Информация о документе

Цена 20000UZS
Размер 310.0KB
Покупки 0
Дата загрузки 03 Июнь 2025
Расширение doc
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Nurali Axmedov

Дата регистрации 24 Октябрь 2024

5 Продаж

Sintetik polimer chiqindilаrini qаytа ishlаsh texnologik liniyasini tаkomillаshtirish (Q=300 tyil)

Купить
Sintetik polimer chiqindilаrini qаytа ishlаsh texnologik liniyasini tаkomillаshtirish (Q=300 tyil) Reja: KIRISH I. UMUMIY QISM. 1.1.Polimer chiqindilarni yigishni tashkil etish va uni qayta ishlashga tayyorlash. II.TEXNOLOGIK QISM. 2.1. Polimerlarni qayta ishlash liniyasida olib boriladigan jarayonlar . 2.3.Issiqlik balansi hisobi Xlosa Foydalanilgan adabiyotlar 1 KIRISH Mavzuning dolzarbligi: Hozirgi davrda mamlakat istiqbolini belgilovchi ustuvor yo’nalishlari yo’nalishlarida davlat buydjetida katta mablag’ ajratilib, kompleks ilmiy -tadqiqot olib barilmoqda. Bu ishlarni bajarishda O’zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi va uning tarmoq ilmiy-tadqiqot institutlari bilan birgalikda oliy o’quv yurtlarining olimlarining va talabalari ham yaxshi natijalarga erishishmoqda. Ilmiy ijodiyot natijalarini amaliyotga ishlab chiqarishga joriy etish mehnat unumdorligini oshirish, mahsulot tannarxini kamaytirish, uning sifatini yaxshilash, raqobatbardoshligini taminlash, eksplutatsiya ko’rsatkichlarini oshirish shakllarida namoyon bo’ladi. O’zbekistonda hozirgi kunda kimyo sanoati rivojlangan mamlakatlar qatorida tez sur’atda rivojlanib bormoqda. Sintetik polimer chiqindilarini qayta ishlashning omillaridan biri undan tayyorlangan buyumlarni chiqindilaridan samarali foydalanish hamda qayta ishlov berish natijasida yangi foydalaniladigan mahsulotlar yaratishdan iborat. Sanoat texnologiyalari rivojlanib borayotgan hozirgi davrda atrof muhit turli xildagi zarli chiqndilar hamda ulardan chiqayotgan zararli gazlar bilan ifloslanishi tobora ortib bormoqda. ”O’zbekiston hududida qattiq maishiy chiqindilar tashlanadigan 230 dan ortiq shahar va qishloq chiqindihonalari mavjud. Ularda taxminan 30 million kub metr chiqindi to’planadi”. Bu esa atrof muhitni muhofaza qilishni taqozo etadi. Mamlakatimiz industrial sanotalashgan mamlakatga aylinib borar ekan, maishiy chiqindilarni qayta ishlash hamda chiqindisiz tehnologiya yaratish juda ham muhimdir. Ma’lumki, sintetik polimer chiqindilari - qator qimmatli hossalarni namoyon etuvchi materialdir. Uning xossalariga: mustaxkamligi, shaffofligi, nur o’tkazish hususiyati, yorog’lik hamda sovuqqa bardoshliligi kiradi. Shuning uchun sintetik polimer chiqindilarini qayta ishlashning yangi texnologiyasini yaratish hamda ular o’rganish muhim hissoblanadi. 2 II. UMUMIY QISM. Polimer chiqindilarni yigishni tashkil etish va uni qayta ishlashga tayyorlash. PETF chiqindilarini xosil bo’lish manbalari. PETF istemolchilari o’lchami ortishi bilan, o’z-o’zidan ma’lumki uning chiqindilari xam ortadi. PETF chiqindilari uni sintez qilish jarayonida xosil buladi va uni qayta ishlashning xar bir bosqichida - shuningdek, tola va ipda, bosim ostida kuyish, zagatovkadan vakkumli yoki fudab shakillantirish, shuning uchun ular turlicha ko’rinishda va o’lchamda bo’ladi; Mayda bo’lakchalardan yirik bo’laklargacha yoki turlicha konfiguratsiyadagi quymalar va boshqalar. Masalan, vakkumli shakillantirish jarayonida chiqindilardan xosil bo’ladigan maxsulot PETF list ko’rinishni olgan maxsulotlar 10% ni tashkil etadi. Bo’tilkasimon zagotovkalar tayyorlashda texnologiyada qo’llanilgan zagotovkaga bog’liq PETF ning xissasi 0,6 - 0,9 % ni tashkil etadi; pressformalardan sig’imli idishlar tayyorlashda o’rtacha 0,3% dan kup bo’lmagan chiqindilar qayta ishlatiladi. Bunda o’lchamlar kichiklashganda chiqindilarning xissasi ortib boradi, masalan, quyma maxsulotlar. PETF ishlab chiqaruvchilar - tola va ip odatda o’ zlarini chiqindilarini dastlabki polimer bilan aralashtirib utilizatsiya qilishadi yoki uni talabi kamroq bo’lgan maxsulotlar (yirik shtapel tolasi, tikilmaydigan materiallar) uchun aloxida qayta ishlanadi. Amalda barcha o’zini chiqindilarini berk siklda PETF ishlab chiqarishda shuningdek maxsulot assortimenti aniq differensiyalab plyonka va preform tayyorlashda ishlatiladi [ 21 ]. Shunga o’xshash kartinalar quyma maxsulotlar ishlab chiqarishda xam kuzatiladi. Bu barcha PETFni qayta ishlash tarmoqlarda chiqindilarni erkin ikkilamchi bozorga chiqishi juda yuqori. PETFni sintez qilishda xosil bo’lgan chiqindilarni xam odatda korxonalarda ishlatiladi. Oz qismni jarayonga qaytariladi, qolgan qismi quyma maxsulotlar, bog’lash lentalari tayyorlash uchun ishlatiladi. Ikkilamchi bozorga shunday kam miqdorli qismi tushadi (kley eritmalar tayyorlash uchun). 3 Biroq PETF chiqindilarining asosiy qismi ichimliklar va boshka maxsulotlar uchun plastik butilkalar uchun foydalaniladi [22]. Ayniqsa bu Rossiya uchun xarakterli, u yerda 95 % dan ortiq PETF-preform tayyorlanadi, undan keyinchalik pudash bilan butilka tayyorlanadi. 2013 yilda Rossiyada 570 ming t yaqin PETFdan butilka ishlab chiqarilgan va bunga mos xolda shu xajimdagi yuqori molekulali keng spektrli polimer chiqindilari xosil bo’lgan. Bunda birgina Moskva shaxrining hissasi 100 ming t yaqin PETF chiqindilari to’g’ri keladi. Asosiy qiyinchilik chiqindilarni yig’ish muammosi xisoblanadi. Bu muammo turli mamlakatlarda turlicha usullar bilan amalga oshiriladi. Shuday davlatlar borki, ularda maxsulot (ichimlik) narxiga taraning uni qaytarilgan qaytarilish narxi xam kiritiladi (Shveysariya, Germaniya va boshqalar). Bir qator davlatlarda PETF tara va alyuminiy bankalarni qaytarish uchun fandomatlar (avtomatlar) o’rnatilgan. Bu tizim Moskvada cheklangan miqdorda ishlatilmoqda (bir dona butilkaning narxi 10 tiyin). YI davlatlarida ham chiqindilarni to’plash uchun konteynerlar o’ rnatilgan. Xitoyda PETF butilkalarni yig’uvchi degan kasb bor. Butilkalarni umumiy aholidan chiqqan chiqindilardan yoki Rossiya uchun xarakterli xisoblangan poligonlarda (svalkalardan) yig’ish amalga oshiriladi. PETF chiqindilarini yig’ish va qayta ishlashga tayyorlash ikkilamchi PETF bozorini shakillanishidagi asosiy iqtisodiy omili xisoblanadi. Bu shundayki, masalan Rossiyada 2012 yilda aholidan chiqadigan chiqindilar miqdori 53 mln t ni tashkil etgan bo’lsa, shundan plastiklar xammasi bo’lib 4 mln t, bu esa umumiy chiqindilarning 15 % ni PETF tashkil etadi. Katta xajmdagi aholidan chiqqan chiqindilardan PETF ni yig’ib olish qimmatga tushadi, lekin PETF chiqindilarning foydali tamoni yetarli oddiy identifikatsiyasi, chunki barcha ichimliklar uchun butilkalar PETF dan tayyorlangan, boshqa suyuqliklar uchun PETF butilkalarini retsikling « 1 » raqami bilan markirovka qilingan [ 22 ]. 4 PETFning xalqaro belgisi Transportyordan qo’lda terib olishda bitta ishchi bir soatda 140 kg dan ortmagan PETF butilkasini yigishi mumkin. Maydalarini yigish undan ham kam. Agarda boshqa chiqindilar, (masalan, poliolefin) bo’lsa, yig’ish yana ham qiyinlashadi. Sensorli datchikli va skanerli avtomatlashtirilgan poligon stansiyalarida plastmassalani yigish samaraliroq. Transportyordan qaytgan infraqizil nurlanishda aniq polimerning tipini aniqlaydi va signalni chiqindini yig’ish uchun pnevmoqurilmaga uzatadi. Bunday qurilmalarning unumdorligi juda yuqori ajratish darajasi 8 t/soat. YI davlatlarida ular konteynerdagi plastiklarni sortirovka qilish uchun ishlatiladi [23]. Yig’ilgan PETF odatda rangi bo’yicha sortirovka qilinadi. Rossiyada TU ga binoan 2298-014-01877509-00 4ta rangli guruh mavjud: qora rang, ko’k-yashil, yaltiroq, boshqa ranglar. Rossiyada «Ishlab chiqarish chiqindilari va iste’mol» to’g’risida № 89-F3 qat’iy qonun qabul qilingan bo’lib, unga asosan ishlab chiqaruvchilar yoki chiqindilarni utilizatsiya qilishadi, yoki maxsus fondga vznos tulaydilar. RF da yaqin orada chiqindilarni alohida yig’ish qonunchilik tizimi kiritilmokda, unga asosan ikkilamchi xom-ashyosini qayta ishlash xajmini sezilarli darajada oshiradi. Lekin bir qator xududlarda chiqindilarni kompleks sortirovka qiladigan va zamonaviy chiqindilarni yuqori samaradorlikda qayta ishlaydigan zavodlar umumiy yig’ish tizimi tuzilgan. PETFlarni qayta ishlashda tozalashga, maydalashga va uni chiqindilardan yuvishga katta ahamiyat beriladi, chunki bular undan olinadigan maxsulotning sifatini belgilaydi. Shuning uchun bu texnologiyalar har doim takomillashtiriladi. Shuningdek, PETF taradan kutilmagan salbiy elementlari ham mavjud bo’lib, ular sifatli maxsulot olish qayta ishlash jarayonini qiyinlashtiradi. Bu avvalo PE, PP lardan probkalar yoki alyuminli qolpachoqlar, etiketkalar, etiketkadagi kleylar, tipografik yozuvlar va butilkadagi yaltiramaydigan qoplamalar va boshqalar. Butilkalarni tozalash masalasi yechiladigan, va butilkani avvalgi iste’mol qilingani va qayta ishlangan bo’lishi kerak. Oddiyroq va samaraliroq usul bu PETF larni suvli muxitda uzluksiz ishlaydigan jixozlarda yuvish xisoblanadi (odatda yuvish vositalaridan foydalangan xolda). PETF chiqindilarini 5 tozalash ikki-uch bosqichlarda o’tkaziladi, so’ngra tozalangan material maydalanadi va 0,5 % qoldiq namlik qolguncha quritiladi. PETF butilkalarni qayta ishlash jarayoni fleksda tozalaydigan butilka, qayta ishlash uchun yaroqli sifatli xom-ashyo, u quyidagi asosiy bosqichlardan iborat: -saqlash va uzatish; -sortlarga bo’lish; -bo’laklarga bo’lish; -birlamchi havo klassifikatsiyasi va vibroseparatsiya; -flotatsiya; -yuvish, chayqash, suvini ajratish va quritish; -maydalash; -ikkilamchi havo klassifikatori; -changlarni tutish. Turli kompaniyalarda turlicha dastlabki material uchun boshqacha texnologik jarayonlarni qo’llash mumkin. Umumiy tendensiya - texnologik bosqichlarni qisqarishi (ilgari ularning soni 25 va undan yuqori bo’lgan), bir vaqtni o’zida so’ ngi iste’molchini sifat kafolatini oshirish va xarajatlarni kamaytirishdan iborat. Tayyorlangan chiqindilar keyinchalik turlicha maxsulotlar tayyorlash uchun ishlatiladi. Chiqindilarning ifloslik darajasiga bog’liq ulardan foydalanishda ma’lum cheklanishlar mavjud. Ikkilamchi PETFni qayta ishlashning asosiy yo’nalishlari va ishlov berish texnologiyasi. Ikklamchi PETFni qayta ishlashni bir nechta asosiy yo’nalishlari ajratiladi, ularni shartli ravishda uchta asosiy guruhga bo’lish mumkin: mexanik, kimyoviy, termik. 2.1- jadval. PETF chiqindilarini qayta ishlashning asosiy usullari Qayta ishlash turlari Ifloslilik darajasi % miqdori Qayta ishlanadigan termoplastlarni qayta ishlashda zararli moddalar chiqish usullari 6 Mexanik Past darajada 70-75 PETFni ishlab chiqarish, ip, yumshoq materiallar, plyonkalar Kimyoviy O’rtacha 5 Xom-ashyolarni tashlash paytida va boshqa poliefirlarni qayta ishlash paytida Termik Yuqori 20-25 Yoqish, qizdirish va piroliz qilish paytida PETFni utilizatsiya va retsiklin variantlarini batafsil ko’rib, quyidagi usullarni xarakterlash va ajratish mumkin. Ko’mish. Eng istiqbolsiz variant, chunki qimmatbaxo polimer xom-ashyosi ko’mib yuboriladi, juda katta xudud qishloq xo’jaligi uchun yaroqsiz xolatga keladi. Yoqib yuborish. Bu usuldan AQSH da faol foydalaniladi, bunda ajratilgan energiya sanoatga ishlatiladi. PETF chiqindilari rossiya klassifikatsiyasi bo’ yicha 5- klassga kiradi (eng xavfsiz). Ularni yoqib yuborishda dioksinlar ajramaydi (PETF PVX kabi o’zining tarkibida xlor yo’q), yapon xromatografiyasi tadkikotchilarning aniklashicha, ularning yonishi o’tiga o’xshash [24]. Turlicha polmerlarni yonganda toksich ekvivalentiligi [25 ] tadqiqot ishda aniqlangan (2-jadval), guvoxlik beradiki, PETF-upakovkalarni yoqish mutlaqo xavfsiz. Shuningdek u amaliy ma’noga ega emas, chunki PETFning issiqlik qaytarish xossasi 22 700 kDj/kg ni tashkil etadi (kam sifatli ko’mir kabi) bunda 1 t PETF-chiqindilar 25 ts. rub. ga yetadi. 2.2 - jadval. Ayrim polimerlarni yoqilganda zaharlash darajasi Polimer Ng/g Polistirol 0,021 PETF 0,032 PE 0,073 PVX 29,0 Radiatsion destruksiya. Bu usulda polimerlar mikromolekulalari neytronlar, gamma nurlanishlar, betta zarrachalar foto va termooksidlash destruksiya va kichik 7 molekulali maxsulotlarni xosil bo’lish jarayoniga imkon berishi, ular biotsiklik jarayonga ta’sir etishi mumkin [26]. Termik yoyilish. Termik yoyilish - ikkilamchi polimer xom-ashyosini utilizatsiya usuli, unga piroliz va katalitik termoliz kiradi va unda past molekulyar birikmalar yo’qoladi. Kimyoviy retsikling PETF. Bunday jarayonlarda PETF kimyoviy elementlar metanol, etilenglikol, kislotalar yoki ishqorlar bilan o’zaro ta’silashib depolimerzatsiyaga uchraydi [26]. Bu usullar yetarlicha energiya talab, yuqori texnologiyali jixozlar talab etadi, biroq eng past sifatdagi xom-ashyodan foydalanish imkonini beradi, biroq bunday kimyoviy jarayonlar qo’shimcha tozalash talab etadi. Berilgan yo’nalish, masalan PETF chiqindilarini depolimerzatsiya o’tkazish jarayoni neytral gidrolizda etilenglikol va tereftal kislotasigacha, yana sintezga boruvchi PETF oldindan aniqlaydi. PETF chiqindilarining destruksiyasi kam molekulali PETF sintezi uchun plastifikatorlar, laklar, qoplash materiallari olish uchun ishlatiladi. Mexanik-kimyoviy usul. Bu eng ko’p tarqalgan, shuningdek PETF chiqindilarini qayta ishlash, maydalash va tozalashdan iborat texnologik zanjirni tashkil etuvchi, bunga asosan ketma-ket eriydi, goiogenlashadi, iflosliklardan tozalanadi va vakkum ostida filtrlanadi. Turli texnologik firmalarda bir, ikki yoki multishnekli ekstruderlardan (degizatsiya zonasi mavjud) foydalaniladi. Multishnekli ekstruderlar ishlab chiqarishi ulardan PETF retsiklingi uchun foydalanish maqsadga muvofiq, chunki ular fazalarni yuzalarini yuqori ajralishini ta’minlaydi, ya’ni qo’shimchalarni yo’qolishini intensfiratsiya qiladi. Qorishma ekstruderidan keyin mexanik ifloslanishdan filtrlanadi va granullanadi. PETFning retsiklingi uchun jixoz ishlab chiqaradigan jaxondagi liderlardan biri EREMA GmbH (Avstriya) firmasi uchadigan qo’shimchalarni degezatsiya va qayta xaydash ekstrudergacha maxsus isituvchi reaktorda va vakkum ostida amalga oshiradi. 8 EREMA firmasi vakkumli reaktorda polimerning molekulyar massasi kattalashtirilgan bo’lishi mumkin (uning qorishmasini qovushoqligi 4 dan 10 % gacha tanlangan texnologiyaga bog’liq ortishi mumkin). Granullangandan so’ng maxsuldot qo’shimcha polikondensatsiyaga qattik faza (SSP: SolidstatePolycondensation)ga qo’shimcha polikondensatsiyaga tushishi mumkin. Bu jarayon agar PETFni keyinchalik foydalanish talab etilsa, uning qovushoqligi ortiriladi va bir vaqtni o’zida iflosliklardan tozalanadi. Yuvilgan flekslarni oziq-ovqat sanoatida foydalaniladigan butilkalarni qayta ishlanuvchanligini ta’minlovchi Buehler AG (Shveysariya) firmasining qurilmasini umumiy ko’rinishi va prinsipal sxemasi ko’rsatilgan [28]. Bu texnologiya yuqori qovushoqli PETF IV (IntrinsicViscosity) 0,95 dl/g va undan ham yuqori bo’lgan keyinchalik yuqori mustahkamlikka ega texnik iplar olishga imkon beradi. 2.1- rasm PETF granula olish sxemasi Ikkilamchi PETFni dekontaminatsiya va repolimerzatsitya qiladigan Buehler (Buehler manbasi) firmasining prinsipial sxemasi. Ikkilamchi qayta ishlash texnologiyasi bo’yicha Starlinger&Co. GmbH (Avstriya) firmasida qayta ishlash protsessi PETFning yuvilganlaridan boshlanadi, bunda dastavval regranullanadi. Granullangandan so’ng material kristallantiriladi va vakum ostida qo’shimcha kattik fazada dopolikondensatsiyalanadi [29]. 9 Polimerlarni birgalikda qo‘llanishi ijobiy tomonlari bilan birgalikda ba’zi salbiy tomonlarga ham ega. Polimerlardan foydalanishda ijobiy jihatlari bilan bir qatorda ba’zi kamchiliklari ham mavjud, ayniqsa, Polietilentereftalat o‘n yilliklar davomida chirimaydi va maishiy chiqindilarni ko‘p miqdorda to‘planishi munosabati bilan, atrof-muhit uchun ekologik xavf tug‘diradi, bu muammoni ijobiy hal etish, birinchi navbatda PETF chiqindilarini foydali qo’llash yo’llarini aniqlash ikkinchidan atrof muhitni ifloslanishini oldini olish kerak bo‘ladi. Polietilentereftalat (PETF) murakkab poliefir bo‘lib ularni kirishuvchi plyonka, idish, upakovka materiali, shesternyalar, arqonlar, tasmalar va boshqa texnik yo‘nalishdagi materiallarni tayyorlashga qo‘llash kerak. O‘tgan asrning oxiridan boshlab, butun dunyo bo‘ylab PETF asosida quyish idishlari qadoqlash uchun ayniqsa gazli ichimliklar, pivoni qadoqlash uchun intensiv o‘sish bo‘ldi. Faqat 1995-1997 yillar davomida Shimoliy Amerikada PETF chiqindilaridan ichimliklarni qadoqlash yiliga 432 dan 560 mingdan oshdi, yevropada yigirmanchi asr oxirlarida PETFdan qadoqlashni ishlab chiqarish hajmi 300 ming.dan oshdi. 1,5 mln.ga oshdi. Faqat bizning Respublikamizda 2000 yildan buyon PETF paketlar chet elda turli ichimliklar va boshqa oziq-ovqat mahsulotlari import chiqarilgan va 10 ming/tonnani tashkil etgan. Bu PETF ishlab chiqarish va qayta ishlash ortishi bilan uning chiqindilarni sonini oshirish qayd etish lozim. Shuning uchun PETFni ishlab chiqarish va qayta ishlashni o‘sishi bilan, uni soni va chiqindilarining soni ham o‘sib bormoqda. Qayta ishlangan PETF (VPETF) foydalanish turli uslublarni o‘z ichiga olgan xalqaro dasturi doirasida hal qilinadi. Qayta ishlangan PETF foydalanish iqtisodiy jihatdan foydali, lekin bir qator muammolar paydo bo‘ladi, chunki ikkilamchi polimer xomashyo xususiyatlari birlamchidan bir necha barobar yomonligi tufayli qayta ishlash va foydalanish paytida materiallar yuzaga degradatsiya jarayonlari sodir bo‘ladi. PETF chiqindilarini tiklanish yangi texnologiyalari va hajmini murakkabligiga qaramay yangi texnologiyalarni yaratish ishlari davom ettirilmoqda va ular asosida mahsulotlar ishlab chiqarilmoqda. Nemis kompaniyasi DKR 10 o‘rnatilgan regenerator PETF chiqindilarini qayta ishlaydi. 1998 yilda 556 ming 1999 yilda 620.ming chiqindilarni qayta ishlaydi. 1999 yilda PKR kompaniyasi yiliga 7500 tonna PETF chiqindini qayta ishlaydigan uskunalar o‘rnatgan. 2000 yilda yevropada, to‘plangan va qayta ishlangan PETF chiqindilari 270 tonna, va 2001 yilda qayta ishlangan chiqindilarni 25% ga ortgan [30]. 2000 yilda, plastmas shisha ishlab chiqarish hajmi 68,4% ga o‘sdi va 15% yillik o‘sishi kutilmoqda. Rossiyalik muhandislar yiliga 4000 tonna PETF chiqindilarni qayta ishlash quvvatiga ega Rossiyada va chet elda ishlab chiqarilgan asbob-uskunalar ishlab chiqarish oqim grafigi ishlab chiqildi. Germaniyada, STF Termoplast GMBN tomonidan umumiy unumdorligi 5000 tonna bo‘lgan, ularning zichligi, hajmi asosida farqqa asoslangan plastik chiqindilarni ajratishni yangi tizimini ishlab chiqdi. Shuni ta’kidlash kerakki hosil bo‘lgan chiqindilarni qayta ishlashda asosan shishalar tashkil etadi. Nemis kompaniyasi PETF chiqindilarni kimyoviy ishlov berish texnologiyasi muvaffaqiyatlari asosida, qayta ishlash uchun yangi zavod ishlab chiqdi. Uning unumdorlik yiliga 15 ming tonnaga ortdi va resiklatni yangi shisha tayyorlashda foydalanish mumkin [31]. Bundan tashqari tolalar, kamar va lentalarini ishlab chiqarish uchun qayta ishlangan PETF foydalanishni kengaymoqda. PETF - chiqindilarini ikki yo‘l bilan ishlov beriladi: jismoniy va kimyoviy.Jismoniy yangilanishi usuli quyidagicha: a) VPETFni zarrachalar olish uchun regeneratsiyalash; b) bosim ostida quyish uchun granulalarni olish; tolalarni olish; g) boshqa polimer bilan VPETFF aralashmalari va eritmalar tayyorlash uchun granulalar olish. Kimyoviy qayta ishlash kimyoviy agent qarab kimyoviy ishlov berish turli xil usullarga bo‘linadi - gidroliz, metanoliz, aminoliz alkoliliz. Bu reaksiyalar asosida tereftalik kislotasini Olinishi mumkin, dimetil tereftalat, gidrosil- PETF, to‘yinmagan polesterler (IPPs) poliuretan va alkidqatronlar (AS) asosida olish mumkin va ishlab chiqarish uchun xom ashyo sifatida poliolimer ishlatiladi. Ikkilamchi PETFni qayta ishlashni fizik usullari. 2 litr sig‘imga ega bo‘lgan yumshoq PETFdan tayyorlangan butilkalar ishlatiladi. Ularni yuqori sifatli tola ko‘rinishida qayta ishlandi 99.9% tozalikda 88.4% ni tashkil etgan. S. V. Kuznesov 11 PETFdan tayyorlangan butilkalarning Shved kompaniyasi RETECH [32] uskunalarida qayta ishlash texnologik jarayonini ishlab chiqqan. Polimerlardan tayyorlangan oziq-ovqat qadoqlash idishlarini qayta ishlashda oziq ovqat mahsulotlarini qayta qadoqlashga yaroqsiz bo‘lib qoladi. Bu paketdagi nomalum moddalarning migratsiya tufayli bo‘lgan ularni konsentratsiyasi ruxsat etilgan meyordan ortib ketadi. Ekstruder sxemasi 12 II.TEXNOLOGIK QISM. 2.1. . Polimerlarni qayta ishlash liniyasida olib boriladigan jarayonlar . Polimer chiqindilar – PE, PP, PET, ABS, PS, PVX larni qayta ishlash linyasining qisqacha ko’rinishi. 2.2-rasm. Polimerlarni qayta ishlash liniyasi. Ushbu jihozda o‘ta ifloslangan polimer chiqindilar hamda polietilen chiqindilar va polipropilen plenkalar hamda ABS, PS, PVX, PETF qattiq plastiklar qayta ishlanadi (PMD, PVD-paqir, purkama flakonlar, kanistrlar va x.k.). Ushbu chiqindilar poligonlar va chiqindi saralovchi zavodlardan keltiriladi. PETni qo‘llash uchun boshlang‘ich hom ashyo butilkadir. Qayta ishlashni boshlashdan oldin dastlabki saralanadi, xom ashyo rangi bo‘yicha saralanadi (rangsiz, havo rang, zangori, jigarang va x.k.), hamda metall va yot jismlar ajratib olinadi. Qayta ishlash uchun rangsiz PETF butilkalardan presslangan kipa optimal hisoblanadi. Qayta ishlanuvchi materialning tozalik darajasiga bog‘liq holda uni saralash uchun 2-3 ishchi mehnati qoTlaniladi. Butilkalarni bo‘yalgan va bo‘yalmagan PETFlarga ajratish, hamda begona jinslarni, rezina, shisha, qog‘oz, metall, boshqa turdagi plastiklar (PVX, PEN, PEVD, PS)dan ajratish lozim. Bir ishchi taxminan 120 kg/soat ishlashi mumkin. 13 Qayta ishlash texnologiyasi. PETFni qayta ishlashni turli texnologiyalari mavjud va undan qimmatbaho kimyoviy hom ashyo va tayyor mahsulot olinadi. “Termo-katalitik” texnologik jarayonni normal bosim va yuqori haroratda hamda ikkilamchi hom ashyoni butunlayin qayta ishlashga imkon beradi. Ammo, bunda aralashgan hom ashyoda PVX miqdori juda kichik bo‘lishini nazorat qilish kerak bo‘ladi: uni aralashmadagi ishtiroki mahsulot sifatiga putur etkazadi. Ikkilamchi PETFni qayta ishlash uchun gidroliz qo‘llanilib suv ishtirokida yuqori harorat va bosim ostida materialni to‘lik parchalanadi. Glikoliz etilenglikol ishtirokida maxsus katalizatorlarda bajariladi, bu diglikoltereftalat olish imkonini beradi. Glikoz va metanaliz usullari ba’zida birgalikda qo‘llaniladi. Chuqur kimyoviy qayta ishlash usuli toza materiallarni ajralishiga olib keladi, ammo, ularni polimerlanishi katta harajatlar bilan bog‘liqdir. SHuning uchun mexanik usul keng qo‘llaniladi. Mexanik usul. Ushbu texnologik zo‘ ichiga turli bosqichlarni oladi, ya’ni butilkalarni yig‘ish, saralash, maydalash, tozalash, granulaga qayta ishlash va yangi butilka ishlab chiqarish. Tarani yig‘ish. G‘arbning rivojlangan davlatlari plastik butilkalarni yig‘ish bo‘yicha oldingi qatorlarni egallaydi. “Iste’molchi jamiyat”ni barcha kamchili klariga qaramay polimer idishlarni ikkilamchi aylantirish muvaffaqiyatli amalga oshmoqda. PETF va PVXning birgalikda qayta ishlash jarayonida kislota hosil bo‘lib, PETFni kimyoviy va fizik strukturasini buzadi. Bu srag‘ayishni paydo bo‘lishiga olib kelib materialni sinuvchan bo‘lib qolishiga sabab bo‘ladi. Natijada olingan ikkilamchi material yaroqsiz bo‘lib qoladi. PETF tarkibiga PVXni tushib qolish sabablari-bu ashyo turli bo‘lishi mumkin, chunki unda PVX butilka ham bo‘lishi mumkin. U tashqi qiyofasi bo‘yicha PETFni eslatadi. Bundan tashqari PVXdan ba’zida himoya plombalari tayyorlanadi va qayta ishlashda olib tashlash kerak bo‘ladi. Ashyolar oqimidan keraksiz idishni olib tashlash kerak, ulardan mikrovolnovoy pechning isitish latogi tayyorlash mumkin bo‘ladi. Bu idish kristal PETFdan tayyorlanadi. Ushbu idish boshqa materiallarni, masalan, EVONni qo‘llab 14 tayyorlanadi, bunda blister, stakan tayyorlashda qo‘llaniladi. PETF butilkalari odatda qayta tshlashga presslangan holda olib kelinadi. Sifatli saral ashni ta’minlash uchun bunday aglomeratlarni shnekdan o‘tkazish kerak bo‘ladi. Polimer axlatni saralash qo‘l kuchi bilan yoki avtomatlashgan usulda bajarilishi mumkin. Qo‘l kuchi saralash. Qo‘l kuchi saralashni o‘rgatilgan ishchilar amalga oshiradilar. Saralash 2 turda bo‘lishi mumkin: pozitiv va negativ. Pozitiv usulda transportyordan PETF butilkalar ularni qayta ishlashga yo‘naltirsh uchun olinadi.. Negativ saralash usulida axlatlar oqimidan PETF-idishni qoldirilib, yot bo‘lgan materiallar olib tashlanadi. Amaliyot shuni ko‘rsatdiki qo‘l kuchli saralash samarali bo‘lib, maxsulotni sifatini ta’minlaydi. Qo‘l kuchli saralashni qiyinchiligi shuki, saralash qadoqlarda shartli belgilar bo‘lmaydi. Belgi plastik material tarkibini ko‘rsatadi. Qo‘l kuchi saralash samaradorligini oshirish uchun ultrafialetli lampa qo‘llanishi mumkin. UF-ta’siri ostida PETF chuqur yorug‘ rang hosil qiladi. PVXdan tayyorlangan qadoqlash sariq yoki zangori rangda jilolanadi. UF nurni qo‘llashda qshl kuchli saralash 99% samaradorlikni ta’minlaydi. Ammo ushbu usul faqat rangsiz materiallar uchun qo‘llaniladi. Bundan tashqari agar idishga Uf nurlarni yutuvchi qo‘shimchalar qo‘shilgan bo‘lsa unda bir muncha qiyinchilik paydo bo‘ladi. Bunday idish namunasi yaltiramaydi. Bunday smena 2 soatdan ortiq davom etmasligi kerak, shunda ish samarasi yuqori bo‘ladi. Avtomatik saralash. Texnika yordamida saralash “inson omili”ga bog‘liq bo‘lmaydi va to‘xtovsiz ravishda bajarilishi mumkin. Avtomat saralash sensorlarni qo‘llashga asoslangan bo‘lib, sensorlar materialni fizik va kimyoviy xossalari to‘g‘risida ma’lumotlarni oladi. Saralash tizimining 3 ta asosiy turi mavjud. Rangli saralash ko‘rinuvchi nurni qo‘llashga asoslangan bo‘lib, chiqndini ranglar bo‘yicha ajratadi. Ikkinchi guruhni turli nurlanishlar orasidan materialni o‘tkazishga asoslangan bo‘lib sensorlar tomonidan taxlil qilinadi. Nurlanish sifatida ko‘rinuvchi yorug‘lik diapazoni infraqizil nurlar va rentgen nurlari qo‘llaniladi. 15 Saralovchi tizimlar bir materialdan chiqindilarni ajratishga (binar tizim) va turli rangga bo‘yalgan turli polimerlarni saralashga mo‘ljallangan bo‘lishi mumkin. Barchasidaan oldin PETF va PVX larni ajratuvchi jihozlar yaratilgan. Hozirgi zamonaviy takomillashgan tizimlar turli hil plastiklarni ajratishni ta’minlaydi. SHunday qilib, ushbu qurilmalar bir nechta texnologiyalarni bir vaqtda qo‘llashi mumkin bo‘ladi. Retgen-nurlar yordamida saralash eng ishonchli usul hisoblanib umumiy oqimga aralashgan PVXdan chiqindilarni ajratib oladi. Bu nurlanish usuli xlor atomlarini aniq tanib olish imkonini beradi. Xlor atomlari PVXda bo‘lib PETFda bo‘lmaydi. Ammo ushbu usul yordjamida polimer materiallarning boshqa turini ajratib olib bo‘lmaydi. Ikki hil tizim mavjud bo‘lib, ular nurlarni o‘tish xarakterini taxlil qilishga asoslangan va fluorensli materialga ta’sir etadi. Agar o‘tish uslubi ustida gap ketsa, nur chiqaruvchi va nurlarni xarakterini aniqlovchi datchik bilan jihozlangan qurilma bor. Ushbu usulni afzalligi shundaki, bunda mashina butilkada etiketka yoki ifloslik bo‘lsa ham hech hato qilmaydi. To‘g‘ri, agar turli materiallardan tayyorlangan ikkita butilka bir biriga yaqin yoki yopishgan bo‘lsa, u holda qurilma ikkala butilkani ham olib tashlaydi. Agar tizim bunday materialni ajrata olmasa u holda uni olib tashlashga sozlangan bo‘ladi. PETF materialni yo‘qotishni bartaraf etish uchun yopishib qolgan butilkalarni qo‘l kuchi bilan ajratib yangidan ularni tizimdang o‘tkazilishi kerak bo‘ladi. Fluorensiya prinsipiga asoslangan usulda datchik materialdan qaytgan nurni qabul qiladi. Ushbu texnologiyaning kamchiligi shundaki, PETFdan tayyorlangan butilka PVXdan tayyorlangan butilkani to‘sib qolganida datchik PVXni sezmay qolib o‘tkazib yuboradi. Infra qizil nurli tanib olish. Har bir plastik o‘ziga infraqizil nurlarini turlicha qabul qiladi, bu esa polimerlarni ko‘p turini aniqlashga imkon beradi. Sensor nur chiqindilar qatlamidan o‘tganidan so‘ng nurlanishdagi o‘zgarishni o‘qiydi. Ammo, agar turli materiallarning bo‘laklari birga presslangan bo‘lsa, u holda qurilma aniq bir echim qabul qila olmaydi., bu esa gumonli axlatni qayta saralashga olib keladi. Natijada qurilma idish bo‘yalganmi yoki bo‘yalmaganligini “o‘ylaydi”. Infraqizil 16 ajratish usulini muhim afzalliklaridan biri, bu ishchilar uchun umuman havfsiz va himoya choralarini talab etmaydi. Maydalash. Plastik chiqindilarni saralanganidan so‘ng, ularni maydalanadi. Birinchi bosqichda ashyoni chuqurroq tozalashga tayyorlanadi. Bunda PETFning olingan yirik donalari bunday aralashmadan tozalashga qulay bo‘ladi, ya’ni, etiketka, mahsulot qoldig‘i, elim va boshqalar. Ammo, tozalanganidan so‘ng donalarni yana bir bor madalash kerak bo‘ladi. Buning uchun maydalovchi, maydalangan materialni oluvchi turli hil jihozlar mavjud. Ammo, ularni bir nechta asosiy turlarini ajratish mumkin. Odatda har bir maydalag‘ich ezg‘ich ikkita kesuvchi pichoqlar jamlamasiga ega. Ulardan biri xarakatsiz, ikkinchisi esa aylanuvchi rotorga o‘rnatilgan. Rotor pichoqlari xarakatsiz pichoqlarga qarab qarshi yo‘nalgan, Plastik chiqindi bo‘lakl ari etarlicha maydalangach, ular elovchi ekran teshigiga tushib, maydalangan materialni chiqarib yuboruvchi tizimga tushadi. Havo oqimi bilan maydalangan material siklonga quvurlar orqali yo‘naladi, u yerda qutilarga yuklanadi. Ochiq rotorli maydalagichlar yaxshi hisoblanadi, ular qaychi prinsipi bo‘yicha ishlaydi. Bu maydalagichlar yuklanishi soatiga 1,5 tonnadan oshmaganida samarali ishlaydi. 2.2. Polimer chiqindilarini qayta ishlash qurilmalarining moddiy balansi . Materialning moddiy yoki texnologik balansi deb foydalanilgan (kiritilgan) material, ishlab chiqarilgan mahsulot va shuningdek qо‘shimcha hosil bо‘lgan moddalar miqdorini hisoblash tushuniladi. Hisob-kitoblarning natijalari grafiklar, tenglamalar, jadval yoki diagrammalar kо‘rinishida beriladi. Ishlab chiqarishga berilgan xom-ashyoning miqdori tayyorlangan mahsulot miqdoriga teng bо‘lishi kerak. Bularni hisoblash uchun stexiometrik tenglamalardan foydalanilgan holda, ishlab chiqarishning alohida bosqichlari va qо‘shimcha jarayonlar hisobga olinadi. 17 Material balansi tuzish ishlab chiqarishning ratsional sxemasini tuzishda, mahsulot chiqishining nisbiy miqdorlarini belgilashda, uning iqtisodiy kо‘rsatkichlari, tegishli jarayonlarning mukammallik darajasini aniqlashga imkon beradi. Material balansini tuzishda xom-ashyoning, tayyor mahsulotning va yarim tayyor mahsulotlarning tarkibini bilish, ba’zan esa ularning ba’zi bir fizik-kimyoviy xossalarini tashqi ta’sir natijasida о‘zgarishlarini bilish talab etiladi. Agar ishlab chiqarishga berilgan xom-ashyo miqdori tayyor mahsulot miqdori va qо‘shimcha hosil bо‘lgan moddalar miqdoriga teng bо‘lmasa, u holda bu farq- ya’ni “ bog‘lanmaganlik ” qaytadan hisoblanadi. Uning miqdori ham material balans jadvalida aks etishi kerak. “Bog‘lanmaganlik” hisobini esa imkon darajasida minimal miqdorga yetkazish kerak. Material balansi hisoblari odatda 100 kg yoki 1000 kg xom-ashyoga yoki tayyor mahsulotga nisbatan qilinadi. Moddiy balans texnologik jarayon boskichlari bо‘yicha xisoblanadi. Polimer chiqindilarini qayta ishlash jarayonida texnologik sxema quyidagi bosqichlardan iborat bo’ladi: 1. Polimer chiqindilarini tayyorlash ; 2. Polimer chiqindilarini saralash va transportirovka qilish; 3. Polimer chiqindilarini maydalash; 4. Polimer chiqindilarini yuvish; 5. Polimer chiqindilarini quritish ; 6. Polimer chiqindilarini elash; 7. Tayyor maxsulotni omborga jo’natish. Xom-ashyoni ishlab chi q arishdagi texnologik yо‘qotishlar texnologik jarayonning barcha bosqichlarida hisobga olinadi va oxirida maxsulotning sof og‘irligi hisoblanadi. E kstruderning ish unumdorligini hisoblash E kstruder biror-bir turdagi aniq mahsulotni ishlab chiqarish uchun ( granula, plyonka, list, truba va v.) mо‘ljallangan asosiy qurilmadir. Ekstruzion mashinalarga qо‘yilgan talablar ham yuqori. Boshqacha qilib aytganda sifatli mahsulot olish bilan birgalikda xarajatlar ham minimal miqdorda bо‘lishi kerak. 18 Nyutonning ideal suyuqliklar oqish qonuniyati va Nab:- Stoke tenglamalardan foydalanib bir shnenli ekstruderning hajmi ish unumdorligini hisoblashda quyidagi formuladan foydalanamiz. Bu yerda, A- spralsimon shnen kanallari ichida eritmani oqish koyefitsenti, sm 3 ; -eritmani kanal ichidagi qovushqoqligi, -eritmani orqaga qaytaradigan; - shnek va silindr о‘rtasidagi qovushqoqlik samaradorligi, - shnek oxiridagi bosim, Quyidagi kо‘rsatkichlarni qabul qilamiz; ; ; , ob/min; kg/m 3 . Buning uchun quyidagi formuladan foydalanamiz; yoki Yuqori bosim va past zichlikka ega bо‘lgan polietilenni qayta ishlaydigan ekstruderni ish unumdorligini hisoblaymiz. Buning uchun quyidagi kattaliklarni qabul qilamiz: D =90mns; X=1; n=50 ob/min; k =4,18 10 -3 sm 3 ; i=2,3 ; L=23. D=2070 min. ; ; 19 ; ; = 53,75 sm 3 20 XULOSA Xulosa qilib aytganda, yuqoridagi ma’lumotlarga tayangan holda «Sintetik polimer chiqindilаrini qаytа ishlаsh texnologik liniya-sini tаkomillаshtirish (Q=300 t/yil)» nomli kurs loyiha ishini loyihaladim. Natijada tanlangan texnologiyaga mos keladigan texnologik rejimlar bayon qilindi va ortiqcha sarf-harajatlarga yo‘l qo‘yilmadi. Mening kurs loyiha ishim mavzusi hozirgi kunda dolzarb bo‘lib, uning echimini topish yanada mas’uliyatli masalalardan biri bo‘lib hisoblanadi. Men kurs loyiha mavzusini yoritishda barcha ma’lumotlardan foydalandim: jumladan, malakaviy amaliyot davrida ishlab chiqarish korxonalaridan olingan ma’lumotlar, texnologik qurilmalarning chizmalari, ularning ishlash prinsiplari, texnik tavsiflari, xom-ashyo va tayyor mahsulotlarning tavsiflari, ishlab chiqarish korxonalarida hosil bo‘ladigan chiqindilar va ularni qayta ishlash usullari, internet ma’lumotlari va boshqalardan foydalandim. Men bajargan kurs loyiha kirish, umumiy qism, texnologik qism, iqtisodiy qism, mehnat muhofazasi, atrof-muhit muhofazasi, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati, ilovalar keltirilgan. Texnologik qismda mahsulot ishlab chiqarish texnologiyasi, konkret turdagi maxsulotlar uchun tegishli texnologik, mexanik, issiqlik va boshqa hisoblar, ularning tahlili, asosiy qurilmalar hamda moddiy balans hisoblari keltirilgan. Chizmalarda asosiy ishlab chiqarish texnologik liniyasi, asosiy qurilma va uning qirqimlari, shuning bilan birgalikda iqtisodiy ko‘rsatkichlar jadvali berilgan. Ishlab chiqarish jarayonida e’tiborga olinishi kerak bo‘ladigan mehnat muhofazasi va atrof-muhit muhofazasi, ish jarayonida ajralishi mumkin bo‘lgan zararli texnologik chiqindilar va ularni oldini olish choralari berilgan. 21 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida” farmoni Toshkent shahri, 2017 yil 7 fevral 2. Sh.M.Mirziyoyev “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz”, Toshkent, “O‘zbekiston”- 2017 y. 3. Sh.M.Mirziyoyev “Erkin va farovon, demoqratik o‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz”, Toshkent, “O‘zbekiston”- 2016 y. 4. Sh.M.Mirziyoyev “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi”, Toshkent, “O‘zbekiston”- 2016 y. 5.I.A. Karimov „Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari“, Toshkent, “O‘zbekiston”-2009 y. 6.I.A.Karimov. “Barcha reja va dasturlarimiz Vatanimiz tarakkiyotini yuksaltirish, xalqimiz faravonligini oshirishga xizmat kiladi”, Toshkent- “O‘zbekiston”- 2011 y. 7. ”Fuqora muxofazasi - dolzarb masala”.Toshkent .”FMI ”2008- yil.127-bet. 8 .O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimovning "O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida". T.: «O‘qituvchi», 2012. 9 . «Osnove texnologii pererabotki plastmass» pod red. V.N.Kulezneva i V.K.Guseva. Moskva. «Ximiya» 2004. 10 . Суберляк О.В., Шоповал Й.М., Красшький В.В., XiM пром -сть Украши. 2007 ,N: 2 c 45-48. 11.Горбунова Т.К., Туркина С. П. Производство фенол-формальдегидных смол. М.: Химия, 1982. 12. Byansi Vallens. Phenolics: formulations meet timely marked needs // Mod. Plast. Int. 1993. 23, №7. p. 32-33. 22 13. Phenolic resin molding material: Пат. 5432227 США. МКИ6 C08 L 61 /06 /Fujimura Norihisa, Sumitomo Bakelite Co., Ltd. №17482. Заявл. 12.2.93 23

Sintetik polimer chiqindilаrini qаytа ishlаsh texnologik liniyasini tаkomillаshtirish (Q=300 tyil)

Купить