Singapur tarixi(Yangi davrda) - История - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	173.0KB
Покупки	0
Дата загрузки	05 Март 2025
Расширение	doc
Раздел	Курсовые работы
Предмет	История

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

110 Продаж

Singapur tarixi(Yangi davrda)

Купить

MUNDARIJA
KIRISH.
I BOB. O‘ZBEKISTON VA SINGAPURNING O‘ZARO DIPLOMATIK
ALOQALARI.
1.1. O‘zbek Singapur o‘rtasida iqtisodiy va ta ’ lim sohasidagi hamkorlik
aloqalari…………………………………….………………………………….…5
1.2. Singapurning keyingi 50 yil ichida rivojlanish strategiyasida o‘sishi…..…..8
1.3. Mamlakatning korrupsiyaga qarshi siyosati…………………………….…..9
II BOB. BRITANIYA VA SINGAPURNING ALOQALARI.
2.1. Singapurning qattiqqo‘l boshqaruv tizimi……………………. …….…..….15
2.2. Singapur davlati tarixi……………………………………………………..….18
2.3. Singapurning ijtimoiy iqtisodiy hayoti……….….…………………….……23
XULOSA.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.
1

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi . Jahon tajribasidan shu narsa ma'lumki, hech qaysi davlat
xalqaro aloqalarsiz, boshqa davlatlar bilan iqtisodiy va madaniy munosabatlarga
kirishmasdan rivojlana olmaydi. Biron bir davlat bilan diplomatik aloqalar o‘rnatilar
ekan, bu birinchi navbatda xalqlar o‘rtasidagi madaniy aloqalar rivojlantirishga yo‘l
ochsa, boshqa tarafdan ikkala davlat manfaatlari uchun xizmat qiluvchi munosabatlarni
vujudga kelishi uchun zamin yaratadi. Shunday ekan, diplomatik aloqalarning
o‘rnatilishi har ikkala davlat manfaatlari uchun ijobiy hodisa bo‘lib qolaveradi.
O‘zbekiston mustaqillikkka erishganidan keyin Osiyo-Tinch okeani mintaqasidagi
rivojlanayotgan mamlakatlar bilan o‘zaro aloqalarga katta e'tibor berdi. Xususan,
O‘zbekistonning tashqi siyosat konsepsiyasida Yaponiya, Koreya Respublikasi,
Malayziya, Singapur kabi mamlakatlar bilan iqtisodiyot, sarmoya, ilm-fan va
texnologiya, ta'lim, sog‘liqni saqlash va sayyohlikni rivojlantirishga qaratilgan ikki
tomonlama munosabatlarni rivojlantirishga katta e'tibor berildi. Ayniqsa, so‘nggi
yillarda Singapur davlati bilan aloqalar rivojlanib bormoqda.
Singapur Respublikasi O‘zbekistonning mustaqilligini 1992-yildayoq e'tirof etgan.
Oradan biroz vaqt o‘tgach, ya'ni 1997-yil 8-aprelda esa ikkala davlat o‘rtasida
diplomatik aloqalar o‘rnatilgan. Tez orada Singapur davlati-da O‘zbekiston elchixonasi
ochildi. Shu tariqa ikkala davlat o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar rivojlana boshladi.
Qisqa muddat ichida ikkala davlat o‘rtasida diplomatik va savdo-iqtisodiy shartnomalar
imzolandi. Xususan, O‘zbekiston va Singapur delegatsiyalari hamkorligida 2003-yil 15-
iyulda qabul qilingan o‘zaro investitsiyalarni rag‘batlantirish va rivojlantirishga
qaratilgan "Iqtisodiy va madaniy hamkorlik" to‘g‘risidagi bitim iqtisodiy
munosabatlarni kengaytirish yo‘lidagi muhim huquqiy asoslar-dan biri bo‘ldi.
Kurs ishining maqsadi . XXI asr boshlariga kelganda O‘zbekistonning Janubiy-
Sharqiy Osiyo davlatlari bilan tovar ayirboshlash va savdo munosabatlarida
Singapur birinchi o‘rinni egallagan. Rasmiy ma'lumotlarga ko‘ra, ikki mamlakat
o‘rtasidagi savdo hajmi 2005-yilda 2003-yilga nisbatan uch barobarga oshgan va 2005-
yilda bu ko‘rsatkich 76,1 million AQSH dollarini tashkil etgan (eksport hajmi 71,2
2

million AQSH dollar, import esa 4,9 million AQSH dollar). Bu yillar davomida
Singapur O‘zbekistonning eng yirik savdo sherigi bo‘ldi. 2006-yilda ikki mamlakat
o‘rtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 86,2 million dollarni tashkil etdi. Eksport va import
munosabatlari yildan-yilga o‘sib bordi.
Kurs ishining vazifasi. Ayniqsa, O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti
Islom Karimovning 2007-yil yanvar oyida Singapurga davlat tashrifi bugungi kunda
ikki tomonlama munosabatlarni rivojlantirish-ning asosiy voqeasi bo‘ldi. Shu yilning
25-yanvar kuni O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimovni
Singapur Prezidentining "Istana" saroyida rasmiy kutib olish marosimi bo‘ldi. Ushbu
rasmiy tashrif chog‘ida Prezident Islom Karimov Singapur Prezidenti Sellapan Ram
Natan bilan uchrashdi.
Tashrif ikkala davlat o‘rtasidagi munosabatlarni yangi bosqichga olib chiqdi. Uning
natija-sida 2007-yilda Singapur Biznes federatsiyasi hamkorligi bilan har yili ikki
mamlakat ishbilar-mon doiralari vakillari ishtirokida O‘zbekiston va Singapurda biznes-
forumini o‘tkazish yo‘lga qo‘yildi. Shuningdek, 2007-yil sentyabr oyida Singapur
Menejmentni Rivojlantirish Instituti faoliyatini Toshkentda tashkillashtirish to‘g‘risida
(Toshkentdagi MDIS) qaror qabul qilindi. Bu esa mamlakatlar o‘rtasidagi iqtisodiy
aloqalar-ning rivojlanishiga, eksport-import aloqalari-ning kengayishiga turtki bo‘ldi.
Natijada, 2006-yildan 2011-yilgacha ikkala davlat o‘rtasidagi o‘zaro tovar
ayirboshlash 101,8 mln. AQSh dollarigacha ko‘tarilgan bo‘lsa (shundan 70 mln AQSH
dollari eksport hajmiga, 31,8 mln AQSH dollari esa import hissasiga to‘g‘ri keladi),
2017-yiga kelib, O‘zbekiston Statistika Qo‘mitasining ma'lumot-lariga ko‘ra, ikkala
davlat o‘rtasidagi savdo aylanmasi yil oxirida 66,4 million dollarni tashkil etdi (shundan
56,1 mln dollari ekspor hajmiga, 10,3 mln dollari import hajmiga to‘g‘ri keladi). 1
1
[1] O'zbekiston Respublikasi tashqi siyosiy faoliyati konsepsiyasi, O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi
palatalarining Axborotnomasi, № 9/1, 2012
[2] S.Usarov, Özbekistan ve Singapur arasindaki ticari-ekonomik i§ birligi hususunda, Uluslararasi Türk Dünyasi
Ara§tirmalan Sempozyumu, Semerkant, 12-16 Ekim, 2018
3

BOB. O‘ZBEKISTON VA SINGAPURNING O‘ZARO DIPLOMATIK
ALOQALARI
1.1. Ikkala mamlakat o‘rtasida iqtisodiy va ta'lim sohasidagi hamkorlik
aloqalari
O‘zbekistonda Singapur diplomatik va iqtisodiy aloqalar sarmoyadorlari
ishtirokidagi qo‘shma korxona-lar barpo etish yo‘lga qo‘yildi. Agar 2006-yilda
Singapur sarmoyadorlari ishtirokidagi korxona-lar soni 12 tani tashkil etgan bo‘lsa
(shulardan 2 tasi butunlay Singapur sarmoyadorlariga tegishli), 2011-yilga kelib esa bu
korxonalar soni ikki barobarga oshib, 21 tani tashkil qilgan. Shulardan 16 tasi qo‘shma
korxona va 5 tasi to‘liq xorijlik sarmoyadorlarga qarashli. Shu bilan birga Singapurda
ham qo‘shma korxonalar barpo etildi. Xususan, 2011-yilda Singapurda 3 ta qo‘shma
korxona qurildi. 2014-yil oxirigacha Singapur sarmoyadorlari jami 2,1 mlrd dollar
hajmdagi loyihalarda ishtirok etdilar. Respublikasi Statistika Qo‘mitasi ma'lumot-lariga
ko‘ra, 2016-yilda O‘zbekistonda Singapur sarmoyadorlari ishtirokidagi korxonalar soni
32 tani tashkil etgan bo‘lsa, shundan 8 tasi butunlay Singapur sarmoyadorlariga tegishli
bo‘lgan. O‘zbekistonda Singapurning 10 ta korxonasi akkreditatsiyadan o‘tgan.
2017-yilga kelib ikkala davlat o‘rtasidagi diplomatik va iqtisodiy aloqalar yanada
rivoj-landi. Aynan shu yilga kelib, hamkorlik aloqalar o‘rnatilganligiga 20 yil to‘ldi.
Shu munosabat bilan O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev va
Singapur Respublikasi Prezidenti Toni Tan Keng Yam davlatlarimiz o‘rtasida
diplomatik munosabatlar o‘rnatilgani-ning 20 yilligi munosabati bilan bir-birlariga
tabrik yo‘llaganlar.
Ikkala mamlakat o‘rtasida nafaqat iqtisodiy, balki ta'lim sohasida ham hamkorlik
aloqalarini davom ettirilmoqda. Masalan, 2018-yil 21-may kuni Toshkent temir yo‘l
muhandislari instituti Singapur milliy universitetining global munosa-batlar
boshqarmasi boshlig‘i Jasper Tang bosh-chiligidagi delegatsiyani qabul qildi. Institutga
tashrif Singapur milliy universiteti-ning "Study Trip for Engagement and EnRichment"
o‘quv programmasi doirasida amalga oshirildi. Bun-dan tashqari, 2018-yil 25-oktabrda
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati Xalqaro munosabatlar, tashqi iqtisodiy
aloqalar, xorijiy investitsiyalar va turizm masalalari qo‘mitasining raisi Alisher
4

Kurmanov hamda "Six Clouds Pte Ltd" (Singapur) kompaniyasining bosh ijro etuvchi
direktori Von Xve Kiat boshchiligidagi kompaniya vakillari o‘rtasida uchrashuv bo‘lib
o‘tdi. Uchrashuvda tomonlar qulay investitsiya muhitini, raqobatbardosh iqtisodiy shart-
sharoitlarni yaratish hamda tadbirkorlarning erkin faoliyati uchun qonunchilik asoslarini
yanada mustahkamlash masalalarini muhokama qildi.
2019-2029-yillarda "Six Clouds Pte Ltd" kompaniyasi va O‘zbekiston Respublikasi
o‘rtasida hamkorlikni rivojlantirish dasturi doirasida O‘zbekiston-Singapur mintaqaviy
o‘quv markazi hamda tadqiqotlar va taraqqiyot bo‘yicha integratsiyalashgan markaz
tashkil etish nazarda tutilayotgani qayd etildi. Bu markazlar O‘zbekistonning
maktabgacha, mak-tab, o‘rta maxsus va oliy talim tizimiga yangi dasturiy mahsulotlar
va interaktiv raqamli o‘qitish platformalarini, shu jumladan ingliz va xitoy tillarini,
matematika hamda maktabgacha va maktab dasturlarining boshqa asosiy fanlarini
animatsion video orqali o‘qitish dasturlarini joriy etish imkonini beradi.
Mamlakatimizda turizm sanoatini rivojlantirish hamda turizm sohasiga xalqaro
kompaniyalarni jalb etish maqsadida poytaxti-mizda 19-21-noyabr kunlari Turizm
sohasida birinchi Xalqaro Investitsiya forumi tashkil etildi. O‘zbekiston Respublikasi
Turizmni rivojlantirish va Investitsiyalar bo‘yicha davlat qo‘mitalari tomonidan
mamlakatimiz Tashqi ishlar, Tashqi savdo vazirliklari hamda Savdo-sanoat palatasi
bilan hamkorlikda tashkil qilingan tadbirda dunyoning 48 mamlakatdan 300 dan ziyod
ishtirokchi qatnashdi.
2019-yida ham mamlakatlarimiz o‘rtasidagi aloqalar rivojlanishda davom etdi.
Xususan, 2019-yil 3-mart kuni Toshkent shahridagi Singapur menejmentni rivojlantirish
instituda
"O‘zbekistonning eko turizm salohiyati" mavzusida davra suhbati bo‘lib o‘tdi. Unda
turli davlat tashkilotlari hamda xalqaro tashkilotlardan ekspertlar o‘z fikrlari bilan
o‘rtoqlashdi hamda O‘zbekistonning eko turizm salohiyatini oshirish borasida
takliflarini bildirishdi. 2019-yil 29-mart kuni Maybank ofisida elchixona tomonidan
Singapur ish-bilarmon doiralari uchun O‘zbekistonning sarmoyaviy, savdo va sayyohlik
salohiyatining taqdimoti o‘tkazildi. Sal oldin, ya'ni 2019-yil 20-mart kuni
O‘zbekistonning Sungapurdagi elchisi Qaxramon Shakirov Li Kuan Yu nomidagi
5

Davlat siyosati maktabi dekani Denni Kuax bilan uchrashuv o‘tkazgan edi.
Uchrashuvlar natijasida har ikkala mamlakatlar uchun manfaatli bitim va kelishuvlar
amalga oshirildi.
“Singapur” tarjima qilinganida “arslon, sherlar shahri” degan ma’noni bildiradi.
1. Singapur — ham shahar, ham alohida bir davlat.
2. Singapur shahrining ramzi – orxideya hisoblanadi.
3. Singapur orolda joylashgan bo‘lib, ammo uning tarkibiga yana 63 ta kichik
orolchalar kiradi.
4. Singapur davlatining aholisi soni 4,5 million kishini tashkil qiladi.
5. Yil davomida Singapurda issiq va nam havo hukm suradi.
6. Singapur Monakodan keyin aholisining zichligi bo‘yicha 2-o‘rinni egallaydi.
7. Singapurda milliy til malayya tili hisoblanib, ammo birvarakayiga malayya,
ingliz, xitoy va tamil tili rasmiy til maqomiga ega.
8. Singapur porti bir vaqtning o‘zida birdaniga mingtagacha kemalarni sig‘dira
oladi. 2
9. Singapurni hazillashib ba’zida “jarimalar mamlakati” ham deb atashadi.
Haqiqatan ham bu yerda jarima juda ko‘p, ammo ularning miqdori juda katta
emas. Singapurda dunyo bo‘yicha jinoyatchilik darajasi juda past ko‘rsatgichni
tashkil qiladi.
10. Singapur ko‘chalarida juda kam polisiyachilarni ko‘rish mumkin bo‘lsa-da,
biroq deyarli shahar-mamlakatning har bir burchagida hoziru-nozir kameralar kuzatib
turadi.
11. Singapurda hech qanday tabiiy resurslar mavjud emas.
12. Chuchuk suv Singapurga Malayziyadan import qilinadi.
13. Singapurda hamma narsaning narxi baland.
14. Singapurda hamma yoq juda toza va ozoda, xarob kulbalar va ifloslikni
umuman uchratmaysiz.
2
[3] Cooperation of the Republic of Uzbekistan with counties of the Asia and the pacific,
https://mfa.uz/en/cooperation/countries/374/?print=Y
[4] Узбекистан-Сингапур: 15 лет плодотворного сотрудничества, Деловой партнёр № 15, 2014
6

15. Aynan Singapurda dunyoda yagona Formula-1 tungi poygasi o‘tkaziladi.
16. Singapurda avtomobilga egalik huquqi 60 ming singapur dollarini tashkil
etadi va 10 yil muddatga beriladi.
17. Singapurliklar – jahondagi eng sog‘lom kishilar hisoblanadi.
18. Singapurning 3 foizga yaqin aholisi – dollar millionerlari.
19. Singapurda firmani o‘n minut ichida ro‘yxatdan o‘tkazish mumkin.
20. Singapurda ommaviy axborot vositalari hukumatning nazorati ostidadir.
21. Bu mamlakatda erkaklarga kalta shim (shorti) kiyib yurish taqiqlanadi.
22. Sovutgichlar nafaqat binolarda balki ayrim ko‘chalarda ham mavjud.
23. 24. Har bir avtomobil salonida sirenalarni ko‘rish mumkin, mashina agar
soatiga 80 kilometrdan yuqori harakatlangan taqdirda avtomatik tarzda o‘chib qoladi.
24. Singapurda saylovda ovoz berish yashirin tarzda emas.
7

1.2.Singapurning keyingi 50 yil ichida rivojlanish strategiyasida o‘sishi
O‘tgan asrning 60-yillarida Afrikadagi qashshoq davlatlar qatorida e'tirof etilgan
Singapur keyingi 50 yil ichida rivojlanish strategiyasida favqulodda jadal o‘sish
sur'atlarini qayd etdi. Qisqa muddat ichida ulkan iqtisodiy, moliyaviy va inson kapitalini
jamlashga muvaffaq bo‘lgan mazkur davlat taraqqiyotining asosiy omillari nimada?
Mustamlakachilik zulmi ostida uzoq vaqt jabr ko‘rgan va o‘tgan asrning 60-yillarida
qashshoq davlatlar qatorida bo‘lgan Singapur bir qancha omillardan unumli foydalanish
evaziga favqulodda jadal o‘sish sur'atlariga erishdi.
Qisqa muddat ichida Osiyo mintaqasi va dunyo siyosiy maydonida muhim rol
o‘ynash darajasiga ko‘tarildi.
Ko‘pchilik mutaxassislar va ekspertlar 1965-yilda mustaqillikni qo‘lga kiritgan
Singapur yaqin kelajakda demografik tanglik va ishsizlik muammosiga duch kelishini
prognoz qilishardi. Bu kabi qarashlarning yuzaga kelishiga ikki sabab bor edi.
Birinchidan, Singapurning iqtisodiy imkoniyatlari va siyosiy tuzumi haqida G‘arbda
salbiy kayfiyat yuzaga kelgandi.
Ikkinchidan, Singapur amalga oshirayotgan eksportga yo‘naltirilgan
sanoatlashtirishning afzalliklari fanda nazariy jihatdan hali to‘liq asoslanmagandi.
Bundan tashqari, har bir davlat farovonlikka erishishni maqsad qilib olar ekan,
birinchi o‘rinda o‘z rivojlanish strategiyasini tanlab oladi. Bunda ushbu maqsadga
erishish uchun turli omillar bor edi. Shunday omillardan biri – bu yetuk
boshqaruvchilikka, siyosiy bilimga va mahoratga ega bo‘lgan yetakchining bo‘lishidir.
XX asrning ana shunday siyosiy arboblaridan biri bu Li Kuan Yudir. Uning davrida
mamlakatda amalga oshirilgan iqtisodiy va siyosiy islohotlarning natijasi o‘laroq
Singapur davlati bugungi kunda eng rivojlangan davlatlar qatoridadir. Buni uning
tarixiy taraqqiyot yo‘liga nazar tashlash orqali ham bilib olish mumkin.
8

1.3.Mamlakatning korrupsiyaga qarshi siyosati
Mustaqillikning dastlabki yillarida bir tomondan qonunchilik uzoq Angliyadan,
ya'ni Britaniya mustamlakachilari tomonidan import qilingan, ikkinchi tomondan
huquqni muhofaza qiluvchi organlar uyushgan jinoyatchilikka qarshi kurashish
qobiliyatiga ega emasdi. Amaldorlarning aksariyati esa korrupsiya botqog‘iga botib
bo‘lgandi. Aholining ko‘pchiligi savodsiz bo‘lib, o‘z huquqlarini himoya qilolmasdi.
Mamlakat rahbarlari korrupsiya va o‘zboshimchalikni ildizi bilan qo‘porib tashlash
kerakligi, busiz mamlakatning kelajagi yo‘qligini tushunib yetadi.
Shunday sharoitda Li Kuan Yu mamlakatda muhim choralar ko‘rish va maxsus
korrupsiyaga qarshi qonunlar qabul qilish muhimligini to‘g‘ri anglay oldi va bu borada
qat'iy choralar ko‘rdi.
«Qachonki hokimiyat xalq ishonchini oqlash uchun emas, shaxsiy boylik orttirish
maqsadida faoliyat yurita boshlasa, bu axloq muammosi hisoblanadi. Uzoq vaqt mavjud
bo‘lishini istagan jamiyat halollik prinsipiga amal qilishi lozim, aks holda millat ildizi
bilan quriydi», deya ta'kidlagan Li Kuan Yu Singapur xalqiga qilgan murojaatida.
Singapur taraqqiyotining «ota»si o‘z hokimiyatining dastlabki kunlaridanoq
jamiyatining barcha qatlamlarida korrupsiyani yo‘q qilish bo‘yicha keng qamrovli va
aniq mezonlarni o‘z ichiga olgan dastur ishlab chiqadi. Mamlakatda korrupsiyani
to‘xtatib qolishning birinchi o‘rindagi vazifasi o‘laroq mansabdor shaxslarning o‘z
bilganlaricha harakat qilishlari imkoniyatlarini kamaytirish boshlanadi.
Mamlakatda korrupsiyaga qarshi siyosat milliy qadriyatlarga amal qilishdan ko‘ra
ko‘proq zaruriyat sifatida talqin etiladi. Singapur xorijiy investitsiyalarni mamlakatga
jalb qilish bosqichida, avvalo ulardan noto‘g‘ri maqsadlarda foydalanish imkoniyatini
yo‘qqa chiqardi. Mamlakatda ayrim korrupsiya hodisalari ro‘y berganda uning
ishtirokchilari tergov qilinib, aybdorlar sudlanib, qattiq jazoga tortilgan. Bunda Li Kuan
Yu barchaga, hatto o‘z yaqin qarindoshlariga nisbatan ham qattiqqo‘l va adolatli siyosat
yuritgan, ularga ham boshqalar singari og‘ir jazo qo‘llangan.
Islohotlar aks-sadosi o‘laroq, mamlakatda aholi o‘rtasida aksilkorrupsiya mentaliteti
shakllandi. Korrupsiyaga qarshi kurashga rahbarlik bevosita siyosiy rahbarlar va
mansabdor shaxslarning o‘zlari tomonidan amalga oshiriladi, ya'ni davlat mansabdorlari
9

bu jirkanch illat keng quloch yoymasligidan birinchi o‘rinda manfaatdor va bu
jamoatchilik tomonidan qo‘llab-quvvatlanadi.
Bugungi kunda mamlakat korrupsiyaga qarshi kurashishda ikkita
muhim qonunchilikka asoslanadi: korrupsiyaning oldini olish to‘g‘risidagi qonun
hamda korrupsiya, giyohvand moddalar savdosi va boshqa og‘ir jinoyatlar to‘g‘risidagi
qonun.
Ko‘pchilik ekspertlar «Singapur mo‘jizasi»ning tub negizida va mamlakatning
boshqa qo‘shni mamlakatlarga nisbatan mislsiz taraqqiyotida korrupsiyaga qarshi
kurashda amalga oshirilgan islohotlarning o‘rni beqiyos bo‘lganini ta'kidlashadi.
Ma'lumot o‘rnida, tomonidan 2020-yil uchun e'lon qilingan reytingda Singapur
korrupsiyani qabul qilish eng past ko‘rsatkichli mamlakatlardan biri sifatida, dunyo
miqyosida Daniya va Yangi Zelandiyadan keyin 3-pog‘onada qayd etilgan. Mos
ravishda ushbu reytingda O‘zbekiston 180 davlat orasida 146-o‘rinni egallagan. 3
Singapur Malayziya tarkibidan ajralib chiqqan paytda tabiiy resurslar mavjud
bo‘lmagan, kichik bir ichki iqtisodiy bozorga ega edi, xolos. Aholining yarmi savodsiz,
ishsizlik 14 foizga, aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulot 516 AQSh dollariga teng edi.
Mustaqillikning dastlabki yillarida mamlakatda 7ta asosiy taraqqiyot yo‘nalishi –
moliya, transport xizmatlari, logistika, shaharsozlik, sog‘liqni saqlash, raqamli
iqtisodiyot va ilg‘or ishlab chiqarishni rivojlantirish ustuvor yo‘nalishlar sifatida tanlab
olingan.
Singapur iqtisodiy taraqqiyotining eng muhim omillaridan biri sifatida qulay
geografik hududda joylashganini ko‘rsatish mumkin. Malakka bo‘g‘ozi ostonasida
joylashgan bu hududdan jahon dengiz savdo-sotig‘ining 40/foizi kesib o‘tadi.
Shuningdek, mamlakatda belgilangan islohotlarni o‘tkazish uchun mablag‘ zarur
edi. Shu maqsadda xorijiy tadbirkor va sarmoyadorlarga turli imtiyozlar berilib,
mamlakatga jalb qilindi.
3
[5] Singapur milliy universiteti delegatsiyasini Toshkent temir yo'l muhandislari institutiga tashrifi haqida,
http://tashiit.uz/2018/09/05/singapur-milliy-universiteti-delegatsiyasini-toshkent-temir-yol-muhandislari-institutiga tashrifi-
xaqida/
10

«Biz har bir sarmoyadorni mamnuniyat bilan kutib oldik. Ishlab chiqarishni
boshlash uchun, ularga jon-jahdimiz bilan yordam qildik», deb yozgan Li Kuan Yu o‘z
tarjimayi holida.
Xorijiy sarmoyalarni mamlakatga jalb qilishni kuchaytirish maqsadida dastlabki
bosqichda chet elliklar uchun yuz foiz mulkka ega bo‘lish hamda topilgan foydani to‘liq
olib ketish uchun imkoniyatlar yaratilgan.
Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, xorijiy sarmoyadorlar uchun rasmiy imtiyozlardan
ko‘ra, mamlakatdagi siyosiy barqarorlik, adolatli qonunchilik va ishchilar harakati uzra
nazoratning mavjudligi muhimroq ahamiyat kasb etgan.
Bosh vazir topshirig‘iga ko‘ra, mahalliy va xorijiy tadbirkorlar o‘rtasida biznesni
osonlashtirishga oid so‘rovlar muntazam o‘tkazilgan, tadbirkorlar dardiga quloq
tutilgan. Buning natijasida Singapurda tadbirkorlik faoliyati keng quloch yoydi.
Tadbirkorlarning faoliyati hukumat tomonidan rag‘batlantirila boshlandi. Biznes
sohasida qonunchilik soddalashtirildi va mamlakatda qabul qilinadigan qonunlar
manfaatdor tomonlarning fikrlarini o‘rganish bilan birgalikda olib borildi.
Natijada ko‘pgina xalqaro transmilliy kompaniyalar Singapurda keng ko‘lamli
yuqori texnologiyali mahsulotlar ishlab chiqarish uchun poydevor qurishadi.
Ma'lumot uchun, Jahon bankining yillik hisobotida biznes yuritish qulayligi
bo‘yicha Singapur 2-pog‘onada qayd etilgan.
Bugungi kunda Singapurda 5,7 million aholi istiqomat qiladi va mamlakat YaIM
379 million dollarga teng. Ishsizlik darajasi 2,6 foiz. Yillik daromad har bir fuqaroga 60
ming dollardan yuqori hisoblanadi.
Ko‘pchilik tomonidan Malayziya tarkibidan ajralib chiqqan bu mitti mamlakat tez
orada demografik tanglikka duch kelishi prognoz qilingandi. Sababi mamlakat
aholisining asosini xitoyliklar va malayyaliklar tashkil etardi. Shuningdek, mamlakatda
katta miqdorda hind diasporasi ham mavjud edi. Mutaxassislar 3ta katta sivilizatsiya
vakillaridan tarkib topgan mamlakat tez orada etnik nizolar o‘chog‘iga aylanib qolishini
taxmin qilishadi. Hukumat turli millat vakillari tinch-totuv yashashi uchun choralar
ko‘rdi. Ularga ba'zi imtiyozlar belgilandi. Masalan, malayyalik va xitoylik turmush
qursa ularga kollej ta'limi kafolatlandi. Bundan tashqari, bu oilalarga hukumat
11

tomonidan ma'lum miqdorda yordam ham beriladigan bo‘ldi, ya'ni bu turli
sivilizatsiyaga mansub millatlarni bir-biri bilan aralashtirish bo‘yicha dasturlar ishlab
chiqildi.
Boshlang‘ich iqtisodiy rejada kam daromadli odamlarga qo‘shimcha ish o‘rinlarini
yaratish orqali ishsizlik muammosini hal qilishga e'tibor berildi.
Mamlakatda ijtimoiy sohada amalga oshirilishi kerak bo‘lgan eng ustuvor yo‘nalish
sifatida hukumat dastlab uy-joy masalasiga e'tibor bera boshladi. Shuni hisobga olgan
holda uy-joy qurish loyihasi qabul qilindi. Natijada Singapurda zamonaviy uy-joylar
qurila boshlandi. Uylar aholining ijtimoiy kelib chiqishiga qarab belgilandi. Kam
ta'minlangan aholiga turar joylar bepul berildi.
Ikkinchi ijtimoiy sohada amalga oshirilgan islohotlardan biri bu ta'lim tizimidir.
1966 yildan yoshlar uchun ikki tilli maktablar joriy etildi. Keyinchalik esa bu tizim
kengayib to‘rt tilli maktablar ham joriy etildi. Ingliz tili ikkinchi ta'lim tiliga aylantirildi.
Chunki tijorat tili bo‘lgan ingliz tilini o‘qitish ko‘pchilik ota-onalar uchun ma'qul edi.
Ta'lim sohasidagi ekspertlarning fikricha, Singapur iqtisodiy taraqqiyot va turmush
darajasini yuksaltirishni ta'lim bilan bog‘lagan. Xususan, bu yerda birinchi o‘rinda
ta'lim berish standarti ishlab chiqiladi. Buning uchun katta mablag‘ sarf qilinadi.
Ayniqsa, eng yaxshi o‘qituvchilarni jalb etish va ularning nufuzini oshirishga
avvalboshidanoq alohida e'tibor qaratilgan. Hozir ham Singapurda o‘qituvchilarni
jahonning eng nufuzli ta'lim muassasalari bitiruvchilari orasidan yollash an'anasi saqlab
qolingan.
Li Kuan Yuni «iqtidorlarning rahnamosi» deyishar edi. U iqtidorli fuqarolarni
mas'uliyatli lavozimlarga qo‘yish va ularga yaxshi maosh tayinlashga hech qachon
ikkilanmagan. Shu bilan birga, Singapurda mansabni suiiste'mol qilish ham qattiq
jazolangan.
Uddaburon yetakchilik va to‘g‘ri tashkil etilgan boshqaruv natijasida mazkur
qashshoq davlat jahonning beqiyos qazilma boyliklariga ega bo‘lgan ko‘plab
mamlakatlarini bir qancha sohalarda ortda qoldirdi. O‘z fuqarolari uchun erkin va
farovon jamiyat taqdim qildi. Halollik prinsiplari asosida yuqori salohiyatli odamlar
millatga bosh bo‘lishdi va keng ko‘lamli ishbilarmonlik muhiti yaratildi.
12

Singapur sharqiy Osiyodagi Malay yarim orolining janubiy uchida joylashgan. Bu
Singapur orolining yoki Pulau Ujong deb atalgan bir orolni va oltmish ikki kichik orolni
qamrab oladi.
Singapur, Malayziya , Johor Boğazları'nın tor suvi bilan ajralib turadi. Ikkita
marshrut Singapurga Malayziya bilan bog‘lanadi: Johor-Singapur Causeway (1923-
yilda tugatilgan) va Malaysia-Singapore Second Link (1998-yilda ochilgan).
Singapur shuningdek, Indoneziya bilan janub va sharqda dengiz chegaralarini
baham ko‘radi.
Singapur, Singapur deb ataladigan Singapur, 3 milliondan ziyod fuqarolari bo‘lgan
shahar davlatidir. Mintaqada faqatgina 710 kvadrat kilometr (274 kvadrat milya)
maydonni egallagan bo‘lsa-da, Singapur parlamentning parlament shaklidagi boy
davlatdir.
Qizig‘i shundaki, Singapur 1963-yilda inglizlarning mustaqilligini qo‘lga
kiritganida qo‘shni Malayziya bilan birlashdi. Singapur ichkarisida ham, tashqarisida
ham ko‘plab kuzatuvchilar o‘zlariga tegishli bo‘lgan davlat bo‘lishini shubha qildilar.
Biroq Malayziya Federatsiyasidagi boshqa davlatlar etnik malaylarni ozchilik
guruhlari ustidan qo‘llab-quvvatlaydigan qonunlarni qabul qilishni talab qildilar.
Singapur, ammo Malayziya ozchilik bilan Xitoyning aksariyat qismi. Natijada,
poytaxtliklar 1964-yilda Singapurni mag‘lubiyatga uchratdi va keyingi yil Malayziya
parlamenti Singapurni federatsiyadan quvib chiqardi. 4
4
[6] Six Clouds Pte Ltd kompaniyasi va O'zbekiston Respublikasi o'rtasida hamkorlikni rivojlantirish dasturi
doirasida O'zbekiston-Singapur mintaqaviy o'quv markazi haqida, http://195.158.28.46/uz/site/page.html?id=30083
13

II BOB. BRITANIYA VA SINGAPURNING ALOQALARI
2.1. Singapurning qattiqqo‘l boshqaruv tizimi
Singapur 1819-yilda Britaniya kolonial porti sifatida tashkil etilgan; inglizlar Spice
orollarining (Indoneziya) Gollandiyadagi hukmronligiga qarshi turish uchun uni bir
pog‘ona sifatida ishlatishgan. Britaniya Sharqiy Hindiston kompaniyasi Penang va
Malakka bilan birga orolni boshqargan.
Singapur, 1867-yilda Hindistonning Hindistondagi Hindistonni tark etgandan so‘ng,
Sharqiy Hindiston kompaniyasining qulashi natijasida Crown koloniyasi bo‘ldi.
Singapur Hindistondan byurokratik tarzda ajralib chiqib, to‘g‘ridan-to‘g‘ri Britaniya
koloniyasiga aylandi. Ikkinchi jahon urushida Janubiy kengayishining bir qismi sifatida
yaponiyaliklar 1942-yilda Singapurni egallab olmaguncha davom etadi. Singapur urushi
Ikkinchi jahon urushining ushbu bosqichida eng mantiqqa aylangan.
Urushdan so‘ng, Yaponiya Singapur nazoratini Britaniyaga qaytarib oldi. Biroq,
Buyuk Britaniya kambag‘al edi va nemis bombardimonlari va raketa hujumlaridan
xarob bo‘lgan Londonning katta qismida. Buyuk Britaniyaning Singapur kabi kichik,
uzoq bo‘lmagan koloniyalariga ega bo‘lish uchun juda kam mablag‘ va qiziqish bor edi.
Orolda o‘sib borayotgan millatchilik harakati o‘zini o‘zi boshqarishga chaqirdi.
Asta-sekin Singapur Britaniya boshqaruvidan ajralib ketdi. 1955-yilda Singapur
Buyuk Britaniya Hamdo‘stligi nomidan o‘zini o‘zi boshqarish organiga aylandi. 1959-
yilga kelib, mahalliy hokimiyat xavfsizlik va politsiya faoliyatidan boshqa barcha ichki
masalalarni nazorat qildi; Angliya Singapur tashqi siyosatini ham davom ettirdi. 1963-
yili Singapur Malayziya bilan birlashib Britaniya Imperiyasidan butunlay mustaqil
bo‘lib qoldi.
1992-yilda Singapur hukumati soqolni taqiqlagan. Ushbu harakat, masalan, yo‘l
harakati stantsiyalarida, masalan, vandalizmda ham zamburug‘lardan foydalanilgan
g‘unajonlarga reaktsiya bo‘ldi.
Tish go‘shtlari vaqti-vaqti bilan soqolni elevator tugmachalariga yoki qavmdagi
poezd eshiklarining sensorlariga yopishgan va buzilib ketgan va arzimaydigan
narsalarni keltirib chiqargan.
14

Singapurda beqiyos qat'iy hukumat, shuningdek, toza va yashil bo‘lish sharafiga ega
(ekologik jihatdan qulay). Shuning uchun, hukumat barcha soqollarni taqiqlagan. 2004-
yilda Singapur Amerika Qo‘shma Shtatlari bilan erkin savdo bitimini imzolagach,
nikotin sintezini chekishni chekuvchilarga yordam berish uchun qattiq nazorat ostida
bo‘lishga ruxsat berdi. Biroq, odatdagidek, oddiy soqolni taqiqlash 2010-yilda yana
tasdiqlangan.
Saqichni ushlab turganlar kamtarona jarimaga tortiladi va bu jarohatga teng.
Singapurga noqonuniy olib kirilgan shaxsni bir yilga ozodlikdan mahrum qilish va
5,500 AQSh dollari miqdoridagi jarima solinishi mumkin. Mish-mishlaridan farqli
o‘laroq, Singapurda soqolni sotish yoki sotish uchun hech kim qoqilmaydi.
1965-yil mustaqillikka erishgan davrga qadar Singapur zamonaviy korrupsiyalashgan
mamlakatlardagi manzarani eslatuvchi vaziyatga tushib qolgandi. Mamlakat o ta og irʻ ʻ
iqtisodiy kunlarni boshdan kechirar, jamiyatda qonunsizlik hukm surardi. 1965-yil
mustaqillikka erishgan davrga qadar Singapur zamonaviy korrupsiyalashgan
mamlakatlardagi manzarani eslatuvchi vaziyatga tushib qolgandi. Mamlakat o ta og ir
ʻ ʻ
iqtisodiy kunlarni boshdan kechirar, jamiyatda qonunsizlik hukm surardi.
Bir tomondan qonunchilik uzoq Angliyadan, ya ni Britaniya mustamlakachilari
ʼ
tomonidan import qilingan, ikkinchi tomondan huquqni muhofaza qiluvchi organlar
uyushgan jinoyatchilikka kurashish qobiliyatiga ega emasdi. Amaldorlarning aksariyati
esa korrupsiya botqog iga botib bo lgandi. Aholining ko pchiligi savodsiz bo lib, o z
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
huquqlarini himoya qilolmasdi. Mamlakat rahbarlari korrupsiya va o zibo larchilikni
ʻ ʻ
ildizi bilan qo porib tashlash kerakligini, busiz mamlakatning kelajagi yo qligini tushunib
ʻ ʻ
yetdi. Bu esa qat iyligi va izchilligi bilan ajralib turuvchi butun bir choralar tizimini qabul
ʼ
qilish uchun asos bo lib xizmat qildi. Amaldorlarning harakatlari yo lga solindi,
ʻ ʻ
byurokratik to siqlar bartaraf etildi, yuqori axloq-odob standartlariga rioya etish ustidan
ʻ
kuchli nazorat ta minlandi. Mazkur choralarni hayotga tatbiq etgan va o z vakolatlarini
ʼ ʻ
bugungacha saqlab qolgan organ – korrupsiya holatlarini tergov qiluvchi maxsus Byuro
illatni mahv etishda ulkan rol o ynadi. Fuqarolar Byuroga davlat xizmatchilarining
ʻ
harakatlari ustidan shikoyat bilan murojaat qilishar va ziyonni undirib berishni talab
qilardi.
15

Bir vaqtning o zida korrupsiya harakatlari uchun jinoiy jazo kuchaytirildi, sud tizimiʻ
mustaqilligi oshirildi, sudyalarning maoshlari keskin oshirildi, ularning ijtimoiy maqomi
ta minlandi, pora berganlik yoki korrupsiyaga qarshi tergovda ishtirok etishdan bo yin
ʼ ʻ
tovlaganlik uchun sezilarli iqtisodiy jazo joriy etildi. Ko plab davlat tashkilotlarida barcha
ʻ
xodimlarni ishdan haydashgacha bo lgan qattiq choralar ko rildi. Ushbu choralar
ʻ ʻ
davlatning iqtisodiyotga aralashuvini kamaytirish, amaldorlarning maoshini oshirish,
malakali ma muriy kadrlarni tayyorlash orqali amalga oshirildi. “Foiz”, “taqdirlash”,
ʼ
“bakshish” – mahalliy jargonda korrupsiyani qanday atashmasin, u osiyocha turmush
tarzining ko rinishlaridan biridir. Vazirlar va amaldor shaxslar ehtiyojlari talab qilayotgan
ʻ
darajada maoshlariga yashay olmaydi. Mansabi qanchalik yuqori bo lsa, ularning uylari
ʻ
ham shuncha ko p. Bu ham yetmaganidek, ularning xotinlari, jazmanlari ko p. Erlarining
ʻ ʻ
mansablariga qarab tilla taqinchoqlari ham qimmatbaho. Bunday mamlakatlarda biznes
qiluvchi singapurliklar yaramas odatlarni uyga olib kirmasliklari kerak, deb yozgan edi
mamlakat bosh vaziri, Singapurdagi islohot tashabbuskorlaridan biri Li Kuan Yu.
Hozirgi paytda kuchli avtoritar boshqaruvli davlat - Singapur korrupsiya ko lami
ʻ
kamligi, iqtisodiy erkinlik va taraqqiyot darajasi bo yicha jahon reytinggida yetakchi
ʻ
o rinda bormoqda. Atigi 4 million aholi istiqomat qilayotgan Singapur tajribasi siyosiy
ʻ
iroda, samarali antikorrupsion qonunchilik va pulga sotilmas mustaqil agentlik evaziga
atigi bir necha yilda korrupsiyani juda past darajaga tushirish mumkinligini namoyish etdi
5
.
5
[7] Diplomat Magazine: O'zbekiston xorijiy investitsiyalar va turizm uchun ochiq,
https://kun.uz/uz/news/2019/01/10/diplomat-magazine-ozbekiston-xorijiy-investitsiyalar-va-turizm-uchun-ochiq
16

2.2.Singapur davlati tarixi
XV-XVI asrlarda Singapur Joxor sultonligi tarkibiga kirgan. 1819-yilda
Britaniyaning Ost-Hind kompaniyasi vakili Joxor sultoni bilan Singapurda turli etnik
guruhlarga muhojirlikka ruxsat bergan holda savdo zonasini tashkil etish haqida kelishuv
imzolaydi. 1867-yilda Singapur Britaniya imperiyasining mustamlakasiga aylanadi.
Inglizlar Singapurga Xitoy yo lidagi muhim tayanch nuqtasi sifatida katta ahamiyatʻ
qaratishardi.
Ikkinchi jahon urushi paytida Yaponiya Malayziyani egallaydi, Singapur uchun
jangni yutadi. 1942-yildan to 1945-yil sentyabr oyida Yaponiya mag lubiyatigacha uning
ʻ
qaramog ida qoladi. 1959-yildan e tiboran Singapur Britaniya imperiyasi tarkibidagi
ʻ ʼ
o zini idora etuvchi davlatga aylanadi. Saylovdan keyin Li Kuan Yu bosh vazir
ʻ
lavozimini egallaydi. 1963-yilgi referendum natijasida Singapur Malay federatsiyasiga
qo shiladi, 1965-yilning 7-avgustida federatsiya tarkibidan chiqariladi va 1965-yilning 9-
ʻ
avgustida mustaqillikni qo lga kiritadi. Tabiiy boyliklardan mahrum Singapur 1959-
ʻ
yildan 1990-yilgacha ko plab ichki muammolarini yechishga, uchinchi dunyo
ʻ
mamlakatidan, aholisi farovon, sanoati yuksak rivojlangan davlatlar safiga qo shilishga
ʻ
muvaffaq bo ladi.
ʻ
Singapur mustaqillikka erishguniga qadar qashshoq bo lib, hatto chuchuk suv va
ʻ
qurilish uchun mo ljallangan qumni ham xorijdan keltirgan. Qo shni mamlakatlar
ʻ ʻ
nodo stona kayfiyatda bo lsa, aholi orasida sotsialistik g oyalar ommalashib ketgandi.
ʻ ʻ ʻ
Mamlakat Britaniya kolonizatorlaridan nobop hukumatni, korrutsiyalashgan jamiyatni
meros qilib olgandi. Korrupsiyaga qarshi kurash boshlagan birinchi hukumat qator
muammolarga duchor bo ldi. Unga qarshi kurashni tartibga soluvchi qonun ochiqchasiga
ʻ
zaif edi. Ko plab korrupsion jinoyatlar qonun doirasidan chetda qolar, tegishli
ʻ
kurashuvchi organlar esa o z vazifasini samarali ado etish uchun zarur vakolatga ega
ʻ
emasdi. Amaldorlarning ko pchiligi poraxo r bo lgani, qonunchilik samarasiz bo lganligi
ʻ ʻ ʻ ʻ
sababli jinoyatga dalil topish o ta murakkab edi.
ʻ Davlat amaldorlari tijoriy sektor
xodimlaridan o z shaxsiy manfaatlari yo lida foydalanishi, aholi savodxonligining past
ʻ ʻ
darajasi, huquqiy madaniyatning yetishmasligi kurashni qiyinlashtirdi. Natijada pora
maqsadga erishishning yagona usuliga aylandi.
17

Masalaning yana bir murakkab tomoni shunda ediki, inglizlar davrida tashkil
etilgan Korrupsiya holatlarini tergov qiluvchi Byuro xizmatchilari mahalliy politsiyadan
iborat bo lib, ular ruhiy jihatdan ushbu illatga qarshi kurashga tayyor emasdi.ʻ
“Bojxona amaldorlari kontrabanda va ta qiqlangan mahsulotlarni tashiydigan
ʼ
transport vositalarini tekshirishni “tezlashtirish” uchun pora olardilar. Markaziy ta minot
ʼ
xizmati xodimlari muayyan chaqa evaziga manfaatdor shaxslarga tenderga kelib tushgan
arizalar haqida ma lumot berardi. Import-eksport departamenti amaldorlari ruxsatnomani
ʼ
tezlashtirib berganlari uchun pora olishardi. Klerklar kamchiliklarga ko z yumishlari
ʻ
uchun pudratchilar pora taklif qilishardi. Do kondorlar va uy egalari axlatni olib ketgani
ʻ
uchun Jamoat sog liqni saqlash departamentiga haq to lashardi. Maktab direktor va
ʻ ʻ
o qituvchilari kanselyariya mahsulotlari keltiruvchilaridan foiz olishardi. Hokimiyat
ʻ
tizginidan shaxsiy manfaat yo lida foydalanishga o tishganida inson ixtirochilik
ʻ ʻ
qobiliyatining chegarasi yo qoladi”. (Li Kuan Yu).
ʻ
Mamlakat juda og ir ahvolga kelib qolganini tushungan hukumat jamiyatda ochiqlik
ʻ
va tozalik muhitini yaratishga, korrupsiyani ijtimoiy nomaqbul hodisa deb talqin
etilishiga erishish uchun qat iy qaror qildi. O z ishining asosiga “toza va sotilmas bo lib
ʼ ʻ ʻ
qolish” prinsipini ustuvor qo ydi. Strategiya mualliflari korrupsiya ustidan nazorat milliy
ʻ
taraqqiyot uchun muhimligiga ishonishardi.
Li Kuan Yu hukumati o z oldiga Singapurni Janubi-Sharqiy Osiyoning moliyaviy va
ʻ
savdo markaziga aylantirish, shuningdek, mamlakatga xorijiy sarmoyadorlarni jalb etish
maqsadini qo ygandi. Rahbarlarining siyosiy irodasi va kuchli antikorrupsiya
ʻ
qonunchiligi hisobiga Singapur poraxo rlikni yengishga va jahonning iqtisodiy
ʻ
yetakchilari qatoridan joy olishga erishdi. Birinchi navbatda korrupsion harakatlar sodir
etish imkoniyati qisqartirildi. 1960- yilda korrupsiyaga qarshi kurash strategiyasi
korrupsiya oldini olish va korrupsiya tergovi bo yicha Byuroni alohida vakolatlar bilan
ʻ
ta minlash to g risidagi qonunda mustahkamlab qo yildi.
ʼ ʻ ʻ ʻ
Eng muhim, qonundagi ikki xil ma no bildiruvchi anglashilmovchiliklar bartaraf etildi,
ʼ
Mustaqil Byuro hokimiyatning eng oliy eshelonlarida poraxo rlikka qarshi kurash olib
ʻ
bordi. Tergov Bosh vazir Li Kuan Yuning hatto eng yaqin qarindoshlariga nisbatan ham
olib borildi. Korrupsiyaga aloqador qator vazirlar turli muddatlarga ozodlikdan mahrum
18

qilindi yoki o z hayotlariga suiqasd qilishdi yoki mamlakatdan qochib ketishdi. Ularʻ
orasida Li Kuan Yuning qadrdon do stlari ham bor.
ʻ
“Vi Tun Bun 1975-yilda Indoneziyaga oilasi bilan birga sayohatga borganida atrof-
muhitni muhofaza qilish vaziri lavozimida ishlardi. Sayohat pulini esa uy-joy qurayotgan
pudratchi tashkilot to lab bergan. U mazkur pudratchidan qiymati 500 ming singapur
ʻ
dollari turadigan koshonani pora sifatida oladi, shuningdek, 300 ming dollarlik ikkita
kreditni otasi nomiga pudratchi kafolati asosida rasmiylashtiradi. Maqsad ushbu puldan
fond bozorida chayqovchilik maqsadida foydalanish edi. Vi Tun Bun 1950-yillardan
boshlab sadoqatli nokommunist yetakchi bo lgan, shuning uchun uni himoya qilish va
ʻ
o zini aybsiz ekanligi xususida ishonchsiz urinishlarini eshitish menga og ir bo ldi. U
ʻ ʻ ʻ
aybdor deb topilib, 4 yili 6 oylik qamoq jazosiga hukm qilindi. Hukm ustidan shikoyat
qilishiga qaramay, u kuchda qoldirildi, garchi qamoq muddati 18 oyga kamaytirilgan
bo lsa ham – deb hikoya qiladi Bosh vazir Li Kuan Yu o z esdaliklarida
ʻ ʻ 6
.
Demak, hamma narsadan ko ra qonun ustuvorligini afzal ko rish, jamiyatda
ʻ ʻ
hammaning qonun oldida tengligi prinsipini targ ib qilish va unga amal qilish, bu yo lda
ʻ ʻ
yuqori martabali amaldorlar va qarindoshlarini ham ayamaslik Singapurda korrupsiyani
bartaraf etish ishiga xizmat qildi.
Li Kuan Yuning qayd etishicha, siyosiy yetakchilar tartibli va vijdonli hukumatning
vakillari bo lgani uchun eng katta maoshlar tayinlangan. Agar ularga yaxshi pul
ʻ
to lanmasa, noto g ri yo lga kirib qolishi va korrupsion harakatlarga aralashib qolishi
ʻ ʻ ʻ ʻ
hech gap emas. Shunga muvofiq, “aqllilar”ning xususiy sektorga o tib ketishini
ʻ
kamaytirish maqsadida Singapur davlat xizmatchilarining ish haqi muttasil oshirib
borildi. 1989 va 1994-yillarda davlat oliy xizmatchilarining ish haqini qayta ko rib
ʻ
chiqish jarayonida maoshlar shu qadar oshirildiki, dunyoning boshqa har qanday davlat
xizmatchisi buni orzu qilardi xolos. Biroq mazkur formula ish haqining har yili avtomatik
tarzda oshirilishini anglatmaydi, chunki xususiy sektorning daromadlari goh tushar, goh
ko tarilardi. 1995-yilda xususiy sektorning daromadi pasaygan bo lsa, 1997-yilda bunga
ʻ ʻ
muvofiq ravishda barcha vazirlar va mansabdorlarning maoshi kamaytiriladi. Singapur
6
8] O'zbekistonning eko turizm salohiyati, http://eco.gov.uz/uz/site/news?id=122
19

rahbariyati saylovoldi kampaniyasiga katta xarajatlarni sarflash ko plab Osiyoʻ
mamlakatlari uchun behuda ekaniga ishonardi. Saylovga katta pul tikkan g oliblar nafaqat
ʻ
sarflangan mablag ni qaytarishi, balki kelgusi saylov uchun mablag to plashi zarur edi.
ʻ ʻ ʻ
Bu holat korrupsion operatsiyalarni amalga oshirishga yo l ochardi. Shuning uchun
ʻ
Singapur xalq harakati partiyasi yetakchilari saylovoldi kampaniyaga sarflanadigan
xarajatlarni qisqartirishga urindi. Partiyaning saylovdan keyin xazinasini to ldirishga va
ʻ
saylovlar oralig ida saylovchilarga sovg a tarqatishga hojat qolmagandi. “Biz shunga
ʻ ʻ
erishdikki, odamlar ish o rinlari yaratishimiz, maktablar, kasalxonalar, ijtimoiy markazlar
ʻ
qurishimiz uchun qayta-qayta ovoz beraverardi. Mazkur ijtimoiy qulayliklar odamlar
hayotini o zgartirdi, farzandlarining kelajagi Xalq harakati partiyasi bilan ekanligiga
ʻ
xalqni ishontira boshladi.
Singapur nisbatan tinch davlat hisoblanadi, chunki Britaniya hukumati
ta’kidlaganidek, bu yerda jinoyatlar deyarli sodir etilmaydi va zo‘ravonliklar ham kam
uchraydi.
Derazalarni ochiq holda uxlash, eshikni ochiq qoldirish odatiy holdir. Hech
narsadan qo‘rqmasdan istalgan vaqtda Singapurni aylanish mumkin. Buning dalili
sifatida BMTning Jinoyat va Giyohvand moddalar bo‘yicha Boshqarmasi 2017-yilda
Yaponiya bilan birgalikda dunyoda jinoyatchilik darajasi eng past bo‘lgan mamlakat
sifatida Singapurni ro‘yxatga oldi. Yana bir qiziq narsa shuki, Singapurda saqich
chaynash 1992-yildan beri taqiqlangan. Ammo saqich chaynash jinoyat emas, balki uni
import qilish jinoyatdir. Chet eldan saqich olib kelishingiz sizni saqich kontrabandasiga
aylantirishi mumkin. Bu uchun jarimalar juda katta bo‘lib, 100000 AQSh dollarigacha
jarima va 2 yillik qamoq jazosi bilan jazolanadi.
Bundan tashqari tupurish kabi jirkanch xatti-harakatlar, shuningdek boshqa joylarda
odatiy hol bo‘lgan xatti-harakatlar, masalan jamoat oldida yomon musiqa chalish yoki
odobsizlarcha qo‘shiqlar kuylash taqiqlanadi.
Juda kulgili, ammo ajoyib Singapur haqiqati: hojatxonani yuvmaslik ham
qonunbuzarlikdir.
Jamoat joylarida va uy sharoitida yalang‘och holda yurish noqonuniy hisoblanadi va
2000 AQSh dollari yoki uch oygacha qamoq jazosiga tortilishi mumkin.
20

Singapur Osiyoning eng rang-barang va jozibador davlatidir. Turli madaniyatlar
uyg‘uinligi, zamonaviy osmono‘par binolarni va kolonial tuzilmalarining ajablanarli
darajada mos kelganligi, ajoyib tabiiy landshaftlar, ajoyib parklar, tarixiy va madaniy
sayyohlik joylari ko‘plab sayyohlarni o‘ziga tortadi. Shu bilan birga Singapur —
muhim jahon savdo markazi va Osiyoning asosiy portlaridan biri hisoblanadi.
Singapur Respublikasi Janubi-Sharqiy Osiyoda joylashgan, asosiy orol, Pulau Ubin
orollari, Pulau-Tekong, Sentosa va 60 dan ziyod kichik orollardan tashkil topgan shahar
davlatidir. Malayziya tarkibiga kiruvchi Johor sultonligi va Indoneziyaning Riau
orollari bilan chegaradosh.
Singapur — parlamentli respublika. Davlat rahbari — prezident. Qonunchilik organi
— bir palatali parlament. Hukumat boshlig‘i — bosh vazir. Rasmiy tillar: Malay, xitoy,
tamil, ingliz. Singapurliklarning aksariyati ingliz tilida gaplashishadi.
Aholining taxminan uchdan bir qismi buddizm, 20% dan ortig‘i — Taoizm
(konfutsiylik), va boshqa etnik guruhlar — musulmonlar, Hindular, 13% xristianlar,
taxminan 15% ateistlar. Singapur xalqaro puli: SGD, Singapur dollari. Chet el
valyutasini va sayohat cheklarini ko‘pgina banklarda va ixtisoslashtirilgan almashinuv
shaxobchalarida almashtirish mumkin. Kurs barqaror va hamma joyda deyarli bir xil.
Kredit kartalari eng keng tarqalgan, va to‘lovning asosiy vositasi hisoblanadi. Singapur
yaqin kelajakda barcha tovar va xizmatlar uchun naqd pulsiz to‘lov usuliga o‘tishni
rejalashtirmoqda. Barcha muassasalar American Express, Diners Club, MasterCard va
Visa kabi mahalliy bank kartalarini qabul qiladi. Bankomatlar hatto kichik kafe yoki
xususiy do‘konlarda ham o‘rnatilgan.
Singapur Respublikasi — rivojlangan davlat, uning hukumati dunyodagi eng kam
korrupsiyaga ega bo‘lgan mamlakatdir. Butun jahon iqtisodiy tashkiloti tomonidan
aniqlangan hayot sifati indeksiga ko‘ra, Singapur Osiyoda eng yuqori yashash
standartiga ega bo‘lib, dunyodagi 11-o‘rinni egallaydi. Forbes jurnaliga ko‘ra, Singapur
dunyodagi eng boy mamlakatlar reytingida uchinchi o‘rinni egallaydi. Ushbu kichik
mamlakatda har bir fuqaroning daromadi 56694 dollar. O‘n yil ketma-ket Singapur
biznesni yuritish uchun dunyodagi eng qulay mamlakat sifatida Jahon bankining
«Doing Business» reytingida birinchi o‘rinni egalladi. Buyuk banklarning soni bo‘yicha
21

Singapur dunyoda uchinchi o‘rinni egallaydi. Bloombergning eng ishonchli 10 ta
bankning so‘nggi reytingiga ko‘ra Singapurning «Oversea-China Banking Corp»
kompaniyasi birinchi o‘rinni egallaydi. Birinchi o‘ntalik ichida Kanadaning to‘rtta va
uchta Singapur banklari mavjud.
22

2.3. Singapurning ijtimoiy iqtisodiy hayoti
Singapurdagi ob-havo sayyoramizning har bir yashovchisi orzusidir. Orol
ekvatorda, shuning uchun Singapur iqlimi ajablanarli darajada juda mo‘tadil. Qishda va
yozda o‘rtacha harorat 26 daraja. Huddi ertakdagi kabi! Singapur hududining deyarli 50
foizi yashillik bilan qoplangan — milliy bog‘lar va bog‘lar, ularning 5% ajoyib
qo‘riqxonalardir. 7
1971-yildan boshlab, har yili Singapurda ekilgan daraxt kuni o‘tkaziladi. Ehtimol,
bu dunyoning barcha megapolislari orasida havoning tozaligi birinchi o‘rinda turishiga
sabab bo‘lishi mumkin.
Bir necha yildan buyon AQShning Bloomberg moliyaviy-iqtisodiy axborot agentligi
Singapurni «Dunyodagi eng sog‘lom mamlakat» reytingida eng yuqori pog‘onaga
ko‘taradi. Bu muhim ahamiyatga ega. Singapurning mazali va foydali milliy taomlari
bunga sabab bo‘lishi mumkin.
Singapur oshxonasi dunyodagi barcha oshxona an’analarining aralashuvidir. Bu
yerda siz Xitoy, Malay, Yapon, Hind, Evropa, Meksika va Tailand taomlari, jumladan,
dunyoning istalgan mamlakatidan taomlar san’atidan tatib ko‘rishingiz mumkin. Barcha
joylarda deyarli o‘zingizga xos taomlar mavjud — ko‘rib turganingizdek, ko‘plab
restoranlarda, barlarda va kafelarda o‘zingizga xos taomlarni uchratishingiz mumkin.
Bunday sharoitlar Singapurni butun dunyo vakillari uchun jannatga aylantirmoqda.
Singapur Osiyodagi eng yirik moliya markazlaridan biri. Shu bois, mamlakatda chet
ellik talabalar soni yildan yilga oshib borayotgani tasodif emas. Bu yerda 7000 dan ortiq
xalqaro kompaniyalar ishlaydi. Soliq narxlari past. Va, nihoyat, bu yerda jami aholining
38 foizi xorijliklar. Singapur hayotning yuqori sifatiga ega. Va birgina kamchilik, bu
dunyoning eng qimmat shaharlaridan biri. Aksariyat universitetlar, universitet
hududidagi yotoqxonalarda joylashishni taklif qilishadi. Ammo kichik bir kamchilik bor
— chet ellik talabalar ko‘p lekin yotoqxonalarda joy kam. Umuman, hammaga ham
yetavermaydi. Ammo agar omadingiz bo‘lsa, unda bir oyda siz SGD155-800
7
[9] Maybank ofisida elchixona tomonidan Singapur ishbilarmon doiralari uchun O'zbekistonning sarmoyaviy, savdo
va sayyohlik salohiyatining taqdimoti o'tkazildi, https://www.facebook.com/pg/ uzbekistan.embassy.singapore/posts/2
23

(universitet darajasiga qarab) yotoqxonasi uchun haq to‘laysiz. Talabalar odatda
kampus tashqarisida yashashni afzal ko‘radilar. Har holda, xususiy sektorlardan yoki
yotoqxonalardan agentliklar orqali turar joylarni topishingiz mumkin. Buning
muammosi yo‘q, faqat hujjatlarni to‘g‘ri rasmiylashtirishingiz kerak. Yotoqxonalar to‘rt
kishilik xonalarida turishni taklif qiladilar. Siz shuningdek alohida haq to‘lab
ovqatlanish, kir yuvish mashinasidan foydalanish, televizor ko‘rish va internetdan
foydalanishingiz mumkin. Odatda, barcha qo‘shimcha xizmatlar SGD140-440 oyiga
tushadi.
Talabalar yotoqxonalarida turmush darajasining o‘zgarishiga qaramasdan, bu eng
arzon variantidir. Xususiy sektorda, har oyda SGD400-1000 haqni to‘lash kerak (joyiga
va kommunal to‘lovlar qonun hujjatlariga kiritilganmi yoki yo‘qligiga qarab).
Singapurda yashash narxi, AQSh dollari / oy. Xarajatlar: Min — Ortacha Turar-
joylar: $635-$1126 Ovqatlanish $211-$371Yuk tashish $57-$98 Aloqa va elektr
energiyasi $65-$80 Kiyinish $23-$88 Dam olish va sport turlari $43-$115 Jami $1293-
$2348
Singapurda turar joy variantlari: AQSh dollari / oy.Alohida xonada, markazda emas
$ 634 Markazda alohida xonada $ 11251 xonali uyda, markazda emas $ 1122 Markazda
1 xonali uyda $ 1709
Rasmiy nomi - Singapur Respublikasi. Poy taxti - Singapur. Hududi - 622 km.kv.
Davlat tili - ingliz, xitoy (mandarin lahjasi), malay, tamil. Dini - buddaviylik (30%),
xristianlik (20%), islom (18%), induizm, taoizm, konfutsiylik (15%). Pul birligi -
singapur dollari.
Geografik joylashuvi va tabiati. Mamlakat Singapur oroli va 50 dan ziyod kichik
orollarda joylash gan Janubi sharqiy Osiyodagi davlat. Singapur oroli Malay
yarimorolidan Joxor bo‘g‘ozi, Sumatra orolidan Singapur bo‘g‘ozi bilan ajratilib turadi.
Qirg‘oq bo‘ylab chegara uzunligi - 193 km. Mamlakat landshafti - pasttekisliklar.
Markazda tepaliklar joylashgan. Asosiy milliy boyligi - baliq. Iqlimi mussonli,
ekvatorial. 0‘simliklar asosan tropik o‘rmonlar qoldiqlaridan iborat, qirg‘oq bo‘ylarida
mango changalzorlari bor. Orollarda paporotniklar va bambuklarning juda ko‘p xillari
mavjud, orxideyalaming ko‘pligi hayratga soladi. Singapur faunasi, eng avvalo,
24

qushlarning xilma-xilligi bilan ajralib turadi. Sutemizuvchilardan maymunlar va noyob
jonzotlar - lemurlar yashaydilar.
Davlat tuzilishi, siyosiy partiyalari. Davlat tuzilishi — respublika. Malayziyadan
mustaqilligini 1965-yil 9-avgustda qo‘lga kiritgan (Milliy bayrami — Respublika Milliy
kuni). Qonunchilik ingliz umumiy huquqiga asoslangan. Ijroiya hokimiyati prezidentga
(davlat boshlig‘i) va Bosh vazirga (hukumat boshlig‘i) tegishli. Qonunchilik bir palatali
parlament tomonidan amalga oshiriladi. Yigirmata siyosiy partiyalardan eng yirigi Xalq
harakati partiyasi (XHP) bo‘lib, u mustaqil- likni qo‘lga kiritgandan buyon hukmron
partiya hisoblanadi.
Iqtisodi, transport kommunikatsiyalari. Singapurda sanoat, ayniqsa elektronika va
kemasozlik sohalari yaxshi rivojlangan. Singapur — jahonning eng yirik savdo
portlaridan biridir. Qishloq xo‘jaligida asosan kauchuk yetishtiriladi. Kauchuk
Singapurning asosiy eksport mahsuloti hisoblanadi. Asosiy savdo hamkorlari: AQSH,
Malayziya, Yaponiya, Gonkong. Temiryo‘llarining umumiy uzunligi - 38 km.
Avtomobil yo‘llari uzunligi - 2597 km.
Tarixi. XIV asrgacha bugungi Singapur hududlari Shri-Vidjaya imperiyasi tarkibiga
kirgan. Undan so‘ng Majapa Xit podsholigi tomonidan bosib olingan. XIV asrda bu
yerlarning Malakka sultonligi o‘z mulkiga aylantirgan. 1819-yil ingliz Tomas Reflz bu
hududlarni sulton Johordan sotib olib Singapur shahriga asos solgan. Shundan so‘ng
Singapur Britaniya mustamlakachilik siyosatining asosiy tayanch nuqtalaridan biriga
aylandi. II jahon urushi yillarida mamlakat yapon bosqinchilari tomonidan bosib olindi.
Urushdan so‘ng Singapur Britaniya mustamlakasi bo‘lib qolaverdi. 1959-yil muxtoriyat
huquqini oldi. 1965-yil avgustida Singapur o‘zini mustaqil respublika deb e’lon qildi 8
.
Singapur Sharqning madaniy qadriyatlarini va G‘arb hayotining yuqori darajasini
birlashtira olgan ajoyib mamlakat, bu juda ko‘p chet ellik abituriyentlarni ushbu
mamlakatda oliy ma’lumot olish uchun e’tiborini qaratishni boshlaydi
8
[6] Six Clouds Pte Ltd kompaniyasi va O'zbekiston Respublikasi o'rtasida hamkorlikni rivojlantirish dasturi
doirasida O'zbekiston-Singapur mintaqaviy o'quv markazi haqida, http://195.158.28.46/uz/site/page.html?id=30083
25

Agar biz ushbu mamlakatda o‘qishning afzalliklari haqida gapiradigan bo‘lsak,
avvalambor:2 ta tilda o‘qish imkoniyati. Mamlakat qonunlariga ko‘ra, Singapurning
barcha fuqarolari o‘z xalqining madaniy qadriyatlarini yaxshiroq tushunishi uchun o‘z
ona tilini o‘rganishlari kerak, lekin ayni paytda ingliz tilida ham xuddi shunday
imloniyatlarga ega. Hattoki armiyadagi dasturlar va buyruqlar ingliz tilida beriladi.
Umuman olganda, har bir abituriyent mamlakatda o‘qishni, istagan tilda tanlash
huquqiga ega.
Tanlagan yo‘nalishingizga qarab, faqat shu yo‘nalishga tegishli va kerakli bo‘lgan
fanlarni chuqur o‘rganishni taklif qiladi. Bu, ehtimol, Singapur ta’limining eng muhim
xususiyatidir.
Mamlakatimizda asosiy e’tibor tabiiy fanlardan iborat bo‘lib, ushbu mavzularda
yuqori darajadagi treninglar haqida gapirishga imkon beradi. Bundan tashqari, Singapur
— ingliz, matematika va ilm-fanni turli usullar bilan o‘rgatish uchun ajoyib joy.
Aytgancha, so‘nggi bir necha yil ichida ushbu ro‘yxatga tibbiyot ham qo‘shildi.
Mustaqil ta’lim muassasalarining mavjudligi. Bunday yondashuv tufayli
universitetlar har doim o‘zlari tomonidan taklif etilgan tanlov bo‘yicha yangiliklarni
kuzatadilar, bu esa har yili ta’lim dasturini bugungi talablarga moslashtirishga imkon
beradi va bu bitiruvchilar tezda ish joyi topishlari kafolatidir. Aytgancha, Singapur
o‘zining oldiga Sharqda Sharqiy Bostonga aylanishi uchun juda jiddiy vazifani
qo‘yganini ta’kidlab o‘tish kerak, bu mamlakatdagi dasturlarning juda jiddiy ekanligiga
yana bir dalildir.
Davlat madaniyatini tushunish qobiliyati. Singapur o‘zining madaniy qadriyatlariga
juda jiddiy yondashadi, mamlakat tarixini va madaniyatini o‘rgatish muhim davlat
vazifalariga aylangan. Aytgancha, mamlakatdagi har qanday bitiruvchining hayoti
mobaynida o‘z-o‘zini yaxshilash ehtiyojini aniq belgilab beradi va bu kabi nuqtai
nazarga ega mutaxassislar dunyoning har qanday burchagida mamnuniyat bilan ishga
qabul qilinadi. Chet ellik talabalar Edusave fondi orqali stipendiya olish imkoniyatiga
ega. Shuni ta’kidlash joizki, agar talaba grant olmagan bo‘lsa, mamlakatdagi oliy
ta’limning narxi nafaqat sharq, balki yevropaning ko‘plab rivojlangan davlatlariga
qaraganda kamroq. Shunga qaramasdan, talabalik vizasi bilan o‘qiyotgan chet ellik
26

talaba ishlash huquqiga ega emas, hatto ko‘ngillilar safida ham, barcha vaqtini faqat
o‘qish uchun bag‘ishlashi kerak.
Muhim afzallik shuki, turli mamlakatlardagi ko‘plab universitetlar talabalar
almashinuvi bo‘yicha Singapur bilan shartnoma tuzishgan va bu bitiruvchilarga
imtihonsiz dunyoning barcha nufuzli universitetlariga kirish imkoniyatini beradi.
Aytgandek, agar ariza beruvchi ingliz tilini yaxshi bilmasa, unda u o‘zining
universitetida til kurslarini olishi mumkin, ammo ingliz tili mamlakatning to‘rtta rasmiy
tillaridan biri bo‘lgani uchun siz xoxlagan til kurslariga qatnashingiz mumkin.
Qayerdadir o‘qigandim, insoniyat erkinlikka bir kunda erishib qolmaydi. Qachonki,
davlat va jamiyat o‘zaro hamkorlik orqali o‘z qobiliyatlarini mustahkamlar va insonlar
davlat kuchini nazorat qilish uchun doimo kurashda bo‘lar ekan, erkinlik yo‘lagi uzoq
vaqt davomida kengayib boraveradi. Insoniyat tarixida katta hududlarda joylashgan
rivojlangan mamlakatlar bilan bir qatorda, kichik davlatlar ham mavjud. 9
Buning yaqqol
namunasi sifatida Singapurni ham ko‘rsata olamiz. XX asrning o‘rtalariga qadar
Angliya mustamlakasi, 1951-yildan esa Britaniya koloniyasi, 1963-yilda Malayziya
tarkibiga kirgan Singapur 1965-yil avgustda mustaqillikka erishdi. 63 ta orolchalardan
iborat mamlakat tabiiy resurslari yo‘q, hatto, ichimlik suvini ham Malayziyadan olib
keladigan uchinchi qashshoq davlat sifatida tanilgandi. Bugun-chi?
Bugun ushbu davlat rivojlangan mamlakatlar ro‘yxatidan joy olishga ulgurdi. Endi u
o‘zining yirik banklariga, osmono‘par binolariga, chiroyli yo‘llar, eng yaxshi ta’lim va
rivojlangan sog‘liqni saqlash tizimiga ega. Dunyoda allaqachon “Singapur tajribasi”
yoki “Singapur sifati” degan atama paydo bo‘lgan. Mamlakatda birgina yalpi ichki
mahsulotning aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan ulushi 60 ming AQSH dollarini tashkil
qiladi. Singapurning 90 foiz aholisida esa barcha shart-sharoitlarga ega uylar bor.
Qanday qilib qisqa vaqt ichida bunday natijalarga erishish mumkin? Singapur
tarixiga nazar tashlaydigan bo‘lsak, mamlakatni modernizatsiya qilishning to‘rtta asosiy
yo‘nalishini ko‘ramiz:
9
[7] Diplomat Magazine: O'zbekiston xorijiy investitsiyalar va turizm uchun ochiq,
https://kun.uz/uz/news/2019/01/10/diplomat-magazine-ozbekiston-xorijiy-investitsiyalar-va-turizm-uchun-ochiq
[8] O'zbekistonning eko turizm salohiyati, http://eco.gov.uz/uz/site/news?id=122
27

Birinchisi, investitsiya va innovatsiyalarni rivojlantirish vektorini belgilaydigan
iqtisodiy islohotlar.
Singapur Malayziya tarkibidan ajralib chiqqan paytda tabiiy resurslar mavjud
bo‘lmagan, kichik bir ichki iqtisodiy bozorga ega davlat bo‘lgan, xolos. Shuningdek,
aholining yarmi savodsiz, 14 foizi esa ishsiz, aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulot 516
AQSH dollarini tashkil qilgan. Li Kuan Yu hukumat rahbarligiga kelgandan so‘ng,
Singapurni rivojlantirish uchun, Jahon iqtisodiy rivojlanish strategiyasini asos qilib,
Singapurni Janubiy-Sharqiy Osiyodagi moliyaviy savdo markaziga aylantirish uchun
harakat qildi. Shu bois o‘zining dastlabki faoliyatini xorijiy sarmoyadorlarni
mamlakatga taklif qilishdan boshlagan. Shuningdek, mamlakatni iqtisodiy jihatdan
rivojlantirish uchun mumkin va mumkin bo‘lmagan har qanday choralarni qo‘llagan.
Natijada, ko‘pgina xalqaro maydonda biznes yuritayotgan amerikalik va boshqa
rivojlangan davlatlarning transmilliy kompaniyalari Singapurda keng ko‘lamli, yuqori
texnologiyalarga ega, elektron sanoat uchun zamin yaratdi. Bugunga kelib esa, “Osiyo
yo‘lbarslari” deya Koreya bilan bir qatorda Singapur ham e’tirof etilmoqda. 5,7 million
aholi istiqomat qiladigan ushbu davlatda YAIM 60 ming dollarga teng. Ishsizlik
darajasi 2,6 foiz. Yillik daromad har bir fuqaroga 60 ming dollardan yuqori hisoblanadi.
Shuningdek, aholining 3 foizi millionerdir. Singapurliklar – jahondagi eng sog‘lom
kishilardir.
Juda ko‘pchilik tomonidan Malayziya tarkibidan ajralib chiqqan bu mitti mamlakat
tez orada demografik tanglikka duch kelishi taxmin qilingan. Chunki, mamlakat
aholisining asosini xitoyliklar, malayziyaliklar va hindistonliklar tashkil etardi.
Mutaxassislar 3 ta katta sivilizatsiya vakillaridan tarkib topgan ushbu mamlakatni tez
orada etnik nizolar o‘chog‘iga aylanib qolishini bashorat qilishgan. Lekin, unday
bo‘lmadi!
Hukumat bu holatdan juda yaxshi chiqib ketdi. Millatlar ahil yashashi uchun kerakli
choralarni ko‘rdi. Misol uchun, malayalik va xitoylik turmush qursa, ularga kollej
ta’limini kafolatladi. Uy-joy masalasini ijobiy hal qilish uchun aholining ijtimoiy
holatidan kelib chiqib, zamonaviy uy-joylar qurdi. Kam ta’minlangan aholiga turar
joylarni bepul berdi.
28

Ta’lim tizimini ham e’tiborsiz qoldirmadi. 4 tilli maktablar joriy etilib, ingliz tilini
ikkinchi ta’lim tiliga aylantirdi. Ta’lim berish standartini ishlab chiqish uchun katta
mablag‘ ajratdi. Ayniqsa, eng yaxshi o‘qituvchilarni jalb etish va ularning nufuzini
oshirishga avval boshidanoq alohida e’tibor qaratilgan. Hozir ham Singapurda
o‘qituvchilarni jahonning eng nufuzli ta’lim muassasalari bitiruvchilari orasidan yollash
an’anasi saqlab qolingan.
Bugungi kunda Singapur dunyodagi eng kam korrupsiyalashgan davlatlardan biri
hisoblanadi. Biroq, 1950-yillarda pora ochiq tarzda olingan va hatto, bu illat mahalliy
hokimiyatlarda an’anaga ham aylanib ulgurgandi. Hukumat rahbari shaxsiy aloqalaridan
qat’i nazar korrupsiyani yo‘q qilishni asosiy vazifa qilib belgiladi. Shu vaqtdan boshlab
mamlakatda korrupsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha maxsus byuro tuzilib, u Bosh
vazirga shaxsan hisobot beradigan bo‘ldi. Byuro xodimlariga keng vakolatlar berib,
ularga korrupsiyada gumon qilinganlarni qidirish, hibsga olish, ularning qarindoshlari
va kafillarini tergov qilish, korrupsiya ishini yuritish jarayonida aniqlangan har qanday
huquqbuzarliklarni tekshirish topshirig‘i berildi. Vazirlar Mahkamasi a’zolari va hatto,
Bosh vazirning qarindoshlari ham korrupsiyada ayblanib, jazolandi. Bir qator yuqori
lavozimli amaldorlar qamoqqa tushdi, ko‘plab poraxo‘r amaldorlar mamlakatni tark
etdi. Li Kuan Yu korrupsiya bilan qo‘lga tushgan qarindoshlarini ham ayovsiz jazoladi.
Misol uchun, yaqin do‘sti 315 ming dollar pora bilan qo‘lga tushganida, hech
o‘ylanmasdan uni qamoqqa tashladi. Shuningdek, hukumat rahbari sudya va davlat
xizmatchilarining maoshlarini oshirdi. Xususan, Singapur sudyasining maoshi yiliga bir
necha yuz ming dollarga yetdi. Mas’uliyatli lavozimlarda ishlaydigan davlat
xizmatchilarining ish haqi xususiy korporatsiyalarning top-menejerlari bilan
taqqoslanadigan darajaga ko‘tarildi.
Bosh vazir siyosiy idoradagi odamlarga katta maosh to‘lash kerakligini qayta-qayta
ta’kidlardi. Qayd etish kerakki, 1989 va 1994-yil Singapurdagi davlat xizmatchilariga
dunyodagi eng katta maosh to‘langan.
Singapur hukumati rahbari Li Kuan Yu ushbu voqealarni eslab, mamlakat
rivojlanishi uchun quyidagilarni ta’kidlagan:
29

“Korrupsiya – Osiyo hayotining o‘ziga xos xususiyatlaridan biri. Odamlar
“mukofot”ni to‘g‘ridan-to‘g‘ri, xursandchilik bilan qabul qilishga odatlanib qolishgan.
Davlatni rivojlantirishni bu illatni yo‘qotishdan boshlash kerak. Avvalo, “mukofot”larni
xush ko‘ruvchi 3 ta yaqin do‘stlarni panjara ortiga tashlash lozim. Chunki, jazoning
muqarrarligi korrupsiyani jilovlab turuvchi birinchi omildir. Undan keyin bozor
darajasiga mos oylik maoshlarni belgilash darkor. Modomiki, mansabdorlar davlat
beradigan oylikka qoniqmas ekan, boshqa birovdan “sovg‘a” olishga majbur bo‘ladi”.
Shunday qilib, hozirda Singapur dunyo bo‘yicha korrupsiyaga qarshi samarali
kurashgan davlatlar reytingining 3-o‘rnida qayd etilgan. 10
Hozirgi davrda Singapur – yuqori farovonlikdagi hayot tarziga ega yirik ishlab
chiqarish markazidir. Bu yerda siyosiy jarayon uch ketma-ket bosqich bo‘yicha
rivojlanib borgan. Birinchi bosqichda avtoritar rejim joriy etilgan bo‘lsa, ikkinchi
bosqichda iqtisodiy rivojlanishga urg‘u berilgan, shuningdek, jiddiy siyosiy masalalar
ayni shu bosqichda hal etilgan. Uchinchi bosqichda ishlab chiqarish modernizatsiyasi
amalga oshirilgan va siyosiy tizim yanada takomillashtirilgan.
Siyosiy jarayonning asosiy ishtirokchisi sifatida davlat, fuqarolik jamiyati, siyosiy
partiya va jamoat tashkilotlarining samarali hamkorligi bu davlatda yaxshi yo‘lga
qo‘yilgan. Singapurda ijro hokimiyati qonun chiqaruvchi hokimiyat ustidan nazorat
o‘rnatgan. Chunki aynan davlat vazirliklar orqali muhim strategik qarorlarni qabul
qilish va boshqa ijtimoiy-iqtisodiy sohalar ustidan nazoratni amalga oshirish hamda
monopoliya huquqlaridan foydalanadi. Hukumat va jamiyat bilan vositachi sifatida
aynan siyosiy partiyalar faoliyat olib boradi. Singapurda Yevropa namunasi asosida
ko‘p partiyaviylik va Xalq harakati ustunlik qiladi, barcha partiyalar konstitutsion-
huquqiy rasmiylashtirilgan, qonuniy maqomga ega bo‘lib siyosiy jarayon va
demokratiyaning ajralmas atributi hisoblanadi.
10
1] O'zbekiston Respublikasi tashqi siyosiy faoliyati konsepsiyasi, O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi
palatalarining Axborotnomasi, № 9/1, 2012
[2] S.Usarov, Özbekistan ve Singapur arasindaki ticari-ekonomik i§ birligi hususunda, Uluslararasi Türk Dünyasi
Ara§tirmalan Sempozyumu, Semerkant, 12-16 Ekim, 2018
30

Davlat iqtisodiyot sohalarini keng miqyosda qamrab olgan bo‘lsa-da, bu mamlakat
jahon hamjamiyatidan uzib qo‘yilmagan. U boshqa mamlakatlar va umuman xalqaro
tashkilotlar bilan samarali hamkorlik aloqalarini yo‘lga qo‘ygan. Mamlakat mana bir
necha o‘n yillardan beri o‘z yo‘lidan borish va bu yo‘ldan qaytmaslik tamoyiliga qattiq
amal qiladi. Bu yo‘lning mazmun-mohiyati – jamiyatning konkret-tarixiy sharoitini,
milliy, diniy, madaniy xususiyatlarini hisobga olish, iqtisodiy taraqqiyotga an’anaviy
axloqiy va madaniy qadriyatlar bilan uyg‘unlikda erishishdan iborat.
Ma’lumot o‘rnida, mamlakatda Singapur dollarining qadri baland. Inflyatsiya
darajasi 0,4 foiz. Mamlakatda erkak va ayollar 62 yoshdan pensiyaga chiqishadi.
Shuningdek, bu diyor neftni qayta ishlash bo‘yicha dunyoda eng yirik markaz
hisoblanadi.
Bugungi kunda, Lotin Amerikasi davlatlari, Xitoy, Qozog‘iston va O‘zbekiston
sog‘liqni saqlash tizimi hamda ta’limni rivojlantirish, korrupsiyaga qarshi kurashish
borasida "Singapur tajribasi"dan foydalanib kelyapti. Hindiston esa Singapur tajribasiga
qarama-qarshi siyosat yuritayotgan Osiyodagi yagona yirik davlatdir. Malayziyadan
1965-yili ajrab chiqqan Singapur korrupsiya botqog‘iga botgan, qashshoq davlat edi.
Ammo o‘sha davrdan boshlangan jarayonlar 30 yil davomida o‘z natijasini ko‘rsatib
kelmoqda. Bu jarayonlarga Singapurning bosh vaziri Li Kuan Yu start bergan edi. U
hukumat tepasida 1990-yilgacha bo‘lib, boshqaruvi natijasida kichik davlat "Sharqiy
Osiyo yo‘lbarslari" to‘rttaligiga kirdi. Darvoqe, 1960-90-yillarida sanoati gurkirab
rivojlangan Osiyo mintaqasidagi davlatlarni shunday nom bilan atalgan. Ushbu
davlatlarga Singapur qatorida Gonkong, Janubiy Koreya va Tayvan kiradi. Li Kuan
Yu davlatini muvaffaqiyatga qanday erishtirganligi haqida to‘xtalib o‘tamiz.
Bosh vazirning asosiy tashvishi qashshoq davlat uchun mablag‘ topish edi. London
iqtisodiyot maktabini a’lo baholarga tugatgan Li Kuan Yu biznesmenlarday fikrlab,
faqat investorlardangina pul topish mumkinligini anglab yetadi. Tabiiy boyliklari
bo‘lmagan va quruqlik xududlari oz bo‘lgan orolda qanday manfaat ko‘rish mumkin?
Hozir ham ushbu muammolar mavjud bo‘lsa ham Singapurning rivojlanib boyishiga
hech qanday xalal bermayapti.Potensial investorlarning so‘rovlariga Li Kuan Yu javob
axtardi. Soliq hamda eksportdan imtiyozlar, logistika tomondan mamlakatning qulay
31

joylashganligi, arzon ishchi kuchi, davlat tomonidan biznes boshlab olish uchun hech
qanday pora bermay, mablag‘ kiritmay ko‘mak berishini taklif qildi. Korrupsiya bilan
esa o‘zi alohida kurash olib bordi.
Hukumat potensial investorlarning jamlanmasini shakllantirdi. Old
qatorlarni, asosan, AQSh milliy transkorporasiyalari egalladi.
Har bir korporasiyalarga alohida menejerlar tayinlandi. Ular amaldorlardan edi,
ammo Li Kuan Yu ularga ekstra-klass sotuvchi mutaxassislariga qo‘yiladigan talabni
qo‘ydi: "mijozlarga" Singapur hukumatining takliflarini yetkazish, qiziqtirib va imkon
boricha takliflarning jozibadorligi bilan maftun qilish, mijozni qiziqtirgan barcha
kerakli ma’lumotlarni hech qanday to‘siqlarsiz taklif qilish. Maqsad — "mijozlarni"
mamlakatga jalb qilish.
Sotuvlar voronkasining konversiyasi haqidagi ma’lumotlarni topishning imkoni
bo‘lmadi. Ammo investorlar mamlakatga kelishganini shak-shubhasiz ko‘rish mumkin.
Singapur elektronika ishlab chiqarishning oldingi o‘rinlariga chiqishida investorlar
qo‘ygan poydevor asos bo‘ldi.
Investorlarning kelishi mahalliy ishlab chiqaruvchilar uchun muammolar keltirib
chiqardi. Li Kuan Yu dotasiyasiz ishlashga qodir bo‘lmaganni qo‘llab-quvvatlashdan
ma’ni yo‘q, degan qarorga keldi.
To‘siq bo‘lib turgan bojlar masalasini hal qilish kerak edi. Chet el avtomobillari
uchun bunday bojlarni mahalliy avtomobil yig‘uvchi zavodni va boshqa ishlab
chiqaruvchilarni qo‘llab turish uchun joriy etilgan edi. "Mersedes Bens" moliya
direktorining “qachongacha zavod bunday ko‘rinishdagi dotasiyani olib turadi?” degan
savoliga Li Kuan Yu "doimo" deb javob berdi.
Li Kuan Yu bojlarni bekor qildi. Mahalliy zavod dunyo gigantlari bilan raqobatga
dosh bera olmadi, chiqarayotgan mahsuloti narx va sifatdan yutqazib kasodga uchradi.
Televizor va muzlatkich ishlab chiqaruvchilar bilan ham shunday holat yuz berdi.
Avtoindustriyadagi sabab singari maydonni faqatgina dunyo gigantlari egalladi.
Maishiy va siyosiy tarafdan mahalliy ishlab chiqaruvchini qo‘llab-quvvatlashdan
voz kechish noto‘g‘ri qaror bo‘lsa ham iqtisodiy tarafdan o‘zini oqladi.
32

Biror-bir rahbarning befoyda yo‘nalishdagi tarmoqni yopish qarorini biznesga ham
qo‘llash mumkin. Kimnidir ishdan bo‘shatishga, qaysidir reja va ambisiyalardan voz
kechishga to‘g‘ri keladi. Biroq bu qaror befoyda va istiqbolsiz sohani yelkada
ortmoqlab, unga pul ajratib yurishdan ko‘ra afzalroqdir, negaki, o‘sha mablag‘ni boshqa
istiqbolli, foyda keltiruvchi va nafi yuqori yo‘nalishga sarflash mumkin.
Investision siyosatning to‘g‘riligi natijasida hukumatning biznesdan ko‘ra ko‘proq
va bosh og‘rig‘i bo‘lib turgan maishiy majburiyatlari o‘z-o‘zidan hal bo‘ldi. Ishsiz
qolganlar investorlarga yollanib ishlay boshladilar, o‘z navbatida mahalliy ishlab
chiqaruvchilarga qaraganda investorlar ishlash uchun qulay sharoit taqdim etdi va
yaxshigina haq to‘lay boshladi. Investorlar korxonasi ko‘p daromad ko‘rishi natijasida
bankrotga uchragan mahalliy chiqaruvchilarga qaraganda to‘lanadigan soliqlar miqdori
ortdi.
Soliqlar davlat uchun — daromad manbai. Barcha sarf-xarajatdan so‘ng sof
daromad qoladi. Uni esa davlat biznes sifatida rivojlanish uchun yo‘naltiradi.
Serdaromad korxona byujetdan pul olmay, balki uni to‘ldirib boradi.
Singapurning investorlar uchun eng "shirin" joyi soliqlarning pastligi. Boshqa
davlatlarga qaraganda hozir ham u yerda soliqlar past darajada. Biznesga bo‘lgan soliq
yuki — 27,1%. Rossiyada bu ko‘rsatkich 47% teng, Buyuk Britaniyada — 32%.
Singapurda xususiy mulk egalari bo‘lgan kompaniyalar, chet elliklar ham
dividendlardan soliq to‘lamaydilar. Jadvalda ko‘rsatilgan davlatdan faqatgina
Birlashgan Arab Amirliklari Singapurdan ham "o‘tadi".
Li Kuan Yu hukumatda ish boshlashidanoq qonunni va uning oldida barcha
barobarligini birinchi o‘ringa qo‘ygan. Singapurning qonun chiqaruvchi tizimi Britaniya
koloniyasi bo‘lgan davridan meros bo‘lib qolgan. Li Kuan Yu ingliz tilida so‘zlashuvchi
xitoyliklar oilasida voyaga yetgan, ingliz maktabini tugatgan va ingliz madaniyatida
ulg‘aygan. Ikkinchi oliy yuridik ma’lumotni Kembrij universitetida olgan. Qonunga
bo‘lgan hurmat va uning oldida ishsizdan to multimilliardergacha baravarligi Britaniya
ana’asiga kiradi. Shuning uchun Britaniya hukmron huquq tizimida tarbiyalangan
kadrlarni almashtirmagan. O‘zidan esa qarindosh-urug‘chilik va poraxo‘rlikka
toqatsizlik, davlat boyliklariga ko‘z olaytirmaslik sifatlarini qo‘shdi.
33

Davlat xizmatida barcha uchun qoidalarning birligi, daxlsizlar yo‘qligini bildirgan.
Korrupsiyada ayblanib qo‘lga tushdingmi - qonun oldida javob ber. Kimning
qarindoshisan yoki kimning himoyasi ostidasan va avval mukofotga loyiq ish
qilganmisan - farqi yo‘q.
Qonunbuzarlarni haqiqatdan ham sudlashgan va qamashgan.
Jazodan, faqatgina, ishining "hidi" chiqqanini sezib, chet elgan qochib ketgan
korrupsionerlar omon qolgan. Li Kuan Yuni ham egallab turgan amalidan shaxsiy
manfaatlarida foydalanganlikda gumon qilinganda u mustaqil komissiya tuzdiradi va
komissiya ishini tugatguncha hukumatdagi vakolatini vaqtincha to‘xtatib turadi.
Komissiya hech qanday salbiy holatni aniqlamaydi.
Li Kuan Yu "Singapur tarixi: uchinchi dunyodan birinchiga" deb, nomlangan
memuarlarida Osiyoda korrupsion an’analar asrlar davomida shakllanib kelganligini
alohida ta’kidlaydi. Hozirda Singapur korrupsiya eng kam davlatlar o‘ntaligida
ro‘yxatida uzoq yillardan beri kelmoqda. Transparency International ro‘yxatida
Singapur 6 - o‘rinda. Uning ortida farovon Shvesiya, Niderlandiya, Kanada, Buyuk
Britaniya va Germaniya turibdi. Janubiy Sharqiy Osiyoning muammolaridan yana biri
— uchlik nomi bilan mashhur maiyalashgan guruhlardir. Ular hudud hayotida muhim
o‘rin tutgan edi. Singapur hukumati mahalliy uchliklar bilan shaqatsiz kurashdi va bu
muammoni muvaffiqiyatli bartaraf qildi. Singapur tajribasi ommaviy korrupsiya
bo‘lmasa, mafiya mo‘rtlashib, kuchsizlanib qolishini ko‘rsatdi.
Singapurda biznes yuritishning yagona qoidasi — barcha narsa barcha uchun
baravar. Agar biznesmen hukumatdagi obro‘-e’tiborli odamning qarindoshi bo‘lsa, bu
uning biznesi rivojlanadi degani emas, balki, amaldor uchun qo‘shimcha noqulay
savollar paydo bo‘lishi mumkin, degani.
34

Xulosa
Xulosa qilib aytganda, har bir mamlakatda xorijiy sarmoyalar miqdorining
ko‘payishi tashqi investorlarning shu mamlakatda barqaror rivojlanish va siyosiy
totuvlik davom etishidan manfaatdor ekanligini oshiradi. Bu borada O‘zbekistonning
xorijiy sheriklar topishdagi muvaffaqiyati ikki muhim omil, ya'ni respub-likaning
muhim jug‘rofiy-siyosiy joylashuvi va tabiiy zaxiralarning mo‘lligi omillari unimli
foydalanishga bog‘liq ekanligi ma'lum. Shu jihatdan, O‘zbekiston uchun boshqa yirik
rivojlangan davlatlar qatorida, eng avvalo, YalDlar tajribasidan foydalangan holda ular
bilan tashqi aloqalarni rivojlantirish ham mamlakat iqtisodiyoti o‘sishi uchun muhim
omildir. O‘zbekiston Singapur bilan olib borgan savdo va diplomatik aloqalar ham
O‘zbekiston belgilab olgan taraqqiyot bosqichida muhim tajriba vazifasini o‘tamoqda.
Har bir davlat uchun uning fuqarolari — biznes xodimlari. Faqat ular oldida davlat
majburiyatlari ko‘proq. Asosiysi kompaniya ishchilari kabi, mamlakat fuqarolariga
rag‘bat kerak.
Amaldorlar uchun davlat ish beruvchi bo‘lganligi bois ularning
moddiy ahvoliga alohida e’tibor qaratilgan. Hukumatdagi yuqori darajali amaldor
yirik xususiy kompaniya top menejeriday maosh olgan.
Sudya eng qimmat advokatdan ham ko‘p maosh olgan - yiliga bir necha ming
dollar, 1990-yildan so‘ng esa, 1 million dollardan yuqori.
Singapurdagi to‘y o‘tgan asrning 80-yillari. Dastlab, Singapurda o‘qimishli ayolga
uylanmaslik urf bo‘lgan edi. Bu urfni Li Kuan Yu millatning genofondiga putur
yetkazmoqda, deb hisoblaydi va 1983-yildagi so‘zlari bilan munozaraga start berdi.
Davlat tashkilotlarida ishlamaydiganlarga davlat pul to‘lamagan, ammo oqilona
iqtisodiy siyosat tufayli ularning daromadi oshib borishini kafolatgan.
Aholini uy bilan ta’minlash masalasiga Li Kuan Yu alohida e’tibor qaratgan va o‘z
memuarlarining bir nechta bobida keltirib o‘tgan. Mamlakat mustaqilligining dastlabki
yillarida yon qo‘shnilari bilan janjal chiqish ehtimoli yuqori edi. Hukumat
rahbari askarlardan olgan xulosalaridan biri: agar soldatning yaqinlari uy-joy bilan
ta’minlansa, u o‘z yurti uchun o‘lishga ham tayyor.Li Kuan Yu Bosh vazirlikdan
ketganidan so‘ng ham hukumatda ishini davom ettiraverdi. 2015-yili vafot etdi.
35

Biznesmen umri davomida qozongan muvaffiqiyatining ko‘rsatkichi uning topgan
mablag‘i hisoblanadi. Li Kuan Yuda bunday narsaning o‘zi yo‘q. Siyosatchi va amaldor
uchun hisob raqamidagi milliardlar asosiysi emas, har holda bunga salbiy qaraladi. Li
Kuan Yuning asosiy ko‘rsatkichi — o‘zidan keyin qoldirgan davlatdir.
36

Foydalanilgan adabiyotlar
1. O‘zbekiston Respublikasi tashqi siyosiy faoliyati konsepsiyasi, O‘zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining Axborotnomasi, № 9/1, 2012
2. S.Usarov, Özbekistan ve Singapur arasindaki ticari-ekonomik i§ birligi
hususunda, Uluslararasi Türk Dünyasi Ara§tirmalan Sempozyumu, Semerkant, 12-16
Ekim, 2018
3. Cooperation of the Republic of Uzbekistan with counties of the Asia and the
pacific, https://mfa.uz/en/cooperation/countries/374/?print=Y
4. Узбекистан-Сингапур: 15 лет плодотворного сотрудничества, Деловой
партнёр № 15, 2014
5. Singapur milliy universiteti delegatsiyasini Toshkent temir yo‘l muhandislari
institutiga tashrifi haqida, http://tashiit.uz/2018/09/05/singapur-milliy-universiteti-
delegatsiyasini-toshkent-temir-yol-muhandislari-institutiga tashrifi-xaqida/
6. Six Clouds Pte Ltd kompaniyasi va O‘zbekiston Respublikasi o‘rtasida
hamkorlikni rivojlantirish dasturi doirasida O‘zbekiston-Singapur mintaqaviy o‘quv
markazi haqida, http://195.158.28.46/uz/site/page.html?id=30083
7. Diplomat Magazine: O‘zbekiston xorijiy investitsiyalar va turizm uchun ochiq,
https://kun.uz/uz/news/2019/01/10/diplomat-magazine-ozbekiston-xorijiy-
investitsiyalar-va-turizm-uchun-ochiq
8. Maybank ofisida elchixona tomonidan Singapur ishbilarmon doiralari uchun
O‘zbekistonning sarmoyaviy, savdo va sayyohlik salohiyatining taqdimoti o‘tkazildi,
https://www.facebook.com/pg/ uzbekistan.embassy.singapore/posts/2
37

Singapur tarixi(Yangi davrda)

Купить