunligi – 6,7 m. φ = 8,5 ∗ 5,6 8,5 ∗ 5,6 + 2 ∗ 5,6 ∗ 1,7 + 8,5 ∗ 1,7 = 0,597 Gazlardan nurlanayotgan koeffitsient quidagicha aniqlanadi. CB= 5,7 ∗EM∗KVt m2 ∗gra d4. K ning qiymati quidagicha topiladi. ω= 1 φ= 1 0,586 1,7β = E M + E r ( 1 − E M ) = 0,82 + 0,22 ∗ 0,18 = 0,86 K= ω+1− Er β1− Er Er +10 = 1,71 +1−0,22 0,86 1−0,22 0,22 +1,71 =0,539 C B = 6,7 ∗ 0,82 ∗ 0,539 = 2,96 Gazlardan va tahlamning ichki yuzasidan qizdirilayotgan material yuzasiga kelayotgan issiqlik oqimi quyidagicha aniqlanadi: Q = 2,96 ∗ [( 1883 100 ) 4 − ( 1673 100 ) 4 ] = 140242 Qaynash zonasini quyidagi formula orqali topiladi: FB= 416.67 ∗2850 ∗(1∗0,1 ) 3,6 ∗140242 ∗0,76 =1.05225 Pshirish zonasi; B∗L=8,15 ∗5,2 Tiniqlashtirish zonasi; 8,15 ∗ 6,23 = 50,76 Sovutish va ishlab chiqarish zonalari hovuzning umumiy pishirish zonasidan 0,1 – 0,35 qismi olinadi. Hovuz chuqurligi 0,8÷1,2 deb qabul qilinadi. Aerodinamik hisob. Regenerator hisobi. Vohavo = B∗Lα Bu yerda, L α – haqiqiy havo sarfi. Regeneratordagi geometrik oqish. VgeomB = H P∗(PoB− P1srB )∗9,8 Bu yerda H p - regenerator balandligi, m. Oqim zaxarasi, P zax = P geomB − ∑ △ P MB Vohavo = B∗Lα=0,21 ∗11,319 = 2,58 m2/s P o B = 1,293 kg / m 2 H P = 9,6 m , P585b = 1,293 1+585 /273 = 0,41 kg /m2 dagi napor quyidagiga teng: VgeomB =9,6 ∗(1,2 −0,41 )∗9,8 =74,32 Pa Truba balandligi. H truba = P jami( P b B − P t d . g ) ∗ 9,8 Bu yerda P b B − E 3 sharoitdagi atrof- muhit havosining zichligi, kg/m 3 . P 1d , g − ¿ tutun gazlarining zichligi, kg/m 3 . Truba balandligini tahminan 80 m deb qabul qilamiz, u holda △ t = H tahm ∗ V = 80 ∗ 1,5 = 12 0 0 C Bu yerda V – 1 metr trubadagi temperature t ustd = t osm − △ t = 350 − 120 = 23 0 0 C Trubadagi gazlarning o’rtacha temperaturasi. tsrd,g= tustd +tosn 2 = 350 +230 2 = 29 00C Gaz va havoning zichligi: P290d.g=0,8 kg /m3,P35B=1,14 kg /m3 H truba = 187,96 ( 1,14 − 0,8 ) ∗ 9,8 = 57 m Truba ichining maydaligi. Fustya = Vg.r W 6ustya = 13,014 5 =1,43 m2 Truba ichining qalinligi. Pustya =√ 4∗Fustya π =√ 4∗1,43 3,14 =1,35 m . Truba asosining diametri. Dosn=1,5 ∗Dustya =1,5 ∗1,35 =2,0 m. Pechning texnik xarakteristikasi. Ish unumdorligi, t/sut 10 Hovuz o’lchamlari, m Kengligi 8,5 Chuqurligi 1,7 Uzunligi 12,2 XULOSA “Silikat materiallar ishlab chiqarishda issiqlik jarayonlari va qurilmalari” fanidan kurs ishi bajarish davomida silikatlarning olinishida ularni pishirishda qanday turdagi pechlardan foydalanishni har bir pechning afzalligi va kamchiliklari haqida, ushbu kamchiliklarni bartaraf etish usullari haqida bilib oldim. Ushbu kurs ishida 1 sutkada 10 tonna tara shishasini ishlab chiqarish uchun mo’ljallangan hovuzli pechning hisoblari keltirilgan bo’lib, ushbu pechning ishlash davomidagi bosim hamda temperaturalar ularning yo’qotilishi hamda ulardan foydalanish to’g’risida qisqacha ma’lumotlar keltirilgan. Shisha ishlab chiqarish uchun ishlab chiqarish hajmiga qarab, hamda moddiy ahvolga qarab pechning konstruksion tuzilishini tanlab oldik. Sutkasiga 10000 kg tara shishasini olish uchun bizga jami hisobda 12157 kg omixta undan kvars qumidan - 7349,885 kg, texnik glinazyomdan - 89,498 kg, dalamit-1808,97 kg , soda - 2505,96 kg, shisha sinig’i (stiklo) - 401,99 kg dan kerak bo’ldi . FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RО‘YXATI 1. D.Sharipov, A.Ismatov “Silikat va qiyin eriydigan materiallar ishlab chiqararuvchi korxonalar va ularni loyhalash asoslari”. 2. T.A.Otaqo’ziyev,K.M.Ahmerov,Z.A.Muhammedbayeva “Mehanik jihozlar”. 3. D.I. Alimjanova, M.X. Aripova, B.R. Ro’ziboev, Z.T.Matkarimov “Silikatlar texnalogiyasiga oid hisoblar” . “Afzalzoda book” nashriyoti. 2024-yil. 160-bet 4. D.I. Alimdjanova, M.X. Aripova, B.R. Ro`ziboyev, Sh.M. Abdusattorov “Silikat materiallari ishlab chiqarishda issiqlik jarayonlari va qurilmalari”. “Sano-standart” nashriyoti. 2019-yil. 272 bet. 5. П . В . Левченко “ Рас чёты печей и сушил силикатной промышленности”. Издател ь ство “ Высшая школа ”. 1968 г . 368 страниц 6. В.В. Полляк , П.Д.Сарсиков , В.Ф.Солинов , М.А Цар и цын “ Технология строител ь ного и технического стекла и шлакоситаллов ” . Издател ь ство “ Стройиздат ”. 1968 г . 434 страниц

Shisha pishirish jarayonining nazariy qismlari

  1. SHISHA PISHIRISH JARAYONINING NAZARIY                      ASOSLARI.
  2. Issiqlik qurilmasining issiqlik-texnik                                       hisobi
  3. HOVUZLI PECHNING xisobi.
  4. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.
Sotib olish