Информация о документе

Цена 24000UZS
Размер 79.8KB
Покупки 0
Дата загрузки 13 Май 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Педагогика

Продавец

Bahrom

Дата регистрации 05 Декабрь 2024

194 Продаж

Sinfdan va maktabdan tashqari musiqiy tarbiyasing shakli va mazmuni

Купить
Sinfdan va maktabdan tashqari musiqiy tarbiyasing shakli va mazmuni M U N D A R I J A KIRISH:……………………………………………………………………3-8 I BOB: Sinfdan va maktabdan tashqari musiqa mashg‘ulotlari musiqiy- estetik tarbiyaning tarkibiy qismi. 1.1. Sinfdan va maktabdan tashqari musiqa mashg‘ulotlarining ta’limiy-tarbiyaviy ahamiyati..................... ……………………………9-26 1.2. Sinfdan va maktabdan tashqari musiqaviy mashg‘ulotlarining estetik tarbiya vositasi sifatida………………….26-32 1.3. Sinfdan va maktabdan tashqari musiqa mashg‘ulotlarini tashkil etishda o‘qituvchilarning roli va ta’siri..………………………. II. BOB: Sinfdan va maktabdan tashqari musiqiy faoliyatning tashkiliy va dasturiy asoslari . 2.1. Sinfdan va maktabdan tashqari musiqaviy faoliyatning maqsad va vazifalari................................................................................................. 2.2. To‘garak a’zolari bilan ishlash va xujjatlarni yuritish texnologiyasi. 2.3. Sinfdan va maktabdan tashqari faoliyatning dasturiy mexanizmi III.BOB: Sinfdan va maktabdan tashqari musiqiy faoliyatning tashkiliy-uslubiy asoslari. 3.1. Sinfdan va maktabdan tashqari musiqa mashg‘ulotlarini tashkil qilish shakl va uslublari……………………………………………………….. 3.2. Maktabdan tashqari ta’lim muassasalarining jihozlanishi va yangi o‘quv yiliga tayyorgarlik ko‘rish……………………………………………… 1 3.3. Sinfdan va maktabdan tashqari musiqa mashg‘ulotlarini samarali ish usullarini amaliyotga tadbiq etish............................................................. X U L O S A Foydalanilgan adabiyotlar ro‘y x ati. Kirish. Mustaqil O‘zbekistonimiz milliy istiqlol o‘zgarishlarni boshidan kechirayotgan hozirgi davrda yoshlarning oldiga o‘lkan vazifalar qo‘yadi. Ayniqsa, milliy mafkura, milliy istiqlol g‘oyasi, ma’naviy shakllanish, madaniy meros umuminsoniy qadryatlar sohasida kuchli izlanishlar zarur. O‘zgarish va yangilanish ma’naviy barkamollikka erishish uchun avvalo ahloqiy, ma’naviy va estetik tarbiyalarini rivojlantirish eng dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Bugungi murakkab globallashuv davrida ma’naviyat sohasida vujudga kelayotgan dolzarb muammolar, xalqimiz ma’naviyatini asrash va yuksaltirish, ayniqsa yosh avlodni sinfdan va maktabdan tashqari to‘garaklar asosida tarbiyalash orqali qalbi va ongini turli zararli g‘oya va mafkuralar ta’siridan saqlash va himoya qilish masalalariga alohida e’tibor qaratilmoqda. Har qaysi xalq yoki millatning tafakkuri, turmush tarzi, ma’naviy qarashlari o‘z - o‘zidan, bo‘sh joyda shakllanib qolmaydi. Ularning vujudga kelishi va rivojlanishida aniq tarixiy, tabiiy va ijtimoiy omillar asos bo‘ladi. Ota – bobolarimiz ruhiy olamining tomir – ildizlari aynan shu ma’naviy zaminda, tarixda ham, bugun ham barchaning havasini tortib kelayotgan olijanob fazilatlar asosida shakllangan. Yosh avlodni ajdodlarimiz an’analari, qadryatlari va madaniyati asosida tarbiyalash, ularda ma’naviy-ahloqiy faazilatlarni shakllantirishda milliy-musiqiy merosimiz, xususan, sinfdan tashqari mashg‘ulotlar alohida o‘rin tutadi. 2 O‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A.Karimov ta’kidlaganidek: “Jamiyatda yuksak ma’naviy fazilatlarni kamol toptirish, milliy mafkurani shakllantirish, yoshlarni boy ma’daniy merosimiz, tarixiy an’analarimizga, umuminsoniy qadryatlarga hurmat. Vatanga muhabbat ruhida tarbiyalash- mamlakatimizda amalga oshirilayotgan barcha islohotlarning hal qiluvchi omilidir. O‘sib kelayotgan yosh avlodga ta’lim-tarbiya berish, xususan, umumiy o‘rta ta’lim maktablarida o‘qitiladigan har bir fan, sinfdan tashqari olib boriladigan har bir mashg‘ulotdan o‘quvchilarni ma’navi-ahloqiy shakllantirish vositasi sifatida foydalanish o‘ta muhim va dolzarb masaladir. Chunki mamlakat va xalqning taqdiri kelajagimiz vorisi bo‘lgan ana shu yoshlarning hayotga qay darajada tayyor ekanligi va ularning ma’naviy-mafkuraviy barkamolligiga bog‘liqdir. Ma’naviyat odamning ruhiy va aqliy olamining majmunidir. U jamiyat, millat yoki ayrim bir kishining ichki hayoti, ruhiy kechinmalari, aqliy qobiliyati, idrokini mujassamlashtiruvchi tushunchadir. Ma’naviyat keng ma’noda ma’rifat, ma’daniyat tushunchalarini ham o‘z ichiga qamrab oladi. Ahloqiy tarbiya esa shaxsning ona Vatani, hulqi, boshqa millat vakllari, mehnat, insonlar va o‘z-o‘ziga bo‘lgan munosabatini majmuidir. Bu murakkab dunyoning azaliy va abadiy muammolari, shu bilan birga, har bir davrning dolzarb masalalariga har tomonlama asosli ilmiy javoblar topilgan taqdirdagina ma’naviyat olami yangi ma’no – mazmun bilan boyib boradi. Boshqacha aytganda, har bir ilmiy yangilik, yaratilgan kashfiyot – bu yangicha fikr va dunyoqarashga turtki beradi, ma’na Shu nuqtai nazardan qaraganda, sinfdan va maktabdan tashqari musiqa viyatning shakllanishiga o‘ziga xos ta’sir o‘tkazadi. 3 I BOB: Sinfdan va maktabdan tashqari musiqa mashg‘ulotlari musiqiy- estetik tarbiyaning tarkibiy qismi. 1.1. Sinfdan va maktabdan tashqari musiqa mashg‘ulotlarining ta’limiy-tarbiyaviy ahamiyati Musiqa ellarni-ellarga, dillarni-dillarga bog‘lovchi kishi estetik didini tarbiyalovchi hamda madaniy saviyasini oshiruvchi mo‘jizaviy vositadir. Musiqa bu tarbiyaning eng faol turi hisoblanadi. Bola tug‘ilgandan so‘ng ilk bor ona allasini tinglab orom oladi. Ona allasiga vatanga muhabbat ona yurtiga sadoqat kabi buyuk insoniy his-tuyg‘ular mujassamdir. Musiqa ta’limi va tarbiyasi o‘quvchi yoshlarni axloqiy- estetik ruhda tarbiyalashda muhim o‘rin tutadi. Buyuk islohatlar amlga oshirilayotgan hozirgi kunda mustaqil fikrlovchi o‘quvchilar o‘zlaritanlagan kasblari bo‘yicha haq xil fanlarga ixtisoslashgan umumta’lim maktablarida o‘rta maxsus kasb-hunar 4 kollejlarda tahsil olmoqdalar. Musiqa ta’limi asosan musiqa va san’at maktablarida darslardan tashqari tashkil etilgan. Musiqa to‘garaklarida o‘rgatiladi. Ahloqiy- estetik tarbiyasida ana shunday musiqa va san’at maktablari va to‘garaklarning o‘rni va ahamiyati katta. O‘quvchilarni san’at maktablariga jalb qilish ularning bo‘sh vaqtini mazmunli tashkil qilish samarali natijalar beradi. Tarbiya tizimi ta’lim tizimi bilan uzviy bog‘liq. Tarbiyasi talab darajasida bo‘lgan har qanday o‘quvchi ta’limni juda yaxshi o‘zlashtiradi. Shuning uchun ahloqiy-estetik tarbiyasida bu muhim ahamiyat kasb etadi. Yosh avlodni yuksak madaniyatli estetik didi yuqori darajada rivojlangan ahloqiy-estetik qilib tarbiyalashda musiqiy ta’limning ahamiyati beqiyosdir. Xususan o‘zbek musiqa san’ati bu borada katta imkoniyatlarga egadir. Ma’lumki o‘quvchilarni musiqiy estetik ruhda tarbiyalash jarayoni birinchidan musiqa pedagogikasining asosiy umumiy tamoyillariga rioya etilishiga ikkinchidan didni tarbiyalash bilan bog‘liq bo‘lgan maxsus shart-sharoitlarni ta’minlashga asoslanishi lozim. Musiqiy estetik didni shakllantirish jarayoni musiqani idrok etish qobiliyatini rivojlantirish bilan bevosita bog‘liqdir. Bunda eng avvalo musiqiy idrokni ta’minlovchi tarkibiy qismlarini tamoyillarini tilga olish zarur bo‘ladi. Ikkinchi tamoyil san’at pedagogikasi talablariga rioya qilishdan iborat bo‘lib u idrok etishdagi yaxlitlikni obrazlilikni xissiy va anglangan taassurotlar birligini va ularning o‘zaro bog‘liqligini ta’minlashdan iborat. Uchinchi tamoyil bola shaxsini rivojlantirishning tabiiy va madaniy jihatlarini birga qo‘shib olib boorish zarurligidir. Bu tamoyil boladagi tabiiy iste’dod, qobiliyatlar, xususiyatlardan musiqiy tarbiya jarayonida samarali foydalanishni ularni tashqi pedagogic ta’sirlar yordamida yanada rivojlantirishni taqozo etadi. 5 Yuqorida sanab o‘tilgan tamoyillarni shakllantirish shart-sharoitlari o‘quvchilarni musiqiy tarbiyalashning bosqichligi ulardagi o‘ziga xos xususiyatlarni hisobga olish, o‘quvchining ijodiy faoliyatini rivojlantirish darsda o‘quvchi bilan o‘quvchi aloqasining shakli bo‘lgan muloqot etnopsixologik xususiyatlar va xalq pedagogikasi usullarini hisobga olishni nazarda tutadi hamda o‘quvchilarning musiqiy estetik didini shakllantirish jarayoni samaradorligini oshiradi. Bu samarali pedagogik usullarni qo‘llash jarayonida shu narsani hisobga olish muhimki musiqiy idrokning tarkibiy qismlarini rivojlantirish musiqaga bo‘lgan xissiy ongli va ta’sirchan amaliy munosabatni shakllantirish vasifasini hal etishga qaratiladi. Mazkur jarayon yaqqol ifodalangan xissiy aniq-obrazli idrok etishdan yanada ko‘proq anglab etilgan idrok etish bosqichiga o‘tishni o‘z ichiga oladi. Albatta musiqiy estetik didni shallantrish jarayoni musiqiy idrok etishning umumiy qonuniyatlari bilan bog‘liqdir, lekin ayni paytda uning faqat o‘zigagina xos bo‘lgan xususiyatlarga ham egadir. Musiqiy estetik didni shakllantirish jarayoni ongli faol munosabat mavjud bo‘lishi nazarda tutadi. Bu munosabat idrok etish jarayonini alohida (individual) estetik baho berish darajasigacha ko‘tarilishi lozim. Shuning uchun ham kichik yoshdagi o‘quvchilarning musiqiy estetik didini shakllantirishga bevosita bog‘liq bo‘lgan musiqa mashg‘ulotlarida bolalarning bilish, his qilish faoliyatini kuchaytirish kerakki u umumiy va maxsus qobiliyatlarini rivojlantirishga va pedagogik ta’ sir ko‘rsatishni tashkil etish bosqichlariga bo‘linadi. Pedagogik ta’sir ko‘rsatishni tashkil etish bosqichiga musiqiy taassurotlarning to‘planishi; o‘quvchilarga turli xissiy holatlarni boshdan kechirishga imkon berish; xissiy musiqiy tasavvurlarga qaytilishi; «Tinglab 6 tushunish» yoki «Ijro etib-tushunish» tajribasini boshqa asarlarga ham tatbiq etish jarayonini rag‘batlantirish kabi shartlar kiradi. Kichik yoshdagi maktab o‘quvchilarning musiqiy qobiliyatini shakllantirish tamoyillari vas hart-sharoitlariga muvofiq ravishda pedagogic ta’sir ko‘rsatish usullarini aniqlashga harakat qildik. Chunki mashg‘ulotlarning har bir turi muayyan pedagogic vazifalarini hal qilishga yordam beradi. Sinfdan va maktabdan tahqari musiqa mashg‘ulotlarning quyidagi turlarini alohida ajratib ko‘rsatmoqchimiz: 1. An’anaviy tur- bunda musiqiy faoliyatning barcha ma’lum turlaridan muayyan izchillikka foydalaniladi; 2. Ustun tur-uning tarkibida musiqiy faoliyat turlaridan biri ustivor o‘rin tutadi. 3. Mavzuli tur- u tarkibidan muayyan mavzu tevaragidagi tashkil topadi. 4. Kompleks tur- xilma-xil san’at turlari materiallariga asoslansa ham muayyan mavzuni yoritishga qaratiladi. Sinfdan va maktabdan tashqari musiqa mashg‘ulotlarning birinchi an’anaviy turi musiqiy faoliyatning har xil turlariga doir bir qancha vazifani bir vaqtda bajarishni nazarda tutadi. Lekin u hamisha ham o‘qituvchiga musiqiy tarbiya vazifasini to‘liq darajada hal qilish imkonini bermaydi. Ikkinchi ustun turdan bolalar musiqiy faoliyatining birir turidagi qoloqligini barham toptirishga foydalanadi. Mazkur mashg‘ulot turlariga muvofiq ravishda to‘rtta variant mavjud bo‘lib, ularning har birida musiqa tinglash, qo‘shiq aytish bolalarning musiqa asboblarini chalishi musiqaga jo‘r bo‘lib harakat qilishi ustunlik qiladi. Mashg‘ulotlarning uchinchi mavzuli turi darsining barcha tarkibiy qismlariga yaxlitlik bag‘ishlaydi. O‘rtinchi kompleks tur esa darsining ijodiy imkoniyatlarini kengaytiradi, xissiy tahliliy tafakkurni rivojlantiradi. 7 Sinfdan va maktabdan tashqari musiqa mashg‘ulotlarni o‘tkazishda musiqa o‘qituvchisiga 1-4 sinflar nashr etilgan «Umumiy ta’lim maktablari musiqa dasturlari» 1992 yil yordam beradi. Darslarni o‘tish tajriba o‘tkazish jarayonida dasturlarda ko‘rsatilgan asarlardan to‘la foydalanish yoki aniq sharoitdan kelib chiqib, ulardan ayrimlarini boshqa maqbul asarlar bilan almashtirish ham mumkinligini unutmaslik lozim. Bunday repertuar tanlashda quyidagi mezonlarga rioya qilish zarur: - o‘zbek musiqasi asarlarining yuksak badiiy va tarbiyaviy ahamiyati o‘quvchilarning musiqa asarini idrok etish va ijro qilishi uchun qulay bo‘lishi. Musiqa asarlari janr va turlarining xilma-xilligi. Xissiy esteti ta’sir ko‘rsatish kuchi, yorqin va xilma-xil xissiyotlar uyg‘onish imkoniyatlari darajasi musiqiy idrok va faoliyatning ijodiy tomonlarini faollashtirish imkoniyati. Mazkur mezonlarni aniqlash uchun asos bo‘lib ikki tamoyil asarlarni tanlashning estetik yo‘nalishi, hamda o‘zbek xalq va kompozitorlik musiqasining o‘ziga xos xususiyatlarga ega ekanligi tamoyillari xizmat qiladi. Katta sinflarda esa o‘zbek xalq qo‘shiqlarini sevib tinglaydilar va tushunadilar. Ularda ashula va yalla, lapar va terma janrlaridagi turli asarlar ayniqsa zo‘r qizitish uyg‘otadi. 8 1.2. Sinfdan va maktabdan tashqari musiqaviy mashg‘ulotlarining estetik tarbiya vositasi sifatida Maktablarimizda yosh avlodni tarbiyalashning muhim tarkibiy qismi bo‘lgan estetik tarbiya masalalarini muvoffaqiyatli hal qilishga katta ahamiyat berilmaydi. Musiqa tarbiyasi estetik tarbiyaning eng asosiy va ancha murakkab majmualaridan biri bo‘lib, bolalarning musiqa san’ati asarlarini tushunishga ijro etishga o‘rgatish ishlarini kichik yoshdan boshlashni taqozo etadi. Shunga ko‘ra estetik tarbiyalash maqsadida Barcha maktablarda va maktabdan tashqari muassasalarda bolalarning badiiy musiqa, rassomlik, haykaltaroshlik bilan shug‘illanishga sharoit yaratish alohida nazarda tutilgan. Musiqa bolalar va yoshlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashning g‘oyat ta’sirchan va samarali vositasi sifatida ham ahamiyatga egadir. Maktabdagi musiqa ta’limi va tarbiyasi bo‘yicha sinfda va sinfdan tashqari olib borilgan shular orqali Vatanga muhabbat hislarini, xalqlarga nisbattan do‘stlik va hamkorlik munosabatlari, barcha millat xalqlarining huquqlari va erkinliklarini hurmat qilish bilan chambar-chas va uzviy bog‘liqdir. O‘quvcgilarda o‘zbek musiqasi tilining o‘ziga xos xususiyatlariga doir tushuncha va tasavvur hosil qilish ancha murakkab, uzoq vaqt davom etadigan jarayondir. Bunda vazifa o‘quvchilarning musiqani ongli idrok etishlari elimentar 9 tahlil qilishlari va ularning musiqa haqidagi bilimlarini boyitib borish asosiy vazifa deb bajarilishi qaraladi. Biz xalqimizning dunyoda hech kimdan kam bo‘lmasligi, farzandlarimizning bizdan ko‘ra kuchli, ilmli, dono va albatta baxtli bo‘lib yashashi uchun bor kuch va imkoniyatlarimizni safarbar etayotgan ekanmiz, bu borada ma’naviy tarbiya masalasi hech shubhasiz beqiyos ahamiyat kasb etadi. Agar biz bu masalada xushyorlik va sezgirligimizni qat’iyat va ma’naviyatimizni yo‘qotsak bu o‘ta muhim ishni o‘z holiga o‘zibolarchilikka tashlab qo‘yadigan bo‘lsak, muqaddas qadriyatimizga yig‘ilgan va ulardan oziqlangan ma’naviyatimizdan tarixiy xotiramizdan ayrilib oxir oqibatda o‘zimiz intilgan umrboqiy taraqqiyot yo‘lidan chetga chiqib qolishimiz mumkin. El yurtimiz o‘zining ko‘p asrlik ta’rixi davomida bunday mash’um xatarlardan necha bor ko‘rgan, ularning jabrini tortgan asoratlar tufayli tilimiz, dilimiz va ma’naviyatimiz bir paytlar qanday xavf ostida qolganini barchamiz yaxshi bilamiz. Anashu fojiali o‘tmish bosib o‘tgan mashaqqatli yo‘limiz barchamizga saboq bo‘lishi bo‘gungi voqeylikni teran tahlil qilb mavjud tahdidlarga nisbattan doimo ogoh bo‘lib yashashga da’vad etishi lozim. O‘z tarixini bilmaydigan kechagi kunini unitgan millatning kelajagi yo‘q. Bu haqiqat kishilik tarixida ko‘p bora o‘z isbotini topgan. Musiqa ta’limi va tarbiyasi orqali yoshlarni komil inson etib tarbiyalash lozim musiqa ta’limi yoshlarni tarbiyalashda juda katta ta’sir etadi. Yoshlarni komil inson etib tarbiyalash eng avvalo tarbiyaga bog‘liq. Men Abdulla Avloniyning : «Tarbiya biz uchun yo hayot, yo mamot, yo najot, yo halokat, yo sadoqat, yo falokat masalasidir» degan fikrini ko‘p mushohada qilaman. Buyuk ma’rifatparvarning bu so‘zlari asrimiz boshida millatimiz uchun qanchalar muhim va dolzarb bo‘lgan bo‘lsa, hozirgi kunda biz uchun ham shunchalik, balki undan ham ko‘ra muhim va dolzarbdir. 10 Chunki ta’lim-tarbiya – ong mahsuli lekin ayni vaqtda ong darajasi va uning rivojini ham belgilaydigan omildir. Binobarin ta’lim-tarbiya tizimini o‘zgartirmasdan turib ongni o‘zgartirib bo‘lmaydi. Ongni, tafakkurni o‘zgartirmasdan turib esa biz ko‘zlayotgan oliy maqsad ozod va obod jamiyatni barpo etib bo‘lmaydi. I.A.Karimov gaplaridan ma’lumki, o‘quvchi yoshlarni komil inson bo‘lib tarbiyalanishida eng avvalo tarbiya muhimdir. Tarbiya juda katta kuchga ega. Tarbiya orqali biz yoshlarni komil inson etib tarbiyalab, jamiyatimizda o‘z o‘rnini topishida yordam berishimiz lozim. Musiqa orqali yoshlar tarbiyasiga ta’sir etiladi. Chunki musiqa shunday katta kuchga egaki, insonni ruhiy va aqliy holatiga ta’sir etadi. Musiqa eshitish orqali inson ruhiyatini ko‘tarish mumkin. Yoki insonning xafa bo‘lishini ham musiqa eshitish orqali amalga oshirish mumkin. Yoshlarniahloqiy-estetik etib tarbiyalashda musiqaning o‘rni beqiyos. Ta’limni tarbiyadan, tarbiyani esa ta’limdan ajratib bo‘lmaydi. Bu sharqona qarash, sharqoni hayot falsafasi I.A.Karimov bu so‘zlarning zamirida qanchadan- qancha ma’no yotibdi. Har bir musiqa o‘qituvchisi yoshlarda ta’lim va tarbiya berish jarayonida uzviy bog‘liqlikda olib borilishi lozim. Tarbiyani ta’lim bilan uzviy bog‘liqlikda olib borish yoshlarni ma’naviy-ahloqiy ruhda tarbiyalashda muhimdir. Bu esa yoshlarni bilimli, aqlli, zakovatli bo‘lib o‘sishida yordam beradi. Mustaqillikni dastlabki yillaridanoq butun mamlakat miqyosida ta’lim va tarbiya ilm-fan, kasb-hunar o‘rgatish tizimlarini tubdan isloh qilishga nihoyatda katta zarurat sezila boshladi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturini ishlab chiqarish bilan bog‘liq jarayon uzoq yillar mobaynida bu sohada talay muammolar yig‘ilib qolganini ko‘rsatdi.Ushbu dastur loyihasi ustida sakkiz oy mobaynida ish olib borildi. Shuning uchun bu og‘ir mas’uliyatli ammo qilishni aslo paysalga solib bo‘lmaydigan ishni qadam-baqadam izchillik bilan najarilmoqda. 11 I.A.Karimov ta’kidlaganidek ta’lim-tarbiya tizimidagi islohatlar boshlangan dastlabki yillarda men jahon tajribasi va hayotda orini ko‘p bor oqlagan haqiqatdan kelib chiqib agar bu maqsadlarimizni muvoffaqqiyatli ravishda amalga oshira olsak tez orada hayotimizda ijodiy ma’nodagi portlash effektiga ya’ni yangi ta’lim modelining kuchli samarasiga erishamiz degan fikrni bildirgan edim. Darhaqiqat istiqlol davrida barpo etilgan barcha shart-sharoitlarga ega bo‘lgan akademik litsey va kasb-hunar kollejlari oliy o‘quv yurtlarida tahsil olayotgan zamonaviy kasb-hunar va ilm ma’rifat sirlarini o‘rganayotgan hozirdanoq o‘z iste’dodi va salohiyatini yorqin namoyon etayotgan yosh kadrlarimiz misolida yane shunday orzu-niyatlarimiz bugunning o‘zida o‘z hosilini berayotganini guvohi bo‘lmoqdamiz. Istiqlol davrida barpo etilgan barcha shart-sharoitlar yoshlarni tarbiyalashda ta’sir etadi va komil inson bo‘lib yetishishida yordam beradi. Ahloqiy-estetik tarbiyalangan inson bu har tomonlama barkamol yetuk shaxs aqlli, bilimli barcha ishlarni ustidan chiqadigan ham aqlan ham jismonan barkamol inson tarbiyalanadi. Buning uchun Prezidentimiz I.A.Karimov juda katta shart sharoitlar yaratdi. Bu imkoniyatlardan to‘laqonli foydalana olish biz yoshlarni qo‘limizdadir. Sinfdan va maktabdan tashqari musiqa mashg‘ulotlari orqali o‘quvchilarning tarbiyasida ta’sir etishimiz va inson aqlbiga yo‘l qo‘yishimiz mumkin. Musiqa haqida har qancha da’vatlar muhim nazariy fikrlar bildirilmasin agar ularni jamiyat ongiga singdirish uchun doimiy ish olib bormasak bu boradagi faoliyatimizni har tomonlama puxta o‘ylagan tizimli ravishda tashkil etmasak tabiiki, biz ko‘zlagan maqsadga erisholmaymiz, ya’ni musiqa orqali inson qalbiga yo‘l topolmaymiz. Shuning uchun ham biz bugungi kunda ta’lim-tarbiya sohasidan boshlab matbuot televedeniya internet va boshqa ommaviy axborot vositalari teatr, kino, 12 adabiyot musiqa, rassomlik va haykaltaroshlik san’tigacha bir so‘z bilan aytganda insonning qalbi va tafakkuriga bevosita ta’sir o‘tkazadigan barcha sohalardagi faoliyotimizni xalqning ma’naviy yo‘llari, zamon talablari asosida yanada kuchaytirishimiz, yani bosqichda ko‘tarishimiz zarur. Ayniqsa barcha davrlarga ham g‘oyat murakkab va bas’uliyatli bo‘lgan bu ishlarni o‘z zimmasiga olgan eski qoliblardan voz kechib bu sohaga yangi yo‘llarni ochib borayotgan odamlarni dunyoqarashini yanada boyitish uchun tinimsiz mehnat qilayotgan fidoiy insonlarning bir qarashda ko‘zga tashlanmaydigan lekin katta qunt bilim va tajribani talab qiladigan intilish va amaliy harakatlarni keng qo‘llab quvvatlashimiz, ularning samarali natijalarga erishish uchun har tomonlama sharoit yaratib berishimiz lozim. Bu haqda gapirganda shuni ta’kidlash joizki anashu soha vakillari ya’ni o‘qituvchi va murabbiylar, yozuvchi va jurnalistlar, kino va teatr ahli musiqachilar va rassomlar umuman ziyolilarimiz halqimiz uchun yangicha voqiylik bo‘lmish bozor iqtisodiyotiga o‘tish davrida jamiyat oldidagi ma’naviy burchi chuqur his etgan holda o‘z iste’dod va mahoratini ayamasdan astoydil mehnat qilmoqda. Barchamizga ayonki inson qalbiga yo‘l avvalao ta’lim-tarbiyadan boshlanadi. Shuning uchun qachonki bu haqda gap ketsa ajdodlarimiz qoldirgan bebaho merosni eslash bilan birga ota-onalarimiz qatori biz uchun ena yaqin bo‘lgan yana bir buyuk zod o‘qituvchi va murabbiylarning oliy janob mehnatini hurmat bilan tilga olamiz. Biz yurtimizda yangi avlod, yangi tafakkur sohiblarini tarbiyalashdek mas’uliyatli vazifani ado etishda birinchi galda ana shu mashaqqatli kasb egalariga suyanamiz va tayanamiz, ertaga o‘rnimizga keladigan yoshalarning ma’naviy dunyosini shakllantirishda ularning xizmati naqadar beqiyos ekanini o‘zimizga yaxshi tasavvur qilamiz. 13 1.3. Sinfdan va maktabdan tashqari musiqa mashg‘ulotlarini tashkil etishda o‘qituvchilarning roli va ta’siri Sinfdan va maktabdan tashqari musiqa mashg‘ulotlari orqali o‘quvchilarni tarbiyalashda o‘qituvchi va murabbiylarning xizmati kattadir. O‘quvchi yoshlar ko‘p vaqtini maktabda yoki bo‘lmasa kollejda va oliy o‘quv yurtlarida o‘tkazadi. O‘qituvchilar bilan muomilada bo‘ladi. Shuning uchun o‘qituvchilar o‘z o‘quvchi va talabalarga ta’lim-tarbiya berish jarayonida komil inson sifatlarini yoshlarimizga singdirib borishi lozim. Bu yorug‘ olamni har bir odam o‘zining mehribon ota-onasiga, ustoz va muallimlariga nisbatan hamish minnatdorlik tug‘usi bilan yashaydi. Inson o‘z umri davomida qanday yutuq va natijalarga erishmasin qayerda qanday lavozimda ishlamasin maktab dargohida olgan talim- tarbiyasi uning yetuk shaxs va malakali mutaxassis bo‘lib shakllantirishda ulkan ahamiyatga ega ekani shubhasiz. Muxtasar aytganda maktab degan ulug‘ dargohning inson va jamiyat taraqqiyotidagi hissasi va ta’sirini nafaqat yoshlarimiz balki butun xalqimiz kelajagini hal qiladigan o‘qituvchi va murabbiylar mehnatini hech narsa bilan qiyoslab bo‘lmaydi. Sh nuqtai nazardan qaraganda ma’rifatparvar bobolarimizning fikrlarini davom ettirib agarki dunyo imoratlari ichida eng ulug‘i maktab bo‘lsa kasblarning ichida eng sharaflisi o‘qituvchilik va murabbiylikdir, desak o‘ylaymanki ayni haqiqatni aytgan bo‘lamiz. Chindan o‘qituvchi nainki sinf xonasiga fayz va ziyo olib kiradigan balki ming-minglab murg‘ak qalblariga ezgulik yog‘dusini bahs etadigan o‘q o‘quvchilariga haqiqatdan ham hayot maktabini beradigan mo‘tabar zoddir. Ona tilimizda «Maktab ko‘rgan», «maktab yaratgan» degan chuqur ma’noli iboralarning mavjudligi ham bu muqaddas dargohning zaxmatkash o‘qituvchi mehnatining davlat va jamiyat hayotida qanchalik muhim o‘rin tutishidan dalolat beradi. Yangi jamiyat bunyodkori bo‘lmish yangi insonni tarbiyalashda hozirgi paytda mahallalarimizda samarali 14 faoliyat olib borayotgan bu noyob tuzilmani ton ma’noda o‘zini-ozi boshqarish idorasiga aylantirishga katta hissa qo‘shib kelayotgan mahalla oqsoqollari va faollari fuqarolar yig‘inlarining diniy ma’naviy va ma’rifiy, axloqiy masalalar bo‘yicha maslahatchilarining ijobiy ta’siri tobora oshib bormoqda. Aynan anashu insonlarning odamlar ko‘ngliga yo‘l topib ularning doimiy tashvishiga sherik bo‘lib o‘z vaqtida berayotgan amaliy yordamlari to‘g‘ri va o‘rinli maslahatlari tufayli oila va mahalla muhitida butun diyorimizda tinchlik va osoyishtalik o‘zari mehr-oqibat tug‘ulari kuchayib borayotganini el yurtimiz yuksak qadrlaydi. Ayniqsa yosh yigit va qizlarmizning mustaqil hayotga kirib borishi yosh oilalarning jamiyatda o‘ziga munosib o‘rin topishida bu fidoiy va mehribon jonkuyar odamlarning qanchalik muhim rol o‘ynayatganini hurmat bilan e’tirof etishimiz lozim. Mustaqillikning dastlabki yillardan boshlab yurtimizga amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli ishlarning amaliy natijasi ularga adabiyot va san’at, madaniyat, matbuoot sohasi mafkuraviy taziqdan butunlay xalos bo‘lganini qayd etish joiz. Har qanday ijod namunasi badiiy asar sinfiy bo‘lishi mumkin. Har bir komil inson erkin ijdo qilishi uchun milliy qadriyatlarimiz va boy ma’naviyatimizni xalqimiz tarixini ularning bugungi sermazmun hayotini to‘laqonli va haqqoniy aks ettirish uchun zarur sharoitlar yaratildi. Bugungi kunda ana shunday mas’uliyatli sohaga bag‘ishlangan ko‘plab iste’dod sohiblari yurtimizda yangi hayot yangi jamiyatning ma’naviy asoslarini mustahkamlash. Musiqiy-estetik tarbiyalash yo‘lida munosib hissa qo‘shib kelmoqda. Ayniqsa hozirgi vaqtda kuchayib borayotgan turli ma’naviy taxtidlarning oldini olish ommaviy madaniyatning zararli ta’siridan farzandlarimizning ongi tafakkurini himoya qilishda ilmu fan va madaniyat jamoatchiligi ijod ahlining o‘rni tobora ortib bormoqda. Ahloqiy-estetik tarbiyalangan shaxsiga musiqa orqali ta’lim-tarbiya berish bilan birga milliy 15 g‘oyani ham yoshlar ongiga singdirib borish lozim. Nega deganda bizning milliy ruhimiz va tabiatimizga yo va begona bo‘lgan ana shunday madaniyat namunalarini faqat taxtid va inkor etish yoki ularni taqiqlash bilan biror natijaga erishib bo‘lmaydi. Bunday xatolardan hayotimizni asrash ma’naviy bo‘shliqqa yo‘l qo‘ymaslik uchun avvalam bor ezgu insoniy g‘oyalar va yuksak mahorat bilan yaratilgan asarlar orqali xalqimizning madaniy saviyasini yuksaltirish, boshqacha qilib aytganda butun jahong maydonida yuz berayotgan keskin aql zakovat va iste’dod musobaqasida bellashuvga qodir bo‘lishiiz shart. Shu nuqtaiy nazardan qaraganda hozirgi paytda hayotimizni elektron axborot vositalari xususan televideniya va radiosiz umuman tasavvur etib bo‘lmaydi. Bugungi kunda ular bir vaqtning o‘zida ham axborot maydoni ham ijtimoiy- siyosiy ma’anviy-ma’rifiy minbar shu bilan birga insonga madabiy, badiiy- estetik og‘riq beradigan va hordiq chiqaradigan makon vazifasini bajarmoqda desak xato bo‘lmaydi. Shu sababki o‘tkir ta’sir kuchiga ega bo‘lgan televideniya va radio sohasini izchil taraqqiy etish jamiyatning doimiy e’tibor markazida bo‘lishi tabiiy. Hozirhi kunda mamlakatimizdagi asosiy milliy teleradio kanallar aholining xolis va haqqoniy axborotga ega bo‘lish huquqini ta’minlash yurtdoshimizning madaniy saviyasi bilim va dunyoqarashini oshirish qadimiy an’analarimiz tarixiy merosimizni asrab avaylash va rivojlantirish shu bilan birga fuqarolarimiz ongiga demokratik qadriyatlar grajdanlik pozitsiyasini shakllantirish yosh avlodni vatanparvarlik va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat ruhida tarbiyalash yo‘lida munosib xizmat qilayotganini ta’kidlash kerak. Ayni vaqtda hali bu sohada amalga oshirishimiz zarur bo‘lgan ko‘pgina masalalar turganini ham aytish lozim. Avvalo televideniya davlat va jamiyatimizni bamisoli bir ko‘prikday bog‘lab turadigan jonli muloqot vositasida aylantirish efir orqali bugungi kunning dolzarb muammolarini ko‘plab aks ettirib jamoatchilik fikrini shakllantirish fuqarolarimizning ijtimoiy faolligini 16 kuchtirish har qaysi insonning o‘z mustaqil fikrini ifoda etishga imkon berish turli ijtimoiy toifa va guruhlarning qiziqish va intilishlari hayotiy manfaatlarini yoritib borish masalalariga alohida e’tibor qaratish zarur. II.BOB. Sinfdan va maktabdan tashqari ishlar faoliyatini tashkiliy jihatlari 2.1. Sinfdan va maktabdan tashqari musiqaviy faoliyatning maqsad va vazifalari. Musiqa san’at sifatida o‘zining badiiy-g‘oyaviy mazmuni bilan o‘tmish va bugungi turmushimizni teran anglashda, insonlarni hayotga ezgu munosabatta bo‘lish, go‘zallikka idrok etish, his qilish orqali ona vatanga sadoqat, xalqimiz milliy qadryatlariga hurmat va muhabbat ruhida tarbiyalashga beqiyos ahamiyatga molik vositadir. Sinfdan va maktabdan tashqari musiqa tarbiyasini turlarini tashkel etish va boshqarish, maktabda musiqa tarbiyasining ommaviy shakllarini: adabiyot, san’at, ilm-fan ahillari bilan uchrashuvlar, bayramlar-Navro‘z, Mustaqillik kuni, Ustoz va murabbiylar kuni, Konstitutsiya kuni, Yangi yil bayrami,Xalqaro xotin qizlar kuni, Xotira va qadrlash kuni, “Alifbe: bayrami, shuningdek, musiqa haftaliklari, ko‘rik- 17 tanlovlarini uyushtirish va o‘tkazish asosan musoqa o‘qtuvchisi zimmasigadir. Shunday ekan birinchi navbatda bo‘lg‘usi musiqa o‘qtuvchilarini tayyorlaydigan pedagogika oily o‘quv yurtlarida talabalarni to‘garak faoliyatiga tayyorlab boorish kerak bo‘ladi. Maktabda va maktabdan tashqari muassasalarda tashkil rtiladigan bolalar ashula to‘garaklari asosan jamoaviy ijrochilik negizia tashkel etilishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. Ma’lumki, umumta’lim maktablari “musiqa madaniyati” darsliklari va o‘quv dasturlariga juda ko‘plab xalq musiqa ijodiyotiga mansub qo‘shiqlar kiritilganki, ularni o‘rganish va kuylash musiqa darslarining tashkiliy pedagogic va tuzilish xususiyatlariga ko‘ra jamoaviy tarzda olib borilishini taqazo etadi. Shunday bo‘lgach umumta’lim maktablarida tashkil etiladigan ashula va xor to‘garaklari ishini mushtarak holda olib borish har jihatdan to‘g‘ri bo‘ladi. Xor ijrochiligiga qo‘yiladigan barcha talablar esa o‘z navbatida ashula san’ati bilan bog‘liq talab va maqsadlarga mos keladi. Maktabda tashkil etiladigan ashula va xor to‘garaklari o‘z hususiyatiga ko‘ra ko‘p sonly o‘quvchilarni qamrab olishi bilan boshqa to‘garak turlaridan farq qiladi. Xor ijrochiligi shunday bir san’atki, unda adabiy va musiqiy ijodiyot uyg‘unlashib ketadi. Xor san’ati o‘zini paydo bo‘lishi xalq musiqiy ijodiyoti bilan chambarchas bog‘liq holda rivojlanib keladi. Shuning uchun ham xalq ommasini xalq qo‘shiqlari, zamonaviy mavzularda kompozitorlar tamonidan yaratilgan va yaratilayotgan asarlar, qardosh xalqlar, chet-el klassik vokal-xop asarlari namunalari bilan tanishtiradi, ularning manaviy olamini boyitadi. Xor san’ati bugungi kunda jahon xalqlari musiqiy madanyatiga chuqur kirib brogan musiqiy janr sifatida rivojlanib bormoqdaki uni milliy qo‘shiqchilik negizida rivojlantirish borasida ham mofaqiyatli ishlar amalga oshirilmoqda. Shuning uchun ham maktablarda tashkil etiladigan xor to‘garaklari o‘quvchilarga vocal-xor san’ati yordamida g‘oyaviy estetik tarbiya berish bilan aytib o‘tilgan 18 maqsad va vazifalarni amalga oshirish va shu orqali barkamol avlodni tarbiyalashga benazir ahamiyat kasb etadi. Shu o‘rinda shuni ham takidlash o‘rinla bo‘ladiki, hozirgi kunda maktab va maktabdan tashqari muassasalarda bir vaqtning o‘zida bolalar xor jamoalarini hamda ashula to‘garaklarini tashkil etish juda ham mushkul bo‘lib, bu borada ashula to‘garagi nisbatan qulay va eng ommaviy to‘garak shakllaridan biri bo‘lib kelmoqda. Ashula va xor to‘garagining mashg;ulotlari quyidagi vazifalarni o‘z ichiga oladi: - o‘quvchilarni g‘oyaviy estetik tarbiyalash; - qatnashchilarni istak va xoxishlarini qondirish bilan ularni qo‘shiq kuylash va ijro madaniyatini rivojlantirish; - ansambl va cholg‘u jurligida kuylashga o‘rganish; - ko‘p ovozli kuylash malakalarini egallash; - jurli va jursiz ijro etish; - mashg‘ulotlar jarayonida ularga nazariy bilimlar berib boorish va musiqa darsida olgan bilim va malakalarini mustahkamlash; Qatnashchilarni badiiy ijro mahoratiga ega qilish va ularni konsert- ijrochilik faoliyatiga tayyorlash. Bolalar ashula va xor to‘garaklari faqat o‘quvchilarni qiziqish va istaklarini ruyobga chiqarish uchungina tuziladi deyish to‘g‘ri bo‘lmaydi. To‘garak faoliyati tarbiyaviy maqsadlar bilan uyg‘unlashtirilgan holda olib borilgandagina kutilgan natijalarga erishish mumkin. Har tomonlama barkamol avlodni tarbiyalash asosiy maqsad qilib qo‘yilgan ekan, to‘garak faoliyati ham shu maqsadga qaratilgan bo‘lishi tabiiydir. To‘garak mashg‘ulotlarida o‘rganiladigan qo‘shiq namunalari mazmuni va mavzusi jihattan rang-barang, yoshlarni ma’naviy kamol topishga qaratilgan bo‘lishi lozim.To‘garak mashg‘ulotlarida o‘quvchilarni musiqa bo‘yicha ko‘ylash, 19 tinglash va musiqa savodi yuzasidan bilimlari chuqurlashib borishi ularning badiiy didlari o‘sishiga xizmat qiladi.Yana bir jihat shundan iboratki, to‘garaklarda qatnashadigan o‘quvchilarni asosiy ko‘pchiligi o‘qishga va maktab hayotida faol qatnashib kelishadiganlar bo‘lashadi. Bu esa to‘garak rahbaridan o‘z ishiga jiddiy va o‘ta masuliyat bilan yondoshishni talab qiladi. Rahbar-o‘qituvchining shaxsiy namunasi, hulq-odobi va murabbiylik, rahbarlik fazilatlari jamoani uyushtirish, yaxshi natijalarga erishishida muhim omil sanaladi. To‘garak mashg‘ulotlarni jixozlangan xonada olib borish, yoshlarni kasb- xunarga yunaltirish, iktidorini rivojlantirish buyicha amaliy ishlarni moddiy bazasini yaratish va mustaxkamlash maktabdan tashkari ta’lim muassasalarining muxim vazifalaridan biridir. Mashg‘ulotlarni samarali o‘tkazishda o‘quv xonalarining jixozlanishi kuydagi belgilarga k,arab aniqlanadi. - To‘garak mashg‘ulotlarni olib borish uchun ajratilgan xonaning talab darajasida ekanligi; - Xona saxni, undagi jixozlarning tugri joylashuvi va undan okilona foydalanish darajasi; - Xonada mashg‘ulot o‘tishda xilma-xil uslublardan foydalanish mumkinligi; - Tegishli xujjatlar va ukuv kullanmalarining talab darajasida sakd anayotganligi; - Xonada texnika xavfsizligi talablariga javob beradigan sharoitlarning yaratilishi,shu jumladan, yonginga karshi chora kurilganligi; - O‘quv - uskuna, material va xujjatlarni sakdash uchun moslamalarning mavjudligi. 20 To‘garak mashg‘ulotlarini talab darajasida olib borish uchun to‘garak xonasi kuydagi jixozlar bilan ta’minlanishi zarur: - Musiqa asboblari va nazariy bilimlarni amalga oshirish uchun doska. - O‘quv qurollari, ilgor pedagogak tajriba materiallari, o‘quvchilarning eng yaxshi ishlarini namoyish etadigan moslamalar; (Saxna bezaklari, ko‘rgazma kurollar, ijodiy ishlar va x,.z.) - Texnik vositalardan foydalanadigan moslamalar (ovoz kuchaytirgich, ekran, texnika vositalar va ular urnatiladigan tagliklar); - O‘quvchilar va to‘garak raxbarlari uchun nota yozuvlari aks etgan o‘quv adabiyotlar. Xonada guruxli, yakka tartibda mashg‘ulot olib borish uchun tegashli sharoitlarni yaratish kerak. 2.2. To‘garak a’zolari bilan ishlash va xujjatlarni yuritish texnologiyasi. Huquqlari: maktab o‘quvchilari o‘zlari qiziqqan sohaga tegishli bo‘lgan to‘garakka ixtiyoriy ravishda a’zo buladilar. O‘quvchi o‘zining bo‘sh vaqtini bekor o‘tkazmasligi uchun bir yoki bir necha to‘garak mashg‘ulotlarida ishtirok etishi mumkin. O‘quvchi kasb-hunar to‘garaklari o‘rtasida o‘tkaziladigan turli ko‘rik- tanlovlariga uz ijodiy ishlarini taqdim etishi va xoxlagan ko‘riklarda katnashish xuquqlariga ega. Mazkur ko‘riklar maktablararo o‘tkaziladigan taqdirda qaysi maktab yoki to‘garak tomonida ishtirok etish o‘quvchi ixtiyorida bo‘ladi. Vazifalari: To‘garak a’zoligiga umumta’lim maktablarida ta’lim olayotgan o‘quvchi-yoshlarning irqi, millati, ijtimoiy kelib chiqishidan qat’iy nazar litsey va kollej hamda oliy o‘quv yurti talabalari qabul qilinishlari mumkin. 21 To‘garak mashg‘ulotlariga qatnashish istagani bildirgan o‘quvchilar, avvalo yozma ravishda to‘garak rahbarlariga ariza berishlari shart. Ularga to‘garak mashg‘ulotlarida ishtirok etayotganliklarini ota onalari hamda uzlari ta’lim olayotgan o‘quv dargohi ma’muriyatiga bildirib qo‘yishlari kerak. To‘garak mashg‘ulotlariga qatnashayotgan o‘quvchi to‘garak jadvaliga qat’iy amal qilishi talab etiladi. U mashg‘ulotlarni sababsiz qoldirishi mumkin emas. Agarda uning uzrli sababi bo‘lsa, to‘garak rahbarini ogohlantirib qo‘yishi lozim. To‘garak qatnashchilari avvalo kasb-hunar sirlariii bilishga, uni mukammal egallab olishga xarakat qilishlari zarur. To‘garak rahbarlari tomonidan uyiga topshiriq sifatida beriladigan vazifalarni o‘z vaqtida bajarishlari talab etiladi. To‘garak a’zolari quyidagi ichki tartib-qoidaga amal qilishlari majbur: O‘quv mashg‘ulotlarga begona odamlarni boshlab kelishi, to‘garak xonalaridagi texnik vositalarga, ko‘rgazmali qurollarga, elektir tarmoqlari, magnitafon va ovoz kuchaytirgichlarga rahbarning ruxsatisiz teginishlari qat’iyan man qilinadi. Rahbarda lozim bo‘lgan hujjatlar: - Muassasa Nizomi: (bunda nizom konunda belgilangan tartibda ruyxatdan utkazilgan bulishi kerak.) - Ish reja va uning bajarilishi; - Muassasaning istikbol rejasi va uning bajarilishi; -«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ni ruyobga chiqarish bosqichlarini amalga oshirish buyicha tadbirlar va ularda belgilangan vazifalarni bajarilishi; -pedagog xodimlarni kasbiy mahorratini aniqdash, ularga uslubiy yordam kursatish maqsadida kuzatilgan mashg‘ulotlar taxlili; - pedagogik kengash rejasi va uning bajarilishi; - Rahbar huzuridagi o‘tkazilishi lozim bo‘lgan yig‘ilishlar rejasi va uni rasmiylashtirilishi; 22 - o‘quvchi yoshlar tomonidan sodir etilishi mumkin bo‘lgan jinoyatlarni oldini olish yuzasidan belgilangan chora-tadbirlar rejalarni bajarilishi; - shaxar, tuman viloyat miqyosida o‘tkaziladigan ommaviy tadbirlar rejasi va ularning bajarilishi; - kam ta’minlangan oilalar x,amda yetim yesirlarni moddiy va ma’naviy kullab-kuvvatlash buyicha amalga oshirilgan ishlar; - muassasada amalga oshirilgan ishlarning 3 yillik tahliliy ko‘rsatkichlarini manitoringi; To‘garak rahbarlarida lozim bo‘lgan hujjatlar: - Ish rejasi; - Mashg‘ulotlar ma’ruzalari va shunga oid ukuv materiallari; - To‘garak jurnallari; - O'z ustida ishlash rejasi; - O'zaro mashg'ulotlarii kuzatish daftari; 2. Uslubchisida lozim bo‘lgan asosiy ish hujjatlar:  Ish rejasi va ularning bajarilishi;  Musiqa mashg‘ulotlari jadvali;  Uslubiy birlashmalar ish hujjatlari;  Musiqa mashg‘ulotlarini kuzatish tahlil qilish daftari;  Ilg‘or ish tajribalarini o‘rganish va ommalashtirish ishlari;  Malaka oshirish va qayta tayyorlash ishlarini rejasi va uning bajarilishi;  Mashg‘ulot jurnallari;  Mashg‘ulotlarni tahlil qilish daftari; 3. To‘garak rahbarlariga lozim bo‘lgan hujjatlar:  Ish rejasi;  Mashg‘ulotlar ma’ruzalari va shunga oid o‘quv materiallari; 23  To‘garak jurnallari;  O‘z ustida ishlash rejasi;  O‘zaro mashg‘ulotlarni kuzatish daftari. Uslubiy uyushmaga eng ijodkor va tajribali (uslubchi) maktabdan tashqari muassasa rahbarlari uyushmasiga yig‘ilishda saylangan rais rahbarlik qiladi. Uslubiy uyushma faoliyati bilan bog‘liq barcha tashkiliy ishlar va hujjatlarni yuritish xalq ta’limi bo‘limining maktabdan tashqari ta’lim yo‘nalishi bo‘yicha shug‘ullanuvchi mutaxassisi tomonida nazorat qilinadi. 2.3. Sinfdan va maktabdan tashqari faoliyatning dasturiy mexanizmi Hozirgi davrda matbuot ommaviy axborot vositalari shunday qudratli kuchga aylanmoqdaki o‘z kelajagini o‘ylaydigan har qaysi xalq va millat buni sezmasligi his etmasligi mumkin emas. Shu sababli ham ommaviy axborot vositalarini zamon talablari asosida rivojlantirish matbuot va so‘z erkinligi prinsiplarini amalga ta’minlashga erishish matbuotda tanqid ruhini kuchaytirish biz uchun eng muhim maqsadlardan biri bo‘lib qolmoqda. Jahon miqyosida voqealar shiddat bilan kechayotgan bir vaqtda zamonaviy axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan internetning beqiyos imkoniyatlaridan keng foydalanishga tayyor bo‘lish matbuot axborot va mediya formatlari jumladan televideniya va radio sohasida xizmat qilishga o‘zini bag‘ishlagan yetuk mutaxassis bo‘lishga ahd qilgan va bu sohada o‘z kelajagini qurmoqchi bo‘lgan ommaviy axborot vositalari xodimlarining faoliyat mezoniga aylanishi zarurligini barchamiz yaxshi anglaymiz. Bugungi kunda har qaysi matbuot xodimi ksab maxoratini egallash bilan birga o‘z hayotiy prinsiplarga ham ega bo‘lishi haqiqat uchun kurashga intilishi shu yo‘lda qat’iyat va shijoat ko‘rsatishi lo‘nda qilib aytganda vijdon amri bilan 24 yashashni zamonning o‘z talab qilmoqda. Insonni uning ma’naviy olamini kashf etadigan qudratli vosita borki u ham bo‘lsa musiqa badiiy san’atdir. San’atning san’atshunoslik deb musiqachilarning esa inson ruhining muhandislari deb ta’riflanishi bejiz emas, albatta. Xalqimiz orasidan manashu g‘oyat mashaqqatli sohada butun hayot va noyob iste’dodini bag‘ishlab san’atimiz g‘azinasidan munosib o‘rin egallagan o‘lmas asarlar yaratgan buyuk so‘z san’atkorli ularni barchasining nomlarini zikr etish albatta ko‘p vaqtni talab qilgan bo‘lur edi. Yetishib chiqqani bilan barchamiz haqli ravishda faxrlanamiz. San’at azaldan xalq qalbining ifodasini haqiqat va adolat jangchisi bo‘lib keladi. Xususan mustaqil yillarida yurtimizda ma’naviyatimizning g‘oyat muhim va uzviy qismi bo‘lgan san’atni rivojlantirish musiqachilarning ezgu mehnatini qadrlash va munosib rag‘batlantirish bo‘yicha amalda oshirilayotgan ishlar o‘z hosilini berayogani badiiy san’atimiz mavzular ko‘lami jihatidan ham janrlar nuqtai nazaridan ham rang-barang bo‘lib borayotganini san’at maydoni va yangi-yangi nomlar paydo bo‘layotgani kitobxon xalqimizni albatta quvontiradi. Bularning barchasi komil inson uchun zarurdir. San’at orqali yoshlar insoniy sifatlarini o‘zida aks ettirishi lozim. Milliy tiklanish jarayonlari qalam axlining ijodiy izlanishlari uchun qanday katta yo‘llar ochib berganini yana bir ko‘rsatadi. Musiqa bilan adabiyot bir-biri bilan uzviy bog‘liq. Adabiyot orqali ham yoshalrni komil inson etib tarbiyalaymiz. Adabiyot juda katta kuchga ega. Adabiyot qanday kuchga ega ekanligini buyuk allomalarimiz o‘z asarlarida ta’kidlagan. Masalan Kaykovusning «Qobusnom» asari o‘g‘liga atab yozgan. U faqatgina o‘g‘liga emas butun bashariyatga qarata yozgan edi. Bu kitobni har bir yosh avlod o‘qib o‘rgansa komil inson sifatlarini o‘zida shakllantiradi. Faqatgina Kaykovus asarlarida emas Alisher Navouy, Amir Temur, 25 Bobur, Buxoriy, Termiziy va boshqa koplab bobolarimiz asarlarida komil insonga xos bo‘lgan sifatlarni shakllantiradi. Hammamiz yaxshi tushunamiz adabiyotda tarixiy haqiqatni tiklash bilan birga xalqimiz adiblarimizdan bugungi kunimiz haqida zamonaviy qahramonlari haqida yangi-yangi asarlar kutayotgani tabiiydir. Keyingi yillarda anashunday ruh bilan yog‘rilgan bir qancha hse’riy asarlar paydo bo‘layotganini mamnuniyat bilan ta’kidlash joiz. Ishonamizki yozuvchi va dramaturglarimiz ham bugungi avlodlarning fidokorona mehnati bunyodkorlik salohiyati zamondoshlarimizning ma’naviy ruhiy dunyosi hayotga kirib kelayotgan va hal qiluvchi kuchga aylanayotgan yoshlarimizning pok orzu intilishlari o‘zining teran badiiy ifodasini topgan. Yangi asarlar bilan xalqimizni xushnud etadilar. Bugungi kunda xalqaro jamiyat safidan munosib va mustahkam o‘rin egallab borayotgan O‘zbekistonimizga uning tarixan qisqa davrda qo‘lga kiritgan ulkan marralariga el yurtimizning ma’naviy ildizlari urf-odat va an’analariga bir so‘z bilan aytganda o‘zbek xarakteri, o‘zbek tabiatiga butun dunyoga qiziqish va hurmat tobora ortib bormoqda. Tabiiyki uzoq yaqindagi xorijiy do‘stu- birodarlarimiz jahon jamoatchiligi eng avvalo bizning zamonaviy adabiyotimiz va san’atimiz orqali o‘qlarini qiziqtiradigan anashunday savollarga javob topishni istaydi. Keyingi yillarda milliy adabiyotimizning eng yaxshi namunalarini chet tillarga tarjima qilish va shu asosda halqimizning hayot tarzi va insoniy fazilatlarini keng namoyon etish borasida ham katta imkoniyatlar paydo bo‘lmoqda. Lekin afsuski bu masalada biz hali beri ko‘zga ko‘rinadigan amaliy jihatlarga erisha olganimiz yo‘q. 26 Barchamizga ayonki kuy qo‘shiqqa, san’atga muhabbat musiqa madaniyati xalqimizda bolalikdan boshlab oila sharotida shakllanadi. Uyda dutor, doira yoki boshqa cholg‘u asbobi bo‘lmagan musiqaning hayot baxsh ta’sirini o‘z hayitida sezmasdan yashaydigan odamni bizning yurtimizda topish qiyin, desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Eng muhimi bugungi kunda musiqa san’ati navqiron avlodlarimizning yuksak ma’naviyat ruhida kalom topishida boshqa san’at turlariga qaraganda ko‘proq va kuchliroq ta’sir ko‘rsatmoqda. Bu masalada ayniqsa yoshlar qalbini o‘ziga har tomonlama jalb etadigan estrada san’atining ahamiyati beqiyo ekanini barchamiz yaxshi tushunamiz. Aytish mumkinki o'tgan asrning boshlarida ilk namunalari paydo bi'lgan o'zbek estradasi istiqlol yillarida sifat jihatidan yangi bosqichda ko'tarildi. Bunday natijalarga erishishda milliy umuminsoniy musiqa san’ati yutuqlarini jahon estradasining eng yaxshi namunalarini o‘rganish bo‘yicha katta imkoniyatlar ochilgani bu soha rivojiga ko‘rsatilayotga doimiy e’tibor yosh iste’dodlarning o‘zining namoyon etishi uchun yaratilayotgan qulay shart-sharoitlar muhim rol o‘ynamoqda. Biz Estrada san’atining bugungi va ertangi rivoji haqida so‘z yuritar ekanmiz avvalam bor milliy estrada degan iboraning ma’no mazmuniga alohida e’tibor berishimiz uni har qanday begona ta’siridan ayniqsa ommaviy madaniyat ruhidagi oqimlar ta’siridan himoya qilishimiz tabiiy albatta. Bu haqda gapirganda biz bir holatni afsus bilan aytishga majburmiz. Ayrim yosh ijrochi va ijodiy guruhlarning jamoatchilik e’tiboriga taqdim etayotgan asarlari san’atning hech qanday talab va mezonlariga javob bermaydi. Nafaqat mavzu va musiqa ijro uslublari balki sahna harakatlarida ham ochiqdan-ochiq ajnabiy ommaviy madaniyat ko‘rinishlarida taqlid qilish yulduzlar tez-tez uchrayotgani chinakam san’at muxlislarini ranjitmasdan qolmaydi. 27 Ayniqsa bizning an’analarimizga axloq, odob qoidalariga mutloqo to‘g‘ri kelmaydigan kliplar turli tillardagi so‘zlarni qorishtirib yoki talaffuzni ataylab buzib aytish kabi nomunosib harakatlarni ayrim yosh ijrochilar o‘zi uchun qandaydir yangicha uslub deb bilayotgani menimcha san’atni uning mohiyatini va ahamiyatini tushunmaslikdan boshqa narsa emas. Madaniy jamoatchiligimiz avvalam bor musiqashunos olimlar, ustoz san’atkorlar, kompozitorlar, yozuvchi jurnalistlar ko‘p sonli san’at ixlosmandlari bunday masalalar yuzasidan o‘z fikrini ochiq bildirib borishi shu tariqa yoshlarimizga to‘g‘ri tarbiya berish qarz ham farz deb o‘ylayman. Biz uchun axloqiy jihatdan nomaqul milliy qadriyat va qarashlarimizda yod bo‘lgan lekin hozirgi vaqtda hayotimizga kirib borayotgan mana shunday ko‘rinishlarni bamisoli yuqumli kasllik deb qabul qilishimiz lozim va shu asosda bunday xurujlarning o‘ta xafli holat ekanini anglashimiz zarur. Nega deganda agar insonning qulog‘i yengil-yelpi ohanglarga o‘rganib qolsa bora-bora uning badiiy didi musiqa madaniyati pasayib ketishi uning ma’naviy olamini soxta tushunchalar egallab olishi ham hech gap emas. Oxir- oqibatda bunday odam «Shashmaqom» singari milliy merosimizning noyob durdonalari ham Motsar, Betxoven, Bax va Chaykovskiy kabi dunyo tan olgan buyuk kompozitorlarning asarlarini ham qabul qilishi qiyin bo‘ladi. Bunday holatlarning oldini olish uchun san’atkorlar orasida sog‘lom ijodiy muhit tashkil qilish o‘sib borayotgan yosh avlodning ma’naviy olamini va madaniy saviyasini yuksaltirish, yoshlarimizning milliy va jahon musiqa mumtoz asarlari bilan birga ularning kayfiyatini intilishlariga mos keladigan zamonaviy Estrada san’ati namunlariudan keng baxramand bo‘lishi uchun zarur shart-sharoitlar musiqiy ta’limni yanada rivojlantirish masalalari o‘ta muhim ahamiyat kasb etadi. 28 Bizning milliy teatr san’atimiz tarixan juda katta yo‘lni bosib o‘tgan bo‘lib uning qadimiy ildizlari xalq o‘yin va tomoshalariga borib bog‘alanadi. Lekin XX asrga kelib o‘zbek teatr san’ati yangitdan yurtimiz va jahon miqyosida shaklangan davrlar safidan o‘tib kelayotgan an’ana va tajribalar asosida vujudga kelgani va kamol topgani e’tirof etish zarur. Xususan poytaxtimiz va viloyat teatrlarida namoyish etilgan dunyo sahna san’atining mumtoz namunlari o‘z vaqtida nafaqat yurtimiz balki chet el tomoshobinlarini ham hayratga qoldirgani bu fikrni isbotlaydi. Shu bilan birga teatr ijodkorlarimiz tomonidan yaratilgan ko‘plab milliy ruhdagi sahna asarlari xorijiy mamalakatlarda ham muvoffaqqiyat bilan ijro etib kelinadi. Ta’kidlash joizki hozirgi vaqtda respublikamiz teatrlarida turli mavzu va janrlarda ko‘plab spektakllar yaratilmoqda, o‘ziga xos ijodiy izlanishlar davom etmoqda. 29 III.BOB: Sinfdan va maktabdan tashqari musiqiy faoliyatning tashkiliy-uslubiy asoslari. 3.1. Sinfdan va maktabdan tashqari musiqa mashg‘ulotlarini tashkil qilish shakl va uslublari. Musiqa mashg‘ulotlari pedagogika fani sifatida tajribada sinalgan ishlarini nazariy qismlarni umulashtirib amaliyotda samarali natijalar berilgan o‘qitish metodlari taqdim etadi. Metodika asosan pedagogika, psixologiya, estetik va san’atshunoslikning tadqiqot natijalariga asoslanadi. U musiqa o‘qitishning qonun-qoidalarini ta’riflab beradi, keljak yosh avlodni tarbiyalashda qo‘llanadigan zamonaviy metodlarni belgilaydi. Musiqa mashg‘ulotlari ta’lim-tarbiya jarayonida o‘qituvchining o‘quvchilar bilan ishlash usullarining, mazmuninin anglatadi. Musiqa mashg‘ulotlari o‘qituvchidan iste’dod, qobiliyatlar va ijtiyoqlar mavjud bo‘lishini talab etadi, chunki san’at pedagogikasi mashshaqatli va juda mas’uliyatli sohadir. Hozirgi kunda musiqa o‘qitishni birdaniga kelib, shakllangan fan emas, balki bunga qadar mazkur fanni shakllanishi ijodiy va murakkab taraqqiyot yo‘lini 30 bosib o‘tgan. Respublikamizda musiqa o‘qitish mashg‘ulotlarini shakllantirishda mahalliy olimlar, metodistlar, tajribali o‘qituvchilarning qator izlanishlari o‘quv qo‘llanmalarining ahamiyati katta bo‘ladi. Badiiy pedagogikaning metodika sohasidagi so‘ngi yutuqlar talabalarni pedagogika faoliyatiga tayyorlash, ularni metodik bilim va mahoratlar bilan mazmunini anglatadi. Musiqa mashg‘ulotlari o‘qituvchidan iste’dod, qobiliyatlar va ijtiyoqlar mavjud bo‘lishini talab etadi, chunki san’at pedagogikasi mashshaqatli va juda mas’uliyatli sohadir. Hozirgi kunda musiqa o‘qitishni birdaniga kelib, shakllangan fan emas, balki bunga qadar mazkur fanni shakllanishi ijodiy va murakkab taraqqiyot yo‘lini bosib o‘tgan. Respublikamizda musiqa o‘qitish mashg‘ulotlarini shakllantirishda mahalliy olimlar, metodistlar, tajribali o‘qituvchilarning qator izlanishlari o‘quv qo‘llanmalarining ahamiyati katta bo‘ladi. Badiiy pedagogikaning metodika sohasidagi so‘ngi yutuqlar talabalarni pedagogika faoliyatiga tayyorlash, ularni metodik bilim va mahoratlar bilan qurollantirish, musiqa o‘qitish metodikasini, bu maqsadga erishish uchun amaliy mashg‘ulotlar mobaynida uzoq ijtimoiy mehnat qilish talab etiladi. Ma’lumki maktabda o‘quvchilarning yosh fizialogik xususiyatlarini ko‘nikma va malakariga qarab, musiqa metodikasi qo‘llaniladi. Bu yerda ta’lim, usuli o‘quv materiallarining (o‘quv reja, dastur) ta’lim prinsiplari, o‘quv tarbiyaviy ishlarning umumiy maqsad va vazifalari muhim ahamiyatga egadir. Demak, musiqa metodikasi o‘quvchilarning musiqa san’atiga o‘rgatishning mazmuni vazifalari va metodlarini o‘rgatuvchi va o‘quv jarayonlarini tashkil etuvchi shakl va yo‘llarini tadbiq etuvchi fandir. «Metodika» so‘zi grekcha so‘z bo‘lib «Tadqiqot yo‘li», «Bilish usuli» degan ma’nolarni anglatadi va ta’lim tarbiyaning alohida qismlari bo‘lib hisoblanadi, ularning yig‘indisi musiqa o‘quv metodlari deyiladi. Musiqaning o‘qitish metodlari deganda, maktab o‘quvchilarning bilim, mahorat va malakalarini egallashda ularning ijodiy 31 qobiliyatlari rivojlantirishda va dunyoqarashini tarkib toptirishda o‘qituvchilarning qo‘llagan ish usullari tushuniladi. Musiqa o‘qitish metodikasi vazifalarini amalga oshirishda musiqa o‘qitishning qator metodlari bilan birgalikda pedagogikaning amaliy yo‘nalishni xususiy (optimal) metodlar egallab, musiqa darsida qo‘llash muhim ahamiyat kasb etadi. Musiqa mashg‘ulotlari vazifalarini amalga oshirishda musiqa darsida o‘qitishning (optimal) xususiy metodlaridan unumli foydalanishga bog‘liq. Yetuk olimlarimizning tadqiqotlarida maktab o‘qituvchisining shaxsiyati va unga bo‘lgan professional talablar va o‘quvchilar munosabatini xususiy metodlardan foydalanish jarayonida hal qilish lozimligini milliy asosda ta’riflab berganlar. Xususiy metod biror bir fanning amaliy va ijodiy ishlarini mazmunini va mavzusini keng yoritib berish va mustahkamlashda o‘qituvchi va o‘quvchiu faoliyatida o‘zaro aloqadorligini va o‘quvchilarni bilish jarayonida izlanishga undovchi metoddir. Maktablarda sinfdan va maktabdan tashqari mashg‘ulotlar quyidagi o‘quv olib boriladi: Sinfdan va maktabdan tashqari mashg‘ulotlar jarayonida bu o‘quvchilar quyidagi tartibda o‘tkaziladi. Birinchi qatorda o‘qituvchini ovoziga tayanib kuylaydiganlar, ikkinchi qatorga musiqiy o‘quvi bo‘sh, yaxshi musiqiy qobiliyatga ega bo‘lmagan o‘quvchilar, uchinchi qatorga qobiliyatli ovozi jarangdor bo‘lgan bolalar o‘tkaziladi. Bunda ikkinchi qatordagi o‘quvchilar musiqa ohanglarini atrofdagilar eshitib ularning ovozlariga ergashib, chiroyli to‘g‘ri kuylashga harakat qiladilar. Shu uslub bilan o‘quvchilarni musiqiy o‘quvini o‘stirish mumkin. Ba’zi musiqiy o‘quvi bo‘sh bo‘lgan bolalar bilan musiqiy mashg‘ulotlardan keyin alohida, yakka tartibda shug‘ullanib, topshiriqlar beriladi va ovozlari sozlanib qo‘shiqlar alohida o‘rgatiladi. Shu tariqa hamma o‘quvchilarni musiqaga qiziqisho qo‘shiq kuylashi, musiqa tinglash ishtiyoqi, qobiliyati, musiqiy o‘quvi, bir xilda bo‘lib, qo‘shiq kuylash malakalari hosil bo‘ladi 32 Musiqa mashg‘ulotlari jihozlangan xanada olib borish yoshlarni kasb- hunarga yo‘naltirgan iqtidorli rivojlantirish bo‘yicha amaliy ishlarni moddiy ba’zasini yaratish va mustahkamlash maktabdan tashqari ta’lim muassasalarining muhim vazifalaridan biridir. Mashg‘ulotlarni samarali o‘tkazishga o‘quv xonalarning jihozlanishi quyidagi belgilarga qarab aniqlanadi.  Mashg‘ulotlarni olib borishi uchun ajratilgan xonanaing talab darajasida ekanligi;  Xona sahni undagan jihozlarning to‘g‘ri joylashuvi va undan oqilona foydalanish darajasi;  Xonada mashg‘ulot o‘tishda xilma-xil uslublardan foydalanish mumkinligi;  Tegishli hujjatlar va o‘quv qo‘llanmalarning talab darajasida saqlanayotganligi;  Xonada yaratilgan sanitariya va gigena sharoitlarining to‘g‘ri tashkil qilish;  Xonada texnika xavfsizligini talablariga javob beradilagn shartlarning yaratilishi, shu jumladan yong‘inga qarashli chora ko‘ringanligi;  O‘quv uskuna, material va hujjatlarni saqlash uchun masalalarning mavjudligi. Musiqa mashg‘ulotlarini talab darajasida olib boorish uchun mashg‘ulot xonasi quyidagi jihozlar bilan ta’minlanishi zarur;  Musiqa asboblarida, ilg‘or pedagogic tajriba materiallari, o‘quvchilarning eng yaxshi ishlarini namoyish etadigan moslamalar; (sahna bezaklari, ko‘rgazma qurollari, ijodiy ishlar va h.k.) 33  Texnik vositalardan foydalanadigan moslamalar (ovoz kuchaturgich, ekran, texnika vositalar va ular o‘rnatiladigan tagliklar)  O‘quvchilar va rahbarlari uchun nota yozuvlari aks etgan o‘quv adabiyotlar. Xonada guruhli yoki yakka tartibda mashg‘ulot olib boorish uchun tegishli sharoitlarni yaratish kerak. O‘quv mashg‘ulotlarga begona odamlarni boshlab kelishi mashg‘ulot xonalaridagi texnik vositalarga ko‘rgazmali qurollarga, elektr tarmoqlari, magnitafon va ovoz kuchayturgichlarga rahbarning ruxsatisiz teginishlari qat’iyan man qilinadi. 3.2. Maktabdan tashqari ta’lim muassasalarining jihozlanishi va yangi o‘quv yiliga tayyorgarlik ko‘rish. Maktabdan tashqari ta’lim muassasalarida mashg‘ulotlarni sifatli va samarali o‘tish uchun quyidagilarga e’tiborni qaratish maqsadga muvofiqdir: 1.Ta’limning moddiy texnik negizini mustahkamlash va takomillashtirish; 2. Maktabdan tashqari ta’lim muassasalaridagi to‘garlarini zamonaviy texnik jihozlar bilan ta’minlash; 3.Ta’lim muassasalaridagi mashg‘ulot xonalarini zamonaviy kompyuter texnikasi va zarur o‘quv jihozlari bilan to‘liq ta’minlash; 4.Mashg‘ulot xonalarida ta’lim-tarbiya berish maskani ekanligini hisobga olib, davlatimiz ramzlari aks ettirilgan «Ma’naviyat ko‘zgusi» va mashg‘ulot fanlari haqidagi tegishli ma’lumotlar tashkil etilishi shart. Ma’naviyatimiz fidoiylari ilmu-fan allomalarimiz haqidagi ma’lumotlar, ulardan meros qolgan durdona asarlar bilan jihozlanishi; 34 5. Ta’lim muassasalarida jihozlarning saqlanishi yuzasidan muassasa rahbarlarining har bir xodim, o‘quvchi va ularning ota-onalarini mas’uliyatini oshirish chora tadbirlarini ko‘rish. O‘quvchi yoshlarga ta’lim – tarbiya berishda e’tiborini ko‘proq mashg‘ulot xonalaridagi har bir jihozni ko‘z ko‘rachog‘iday saqlash, jamoat mulkiga xurmat bilan qarashni o‘rgatish juda muhimdir. Shuning uchun yo‘lak va mashg‘ulot xonalarida shu mavzuga oid rangdor suratlar, plokatlar, devoriy ro‘znomalar ilingan bo‘lishi kerak; 6.Mashg‘ulot a’zolarini zaruriy adabiyotlar, o‘quv qurollari bilan ta’minlashda ota-onalar, mahallalar va homiy tashkilotlar bilan hamkorlikda ish olib boorish; 7.Yangi o‘quv yili ish rejasini zamon talablari darajasiga mos ravishda yangicha uslubda ishlab chiqish lozim; 8.O‘quvchilarni o‘quv yili davomida turli qiziqarli tadbirlar, sayohatlarga jalb qilish, turli tuman mavzulardagi yangiliklar, tadbirlar bilan boyitish eng asosisi har bir o‘tiladigan mashg‘ulot hozirgi kun talablaridan kelib chiqqan holda milliy istiqlol mavzulari bilan sug‘orilgan bo‘lishi kerak. Sinfdan tashqari musiqa tarbiyasining asosiy maqsadi o‘quvchi yoshlarni bo‘sh vaqtlarini mazmunli o‘tkazishi, iqtidorli, qobiliyatli, san’atga qiziquvchan o‘quvchilardan ansambl, xor, raqs, fol’klor, rubobchilar, dutorchilar ansambllari tuzish ularni ijobiy faoliyatlarini tarbiyalsh bilan birgalikda o‘tkaziladigan turli ko‘rik tanlovlar, bayram va kechlarga jalb qilib, ularning dunyoqarashlarini va ma’naviyatlarini yanada boyitishda asosiy manba bo‘lib xizmat qiladi. To‘garak rahbari to‘garak ish rejasini maxsus dastur asosida to‘garakning spesifik xususiyatini o‘quvchilarni qobiliyati va yoshiga qarab mustaqil tuzadi. Ushbu reja maktab rahbari tomonidan tasdiqlanadi. To‘garak ishlarining asosi musiqa darslarida shakllanadi. 35 Zero darsda o‘quvchilarning layoqati hisobga olinib, biroq to‘garakka jalb etiladi. To‘garak yoshlarini faollashtiradigan narsa, bu maktab sahnasidir. Pedagoglar o‘quvchilarda nimaga ishtiyoqi borligini payqab, ularni ma’lum to‘garakka jaln etadilar. Bu esa o‘quvchilarni iste’dodini to‘g‘ri rivojlantirishga yo‘naltirildi. Sinfdan va maktabdan tashqari musiqa mashg‘ulotlari mazmun va forma jihatidan ko‘p qirralidir. Ularni shartli ravishda quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: guruh bilan olib boriladigan va individual ishlar bu ommaviy – siyosiy tadbirlardir. Maktabdan tashqari ta’lim muassasalarda yashkil qilingan to‘garaklar xilma-xil bo‘lib, ulardan biri badiiy to‘garalardir. Badiiy to‘garaklarga drama xor, musiqa, tasviriy san’at, ashula va raqs, xalq cholg‘u asboblari kabilar kiradi. Ma’lumki har bir to‘garak, mutaxassislar tomonidan tuzib chiqilgan va Vazirlik tomonidan tasdiqllangan yillik dasturlar asosida ishlaydi. Ana shu dasturlar asosida to‘garaklar rahbarlari o‘zlarining ish rejalarini tuzadilar. Reja tuzishda to‘garakrahbarlari dasturda berilgan ba’zi mavzularni mahalliy sharoitni hisobga olgan holda o‘zgartirishi ham mumkin. To‘garaklarning ish rejasi yarim yillik yoki bir yillik qilib tuzadi. To‘garakning ish rejasi quyidagi elementlardan tashkil topishi mumkin. 1) To‘garakning maqsadi va vazifasi. 2) O‘tiladigan mavzularning kolendar muddati. 3) Har bir mavzuning qisqacha mazmuni 4) ommaviy ishlar. Mashg‘ulotlarning haftalik va yillik soat miqdori maktabdan tashqari muassasalarning nizomda aniqlab berilgan. Unda birinchi yil tashkil qilingan to‘garak haftada ikki marta 2 soatdan yiliga 144 soat. Ikkinchi va uchinchi yil ishlaydigan to‘garaklar uchun haftasiga 6 soatgacha yiliga 216 soatni tashkil qiladi. Bu normative faqat maktabdan tashqari muassasa xodimlarigagina tegishlidir. 36 Maktablar ko‘pincha haftasiga bir marta 2 soatdan o‘tilib, yiliga 72 soatni tashkil etadi. To‘garak mashg‘ulotlari ham quyidagi elementlardan tashkil topishi mumkin: 1) To‘garak rahbarining mashg‘ulotga tayyorlanishi; 2) Mashg‘ulotlarning boshlanishi; 3) Amaliy qism; 4) Mashg‘ulotning yakuni. Ma’lumki klublar ish mazmuni forma va uslublarning xilma-xilligi jihatdan to‘garaklardan farq qiladi. Klublar bu yoshlarning turli xil qiziqish istak va xohishlarini qondirish, qobiliyatlarini o‘stirish maqsadida tashkil qilinadigan o‘quvchilarning ommaviy, ixtiyoriy birlashmasidir. Klublarning to‘garaklardan farqi, uning faoliyat darjasining kengligi va ko‘p qirraligidadir. To‘garak mashg‘ulotlarida 10-25 tagacha o‘quvchi qatnashadi. Klub ishlariga esa, yuzlab o‘quvchilar qatnashadi. Bir klubda 10-15 ta to‘garak va turli xil ommaviy-madaniy ishlar tashkil qilinishi mumkin. Maktabdan va sinfdan tashqari musiqa mashg‘ulotlari o‘quvchilarni ma’naviy dunyoqarashini shakllantirishni asosiy ma’nosi bo‘lib xizmat qiladi. To‘garak o‘quvchilar bo‘sh vaqtlarida o‘z xohishi va qiziqishi bilan qatnashadilarkim rahbardan o‘quvchilarni shu qiziqishdan foydalanib, ularga chuqur va mazmunli bilim berishni talab qiladi. Eng muhimi rahbardan o‘quvchilarni to‘garaklarga jalb qilish foizini oshirish bilan ularni ma’naviy – ahamiyat sifatlarini shakllantiradi. 3.3. Sinfdan va maktabdan tashqari musiqa mashg‘ulotlarini samarali ish usullarini amaliyotga tadbiq etish. Sinfdan va maktabdan tashqari musiqa mashg‘ulotlari amaliyotda o‘z tasdig‘ini berdi. Sinfdan va maktabdan tashqari musiqa mashg‘ulotlari samarali 37 olib borilsa o‘quvchi yoshlarning ongiga ta’sir etadi. O‘qituvchi o‘quvchilarning bu ijodiy xususiyatlaridan foydalanib musiqa san’atiga doir vazifalar topshirish lozim. Sinfdan tashqari musiqiy tarbiyaning asosiy maqsadi, o‘quvchilarni, iloji boricha, ko‘proq ommaviy va to‘garak ishlariga jalb etib, ularni dunyoqarashini har tomonlama rivojlantirish, badiiy didini o‘stirish, tabiyatga, Ona vatanga bo‘lgan mehr-muhabbatini oshirishdir. Maskur maqsadni amalga oshirishda maktablarda musiqa darslaridan tashqari, ommaviy va to‘garak ishlari olib borildi. Sinfdan tashqari musiqiy tarbiyaning ikkita shakli mavjud: 1.Musiqa tarbiyasining ommaviy shakli. 2.Musiqa tarbiyasining to‘garak shakli. Sinfdan tashqari musiqa mashg‘ulotlarining ommaviy shaklida bolalarni musiqiy o‘quvini yekshiruvdan o‘tkazmay, yalpi tarzda jalb etishni taqazo etadi. Bularga, qo‘shiq bayramlari , ”Musiqa haftaligi”, ”O‘bekiston vatanim manim”,”Ilhom chashmalari” ko‘rik tanlovlardan , ijodiy uchrashuvlar, teatr va konsertlarga uchrashuvlar kiradi. Ammo, bularning har- biriga bolalarni yoshi, qiziqishiga qarab, oldindan tayyorlanib borilishi kerak. Butadbirlarni har birini yuksak badiiy did bilan tashkil etib, amalga oshirish, chinakam badiiy- musiqiy bayram ruhini kasb etishi mumkin. Musiqa o‘qituvchisining ommaviy ishlar rejasi,maktab mamuriyati tomonida tasdiqlangan bo‘lishi lozim. Ommaviy, musiqiy ishlar rejasi, musiqa o‘qituvchisi vamaktab tarbiyaviy ma’naviy iashlar mudiri, maktab yetakchisi bayramlar, uchrashuvlar tadbirlarni hisobga olgan holda tuziladi.Bunda o‘quvchilarning musiqiy o‘quvi , qobilyati hisobga olinadi.Ommaviy musiqa mashg‘ulotlarining har biri, aniq ishlab chiqilgan reja, asosda amalga oshirilmog‘i lozim. 38 NAVRO‘Z DAVRAGA CHORLAYDI. Maktab zali bayramona bezatilgan.Navro‘z bayramiga atalgan suratlar, shuningdek, devoriy gazetalar osilgan. Navruz taomlari bilan to‘ldirilgan dasturxon. Maktab ertaligida ustoz o‘qituvchilar, ota- onalar taklif etilgan bo‘lib, ular oldiga anvoyi guldastalar te’rib qo‘yilgan. Ishtirok etuvchi bolalar milliy kiyimlarda yasanib olishgan. Nihoyat bayram ertaligi boshlandi. ”Bahor valsi” yangrab bir oz davom etgach, ohista pasayib, davraga boshlovchi qiz – Xulkar chiqib keladi. Boshlovchi Xulkar – Assalomu alaykum muhtaram ustozlar! Assalomu alaykum, mehribon va qalbi daryo ota – onalar! Quvnoq davraga hush kelibsizlar -Mana bepoyon o‘lkamizga zarg‘aldoqlardan gulchambarlar taqib, hushbuy NAVRO‘ZI OLAM kirib kelmoqda! -Marhabo, ey Navro‘zi olam! Gulchehra- Keldi nasimi Navbahor, o‘lkamni pardoz ayladi. Ko‘k maysalarni bog‘aro bahmal poyondoz ayladi. Ona zamin borliqni, barcha jonzotlarni muborakbot etmoqda.Uning farzandi bo‘lmish mutabar inson ham ko‘hna ona yerni hamisha sevib ardoqlaydi. Unga ta’zim qiladi. Inson ta nafas olarkan u kuy-qo‘shiqsiz, qirmizi lolalarsiz yashay olmaydi. Barno - Ochildimi boychechak, endi har yon gul demak, Chunki bahor elchisi shu mitti gul boychechak. Nafisa - Yangi yilingiz muborak bo‘lsin, hoy bobo, Navro‘zingiz muborak bo‘lsin, hoy bobo. 39 Ayyomingiz muborak bo‘lsin hoy ona, Boychechak chiqibdi bugun Navro‘z ekan. Nigora - Ariq bo‘yiga boring Yo ko‘pchilik yo yolg‘iz Hammangizga birday teng Atir purkar ko‘k yalpiz. Muborak - Ariq bo‘yida yalpiz A tir sochgani sochgan Barg yozib yashnab gul qiz Quchoq yozgani yozgan. Dilnoza - Boychechak chiqibdi bugun Navro‘z ekan Hamma bir-biriga shirin so‘z ekan Olam ham barobar kecha kunduz ekan Boychechak chiqibdi bugun Navro‘z ekan. Xulkar- Navvro‘z o‘zbek halqining azaliy va uzoq tarixga ega bo‘lgab bahor bayramibo‘lib unda ajoyib xalq sayillari, dor o‘yinlari, polvonlar bellashuvi, aytishuv, alyorlar kabi xalq san’atlari namoyish etilgan. Mahallalarda ariq va hovuzlar tozalangan. Sumalak va ko‘k somsa, ko‘k chuchvara hamda halim Navro‘zning asosiy taomlari hisoblangan. Arazlashgan kishilar bir- birlarini kechirib, yarashib olishgan. Kattalarga hurmat, kichiklarga mehr- shavqatli bo‘lish haqida suhbatlar bo‘lgan. -Shukurjon ”Bahor keldi” qo‘shig‘ini kuyladi. Bugun kurtak o‘qir ertak 40 Bahor keldi, bahor keldi. Sochi tol-tol silkinar tol Bahor keldi, bahor keldi. Shuh qaldirg‘och sayrar g‘och-g‘och Bahor keldi, bahor keldi. Tojdor turna chalar surnay Bahor keldi, bahor keldi. Boshdan oyoq oppoq libosga burkangan holda Bahoroy kirib keladi. Bahora - Keldi bahor, keldi Navro‘z, U bahorning elchisi Bizni bahor boshlab keldi Navro‘z bahor kuychisi Bahora – Men go‘zal bahorman! Dala bog‘larni uyqudan uyg‘otaman. Daraxtlar kurtagini sharbatga to‘ldiraman. Qushlar-u barcha hayvonlar behalovat bo‘lib qoldilar. Hu-u ana, chumolilar ham uyalaridan chiqib ”bahor keldimikan”deb muralab-muralab quymoqdalar.Kim mening do‘stim bo‘lsa men tomonga shoshilsin. Faqat shartim shuki, Navro‘z chechaklari haqida she’r va qoshiqlar aytib bersin. Dilshod- Men aytaman. Gullar ichra birinchi Ochilasan boychechak Dala qirlar bag‘riga Sochilasan boychechak. Jajji nimjon bo‘lsang ham 41 Yo‘l ochasan ko‘klamga Yasantirib olamni Hiding tarab o‘lkamga Fayoza- Bahor chog‘i ochilib Hushbuy hidga to‘libsan Hech tuymadim yermulib Sog‘inganim bilibsan Chuchmomajon-chuchmoma Sening bilan hamisha Go‘zal bahor ertagi Ochil-u mangu yashna Navbahorning ertasi Chuchmomajon chuchmoma. Orzigul- Bog‘lar tog‘lar dalalar Uyg‘onmoqda uyqudan Ko‘nglim gulday yashnaydi Shirin totli tuyg‘udan Hamma o‘quvchlar ” Navro‘z qoshig‘ini kuylashdi. N.Narzullayeev she’ri N.Norxo‘jayev musiqasi Dala, qirga, momojon, Birgalashib boraylik. Chuchmomalar chiqibdi, Dasta – dasta teraylik Chuchmomani, momojon, 42 Ko‘zga surtaylik suyib, Anvoyi hidlaridan Bahra olaylik tuyib. Naqorat: Omon, omon, omonlik, Ko‘rmaylik hech yomonlik. Ulab shomni saharga, Baxtimizni so‘raylik. Kecha bilan kunduzning Uchrashganin ko‘raylik Shudringlarga, momojon, Yuzimizni yuvaylik. Quyosh bilan birga biz Gul Navro‘zni qutlaylik. Naqorat: Omon, omon, omonlik, Ko‘rmaylik hech yomonlik. Birdan momaqaldiroq va chaqmoq chaqib; yomg‘ir va shamol ovozlari ishitiladi. Xulkar-Ko‘p o‘tmay bo‘ron to‘xtab, bahor toshqinlari tindi.Osmon yana bellurdek balqidi. Jonivorlar yayrab-yashnab, qizg‘aldoqlar zarmunchoq taqdi. Olis olislardan yoqimli nay ovozi ishitiladi.Ikki bola o‘rtaga chiqib o‘z juralarini davraga chorlaydi. Erkin- Bor ho bor, Zokir- Kel ho kel! Hamalam ha Yo‘l qayda 43 Tez chopib kel! O‘ynagani kel! Quvnagani kel! Saylga kel! Kelaver x-o-o-y! Davraga bir guruh bolalar chiqib tugib tashlagan belbog‘ atrofiga ”Kim oladi shuginaniya” qo‘shig‘ini aytib qarsak bilan davom ettiradilar. Bolalar - Kim oladiya shuginaniya! Kim oladiya shuginaniya! 1-o‘quvchi Men olamana shuginaniya! Men olamana shuginaniya! Udavrani aylanib bir o‘ynab chiqqach , engashib og‘zi bilan belbog‘ni olmoqchi bo‘ladi, lekin ololmaydi. Bolalar - Ololmaydiya shuginaniya Epchil bo‘lsang ham, o‘zingni ko‘rsat Chaqqon bo‘lsang ham o‘zingni ko‘rsat Ololmaysan-o shuginaniya! 2-chi o‘quvchi ham belbog‘ni ololmadi. Nihoyat, bir kichkina , epchil bola o‘ynab borib og‘zi bilan belbog‘ni engashib oldi.Bolalar qiyqirishib g‘olibga qarsak chaladilar. O‘quvchilar ishtirokida ”Navro‘z” qo‘shig‘i kuylanadi. Siz-la keldi navbahor, Ko‘klam bo‘ldi hamma yoq. Erta tongda kuylab siz, 44 Ko‘nglimizni etding chog‘. Chax-chax etb uchaman, Guldan-gulga kuchasan. G‘unchalar yuz ochganda Qo‘shiq aytib uchaman. Qizlar gulli ro‘mol o‘rar O‘zlarin qilib ko‘z-ko‘z Zamin yangi ko‘ylak kuyar Kelsa mehribon Navro‘z. Durdona- Buvim soldi sumalak Pishirolmay biz halak Suyulib ketgan ekan Un tashladik bir chelak. Bahoroy-Nilufar- Bolajonlar boshlaylik Yalla navo-nazmini Savol-javob qismi-yu Topog‘onlar bazmini. Dilshod- Ko‘klam kelsa o‘nadi Oftob chiqsa kuladi U bahorning elchisi Buni hamma biladi Bolalar- Uning nomi Boychechak! 45 Dilshod- Qozonsiz qaynar erta kech Suvida qo‘ling kuymaydi hech. Bolalar- Bu buloqdir! Dilshod- O‘zi qizil go‘zal biram Qirga yozar go‘zal gilam Bolalar- Bu lolaqizg‘aldoq! Xulkar-Mana do‘stlar Navro‘z ayyomiga bag‘ishlangan ertaligimizni yakunlaymiz. Ammo erka Navro‘z o‘lkamiz o‘zra kezib yuribdi.U dillarga sivinch, shodlik va baxt ulshmoqda! (Karnay-surnay ijrosidagi musiqaga hamma ishtirokchilar raqsga tushadilar. Shu tariqa Navro‘z bayrami yakunlanadi). X U L O S A Uzluksiz ta’limi tizim jarayonida yosh avlodni ko‘nglidagidek o‘qitish va tarbiyalash haqida so‘z borar ekan bu g‘oyat murakkab va ko‘p qirrali vazifani faqat malakali pedagogic mahoratga ega bo‘lgan o‘qituvchi kadrlar bilan amalgam oshirish mumkin. Shunday o‘qituvchilik katta san’atdir. Bu san’atda u yoki bu pedagogic osongina o‘z-o‘zidan erisha olmaydi. Buning uchun o‘qituvchilik kasbiga, ya’ni sog‘lom avlodning chinakkam murabbiy bo‘lishga havasi, ishtiyoqi zo‘r, zamon talablarini tez va chuqur tushunadigan o‘zining ilmiy ijtimoiy – siyosiy saviyasini pedagogic mahoratini izchillik bilan amalgam oshirib boruvchi mustaqillik g‘oyasi va mafkurasi bilan puxta qurollantirgan haqiqiy vatanparvarlik va mehnatsevar kishilargina erisha oladilar. 46 Pedagogik mahorat tug‘ma taland yoki pastdan – pastga o‘tuvchi xususiyat emas balki izlanish, ijodiy mehnat mahsulotidir. Bu ko‘p qirrali pedagogic faoliyat zamirida ijodiy mehnat yotadi. Shuning uchun ham pedagogic mahorat jatto o‘qituvchilar uchun standart ya’ni bir qolipdagi ish usuli emas, balki u har bir o‘qituvchining o‘z ustida ishlashi ijodiy mehnati jarayonida tashkil topadi va rivojlanadi. Ta’lim jarayonida o‘qituvchi bilan o‘quvchilar o‘rtasida o‘zaro jonli til, fikr olishlishuv samimiy munosabat, hurmay asosiy maqsadga erishishda hamkorlik lozim. Shunday ekan o‘quv mashg‘ulotlarini shunday tashkil etish kerakki, uning ta’sirida o‘quvchilarda musiqa faniga nisbatan turli qarashlar ilmiy tafakkur va e’tiqodlar vujudga kelishi va shakllanishi darkor. Ta’lim va tarbiya jarayoni ta’sirchanligining yanada yuksak bo‘lishi, avvalo o‘qituvchining ilmiy salohiyatiga yoshlar oldidagi obrusiga, shaxsiy sifatlariga ilmiy iste’dodiga ta’lim sahasidagi tajriba va mahoratini hamda o‘quvchilar bilan o‘rnatilgan do‘stona munosabatga bog‘liqdir. Foydalanilgan adabiyotlar ro‘y x ati. 1. Mirziyoyev Sh. Milliy tiklanishdan- milliy yuksalish sari, -T.: O‘zbekiston, 2020 yil. 2. I.Karimov. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – Toshkent, Ma’naviyat, 2008 yil. 3. I. Qudratov talablarni xalq qo‘shiqlari vositasida estetik tarbiyalash. - T,: Fan, 2009 yil. 47 4. Abdukarimova E.I. Boshlang‘ich sinf musiqa darslarida bolalar folklor qo‘shiqlarini o‘rgatish muammolari// Magistrlarning ilmiy konferensiyasi materiallari - Sam., 2009. -B 11-13 5. Abdukarimova E.I. Xalq musiqa merosi o‘quvchi-yoshlarda milliy g‘oya va mafkurani shakllantirish omili// Ta’lim va texnologiya Ilmiy-uslubiy maqolalar to‘plami. Toshkent, 2014. -1-qism,-B.504-507. 6 . Yu. Rajabiy. Musiqa merosimizga bir nazar. T; G‘.G‘ulom nomidagi Adabiyot san’at nashriyoti- 1963 yil. 7 . Raxmonov M. “O‘zbek teatr tarixi”. T; G‘.G‘ulom nomidagi Adabiyot san’at nashriyoti- 1968 yil. 8. Suxomlinskiy V. A. “Tarbiya to‘g‘risida”. –T; “O‘qituvchi”, 1997 yil. 9 . I. Qudratov. Talabalar va bolalar ashula va xor jamoalarini tashkil etish va ular bilan ishlash metodikasi. – Toshkent, - Fan va texnologiyalar bosmaxonasi – 2006 yil. 10. R. Sarimsoqov “Ko‘xna Jizzax navolari” (Qo‘shiqlar to‘plami). To‘plovchi va notaga oluvchi.. –Jizzax. 2007 yil. 11. I.Qudratov, E.I.Abdukarimova “Xor va xorshunoslik” o‘quv qo‘llanma. – Samarqand, - SamChI nashriyoti – 2022 yil. 12. E.I.Qudratova “Musiqa o‘qitish metodikasi” uslubiy qo‘llanma. Jizzax 2023 yil 48

Sinfdan va maktabdan tashqari musiqiy tarbiyasing shakli va mazmuni

M U N D A R I J A

      KIRISH:……………………………………………………………………3-8

I BOB:  Sinfdan va maktabdan tashqari musiqa mashg‘ulotlari musiqiy-estetik tarbiyaning tarkibiy qismi.

  1. Sinfdan va maktabdan tashqari musiqa mashg‘ulotlarining               ta’limiy-tarbiyaviy ahamiyati.....................……………………………9-26
  2. Sinfdan va maktabdan tashqari musiqaviy  mashg‘ulotlarining estetik tarbiya vositasi sifatida………………….26-32
  3. Sinfdan va maktabdan tashqari musiqa mashg‘ulotlarini tashkil etishda  o‘qituvchilarning roli va ta’siri..……………………….

II. BOB:    Sinfdan va maktabdan tashqari musiqiy faoliyatning tashkiliy va dasturiy asoslari .

            2.1.Sinfdan va maktabdan tashqari musiqaviy faoliyatning maqsad

va vazifalari.................................................................................................

  1. To‘garak a’zolari bilan ishlash va xujjatlarni yuritish texnologiyasi.
  2. Sinfdan va maktabdan tashqari faoliyatning dasturiy mexanizmi

 III.BOB:  Sinfdan va maktabdan tashqari musiqiy faoliyatning  tashkiliy-uslubiy  asoslari.

3.1. Sinfdan va maktabdan tashqari musiqa mashg‘ulotlarini tashkil qilish shakl va uslublari………………………………………………………..

3.2. Maktabdan tashqari ta’lim muassasalarining jihozlanishi va yangi o‘quv yiliga tayyorgarlik ko‘rish………………………………………………

3.3.  Sinfdan va maktabdan tashqari musiqa mashg‘ulotlarini samarali ish usullarini amaliyotga tadbiq etish.............................................................

         X U L O S A

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati.

 

                                                      Kirish.

Mustaqil O‘zbekistonimiz milliy istiqlol o‘zgarishlarni boshidan kechirayotgan hozirgi davrda yoshlarning oldiga o‘lkan vazifalar qo‘yadi. Ayniqsa, milliy mafkura, milliy istiqlol g‘oyasi, ma’naviy shakllanish, madaniy meros umuminsoniy qadryatlar sohasida kuchli izlanishlar zarur. O‘zgarish va yangilanish ma’naviy barkamollikka erishish uchun avvalo ahloqiy, ma’naviy va estetik tarbiyalarini rivojlantirish eng dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Bugungi murakkab globallashuv davrida ma’naviyat sohasida vujudga kelayotgan dolzarb muammolar, xalqimiz ma’naviyatini asrash va yuksaltirish, ayniqsa yosh avlodni sinfdan va maktabdan tashqari to‘garaklar asosida tarbiyalash orqali qalbi  va ongini turli zararli g‘oya va mafkuralar ta’siridan saqlash va himoya qilish masalalariga alohida e’tibor qaratilmoqda. Har qaysi xalq yoki millatning tafakkuri, turmush tarzi, ma’naviy qarashlari o‘z - o‘zidan, bo‘sh joyda shakllanib qolmaydi. Ularning vujudga kelishi va rivojlanishida aniq tarixiy, tabiiy va ijtimoiy omillar asos bo‘ladi. Ota – bobolarimiz ruhiy olamining tomir – ildizlari aynan shu ma’naviy zaminda, tarixda ham, bugun ham barchaning havasini tortib kelayotgan olijanob fazilatlar asosida shakllangan.

           Yosh avlodni ajdodlarimiz an’analari, qadryatlari va madaniyati asosida tarbiyalash, ularda ma’naviy-ahloqiy faazilatlarni shakllantirishda milliy-musiqiy merosimiz, xususan, sinfdan tashqari mashg‘ulotlar alohida o‘rin tutadi.

          O‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A.Karimov ta’kidlaganidek: “Jamiyatda yuksak ma’naviy fazilatlarni kamol toptirish, milliy mafkurani shakllantirish, yoshlarni boy ma’daniy merosimiz, tarixiy an’analarimizga, umuminsoniy qadryatlarga hurmat. Vatanga muhabbat ruhida tarbiyalash-mamlakatimizda amalga oshirilayotgan barcha islohotlarning hal qiluvchi omilidir.

          O‘sib kelayotgan yosh avlodga ta’lim-tarbiya berish, xususan, umumiy o‘rta ta’lim maktablarida o‘qitiladigan har bir fan, sinfdan tashqari olib boriladigan har bir mashg‘ulotdan o‘quvchilarni ma’navi-ahloqiy shakllantirish vositasi sifatida foydalanish o‘ta muhim va dolzarb masaladir. Chunki mamlakat va xalqning taqdiri kelajagimiz vorisi bo‘lgan ana shu yoshlarning hayotga qay darajada tayyor ekanligi va ularning ma’naviy-mafkuraviy barkamolligiga bog‘liqdir. Ma’naviyat odamning ruhiy va aqliy olamining majmunidir. U jamiyat, millat yoki ayrim  bir kishining ichki hayoti, ruhiy kechinmalari, aqliy qobiliyati, idrokini mujassamlashtiruvchi tushunchadir. 

           Ma’naviyat keng ma’noda ma’rifat, ma’daniyat tushunchalarini ham o‘z ichiga qamrab oladi. Ahloqiy tarbiya esa shaxsning ona Vatani, hulqi, boshqa millat vakllari, mehnat, insonlar va o‘z-o‘ziga bo‘lgan munosabatini majmuidir.

           Bu murakkab dunyoning azaliy va abadiy muammolari, shu bilan birga, har bir davrning dolzarb masalalariga har tomonlama asosli ilmiy javoblar topilgan taqdirdagina ma’naviyat olami yangi ma’no – mazmun bilan boyib boradi. Boshqacha aytganda, har bir ilmiy yangilik, yaratilgan kashfiyot – bu yangicha fikr va dunyoqarashga turtki beradi, ma’na     Shu nuqtai nazardan qaraganda, sinfdan va maktabdan tashqari musiqa viyatning shakllanishiga o‘ziga xos ta’sir o‘tkazadi. 

         

         

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I BOB:  Sinfdan va maktabdan tashqari musiqa mashg‘ulotlari musiqiy-estetik tarbiyaning tarkibiy qismi.

  1. Sinfdan va maktabdan tashqari musiqa mashg‘ulotlarining               ta’limiy-tarbiyaviy ahamiyati
Купить