Sinfdan tashqari tayyorlov bosqich darslarini tashkil etish (1-sinf)

Dokument ma'lumotlari

Narxi	35000UZS
Hajmi	1.1MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	29 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Telzor Uchun

Ro'yxatga olish sanasi 21 Aprel 2025

15 Sotish

Sinfdan tashqari tayyorlov bosqich darslarini tashkil etish (1-sinf)

Sotib olish

$SINFDAN TASHQARI TAYYORLOV BOSQICH DARSLARINI TASHKIL ETISH (1-SINF) MUNDARIJA: KIRISH…………………………………………………………………………….3 I. BOB. SINFDAN TASHQARI DARSLARNING NAZARIY ASOSLARI 1.1. Sinfdan tashqari mashg‘ulotlar tushunchasi va turlari…………………….…6 1.2. Tayyorlov darslarining o‘quvchilarning bilim darajasiga ta’siri…………….8 1.3. Sinfdan tashqari mashg‘ulotlar va asosiy darslar o‘rtasidagi bog‘liqlik……12 II. BOB. TAYYORLOV DARSLARINI TASHKIL ETISH METODIKASI 2.1. Tayyorlov darslarini rejalashtirish va tashkil etish bosqichlari……….……15 2.2. Dars shakllari: individual, guruhli va frontal yondashuvlar……….……….17 2.3. O‘quvchilarning faolligini oshirish usullari…………………………….….19 III.XULOSA……………………………………………………………………23 IV.FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR…………………………………..25 ILOVA…………………………………………………………………………..27 PAGE \* MERGEFORMAT1$ $KIRISH Mavzuning dolzarbligi. Bugungi kunda zamonaviy ta’lim jarayonida o‘quvchilarda ongli o‘qish ko‘nikmalarini shakllantirish eng dolzarb vazifalardan biri bo‘lib qolmoqda. O‘quvchilarning savodxonligini oshirish, ularning nafaqat o‘qish va yozish qobiliyatlarini rivojlantirish bilan cheklanmaydi, balki ularda matn mazmunini chuqur anglash, matnni tahlil qilish va mustaqil fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirishni ham talab qiladi. Maktab o‘quvchini o‘qish malakasi bilan qurollantirish bilan bir qatorda kitobni mustaqil o‘qiy oladigan, uni tushunadigan, m a’lum bir mavzuga oid kitoblami tanlay oladigan, gazeta va jurnallami ham mustaqil o‘qiydigan faol kitobxonni tarbiyalaydi. Shu jihatdan sinfdan tashqari o‘qish (STO‘) tarbiyaning asosiy quroli sifatida xizmat qiladi, ko‘p narsani bilishga havasni orttiradi. Bu borada Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev o‘z nutqlarida bir necha bor ta’kidlaganidek: “Ta’lim tizimini zamonaviy, innovatsion yondashuvlar bilan boyitish, o‘quvchilarni ongli va mustaqil fikrlaydigan shaxslar qilib tarbiyalash bugungi kunning eng muhim vazifasidir. O‘quvchilarda nafaqat bilim olish, balki bilimlarini to‘g‘ri tahlil qilish va amaliyotda qo‘llash ko‘nikmalarini shakllantirish zarur”[1] milliy ta’lim tizimining poydevorini yaratadi va raqobatbardosh avlodni tarbiyalashda muhim o‘rin tutadi. Bugungi kunda ta lim tizimining oldida turgan muhim vazifalardan biri —ʼ o‘quvchilarning chuqur va mustahkam bilim olishlarini ta minlash, ularni mustaqil ʼ PAGE \* MERGEFORMAT1$ $fikrlaydigan, ijtimoiy faolligi yuqori bo‘lgan shaxs sifatida tarbiyalashdan iborat. Bu vazifalarni muvaffaqiyatli amalga oshirishda sinfdan tashqari tayyorlov darslari muhim o‘rin tutadi. Ayniqsa, imtihonlarga, olimpiadalarga yoki yakuniy baholashga tayyorlanishda o‘quvchilarni qo‘llab-quvvatlash va bilimlarini chuqurlashtirishda sinfdan tashqari mashg‘ulotlar samarali vosita bo‘lib xizmat qiladi. Sinfdan tashqari tayyorlov darslari o‘quv jarayonining uzviy davomi bo‘lib, o‘quvchilarga fanni chuqurroq o‘rganish, mustaqil izlanish va amaliyot orqali bilimlarini mustahkamlash imkonini yaratadi. Bunday darslar orqali o‘quvchilar o‘zlarining iqtidorini yuzaga chiqarish, savol-javoblar orqali bilimlarini boyitish, ilg‘or o‘quvchilardan o‘rnak olish kabi ko‘nikmalarga ega bo‘ladilar. Ushbu kurs ishida sinfdan tashqari tayyorlov darslarini tashkil etishning nazariy asoslari, metodik yo‘llari hamda amaliy jihatlari o‘rganiladi. Mavzuning dolzarbligi shundaki, o‘quvchilarning fanlarga bo‘lgan qiziqishini oshirish, ularni ijodiy fikrlashga undash va mustaqil o‘rganish ko‘nikmalarini shakllantirish uchun sinfdan tashqari darslarning samarali tashkil etilishi zarurdir. Kurs ishining maqsadi — sinfdan tashqari tayyorlov darslarini tashkil etishning samarali usullarini o‘rganish va amaliyotda qo‘llash bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish. Kurs ishining vazifalari: Sinfdan tashqari mashg‘ulotlarning mazmun-mohiyatini tahlil qilish; Tayyorlov darslarini tashkil etishning metodik asoslarini ko‘rsatish; Amaliy tajribalar asosida samaradorlikni baholash; Yaxshi natijaga erishish uchun taklif va tavsiyalar ishlab chiqish. PAGE \* MERGEFORMAT1$ $Kurs ishining obyekti: o‘rta ta’lim muassasalaridagi sinfdan tashqari tayyorlov darslari. Kurs ishining predmeti: tayyorlov darslarini samarali tashkil etish metodikasi. Kurs ishining hajmi. Kurs ishi kirish, nazariy qism, amaliyotga oid qism, xulosa va tavsiyalar, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan inorat. PAGE \* MERGEFORMAT1$ $I. BOB. SINFDAN TASHQARI DARSLARNING NAZARIY ASOSLARI 1.1. Sinfdan tashqari mashg‘ulotlar tushunchasi va turlari Sinfdan tashqari mashg‘ulotlar — bu o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarini chuqurlashtirish, mustaqil fikrlash qobiliyatini rivojlantirish, fanlarga bo‘lgan qiziqishini oshirish maqsadida darsdan tashqari vaqtda tashkil etiladigan pedagogik faoliyat shaklidir. Ushbu mashg‘ulotlar o‘quv dasturiga kiritilmagan bo‘lishi mumkin, biroq ular asosiy o‘quv jarayonini to‘ldiradi, boyitadi va kengaytiradi. Sinfdan tashqari mashg‘ulotlar o‘quvchilarga:  Mustaqil izlanish olib borish,  Ijodiy yondashuvni rivojlantirish,  O‘z salohiyatini to‘liq ro‘yobga chiqarish,  Ijtimoiy faol bo‘lish kabi ko‘nikmalarni shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Pedagogik tajribada sinfdan tashqari mashg‘ulotlarning quyidagi asosiy turlari mavjud: 1. Fanlarga oid tayyorlov mashg‘ulotlari — ma'lum bir fan bo‘yicha bilimlarni chuqurlashtirishga qaratilgan. Masalan, olimpiada, test yoki yakuniy nazorat ishlariga tayyorgarlik. 2. To‘garaklar — o‘quvchilarning qiziqishlari asosida tashkil etiladi. Masalan, matematika, adabiyot, biologiya, robototexnika, she’riyat va boshqalar. PAGE \* MERGEFORMAT1$ $3. Musobaqalar, viktorinalar va tanlovlar — raqobat orqali bilimni mustahkamlash va rag‘batlantirish vositasi sifatida xizmat qiladi. 4. Ijodiy uchrashuvlar va davra suhbatlari — fan arboblari, olimlar yoki mutaxassislar bilan suhbatlar o‘tkazilib, o‘quvchilar dunyoqarashini kengaytiradi. 5. Ekskursiyalar — amaliy bilim va ko‘nikmalarni boyitish maqsadida muassasalar, muzeylar, korxonalar, ilmiy markazlarga tashriflar tashkil etiladi. 6. Ma’naviy-ma’rifiy tadbirlar — milliy qadriyatlar, tarixiy voqealar, adabiy meros va umuminsoniy fazilatlar targ‘ib qilinadi. Shuningdek, zamonaviy ta’limda axborot texnologiyalaridan foydalanilgan sinfdan tashqari mashg‘ulotlar ham keng qo‘llanilmoqda: onlayn viktorinalar, virtual laboratoriyalar, interaktiv darslar va vebinarlar. Hozirgi zamonaviy ta’lim tizimida o‘quvchilarda ongli o‘qishni shakllantirish dolzarb masalalardan biri sifatida oldimizda turibdi. Buning sababi, savodxonlikni oshirish faqatgina o‘qish va yozish qobiliyatini rivojlantirishni emas, balki o‘quvchilarning matn mazmunini chuqur anglash, tahlil qilish va mustaqil fikrlash qobiliyatlarini shakllantirishni talab qiladi. Bu borada Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev ta’lim sifatini yuksaltirish, raqobatbardosh va tanqidiy fikrlaydigan yoshlarni tarbiyalash masalasini o‘ta muhim vazifa sifatida belgilaganlar. Prezident o‘z nutqlarida bu masala haqida shunday deydi: “Ta’limning mazmunini yangilash, xalqaro talab va standartlarga moslashtirish zarur. Chunki bilimli va raqobatbardosh yoshlar – ertangi kunimizning mustahkam poydevoridir”[4] . Xulosa qilib aytganda, sinfdan tashqari mashg‘ulotlar o‘quvchilarni har tomonlama rivojlantirishga xizmat qiladi. Ular ta’limning amaliy va nazariy PAGE \* MERGEFORMAT1$ $jihatlarini uyg‘unlashtirgan holda, yosh avlodni mustaqil hayotga tayyorlashda muhim rol o‘ynaydi. 1.2. Tayyorlov darslarining o‘quvchilarning bilim darajasiga ta’siri Tayyorlov darslari — o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarini chuqurlashtirish, ular orasida yuzaga kelgan bo‘shliqlarni to‘ldirish hamda murakkab mavzularni takrorlab mustahkamlash imkonini beruvchi sinfdan tashqari pedagogik faoliyat shaklidir. Bunday darslar, ayniqsa, umumta’lim dasturidagi asosiy mavzularni to‘liq anglab yetmagan yoki imtihonlarga tayyorgarlik ko‘rayotgan o‘quvchilar uchun muhim ahamiyatga ega. Tayyorlov mashg‘ulotlarining o‘quvchilarning bilim darajasiga ta’siri bir necha asosiy yo‘nalishda namoyon bo‘ladi: 1. Bilimlarni chuqurlashtirish va mustahkamlash. Tayyorlov darslarida murakkab mavzular yana bir bor tahlil qilinadi, mashqlar, savol-javoblar orqali o‘quvchi bilimi puxta bo‘ladi. O‘quvchi asosiy darsda tushunmagan jihatlarini bu darsda osonroq anglaydi. 2. Individual yondashuv imkoniyati. Asosiy darsda barchaga umumiy tarzda material yetkazilsa, tayyorlov darslarida o‘qituvchi har bir o‘quvchining ehtiyojini inobatga olib ishlashi mumkin. Bu esa bilimdagi farqlarni kamaytiradi. 3. O‘quvchilarni rag‘batlantirish va ishonch uyg‘otish. Qo‘shimcha darslar orqali o‘z bilimining ortganini sezgan o‘quvchi fanga nisbatan ishonch va qiziqish bilan qaray boshlaydi. Bu esa uning o‘z ustida ishlashiga turtki beradi. PAGE \* MERGEFORMAT1$ $4. Imtihon va olimpiadalarga tayyorgarlik. Tayyorlov darslari orqali o‘quvchi test yechish texnikasi, vaqtni boshqarish, turli tipdagi savollar bilan ishlash ko‘nikmalarini hosil qiladi. Bu esa yakuniy baholashlarda yuqori natijalarga erishishiga olib keladi. 5. Ijtimoiy-psixologik muvozanatni saqlash. O‘quvchilar ko‘pincha asosiy darslarda noto‘g‘ri javob berishdan yoki savol so‘rashdan cho‘chiydi. Tayyorlov darslari esa erkinroq muhitda o‘quvchilarning psixologik bosimlarsiz o‘rganishiga imkon beradi. Amaliy tajriba shuni ko‘rsatadiki, muntazam tashkil etilgan tayyorlov darslarida qatnashgan o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasi barqaror oshib boradi. Ular sinfdagi faollikda yetakchi bo‘lib, darsdan tashqari mustaqil ta’lim olishga ham qiziqish bildiradi. Shunday qilib, tayyorlov darslari nafaqat bilim darajasini oshiradi, balki o‘quvchilarning o‘z-o‘zini anglash, mustaqil fikrlash va o‘ziga bo‘lgan ishonchini kuchaytiradi. Mustaqil o‘qish malakasini shakllantirish 3-bosqichga bo‘linadi : 1. Tayyorlov bosqichi. Bu 1-sinfning savod o‘rgatish davriga to‘g‘ri keladi. Unga darsning bir qismi — 17—20 daqiqasi ajratilgani uchun ,,S T 0 ‘ mashg‘uloti" deb yuritiladi. U ning o‘ziga xos xususiyatlari shundaki, o‘qituvchi asarni o‘zi tanlaydi, asarning kichik hajmda bo‘lishiga va boshqa kitob tanlash tamoyillariga e ’tibor beradi. Asam i o‘qituvchining o‘zi o‘qib beradi. O‘quvchilar asarni eshitishga, eshitganlarini idrok etishga, ularga soddagina baho berishga, asar mazmuni bilan sarlavhasining mosligini aniqlashga, asar mazmunini hikoya qilib berishga o‘rgatiladi. Bu bosqichda o‘quvchilar o‘qish gigiyenasi va kitobga qanday munosabatda bo‘lish bilan tanishadilar. PAGE \* MERGEFORMAT1$ $2. Boshlang‘ich bosqich . Bu 1-sinfning 2-yarim yilligiga to‘g‘ri keladi. Bu bosqichda haftada 1 marta 45 daqiqalik dars uyushtiriladi. Asarni o‘qishdan oldin o‘quvchilar asar nom i va uning muallifi bilan tanishadilar, rasmlarini tom osha qiladilar, daftarlariga u haqda soddagina qilib asar muallifini va nomini yozadilar. Asar elementar tarzda tahlil qilinadi. Tanlangan asar (kitob) yaxshi o‘qiydigan o‘quvchiga maxsus tayyorgarlikdan so‘ng o‘qitiladi. Asam ing oson o‘qiladigan o‘rinlarini bo‘sh o‘qiydigan o‘quvchilarga o‘qitish ham mumkin. Bu ularda o‘qishga qiziqish uyg‘otadi. Bu bosqichda o‘quvchilar har xil tezlikda bo‘g‘inlab o‘qiydilar. Shuning uchun o‘qituvchi bu jarayonda har bir o‘quvchiga individual yondashishi, kichik kitobxonni kitobni mustaqil o‘qishga o‘rgata borishi lozim. 3. Asosiy bosqich. Bu bosqich 2—4-sinflarga to‘g‘ri keladi. Bu davrda o‘quvchilam ing o‘qish malakalari mustahkamlanadi. Bunda o‘quvchilam ing sinfdan tashqari o‘qiganlari baholanadi. Baholashda dastur talablariga asoslaniladi: o‘qigan kitoblarining sifat o‘zlashtirishiga, miqdoriga, o‘qigan kitobiga munosabat bildira olishiga e ’tibor beriladi. Bunda o‘quvchilar muayyan mavzuga doir bir necha asarlarni o‘qib keladilar, ularning ayrim o‘rinlarini ifodali o‘qib beradilar, o‘qigan asarlarini o‘zaro taqqoslaydilar. STO‘ning bosqichlari, dastur talablari, tarbiyaviy vazifalari o‘quvchilam ing qiziqishlari bilan belgilanadi. Masalan, tayyorlov bosqichida kichik hajmdagi asarni o‘qituvchi o‘qib bersa, o‘qilganlar yuzasidan suhbat, qayta hikoyalash o‘tkazilsa, boshlang‘ich bosqichda butun sinf o‘quvchilari bir xil kitob bilan ta’minlanadi, barcha o‘quvchilar bitta matn ustida ishlaydilar. Bunda bitta yozuvchi yoki bir mavzudagi asarlar ko‘rgazmasi tashkil qilinadi. Asar ichda o‘qishga topshirilishi, albomlar tayyorlanishi, kinofilm va diafilmlardan parchalar ko‘rsatilishi, musiqiy daqiqalar o‘tkazilishi hamda asar mazmuni yuzasidan ijodiy rasmlar chizdirilishi ham mumkin. Bu jarayonda kitobni saqlash maqsadida uni vamash, o‘rash o‘rgatiladi, “Ertaklar bayrami” Ifodali PAGE \* MERGEFORMAT1$ $o‘qish tanlovi“ o‘tkaziladi. Asosiy bosqich yakunida kichik yoshdagi o‘quvchilar faol kitobxon uchun zarur bo‘lgan yaxshi o‘qish ko‘nikma va malakalarini egallashlari, eng muhimi, ularning kitob hamda mustaqil o‘qishni yaxshi ko‘rishlariga erishish juda muhimdir. Sinfdan tashqari o‘qishning ahamiyati shundaki, bu jarayon o‘quvchilarda mustaqil fikrlashni, tahlil qilishni va o‘z bilimlarini amaliyotga tatbiq etishni o‘rgatadi. Shuningdek, boshlang‘ich ta’lim davrida ongli o‘qishni shakllantirish keyingi o‘quv yillarida o‘quvchilarning muvaffaqiyatli o‘zlashtirishi uchun mustahkam poydevor bo‘lib xizmat qiladi. Bu borada davlatimiz rahbari Shavkat Mirziyoyev yana bir bor ta’kidlashlaricha: “O‘qituvchi nafaqat bilim beradi, balki o‘quvchilarni kelajak hayotga tayyorlaydi. Shu bois, ta’lim jarayonida zamonaviy yondashuvlar va innovatsion metodlarni keng joriy qilish hayotiy zaruratga aylangan” . [3] PAGE \* MERGEFORMAT1$ $1.3. Sinfdan tashqari mashg‘ulotlar va asosiy darslar o‘rtasidagi bog‘liqlik Ta’lim jarayoni uzviy va bosqichma-bosqichlikka asoslangan bo‘lib, unda sinfdagi asosiy darslar bilan bir qatorda sinfdan tashqari mashg‘ulotlar ham muhim o‘rin egallaydi. Bu ikki yo‘nalish bir-birini to‘ldirib, o‘quvchilarda chuqurroq, mustahkamroq bilim va ko‘nikmalar shakllanishini ta’minlaydi. Ularning o‘zaro bog‘liqligi ta’lim sifati va samaradorligini oshirishda hal qiluvchi omillardan biridir. Asosiy darslar davlat ta’lim standartlariga muvofiq tarzda tuzilgan o‘quv dasturi asosida olib boriladi. Ular o‘quvchilarga nazariy bilimlar berishga, fan asoslarini tushuntirishga va dasturiy materialni o‘zlashtirishga xizmat qiladi. Sinfdan tashqari mashg‘ulotlar esa bu bilimlarni amaliyotda mustahkamlash, kengaytirish, chuqurlashtirish va ijodiy rivojlantirishga qaratilgan. Sinfdan tashqari mashg‘ulotlar va asosiy darslar o‘rtasidagi asosiy bog‘liqlik jihatlari quyidagilardan iborat: 1. Mavzularning uzviyligi. Sinfdan tashqari darslarda asosan asosiy darslarda o‘tilgan yoki unga bog‘liq mavzular takrorlanadi, batafsil tahlil qilinadi yoki amaliy misollar orqali chuqurlashtiriladi. Bu o‘quvchining mavzuni yaxshiroq tushunishiga yordam beradi. PAGE \* MERGEFORMAT1$ $2. Ko‘nikma va malakalarni mustahkamlash. Asosiy darsda nazariy bilim berilgan bo‘lsa, sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda u amaliy mashqlar, muhokamalar, loyihalar yoki testlar orqali mustahkamlanadi. 3. Ijodkorlik va mustaqil fikrlashni rivojlantirish. Sinfdagi vaqt chegaralanganligi sababli, har doim o‘quvchilarning ijodiy yondashuviga keng imkon berilmasligi mumkin. Sinfdan tashqari mashg‘ulotlar esa bu bo‘shliqni to‘ldiradi va o‘quvchining o‘z fikrini erkin bayon qilishiga imkon yaratadi. 4. O‘quvchilarning ehtiyojlariga moslashuv. Asosiy darsda umumiy yondashuv bo‘lsa, sinfdan tashqari darslarda o‘quvchilarning individual ehtiyojlari, qiziqishlari va bilim darajasiga qarab mashg‘ulotlar olib boriladi. 5. Motivatsiyani oshirish. Sinfdan tashqari mashg‘ulotlar ko‘pincha ko‘proq interaktiv, erkin va rag‘batlantiruvchi muhitda o‘tkaziladi. Bu esa o‘quvchida fanga bo‘lgan qiziqishni oshiradi, natijada u asosiy darslarda ham faolroq qatnashadi. Shunday qilib, sinfdan tashqari mashg‘ulotlar va asosiy darslar o‘zaro chambarchas bog‘liq bo‘lib, birining samaradorligi ikkinchisining sifatiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Ta’lim samaradorligini oshirish uchun ushbu ikki turdagi faoliyatni rejalashtirishda o‘zaro uyg‘unlik, izchillik va maqsadlilik tamoyillariga amal qilish zarur. Sinfdan tashqari o‘qish darslarining xususiyatlari, birinchidan, STO‘ tizimining bosqichlari bilan, ikkinchidan, o‘quv vazifalari va dastur bilan, uchinchidan, oldinga qo‘yilgan tarbiyaviy vazifalar bilan, to‘rtinchidan, o‘quvchilam ing qiziqishlari bilan belgilanadi. PAGE \* MERGEFORMAT1$ $I-sinfda tayyorlov bosqichida yangi matn o‘qituvchi tom onidan o‘qib beriladi, boshlang‘ich bosqichdagi darslarda yangi kichik hajmli matnni o‘quvchilar o‘qiydilar. Keyingi bosqichlarda asar tahliliga doir ishlar kengaytiriladi, o‘quvchilar o‘qiganlarini taqqoslashga, umumlashtirishga, xulosalashga, qahramonlami elem entar tavsiflashga o‘rgatiladi. Bu jarayonda rollarga bo‘lib o‘qishdan foydalaniladi. Asosiy bosqichda STO‘ darslari 2-sinfda haftada 1 marta, 3-4-sinflarda 2 haftada 1 marta o‘tkaziladi. O‘quvchilar mustaqil o‘qishga o‘rgatiladi, ular “G‘uncha”, “Gulxan”, “Bilimdon” jurnallari, “Tong yulduzi” gazetasi bilan, ya’ni bolalar matbuoti bilan tanishtiriladi. Bu bosqichda o‘zbek, qardosh va chet el adabiyoti yozuvchilarining turli janrdagi va mavzudagi asarlaridan foydalaniladi. Bir darsga o‘quvchilar bir nechta asarlar o‘qib kelib, ular haqida o‘z fikrlarini aytib beradilar, qahramonlarni tasvirlab, rasm chizadilar. Bu jarayonda yozuvchilar hayoti va ijodiga doir kechalar uyushtiriladi. Shu tarzda adabiyotni sevadigan, mustaqil fikr yurita oladigan kitobxon shaxsi shakllantiriladi. Sinfdan tashqari o‘qish darslarida o‘qilgan kitobni muhokam a qilish, ijodiy qayta hikoyalash, insenirovka qilish, rasmlar chizish, ifodali o‘qish, kitoblar tavsiya qilish usullaridan keng foydalaniladi. PAGE \* MERGEFORMAT1$ $II. BOB. TAYYORLOV DARSLARINI TASHKIL ETISH METODIKASI 2.1. Tayyorlov darslarini rejalashtirish va tashkil etish bosqichlari Tayyorlov darslarini samarali tashkil etish uchun ularni oldindan puxta rejalashtirish zarur. Har qanday darsda bo‘lgani kabi, tayyorlov mashg‘ulotlari ham o‘z maqsadi, mazmuni, metodikasi va baholash mezonlariga ega bo‘lishi kerak. Bu darslarning asosiy vazifasi — o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini chuqurlashtirish, ularga muayyan yo‘nalishda qo‘shimcha tayyorgarlik ko‘rsatishdir. Tayyorlov darslarini rejalashtirish va tashkil etish odatda quyidagi bosqichlardan iborat: 1. Boshlang‘ich bosqich — ehtiyojni aniqlash.Bu bosqichda o‘quvchilarning bilim darajasi, qiyinchilik tug‘dirayotgan mavzular va darsdan tashqari ehtiyojlar aniqlanadi. Buning uchun quyidagilar amalga oshiriladi:  Dars natijalari tahlili (testlar, nazorat ishlari);  O‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi suhbatlar;  So‘rovnomalar va diagnostik vositalar. PAGE \* MERGEFORMAT1$ $2. Rejalashtirish bosqichi. Bu bosqichda tayyorlov darslari mazmuni, shakli va davomiyligi belgilanadi. Rejada quyidagilar inobatga olinadi:  Mashg‘ulot mavzusi va maqsadi  O‘quvchilarning soni va bilim darajasi  Mashg‘ulot turi (test, amaliy, nazariy, muhokama, loyiha asosida)  O‘quv materiali va kerakli vositalar (darsliklar, slaydlar, testlar va h.k.) 3. Tashkil etish bosqichi. Bu bosqichda mashg‘ulotlar amalda o‘tkaziladi. Unda o‘qituvchi quyidagilarga e’tibor qaratadi:  Rag‘batlantiruvchi, ijobiy psixologik muhit yaratish;  O‘quvchilarning faolligini ta’minlash;  Har bir o‘quvchiga individual yondashuv;  Savol-javoblar, interaktiv usullar, guruhli ishlar qo‘llanilishi. 4. Tahlil va baholash bosqichi. Mashg‘ulot yakunida o‘quvchilarning bilim darajasi va dars samaradorligi baholanadi. Bu bosqich quyidagilarni o‘z ichiga oladi:  Test yoki amaliy topshiriq natijalarini tahlil qilish;  O‘quvchilardan fikr-mulohazalar olish;  Kelgusi tayyorlov darslarini takomillashtirish uchun xulosalar chiqarish; Tayyorlov darslarining muvaffaqiyati, avvalo, ularning puxta rejalashtirilganligiga bog‘liq. Har bir bosqich o‘z vazifasini to‘liq bajarsa, o‘quvchining o‘zlashtirishi sezilarli darajada oshadi va u fan bo‘yicha mustaqil ishlashga tayyor bo‘ladi. PAGE \* MERGEFORMAT1$ $2.2. Dars shakllari: individual, guruhli va frontal yondashuvlar Tayyorlov darslarini tashkil etishda dars shakllarini to‘g‘ri tanlash va ularni maqsadga muvofiq qo‘llash o‘quvchilarning bilim darajasini oshirishda muhim omillardan biridir. Har bir dars shakli o‘ziga xos metodik yondashuvni talab etadi va o‘quvchilarning faoliyatiga turlicha ta’sir ko‘rsatadi. Quyida tayyorlov darslarida keng qo‘llaniladigan uchta asosiy dars shakli bayon qilinadi: 1. Individual yondashuv. Individual yondashuvda har bir o‘quvchining bilim darajasi, qobiliyati va ehtiyojlari alohida hisobga olinadi. Bu shakl ayniqsa bilim darajasi past yoki yuqori bo‘lgan o‘quvchilar bilan ishlashda samarali hisoblanadi. Afzalliklari:  Har bir o‘quvchiga moslashtirilgan topshiriqlar beriladi.  O‘quvchining mustaqil fikrlashi va o‘z-o‘zini rivojlantirishiga yordam beradi.  Bilimdagi bo‘shliqlar aniq va tez bartaraf etiladi. Kamchiliklari:  O‘qituvchidan ko‘proq vaqt va e’tibor talab etadi. PAGE \* MERGEFORMAT1$ $ Katta guruhli sinflarda qo‘llash mushkul. 2. Guruhli yondashuv. Bu shaklda o‘quvchilar 2–5 kishilik kichik guruhlarga bo‘linadi va ma’lum bir vazifa ustida birgalikda ishlashadi. Bu yondashuv o‘zaro hamkorlik, fikr almashish va jamoaviy qarorlar qabul qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Afzalliklari:  O‘quvchilar bir-biridan o‘rganishadi, fikr almashadilar.  Faollik, muloqot va ijtimoiy ko‘nikmalar ortadi.  Har bir ishtirokchi mas’uliyat hissini sezadi. Kamchiliklari:  Guruh ichidagi faollik teng bo‘lmasligi mumkin.  Baholashda har bir o‘quvchining shaxsiy hissasini aniqlash qiyinlashadi. 3. Frontal (umumiy) yondashuv. Frontal shaklda o‘qituvchi butun guruh bilan bir vaqtda ishlaydi. Bu shakl darsga kirish, umumiy tushuntirish yoki yangi mavzuni bayon qilishda ko‘p qo‘llaniladi. Afzalliklari:  Barcha o‘quvchilar bir xil ma’lumotni bir vaqtda oladi.  Vaqtdan samarali foydalanish mumkin.  Nazariy materialni tushuntirish uchun qulay. Kamchiliklari:  Barcha o‘quvchilarning ehtiyojlari va qobiliyatlari hisobga olinmasligi mumkin.  Passiv tinglovchilarning ko‘payishiga olib keladi. Tayyorlov darslarida yuqoridagi shakllarni birgalikda yoki navbatma-navbat qo‘llash dars samaradorligini oshiradi. O‘qituvchi o‘quvchilarning soni, bilim darajasi, mavzu xususiyati va o‘quv maqsadiga qarab mos yondashuvni tanlashi PAGE \* MERGEFORMAT1$ $zarur. Shu tarzda, har bir o‘quvchi tayyorlov mashg‘ulotlarida faol ishtirok etish imkoniyatiga ega bo‘ladi. 2.3. O‘quvchilarning faolligini oshirish usullari Zamonaviy ta’lim jarayonida o‘quvchini passiv tinglovchidan faol ishtirokchiga aylantirish asosiy vazifalardan biridir. Ayniqsa, tayyorlov darslarida o‘quvchilarning faolligini oshirish o‘zlashtirish darajasini keskin yaxshilaydi, mustaqil fikrlashni rag‘batlantiradi va darsga bo‘lgan qiziqishni kuchaytiradi. O‘quvchilarning faolligini oshirish uchun quyidagi usullar samarali hisoblanadi: 1. Interaktiv metodlardan foydalanish. Interaktiv o‘qitish metodlari o‘quvchilarni dars jarayoniga faol jalb etadi. Ularga quyidagilar kiradi: “Aqliy hujum” (Brainstorming) – erkin fikr aytishga undaydi. “Savol-javob” texnikasi – bilimni faollashtiradi. “Klaster”, “Insert”, “Fikrlar jadvali” – ma’lumotlarni tizimlashtirishga yordam beradi. Rol o‘ynash – real hayotiy holatlarda harakat qilish ko‘nikmasini shakllantiradi. PAGE \* MERGEFORMAT1$ $2. Rag‘batlantirish va baholashning motivatsion usullari. O‘quvchining har bir harakati qadrlanishi kerak. Quyidagi vositalar bu jarayonda muhim rol o‘ynaydi: Reyting tizimi va yulduzcha, baho, yorliqlar orqali rag‘batlantirish Og‘zaki maqtovlar, kichik sovrinlar yoki imtiyozlar Individual yutuqlarini e’tirof etish (doskaga yozish, “hafta o‘quvchisi” e’lon qilish) 3. Guruhli va juftlikda ishlashni tashkil qilish. O‘quvchilarni kichik guruhlarga yoki juftliklarga bo‘lib ishlatish ularning muloqotini faollashtiradi, harakatga undaydi. Bu shaklda har bir o‘quvchi o‘z fikrini aytishga intiladi, boshqalarni tinglashni o‘rganadi. 4. Amaliy va ijodiy topshiriqlar berish. Faollikni oshirish uchun darsda quyidagi topshiriqlardan foydalanish mumkin: Muammo yechishga qaratilgan topshiriqlar Grafik, diagramma, jadval tuzish Ijodiy yozuvlar (esse, maqola, loyihalar) Real hayotdan olingan holatlarni tahlil qilish 5. Axborot texnologiyalaridan foydalanish. Zamonaviy vositalar o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini orttiradi: PAGE \* MERGEFORMAT1$ $Interaktiv taqdimotlar (PowerPoint, Canva) Onlayn testlar (Quizizz, Kahoot, Wordwall) Video va animatsiyalar orqali tushuntirish 6. O‘quvchilarni qaror qabul qilishga jalb qilish. Darsning ba’zi bosqichlarida o‘quvchilarga tanlov huquqini berish (masalan, savollar ketma-ketligini tanlash, o‘yin turlarini belgilash) ularning javobgarlik va faollik hissini oshiradi. O‘quvchilarning faolligini oshirish darsning samaradorligini belgilovchi muhim omildir. O‘qituvchi turli usullarni uyg‘unlashtirgan holda, har bir o‘quvchini darsga jalb etishga intilishi lozim. Ayniqsa, tayyorlov darslarida bu usullar bilimni mustahkamlash bilan birga o‘quvchida o‘z-o‘ziga ishonch hosil qiladi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga ta’lim-tarbiya berishdagi muhim vazifalarning asosiy qismi o‘qish mashg‘ulotlari orqali amalga oshiriladi. O‘qish va nutq o‘stirish darslari jarayonida Davlat ta`lim standarti belgilagan mavzular asosida o‘quvchilarga muayyan bilim beriladi. O‘qish ko‘nikmalarini takomillashtira borish bilan bir qatorda o‘quvchilarni barkamol yetuk inson ruhida tarbiyalash vazifasi ham diqqat markazda bo‘ladi. Boshlang‘ich ta'limda o‘qish va nutq o‘stirish dasturining maqsad va vazifalariga ko‘ra o‘qish mashg‘ulotlari orqali o‘quvchilar to‘g‘ri, ongli, ravon, tez va ifodali o‘qishga o‘rgatiladi. Bolalar bu jarayonda kitob bilan ishlash ko‘nikmasiga ega bo‘la boradilar va ularga kitobga muhabbat tuyg‘usi uyg‘otiladi. O‘qish darslarining asosiy vazifasi bolalarda xalq og‘zaki ijodiga, adabiyotga qiziqish uyg‘otish, kitobni sevish, undan PAGE \* MERGEFORMAT1$ $mustaqil foydalana olish ko‘nikmalarini shakllantirish, ma’naviy barkamol insonni tarbiyalashdan iborat. Albatta, bular muayyan asar ustida ishlash orqali amalga oshiriladi. Boshlang‘ich sinf o‘qish darslarida chet el adiblarining asarlarini o‘qish, asar matni ustida ishlash uchun dars soatlari ajratilgan. O‘qish darslarida bolalarning ijodiy faolligini oshirish uchun o‘quvchilarning o‘qilgan va kuzatgan materiallar asosida asarni sahnalashtirish, hikoya qilish, og‘zaki hikoyalar tuzish, rollarga bo‘lib o‘qish, tanlab o‘qish kabi topshiriqlarni bajartirish foydalidir. O‘qish darslarida o‘quvchilar asarning o‘xshatish, sifatlash, mubolag‘a, jonlantirish kabi badiiy-tasviriy vositalarni, yaqin ma’noli, qarama-qarshi ma’noli, ko‘p ma’noli so‘zlar, iboralar ustida ishlashni, she’riy asarlarni o‘qiganda misralarni sharhlashni o‘rganadilar. Bu esa o‘quvchilarning estetik didini oshirish imkonini beradi. O‘qish darslari tevarak-atrof, ijtimoiy foydali mehnat bilan o‘zaro uzviy bog‘liq holda bo‘lishi lozim. Bolalarni o‘qishga o‘rgatishda ularning ko‘rgan bilgan voqealaridan, shuningdek, ilg‘or pedagogik texnologiya metodlaridan foydalanish ham nazarda tutilgan. PAGE \* MERGEFORMAT1$ $XULOSA Sinfdan tashqari tayyorlov darslari — o‘quvchilarning asosiy darslarda olgan bilimlarini chuqurlashtirish, mustahkamlash va kengaytirishda muhim o‘rin egallaydi. Bu mashg‘ulotlar nafaqat bilim darajasini oshirishga, balki o‘quvchilarning qiziqishlarini rivojlantirish, ularni mustaqil fikrlashga o‘rgatish va o‘z bilimlarini amaliyotda qo‘llay olishiga xizmat qiladi. Tadqiqot davomida aniqlanishicha, tayyorlov darslarini samarali tashkil etish uchun quyidagi tamoyillarga amal qilish lozim: Rejalilik — mashg‘ulotlar puxta reja asosida, o‘quvchilarning ehtiyoj va darajasiga mos tarzda tashkil etilishi kerak; Yondashuv xilma-xilligi — individual, guruhli va frontal shakllarni to‘g‘ri tanlash darsning mazmunan boy va qiziqarli bo‘lishini ta’minlaydi; PAGE \* MERGEFORMAT1$ $Faollikni rag‘batlantirish — o‘quvchilarning darsga bo‘lgan ishtirokini kuchaytirish, interaktiv metodlar, o‘yinlar, savol-javoblar orqali rag‘batlantirish zarur; Dars va mashg‘ulotlar o‘rtasidagi uzviylik — sinfdan tashqari darslar asosiy darslarda o‘tilgan mavzularga tayanib, ularni chuqurlashtirishga xizmat qilishi kerak. Shuningdek, tayyorlov darslari orqali:  qiyin mavzularni alohida izohlash,  imtihon va olimpiadalarga tayyorlash,  fan bo‘yicha qiziqishini oshirish,  individual yondashuvni kuchaytirish kabi vazifalar samarali amalga oshiriladi. Amaliy tajriba shuni ko‘rsatadiki, tayyorlov darslarini to‘g‘ri tashkil qilgan o‘qituvchilar o‘quvchilarda mustahkam bilim, tahliliy fikrlash va mustaqil ishlash ko‘nikmalarini shakllantira oladi. Bunday darslar o‘quvchini chuqurroq o‘ylashga, o‘z fikrini bayon qilishga, ijodiy yondashishga undaydi. Xulosa qilib aytganda, sinfdan tashqari tayyorlov mashg‘ulotlari – bu nafaqat qo‘shimcha ta’lim shakli, balki o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi samarali hamkorlik vositasi bo‘lib, umumiy ta’lim sifatini oshirishda muhim omil hisoblanadi. Har bir o‘qituvchi o‘z fanining xususiyatlarini inobatga olgan holda, tayyorlov darslarini metodik asosda tashkil etsa, bu nafaqat individual yutuqlarga, balki umumiy natijalar yuksalishiga olib keladi. PAGE \* MERGEFORMAT1$ $FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Sh. Mirziyo y ev . Tanqidiy tahlil, qathiy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo lishi kerak. –ʻ T.:O zbekiston, 2017. ʻ 2. Sh. Mirziyo y ev . Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. – Toshkent: O zbekiston, 2017 ʻ . 3. Mirziyoyev Sh. Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga ko‘taramiz. – Toshkent: “O zbekiston” NMIU, 2017. – ʻ 592 b. 4. I.Karimov. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – Toshkent: “Ma’naviyat”, 2008. 5. I.Karimov. Barkamol avlod - Oʻzbekiston taraqqiyotining poydevori.- Toshkent, “Sharq” nashriyoti, Toshkent, 1997. PAGE \* MERGEFORMAT1$ $6. I.Karimov. Mamlakatimizning modernizatsiya qilish yo lini izchilʻ davom ettirish – taraqqiyotimizning muhim omilidir. Boshlang ich ta’lim, 2011, 1- ʻ son, 2-3- betlar 7. O zbekiston Respublikasining “Ta’lim to g risida”gi Qonuni: ʻ ʻ ʻ Barkamol avlod – O zbekiston taraqqiyotining poydevori. – Toshkent: “Sharq” ʻ nashriyot-matbaa konserining Bosh tahririyati, 1998. 8. O zbekiston Respublikasi “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi” ʻ Barkamol avlod – O zbekiston taraqqiyotining poydevori. – Toshkent: “Sharq” ʻ nashriyot-matbaa konsernining Bosh tahririyati, 1998. 9. Barkamol avlod orzusi (Tuzuvchilar: Qurbonov Sh., Saidov H., Ahliddinov R.) – Toshkent: “Sharq” nashriyot-matbaa konserni Bosh tahririyati, 1999. 10. Boshlang ich ta’lim konsepsiyasi, Boshlang ich ta’lim, 1998, 6-son ʻ ʻ 11. Uzviylashtirilgan Davlat ta’lim standarti va o quv dasturi, - Toshkent, ʻ 2017. 12. Abdullayeva Q. Yangi pedagogik texnologiyalar. Boshlang ich ta’lim, ʻ 1999, 4-son, 8-9-betlar. 13. Azizxo jayeva N. Pedogogik texnologiyalar va pedogogik mahorat. – ʻ Toshkent: O zbekiston yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg armasi nashriyoti, ʻ ʻ 2006. 14. Ikromova R., G ulomova X., Yo ldosheva Sh., Shodmonqulova D. ʻ ʻ Ona tili. 4-sinf uchun darslik.- “O qituvchi” nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2012. ʻ 15. Matchonov S., G ulomova X. va boshqalar. Boshlang ich sinf o qish ʻ ʻ ʻ darslarini pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etish. – Toshkent:, “Yangiyul Poligraph servise”, 2008. 16. Mirzayev A. Diktant metodikasi- Toshkent, “O qituvchi”, 1979. ʻ PAGE \* MERGEFORMAT1$ $17. Qosimova K., Matchonov S., G ulomova X., Yo ldosheva Sh.,ʻ ʻ Sariyev Sh. Ona tili o qitish metodikasi. – Toshkent, “Nosir”, 2009. ʻ 18. Sattorova M., Sharipova R. Mukammalik yo lida, Boshlang ich ʻ ʻ ta’lim, 2008, 34-son, 14-15-betlar. 19. Umarova M. O quvchilarning imloviy malakalarini rivojlantirish// ʻ Boshlang ich ta’lim, 2005, 3-son, 42-43-betlar. ʻ 20. Internet ma’lumotlari: www. ziyonet.uz PAGE \* MERGEFORMAT1$ $ILOVA PAGE \* MERGEFORMAT1$ $PAGE \* MERGEFORMAT1$ $PAGE \* MERGEFORMAT1$ $PAGE \* MERGEFORMAT1$ $PAGE \* MERGEFORMAT1$

SINFDAN TASHQARI TAYYORLOV BOSQICH DARSLARINI TASHKIL ETISH (1-SINF)

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

Sinfdan tashqari tayyorlov bosqich darslarini tashkil etish (1-sinf)

O'xshash dokumentlar